[00:00:00]Καλησπέρα, θα μας πείτε το όνομα σας;

Καλησπέρα, λέγομαι Νίκος Καίσαρης και είμαι μουσικός.

Είναι Σάββατο 17 Ιουνίου 2023, είμαι με τον Νίκο Καίσαρη, βρισκόμαστε στα Τρίκαλα, εγώ ονομάζομαι Σοφία Κετσετζή, είμαι ερευνήτρια στο Istorima και ξεκινάμε την συνέντευξή μας. Νίκο, θα ήθελα να μου πεις λίγα λόγια για σένα. Πού γεννήθηκες, πού μεγάλωσες.

Μάλιστα… Λοιπόν… Γεννήθηκα σε έναν τόπο πάρα-πάρα-πάρα πολύ όμορφο, όπου είναι η Κέρκυρα φυσικά, ας το πούμε, η πρωτεύουσα των Επτανήσων, και θα έλεγα ότι από την παιδική μου ηλικία, ο στόχος μου ήταν συγκεκριμένος λόγω των πολλών ερεθισμάτων που είχαμε στο νησί: να γίνω μουσικός. 

Θέλεις να μου πεις λίγα παραπάνω λόγια για αυτό; Για τη μουσική παράδοση της Κέρκυρας γιατί… Αρχικά, δεν μου είπες με τι όργανο ασχολείσαι.

Ναι, βέβαια! Λοιπόν, το όργανο που παίζω εγώ, είναι το τρομπόνι. Ανήκει στην οικογένεια των χάλκινων πνευστών. Είναι ένα ιδιαίτερο όργανο, θα λέγαμε, σε σχέση με τα άλλα. Λίγο διαφορετικό, λόγω της φύσης του, της κατασκευής του, που έχει σωλήνα και δεν έχει κλειδιά, που το καθιστά ακόμα πιο δύσκολο στο να παίξεις, να αποδώσεις. Έχει τις δικές του δυσκολίες, δηλαδή.

Μάλιστα,. Οπότε καταλαβαίνω ότι είναι ένα παραδοσιακό όργανο της Κέρκυρας, έτσι;

Παραδοσιακό όργανο, δεν θα λέγαμε ότι είναι της Κέρκυρας.

Στην παράδοση μάλλον...

 Όσον αφορά την μπάντα…

της Κέρκυρας.

Ναι, φυσικά, φυσικά είναι από τα όργανα που… της μπάντας που είναι από τα κατεξοχήν, δηλαδή, σχήματα που ιδρύθηκαν στο νησί. Και όλο αυτό έχει την αναφορά του πολύ πίσω στους αιώνες. Από τους Ενετούς που είχαν τις στρατιωτικές μπάντες και συνόδευαν τα διάφορα αγήματα. Και αργότερα, μετά, καθιερώθηκαν οι φιλαρμονικές και με βάση τις στρατιωτικές μπάντες αυτές και αργότερα των Άγγλων και των Γάλλων και ιδρύθηκαν οι Φιλαρμονικές, όπου συμμετείχαν μετά στις… κατά κύριο λόγο στις λιτανείες του Αγίου Σπυρίδωνα και έφεραν, θα λέγαμε, τα ακούσματα της Δυτικής Ευρώπης στους νησιώτες.

Ποια τα ερεθίσματά σου, ακριβώς; Δηλαδή, τι θυμάσαι από την παιδική σου ηλικία να σε έχει κάνει να επιλέξεις το τρομπόνι;

Ωραία ερώτηση! Καταρχάς, λόγω, όπως είπα, των λιτανειών και αυτά, οι γονείς μου με έπαιρναν και βλέπαμε τις λιτανείες. Και όταν βλέπεις μια μπάντα με τις στολές, τα λοφία, τις περικεφαλαίες, να γυαλίζουν τα όργανα και όλα αυτά, σίγουρα σου προκαλεί εντύπωση. Και ο ήχος, φυσικά, έτσι; Οπότε αμέσως μου κέντρισε το ενδιαφέρον η μουσική. Όσον αφορά το τρομπόνι, πώς ξεκίνησα! Είχα ένα ξάδελφο όπου είχα πάει… είχα πάει μια μέρα σπίτι του να τον δω. Και τον πέτυχα την ώρα που μελετούσε τρομπόνι στο δωμάτιό του. Μπαίνω μέσα, μου λέει: «Καλώς τον Νίκο». «Γειά σου, Σταμάτη», του λέω. «Να καθίσω να σου κάνω λίγο παρέα;» «Ναι, βέβαια, έλα κάτσε». Και άρχισε να μου μιλάει για το όργανο, τι είναι αυτό, πώς παίζεται, μου φυσούσε να ακούσω τον ήχο του. Και έρχεται και μου κάνει την εξής ερώτηση: «Θες» μου λέει «να φυσήξεις; Θες να προσπαθείς να παίξεις;» Ντράπηκα στην αρχή. Αλλά εντάξει, δεν έκανα και πολύ δύσκολο. Μετά πήγα με τη μία, έπαιξα, βγήκε ήχος και λέω: «Εντάξει, αυτό ήτανε! Πάμε! Τρομπόνι». 

Αντιλαμβάνομαι τη μεγάλη σου αγάπη για το συγκεκριμένο όργανο. Σπούδασες κάτι σχετικά με αυτό; Εννοώ ότι πήγε σε κάποιο ωδείο; Συνέχισες με-

Φυσικά, φυσικά, φυσικά-

Τις σπουδές σου;

Καταρχάς, ξεκίνησα στην ηλικία των 9 ετών. Γράφτηκα στη Φιλαρμονική Καποδίστριας, τότε, όπου παρακολούθησα τα θεωρητικά μαθήματα για ένα χρόνο και ύστερα ήρθε η ώρα να πάρω όργανο. Τώρα, στις φιλαρμονικές, τι γίνεται; Για να υπάρχει, ας το πούμε, μια ομοιογένεια στα όργανα… Τι, εννοώ; Δηλαδή, αριθμητικά δεν μπορούμε να πάρουμε ο καθένας όποιο όργανο του αρέσει, γιατί συνήθως τα κοριτσάκια θέλουν φλάουτο, τα αγοράκια θέλουν ντραμς ή τρομπέτα, οπότε μια μπάντα δεν υφίσταται με φλάουτο, τρομπέτα και κρουστά, οπότε κάπως πρέπει, λίγο, να φτιάξουμε, λίγο, τις ισορροπίες και να έχουμε λίγο από όλα τα όργανα. Οπότε έρχεται η στιγμή που μου λένε: «Τα χείλη σου εσένα» λένε «κάνουν για τρομπέτα». Τους λέω: «Ωραία η τρομπέτα, καλή, αλλά άλλο όργανο θέλω. Θέλω τρομπόνι». «Μα να τη δοκιμάσουμε, να δούμε πώς θα παίξεις, αφού θεωρούμε ότι θα ταιριάζει σε σένα». «Ή τρομπόνι ή τίποτα!» «ΟΚ, τρομπόνι». Και έτσι ξεκίνησε η ιστορία αυτή με το τρομπόνι. Στη συνέχεια πήγα στο Μουσικό Σχολείο, όπου ήμουν μαθητής εκεί και μπορώ να πω ότι τα μουσικά σχολεία επιτελούν ένα τρομερό έργο στην Ελλάδα. Και θα μιλήσω και συγκεκριμένα για το Μουσικό Σχολείο Κέρκυρας, ότι μας μας προσέφερε σε μας τους μαθητές, τρομερές εμπειρίες. Το να πηγαίνεις σε διάφορα φεστιβάλ, διαγωνισμούς, να παίζεις από 13 χρονών στο Μέγαρο Μουσικής δεν είναι λίγα. Οπότε, ναι. Στη συνέχεια πήγα στο Μουσικό Σχολείο και αφού ήξερα ότι ο δρόμος μου θα είναι η μουσική, προετοιμάστηκα ώστε να... οι σπουδές μου να είναι πάνω σ’ αυτήν.

Και εν τέλει, τριτοβάθμια εκπαίδευση, πέρασες σε κάποιο πανεπιστήμιο σχετικό με τις μουσικές επιστή[00:05:00]μες;

Ακριβώς. Όταν ήρθε η ώρα των πανελληνίων εξετάσεων, έδωσα τα ειδικά μαθήματα που είναι η αρμονία και το ντικτέ, καλά είπα, και πήγαν όλα καλά και πέρασα στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, στο τμήμα Μουσικών Σπουδών. Όπου εκεί διάλεξα την κατεύθυνση της εκτέλεσης στο τρομπόνι.

Τελειώνεις τις σπουδές σου. Το επόμενό σου βήμα ποιο είναι; Τι ακριβώς έκανες για την επαγγελματική σου αποκατάσταση ως μουσικός πλέον;

Πριν απαντήσω σε αυτό το ερώτημα, καλό θα ήταν να πούμε ότι οι σπουδές μου δεν τελείωσαν μόνο στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο και στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών. Παράλληλα, σπούδαζα και στο ωδείο. Δηλαδή, εκεί πέρα τελείωσα μια σειρά από θεωρητικά μαθήματα, όπως είναι η αρμονία, η αντίστιξη, η ενοργάνωση, όπου έλαβα και τα αντίστοιχα πτυχία, και στο ωδείο του Φίλιππου Νάκα, το τρομπόνι. Τελείωσα εκεί, τρομπόνι. Και στο Ωδείο Κέρκυρας, τα θεωρητικά. Ο δρόμος μου ήταν ένας: να ακολουθήσω τον δρόμο της ορχήστρας. Δηλαδή, ήθελα να γίνω από μικρός, μουσικός ορχήστρας. Και θυμάμαι, ξαναγυρίζω πάλι λίγο πίσω, στις φιλαρμονικές, όπου το Πάσχα συνήθως, που είναι οι μεγάλες εκδηλώσεις που φημιζόμαστε για το Πάσχα, έρχονται όλοι οι επαγγελματίες μουσικοί των Αθηνών από τις ορχήστρες-και θυμάμαι με πόσο θαυμασμό και καμάρι τους κοίταζα. Και ήθελα… και έλεγα από μέσα μου: «Θα ήθελα μια μέρα να γίνω σαν και αυτούς. Να ‘ρχομαι κι εγώ πίσω στον τόπο μου να… αφού δουλεύω στην Αθήνα, να ξαναέρχομαι πίσω και να παίζω αυτές τις μέρες». Και από εκεί ξεκίνησε αυτό το πράγμα: ότι μου άρεσε να γίνω μουσικός ορχήστρας.

Ο στόχος επετεύχθη;

Ο στόχος; Φυσικά και επετεύχθη. Με λίγες δυσκολίες, βέβαια. Τι εννοώ; Ότι, όταν ήμουν στο πέμπτο έτος στο πανεπιστήμιο και τελείωνα τις πτυχιακές μου… Βασικά, είχα την τελευταία πτυχιακή που ήταν το Ρεσιτάλ με πιάνο. Το πανεπιστήμιο για να το τελειώσουμε τότε, είχε τρείς πτυχιακές: Η μία ήταν η μουσική δωματίου, η άλλη ήταν σόλο με ορχήστρα και άλλο ήτανε ρεσιτάλ με πιάνο. Κατά τη διάρκεια… Μάλλον, αφού έκανα τη γενική μου πρόβα και την επόμενη μέρα ήταν το ρεσιτάλ, όπως γύριζα με το μηχανάκι σπίτι, είχα ένα ατύχημα που χτύπησα στα χείλη... Πνευστά, ίσον παίζουμε και με τα χείλη, μαζί με τον αέρα, οπότε αυτό με τράβηξε πίσω. Γιατί εκείνη την περίοδο ήταν να ανοίξουν θέσεις για τα Μουσικά Σύνολα της ΕΡΤ, όπου είχα κάνει ήδη τις αιτήσεις και περίμενα να με καλέσουν για το πότε θα πάω να δώσω, να παίξω στην ακρόαση. Γίνεται, λοιπόν, το ατύχημα και πάνε όλα πίσω. Οπότε μετά, αφού πέρασαν 15 μέρες, είχα χάσει… είχα πάρει τηλέφωνο στην ΕΡΤ και είχα ειδοποιήσει ότι δεν μπορούσα να παίξω λόγω του ατυχήματος, μετά από λίγο καιρό ανοίγει στην ορχήστρα της λυρικής σκηνής, απ’ όσο θυμάμαι, μια θέση για έκτακτο μουσικό για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, αν θυμάμαι καλά 10 μήνες ήταν, οπότε ετοιμαζόμουν για εκεί, εφόσον έχασα την πρώτη οντισιόν λόγω του ατυχήματος. Και λίγο… λίγες μέρες πριν φύγω για να πάω στην Εθνική Λυρική Σκηνή, μου τηλεφωνούν από την ΕΡΤ. Μου λένε: «Γεια σας, ο κύριος Καίσαρης;». Λέω: «Ο ίδιος». «Θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε ότι δεν καλύφθηκαν στην πρώτη οντισιόν οι θέσεις για το τρομπόνι στις δύο ορχήστρες, οπότε θα διεξάγουμε έναν δεύτερο γύρο εξετάσεων ακρόασης και επειδή έχουμε λάβει εξαιρετικές συστάσεις και από το δάσκαλό σας που είναι πρώτο τρομπόνι στην Εθνική Λυρική Σκηνή, τον κύριο Φαρούγγια και από τον κύριο Αυγερινό τον Κώστα, που είναι στην επιτροπή των ακροάσεων και είναι και πρώτο τρομπόνι στην Κρατική Ορχήστρα των Αθηνών, θα θέλαμε να έρθετε να παίξετε στο διαγωνισμό, στην ακρόαση, ώστε να καλύψουμε τις υπόλοιπες θέσεις». Και έτσι πήγα και ξεκίνησε η καριέρα μου, ας το πούμε, η ορχηστρική.

Μπορείς να μου περιγράψεις… Πώς ήταν οι πρόβες σας, οι συναυλίες σας…Να μου περιγράψεις, λίγο, τι θυμάσαι-

Βέβαια, βέβαια, καταρχάς να πούμε- 

Από την καθημερινότητά σου.

Ναι, βέβαια. Καταρχάς, να μιλήσουμε λίγο για τα τρία μουσικά σύνολα, τα ιστορικά αυτά μουσικά σύνολα της ΕΡΤ, που αποτελούνται από την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ, την ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής και τη χορωδία της ΕΡΤ. Εγώ, μετά τις εξετάσεις, πέρασα ως πρώτο όργανο, ως α΄ κορυφαίος μουσικός στο τρομπόνι, στην Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής της ΕΡΤ. Η συγκεκριμένη ορχήστρα ιδρύθηκε, νομίζω, το 1954 από τον συνθέτη και πιανίστα, νομίζω, Κώστα Γιαννίδη ή Γιάννη Κωνσταντινίδη. Έπειτα ονομάστηκε «Ορχήστρα Ποικίλης Μουσικής» το 1974, αν δεν κάνω λάθος, από τον Μάνο Χατζιδάκι. Και αργότερα μετονομάστηκε στη σημερινή της ονομασία ως «Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής» από τον Μίκη Θεοδωράκη. Η ορχήστρα αυτή, θα λέγαμε, ότι έχει μια μεγάλη ιστορία. Έχει παίξει σε πάρα πολλά φεστιβάλ, έχει συνεργαστεί με καταξιωμένους καλλιτέχνες, σολίστες… Πάρα πολύ σημαντικές ήταν οι συναυλίες που είχε δώσει το 1994 με τον ίδιο τον Μίκη Θεοδωράκη στη διεύθυνση, στο έργο «Άξιον Εστί», στην Αμερική, παίζοντας σε μερικά από τα μεγαλύτερα θέατρα της Αμερικής, όπως το Carnegie Hall, για παράδειγμα, και αργότερα και στη Φρανκφούρτη, αν δεν κάν[00:10:00]ω λάθος, επίσης, το 2007, πρέπει να έδωσε κάποιες συναυλίες με το «Αξιον εστί». Τώρα, όσον αφορά όταν πήγα εγώ στην ορχήστρα, έτσι; Καταρχάς, είναι αυτό που λέμε: «Πρώτη μέρα πάω εκεί και είσαι ψαρωμένος». Λες: «Σε τι μουσικάρες έχω να παίξω», μαγκωμένος, «πώς θα ανταπεξέλθω, τι θα κάνω από δω, από κει». Θυμάμαι χαρακτηριστικά την πρώτη πρόβα, όπου παίξαμε κάποια αποσπάσματα από ένα έργο του Leonard Bernstein, το «West Side Story». Και όπως λέμε οι χάλκινοι: «Έχει πολύ παίξιμο, έχει ξύλο». Εννοώντας: πολύ φόρτο, πολύ δυνατό παίξιμο για τα χάλκινα πνευστά. Οπότε παίζουμε το κομμάτι και στις πρώτες νότες, θυμάμαι, που είναι χαρακτηριστική η είσοδος, όπως είναι όλοι με τα δοξάρια γυρνάνε πίσω να δούνε τους μουσικούς, που ήμασταν εμείς, γιατί μπήκε, πραγματικά, μια τρομερή φουρνιά νέων καλλιτεχνών στα μουσικά σύνολα της ΕΡΤ που θα λέγαμε ότι απογείωσε τις δύο ορχήστρες. Και τη χορωδία, φυσικά. Τελειώνουμε την πρόβα, κάνουμε το διάλειμμα γύρω στις 11:30 η ώρα, που πάντα γίνεται το διάλειμμα των συνόλων, και ξεκινάνε να έρχονται να μας δίνουν συγχαρητήρια και να μας λένε: «Εξαιρετικοί! Δεν έχουμε ξανακούσει τέτοιο ήχο» σε όλους τους μουσικούς, οπότε ήταν ωραία συναισθήματα, αλλά παράλληλα, ξέρεις, ντρεπόσουν. Αισθανόμασταν αρκετά περίεργα. Ήμασταν και μικροί. Δηλαδή θυμάμαι όταν μπήκα στην ΕΡΤ ήμουν 22 χρονών. Τώρα, οι πρόβες… Οι πρόβες είναι καθημερινές. Από Δευτέρα έως Παρασκευή, από τις 10:00 η ώρα μέχρι τις 13:30, με το διάλειμμά του. Και στην ουσία, εσύ μέσα σε ένα μήνα… Συνήθως υπάρχει ένας μέσος όρος συναυλιών μεταξύ τριών ή τεσσάρων συναυλιών.

Πότε… Μου είπες, ότι στα 22 σου πέρασες στην Ορχήστρα της ΕΡΤ; Ποια ημερομηνία ήταν περίπου; Σε ποια χρονική περίοδο, μπήκες στην ΕΡΤ;-

Ωραία…

Γιατί, δεν μας είπες ημερομηνία. 

Σωστό, σωστό. Τα ξεχνάω, κιόλας. Λοιπόν, η ημερομηνία που μπήκα στην ΕΡΤ, ήταν ο Νοέμβρης του 2010. Ήταν Νοέμβρης του 2010 που διεξήχθησαν οι ακροάσεις, ήταν μόλις είχα τελειώσει, ακριβώς, τη σχολή, τον Σεπτέμβρη του 2010. Με το που τελείωσα τη σχολή, είχα μάθει ότι θα άνοιγαν οι λεγόμενες θέσεις του… για τα μουσικά σύνολα της ΕΡΤ, οπότε είχα προετοιμαστεί όσο καλύτερα μπορούσα. Και το Νοέμβριο του 2010 πήγα, έδωσα και με πήραν.

Για πόσα χρόνια-

Κέρδισα τη θέση.-

Υπήρξες στην ΕΡΤ; Στην Ορχήστρα;

Στην ΕΡΤ υπηρέτησα από το τέλος, στην ουσία, του 2010 μέχρι και το κλείσιμο αυτής, μια πολύ άσχημη ημέρα για πολλούς μουσικούς, θα αναφερθούμε παρακάτω, φυσικά, σε αυτό, μέχρι τον Ιούνιο του 2013. 11 Ιουνίου του 2013, που έκλεισε τότε η ΕΡΤ.

Και θα ήθελες, λίγο, να μοιραστείς μαζί μας αυτή την εμπειρία; Γιατί… Πώς το βίωσες, τι θυμάσαι από εκείνη την ημέρα; Αν το περιμένατε.

Καταρχάς, δεν μπορούσαμε να το ξέρουμε αυτό. Ναι, φυσικά δεν είχε ακουστεί κάτι. Θυμάμαι συγκεκριμένα ότι το προηγούμενο βράδυ είχαμε συναυλία και την επόμενη μέρα… Συνήθως μετά τις συναυλίες ακολουθεί μια μέρα ρεπό για να ξεκουραστεί η ορχήστρα, κυρίως πνευματικά, αλλά και παικτικά, σωματικά, που λέμε, για να μπορέσει να προετοιμαστεί κατάλληλα για την επόμενη συναυλία, να ανακτήσει τις δυνάμεις της. Οπότε, την επόμενη μέρα δεν είχαμε χρονικό περιθώριο να ξεκουραστούμε. Τελειώνει η συναυλία της 10ης Ιουνίου, Δευτέρα ήταν. Θυμάμαι, ήταν… στον λόφο του Φιλοπάππου; Κάπου εκεί είχε γίνει η συναυλία, νομίζω. Τέλος πάντων. Και πάμε την άλλη μέρα στην ΕΡΤ, κάνουμε κανονικά την πρόβα μας για την επόμενη συναυλία, τελειώνει η πρόβα μας, πάω το γυμναστήριό μου, που η ΕΡΤ είχε γυμναστήριο, πάω να γυμναστώ, έτσι λίγο να κάνω λίγο αποθεραπεία, που λέμε, να ξεκουραστώ. Γυρίζω σπίτι το μεσημέρι και με το που ξαπλώνω, στις 03:00 η ώρα, σκάει τηλέφωνο! Ήτανε ο συνάδελφός μου, το άλλο παιδί με το τρομπόνι και μου λέει: «Νίκο» μου λέει «δεν είναι ευχάριστο το τηλέφωνο που θα σου κάνω, που σου κάνω, μάλλον, δεν είναι ευχάριστο καθόλου αυτό το τηλέφωνο. Πρέπει να ανέβουμε αμέσως στην ΕΡΤ». Του λέω: «Τι έγινε, ρε Αντρέα;». «Έχει διαρρεύσει από τους μεγαλύτερους, από τους παλαιότερους μουσικούς, που ήτανε στα κατατόπια και ήξεραν, ότι κλείνει η ΕΡΤ». Λέω: «Τι εννοείς, κλείνει η ΕΡΤ;» «Πώς να σ' το πω» μου λέει «διαφορετικά; Κλείνει η ΕΡΤ, δεν έχουμε δουλειά, κλείνει όλος ο οργανισμός». Εκείνη την ώρα δεν συνειδητοποίησα… δεν κατάλαβα τι μου έλεγε. Προφανώς, ούτε και ο ίδιος, έτσι; Λοιπόν. Και φεύγουμε. Ντύνομαι, φεύγω σφαίρα, πάω πάνω στην ΕΡΤ. Με το που πάω εκεί πέρα, αντικρίζω όλους τους εργαζόμενους στους διαδρόμους, να κουβεντιάζουν σε πηγαδάκια. Μια τεράστια ανησυχία. Δεν ξέραμε τι γινόταν. Δηλαδή, πρωτόγνωρα συναισθήματα. Είχε αρχίσει από νωρίς να μαζεύεται κόσμος, συγγενείς των εργαζομένων. Ώσπου όντως, στις 06:00 η ώρα το απόγευμα, τότε είχαμε μαζευτεί στο Στούντιο 3 της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, μέσα, μας βάζουν στα ηχεία και[00:15:00] ακούγαμε το διάταγμα που είχε βγάλει ο τότε κυβερνητικός εκπρόσωπος, ο Κεδίκογλου, αν δεν κάνω λάθος, που μιλούσε για την ΕΡΤ, για το κλείσιμο λόγω περικοπών. Εκφράστηκε με όχι ωραία λόγια για τον οργανισμό αυτό. Και θα έλεγα ότι οι περισσότεροι ήμασταν βουρκωμένοι. Τα συναισθήματα δεν ήταν τα καλύτερα δυνατά. Οι κόποι μιας ζωής χάνονται σε ένα απόγευμα επί της ουσίας… Ναι… ναι… ναι… Πολλοί έκλαιγαν. Ο ένας προσπαθούσε να παρηγορήσει τον άλλον. Και μάλιστα είχαμε κάνει και μια άτυπη… είχαμε παίξει ένα άτυπο κομμάτι, έτσι για τον κόσμο, ως αποχαιρετιστήριο. Και η πιο συγκινητική στιγμή, θα λέγαμε, εκείνης της βραδιάς, ήταν όταν μετά το… μετά τη δήλωση αυτή του Κεδίκογλου, παίξαμε τον εθνικό ύμνο. Που πραγματικά, μουσικοί και χορωδία έπαιζαν και τραγουδούσαν, δακρυσμένοι. Δεν είναι λίγο πράγμα από τη μια στιγμή στην άλλη να χάνεις τις δουλειές σου. Να χάσεις τη δουλειά σου που έχεις κοπιάσει μια ζωή. Έχεις… Τουλάχιστον όσον αφορά εμάς τους μουσικούς, διαβάζεις μια ζωή για να πετύχεις αυτό το στόχο και να γκρεμίζεται σε μια στιγμή. Δεν είναι λίγο πράγμα. Και να μην ξέρεις τι θα ξημερώσει την επόμενη μέρα. Εν μέσω κρίσης που οι θέσεις εργασίας όλο και λιγόστευαν.

Μπορείς να μου περιγράψεις τι συνέβη ακριβώς την ώρα αυτής της τελευταίας συναυλίας; Γιατί ήταν μια στιγμή που όλοι οι Έλληνες είχαν δει στους δέκτες τους, εκείνη την περίοδο. Αν μπορείς εσύ να μας μεταφέρεις, έτσι, το κλίμα, το τι βίωσες ακριβώς. Ποια κομμάτια παίχτηκαν… 

Η αλήθεια είναι ότι εκείνη τη στιγμή δεν μπορούσες να συνειδητοποιήσεις, ειδικά εμείς ήμασταν πιο παιδάκια… εντός εισαγωγικών το παιδάκια, έτσι, πιο πιτσιρίκι, θα λέγαμε, δεν είχαμε συνειδητοποιήσει ακριβώς τι συνέβαινε. Αλλά όταν βλέπεις ότι οικογενειάρχες ξέραν ότι χάνουν τη δουλειά τους και πώς θα ζήσει η οικογένειά τους, με όλο αυτό το άγχος, να κλαίνε, να έχουν την αγωνία όλη αυτή, τα συναισθήματα δεν μπορούν να περιγραφούν με λόγια. Δεν μπορούν να περιγραφούν με λόγια η αγωνία, η απογοήτευση, η θλίψη στα πρόσωπα των μουσικών και των δημοσιογράφων. Φυσικά, όλων των εργαζομένων στην ΕΡΤ. Δεν μπορεί να περιγραφούν με λόγια. Θυμάμαι, είχαμε παίξει τότε… Μάλιστα ήταν ο κύριος Οικονόμου, Μιχάλης Οικονόμου. Είχε μπει και κόσμος στο στούντιο μέσα και προβάλλονταν και από προτζέκτορες έξω η συναυλία παράλληλα στον κόσμο που είχαν μαζευτεί, που ήτανε χιλιάδες κόσμου έξω στο προαύλιο της ΕΡΤ. Είχαμε παίξει ένα έργο του Edward Elgar, που λέγεται «Nimrod» από μια σειρά παραλλαγών, που θα λέγαμε ότι έγινε και το σήμα του κλεισίματος της ΕΡΤ από την ορχήστρα τότε. Και η χαρακτηριστική φυσιογνωμία ήταν ένα κορίτσι που έπαιζε στα βιολιά, στα πρώτα βιολιά, που την έδειχνε ο φακός και είχε βουρκώσει και έκλαιγε. Έπαιζε παράλληλα και έκλαιγε. Αλλά όλοι, είτε φανερά είτε όχι, είχαμε τα ίδια συναισθήματα.

Και μετά τι; Βγαίνετε από την αίθουσα και τι αντικρίζατε;

Μετά τι...

Συνειδητοποιήσατε πόσος κόσμος είχε μαζευτεί στο προαύλιο;

Καταρχάς, είχαν έρθει αμέσως συνάδελφοι από τις υπόλοιπες ορχήστρες, και από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και από τη Λυρική και από το Δήμο Αθηναίων, κι είχαν μπει μέσα στην ορχήστρα και έπαιζαν μαζί μας, ως συμπαράσταση. Θυμάμαι, μας χτυπούσαν την πλάτη και μας λέγανε: «Κουράγιο! Θα είμαστε δίπλα σας στον αγώνα. Δεν θα σας αφήσουμε έτσι. Δεν θα αφήσουμε να κλείσει η ΕΡΤ». Και βγαίναμε κι από το παράθυρο και βλέπαμε, είχε μαζευτεί πάρα πολύς κόσμος. Θυμάμαι δηλαδή, το πρώτο βράδυ είχαμε κάτσει μέχρι τα ξημερώματα στην ΕΡΤ. Πηγαίναμε κάθε μέρα, μέναμε κάθε μέρα και δεν είχε σταματήσει, στην ουσία, το κανάλι να εκπέμπει. Παρότι το βράδυ της 11ης Ιουνίου, κατά τις 11:00 νομίζω και, είχανε πέσει οι σταθμοί, είχαν πάει τα ΜΑΤ, νομίζω ότι είχαν κλείσει πάνω από τον Υμηττό τις κεραίες, είχαν κόψει το σήμα, συνεχίσαμε να μεταδίδουμε το πρόγραμμα διαδικτυακά για ένα μεγάλο διάστημα και συνεχίζαμε και κάναμε συναυλίες διαμαρτυρίας. Αλλά όλα αυτά, νομίζω, σταμάτησαν κατά τον Νοέμβρη. Δηλαδή αγωνίστηκαν για ένα μεγάλο και σοβαρό διάστημα οι εργαζόμενοι στην ΕΡΤ, μέχρι τον Νοέμβριο, αν δεν κάνω λάθος, του ‘13, όπου μετά μπήκαν μέσα και τους έβγαλαν με το ζόρι, απ’ όσο θυμάμαι. Δεν ήμουν εκεί, γιατί έφυγα σχετικά τέλος Ιουνίου. Εγώ δεν μπορούσα να μείνω άλλο στην Αθήνα λόγω που είχε λήξει η σύμβασή μας εμάς των συμβασιούχων, δεν ήμασταν μόνιμοι. Είχε λήξει από τον Φεβρουάριο, οπότε, στην ουσία, από τον Φεβρουάριο μέχρι τον Ιούνιο ήμαστε στον αέρα. Παίζαμε αναλόγως με το αν η παραγωγή είχε ή δεν είχε πνευστά όργανα. Που σημαίνει ότι αν έχει πνευστά όργανα το έργο, πληρώνεσαι. Αν δεν έχει, δεν πληρώνεσαι. Με ό,τι συνεπάγεται αυτό για το πώς θα ανταπεξέλθεις οικονομικά στο νοίκι σου, σε όλα τα έξ[00:20:00]οδα διαβίωσης.

Σκέφτηκες να ξαναδώσεις ακρόαση; Γιατί μετά το κλείσιμο της ΕΡΤ, άνοιξε ένα μόρφωμα… απ’ όσο θυμάμαι, η ΝΕΡΙΤ, και μετά από λίγο καιρό πάλι, η ΕΡΤ. Οι ορχήστρες άνοιξαν πάλι για εσάς; 

Η αλήθεια είναι ότι με το σοκ που είχαν υποστεί όλοι με το κλείσιμο της ΕΡΤ, δεν είχαμε καθαρό μυαλό για αποφάσεις. Δηλαδή, με τη μία… Τουλάχιστον, σε μένα τουλάχιστον, βγήκε το βιοποριστικό το κομμάτι, το «πώς θα βγάλω πέρα». Δυστυχώς, η οικογένειά μου δεν μπορούσε να με στηρίξει, ώστε να κάτσω στην Αθήνα να… Μπορούσα να συνεχίζω να παίζω δεξιά-αριστερά σε κάποια ορχήστρα, που, κακά τα ψέματα, εν μέσω κρίσης, δεν ήταν πολλές οι ευκαιρίες να μπορείς να δουλέψεις και να έχεις εξασφαλισμένο μισθό, ώστε να μπορείς να βγάλεις πέρα το μήνα σου. Οπότε, τα επόμενα βήματά μου εμένα ήταν να γυρίσω πίσω στην Κέρκυρα, στον τόπο καταγωγής μου, και ξέροντας, αφού είχα τελειώσει το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, στην κατεύθυνση εκτέλεσης, ήξερα ότι θα είχα άμεσα δουλειά στην εκπαίδευση. Οπότε άλλαξε τελείως ο προσανατολισμός μου. Από εκεί που έλεγα ότι: «Εγώ σ’ όλη μου τη ζωή θα είμαι ένας εκτελεστής, θα είμαι ένας μουσικός ορχήστρας», καμιά φορά η ζωή δεν τα φέρνει όπως τα θέλουμε, αλλάζει τα πλάνα. Οπότε ακολούθησα τη δεύτερη επιλογή μου. Αφού εκκρεμούσε φυσικά και η στρατιωτική μου θητεία που την είχα βάλει στην άκρη λόγω των σπουδών και της καριέρας μου. Οπότε ήταν αυτά τα δύο. Ήταν ένας λόγος αυτός, που με πίεζε. Και το οικονομικό και η θητεία. Μετά, παρότι άνοιξε μεσοπρόθεσμα το κανάλι, η ΝΕΡΙΤ, που είχε μια ορχήστρα και αργότερα ξανά άνοιξε πάλι η ΕΡΤ το ’15, πλέον είχα πάρει… είχε πάρει άλλο δρόμο η καριέρα μου. Είχε πάρει άλλο δρόμο. Και προτίμησα να είμαι σε πιο ασφαλή μονοπάτια. Χωρίς να σημαίνει ότι δεν μου λείπει το παίξιμο. Μου λείπει και πάρα πολύ, η αλήθεια είναι. Αλλά πλέον, όσο μεγαλώνεις, ωριμάζεις και ζυγίζεις τις συνθήκες και κοιτάς τι είναι καλύτερο για σένα και για την οικογένειά σου, φυσικά. Οπότε αναγκάζεσαι να θυσιάσεις κάποια πράγματα που μόχθησες και κόπιασες μια ζωή. Πραγματικά μόχθησες και κόπιασες. Δηλαδή, ο μουσικός δεν διαφέρει σε τίποτα από τον αθλητή. Λέμε πάντα ότι έχουν πάρα πολλά κοινά ένας μουσικός και ένας αθλητής. Τι σημαίνει αυτό; Ότι, όπως ο αθλητής κάθε μέρα έχει την προπόνηση του, τη ρουτίνα του και προετοιμάζεται όσο καλύτερα γίνεται στις προπονήσεις για να ακολουθεί το μονοπάτι του πρωταθλητισμού, έτσι είναι και μουσικός. Ο μουσικός κάθε μέρα, είναι η μελέτη του. Και όχι μία και δύο ώρες, πολλές ώρες μελέτης και προετοιμασίας. Για μία ζωή. Από τη στιγμή που θα αρχίσεις να ακολουθείς αυτό το δρόμο μέχρι και την τελευταία μέρα που θα παίζεις, είσαι εκεί, στα «κόκκινα» που λέμε. Οπότε όλοι αυτοί οι κόποι, μέσα σε ένα απόγευμα, πήγαν στράφι. Και έτσι, όπως είπα, εφόσον μεγαλώνεις και βλέπεις διαφορετικά τα πράγματα, αναγκάζεσαι να σκεφτείς και να συμπεριφερθείς εκ του ασφαλούς: να ψάξεις, να βρεις μια δουλειά. Και ευτυχώς ήταν πάλι στο αντικείμενό μου, γιατί πολλοί ναι μεν σπουδάζουν αυτό που αγαπάνε, αλλά δεν έχει επαγγελματική αποκατάσταση. Δεν έχουν επαγγελματική αποκατάσταση, όλοι οι κλάδοι. Ευτυχώς κατάφερα και έκανα το δεύτερο στόχο μου, κι αυτόν πάνω στη μουσική, που είναι το κομμάτι της διδασκαλίας.

Είσαι εκπαιδευτικός σε Μουσικά Σχολεία;

Είμαι… Από το 2013, με το που έκλεισε η ΕΡΤ, ήξερα… είναι αυτό που έλεγα προηγουμένως,  ήξερα ότι λόγω του πτυχίου του πανεπιστημίου, που μου έδινε η κατεύθυνση τη δυνατότητα να εργαστώ με τη μία στα σχολεία. Γιατί στο Υπουργείο Παιδείας για τους μουσικούς, υπάρχει… Για να μπεις στη λίστα, ώστε να δουλέψεις ως αναπληρωτής, ας το πούμε, χωρίζονται σε δύο κατηγορίες οι εκπαιδευτικοί. Είναι οι λεγόμενοι «Τ.Ε.», οι ωδειακοί, και είναι και οι πανεπιστημιακοί. Στο τρομπόνι ήμουνα ο δεύτερος στην Ελλάδα που τελείωσε με κατεύθυνση εκτέλεσης και ένας φίλος μου που ήταν, επίσης, από την Κέρκυρα, ο πρώτος, είχε μπει μόνιμα στο Λιμενικό. Άρα, επί της ουσίας, ήμουνα πρώτος. Και ήξερα ότι είχα τη δυνατότητα ανά πάσα ώρα και στιγμή να δουλέψω στο σχολείο στην Κέρκυρα που είχε και κενή θέση. Οπότε χωρίς προϋπηρεσία, χωρίς τίποτα, με τη μία κατάφερα να μπω και να δουλέψω σε μουσικό σχολείο.

Πώς ένιωθες που δίδασκες στο σχολείο που μεγάλωσες;

Ωραία ερώτηση. Αλήθεια, αλήθεια! Είναι τα συναισθήματα, ειδικά τον πρώτο καιρό, πολύ περίεργα. Δηλαδή, όταν έχεις τελειώσει σε ένα σχολείο ως μαθητής και πας να δουλέψεις ως καθηγητής, είναι πολύ περίεργα τα συναισθήματα. Γιατί ένα πολύ μεγάλο μέρος των εκπαιδευτικών που είχα ως δασκάλους, τους βρήκα ως συναδέλφους, πλέον, μπροστά μου. Και για ένα μεγάλο διάστημα τούς μιλούσα στον πληθυντικό. Μου λένε: «Ρε Νίκο» μου λέει «τι μας μιλάς στον πληθυντικό; Είμαστε συνάδελφοι πλέον!» Λέω: «Δεν βγαίνει. [00:25:00]Δεν βγαίνει ο ενικός, δεν βγαίνει». Αλλά με τον καιρό, εντάξει, επήλθε η οικειότητα και μπορώ να πω πλέον ότι αισθάνομαι πολύ οικεία. Εντάξει, είναι και πολλά τα χρόνια, βέβαια. Από το ‘13 μέχρι τώρα, είναι 10 χρόνια που είμαι στην εκπαίδευση, οπότε αισθάνομαι τελείως οικεία. Είναι πολύ ωραία, όμως, τα συναισθήματα και η αλήθεια είναι ότι γνωρίζω τώρα πλέον το μουσικό σχολείο και από τις δύο ειδικότητες: και του μαθητή και του εκπαιδευτικού. Οπότε γνωρίζω τη λειτουργία του. Το «πώς ζει και αναπνέει ένα σχολείο».

Εκτός από το μουσικό σχολείο… επιστρέφεις στην Κέρκυρα, ως εκπαιδευτικός, εκτός από το μουσικό σχολείο, είχες κάποια άλλη ενασχόληση με τη μουσική;

Ναι. Βέβαια, βέβαια.

Έπαιζες; 

Βέβαια, βέβαια. Η Κέρκυρα, όπως είπα και πριν, σου δίνει τη δυνατότητα, λόγω της μεγάλης παράδοσης με τις φιλαρμονικές, τα ωδεία, τα διάφορα σχήματα, μουσικά, σου δίνει τη δυνατότητα να παίξεις και να εργαστείς και αλλού. Σίγουρα, εκτός από το μουσικό σχολείο, δούλευα σε κάποιες από τις μεγάλες φιλαρμονικές της πόλης ως καθηγητής στο όργανο μου, στο τρομπόνι, αλλά και σε κάποιες της υπαίθρου, στα χωριά, που λέμε. Γιατί, κακά τα ψέματα, η Κέρκυρα, παρότι είναι ένα μικρό νησί, έχει ένα τεράστιο αριθμό φιλαρμονικών. Για τα δεδομένα, αναλογικά με τους κατοίκους, αριθμεί περίπου, αυτή τη στιγμή, γύρω στις 15 με 16 ενεργές φιλαρμονικές. Οπότε υπάρχει δυνατότητα να εργαστείς. Βέβαια, είναι μικρής απασχόλησης, δεν είναι πλήρους απασχόλησης, μειωμένης απασχόλησης. Οπότε λίγο από δω, λίγο από κει, τα φέρνεις πέρα. Έγινε και το ωδείο μετά που ξεκίνησα και έχω πλέον την τάξη μου και αργότερα έπαιξα και σε διάφορα μουσικά σχήματα.

Και ο δρόμος πού σε έβγαλε εν τέλει; Εννοώ, ότι για πόσα χρόνια υπήρξες-

Ο δρόμος…

-στο νησί της Κέρκυρας; Έχεις πάει αλλού; Γιατί γνωρίζουμε ότι και οι εκπαιδευτικοί, ως αναπληρωτές, μετακινούνται συνήθως.

Ναι, το καλό είναι ότι, αυτό που είπα προηγουμένως, ότι επειδή ήμουν πρώτος στη λίστα, κάθε χρόνο δήλωνα τον τόπο μου, που είχε το μουσικό σχολείο, άρα είχα και τη θέση εκεί. Γιατί απέκτησα και προϋπηρεσία και δεν μπορούσε άλλος να δώσει, εφόσον είχα την προϋπηρεσία εγώ και είχα την προτεραιότητα για αυτή τη δουλειά. Αργότερα, όμως, το 2021 το καλοκαίρι, άνοιξαν μόνιμες θέσεις. Για ένα λάθος εντός εισαγωγικών ενός διευθυντή εκεί στο Μουσικό Σχολείο Κέρκυρας, που δεν είχε δηλώσει το οργανικό κενό, αναγκάστηκα να ξενιτευτώ. Δεν λες «όχι», τέτοια εποχή, σε μόνιμη δουλειά. Οπότε, κοίταξα να δω πού είναι πιο κοντά απ’ τον τόπο μου, γιατί είχα σκοπό πάλι να γυρίσω πίσω, φυσικά, με μετάθεση, οπότε επέλεξα τα Τρίκαλα. Και έτσι ήρθα και πήρα οργανική θέση στο Μουσικό Σχολείο Τρικάλων, το 2021.

Η… αυτή η αλλαγή… Μου είπες πριν ότι μέσα σε ένα απόγευμα, οι κόποι μιας ζωής χάθηκαν. Μετανιώνεις για το πώς σου ήρθαν τα πράγματα στην πορεία; Θα ήθελες να συνεχίσεις να κυνηγάς ορχηστρικές θέσεις; Ή περνώντας τα χρόνια, ο ρόλος του εκπαιδευτικού σε γεμίζει πιο πολύ; 

Το μικρόβιο του εκτελεστή δεν το βγάζεις από τον μουσικό. Δεν το βγάζεις. Αλλά τι γίνεται όμως; Όπως είπα και πριν, για να μπορείς να είσαι πάντα σε ένα υψηλό επίπεδο, πρέπει να έχεις και τον απαιτούμενο χρόνο προετοιμασίας μελέτης. Εφόσον ασχολήθηκα με το κομμάτι της διδασκαλίας ο χρόνος δεν ήταν επαρκής. Δεν ήταν επαρκής για να κρατιέμαι σε ένα υψηλό επίπεδο και, κακά τα ψέματα, όταν μπήκα το ‘10 στην ΕΡΤ, δεν υπήρχαν πολλοί καλοί μουσικοί. Ήταν η γενιά μας που μπήκε τότε, ήρθαν και παιδιά από το εξωτερικό, ακόμα καλύτεροι μουσικοί, οπότε είχαμε μπει στις θέσεις αυτές. Τώρα, πλέον βγαίνουνε πάρα πολλοί μουσικοί και ακόμα περισσότερο ταλαντούχοι. Που, κακά τα ψέματα, αν δεν έχεις τον απαιτούμενο χρόνο μελέτης, δεν μπορείς να τους κοιτάξεις στα μάτια. Δεν μπορείς να ανταγωνιστείς σε αυτό το επίπεδο, δηλαδή. Η αλήθεια είναι πως μου λείπει αυτό το πράγμα. Μου λείπει, φυσικά, το παίξιμο στην ορχήστρα. Αλλά δεδομένων των συνθηκών, δεν μπορείς να το ακολουθήσεις. Έκανα κάποιες απόπειρες, για μένα. Δηλαδή, έδωσα ακροάσεις σε κάποιες ορχήστρες, όπως είναι η Κρατική Ορχήστρα των Αθηνών, η Κρατική Ορχήστρα της Θεσσαλονίκης, γνωρίζοντας βέβαια από πριν ότι δεν μπορώ να ανταγωνιστώ τα παιδιά, αλλά το έκανα για μένα. Για να μπω στη διαδικασία να «ξεσκουριάσω», που λέμε, να πιάσω το όργανο και να μελετήσω πάλι σοβαρά και όσο μπορώ στους ρυθμούς που διάβαζα κάποτε, όπου όταν πήρα και τη θέση τότε. Γιατί μιλάμε, όταν είχα μπει στο πανεπιστήμιο και όλη η γενιά μας, ήμασταν σε μια φάση που μελετούσαμε 6 και 7 ώρες την ημέρα. Θυμάμαι χαρακτηριστικά, ξυπνούσα 08:00 το πρωί και ήμουν 09:00 στο πανεπιστήμιο, 09:00 η ώρα, βασικά, έπεφτε η πρώτη νότα, 09:00 με 14:00, το μεσημέρι. Πήγαινα σπίτι, ξεκουραζόμουνα και 17:00 το απόγευμα μέχρι το κλείσιμο του πανεπιστημίου στις 21:00. Αυτό γινόταν για μια τετραετία-πενταετία, οπόταν και τελείωσα τις σπουδές μου. Και πολλές φορές μάλιστα, αν αργούσες… Είναι λίγο χιουμοριστικό αυτό, αλλά είναι πραγματικότητα: Επειδή ήμασταν πολλοί οι χάλκινοι μουσικοί στο πανεπιστήμιο, τρομπέτες, κόρνα, τρομπόνια, τούμπες, που θέλαμε να γίνουμε εκτελεστές, αν κάπ[00:30:00]οιος αργούσε, δεν είχε αίθουσα να μελετήσει. Και θυμάμαι πολλές φορές τον εαυτό μου αλλά και άλλα παιδιά, να πηγαίνουμε να μελετάμε στην τουαλέτα. Πραγματικά! Πηγαίναμε και μελετούσαμε μέσα στην τουαλέτα και π.χ. ήθελε κάποιος να πάει τουαλέτα, χτυπούσε την πόρτα και του λέγαμε: «Έφυγες, πήγαινε στις άλλες!». Και είχαμε τόση αγάπη για τη μουσική, που διαβάζαμε ακόμα και μέσα στην τουαλέτα. Όσο και αν ακούγεται χιουμοριστικό, περίεργο ή ακραίο, ήταν τόση η αγάπη. Πραγματικά. Αλλά όπως είπαμε, εντάξει, τα πράγματα αλλάζουν και κοιτάς τι είναι καλύτερο για σένα, οικονομικά. Και για την οικογένειά σου, πάντα. Αλλά μου λείπει, μου λείπει, μου λείπει η μουσική, πάρα πολύ. Το παίξιμο στην ορχήστρα, πάρα πολύ. Και δεν γεμίζεται από κάτι άλλο.

Ποιες οι αναμνήσεις σου από την Ορχήστρα της ΕΡΤ; Είναι γλυκές; Μπορείς να μου περιγράψεις λίγο τι θυμάσαι-

Φυσικά, φυσικά.

Από την καθημερινότητα με τους συναδέλφους…

Καταρχάς, όπως είπα, αναβαθμίστηκαν πάρα πολύ οι ορχήστρες τότε, με τους μουσικούς που μπήκαν. Γιατί μπήκαν νέα παιδιά με πολλή όρεξη, με μεγάλη γκάμα σπουδών. Οπότε αυτό ανέβασε αυτόματα το επίπεδο των μουσικών συνόλων. Θυμάμαι κάποιες χαρακτηριστικές συναυλίες που ήταν πάρα-πάρα πολύ όμορφες. Όπως στο Μέγαρο Μουσικής με τον συνθέτη, βραβευμένο συνθέτη με Όσκαρ, Nicola Piovani, που έχει γράψει το soundtrack από την ταινία «La vita è bella», που κάναμε κάποια έργα του… είχαμε αποδώσει κάποια έργα του στη συναυλία αυτή. Επίσης, μια άλλη συναυλία… μια άλλη σειρά συναυλιών στο θέατρο Badminton, με κάποια αστέρια από το «West End», τα μιούζικαλ του Λονδίνου. Εξαιρετικές συναυλίες και αυτές. Μπορώ να θυμηθώ… Είναι τόσες πολλές, που είναι αδύνατον να τις θυμηθώ, αλλά κάναμε πάρα πολύ ωραίες παραγωγές. Και κινηματογραφική μουσική παίζαμε, μιούζικαλ, λαϊκή μουσική. Η φύση της Ορχήστρας Σύγχρονης Μουσικής ήταν αυτή, ότι μπορούσε να αποδώσει –και γι’ αυτό φτιάχτηκε– όλα τα είδη. Δηλαδή, μπορεί να έπαιζα από Bach μέχρι Gershwin, μέχρι… Θυμάμαι συναυλίες με Γιάννη Πάριο και Χαρούλα Αλεξίου πάνω σε μουσική Nino Rota. Πάρα πολλά είδη! Και αυτό ήταν το καλό, ότι δεν ρουτίνιαζες. Γιατί κάθε φορά, σε κάθε σε κάθε συναυλία που ερχόταν, είχες να παίξεις ένα διαφορετικό ύφος, οπότε αυτό δεν σε έκανε να ρουτινιάσεις, να βαρεθείς, να βαλτώσεις. Υπήρχε πάντα ένα ενδιαφέρον για το τι θα ακολουθήσει στην επόμενη συναυλία.

Την προοπτική του εξωτερικού, την σκέφτηκες ποτέ;

Ωχ! Αυτή η ερώτηση πονάει. Αυτή η ερώτηση πονάει, είναι η αλήθεια; Γιατί κατά τη διάρκεια των σπουδών μου-

Συγγνώμη!

 Όχι, όχι, όχι, όχι, όχι! Είναι ωραία ερώτηση και αυτή. Κατά τη διάρκεια των σπουδών μου, τα καλοκαίρια γίνονταν οι λεγόμενες «Θερινές Ακαδημίες», που διοργανώνονταν, συνδιοργανώνονταν από το Quinteto χάλκινων πνευστών Melos Brass, πασίγνωστο κουιντέτο στην Ελλάδα, και το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, που έφερναν εξαιρετικούς καθηγητές σε όλα τα όργανα. Λοιπόν… Αν θυμάμαι καλά, ήταν το καλοκαίρι του 2008 που είχε έρθει για σεμινάριο, για μια σειρά σεμιναρίων, ένας καθηγητής από την Ακαδημία του Ανοβέρου, o Jonas Bylund. Που σ’ αυτή την Ακαδημία, για καλή του τύχη, ένας συμμαθητής μου τότε στο Μουσικό Σχολείο, ο Άγγελος ο Κρητικός, δεν είχε περάσει στις Πανελλήνιες και δεν είχε μπει στο Μουσικών Σπουδών το τμήμα και είχε φύγει και είχε δώσει κατευθείαν έξω, σ’ αυτό το τμήμα, μ’ αυτόν τον καθηγητή και κατάφερε… έγινε ένας εξαιρετικός τρομπονίστας, με μεγάλη φήμη στη στην Ευρώπη και αυτή τη στιγμή, δηλαδή, έχει κερδίσει πάρα πολλούς διαγωνισμούς και είναι πρώτο τρομπόνι στην ορχήστρα της Βαμβέργης. Λοιπόν… Ο καθηγητής του, λοιπόν, είχε έρθει τότε για μια σειρά σεμιναρίων. Και θυμάμαι, είχα πάει… Ήρθε η ώρα μου, ρε παιδί μου, να του παίξω στο μάθημα, είχα ερμηνεύσει ένα πολύ ωραίο κονσέρτο που μου άρεσε και, όπως γίνεται σε αυτά τα σεμινάρια, ο καθηγητής σε αφήνει, παίζεις όλο το κονσέρτο και αφού το ολοκληρώσεις και το παίξεις, σου λέει: «Μπράβο», σου λέει τα θετικά στοιχεία και σου λέει: «Ωραία, πάμε τώρα να το δουλέψουμε λίγο αυτό. Πάμε να δούμε, να εμβαθύνουμε, αν θες, στο κομμάτι και να δούμε λίγο πιο σφαιρικά». Και αρχίζει και σου λέει: «Εδώ πέρα, ξέρω ‘γω, σε αυτό το σημείο… γιατί έπαιξες τόσο δυνατά, ενώ σου λέει παίξε μέτζο φόρτε; Γιατί έπαιξες δύο φόρτε; Εδώ παρακάτω, σου λέει maestoso…τι σημαίνει η λέξη maestoso;», «Με μεγαλοπρέπεια», «Ωραία, το παίξιμό σου δεν ήταν τόσο μεγαλοπρεπές». Και άρχιζε και έμπαινε σε λεπτομέρειες που εμείς, ως μαθητές, δεν έχουμε μπει στη νοοτροπία να τις αντιμετωπίζουμε και να τις βάζουμε στο παίξιμό μας. Είναι λίγο, δηλαδή, άγουρο το παίξιμό μας για να βάλουμε αυτά τα στοιχεία και, κακά τα ψέματα, στο εξωτερικό ασχολούνται πάρα-πάρα-πάρα πολύ με αυτές τις λεπτομέρειες. Οπότε, άρχισε να σου δουλεύει το κομμάτι σε καθαρά ερμηνευτικό επίπεδο. Και αφού ολοκλήρωσε ό,τι παρατηρήσεις είχε να μου πει, μου λέει: «Ωραία, θυμάσαι τι σου είπα; Θυμάσαι τι είπαμε;». «Ναι». «Μπορείς να μου το ξαναπαίξεις άλλη μια φορά το κονσέρτο;» Το ξαναπαίζω και με το που τε[00:35:00]λειώνω, χαρακτηριστικά θυμάμαι ότι όλη η τάξη που ήταν από κάτω, όλοι οι μαθητές, αρχίζουν και ξεσπούν σε χειροκροτήματα. Το συναίσθημα που έχω από τότε, που πραγματικά ήταν λες κι αυτός ο άνθρωπος μπήκε μέσα μου και μου σήκωσε κάποιους διακόπτες. Πραγματικά ήμουν σαν ένας άλλος παίκτης με αυτές τις παρατηρήσεις. Και το χάρηκα όσο λίγες φορές στην ζωή μου, όσο έχω παίξει ένα κομμάτι και έχω κάνει μάθημα με καθηγητή. Αφού τελειώνει, λοιπόν, το μάθημα, βρισκόμαστε έξω πιο χαλαρά που είχε τελειώσει το μάθημα και πηγαίναμε να πιούμε ένα καφέ, μου λέει: «Έλα να σου μιλήσω λίγο». Φωνάζει και το δάσκαλό μου, τον Σπύρο τον Φαρούγγια, του λέει: «Σπύρο, ο μαθητής σου είναι πάρα πολύ καλός». Μου λέει: «Νίκο» μου λέει «θέλω να έρθεις, να δώσεις στο εξωτερικό. Θέλω να έρθεις να δώσεις στην Ακαδημία στο Αννόβερο. Σε θέλω για την τάξη». Η αλήθεια είναι πως δεν… Είναι πάρα πολύ τιμητικό να στο λέει ένας τέτοιου βεληνεκούς καθηγητής, αλλά δυστυχώς τα οικονομικά ποτέ δεν μου το επέτρεπαν να κάνω αυτό το άνοιγμα. Και είναι το μεγάλο «Αν» της ζωής μου. Τι θα γινόταν αν κατάφερνα να μπορώ να πάω στην Ακαδημία που θεωρείται από τις σπουδαιότερες στην Ευρώπη όσον αφορά την τάξη του τρομπονιού και το όργανο το τρομπόνι; Και είναι το μεγάλο «Αν» της ζωής μου, τι θα γινόταν αν έβγαινα έξω. Δεν ήξερα πού θα μπορούσα να φτάσω.

Θεωρείς, λοιπόν-

Οπότε είναι, ας το πούμε, σαν απωθημένο αυτό. Έχει μείνει και πονάει λιγάκι όποτε το θυμάμαι. Αλλά εντάξει, δεν μετανιώνω για ό,τι έχω κάνει μέχρι σήμερα. Απλά είναι αυτό το μικρό το «Αν»… «Μεγάλο», μάλλον.

Θεωρείς- επειδή έχεις αναφέρει αρκετές φορές και την οικονομική κρίση και τα δύσκολα οικονομικά- ότι όλη αυτή η κατάσταση τότε, από το ‘08 και μετά, ότι επηρέασε και κατά κάποιον τρόπο την όλη πορεία της καριέρας σου, την επαγγελματική.

Σαφώς. Και όχι μόνο τη δική μου, αλλά και πολλών άλλων σε διάφορα επαγγέλματα, όχι μόνο στον τομέα της μουσικής. Κακά τα ψέματα, η κρίση που ξέσπασε το 2008… μέχρι και σήμερα πληρώνουμε τα απόνερά της. Πολλά παιδιά εγκατέλειψαν τους στόχους τους. Αυτό που ήθελαν να ακολουθήσουν, για να κάνουν… Εγκατέλειψαν τους στόχους τους, αυτό που ήθελαν να ακολουθήσουν, κάνοντας κάτι άλλο για τα προς το ζην. Ή πολλά παιδιά έφυγαν στο εξωτερικό για να ακολουθήσουν… όσοι είχαν τη δυνατότητα και μπορούσαν να τους στηρίξουν οι οικογένειές τους, για να κάνουν το όνειρό τους πραγματικότητα. Η Ελλάδα άρχισε… να μικραίνουν όλες οι θέσεις εργασίας, σε όλους τους τομείς. Είτε είχε να κάνει με τη μουσική, είτε είχε να κάνει με την εκπαίδευση όσον αφορά… τους φιλολόγους, μαθηματικούς, διάφορες ειδικότητες. Οπότε λιγόστεψαν οι θέσεις εργασίας και ο καθένας αν είχε την επιλογή να βγει έξω, το έκανε. Αν είχε την επιλογή να κάνει κάτι άλλο εδώ πέρα, θυσιάζοντας τους κόπους μιας ζωής, έκανε αυτό. Φυσικά και επηρέασε, φυσικά και επηρέασε.

Εσύ βρήκες τη διέξοδό σου με το να γίνεις εκπαιδευτικός σε Μουσικό Σχολείο. Ξέρεις τι μπορεί να απέγιναν μερικοί από τους συναδέλφους σου στην ορχήστρα, τότε, της ΕΡΤ; Γνωρίζεις αν συνέχισαν αυτοί, αν ξαναέδωσαν κάποιες ακροάσεις, αν ακολούθησαν κάποια τελείως διαφορετική επαγγελματική πορεία.

Φυσικά, φυσικά, φυσικά… γνωρίζω. Αρκετά παιδιά θα έλεγα ότι έμειναν στην Αθήνα. Ίσως επειδή μπορούσαν, είχαν τη δυνατότητα να μείνουν, παρότι δεν είχαμε στάνταρ δουλειά, ξαναλέω, επειδή από το Φεβρουάριο είχαμε μείνει χωρίς σύμβαση. Δεν είχαμε δηλαδή μουσική στέγη επί της ουσίας και εξαρτόμαστε από την κάθε παραγωγή, το αν θα έχουμε δουλειά, αν δουλέψουμε ή όχι. Αρκετά παιδιά έμειναν, το πάλεψαν. Και μερικά εξ αυτών απορροφήθηκαν σε κάποιες θέσεις. Αλλά τίποτα δεν ήταν μόνιμο, τίποτε δεν ήταν εξασφαλισμένο. Δηλαδή, για να βγάλεις τα προς το ζην σου έπρεπε να δουλεύεις σε μία, δύο και τρεις διαφορετικές δουλειές για να μπορείς να συμπληρώσεις ένα εισόδημα, να ανταπεξέλθεις. Πολλοί το πάλεψαν και το παλεύουν ακόμα και, κακά τα ψέματα, φέτος, το 2023, άνοιξαν, απ’ όσο γνωρίζω, στο όργανό μου μόνιμες θέσεις, που είχαν να ανοίξουν από πριν το ’08. Και σε πολλά άλλα όργανα. Δηλαδή, τα τελευταία χρόνια άρχισαν να γίνονται πάλι κάποιοι μόνιμοι διορισμοί.

Σε ποιον τομέα άρχισαν να γίνονται διορισμοί; Λες ότι άνοιξαν θέσεις, πού; Σε ορχήστρες; 

Σε ορχήστρες… Φυσικά και στις ορχήστρες. Και στις ορχήστρες και στα σχολεία, όπως διορίστηκα εγώ και άλλοι συνάδελφοι. Και στις ορχήστρες και στα σχολεία, ναι. Τώρα, καθένας… Ανάλογα με το τι ήταν να επιλέξει, αυτό και ακολούθησε. Δηλαδή, κάποια παιδιά, σίγουρα, έμειναν και εξακολουθούν να κυνηγούν το όνειρο, που είναι η ορχήστρα. Κάποια άλλα παιδιά, όπως και εγώ, ίσως κατέφυγαν στη σιγουριά της εκπαίδευσης και του σχολείου (στο να διδάξεις, πλέον). Οπότε γνωρίζω και άλλους συναδέλφους μου που τότε ήμασταν στις ορχήστρες μαζί και κατέφυγαν στη λύση του σχολείου, στο να διδάξουν. Που δεν το υποτιμούμε φυσικά, έτσι; Σε καμία περίπτωση και μπορώ να μιλήσω για αυτό. Γιατί, παρότι ήταν η δεύ[00:40:00]τερή μου επιλογή η διδασκαλία, δεν μπορώ να περιγράψουμε με λόγια το πόσο όμορφο είναι να παίρνεις έναν σπόρο, να τον φυτεύεις και αυτό να ανθίζει. Δηλαδή, να παίρνεις τα παιδάκια από το μηδέν, από το να μην ξέρει τι είναι η μουσική, να μην ξέρει να κρατάει το όργανο και να το φτάνεις σε ένα επίπεδο, να ολοκληρώνει τις σπουδές του. Φέτος, για παράδειγμα, έδωσα το πρώτο μου δίπλωμα σε ένα μαθητή μου, που ήρθε και τον γνώρισα από την πρώτη γυμνασίου στο Μουσικό Σχολείο στην Κέρκυρα, δουλέψαμε μαζί για 6 χρόνια και έγινε ένας εξαιρετικός τρομπονίστας και όλο το μέλλον είναι μπροστά του και του εύχομαι πραγματικά τα καλύτερα και θα χαρώ να κάνει και το βήμα κατά έξω, να διευρύνει ακόμα περισσότερο τους ορίζοντές του. Αυτό που δεν κατάφερα να κάνω εγώ. Πραγματικά θα χαρώ σαν να το έκανα εγώ και ελπίζω να το κάνει. Οπότε είναι πάρα πολύ όμορφο συναίσθημα το να βλέπεις ένα μαθητή να προοδεύει και να εξελίσσεται από τις δικές σου γνώσεις. 

Τώρα που βρίσκεσαι; Που εργάζεσαι; Σε ποιο Μουσικό Σχολείο; 

Όπως είπα και προηγουμένως, είμαι στο Μουσικό Σχολείο Τρικάλων, κατέχω οργανική θέση εκεί και προσπαθώ να χτίσω την τάξη του τρομπονιού. Σε ένα πολύ όμορφο μέρος, όπως είναι τα Τρίκαλα, που… πολύ προσεγμένη πόλη, αλλά θα λέγαμε ότι έχει άλλου είδους ακούσματα σε σχέση με το δικό μου όργανο και το ύφος και τα είδη που μπορεί να αποδώσει.

Πώς σε φαντάζεσαι στο μέλλον;

Πώς με φαντάζομαι στο μέλλον;

Και ποιες είναι οι σκέψεις σου για αυτό;

Εντάξει, ξέρω ότι έχω μια εξασφαλισμένη δουλειά που είναι αυτή του εκπαιδευτικού σε ένα Μουσικό Σχολείο. Τώρα, δεν μπορώ να το απαντήσω αυτό, γιατί, όπως είπα, η ζωή δεν ξέρουμε τι μας επιφυλάσσει. Όπως ήξερα και πίστευα ότι μια ζωή θα είμαι και θα παίζω μέσα σε μια ορχήστρα και αυτό μέσα σε ένα κλάσμα δευτερολέπτου καταρρίφθηκε, έτσι και τώρα δεν μπορώ να προβλέψω τι μπορεί να γίνει στο μέλλον. Αλλά πραγματικά, εύχομαι όλοι μας να έχουμε την υγεία μας, γιατί αυτό προέχει και τα υπόλοιπα έρχονται. Και όσα μπορούμε να τα ρυθμίσουμε και να τα κατευθύνουμε, να το κάνουμε. Αλλά δεν ορίζονται και δεν κατευθύνονται όλα από εμάς, δυστυχώς, στη ζωή. Οπότε προέχει η υγεία και τα υπόλοιπα έρχονται. Άρα… συνεχίζω να είμαι στον τομέα της εκπαίδευσης και θα προσπαθώ στον κενό μου χρόνο, όσο μπορώ να μελετάω με το όργανό μου και να μη «σκοτώσω» τον μουσικό, τον παίκτη μέσα μου.

Σου το εύχομαι και εγώ, Νίκο.

Ευχαριστώ πάρα πολύ.

Σε ευχαριστώ πάρα πολύ για όσα μοιράστηκες μαζί μου.

Χαρά μου, χαρά μου, μεγάλη χαρά.

Και σου εύχομαι τα καλύτερα.

Ευχαριστώ πάρα-πάρα πολύ και εγώ.