Σήμερα είναι Σάββατο 9 Δεκεμβρίου 2023. Είμαι η Κατικαρίδου Ανδρονίκη, είμαι ερευνήτρια του Istorima και βρίσκομαι εδώ με τον Παναγιώτη Ηλιάδη. Βρισκόμαστε στο πατρικό σπίτι του αφηγητή και ειδικότερα στο μουσικό του στούντιο. Καλησπέρα, Παναγιώτη!

Καλησπέρα, Ανδρονίκη! Σε ευχαριστώ πολύ που μου δίνεις αυτή την ευκαιρία να πω κάποια πράγματα για τον εαυτό μου και σχετικά με τη μουσική που ασχολούμαι.

Τέλεια. Εγώ σε ευχαριστώ. Θέλεις να μας πεις λίγα λόγια για τη ζωή σου; Πότε και πού γεννήθηκες;

Γεννήθηκα στις 5 Μαΐου του 1989 στο Κιλκίς από γονείς Πόντιους στην καταγωγή. Η μητέρα μου κατάγεται μέσα από το Κιλκίς. Βέβαια, η μητέρα της είναι από ένα χωριό κοντά στο Δροσάτο Κιλκίς, το οποίο ονομάζεται Κορυφή. Ο πατέρας μου είναι από τις Μουριές. Εγώ είμαι γέννημα θρέμμα Κιλκίς επομένως.

Πολύ ωραία. Μεγάλωσες στο Κιλκίς;

Μεγάλωσα στο Κιλκίς, Ανδρονίκη μου, πήγα σχολείο εδώ και μετέπειτα, βέβαια, για τις σπουδές στην Καβάλα.

Με τι ερεθίσματα μεγάλωσες; Γιατί μου ανέφερες ότι οι γονείς σου είναι ποντιακής καταγωγής.

Τα ερεθίσματα ήταν πολλά. Στο σπίτι η μουσική επικρατούσε στον μεγαλύτερο βαθμό. Δηλαδή, όλα τα είδη μουσικής. Από ποντιακή μουσική, ακούγαμε πολλά ξένα τραγούδια. Η μητέρα μου άκουγε τα λαϊκά τραγούδια, ο πατέρας μου λαϊκά τραγούδια, Καζαντζίδης, Μητροπάνος κτλ. Γενικά, υπήρχε ένα ευρύ φάσμα στη μουσική. Εμένα μου άρεσε και το πιάνο από μικρή ηλικία. Αγαπημένος μου καλλιτέχνες ο Yanni, o οποίος Yanni... Τον Yanni, τέλος πάντων, τον έμαθα από τον πατέρα μου. Μου είχε φέρει ένα δίσκο, όταν ήμουνα μικρός, που λες Ανδρονίκη, και μου έκανε ένα κλικ. Μου έκανε κλικ να ασχοληθώ και περαιτέρω με τη μουσική.

Στο σπίτι σας υπήρχε κάποιο μουσικό όργανο πέρα από τα μουσικά είδη που προτιμούσαν οι γονείς σου;

Σαφώς! Υπήρχε το αρμόνιο, το οποίο το είχαμε στημένο στο σαλόνι μας. Από εκεί ουσιαστικά είδα το μουσικό όργανο και μου δημιουργήθηκε η ανάγκη να ασχοληθώ. Δεν ήξερα… Δεν είχα συνειδητοποιήσει το τι ήθελα να κάνω μουσικά. Άκουγα ήχους διάφορους. Ο παππούς κάτω έπαιζε στο ράδιο τα ποντιακά του, ήμασταν στην αυλή... Λοιπόν... Επομένως, είχα, όπως κάθε παιδί… Ξέρεις, στην αρχή έχει πολλές προσλαμβάνουσες. Βλέποντας το αρμόνιο είπα: «Θα μάθω, θα ξεκινήσω μουσική». Με γράψανε στο ωδείο Μητροπόλεως Κιλκίς, που λες, και ξεκίνησα τα πρώτα μου βήματα στο αρμόνιο. Δηλαδή, η αρχή ήταν η εικόνα του στημένου οργάνου στο σπίτι μας. Αυτό με κέντρισε το ενδιαφέρον. Επομένως, με γράψανε οι γονείς μου στο ωδείο και ασχολήθηκα με το αρμόνιο ως πρώτο μουσικό όργανο. Δηλαδή, το πρώτο μου μουσικό όργανο ήταν το αρμόνιο.

Πολύ ωραία. Οι γονείς σου είχαν αυτό το αρμόνιο. Ασχολήθηκε κάποιος ενεργά να παίξει αυτό το αρμόνιο; Πώς προέκυψε να υπάρχει αυτό το μουσικό όργανο στο σπίτι; Γνωρίζεις;

Να σου πω την αλήθεια, δεν γνωρίζω την ιστορία, το πώς βρέθηκε το αρμόνιο, αλλά ξέρω ότι και οι δύο οι γονείς μου αγαπούσαν υπερβολικά τη μουσική. Επομένως, θεωρώ πως επειδή ήμουνα το τρίτο παιδί της οικογένειας, δημιουργήθηκε και παλαιότερα η ανάγκη ενδεχομένως είτε από τον αδελφό μου είτε από την αδερφή μου να ασχοληθούν με τη μουσική και επομένως βρέθηκε το αρμόνιο στο σπίτι. Σου λέει ο μπαμπάς και η μαμά: «Κάποιος από τους τρεις θα ασχοληθεί με τη μουσική». Δηλαδή, τα αδέρφια μου δεν παίζουν κάποιο μουσικό όργανο, ούτε έχουν ασχοληθεί, ας το πούμε επαγγελματικά όπως εγώ, με τη μουσική. Επομένως, ξεκίνησα τα πρώτα μου... Η πρώτη μου επαφή με το αρμόνιο με τα δαχτυλάκια να ακουμπάνε το μουσικό όργανο κτλ. Καταλαβαίνεις...

Σαν παιδί γενικότερα προτιμούσες να παίζεις με παιχνίδια που συμπεριλάμβαναν μουσική; Πώς ξεκίνησε… Πώς ξεκινάει κάποιος να έχει ερεθίσματα μουσικής στο κεφάλι του, ας πούμε π.χ.;

Δεν το αντιλαμβάνεσαι σε μικρή ηλικία. Είναι διαδικασίες που συμβαίνουν στο background να στο πω έτσι, στο πίσω μέρος του μυαλού μας, σε αυτές τις ηλικίες σαφώς, αλλά όλα τα πανηγύρια που συνέβαιναν στον τόπο μου... Διότι, κοίταξε να δεις είμαστε από το Κιλκίς, έτσι; Το ποντιακό στοιχείο επικρατεί. Ο πατέρας μου λόγω του ότι ασχολιόταν πάρα πολύ με τις βιντεολήψεις, με έπαιρνε μαζί του στις διάφορες βραδιές, στα διάφορα πανηγύρια, πολιτιστικές εκδηλώσεις από πολύ μικρή ηλικία. Δηλαδή, να φανταστείς εγώ θυμάμαι τον εαυτό μου, μπορεί και 7-8 χρονών που λέει ο λόγος, να έχω εικόνες από τα Γυναικοκάστρεια. Τα Γυναικοκάστρεια είναι μία τοπική εκδήλωση με όλη την παράδοση της Ελλάδας. Καλούσαν και ανθρώπους από το εξωτερικό. Επομένως, εγώ από μικρός μαζί με τον μπαμπά και τη μαμά πηγαίναμε σε αυτά τα πανηγύρια. Αυτά τα μουσικά ερεθίσματα όλα μαζεύονται, μαζεύονται, μαζεύονται και δεν μπορείς να το συνειδητοποιήσεις το τι ακριβώς συμβαίνει. Βέβαια, τα παιχνίδια για να επανέλθω στην ερώτησή σου, φυσικά αναφέραμε και το αρμόνιο που υπήρχε στο σπίτι, υπήρχαν η φλογέρα, υπάρχει η φλογέρα. Υπάρχει και φωτογραφία να σου δείξω με τη φλογέρα.

Πολύ ωραία.

Έχω μία φωτογραφία που έχω βάλει τα δαχτυλάκια μου πάνω στη φλογέρα και φυσάω σαν επαγγελματίας μουσικός, τέλος πάντων. Η μαμά μου μάλιστα ακόμα και σήμερα μου το λέει: «Έπιανες τα μουσικά όργανα λες και ήσουνα έτοιμος να παίξεις» χαρακτηριστικά μου το λέει.

Άρα, ήταν σαν να είχες πέσει, ας πούμε, μέσα στη μαρμίτα.

Θα μπορούσαμε να το πούμε και έτσι, ναι. Αν και οι γονείς μου δεν ασχολούνται με κάποιο μουσικό όργανο. Ήταν φιλόμουσοι και είναι φιλόμουσοι. Επομένως, η φλογέρα, το αρμόνιο... Είχαμε και μία φυσαρμόνικα τώρα που το θυμήθηκα, κάποια ηλεκτρονικά πιανάκια. Όλα αυτά υπήρχαν και τα παιχνίδια στο σπίτι.

Πολύ όμορφα. Μου ανέφερες κάποια στιγμή τον παππού σου. Τι αναμνήσεις έχεις από τον παππού σου; Μιας που ήταν και ποντιακής καταγωγής συνέβαλε αυτό στο να επηρεάσει, ας πούμε, στη μουσική, στα ακούσματά σου;

Σαφώς! Ο παππούς και η γιαγιά. Είναι οι γονείς της μητέρας μου με τους οποίους έζησα στο Κιλκίς, γιατί ουσιαστικά μέναμε στο ίδιο σπίτι. Ο παππούς και η γιαγιά, λοιπόν, ποντιακής καταγωγής, συνέβαλαν σε πολύ μεγάλο βαθμό στο να αποφασίσω σε μικρή ηλικία πάλι, για να το κάνουμε πιο συγκεκριμένο, σε πολύ μικρή ηλικία να ασχοληθώ με την ποντιακή λύρα, έτσι; Η γιαγιά μου μού μιλούσε μονίμως ποντιακά. Επομένως, θέλοντας και μη έμαθα κάποιες ποντιακές λέξεις, την έννοιά τους και την ερμηνεία τους μετέπειτα από τη γιαγιά. Μπήκα σε μία διαδικασία να ψαχτώ. Τι είναι τα ποντιακά, ποιος είναι ο Πόντος, τι είναι αυτό που μιλάει η γιαγιά, από πού κατάγεται η γιαγιά; Άρχισα να προβληματίζομαι και να κάνω ερωτήσεις στη γιαγιά και τον παππού. Αυτά όλα σε μικρή ηλικία, έτσι; Επομένως, όλο αυτό το... Όλη αυτή η επαφή με τη γιαγιά και τον παππού μου δημιούργησαν μία έτσι... Μία τάση εξερεύνησης όλου αυτού του κόσμου που λέγεται Πόντος, ας το πούμε πολύ γενικά, έτσι; Και σίγουρα το Κιλκίς σαν τόπος με το ποντιακό στοιχείο να επικρατεί βοήθησε σε αυτό, έτσι; Ξέρουμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των Κιλκισιωτών είναι Πόντιοι. Τέλος πάντων, για να έρθω στον παππού και τη γιαγιά. Ο παππούς και η γιαγιά άπειρες ιστορίες. Από το χωριό η γιαγιά μου είδε το ενδιαφέρον μου, επομένως άρχισε να λέει και αυτή τις διάφορες ιστορίες από το χωριό, από την Κορυφή, από την Κορυφή Κιλκίς. Μου έλεγε ιστορίες τύπου: «Είχαμε τρεις λυράρηδες στο χωριό». «Ποιοι ήταν οι λυράρηδες γιαγιά;». «Ήτανε ο τάδε. Ο Μουρούης έπαιξε στον γάμο μου». «Γιαγιά, έχουμε ηχογράφηση από αυτό!». Άρχισα να εξερευνώ, επομένως. Και όσο και να θες να το αποφύγεις αυτό το πράγμα σε σπρώχνει προς τη λύρα.

Σαν να σε κυνηγάει, ας πούμε.

Σαν... Ναι! Βέβαια, είναι και στον άνθρωπο, έτσι; Σαφώς δεν... Όλοι μας δεν καταλήγουμε να γίνουμε λυράρηδες, όταν έχουμε γιαγιά, αλλά δεν ξέρω… Εγώ είχα κάτι τι, ένα ερέθισμα πολύ ιδιαίτερο με τα ποντιακά. Στα αυτιά μου ηχούσε πολύ γλυκά η λύρα από πολύ μικρή ηλικία.

Υπάρχει κάποια, πέρα από την ποντιακή γλώσσα, υπάρχει κάποια γεύση, μυρωδιά ή και ακόμα αφή που να έχει συνδέσει τον παππού σου και τη γιαγιά σου σε σχέση με την ποντιακή σας καταγωγή; Κάτι που να σου μαγείρευε, που να σου τραγουδούσε;

Ναι, βέβαια. Η γιαγιά μου είχε πάρα πολύ ωραία φωνή. Ο παππούς δεν τραγουδούσε ποντιακά, μόνο άκουγε. Αλλά η γιαγιά μου η Όλγα –ο παππούς ήταν στο όνομα ο Γιώργος– η γιαγιά μου η Όλγα είχε πάρα πολύ ωραία φωνή και μάλιστα θυμάμαι τραγουδούσε κάποια ποντιακά κατά καιρούς. Δηλαδή, τη θυμάμαι στο ραδιοφωνάκι που είχε, έπιανε μόνιμα ποντιακό σταθμό Θεσσαλονίκη, Ράδιο Ακρίτες για παράδειγμα, και έχω στα αυτιά μου τη φωνή της γιαγιάς. Γεύσεις, σαφώς! Ποντιακή κουζίνα δεν το συζητάμε. Πισία, πιροσκία, λαβάς, είναι αυτές οι λέξεις γνώριμες στα αυτιά σου, γιατί και εσύ είσαι ποντιακής καταγωγής και το γνωρίζω.

Ακριβώς.

Επομένως, σε γιορτ[00:10:00]ές ονομαστικές είτε γενέθλια κτλ. πάντα υπήρχαν τα πισία. Πάντα υπήρχαν οι ποντιακές γεύσεις, επομένως η όσφρηση της ποντιακής κουζίνας υπάρχει σαν ανάμνηση, η μυρωδιά.

Πολύ όμορφα. Θυμάσαι μήπως ποιο τραγούδι τραγουδούσε; Έχεις καμιά ανάμνηση-

Το Τσάμπασιν. Το Τσάμπασιν είναι ένας τόπος στα Κοτύωρα, στην Ορντού που λέμε. Καταγωγή της γιαγιάς μου ήταν από την Ορντού, από τα Κοτύωρα. Το Τσάμπασιν ήταν ένας τόπος παραθεριστικός όπου πήγαιναν εκεί οι Πόντιοι και έκαναν τις διάφορες εργασίες τους. Λοιπόν... «Εκάηκε το Τσάμπασιν». Το είχε πει και ο Καζαντζίδης, το γνωρίζουμε όλοι μας. Ήταν το πρώτο τραγούδι που ουσιαστικά έμαθα στην ποντιακή λύρα και το άκουγα και από τη γιαγιά μου.

Σαν τραγούδι, όμως είναι... Περιγράφει κάτι, περιγράφει ένα πολύ τραυματικό γεγονός και ήσουν σε μικρή ηλικία. Αυτό, ας πούμε, δεν σε τραυμάτισε ή δεν σε στεναχωρούσε;

Έχεις απόλυτο δίκιο σε αυτό που λες. Όταν είμαστε σε αυτήν την ηλικία δεν μπαίνουμε στη διαδικασία να ερμηνεύσουμε και να ψάξουμε το πίσω κομμάτι της ιστορίας ενός τραγουδιού. Αυτό που μας συνεπαίρνει αρχικά είναι η μελωδία, έτσι; Ο ήχος της ποντιακής λύρας, ενδεχομένως στην ορχήστρωση και ο τραγουδιστής που θα εκτελέσει το κομμάτι. Επομένως, δεν μπήκα στη διαδικασία, όταν ήμουνα μικρός να... Έτσι, όταν το πρωτοέμαθα το τραγούδι, έτσι; Γιατί μετά, όπως σου πρωτοείπα, μου άρεσε να εξερευνώ το πίσω μέρος, την ιστορία -τέλος πάντων- που επικρατεί πίσω από ένα τραγούδι, πίσω από τον Πόντο κτλ. Μετά έμαθα -τέλος πάντων- σε κάποια στιγμή το τι περιγράφει αυτό το τραγούδι, το κάψιμο του χωριού. Επομένως, μου δημιουργήθηκε η ανάγκη να πάω να επισκεφτώ τον Πόντο.

Πήγες;

Πήγα στον Πόντο δύο φορές, ναι.

Πολύ ωραία.

Το 2008 και το 2010. Δύο φορές, δύο δεκαπενθήμερα.

Θέλεις να μου μιλήσεις για αυτή λίγο την εμπειρία σου;

Αυτή η εμπειρία στον Πόντο, έτσι; Το 2008 που λες είχαμε ξεκινήσει ένα γκρουπ εδώ από το Κιλκίς να επισκεφθούμε τον Πόντο. Τι να σου πω, Ανδρονίκη μου; Εγώ ήδη είχα το μικρόβιο, ήδη είχα το μικρόβιο και ήθελα να πάω να δω πού ζούσαν οι πρόγονοί μας. Αυτό. Οι μουσικές που παίχτηκαν εκεί, η ποντιακή λύρα, πώς πήρε… Η μουσική μας πώς πήρε τη μορφή, πώς γλεντούσε ο κόσμος εκεί.

Πώς ταξίδεψες εκεί; Θέλω να πω, με ποιο γκρουπ πήγες και πώς ταξιδέψατε εκεί;

Ο κύριος Νίκος Αφεντουλίδης, ο διοργανωτής, ένας εξαίρετος άνθρωπος, εδώ από το Κιλκίς, καταγωγή από το Κιλκίς, οργάνωσε την εκδρομή. Πήγαμε με κάποιο ομαδικό γκρουπ. Ο κύριος Νίκος γνώριζε τον πατέρα μου και ήξερε ότι παίζω λύρα εγώ εκείνο το διάστημα. Ήταν, βέβαια, τα πρώτα μου βήματα το 2008 και με θέλανε ως λυράρη. Θέλανε ένα λυράρη και εγώ δεν μπορούσα να πω όχι σε αυτήν την ευκαιρία, να επισκεφτώ την πατρίδα. Έτσι την αναφέρουμε, την πατρίδα. Επομένως, ξεκινήσαμε αυτό το γκρουπ να επισκεφτούμε κάποια συγκεκριμένα μέρη του Πόντου, τα παράλια του Πόντου. Ξεκινήσαμε, πήγαμε στην Αμάσεια, πήγαμε στη Σαμψούντα, επισκεφτήκαμε την Κερασούντα, τα Κοτύωρα, την Τραπεζούντα, πολλά μέρη του Πόντου, Ανδρονίκη.

Είχες πάρει μαζί σου την ποντιακή λύρα;

Είχα πάρει την ποντιακή λύρα και ως λυράρης αυτοαποκαλούμουν εκεί. Ήμουν ο λυράρης, όλοι λέγανε: «Ο λυράρης μας!». Επομένως, ήμουν διασκεδαστής του γκρουπ! Ανά πάσα στιγμή και σε οποιαδήποτε στάση ήμουν αυτός που τους διασκέδασε.

Δηλαδή, χορεύατε;

Χορεύαμε, παίζαμε, δεν το συζητάμε! Ξέρεις, όταν είναι όλοι Πόντιοι σε ένα γκρουπ και πάνε να επισκεφθούν την πατρίδα -που λέμε- τον Εύξεινο Πόντο, η λύρα είναι το κυρίαρχο στοιχείο. Είναι... Ήταν πολύ συγκινητικό, Ανδρονίκη μου. Θέλω να σου πω, αυτό το συγκεκριμένο που μου έχει μείνει… Όταν μπήκαμε πλέον στον Εύξεινο Πόντο, ας το πούμε στον Πόντο, στην περιοχή που ήταν ο Πόντος ο τότε, υπήρχε μεγάλη συγκίνηση. Ένα ρίγος συγκίνησης μας διαπέρασε, μία ηρεμία και ένα πράγμα... Ακόμα στο λέω και ανατριχιάζω. Δηλαδή, πλέον, όταν μας είπε στο μικρόφωνο ο ξεναγός ότι: «Από εδώ και πέρα είμαστε, βρισκόμαστε στον Πόντο», ξαφνικά όλοι σίγησαν. Κοιτούσαν τα βουνά, κοιτούσανε τα σύννεφα, τα σπίτια. Πλέον κάποιες σκέψεις μας περνούσαν από το μυαλό ακόμα και εμένα που ήμουν σε μικρή ηλικία. Εδώ ζούσαν οι πρόγονοί μας, τέλος πάντων, εδώ, από εδώ και πέρα...

Πολύ συγκινητικό.

Καταλαβαίνεις, ξέρεις...

Καταλαβαίνω, ναι. Το ταξίδι, το δεύτερο ταξίδι που έκανες είχες τις ίδιες εμπειρίες με την πρώτη φορά που πήγες εκεί και πώς ήταν τα συναισθήματά σου;

Πλέον, το δεύτερο ταξίδι έγινε από ένα γκρουπ, με... Με ένα γκρουπ από τη Βέροια. Και είχα την τύχη και την ευτυχία να ταξιδέψω μαζί με τον ξάδερφό μου τον Μπάμπη, ο οποίος ζει στο Λονδίνο τώρα, καταγωγή από τη Βέροια. Ήταν οι αδελφοί Τσαχουρίδη, ο Ματθαίος και ο Κωνσταντίνος, και ο καθηγητής ιστορίας ο Φωτιάδης ο Κωνσταντίνος, ο οποίος έγραψε την ιστορία της ποντιακής γενοκτονίας. Λοιπόν, επομένως ήμουνα -καταλαβαίνεις- με τα ονόματα που άκουσες, με τα πρώτα ονόματα της ποντιακής σημαίας που λέμε, τα πρώτα ονόματα.

Ακριβώς.

Ήταν η εμπειρία μοναδική και τη δεύτερη φορά. Πιο συνειδητοποιημένος, ήξερα, θυμόμουν τι είδα την πρώτη φορά και επομένως πολύ στοχευμένα ήξερα ότι θα πάω σε νέα μέρη. Είχαμε κανονίσει, τέλος πάντων, να πάμε σε πολύ διαφορετικά μέρη στον Πόντο. Πήγαμε και στο Ποζ Τεπέ. Το Ποζ Τεπέ είναι μία τοποθεσία πάνω από την Τραπεζούντα που βλέπεις όλη την Τραπεζούντα από πάνω, ένας καταπληκτικός τόπος, Ανδρονίκη.

Ποια μέρη επισκέφτηκες τη δεύτερη φορά;

Τη δεύτερη φορά επισκεφτήκαμε πάλι τα ίδια μέρη, γιατί θέλοντας και μη περνάς από τα παράλια του Πόντου, αλλά επίσης επισκεφτήκαμε και κάποια μέρη της Γεωργίας, όταν φύγανε πρόσφυγες. Εκδιώχθηκαν μάλλον οι δικοί μας οι Πόντιοι. Κάποιοι πήγαν στη Γεωργία, κάποιοι φύγανε πάνω βόρεια, στη Ρωσία. Επομένως, επισκεφτήκαμε κάποια μέρη της Γεωργίας όπου έζησαν οι πρόγονοί μας σε αυτά τα μέρη, στο Σοχούμ, στο Βατούμ. Εμείς πήγαμε συγκεκριμένα στην Άσκοβα, ένα χωριό της Γεωργίας. Επισκεφθήκαμε αυτό το χωριό, που λες Ανδρονίκη, και είδαμε και τους πρόσφυγες εκεί που ακόμα ζουν σε αυτά τα μέρη.

Μάλιστα. Να σε γυρίσω λίγο πάλι πίσω.

Ναι.

Μου ανέφερες κάποια στιγμή για τις αφηγήσεις της γιαγιάς σου, για τους λυράρηδες -συγγνώμη- της Κορυφής.

Μάλιστα.

Υπάρχει κάποια ανάμνηση σε σχέση με αυτές τις αφηγήσεις; Γνωρίζεις, ας πούμε, για την ιστορία των λυράρηδων του χωριού σου;

Ξέρω από τη γιαγιά ότι αυτοί οι λυράρηδες, ουσιαστικά, έπαιζαν τον πιο καθοριστικό ρόλο στις διασκεδάσεις του χωριού και των περιχώρων σαφώς. Και ήτανε πολύ σπάνιο, ξέρεις… Η γιαγιά μου λέει: «Εμείς στο χωριό μας είχαμε τρεις λυράρηδες». Ήταν πολύ σπάνιο να υπήρχαν τρεις λυράρηδες που να παίζανε το μουσικό όργανο σε ένα τόσο μικρό χωριό. Δηλαδή, μπορώ να πω ότι η γιαγιά… Ο τόπος καταγωγής της γιαγιάς ήταν ευλογημένος που έβγαλε τρεις λυράρηδες, ας το πούμε. Δεν έχω αναμνήσεις… Δηλαδή, αναμνήσεις προσωπικά προφανώς και δεν έχω, αλλά από τις περιγραφές της γιαγιάς ξέρω ότι ο ένας από αυτούς, ο Μουρουζίδης μάλιστα στο επίθετο, έπαιξε στον γάμο της. Αυτό θυμάμαι χαρακτηριστικά που μου το είπε και σίγουρα θυμάμαι που ο συγκεκριμένος πάλι έπαιξε σε πολλά πανηγύρια που η γιαγιά μου τραγουδούσε μέσα στον χορό και τον έχει σαν... Ξέρεις… Την πιο γλυκιά της ανάμνηση από την παιδική της ηλικία.

Σωστά. Ο παππούς και η γιαγιά από την Κορυφή είναι από την πλευρά του πατέρα σου; 

Από τη μεριά της μαμάς.

Της μαμάς. Από την πλευρά του πατέρα σου;

Από τις Μουριές είναι οι παππούδες μου, κατάγονται από τις Μουριές Κιλκίς. Αγρότες. Η αγροτιά ήταν το κυριότερο στοιχείο εκείνης της περιόδου που έζησαν οι παππούδες μου στο χωριό. Αγροφύλακας ο παππούς μου ο Παναής, η γιαγιά μου βοηθούσε στα χωράφια. Δεν είχαν επαφή με τη μουσική αυτοί, καμία. Δεν έχω περιγραφές από τη γιαγιά μου με λυράρηδες στο χωριό, στις Μουριές. Αυτό που έχω σαν ανάμνηση από τους παππούδες του πατέρα μου είναι η σκληρή δουλειά, η ανέχεια και η φτώχεια. Πραγματικά... Ήταν προφανώς και από τη μεριά της μητέρας μου ήταν οι άνθρωποι στη βιοπάλη, αλλά οι περιγραφές που έχω από την άλλη μεριά ήταν αυτό. Δουλειά, δουλειά, δουλειά, δουλειά.

Ποντιακής καταγωγής, όμως;

Ποντιακής καταγωγής από περιοχή της Τραπεζούντας, από τα Πλάτανα η γιαγιά μου, λίγο έξω από την Τραπεζούντα, από τα Πλάτανα, και από την Κερασούντα ο παππούς ο Παναής που πήρα και το όνομά του.

Πολύ όμορφα. Κάποια στιγμή ανέφ[00:20:00]ερες ότι ο πατέρας σου ασχολήθηκε με τις βιντεοληψίες… Με τις βιντεολήψεις, συγγνώμη.

Ναι, βιντεολήψεις.

Και υπήρχε πολύ έντονα το στοιχείο με τα πανηγύρια. Τι θυμάσαι εσύ από αυτά τα πανηγύρια και ο μπαμπάς πώς ασχολήθηκε με αυτές τις βιντεολήψεις;

Ο μπαμπάς το είχε χόμπι. Ο μπαμπάς το είχε ανέκαθεν χόμπι, δηλαδή είχε από τις πρώτες κάμερες στο Κιλκίς, για να καταλάβεις. Ακόμα και σήμερα που μιλάμε ασχολείται με μεγάλη αγάπη με αυτό το πράγμα. Δηλαδή, όπου γάμος και χαρά και εκδήλωση ο μπαμπάς μπροστά. Επομένως, έχοντας την κάμερα και μάλιστα θυμάμαι χαρακτηριστικά με έπαιρνε μαζί του και τον βοηθούσα κανονικά στις βιντεολήψεις. Μάζευα τα καλώδια κτλ. Ήμουνα δεξί του χέρι, βοηθός του. Επομένως, με έπαιρνε στα πανηγύρια μαζί του και εγώ θέλοντας και μη άκουγα. Άκουγα εκεί τις μουσικές, τα διάφορα, τις διάφορες παραδόσεις -τέλος πάντων- που παρουσίαζε η κάθε πολιτιστική εκδήλωση. Χαρακτηριστικά, θα σου πω κάτι πολύ συγκεκριμένο, επειδή με γύρισες πίσω, για το πώς μου δημιουργήθηκε το ερέθισμα να παίξω την ποντιακή λύρα. Είχαμε πάει σε ένα πανηγύρι με τον μπαμπά που έβγαζε βίντεο και ακούγοντας τον λυράρη είναι αυτό που ξύπνησε μέσα μου που λέμε -ξέρεις- αυτό το έντονο, κάτι το μοναδικό, ένα έντονο συναίσθημα και είπα: «Μπαμπά, την άλλη μέρα θέλω να μου πάρεις λύρα να ξεκινήσω να παίζω». Δηλαδή, ήταν τόσο έντονο που ο άνθρωπος απόρησε. Δεν με είχε ξαναδεί έτσι, τόσο ενθουσιασμένο. Μάλιστα, ήταν οι αδερφοί Ιωαννίδη από τις Σέρρες, ο Γιώργος και ο Λάζος Ιωαννίδης. Αυτοί ήταν σε εκείνο το συγκεκριμένο πανηγύρι. Τέλος πάντων, Ανδρονίκη μου, ξύπνησα το επόμενο πρωί, ο μπαμπάς μου είχε κάνει την πρόταση: «Αγόρι μου, βρήκαμε ποντιακή λύρα. Πάμε να την πάρουμε να ξεκινήσουμε τα μαθήματα».

Πώς ήτανε η πρώτη σου λύρα;

Την πρώτη μου λύρα την προμηθεύτηκα από έναν κατασκευαστή από τη Θεσσαλονίκη, τον Σασκαλίδη τον Γιώργο. Και μάλιστα θυμάμαι χαρακτηριστικά την ημέρα που πήγα να την αγοράσω. Πήγαμε σε ένα κέντρο στο Κιλκίς όπου έπαιζε ο λυράρης που την κατείχε τη λύρα. Με το που άνοιξε τη θήκη και την είδα λέω: «Αυτό είναι το όργανο που θα μάθω». Τέλος πάντων, στην όψη της λύρας... Τι να σου πω; Σαν να είχε βλέμμα η λύρα και να με κοίταξε.

Θεωρείς ότι το αρμόνιο συνέβαλε στην προετοιμασία σου σε εισαγωγικά να πας να διδαχθείς, ας πούμε, την ποντιακή λύρα, γιατί το ένα είναι, ας πούμε-

Εντελώς διαφορετικά στοιχεία-

Με πλήκτρα και το άλλο είναι με χορδή, ναι.

Ναι, πέρασα από αυτά τα στάδια. Βέβαια, το αρμόνιο ήταν το πρώτο μου μουσικό όργανο, όπως σου είπα, που πήγα στο Ωδείο Μητροπόλεως και ασχολήθηκα με το αρμόνιο. Εντάξει, σίγουρα συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό η επαφή μου με τη μουσική σε πολύ μικρή ηλικία και όχι με την παράδοση. Νομίζω ότι μόνο με ωφέλησε αυτή η επαφή μου με το αρμόνιο και ήταν ένα στάδιο, το οποίο συνέβαλε πολύ θετικά και στην -πώς να στο πω;- στην πολύ καλή... Πώς να στο πω τώρα; Στην πολύ καλή προσέγγιση που είχα με την ποντιακή λύρα, κατάλαβες; Δηλαδή, ήτανε μία πάσα το αρμόνιο, ώστε να προχωρήσω στο επόμενο βήμα.

Σαν ένα μεταβατικό στάδιο.

Σαν ένα μεταβατικό στάδιο, ακριβώς αυτό.

Είχες κάποιον ως πρότυπο για λυράρη;

Βέβαια, δεν το συζητώ. Ο δάσκαλός μου ήταν ο Παυλάκης ο Δραμινός, να το πούμε αυτό, έτσι; Ξεκίνησα με τον Παυλάκη τον Δραμινό, ο οποίος ουσιαστικά μου έλεγε: «Παναγιώτη, θα ακούσεις αυτό, θα ακούσεις το άλλο». Ο Γώγος ο Πετρίδης ήταν ο Πατριάρχης της λύρας μας, έτσι; Το ξέρουμε όλοι. Ήταν αυτός που ουσιαστικά διαμόρφωσε το παίξιμο της λύρας μέχρι και σήμερα. Μου ήρθαν στα χέρια κάποιες κασέτες τους, του γιου του, του Κωστάκη του Πετρίδη και σαφώς ήμουνα σε μία διαδικασία αναζήτησης πάντα. Να ψάξω κασέτες, να βρω ηχογραφήσεις. Από μικρός άκουγα Παναγιώτη Ασλανίδη, εξαίρετος λυράρης, Φάνη Κουρουκλίδη, Τσαχουρίδης Ματθαίος βέβαια στη μετέπειτα πορεία μου τον οποίο τον έμαθα από τον Παυλάκη τον Δραμινό. Είχα πάει σε ένα μάθημα, μου λέει: «Τον ξέρεις αυτόνα; Ένας λυράρης από την Αγγλία». Έβαλα να ακούσω ηχογραφήσεις του και πραγματικά εντυπωσιάστηκα πολύ. Μιχάλης Καλιοντζίδης, Παναγιώτης Κογκαλίδης. Γενικά, είχα πολλούς λυράρηδες στο... Μελετούσα πολλούς λυράρηδες από μικρός.

Να σε ρωτήσω τώρα η λύρα σου τι χρώμα έχει και πώς θα την περιέγραφες; Την έχεις ακόμα;

Η ποντιακή λύρα, βέβαια! Η πρώτη μου λύρα την έχω εδώ δίπλα μου, την έχω εδώ δίπλα μου. Ήταν... Με αυτήν τη λύρα έμαθα κιόλας. Αυτή είναι από κοκκύμελον, το λέμε εμείς οι Πόντιοι. Είναι από το κορόμηλο το ξύλο. Είναι ένα εξαιρετικό χρώμα, εξαιρετικής κατασκευής και βγάζει πολύ γλυκό ήχο. Θα τον ακούσεις σε δεύτερη φάση.

Χαίρομαι πάρα πολύ για αυτό.

Ναι.

Έχεις συνδέσει τη συγκεκριμένη λύρα με ορισμένες εμπειρίες και, αν ναι, ποιες ήταν αυτές;

Στα σχολικά μου χρόνια, που λες Ανδρονίκη, αφού ξεκίνησα τα μαθήματα με τον δάσκαλό μου, την είχα δεξί μου χέρι. Μη σου πω κοιμόμουν και με την ποντιακή λύρα. Όλοι οι φίλοι μου, βέβαια, με πειράζανε, έτσι; Γιατί είχα... Πώς να στο πω; Ήταν μανιώδης αυτή η συγκόλλησή μου με την ποντιακή λύρα. Επομένως, όλες τις εκδρομές, σε όλα... Να στο πω, ακόμα και στις εορτές, σε οποιαδήποτε εκδήλωση γινόταν στο σχολείο, εγώ παραμάσχαλα η λύρα.

Τι ρόλο είχες σε αυτές τις σχολικές εκδηλώσεις, ας πούμε;

Εγώ ήμουνα ο μπροστάρης, που λέμε. «Ποντιακή λύρα! Δώσ’ του Ηλιάδη, παίξε μας!». Χορός οι συμμαθητές μου, τραγούδια κτλ. Φυσικά τον Μάιο διοργανώναμε και κάποιες εκδηλώσεις εις μνήμη της ποντιακής γενοκτονίας. Τιμούσαμε, τέλος πάντων, την ποντιακή γενοκτονία και θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι συμμετείχα ως λυράρης στα παραδοσιακά τραγούδια κάποιων χορωδιών ενδεχομένως που διοργάνωναν εκεί οι καθηγητές μου.

Δηλαδή, τι ακριβώς κάνατε, ας πούμε, εκείνη την ημέρα, εκείνον τον μήνα, σαν σχολείο;

Κοίταξε, παίρνανε την πρωτοβουλία κάποιοι καθηγητές μου να μας ενημερώσουν σχετικά με αυτό το τραγικό γεγονός. Στις 19 Μαΐου είναι η ημέρα μνήμης γενοκτονίας των Ποντίων, όπως γνωρίζουμε, και παίρνανε την πρωτοβουλία να διοργανώσουνε μία μικρή εκδήλωση για να μας ενημερώσουν πρωτίστως το τι έγινε τότε και να ακούσουμε κάποια μουσικά τραγουδάκια, τέλος πάντων, κάποια μουσικά θέματα, παραδοσιακά τραγούδια. Και σε αυτό το πράγμα είχα εγώ τον πρώτο ρόλο, διότι ήμουνα ο μόνος λυράρης τότε στο σχολείο. Επομένως, μου έδιναν τον πρώτο λόγο σε αυτές τις εκδηλώσεις, να παίξουμε κάποια παραδοσιακά τραγούδια και συμπεριλάμβανε, βέβαια, και όλες τις περιγραφές.

Από όσο γνωρίζω και έχω ζήσει και εγώ η ίδια μου, στο σχολείο συνήθως διοργανώνονται τριήμερες και πενθήμερες -ξέρεις- εξορμήσεις-

Εκδρομές, εξορμήσεις. Την Ρόδο! Μου έδωσες ωραία πάσα. Εμείς πήγαμε στη Ρόδο-

Έχεις εκεί αναμνήσεις από τη λύρα σου; Γιατί είπες ότι «Την είχα σαν δεξί μου χέρι».

Βέβαια! Η μία εκδρομή που πήγαμε στο γυμνάσιο, η πρώτη εκδρομή στην Αθήνα, είχα την ποντιακή λύρα και στην πρώτη μας έξοδο με τους συμμαθητές μου κτλ., με τους καθηγητές είχαμε κλείσει μία ταβέρνα στο κέντρο της Αθήνας. Είχε ζωντανή μουσική και βέβαια δεν μπορούσα να λείπω και εγώ από αυτό το σκηνικό. Οι καθηγητές μου και φυσικά οι συμμαθητές μου με παρότρυναν να πάρω την ποντιακή λύρα και να τους διασκεδάσω το πρώτο βράδυ. Επομένως...

Δηλαδή, εσύ τι έκανες εκεί, ας πούμε; Πήγες και είπες: «Εγώ είμαι ο τάδε και έχω την ποντιακή λύρα, ήρθα να σας παίξω»;

Όχι, με πιάσανε αυτοί, με πιάσανε εκεί. Ήμουνα και λίγο ντροπαλός σαφώς, όπως κάθε παιδί. Όταν εκτίθεσαι σε κόσμο, υπάρχει μία συστολή. Αυτό ακόμα και σήμερα που παίζουμε, δηλαδή, σε κόσμο, καταλαβαίνεις ότι υπάρχει ένα μικρό άγχος. Φαντάσου σε εκείνη τη μικρή ηλικία να παίζεις σε κόσμο και να χορεύει και να εμφανίζεσαι σε πλήθη. Επομένως, με πιάσανε από το -σε εισαγωγικά- από το σβέρκο οι καθηγητές. Είπαν την ορχήστρα του καταστήματος ότι: «Έχουμε ένα λυράρη. Είμαστε από το Κιλκίς, έχουμε έναν λυράρη». Επομένως, ανέβηκα εγώ στο πάλκο και με σφιγμένα δόντια, βέβαια, στην πορεία με έφυγε το άγχος. Έπαιξαν και χόρεψαν όλοι οι συμμαθητές μου. Το έχω πολύ έντονο σαν εικόνα αυτό. Και η δεύτερή μου ανάμνηση, ας πούμε, σε ε[00:30:00]κδρομή ήταν στη Ρόδο που πλέον μαθητής λυκείου παρόμοια σκηνικά. Παρέες εκεί στα δωμάτια, τραγούδι, μουσική, χορός.

Έστησες κανένα δικό σου, ας πούμε, μουχαπέτι;

Μουχαπέτι... Εντάξει, πολλά μουχαμπέτια. Έξω από την πισίνα, μέσα στα δωμάτια, στο αεροδρόμιο. Μάλιστα, θυμάμαι χαρακτηριστικά μας είχε φύγει και το... Τρέλα! Μας είχε φύγει το άγχος της λογοκρισίας του κόσμου –Πόντιοι σκυροί, ξέρεις– και βγάλαμε τη λύρα στο αεροδρόμιο παίζαμε. Και είχε… Ένας συμμαθητής μου είχε απλωμένη και τη θήκη για να μαζέψουμε λεφτά και δεν σου κρύβω ότι μαζέψαμε ένα ποσό για να αγοράσουμε κόκα κόλες, πορτοκαλάδες και όλα αυτά... Τι πήραμε.

Πολύ ωραία.

Ναι.

Ζηλεύω, μπορώ να πω λίγο.

Ναι, ναι.

Όμως, επειδή φτάσαμε μέχρι τα σχολικά σου χρόνια εγώ έχω μία απορία. Δεν θα ήταν λίγο δύσκολο ή θα ήταν, ας πούμε, μία πρόκληση να έχεις, ας πούμε, τα μαθήματα της ποντιακής λύρας σε συνδυασμό με τις υποχρεώσεις του σχολείου;

Σίγουρα για κάθε παιδί είναι πρόκληση αυτό, γιατί είμαστε σε μία ηλικία που καλούμαστε να αποφασίσουμε το μέλλον μας, έτσι; Βέβαια, εμείς δεν έχουμε την ωριμότητα τότε, ως μαθητές. Οι νέοι δεν έχουν την ωριμότητα να πουν, να διαχωρίσουν και να δώσουν βαρύτητα είτε στα μαθήματα είτε στο χόμπι τους. Επομένως, είναι πολύ λεπτό το ζήτημα. Ήταν πολύ λεπτό το ζήτημα τότε. Εγώ είχα μία εμμονή με την ποντιακή λύρα και, όπως καταλαβαίνεις, οι γονείς μου ως καθηγητές προσπαθούσαν να με συμβουλέψουν καλοπροαίρετα: «Ξέρεις, καλή η ποντιακή λύρα, αλλά πρέπει να προσέχεις, να δώσεις βάση και στα μαθήματα του σχολείου». Εγώ πήγαινα δύο φορές την εβδομάδα στο δάσκαλό μου, δηλαδή μαθήτευσα τρία χρόνια στον Παυλάκη Δραμινό. Επομένως, προσπαθούσα να κρατάω ένα μέτρο. Ήμουνα του μέτρου, δηλαδή ούτε ήμουνα ο άριστος μαθητής που ήμουνα όλη μέρα πάνω από ένα βιβλίο, αλλά ούτε ήμουνα αυτός που παρατούσε τα μαθήματά του. Είχα ένα μέτρο. Βέβαια, με τη λύρα παραμάσχαλα που λέμε, δεν την άφηνα ποτέ στα μαθητικά μου χρόνια, πορεύτηκα φυσιολογικά, δηλαδή τα πήγα καλά. Το έδειξε και το μέλλον, δηλαδή πέρασα στη σχολή μου στην Καβάλα χωρίς να με επηρεάσει αυτή η εμμονή μου με τη λύρα και με τη μουσική. Σαφώς έκανα και τα όνειρά μου. Λέω: «Εγώ θα γίνω μουσικός» κτλ. Ξέρεις, βάζεις στόχους.

Κατάλαβα. Πώς θα περιέγραφες την εμπειρία σου με τον δάσκαλό σου τον Παυλάκη τον Δραμινό;

Ο Παυλάκης Δραμινός, ακόμα και σήμερα το λέω, είναι ένας εξαιρετικός δάσκαλος. Όσο κάθισα δίπλα του, έμαθα πάρα πολλά πράγματα για τη λύρα. Είχε μία μεταδοτικότητα πολύ ιδιαίτερη. Δεν μου έδειχνε με νότες, Ανδρονίκη. Καθαρά ακουστική ήταν η μέθοδος διδασκαλίας του. Για να του δώσω περισσότερες λεπτομέρειες για να καταλάβεις, έπαιζε αυτός, άκουγα εγώ, έβλεπα και προσπαθούσα να τον μιμηθώ. Ήταν μία διαδικασία μίμησης ουσιαστικά. Στο τέλος της χρονιάς μάλιστα, θυμάμαι, μου μάζευε σε μία κασέτα όλα τα τραγούδια. Είχε ένα μαγνητοφωνάκι με κασέτα, ηχογραφούσε τα τραγούδια, τα έπαιζε ο ίδιος για να τα ’χω μαζεμένα αυτά που κάναμε σε όλη τη χρονιά. Επομένως, εγώ ήμουν αναγκασμένος να ακούσω όλα αυτά και να θυμηθώ. Βέβαια, όλο αυτό με βοήθησε να γίνω και ακουστικός τύπος. Όταν δεν έχεις πεντάγραμμο μπροστά σου, δεν έχεις νότες, δεν έχεις χαρτιά να διαβάσεις, αναγκάζεσαι να αποστηθίσεις αυτό που ακούς, να συλλάβεις αυτό το άκουσμα, να το αποθηκεύσεις στη μνήμη σου και μετά να πας στο σπίτι να το μελετήσεις. Είναι μία πολύ ωραία διαδικασία. Βέβαια, δεν είναι εύκολη. Θα πρέπει να έχεις κάποιο χάρισμα, ένα... Ξέρεις, κατιτίς στο αυτί. Να έχεις αυτί, που λέμε. Κάποιοι άνθρωποι, βέβαια, είναι αντίθετοι σε αυτό. Εντάξει, πολλές απόψεις υπάρχουν. Αλλά όσο ένα παραδοσιακό όργανο, η ποντιακή λύρα, ο τρόπος εκμάθησης της ποντιακής λύρας έτσι ξεκίνησε. Βέβαια, στην πορεία εξελίχθηκε αυτή η μεθοδολογία. Έχει μπει το πεντάγραμμο, έχει αναλυθεί περαιτέρω το ρεπερτόριο, αλλά εγώ έμαθα καθαρά ακουστικά.

Ποια είναι η σχέση σου με τον καθηγητή σου; Έχετε επαφή ακόμη;

Εξαιρετική επαφή έχουμε. Τον συναντώ αρκετά συχνά στους δρόμους του Κιλκίς και αισθάνομαι την ίδια, ας πούμε, τον ίδιο σεβασμό και τιμή που τον είχα δάσκαλο.

Πλην των μαθημάτων, έχεις κάποια άλλη εμπειρία που μοιράστηκες μαζί του;

Βέβαια, εμφανιστήκαμε δύο-τρεις φορές μαζί στο πάλκο. Έχουμε παίξει μαζί και ήτανε πραγματικά πολύ ωραία εμπειρία να συνοδεύεις τον δάσκαλό σου. Δηλαδή -ξέρεις-, τους δασκάλους μου τους είχα πολύ ψηλά όλους, σαφώς. Πόσο μάλλον για το όργανο που λάτρευα και λατρεύω ακόμα. Παίξαμε σε δύο-τρεις βραδιές που λες μαζί και ήτανε από τις ωραιότερες βραδιές μου που μπορώ να τις περιγράψω.

Αυτές-

Έπαιξα τραγούδια που μου έμαθε ουσιαστικά, ξέρεις.

Αυτές οι βραδιές τι ακριβώς ήτανε;

Ήταν ένα πανηγύρι στη Μεγάλη Βρύση θυμάμαι χαρακτηριστικά και είχαμε και δύο εμφανίσεις στο Κιλκίς. Μας προσκάλεσαν σε ένα μαγαζί εδώ, μουσικό στέκι, ας το πούμε, να παίξουμε μαζί. Και μετά χαράς, βέβαια, δέχτηκε ο δάσκαλος. Και τώρα που το θυμάμαι και σε μία εκδήλωση στον λόφο όπου κάλεσαν όλους τους τοπικούς καλλιτέχνες μαζί και εμένα. Επομένως, συνυπήρξαμε και εκεί μουσικά στον λόφο.

Για ποια περίοδο μιλάμε τώρα;

Δεν έχει πολλά χρόνια που βρεθήκαμε με τον δάσκαλο. Λόγω του ότι εγώ, βέβαια, έφυγα από το Κιλκίς για να σπουδάσω κτλ., έχασα επαφή με τον δάσκαλο και με όλους τους ανθρώπους εδώ που είχα συναναστροφές. Το 2017 βρεθήκαμε πρώτη φορά στη Μεγάλη βρύση. Συγγνώμη, λάθος! Το 2016 πρέπει να ήταν στη Μεγάλη Βρύση. Το ’17 ήταν στον λόφο και προσφάτως, πέρσι ήταν σε βραδιές εδώ, στο Κιλκίς. Δηλαδή, ουσιαστικά άργησα να βρεθώ στο πάλκο με τον δάσκαλο για τον λόγο του ότι έλειπα και από το Κιλκίς, έτσι; Ήταν πρακτικό το θέμα.

Κάποια στιγμή ανέφερες για δασκάλους. Πέρα από τον Παυλάκη τον Δραμινό είχες και κάποιον άλλον ως δάσκαλο;

Εγώ δασκάλους ακόμα αναφέρω και αυτούς που με επηρέασαν μουσικά χωρίς να καθίσω μαζί τους να μου διδάξουν τη λύρα. Ο σεβασμός που θρέφω στους λυράρηδες, που έχω στους λυράρηδες, σε κάποιους συγκεκριμένους μάλιστα, είναι τόσος που τους αποκαλώ δασκάλους. Σε αυτούς αναφέρθηκα προηγουμένως, Ανδρονίκη μου, που μπορώ να πω, αν μπορούμε να πούμε και αυτοί πλέον, κάποιοι δεν είναι εν ζωή και κάποιοι είναι εν ζωή, έτσι; Εντάξει, και για να το γενικεύσω σαφώς έχω μεγάλο σεβασμό και στους δασκάλους μου, στο σχολείο, έτσι; Γενικότερα...

Πώς είναι ένα πανηγύρι, ας πούμε, στη Μεγάλη Βρύση που εμφανίστηκες με τον Παύλο τον Δραμινό, πώς...

Εντάξει, υπήρξε και ένας πρόλογος, έτσι; Άκουσε ο κόσμος ότι: «Ο Παναγιώτης ο Ηλιάδης είναι ένας νεαρός που θα συνοδεύσει τον Παυλάκη τον Δραμινό» που το γνωρίζουν όλοι σαφώς. Επομένως, υπήρχε αυτή -ξέρεις-  αυτός ο ενθουσιασμός του κόσμου. Ένα πανηγύρι στη Μεγάλη Βρύση είναι ένα πανηγύρι όπως σε όλα τα χωριά μας, Ανδρονίκη. Εμείς έχουμε και το πλεονέκτημα εδώ στο Κιλκίς και όχι μόνο στο Κιλκίς και σε άλλες πόλεις, σε άλλους νομούς που επικρατεί το ποντιακό στοιχείο, να έχουμε το ποντιακό πανηγύρι τον νούμερο ένα τρόπο διασκέδασης. Το καλοκαίρι κατακλύζει ο κόσμος τα χωριά, γεμίζουν τις καρέκλες για να γλεντήσουν με τις ποντιακές ορχήστρες που κλείνει ο εκάστοτε σύλλογος, πολιτιστικοί σύλλογοι. Επομένως, ήταν ένα από αυτά τα πανηγύρια, το πανηγύρι της Μεγάλης Βρύσης. Με την ποντιακή ορχήστρα, με τις μουσικές, με τον κόσμο να απολαμβάνει τον χορό και το τραγούδι.

Ήταν η πρώτη φορά που σε σύστησε κάποιος στον κόσμο ή νωρίτερα έχει γίνει κάποια σύσταση για σένα;

Όχι, δεν ήταν η πρώτη φορά-

Γνωριμία-

Να σε πάω πάλι πίσω, όταν πρωτοξεκίνησα να παίζω. Τον πρώτο χρόνο ξεκίνησα δυναμικά να κάνω πρόγραμμα. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι μπορούσα να ξεκινήσω να παίζω κάποια τραγουδάκια σε ενότητες για να χορέψει ο κόσμος, έτσι; Από τον πρώτο χρόνο κιόλας που ξεκίνησα να μαθαίνω. Επομένως, βρέθηκα για καλή μου τύχη σε έναν εξαιρετικό χώρο στο Κιλκίς όπου ο σύλλογος «Αρμονία» με την κυρία Αμαλία Καλπάκα να διοργανώνει έναν ετήσιο χορό, ας πούμε. Σε αυτόν τον σύλλογο συμμετείχε και η μητέρα μουμ η οποία γνώριζε πολύ καλά την κυρία Αμαλία, η οποία ήταν πρόεδρος του συλλόγου. Και πρότεινε στην κυρία Αμαλία να παίξω και εγώ.[00:40:00] Σαφώς με μεγάλη χαρά δέχτηκε η πρόεδρος του συλλόγου και παρουσιάστηκα πρώτη φορά σε κοινό. Δηλαδή, η πρώτη μου εμφάνιση σε κόσμο για να παίξω και να τραγουδήσω και να χορέψουν ήτανε το 2005.

Θεωρείς ότι, ας πούμε, ήταν η πιο επαγγελματική εμφάνισή σου;

Δεν θα το ονόμαζα έτσι, επαγγελματική. Θα-

Επίσημη;

Επίσημη, θα το ονόμαζα. Ήταν η πρώτη μου επίσημη εμφάνιση να παίξω σε κοινό. Φαντάζεσαι το άγχος μου τώρα; Υπάρχει και βίντεο, έτσι;

Πολύ ωραία.

Θα στο δείξω και θα δεις ζωγραφισμένο στο πρόσωπό μου αυτό το σφίξιμο. Παρ’ όλα αυτά, ο πατέρας μου και η μητέρα μου λένε ότι τα πήγα εξαιρετικά, γιατί χόρεψε ο κόσμος κάτω και το απόλαυσε.

Οπότε, πέρα από τα άγχος, ποια ήταν τα συναισθήματά σου; Ξεκουμπώθηκες λίγο, μετά έτσι-

Μου έδωσαν-

Για να μπορέσεις να συνεχίσεις;

Μου έδωσαν μεγάλο θάρρος οι μουσικοί από πίσω που με συνόδευσαν. Ο αρμονίστας, ο ντραμίστας, οι άλλοι τραγουδιστές που ήτανε, γιατί όλοι σαφώς στο Κιλκίς είμαστε γνωστοί. Ξέρανε τους γονείς μου κτλ. Ο πατέρας μου τους πλησίασε και τους είπε μάλιστα: «O γιος μου εμφανίζεται πρώτη φορά». Πόσο γλυκό αυτό -έτσι;- ο μπαμπάς σου να προσέξει τον γιόκα. Ο μπαμπάς να προσέξει τον γιο. Έπιασε τους μουσικούς και τους είπε: «Φροντίστε λίγο να μην αγχωθεί ο μικρός». Επομένως, είχα όλο το support, την υποστήριξη από πίσω.

Μάλιστα.

Ωραία συναισθήματα.

Είμαι σίγουρη για αυτό. Ανέφερες κάποια στιγμή και είπες ότι όλα τελικά πήγαν καλά σε σχέση με τα μαθήματα και την ποντιακή λύρα.

Όλα πήγανε καλά, Ανδρονίκη μου.

Και σπούδασες στην Καβάλα.

Ναι.

Θέλεις να μου μιλήσεις λίγο για την εμπειρία σου για τη φοιτητική ζωή στην Καβάλα; Υπήρχε εκεί πάλι η ποντιακή λύρα στη ζωή σου;

Η ποντιακή λύρα από την πρώτη μέρα που την έπιασα στα χέρια μου μέχρι σήμερα που μιλάμε, Ανδρονίκη μου, υπάρχει και υπήρχε σε όλα τα στάδια. Επομένως, ως φοιτητής στην Καβάλα δικτυώθηκα απευθείας στον ποντιακό χώρο, να στο πω έτσι. Από το πρώτο έτος κιόλας ήρθα σε επαφή με τον Σύλλογο Ποντίων Φοιτητών Νομού Καβάλας. Μάλιστα τότε, εκείνη την περίοδο, όταν ήμουν πρωτοετής φοιτητής δεν είχανε λυράρη και θυμάμαι χαρακτηριστικά μού είπε ο πρόεδρος του συλλόγου: «Σε περιμέναμε! Πού ήσουνα;». Επομένως, ξεκίνησα να κάνω πρόβες με τον Σύλλογο Ποντίων. Ήρθα σε επαφή με ένα κατάστημα της Καβάλας, ένα νυχτερινό κέντρο μάλιστα συγκεκριμένα, που με έφερε σε επαφή ο πρόεδρος του συλλόγου για να παίξω. Για να καταλάβεις μπήκα για τα βαθιά στη νύχτα. Δηλαδή, γιατί... Θα επανέλθω στην προηγούμενή σου ερώτηση που μου είπες: «Ποια ήταν η πρώτη σου επαγγελματική, ας το πούμε έτσι, παρουσία στον χώρο;». Ήταν τότε, ως πρωτοετής φοιτητής. Έπαιζα τριήμερο στα μπουζούκια. Βέβαια, ξέρεις ότι ήταν το λαϊκό, το ρεπερτόριο τότε στις Πέρλες μάλιστα. Το μαγαζί ονομαζόταν Πέρλες και έβγαινα δύο εικοσάλεπτα εγώ στο ποντιακό πρόγραμμα για να χορέψει ο κόσμος και τραγουδούσα κιόλας, έτσι;

Πώς ήταν το συγκεκριμένο νυχτερινό κέντρο και τι ρεπερτόριο επέλεξες;

Ναι, ήταν ένα κλασικό μπουζουξίδικο, Ανδρονίκη, με λαϊκή ορχήστρα, με κρουστά, κιθάρες, αρμόνια, τους τραγουδιστές βέβαια, μπουζούκια κτλ. Και εγώ επιλέχθηκα ως λυράρης και νεαρός φοιτητής και σαφώς ένας ο οποίος θα προσελκύσει κόσμο από το Τ.Ε.Ι. Ο μαγαζάτορας γνώριζε πολύ καλά ότι θα ήμουν πολύ δυνατό χαρτί εκεί. Το ρεπερτόριο ήταν ποντιακό. Έπαιζα νεοποντιακά και παραδοσιακά, σαφώς. Είχα επιλέξει κάποια κομμάτια για να γεμίσω τα δύο δεκαπεντάλεπτα, εικοσάλεπτα περίπου. Και τραγούδια που παιζόντουσαν στα ραδιόφωνα. Είχα κάνει μία επιλογή τραγουδιών, ποντιακών τραγουδιών, που ήταν της επικαιρότητας, ας το πούμε, τον καιρό εκείνο.

Για παράδειγμα;

Για παράδειγμα, «Να ηλί εμέν ντό έπαθα μανίτσα μ’, χούι, χούι, Η μάνα εν κρύο νερόν, Πέντε οσπίτια έχτισα κι ασ’ όλα ξεσπιτούμαι, Αδά σον κόσμον αγαπώ, Σεράντα μήλα κόκκινα». Όλα αυτά είναι γνωστά στους Πόντιους, είναι τραγούδια τα οποία είχα επιλέξει και ακόμα και σήμερα ακούγονται σαφώς πολύ.

Ερχόντουσαν συνομήλικοί σου;

Από το Τ.Ε.Ι., βέβαια, συμφοιτητές μου. Είχα τις παρέες μου. «Πάμε να ακούσουμε τον Πάνο». Ήτανε πολύ ωραίο συναίσθημα. Εντάξει, να έχεις από κάτω τους συμφοιτητές σου και εσύ να είσαι από πάνω και να παίζεις και να τους διασκεδάζεις. Πολύ ωραίο συναίσθημα και σαφώς, όταν με βλέπανε στο Τ.Ε.Ι. «Ο Πάνος! Τον είδαμε στις Πέρλες! Ο Πάνος παίζει στις...». Φούσκωνα εγώ βέβαια, ξέρεις.

Υπάρχει κάποια βραδιά που να έτσι ξεχώρισες ή που να ζορίστηκες πολύ; Να έγινε κάποιο ευτράπελο, να ήτανε λίγο αλλόκοτη;

Ξέρεις τη νύχτα πολλά ευτράπελα συμβαίνουν, Ανδρονίκη, και όταν είσαι σε μικρή ηλικία, πολλές φορές το παίρνεις και λίγο προσωπικά. Τα ευτράπελα της νύχτας είναι... Να έρθει ένας με πολύ άσχημο τρόπο να σου ζητήσει κάτι και να μην το γνωρίζεις. Δηλαδή, θυμάμαι χαρακτηριστικά ένα βράδυ ήρθε μου ζήτησε ένα τραγούδι κάποιος στα μπουζούκια. Τώρα εγώ 19 χρονών, φαντάσου, και εγώ δεν το ήξερα και ήτανε αγενέστατος ο τρόπος του. Καταλαβαίνεις, το πήρα τόσο προσωπικά, αφού δεν είχα διάθεση να παίξω για τις επόμενες δύο εβδομάδες. Βέβαια, το είχα συζητήσει με τους συναδέλφους μου και μου είπαν: «Ξέρεις Παναγιώτη, μην αγχώνεσαι. Μικρός είσαι ακόμα. Έχουν να δουν πολλά τα ματάκια σου στη νύχτα». Και από τότε, Ανδρονίκη μου, είχα -ξέρεις- πολύ αυστηρό κριτήριο για το αν θα επιλέξω να πάω κάπου να παίξω ή πού θα πάω να παίξω. Δηλαδή, από τότε κιόλας είχα συνειδητοποιήσει ότι ο χαρακτήρας μου, βέβαια, ήταν τέτοιος ανέκαθεν, λίγο ευαίσθητος. Ακόμα και σήμερα είμαι ευαίσθητος σε αυτά τα θέματα. Είχα σκεφτεί ότι ξέρεις: «Πάνο -είπα στον εαυτό μου- όπου δεν σου αρέσει, δεν θα πηγαίνεις. Ασχέτως αν βγάζεις καλά χρήματα ή όχι. Όπου σε ευχαριστεί, θα παίζεις». Από τότε το έβλεπα ως χόμπι. Ακόμα και σήμερα που μιλάμε ως χόμπι το έχω, ασχέτως που βγάζω κάποια χρήματα από αυτό. Γιατί αν το δεις... Βέβαια, στάθηκα τυχερός εγώ, γιατί έχω και τη δουλειά μου, έτσι; Σπούδασα πληροφορική στην Καβάλα, πήρα το πτυχίο μου και πλέον εργάζομαι ως... Στον τομέα μου, τέλος πάντων, σε μία εταιρεία εδώ, τοπικά.

Πολύ ωραία. Να ρωτήσω και το άλλο. Θεωρείς ότι με όλη αυτήν την προβολή προσελκύεις το αντίθετο φύλο; Είχες, δηλαδή, και αυτά, ας πούμε, όσο εργαζόσουνα σαν φοιτητής στη νυχτερινή ποντιακή διασκέδαση;

Σίγουρα! Αναπόφευκτα, έτσι; Γιατί όταν είσαι ψηλά και σε βλέπει ο άλλος πάνω, έχεις περισσότερες ευκαιρίες να γνωρίσεις κόσμο, έτσι; Σίγουρα σε εισαγωγικά αυτή η φήμη που έχει ο μουσικός είναι πλεονέκτημα στις κοινωνικές συναναστροφές του και είτε παίζεις ποντιακή λύρα είτε παίζεις οποιοδήποτε μουσικό όργανο. Επομένως, η ποντιακή λύρα με βοήθησε να γνωρίσω πολλούς ανθρώπους γενικότερα, είτε του αντίθετου φύλου είτε του ίδιου φύλλου, έτσι; Έχω κάνει πάρα πολλές γνωριμίες, Ανδρονίκη μου, με την ποντιακή λύρα. Γνώρισα πάρα πολύ κόσμο και πραγματικά αισθάνομαι ευλογημένος που χάρη στη λύρα γνώρισα ανθρώπους που ακόμα και σήμερα τους έχω στην καρδιά μου και στο μυαλό μου.

Υπάρχει κάποια γνωριμία που έτσι έχεις ξεχωρίσει και πώς ξεκίνησε αυτή;

Ανδρονίκη μου, είναι τόσες πολλές οι γνωριμίες, αλλά μπορώ να σταθώ σε μία-δύο, ας πούμε.

Δηλαδή;

Εντάξει, δεν θέλω να αδικήσω, να αναφέρω τέλος πάντων ονόματα και να αδικήσω ανθρώπους που έχω στην καρδιά μου, αλλά στη μουσική μου πορεία στην επαγγελματική γνώρισα τον Γιώτη τον Γαβριηλίδη, ο οποίος είναι ένας άνθρωπος της παράδοσης. Είναι ένας άνθρωπος ο οποίος, μας άφησε ο Γιώτης το 2020, δεν είναι πλέον εν ζωή. Είναι ένας άνθρωπος που με πήρε σε μικρή ηλικία, όταν ήτανε χορωδός στους «Αργοναύτες» Κιλκίς. Είναι ο ποντιακός σύλλογος του Κιλκίς. Εκεί τον γνώρισα. Με πήρε και μου έδωσε την ευκαιρία να τον συνοδεύσω και να είμαι ο λυράρης του για αρκετά χρόνια. Δηλαδή, πλέον, πέρα από το κομμάτι της βοήθειας, με προσέγγισε και πολύ φιλικά. Δηλαδή, αισθανόμουνα παιδί του. Να με συμβουλέψει πάνω στα ποντιακά τραγούδια, να καθίσουμε μαζί στο τραπέζι με παρέα, να παίξουμε, να τραγουδήσουμε. Πολλές ιστορίες με τον Γιώτη, Ανδρονίκη μου.

Μάλιστα. Η λύρα, η ποντιακή λύρα, είπες ότι σε συνόδευσε σε όλη σου τη ζωή.

Σε όλη-

Σε όλη σου τη ζωή. Σε συνόδευσε και στη στρατιωτική σου θητεία; Ήταν ένα προνόμιο η ποντιακή λύρα για σένα εκεί;

Στη στρατιωτική θητεία. Τι μου θύμισες τώρα, Ανδρονίκη μου; Λοιπόν, στη στρατιωτική θητεία, όποτε μπορούσα, όποτε μου δινόταν η ευκαιρία, έπαιρνα το μουσικό όργανο μαζί μου. Ο διοικητής μου στην Αργυρούπολη Κιλκίς ήταν ποντιακής καταγωγής. Επομένως, όταν του συστήθηκα, του είπ[00:50:00]α, έφτασε η κουβέντα στα χόμπι κτλ. Μας ρωτούσε διάφορα. Ήτανε στις ερωτήσεις ο κύριος Γεωργιάδης, ξέρεις, ψυχογράφημα μας περνούσε. Του είπα ότι: «Παίζω ποντιακή λύρα». «Εσύ παίζεις ποντιακή λύρα; Να μας φέρεις τη λύρα στο στρατόπεδο να μας παίξεις». Επομένως, πολλές φορές πήρα τη λύρα στο στρατόπεδο και διασκέδασα τα φανταράκια. Και χαρακτηριστικά θυμάμαι στην τελευταία μου υπηρεσία στην Αργυρούπολη είχα πάρει τη λύρα και κάναμε ένα μουχαπέτ εκεί με τους ένστολους, τους μόνιμους και με τα φανταράκια εξαιρετικό.

Άρα, δεν έφερε κάποια δυσκολία; Ίσα-ίσα το αντίθετο, ας πούμε;

Καμία δυσκολία. Ίσα-ίσα και σε αυτό το κομμάτι με βοήθησε πάρα πολύ. Όταν είχα πάρει απόσπαση στη Νέα Σάντα, στη διάρκεια της θητείας μου γνώρισα τον ταξίαρχο. Ξέρεις, ο ταξίαρχος είναι η πάνω κεφαλή. Ήτανε φιλοπόντιος ο ταξίαρχος μας. Επομένως, με τη γνωριμία μας προέκυψε και μία πολύ εξαιρετική εμπειρία. Αποφάσισε, τέλος πάντων, τα Χριστούγεννα του 2014, που ήμουνα τότε φαντάρος, να δημιουργήσει μία ομάδα χορωδιακή και να πάμε να πούμε τα ποντιακά κάλαντα και όλα τα κάλαντα της υπόλοιπης Ελλάδας με τα φανταράκια, τους συνστρατιώτες, ας το πούμε, αν υπάρχει αυτή η λέξη. Πήγαμε στη Θεσσαλονίκη, που λες Ανδρονίκη, και φτιάξαμε μία πάρα πολύ ωραία ομάδα. Είπαμε τα κάλαντα στους στρατιώτες και πήραμε και την τιμητική μας άδεια και ήτανε πραγματικά πολύ γλυκιά ανάμνηση.

Όταν λες χριστουγεννιάτικα κάλαντα, θέλεις να μας υπενθυμίσεις κάποιο χριστουγεννιάτικο τραγούδι-

Χριστός-

Ποντιακό;

«Χριστός γεννέθεν, χαράν σον κόσμον» τα ποντιακά κάλαντα. Είναι το άλλο το καρσλίδικο: «Έρθαν τα Χριστούγεννα κι όλα τα γιορτάς μανίτσα μ’. Για τον γιό σ’, τον ξενιτέαν ξάι πώς και ρωτάς μανίτσα μ’!».

Πολύ ωραία, πάρα πολύ ωραία.

Ναι, ήταν μία εμπειρία στον στρατό, Ανδρονίκη μου, που σαφώς μου μένει αξέχαστη, γιατί -ξέρεις- είχε δημιουργηθεί τότε, τώρα που το θυμάμαι, ένα πολύ ωραίο λεύκωμα με φωτογραφίες από όλη μας την πορεία στους απόστρατους. Και όλη αυτή -ξέρεις- η επαφή με τους απόστρατους, με τον συνάδελφό μου, τον άλλο τον λυράρη, τον Λάζαρο τον Παρασκευόπουλο ήτανε πολύ γλυκιά ανάμνηση.

Πολύ ωραία. Οι Αργοναύτες; Είπες εδώ για έναν σύλλογο, για τους Αργοναύτες.

Οι Αργοναύτες Κιλκίς, ναι, προέκυψαν πρόσφατα. Προέκυψαν πρόσφατα. Με επέλεξαν για λυράρη του συλλόγου, για το χορευτικό τους, το μεσαίο και το μεγάλο. Εντάξει, σαφώς κατά καιρούς είχα επαφές με τον σύλλογο, αλλά δεν έτυχε παλαιότερα να συνεργαστούμε. Τώρα έχω μία συνεργασία με τον σύλλογο και με τη χορωδία του συλλόγου, η οποία είναι εξαιρετική. Και, ξέρεις, εμφανιζόμαστε σε διάφορες εκδηλώσεις κτλ. με τους Αργοναύτες.

Έχεις κάποια πρόσφατη εμπειρία που έχεις ζήσει, ας πούμε, με τον σύλλογο;

Ο σύλλογος είναι ξακουστός, είναι δραστήριος. Τα παιδιά είναι πολύ δραστήρια. Στο διοικητικό τα παιδιά είναι εξαιρετικά. Συμμετέχουν σε διάφορες εκδηλώσεις οπότε κατά καιρούς, ιδιαίτερα το καλοκαίρι, μας προσκαλούν σε διάφορες εκδηλώσεις. Μάλιστα τον Ιούνιο που μας πέρασε έγινε μία πολυθεματική εκδήλωση στον λόφο Κιλκίς που ουσιαστικά περιγράψαμε όλη την πορεία του ποντιακού ελληνισμού από τη γενοκτονία μέχρι και σήμερα. Ήτανε ένα οπτικοακουστικό υπερθέαμα, ας το πούμε, αν μου επιτρέπεται η έκφραση αυτή.

Εσύ τι ρόλο εκεί είχες και-

Και τραγούδι και λύρα. Εντάξει, πλέον ως μόνιμος λυράρης των αργοναυτών συμμετέχω σε κάθε είδους δραστηριότητα του συλλόγου, όποτε με προσκαλούν. Εντάξει, βέβαια, η πρώτη μου επαφή με τους συλλόγους δεν ήτανε οι Αργοναύτες. Η πρώτη μου επαφή ήτανε με τον Σύλλογο Ποντίων Φοιτητών, όπως σου προείπα, και με τη Λέσχη Ποντίων Νομού Καβάλας. Η Λέσχη Ποντίων ήτανε στο κέντρο της πόλης.

Από εκεί, ας πούμε, τι εμπειρίες είχες; Κάνατε, ήσουν απλά-

Ήμουν ο λυράρης τους. Ναι. Αυτό δεν το αναφέραμε προηγουμένως, ναι.

Ήτανε μόνο στον βαθμό των μαθημάτων ή, ας πούμε, και σε εκδηλώσεις;

Και σε εκδηλώσεις και στα χορευτικά. Εμφανίστηκα σε αρκετές εκδηλώσεις της Λέσχης Ποντίων Καβάλας και μάλιστα το αποκορύφωμα ήταν, όταν μας προσκάλεσαν στην Κέρκυρα το 2009. Πήγαμε σε ένα φεστιβάλ εκεί, χορευτικό φεστιβάλ. Μας προσκάλεσαν και πήγα μαζί με τον σύλλογο, τη Λέσχη Ποντίων Καβάλας, ως λυράρης. Ήταν τρομερή η εμπειρία μου και εκεί, πραγματικά.

Πώς ήταν αυτό το φεστιβάλ; Τι συμπεριλάμβανε;

Ήταν ένα χορευτικό φεστιβάλ με πολλούς συλλόγους ανά την Ελλάδα και μέσα σε αυτούς τους συλλόγους ήμασταν και εμείς. Ήταν μία εξαίρετη φιλοξενία του τότε δημάρχου που μου διαφεύγει το όνομά του. Μείναμε σε κάποια καταλύματα όλος ο σύλλογος και ουσιαστικά ήταν η μία μέρα η συμμετοχή μας με τα χορευτικά. Εγώ έπαιξα λύρα και ήταν και το γλέντι, το οποίο ήτανε ένα γλέντι που ακολούθησε την εκδήλωση. Καταλαβαίνεις...

Τρικούβερτο.

Τρικούβερτο. Με όλους τους συλλόγους.

Να σε ρωτήσω τώρα και κάτι. Ανέφερες την Καβάλα, ανέφερες την Κορυφή, ανέφερες και άλλες τοποθεσίες, την Αργυρούπολη. Ανέφερες κυρίως πράγματα, τοποθεσίες, περιοχές από την Ελλάδα.

Ναι.

Σκέφτηκες ποτέ, σαν λυράρης, να ταξιδέψεις, ας πούμε, και να ταξιδέψεις στο εξωτερικό και να ταξιδέψεις με τον τρόπο σου τους ομογενείς στην ποντιακή μουσική;

Σωστό.

Να κάνεις ένα οδοιπορικό για αυτούς, ας πούμε.

Όπως σου προείπα, Ανδρονίκη, δεν είχα στο μυαλό μου ποτέ να φτάσω σε επαγγελματικό επίπεδο. Είναι το «Έχω στόχο». Όλα γίνανε τόσο φυσικά. Δηλαδή, ξεκίνησα να παίζω μουσική και η εξέλιξή μου ήταν τόσο φυσική. Ενώ έδινα σαφώς όλη μου την ενέργεια στην εξέλιξη, την τεχνική μου, στο τεχνικό κομμάτι το παικτικό, εξελισσόμουν. Επομένως, φτάνοντας σε ένα πολύ καλό επίπεδο, αποφάσισα ότι θα ήταν πολύ καλή ιδέα να προωθήσω και τον εαυτό μου με κάποιο τρόπο στα social, ξέρεις. Είχα φτιάξει ένα κανάλι στο Youtube –πολλά χρόνια το ’χω– και ανέβαζα για τον εαυτό μου κυρίως και για να βλέπει ο κόσμος αυτά που μου αρέσει εμένα να παίζω, τα τραγούδια. Επομένως, το 2017 είχα την τύχη να έρθω σε επαφή με κάποιους ανθρώπους από τη Βαλτιμόρη της Αμερικής. Με εντόπισαν σε ένα βιντεάκι, που λες, μου έστειλαν μήνυμα και μου είπαν: «Ξέρεις, Παναγιώτη, σε παρακολουθούμε στο κανάλι σου». Φαντάσου τώρα, έτσι; Από ένα κανάλι στο Youtube που ανεβάζω βιντεάκια με προσέγγισε ένας άνθρωπος από τη Βαλτιμόρη Πόντιος ομογενής και μου πρότεινε να πάω να παίξω σε μία βραδιά που σκόπευαν να διοργανώσουν εκεί. Εγώ στην αρχή σαν ψέμα το πήρα, τέλος πάντων. Δεν μπορούσα να το συλλάβω. Κάποια πλάκα μας κάνει. Ήρθαμε σε επαφή μέσω Skype, μιλήσαμε, μου είπαν τον σκοπό τους, μου είπαν ότι: «Ξέρεις, εδώ στη Βαλτιμόρη δεν κάνουμε ποντιακούς χορούς. Έχουμε να κάνουμε πάνω από 20 χρόνια και θεωρήσαμε ότι θα ήταν πολύ καλό να καλέσουμε έναν νέο καλλιτέχνη. Μας αρέσεις, σε παρακολουθούμε…». Μάλιστα, έχουμε και κοινούς γνωστούς με αυτούς τους ανθρώπους από τα Κομνηνά Πτολεμαΐδας, με τον καθηγητή μου τον Μπογαρίδη από την Καβάλα. Γι’ αυτόνα δεν σου ανέφερα. Συνέβαλε σπουδαίο ρόλο στην ποντιακή μου… Στην επαφή μου με το στοιχείο, στην Καβάλα εννοώ. Επομένως, βρέθηκα στην Αμερική στη Βαλτιμόρη να παίξω για τους Έλληνες ομογενείς. Έγινε μία εξαίρετη βραδιά και η δεύτερή μου εμφάνιση ήταν στη Φιλαδέλφεια. Βέβαια, αυτοί ήτανε... Από σπόντα έγινε. Έμαθαν ότι βρίσκομαι εκεί και ήτανε...

Πολύ ωραία. Πριν σε ρωτήσω για τις εμφανίσεις σου σε Βαλτιμόρη και Φιλαδέλφεια, θέλεις, αφού είχες έτσι και την θέληση, την επιθυμία, να μιλήσεις για τον κύριο Μπογαρίδη-

Για τον κύριο Μπογαρίδη, ναι-

Από την Καβάλα ο οποίος νομίζω ότι συνέβαλε σε όλο αυτό;

Πώς δεν τον ανέφερα προηγουμένως; Θα το ακούσει και θα με μαλώσει, λοιπόν. Εγώ, Ανδρονίκη, ως πρωτοετής φοιτητής ήρθα σε επαφή με τον κύριο Μπογαρίδη σε κάποιο από τα μαθήματα που δίδασκε. Τέλος πάντων, μέσα σε όλα με ρώτησε: «Και από πού κατάγεσαι, Παναγιώτη;». «Είμαι από το Κιλκίς, κύριε Μπογαρίδη». «Εγώ είμαι από την Κοζάνη» μου είπε. Τον ρώτησα κι εγώ: «Από πού κατάγεστε;». Ποντιακής καταγωγής και αυτός. Μου ανέφερε για τον γιο του. Μου είπε: «Έχω ένα γιο, Παναγιώτη, ο οποίος θέλει να μάθει [01:00:00]λύρα». Εγώ, βέβαια, τότε δεν είχα διδάξει ποτέ λύρα, να δείξω κάποιον αυτά που ξέρω. Και με πρότεινε να δείξω στον Χαράλαμπο, τον γιο του. Ήταν ο πρώτος μου μαθητής ο Χαράλαμπος. Επομένως, γνωρίζοντας τον κύριο Μπογαρίδη και τον γιο του, τον Χαράλαμπο, μπήκα σε ένα άλλο τρυπάκι, της-

Διδασκαλίας-

Της διδασκαλίας, ας το πούμε, της διδασκαλίας. Ήτανε ο πρώτος μου μαθητής ο Χαράλαμπος, ο οποίος ακόμα και σήμερα είναι εξαιρετικός στην ποντιακή λύρα και είμαι πολύ περήφανος για αυτόν. Μέσα από τον Χαράλαμπο, Ανδρονίκη μου, έμαθα να μεταδίδω τη γνώση μου και στους σημερινούς μαθητές μου που δεν το αναφέραμε προηγουμένως. Ακόμα και σήμερα, δηλαδή, ασχολούμαι με το κομμάτι της διδασκαλίας.

Πάρα πολύ ωραία. Πριν φτάσουμε, όμως, στη διδασκαλία.

Ναι.

Ανέφερες, λοιπόν, τη Φιλαδέλφεια και τη Βαλτιμόρη.

Πάμε στη Φιλαδέλφεια.

Μαθαίνεις ότι σε καλούνε στη Βαλτιμόρη για αρχή.

Ναι.

Ποια είναι η πρώτη σου αντίδραση; Δηλαδή, σε ποιον το είπες, ότι «Ξέρεις, με καλούνε...».

Στους γονείς. Καταλαβαίνεις... Και τι θα πει ο μπαμπάς ο Πόντιος και η μαμά η Πόντια; Θα πούνε: «Αγόρι μου, να μάθουμε ποιοι είναι κτλ., πού θα πας». Ξέρεις, το πρώτο άγχος. Αλλά μόλις γνωριστήκαμε σε δεύτερη επαφή μέσω βιντεοκλήσης με τους ανθρώπους, βρήκαμε τους κοινούς γνωστούς, τέλος πάντων, ανθρώπους που έχουμε κοινούς γνωστούς, τέλος πάντων, κοινές παρέες. Οπότε, τους έφυγε το άγχος. Σου λέει: «Θα πάει σε καλά χέρια ο Παναγιώτης».

Ξεκίνησες κάποια προετοιμασία για να πας εκεί;

Ξεκίνησα μία προετοιμασία, Ανδρονίκη, γιατί λέω: «Θα πάω να παίξω σε ομογενείς, οπότε πρέπει να είμαι τέλειος εκεί». Ξέρεις και γενικά είμαι τελειομανής σαν χαρακτήρας.

Ναι.

Επομένως, ξεκίνησα να προετοιμάζω το πρόγραμμα που θα παρουσιάσω στη Βαλτιμόρη στη βραδιά που ήτανε να γίνει, τέλος πάντων. Ετοιμάσαμε κάποια διαφημιστικά σποτάκια, ετοιμάστηκαν αφίσες: «Έλληνας λυράρης, Πόντιος λυράρης από την Ελλάδα θα μας διασκεδάσει τάδε του μηνός στον σύλλογό μας» κτλ. Επομένως, εγώ άρχισα μία προετοιμασία δύο- τρεις μήνες πριν να ετοιμάσω το πρόγραμμα.

Όταν έφτασες εκεί-

Όταν έφτασα-

Πώς σε υποδέχτηκαν; Πώς ήταν η φιλοξενία;

Η φιλοξενία ήταν πέρα από το αναμενόμενο εξαιρετική. Ήταν πάρα πολύ ζεστή η ανταπόκριση των ανθρώπων εκεί. Ο Παναγιώτης ο Σαρίογλου και ο Παπαδίτσογλης ο Τάκης –ο παρατσούκλι ήταν Παπαδίτσογλης, ο Παπαδόπουλος ο Τάκης– ήταν οι διοργανωτές της βραδιάς και αυτοί που με φιλοξένησαν. Τι να σου πω; Έξω καρδιά άνθρωποι. Δηλαδή, πραγματικά με αγκάλιασαν σαν να ήμουν παιδί τους. Το πρώτο διάστημα, η πρώτη εβδομάδα, ήταν προσαρμογής, ας το πούμε. Δεν ήτανε η εβδομάδα που έπαιξα, την επόμενη έπαιξα. Επομένως, οι άνθρωποι έκαναν τα αδύνατα δυνατά να με κάνουν να νιώσω τόσο οικεία. Πήραν άδεια από τις δουλειές τους, ταξιδέψαμε στη Νέα Υόρκη, πήγαμε στην Ουάσιγκτον, πήγαμε σε μουσεία, επισκεφθήκαμε διάφορες τοποθεσίες, στο Ντελαγουέρ πήγαμε, μία παραθαλάσσια περιοχή. Ήτανε μία... Πώς να στο πω; Επαφή που ακόμα και σήμερα ζεσταίνει την καρδιά μου πραγματικά.

Σε όλες αυτές τις τοποθεσίες που ταξίδεψες μαζί τους και οργανώσατε ένα ταξίδι-

Και πού δεν πήγαμε!

Είχες πάρει μαζί σου την ποντιακή λύρα; Έστησες κανένα χορό εκεί μήπως; Βρήκες ομογενείς καθόλου;

Σε ένα από τα μνημεία της Βαλτιμόρης, τα σημαντικότερα μνημεία της Βαλτιμόρης, σε ένα κανόνι μάλιστα που είχε γίνει μία μάχη, τέλος πάντων, εκεί στα ψηλά έχω παίξει ένα καρσλίδικο σκοπό. Βέβαια, στη Βαλτιμόρη. Στη Νέα Υόρκη πάλι είχα την ποντιακή λύρα, έπαιξα και εκεί. Γενικά και στα σπίτια μουχαμπέτια πριν τη βραδιά. Τι να σου πω; Τραπεζώματα… Πάντα! Πολύ πρόσχαροι άνθρωποι! Τι να σου πω;

Φιλόξενοι.

Πολύ φιλόξενοι. Και άνθρωποι που και αυτοί, βέβαια, είχαν και τα βιώματά τους από την Κοζάνη και την Πτολεμαΐδα, όπως σου είπα, από τον τόπο καταγωγής τους. Σκυροί Πόντιοι, που λέμε.

Σωστό. Πόσο καιρό έμεινες στη Βαλτιμόρη;

Στη Βαλτιμόρη έμεινα μία εβδομάδα και τη δεύτερη εβδομάδα επισκέφθηκα τη Φιλαδέλφεια, έναν φίλο μου από το Κιλκίς και τους συγγενείς μου από τη μεριά του πατέρα μου, οι οποίοι μένουν στην Ατλάντα. Εντάξει, στη Φιλαδέλφεια, όπως σου προείπα, ήταν η δεύτερη βραδιά από σπόντα, γιατί μάθανε ότι υπάρχει κάποιος λυράρης στη Βαλτιμόρη από Ελλάδα κτλ. Επικοινώνησαν οι άνθρωποι μαζί μου και πολύ ευχαρίστως είπα: «Θα κάνω και μία ποντιακή βραδιά στον σύλλογο της Φιλαδέλφειας, την ποντιακή κοινότητα της Φιλαδέλφειας». Εξαιρετικά πήγε και εκεί. Γνώρισα και εκεί κόσμο που ακόμα και σήμερα έχουμε επαφές με τα παιδιά, άτομα που μένουν στη Φιλαδέλφεια, μουσικοί που ασχολούνται με την ποντιακή λύρα, με το αγγείο το ποντιακό. Και τη δεύτερη εβδομάδα, επίσης, όπως σου είπα, επισκέφτηκα και την Ατλάντα, τους συγγενείς μου. Ήτανε ό,τι καλύτερο μπορούσε να μου συμβεί. Δηλαδή, επισκέφτηκα τόσους τόπους που ενδεχομένως ένας μέσος άνθρωπος δεν θα μπορούσε να επισκεφτεί στο πρώτο του ταξίδι στην Αμερική.

Θεωρείς ότι οι άνθρωποι εκεί, οι ομογενείς, έχουνε λίγο πιο έντονο το ποντιακό στοιχείο; Το ενισχύουν λίγο πιο...

Δεν το συζητώ. Η ξενιτιά είναι... Σε κάνει να λησμονείς την πατρίδα.

Το βίωσες αυτό στις δύο ποντιακές βραδιές;

Το βίωσα πολύ.

Με ποιον τρόπο, δηλαδή;

Η ζεστασιά. Είναι κάτι το οποίο μπορεί να μην το περιγράφεις με λέξεις. Ο τρόπος που χόρευαν, ο τρόπος που ερχόντουσαν να σου μιλήσουν, να δώσουν γνωριμία, να επικοινωνήσουν μαζί σου, να μάθουν πράγματα για σένα. Εντάξει, σαφώς και υπήρχανε στιγμές που έβλεπα κάποιους να συγκινούνται. Δηλαδή,ο Παναγιώτης, μάλιστα, ο Σαρίογλου, ο οποίος με φιλοξένησε συγκινήθηκε σε πολλές στιγμές στο ταξίδι μας. Δηλαδή, είτε στο σπίτι που παίζαμε είτε στη βραδιά. Τον είδα πολλές φορές να συγκινείται. Γενικά, καταλαβαίνεις ότι ο Έλληνας του εξωτερικού έχει κάτι διαφορετικό στο βλέμμα του σε ό,τι έχει να κάνει με την παράδοση. Τους λείπει η Ελλάδα, τους λείπει, γιατί εκεί -ξέρεις- δεν έχουν την ευκαιρία να ζήσουν το πανηγύρι που έχουμε εδώ. Εμείς το έχουμε δεδομένο. Έχουμε εδώ να επιλέξουμε πού θα πάμε να ακούσουμε τα ποντιακά μας. Εκεί πολύ μετρημένες εμφανίσεις και σαφώς το στοιχείο είναι -ξέρεις- πιο...

Εσένα αυτό σε συγκίνησε;

Με συγκίνησε πολύ, ξέρεις, ναι. Με συγκίνησε και πραγματικά ήθελα να δώσω τον καλύτερό μου εαυτό.

Έχεις επαφές με αυτούς τους ανθρώπους;

Βέβαια. Έχουμε επικοινωνία, κάνουμε τις βιντεοκλήσεις μας αραιά και που. Και μάλιστα βρεθήκαμε και στην Ελλάδα, όταν την επισκέφτηκαν, και πραγματικά τους αισθάνομαι σαν οικογένειά μου. Δηλαδή, μου δημιούργησαν τόσο ωραία συναισθήματα και τόσο ωραίες εμπειρίες. Έζησα τόσο ωραίες εμπειρίες στην Αμερική στο ταξίδι μου των δύο εβδομάδων -φαντάσου- που πραγματικά μου έμειναν αξέχαστες.

Θέλεις να μου μιλήσεις λίγο τώρα για τη διδασκαλία; Ανέφερες τον κύριο Μπογαρίδη.

Ναι.

Και;

Εντάξει, ο Χαράλαμπος ο Μπογαρίδης, ο γιος του καθηγητή μου, ήταν ο πρώτος μου μαθητής, όπως σου προείπα. Και μπαίνοντας σε αυτό το τρυπάκι της διδασκαλίας, ήρθαν και οι επόμενοι μαθητές, Ανδρονίκη. Οι επόμενοί μου μαθητές ήρθαν σε επόμενη φάση, μόλις ήρθα στο Κιλκίς, αφού τελείωσα τις σπουδές μου στην Καβάλα. Ξέρεις, και από ανάγκη να βγάλω κάποια χρήματα αποφάσισα να κάνω κάποια μαθήματα. Ανακοίνωσα, τέλος πάντων, εδώ στην τοπική κοινωνία ότι είμαι διαθέσιμος για μαθήματα ποντιακής λύρας και είχα ικανοποιητική ανταπόκριση από γνωστούς κυρίως, καταλαβαίνεις, από παιδιά γνωστών. Οι πρώτοι μου μαθητές ήταν στο ωδείο Μητροπόλεως. Ξεκίνησα με τρεις-τέσσερις μαθητές και σήμερα έφτασα να έχω κάπου στους οχτώ μαθητές πλέον.

Ο τρόπος διεξαγωγής του μαθήματος γίνεται με φυσική παρουσία ή γίνεται και online;

Με φυσική παρουσία κατά κύριο λόγο, αλλά κάνω και διαδικτυακά μαθήματα. Κράτησα κάποιους μαθητές από την Κύπρο. Για την Κύπρο δεν νομίζω να αναφέραμε κάτι, αλλά...

Αλλά έχουμε τώρα την ευκαιρία, άμα θέλεις.

Ναι, βεβαίως. Δύο χρόνια έζησα στην Κύπρο και επειδή αναφερόμαστε στα μαθήματα, κράτησα κάποιους μαθητές από εκεί. Επομένως, τους κάνω διαδικτυακά, αλλά μπορούμε από το μηδέν, αν θέλεις, να ξεκινήσουμε να πούμε και για την Κύπρο.

Ό,τι θέλεις, ό,τι θες. Επειδή όμως προσαρμοζόμαστε στην ποντιακή λύρα, έχεις αναμνήσεις εκεί με την ποντιακή λύρα και την ποντιακή μουσική στην Κύπρο;

Βεβαίως. Ταξίδεψα το 2017 στην Κύπρο για μία βραδιά στη Λάρνακα. Ήρθα σε επαφή με έναν [01:10:00]Κύπριο καλλιτέχνη, τον Χριστάκη Αναστασίου. Βέβαια, τον Χριστάκη τον γνώριζα. Από τα φοιτητικά μου χρόνια τον ανακάλυψα. Είναι ένας λαϊκός τραγουδιστής που τραγουδάει εξαιρετικά λαϊκά τραγούδια και κυρίως Καζαντζίδη. Καζαντζιδικός κάργα. Τον είχα ανακαλύψει, όταν ήμουνα φοιτητής. Με είχε εντυπωσιάσει τόσο πολύ η φωνή του που πραγματικά έλεγα από τότε: «Τι ωραία να πάμε σε μία βραδιά να τον ακούσουμε!». Προσέγγιζε τόσο πολύ η φωνή του του Καζαντζίδη. Πραγματικά εντυπωσιακός ερμηνευτής, βέβαια με το δικό του ύφος. Τέλος πάντων, γίναμε φίλοι στο Facebook με τον Χριστάκη από τότε. Μου έστειλε ένα μήνυμα το ’17, μου είπε: «Παναγιώτη, σε παρακολουθώ και θα ήθελα να συμμετέχεις σε μία ποντιακή βραδιά που θα διοργανώσουμε στη Λάρνακα». Πετούσα από τη χαρά μου εγώ με αυτό το μήνυμα «Χριστάκη, σε παρακολουθώ, σε γνωρίζω. Μετά χαράς να έρθω στη Λάρνακα να παίξουμε σε αυτήν τη βραδιά». Μου έκανε μάλιστα τρομερή εντύπωση πώς ένας Κύπριος επέλεξε ένα μουσικό όργανο, όπως η ποντιακή λύρα, να ακουστεί στη βραδιά. Γιατί ξέρεις, σε μία λαϊκή βραδιά έπαιξα, δεν έπαιξα... Ο Χριστάκης μου είπε ότι: «Ξέρεις, εδώ στην Κύπρο η ποντιακή λύρα είναι ένα όργανο το οποίο εκτιμάται πολύ». Ακούνε ποντιακά στην Κύπρο. Όχι, βέβαια, στον βαθμό που ακούμε εμείς, αλλά τους αρέσει γιατί έφτασε στα αυτιά τους από τον Στέλιο Καζαντζίδη. Ξέρεις, είχε βγάλει δύο ποντιακούς δίσκους ο Καζαντζίδης. Ο Καζαντζίδης στην Κύπρο είναι νούμερο ένα. Θεό τον έχουνε. Το γνωρίζουμε όλοι. Επομένως, η ποντιακή λύρα είναι ένα γνώριμο όργανο στη Κύπρο. Για να μη στα πολυλογώ, πήγα στη Λάρνακα, παίξαμε τα ποντιακά μας και ήταν η πρώτη μου επαφή ουσιαστικά με την Κύπρο το ’17. Και η γνωριμία μου με τον Χριστάκη συνέβαλε σε τέτοιο βαθμό ώστε να με προσκαλέσει και για δουλειά, μόνιμη δουλειά. Ο Χριστάκης ήταν manager σε μία εταιρεία catering στο αεροδρόμιο της Λάρνακας και μου έκανε την πρόταση από τότε να έρθω στην Κύπρο. Και κατόπιν πολλής σκέψης και τύχης, κυρίως τύχης, γιατί είχε ανοίξει μία θέση στην Κύπρο, το 2018, ένα χρόνο μετά την εμφάνισή μου στη Λάρνακα, αποφάσισα να μετακομίσω στην Κύπρο για να δουλέψω στο αεροδρόμιο. Μου έκανε πρόταση ο Χριστάκης να δουλέψω μαζί του στο αεροδρόμιο.

Συνδύασες τη δουλειά του αεροδρομίου με την ποντιακή λύρα;

Εντάξει-

Έκανες δύο δουλειές παράλληλα;

Αναπόφευκτα, εντάξει. Εγώ πήγα να αποκτήσω μία εργασιακή εμπειρία κυρίως στο αεροδρόμιο της Λάρνακας. Το πόστο μου δηλαδή δεν είχε καμία σχέση με μουσική. Ήμουνα στη διαχείριση του catering, αλλά με τον Χριστάκη, όπως καταλαβαίνεις, ο Χριστάκης είναι ένας άνθρωπος έξω καρδιά, μερακλής που το γνωρίζουν πολλοί. Γνωρίζει πολύ κόσμο στην Κύπρο, έχει πολλές επαφές με μουσικούς. Βρέθηκα να παίζω ακόμα και στο Ρ.Ι.Κ., το κανάλι της Κύπρου. Παίξαμε μαζί σε μία εμφάνιση στην Άντρη. Είναι μία εκπομπή της Άντρης. Παίξαμε σε πολλές βραδιές, σε κέντρα διασκέδασης. Τι να σου πω;

Στο Ρ.Ι.Κ πώς προέκυψε ή σε αυτήν την εκπομπή που ανέφερες;

Στο Ρ.Ι.Κ., ε;

Πώς σας προσκάλεσαν; Ως τι, ας πούμε-

Θα σου πω, θα σου πω. Με το που έφτασα στην Κύπρο τον πρώτο χρόνο μάθανε όλοι –δεν ξέρω πώς το μάθανε, βέβαια και από τα social μαθαίνεται αυτό– ότι ήρθε ένας νέος λυράρης. Ξέρεις, στην Κύπρο δεν έχει πολλούς λυράρηδες. Μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού ήμασταν τότε που ήμουνα εγώ και σαφώς και σήμερα δεν έχει πολλούς. Στη Λάρνακα μάλιστα εγώ δεν γνώρισα άλλον λυράρη. Παίζει να ήμουν ο μοναδικός λυράρης που παίζει ποντιακή λύρα. Επομένως, γνώρισα τους κατάλληλους ανθρώπους, ήρθα σε επαφή με ορχήστρες και έτυχε να μου στείλει ένα μήνυμα ένας λυράρης ο οποίος δεν μπορούσε να πάει στην εκπομπή στο Ρ.Ι.Κ. που ήταν αφιερωμένη για τη γενοκτονία των Ποντίων. Μου είπε: «Παναγιώτη, έμαθα ότι είσαι στην Κύπρο και αν θέλεις να πας να παίξεις κάποια τραγούδια παραδοσιακά για τη γενοκτονία». Ήταν μία εκπομπή λαογραφίας, την παρουσίαζε ο κύριος Χάματσος. Και μετά τη δουλειά, που λες Ανδρονίκη, ένα πρωινό ξεκίνησα, έβαλα τα καλά μου και πήγα στο Ρ.Ι.Κ. Έγινε μπάμ, μπάμ! Δεν ήτανε... Ούτε να ετοιμάσω τίποτα. Με πήρε τηλέφωνο, λέει: «Τάδε ώρα θα πας εκεί» και εμφανίστηκα στην εκπομπή μαζί με έναν πρόεδρο ενός συλλόγου εκεί στην Κύπρο, ο οποίος είπε -τέλος πάντων- το δικό του κομμάτι για τη γενοκτονία. Μίλησε, τέλος πάντων, για τη συγκεκριμένη ημέρα και έπαιξα κάποια παραδοσιακά τραγούδια στο Ρ.Ι.Κ.

Η μαμά και ο μπαμπάς;

Η μαμά και ο μπαμπάς στην τηλεόραση, συγκίνηση κτλ. Δεν το συζητάμε.

Πώς βλέπεις τον πρώτο σου μαθητή, τον Χαράλαμπο, αν δεν κάνω λάθος-

Ναι.

Να μεγαλώνει; Είσαι ευχαριστημένος από τον τρόπο που προσεγγίζεις τους μαθητές σου και -τέλος πάντων- όλο αυτό… Τα αποτελέσματα των μαθημάτων σου;

Εντάξει, θεωρώ πως με τον δάσκαλό μου τον Παύλο πήρα τόσο καλά στοιχεία και προσπάθησα να ακολουθήσω τον τρόπο διδασκαλίας του δασκάλου μου, έτσι; Δηλαδή, πήρα στοιχεία από τον δάσκαλό μου. Ο Χαράλαμπος, που ανέφερες, ένα δύσκολο παιδί. Δηλαδή, με ανάγκασε να βρω τρόπους -να στο πω έτσι έξω από τα δόντια- με ανάγκασε να βρω τρόπους να του μεταδώσω τις τεχνικές, ξέρεις. Επομένως, ήτανε μία πάρα πολύ δυνατή αρχή ο Χάρης. Αγάπησε τη λύρα τόσο πολύ και είμαι πολύ χαρούμενος για αυτό. Βέβαια, είχε και πολλές επιρροές και από τον πατέρα του. Ο πατέρας του στα ποντιακά πρωτοστάτης. Επομένως, ο Χάρης είχε και τα ερεθίσματα, είχε και μένα, είχε και τον πατέρα του και πήρε έναν πολύ καλό δρόμο. Ακόμα και σήμερα μου λέει: «Δάσκαλε και δάσκαλε, σε ευχαριστώ που μου ’δειξες, όλα αυτά που μου ’δειξες». Και αισθάνομαι πραγματικά μεγάλη τιμή. Ξέρεις, είναι πολύ συγκινητικό να έχεις βγάλει ένα μαθητή και σχετικά σε μικρή ηλικία, καταλαβαίνεις, ο οποίος σήμερα παίζει εξαιρετικά και τραγουδάει και ασχολείται με το όργανο. Εντάξει, ο Χάρης ήτανε, ρε παιδί μου, η αρχή σε αυτό το κομμάτι. Μετέπειτα, οι επόμενοι μαθητές μου είναι στη διαδικασία τώρα -ξέρεις- είμαστε στο στάδιο της εξέλιξης.

Να ξεφύγω τελείως από αυτήν την πλευρά.

Να ξεφύγεις.

Από μουχαμπέτια;

Μουχαμπέτια! Τι ωραία λέξη, μουχαπέτ! Το παρακάθ’ είναι η... Μουχαπέτ είναι τούρκικη λέξη. Το παρακάθ’ λέμε εμείς. Κοίταξε, τα μουχαμπέτια είναι κάτι πολύ ιδιαίτερο. Τα μουχαμπέτια έχουν να κάνουν με το δικό μας το κέφι, αυτά που γουστάρουμε εμείς να παίξουμε. Έχω κάνει άπειρα! Και με τον Γιώτη τον Γαβριηλίδη και στην Καβάλα ως φοιτητής. Παντού υπάρχει αυτή η λέξη. Όπου βρίσκεις Πόντιους μερακλήδες, υπάρχει και αυτό το πράγμα.

Είναι κανόνας να βρεις-

Έχει αυστηρούς κανόνες. Δεν είναι κανόνας. Το παρακάθ’ είναι μία κατάσταση, η οποία δημιουργείται ανά πάσα στιγμή σε ανύποπτο χρόνο αρκεί να έχεις κέφι να το κάνεις. Είναι μία κατάσταση που τη δημιουργούν οι άνθρωποι που λατρεύουν την ποντιακή λύρα. Εάν είναι μία μάζωξη που απλά πήγαμε για να ακούσουμε και να μιλήσουμε, να πούμε τα κουτσομπολιά μας και αυτά, δεν είναι μουχαπέτ, ούτε... Δεν είναι παρακάθ’ αυτό. Το παρακάθ’ είναι, μαζεύουμε με πέντε φίλους, παίζω τα παραδοσιακά. Είναι μία ιεροτελεστία, ας το πούμε, είναι ένα πάντρεμα στίχου και μουσικής που πραγματικά σε στέλνει σε άλλη διάσταση.

Υπάρχει πολύ έντονο το συναίσθημα;

Υπάρχει πολύ έντονο το συναίσθημα, ναι. Βέβαια, να μου πεις τώρα, τι συναίσθημα να έχει ένας Πόντιος τέταρτης γενιάς που δεν έχει πραγματικά βιώματα από τον Πόντο; Αλλά δεν σημαίνει ότι ένας νέος άνθρωπος της ηλικίας μου ή ακόμα και νεότεροι δεν μπορούν να βιώσουν κάποια πολύ ωραία όμορφα συναισθήματα με τα παραδοσιακά τραγούδια, έτσι;

Διόρθωσέ με.

Ναι.

Τα τραγούδια που μπορεί να παίξει, ας πούμε, ένας λυράρης σε ένα παρακάθ’-

Παρακάθ’.

Δεν απαραίτητα προέρχονται από εμπειρίες από τον Πόντο, μπορεί να είναι και από προσωπικές του εμπειρίες από πόνο, από θλίψη, από έρωτα. Ισχύει αυτό;

Κοίταξε, κατά κύριο, λόγο Ανδρονίκη μου, τα τραγούδια που εκτελούνται σε αυτό το είδος διασκέδασης, στο παρακάθ’, είναι παραδοσιακά, έτσι; Σαφώς και θα παίξουμε και νεοποντιακά. Τα νεοποντιακά… Για να ξεχωρίσουμε, για να καταλάβουμε τι λέμε– παραδοσιακά είναι τα τραγούδια που μας μετέδωσαν οι πρόγονοί μας από τον Πόντο, έτσι; Ό,τι ηχογραφήσεις και ακούσματα έχουμε από τους παλιούς, από τον Γώγο,  από τον πατέρα του Γώγου, τον Σταύρη… [01:20:00]Από αυτούς έχουμε κάποιες ηχογραφήσεις. Αυτοί, τέλος πάντων, έχουνε εκτελέσει κάποια τραγούδια. Άγνωστοι οι δημιουργοί. Σε όλο το φάσμα της παράδοσης ισχύει αυτός ο κανόνας. Επομένως, τα κατονομάζουμε παραδοσιακά. Υπάρχουν και τα νεοποντιακά τραγούδια, έτσι; Επομένως, σε ένα παρακάθ’, για να γίνω συγκεκριμένος, δεν υπάρχει κανόνας το τι θα παιχτεί, έτσι; Αλλά δεν μπορείς να πεις ότι έκανα παρακάθ’ –ή μουχαπέτ μπορείς να το πεις, γιατί το χρησιμοποιούμε και αυτό σαν λέξη– εάν δεν παίξεις παραδοσιακά τραγούδια. Αν δεν παίξεις «Η κόρ’ επήεν σο παρχάρ», αν δεν παίξεις επιτραπέζιους σκοπούς, κρομέτκα, σαντέτκα…

Έχεις αυτοσχεδιάσει ποτέ σε παρακάθ’;

Έχω αυτοσχεδιάσει σε παρακάθ’ μάλιστα με τον Δημήτρη τον Πιπερίδη. Ο Δημήτρης ο Πιπερίδης ήταν ο τελευταίος λυράρης του Χρύσανθου. Ήταν η τελευταία δισκογραφία που έκανε ο Χρύσανθος Θεοδωρίδης. Όλοι τον γνωρίζουμε, ο καπετάνιος της ποντιακής μουσικής. Τον είχε λυράρη στον τελευταίο του άλμπουμ. Ο Δημήτρης ο Πιπερίδης, λοιπόν, κατάγεται από τη Νέα Σάντα. Είχα βρεθεί σε ένα παρακάθ’ μαζί του και αυτοσχεδίασα σε ένα επιτραπέζιο σκοπό. Αυτοσχεδίασα σημαίνει έπαιξα ένα δικό μου θέμα, κάτι προσωπικό. Και τι μου είπε ο Δημήτρης; Γιατί προσπαθούμε να καθορίσουμε την έννοια του παρακάθ’ τώρα, έτσι; Για αυτό το αναφέρω. Μου είπε ότι: «Αυτό που έπαιξες είναι πολύ ωραίο μουσικά, αλλά δεν ταιριάζει στον χώρο και σε αυτό που πας να παίξεις μετά». Δηλαδή, δεν μπορεί να μπλέκουμε τα πράγματα. Θεωρώ πως, κατά την ταπεινή μου άποψη, πρέπει να υπάρχει ένας σεβασμός στον εκτελεστή. Δηλαδή, ένας που παίζει ένα παραδοσιακό όργανο, μπορεί να παίξει ό,τι θέλει. Αλλά, όταν είναι να παίξει παραδοσιακά τραγούδια, θα παίξει αυτό που πρέπει να παίξει. Σαφώς μπαίνει και το προσωπικό στοιχείο, αλλά με σεβασμό. Δεν μπορείς να αλλοιώσεις την παράδοση. Δεν μπορείς να επέμβεις σε τέτοιο βαθμό που να το αλλοιώσεις το τραγούδι. Τα παραδοσιακά είναι όπως τα ακούσαμε, όπως το παίρνεις από την ηχογράφηση την παλιά-

Ναι.

Το εξελίσσεις στα δεδομένα τα σημερινά, αλλά δεν το αλλάζεις. Δεν μπορείς να βάλεις στοιχεία από άλλες μουσικές, να στο πω έτσι πολύ χοντρικά.

Εσύ εκείνη τη στιγμή-

Αυτής της άποψης είμαι εγώ, έτσι;

Συμφωνώ.

Μπορεί να διίστανται οι απόψεις.

Εσύ εκείνη τη στιγμή, όμως, δημιούργησες ένα δικό σου στιχάκι ή έβγαλες κάποιο άλλο ηχόχρωμα, ας το πούμε;

Το ηχόχρωμα, το μουσικό ηχόχρωμα.

Ναι.

Τώρα μου έδωσες πάσα και για τα στιχάκια. Δεν έχω το ταλέντο να δημιουργήσω στιχάκι. Υπάρχουν άνθρωποι όμως που έχω καθίσει μαζί τους στο τραπέζι που δημιούργησαν απίστευτα στιχάκια της στιγμής, όπως και άλλες παραδόσεις μας, η παράδοση της Κρήτης. Ξέρεις, έχουν τις μαντινάδες. Έτσι αντίστοιχα και εμείς έχουμε χαρισματικούς ανθρώπους που κάθεσαι μαζί τους και μπορούν να σου βγάλουν δίστιχο ανά πάσα στιγμή. Για τον έρωτα, για τον φίλο, για τον διπλανό που πίνει ρακή περίεργα, για το μυτί το τρανό που έχει ο απέναντι. Ξέρεις, είμαστε και λίγο αριστοφανικοί εμείς, οι Πόντιοι.

Έχεις κάποιο στιχάκι που θυμάσαι από κάποιον; Κάποια εμπειρία από ένα παρακάθ’ με μία φιγούρα, κλασική ποντιακή φιγούρα; Όχι, απαραίτητα...

Με τον Λάμπη τον Παυλίδη! Δυστυχώς, δεν είμαι καλός στο να θυμάμαι τα στιχάκια της στιγμής, αλλά έχω μάθει πολλά δίστιχα από αυτούς τους ανθρώπους τα οποία ακόμα και σήμερα τα χρησιμοποιώ. Είναι πολύ δύσκολο να δημιουργήσεις ένα ποντιακό δίστιχο, εάν δεν έχεις σαφώς το ταλέντο και το βίωμα. Έτσι, δηλαδή, αυτοί, ο Λάμπης ο Παυλίδης, για παράδειγμα, που σου ανέφερα το όνομά του προηγουμένως, εξαίρετος τραγουδιστής. Είναι ο αδερφός του Θόδωρου του Παυλίδη, του συγχωρεμένου. Μάλιστα ο Λάμπης με έβγαλε και στο πάλκο. Από τις πρώτες μου εμφανίσεις ήτανε και με τον Λάμπη. Έχει αυτό το χάρισμα, να δημιουργεί τα δίστιχα της στιγμής. Να σου πω ένα δίστιχο;

Αμέ.

Ένα δίστιχο μου που με συγκινεί πάρα πολύ είναι... «Τερώ τερώ το άπιστον και ατό τερείν το χώμαν ας είχα και εφίλνατο μίαν απές σον στόμαν!». Ήταν από τα πρώτα δίστιχα που άκουσα αυτό, το οποίο είναι ερωτικού περιεχομένου.

Θέλεις λίγο να μας το μεταφράσεις, δηλαδή; Όχι ακριβής μετάφραση.

Ναι.

Το νόημα, ας πούμε.

Ναι. Το παλικάρι κοιτάει το άπιστο κορίτσι σε εισαγωγικά απέναντι και αυτό κοιτάει το χώμα από ντροπή. «Ας είχα και εφίλνατο μίαν απές σον στόμαν». Ενδεχομένως, θεωρώ ότι ο στιχουργός το αναφέρει ως άπιστο το κορίτσι, γιατί μπορεί να είναι και δεσμευμένο, αλλά να έχει τη διάθεση να γνωρίσει τον ίδιο. Επομένως, λέει: «Τερώ τερώ το άπιστον»… Ξέρεις εκείνη την εποχή το να κοιτάξεις και να κάνεις, κατευθείαν απιστία. Δεν υπάρχει! Κοιτούσες, άπιστος! Επομένως, λέει ο δημιουργός και: «Τερώ τερώ το άπιστον και ατό τερεί το χώμα!», από ντροπή και λέει: «Ας είχα και εφίλνατο». Ας μπορούσα να το φιλήσω μία φορά στο στόμα. Οπότε, έχει μπει το τείχος και βγάζει τον καημό του.

Πολύ όμορφα.

Αυτή είναι η δική μου ερμηνεία, έτσι; Ενδεχομένως, ο καθένας να το ερμηνεύσει με διαφορετικό τρόπο.

Ναι, γιατί και τα στιχάκια είναι κάτι ελεύθερο-

Ναι, ναι, σίγουρα. Η παράδοση-

Σαν την ποίηση.

Ακριβώς, ακριβώς, όπως το είπες.

Εσύ τώρα τι εύχεσαι στο μέλλον όσον αφορά την ενασχόλησή σου με την ποντιακή λύρα και ποιες είναι οι προσδοκίες σου γενικότερα για την ποντιακή παράδοση;

Είμαι πολύ αισιόδοξος. Υπάρχει μία αισιοδοξία, γιατί το λέω αυτό... Πολλά νέα παιδιά παίζουνε λύρα, Ανδρονίκη, πολλά νέα παιδιά. Βγαίνουν συνεχώς νέα παιδιά. Και για να γελάσουμε τώρα θα στο πω. Πρόσφατα συνάντησα ένα παλικάρι μαθητής λυκείου και μου είπε χαρακτηριστικά: «Σας άκουγα, όταν πρωτοξεκίνησα να παίζω και σας θαύμαζα. Με σας, με τα δικά σας βιντεάκια στο Youtube μεγάλωσα. Ο πατέρας μου μού έβαζε, όταν ήμουν μικρός, και σας άκουγα». Λέω: «Τι πληθυντικός, αγόρι μου; Κοντά είμαστε ηλικιακά». Γιατί σαφώς αισθάνομαι και εγώ -ξέρεις- ακόμα πολύ νέος για να ακούω πληθυντικούς.

Σωστά.

Επομένως, είμαι τόσο αισιόδοξος και πιστεύω ότι θα κρατήσει η παράδοσή μας η ποντιακή. Θα κρατήσει, γιατί συνεχώς βγαίνουν νέα βλαστάρια. Και βέβαια να πούμε και το άλλο κομμάτι της μουσικής. Υπάρχουνε δύο αντίπαλα στρατόπεδα.  Το στρατόπεδο των παραδοσιακών και το στρατόπεδο των μη παραδοσιακών. Βέβαια, δεν είναι αυστηρά καθορισμένα μη παραδοσιακοί. Τέλος πάντων, θα πάρουμε τον δρόμο μας. Είτε παίζουμε παραδοσιακά είτε μη παραδοσιακά, για κάποιους, εμείς θα τον βρούμε τον δρόμο μας. Η παράδοση δεν χάνεται. Ο κάθε καλλιτέχνης έχει το δικαίωμα να επέμβει στον βαθμό που τον εκφράζει στη μουσική και να παίξει αυτά που θέλει αυτός. Η παράδοση είναι εκεί, όμως. Υπάρχουν ακόμα και σήμερα άξια παιδιά που την μεταλαμπαδεύουνε σωστά και δεν θα χαθεί. Όσο και να πολεμάνε την παράδοσή μας και να την αλλοιώνουν, δεν θα χαθεί, έτσι; Αυτό πιστεύω, αυτήν την άποψη έχω.

Έχει ρίζες.

Έχει ρίζες βαθιές.

Παναγιώτη μου, σε ευχαριστώ πάρα πολύ.

Και εγώ σε ευχαριστώ, Ανδρονίκη.

Εγώ δεν έχω κάτι άλλο να προσθέσω. Έχεις εσύ κάτι άλλο να προσθέσεις;

Έχω να πω ότι πραγματικά όσοι νέοι ασχολούνται με την ποντιακή μουσική και κυρίως με το όργανο που λέγεται ποντιακή λύρα –αυτό το λέω και στους μαθητές μου– πρέπει να το σέβονται. Πρέπει να σέβονται τους χώρους που παίζουν, πρέπει να σέβονται τον εαυτό τους και αυτό που αντιπροσωπεύουν. Δηλαδή, η παράδοση δεν είναι κάτι το οποίο πρέπει να το καταπατούμε με οποιαδήποτε μορφή. Βέβαια, και οι ακροατές σαφώς θα πρέπει να σέβονται τους μουσικούς αντιστοίχως. Εντάξει, αυτό είναι άλλη κουβέντα, όμως, σε κάποια άλλη συνέντευξη ενδεχομένως να το αναλύσουμε.

Πολύ ευχαρίστως. Και τώρα μιας που την έχεις έτσι δίπλα σου την ποντιακή τη λύρα-

Βεβαίως.

Να μας παίξεις λίγο ένα παραδοσιακό τραγούδι.

Με χαρά! Θα μου δώσεις ένα λεπτάκι, όμως, Ανδρονίκη, να την κουρδίσω τη λύρα.

Βεβαίως.

Λοιπόν...

Και τι θα μας παίξεις λίγο να μας πεις.

Θα σας παίξω ένα παραδοσιακό τραγούδι το οποίο το ερμήνευσε ο Χρύσανθος πρώτη φορά, ο καπετάνιος της ποντιακής μουσικής, το οποίο λέγεται «Δεντρόπα πρασινόφυλλα».

Πολύ ωραία.

Παραδοσιακό τραγούδι. Στην πρώτη εκτέλεση έπαιξε λύρα ο Γεωργούλης Κουγιουμτζίδης και τραγούδησε ο Χρύσανθος Θεοδωρίδης. «Δεντρόπα πρασινόφυλλα, ποίστεν εμέν εβόραν.[01:30:00] Ας σον ήλεν κρυψέστε με εσείς αδά σην ώραν. Ίσα τ’ ελάτια τ’ αψηλά, πάντα πρασινισμένα. Ατά καμίαν κι γερούν, πάντα είν’ χαρεμένα. Νασάν εσάς, ψηλά ραχιά, ντο κ’ έχετε καρδίαν. Κάθαν χρονόν ανθίζετεν, κι γεράτε καμίαν».

Παναγιώτη μου, σε ευχαριστώ πάρα πολύ. Καλή συνέχεια!

Και εγώ σε ευχαριστώ, Ανδρονίκη.