Καλημέρα. 

Καλημέρα. 

Βρισκόμαστε στην Αγία Παρασκευή στο σπίτι του κυρίου Γιώργου Χατζηνεοφύτου, ευχαριστώ πάρα πολύ για την παραχώρηση της συνέντευξης και προσωπικά και εκ μέρους του Istorima. Ο κύριος Γιώργος είναι Κύπριος. Δεν είναι μόνο αυτό, αλλά θα μας εξιστορήσει την βιωματική του εμπειρία της εισβολής της Κύπρου και την Κύπρο πριν και την Κύπρο μετά. Κύριε Γιώργο, καλημέρα. 

Καλημέρα. 

Πείτε μας λίγο για σας, γεννηθήκατε στην Κύπρο; 

Εγώ γεννήθηκα στην Κύπρο 14 Οκτωβρίου του 1952 στη Μόρφου, είναι μία κωμόπολη της Κύπρου στην επαρχία Λευκωσίας και έζησα εκεί μέχρι το 1974 με την εισβολή και την κατοχή της Μόρφου από τους Τούρκους μέχρι το Αύγουστο, μέχρι 14 Αυγούστου του 1974. 

Ποια ήταν η κυπριακή πραγματικότητα που μεγαλώσατε ως παιδί; Τα παιδικά σας χρόνια. 

Εγώ γεννήθηκα εν μέσω κατοχής, Αγγλικής κατοχής. Η Κύπρος ήταν κατεχόμενη από τους Εγγλέζους ήτανε γνωστό και δεδομένο. Εντάξει, άρχισα να αντιλαμβάνομαι τα πράγματα όταν το ‘56, το ‘58, όταν πρωτοπήγα στο δημοτικό σχολείο συνειδητοποίησα την κατοχή. Βέβαια, είχαμε βιώματα και νωρίτερα, οι Εγγλέζοι ήταν πολύ σκληροί οι κατακτητές, παρότι λένε ότι: «Στην Κύπρο εσείς με τους Εγγλέζους...» ο κατακτητής είναι ο ίδιος παντού, ο κατακτητής σε ένα μέρος πάει για να πάρει κάτι, εάν το παίρνει με ήπιο τρόπο, το παίρνει με ήπιο τρόπο. Αν δεν το παίρνει με ήπιο τρόπο το παίρνει με σκληρό τρόπο και οι Εγγλέζοι στην Κύπρο το περνάνε με σκληρό τρόπο. Εγώ θυμάμαι ότι για μεγάλα διαστήματα υπήρχε το λεγόμενο Curfew στην Κύπρο μετά τη δύση του ηλίου. 

Απαγόρευση; 

Απαγόρευση κυκλοφορίας, Curfew, μέχρι το πρωί από τη δύση του ηλίου μέχρι το πρωί. Και θυμάμαι που τα βράδια μετά τη δύση του ηλίου κυκλοφορούσαν στην Μόρφου Εγγλέζοι με «Land Rovers, τα στρατιωτικά οχήματα και έκαναν περιπολίες ναι και όποιον βρίσκανε στο δρόμο και κυκλοφορούσε δηλαδή, τον πυροβολούσαν, δεν χαριζόντουσαν. Όχι πάντα βέβαια, αλλά συνήθως τον πυροβολούσαν. 

Αυτό που περιγράφετε έχει χαρακτηριστικά κανονικής κατοχής. 

Κατοχή ναι, κατοχή, κατοχή βέβαια. Και θυμάμαι που κάναν περιπολίες και μετά και πεζοί, πεζοί και θυμάμαι τις αρβύλες, οι αρβύλες τότε των στρατιωτών των Εγγλέζων είχαν από κάτω πρόκες, μεταλλικές πρόκες και περπατώντας ακουγόταν αυτό το ποδοβολητό και... που σήμαινε για μας τα μικρά παιδιά κίνδυνος. Και μέχρι τώρα ακόμα όταν ακούσω αυτό το ποδοβολητό, αρχίζει η καρδιά μου και χτυπάει με άλλους ρυθμούς. Εμάς ο πατέρας μας, ήμασταν μία φτωχή οικογένεια βέβαια, όπως ήταν μέγιστη πλειοψηφία τότε. Ήτανε ράφτης ο πατέρας μας και ήμασταν τέσσερα αδέρφια, αγόρια, και βέβαια δεν έβρισκε δουλειά γενικώς. Είχε ένα σύγαμπρο στη Λευκωσία που είχε μεγάλο κατάστημα ραπτικής... Γιατί στην Κύπρο οι Κύπριοι ράβανε σε ραφτάδες, δεν αγοράζανε, δεν υπήρχαν κιόλας έτοιμα τότε, αλλά ήταν και η παράδοση τέτοια, και υπήρχαν τα ραφτάδικα στη Λευκωσία, γιατί στη Λευκωσία διέμενε η λεγόμενη μεσαία τάξη. Η οποία μεσαία τάξη στην Λευκωσία τα είχε βρει με τους Εγγλέζους εν πολλοίς και ήτανε σύμμαχος των Εγγλέζων και οι Εγγλέζοι τους θεωρούσανε σύμμαχους, δεν υπήρχε δηλαδή αυτή η καταπίεση η τρομακτική, γιατί αυτοί ήταν ήδη είχαν παραδοθεί. Και εκεί υπήρχαν δουλειές και πήγαινε ο πατέρας μου με το λεωφορείο κάθε μέρα από τη Μόρφου, όταν υπήρχε δουλειά όμως, γιατί δεν υπήρχε κάθε μέρα δουλειά, για λίγες μέρες πάντα πήγαινε. Πήγαινε στην Λευκωσία και δούλευε μεροκάματο και ερχότανε. Η Μόρφου απείχε από τη Λευκωσία 24 μίλια, κάπου δηλαδή 38-40 χιλιόμετρα, αλλά τα λεωφορεία τότε και οι δρόμοι και λοιπά ήθελες μιάμιση και δύο ώρες να πας στη Λευκωσία με τις στάσεις από τα χωριά και λοιπά. Όταν γύριζε ο πατέρας μου με το λεωφορείο τα απογεύματα, πολλές φορές έφτανε και ιδίως το χειμώνα και ήδη είχε σκοτεινιάσει, ήδη είχε πέσει η νύχτα, και έπρεπε ο πατέρας από την στάση του λεωφορείου στο κέντρο της Μόρφου, για να ‘ρθει στο σπίτι με τα πόδια έπρεπε να διασχίσει μία διαδρομή 15-20 λεπτών με τα πόδια, για να ‘ρθει. Και ήταν ήδη σκοτάδι που σημαίνει ότι απαγορευόταν η κυκλοφορία, υπήρχε το Curfew, και έπρεπε να ‘ρθει κρυβόμενος από βεράντα σε βεράντα των σπιτιών, των παλιών σπιτιών των μονοκατοικιών και λοιπά, για να μην τον δούνε και να μη συναντηθεί, να πέσει η μούρη με μούρη με περιπολίες των Εγγλέζων, γιατί κινδύνευε να τον σκοτώσουν. 

Υπήρχε αντίσταση; Δηλαδή εσείς μπορούσατε να αντιληφθείτε ή αν ακούγατε τον λόγο για τον οποίο αυτή η κατοχή των Άγγλων ήταν τόσο σκληρή; Δηλαδή, τι φοβόντουσαν και επέβαλλαν ας πούμε; 

Ναι, ναι. Τότε, τα γεγονότα αυτά που εξιστορώ τώρα ήταν γεγονότα στα οποία ήδη ήμουνα σε μία ηλικία να τα αντιλαμβάνομαι, δηλαδή των πέντε ετών και, που σημαίνει ότι ήταν εκεί ‘56-’57-’58 που σημαίνει ότι τότε ήδη είχε αρχίσει ο αγώνας της ΕΟΚΑ. Το ‘55 έχει αρχίσει ο αγώνας της ΕΟΚΑ εναντίον των Εγγλέζων. 

Η ΕΟΚΑ Α; 

Η ΕΟΚΑ Α, ναι. Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών αρχικά. Υπό τον Γρίβα τότε. Τέλος πάντων, είναι μία άλλη ιστορία τώρα τι ήταν αυτή η οργάνωση και αυτό... ήταν μία εθνικιστική οργάνωση, εν πάση περιπτώσει που διεξήγαγε εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Λοιπόν, οι Εγγλέζοι έγιναν πολύ πιο σκληροί και πολύ πιο εκδικητικοί, ακριβώς γιατί τους πολεμούσε το τοπικό στοιχείο εν πολλοίς, τους ‘στηνε ενέδρες, τους κάνανε ζημιές σε υλικό και σε στρατιώτες και λοιπά και ανταπέδιδαν, γινόντουσαν πολύ πιο σκληροί και αιμοβόροι και είχαμε και πολλά θύματα από αυτή την ιστορία. Πολλοί άνθρωποι φυλακίστηκαν, όπως ξέρετε και έχουν ακουστεί, έχουνε κρεμάσει παιδάκια των 17 και το 18 χρονών και λοιπά, και όλα αυτά είναι αυτά που βγήκανε, γιατί υπάρχουν και πολλά που δεν βγήκανε. Έχουνε σκοτώσει πολύ κόσμο στα πλαίσια αυτό που είπα προηγουμένως, στους δρόμους και λοιπά, πολίτες, διαμαρτυρόμενους. Εγώ θυμάμαι κάτι χαρακτηριστικό, το ‘58 είχα πάει πρώτη δημοτικού και όταν πηγαίναμε στο δημοτικό εμάς το σπίτι ήτανε στο νότιο μέρος της Μόρφου και το δημοτικό ήταν στο βόρειο μέρος και πήγαινα με τα πόδια. Μιλάμε για διαδρομή που ήτανε τέσσερα περίπου χιλιόμετρα, γιατί και η Μόρφου μικρή τότε κωμόπολη, αλλά [00:10:00]ήταν χτισμένη όχι κάθετα, οριζόντια και ήταν απλωμένη ήταν πεδιάδα, η Μόρφου ήταν μια τεράστια πεδιάδα flat. Και πηγαίναμε με τα πόδια και θυμάμαι όταν συναντούσαμε στο δρόμο, γιατί κυκλοφορούσαν επαναλαμβάνω Land Rover αυτά τα στρατιωτικά τα μικρά τα Land Rover έτσι, τα λέγαμε, ήταν Land Rover αγγλική εταιρεία, που είχε απάνω στρατιώτες οπλισμένους, και όταν διασταυρωνώμασταν με αυτούς εμείς τα πιτσιρίκια τώρα 6 χρόνων, μπαίναμε κάτω από τα γεφύρια. Στη Μόρφου μέσα, υπήρχαν αυλάκια που τρέχανε νερά, για να ποτίζουν χωράφια, είχε και πολλά νερά η Μόρφου, και στις διασταυρώσεις των αυλακιών με τους δρόμους βάζανε από μέσα, κάνανε σαν βαρέλια και έχτιζαν το δρόμο με βαρελάκι από κάτω, για να περνάει το νερό, δηλαδή μικρά, μικρών διαστάσεων αλλά εμάς τα παιδάκια χωρούσαν τα κορμάκια μας να μπούνε μέσα και μπαίναμε σε αυτά τα γεφυράκια, για να κρυφτούμε από τους Εγγλέζους, να περάσουν οι Εγγλέζοι. Δηλαδή, υπήρχε ενστικτωδώς ο φόβος του κατακτητή σε μας που ήμασταν έξι χρονών. Περνούσε το Land Rover, περνούσε η περίπολος και μετά βγαίναμε από τα γεφυράκια και συνεχίσαμε το δρόμο από ή από το σχολείο ή προς το σχολείο, εν πάση περίπτωσει. 

Κανονική... 

Μου θυμίζει τα Παλαιστινάκια στην Παλαιστίνη, ας πούμε... 

Ακριβώς. 

Κατοχή, κατοχή. Μα δεν υπάρχει και κανονική και μη, οι κατοχή είναι μια. Υπάρχουνε οι εξάρσεις και οι μειώσεις και λοιπά αλλά είναι κατοχή. Είπαμε ο κατακτητής ανάλογα, αν παίρνει αυτό που θέλει να πάρει χωρίς αντίσταση, δεν έχει λόγο να είναι αιμοβόρος. Αν όχι, γίνεται σκληρός. Και τότε πολεμείτο υποτίθεται έστω από μια οργάνωση εκεί με πολλά πλοκάμια, βέβαια, στην Κυπριακή κοινωνία και λοιπά και ήτανε σκληρός. 

Ασφυκτιούσε, καθώς μεγαλώνατε εσείς, ο Κυπριακός λαός; Η καθημερινότητα ήταν ασφυκτική υπό αυτό το καθεστώς; 

Ναι, στην Μόρφου εγώ... Ήτανε καταπιεστική κατοχή και είχαμε και θύματα, και όταν λέω θύματα, εννοώ μαθητών. Μπαίνοντας από τη Λευκωσία, ο δρόμος από τη Λευκωσία στη Μόρφου μπαίνοντας το πρώτο που συναντούσες ήταν το γυμνάσιο. Είχαμε παραδοσιακά παιδεία στην Κύπρο, μην παραξενεύεσαι που ακούς γυμνάσια και σχολεία εν καιρώ κατοχής. Είχαμε παραδοσιακά παιδεία στην Κύπρο. Υπήρχε το γυμνάσιο τότε, το οποίο ήταν ένα τεράστιο κτίριο συγκρότημα και λοιπά που εφαπτόταν του δρόμου σε μεγάλη απόσταση, όμως, ήτανε η πρόσοψη του γυμνασίου ήτανε 200-250 μέτρα ίσως. Ίσως και παραπάνω. Και μία φορά μπαίνανε δεν θυμάμαι τη χρονολογία θα ήταν εκεί ‘58-’59 κάπου εκεί, ερχόταν μία μοίρα τεθωρακισμένων από τη Λευκωσία στην Μόρφου των Εγγλέζων αυτά τα ελαφριά τεθωρακισμένα, τα «Marmon Harrington» έτσι λεγόντουσαν, με τροχούς με τον απάνω τον πυργίσκο με έναν οπλοπολυβολητή απάνω. Λοιπόν και μπαίνανε στην Μόρφου γραμμή, κομβόι και οι μαθητές του γυμνασίου αντιλαμβανόμενοι τους Εγγλέζους, είχανε σταθεί στα κάγκελα του σχολείου γραμμή, αυτή την τεράστια γραμμή που σου είπα πολλοί μαθητές και χιουχάριζαν τους Εγγλέζους. Δεν τους γιουχάριζαν μόνο προφανώς κάτι θα τους ρίχνανε κιόλας. Σιγά τα αίματα τώρα. Τεθωρακισμένα, θα τους ρίξανε κάνα μπουκάλι, και ένας εκ των Εγγλέζων πήρε την διαταγή και έβαλε μπροστά το πολυβόλο και άρχισε να θερίζει τα κάγκελα και σκότωσε τότε 6-8. Δεν θυμάμαι τώρα. 9-10 μαθητές. 

Παιδιά. 

Παιδιά... Έγιναν και τέτοια θέλω να πω. Αυτό δεν καταγράφεται πουθενά και δεν το έχω δει πουθενά έτσι, αλλά ήταν ένα επεισόδιο από τα πάρα πολλά που συνέβησαν στην Κύπρο τότε που δεν είχε κανένα λόγο να ξεχωρίσει. 

Η επίσημη Κυπριακή πλευρά- 

Δεν υπήρχε ηγεσία, δεν υπήρχε τότε. Υπήρχαν οι τοπικοί άρχοντες υπήρχανε... η εκκλησία και λοιπά, αυτή ήταν η ηγεσία της Κύπρου τότε... δεν.. 

Οι οποίοι κάναν τα στραβά μάτια; Ή δεν παίρνανε το μέρος των Κύπριων που πλήττονταν; Υπήρχε σ’ ένα βαθμό μία- 

Υπήρχε σε ένα βαθμό, π.χ. ο Μακάριος τότε που ήταν ο αρχιεπίσκοπος και ήτανε... Εκπροσωπούσε την Κυπριακή ηγεσία στις διαπραγματεύσεις που είχαν αρχίσει εκείνη την περίοδο με τους Εγγλέζους. Ο Μακάριος σαν ηγεσία εκκλησιαστική περισσότερο, αλλά εκπροσωπούσε και την αυτή... Τώρα κοινοτάρχες, έπαρχοι και λοιπά που ήταν εν πολλοίς διορισμένοι και από τους Εγγλέζους, βέβαια, και επαναλαμβάνω η μεσαία αστική τάξη της Λευκωσίας που ουσιαστικά είχε συνεργαστεί με τον κατακτητή, δεν υπήρχε αντίδραση από αυτή την ηγεσία. Ξέρετε, την κατοχή την έζησε και η Ελλάδα εδώ, υπάρχουν πολλοί που ευνοούνται από τον κατακτητή και γίνονται, συνεργάζονται με τον κατακτητή και υποκύπτουν. Να φανταστείτε ότι εκείνη την περίοδο υπήρχε δίκτυο τηλεοράσεως στη Λευκωσία, ο κατακτητής έφτιαξε δίκτυο τηλεόρασης τοπικό... Δηλαδή, η Λευκωσία... Για τις ανάγκες του κατακτητή βέβαια ήταν το δίκτυο αυτό, αλλά επωφελείτο και η αστική τάξη της Λευκωσίας, η οποία πλούτιζε με τη σύμπραξη του κατακτητή εις βάρος της υπόλοιπης κοινωνίας, βέβαια. 

Ήτανε οι εταίροι τους... 

Ναι, ναι... Υπήρχε μία τάξη μεσοαστική στη Λευκωσία, μία τάξη μεσοαστική στη Λάρνακα, στη Λάρνακα που ήταν το λιμάνι τότε το μεγάλο λιμάνι της Κύπρου και στην Αμμόχωστο. 

Οι Τουρκοκύπριοι; Μπορεί να κάνω και λάθος τον όρο, μπορεί να είναι λάθος ο όρος που χρησιμοποιώ. 

Κοίταξε να δεις, οι Τουρκοκύπριοι... Στην Κύπρο, οι Τουρκοκύπριοι ήταν, εν πολλοίς, με το μέρος των Εγγλέζων. Η ηγεσία των Τουρκοκυπρίων αν θέλεις, και αν θέλεις και η οργάνωση... Είχανε αυτοί μία οργάνωση, εμείς είχαμε την οργάνωση ΕΟΚΑ που ήταν εθνικιστική -εκ των υστέρων την λέει κανείς ακροδεξιά- η οποία πολέμησε τους Εγγλέζους για πολλούς λόγους, αλλά θεωρώ ότι ήταν τρομακτικό λάθος, εν πάση περιπτώσει, και υπήρχε και η αντίστοιχη οργάνωση των Τουρκοκυπρίων, η TNT, έτσι λεγότανε η ακροδεξιά...

Μετά δεν φτιάχτηκε αυτή με τον Ντενκτάς; 

Μετά υπό τον Ντενκτάς από ένα σημείο και μετά, η οποία συνεργάζονται με τον κατακτητή. Όχι οι Τουρκοκύπριοι αυτοί καθαυτοί οι απλοί άνθρωποι και λοιπά που ήταν και αυτοί, υποφέρανε και αυτοί, όπως υποφέρανε οι Ελληνοκύπριοι κυρίως της επαρχίας, και συμπλέανε, αν θέλεις. Ήταν αλληλέγγυοι με τους Ελληνοκύπριους, γιατί εμείς τους Τουρκοκύπριους τους ξέραμε σαν συμπολίτες μας... Δεν είχαμε... Όσο θυμάσαι δεν είχαμε, όσο θυμάμαι εγώ δηλαδή στα πλαίσια της Μόρφου που υπήρχε μία μικρή πολύ μικρή, βέβαια, μειονότητα Τουρκοκυπρίων, δεν τους ξεχωρίζαμε. Με τα Τουρκάκια παίζαμε, πηγαίναμε και σχολείο πολλές φορές μαζί. Περνούσαμε έξω από το σχολείο τους, όταν πηγαίναμε σχολείο εμείς και είχανε και αυτοί ένα σχολείο και ένα τζάμι ας πούμε στη Μόρφου και λοιπά και πηγαίνανε σχολείο. Ήμασταν ένα, δεν είχαμε ούτε να χω[00:20:00]ρίσουμε τίποτα ούτε τίποτα άλλο, μιλούσαν όλοι Ελληνικά. Στα μέρη που είχαν μειοψηφία, μιλούσαν Ελληνικά. Στα μέρη που ήτανε αυτοί πλειοψηφία μιλούσαν και Ελληνικά αυτοί και Τούρκικα οι δικοί μας. Εμείς δεν έτυχε να μάθουμε Τουρκικά, λίγα πράγματα και λοιπά. Τώρα, η οργάνωση αυτή, λοιπόν, συνεργάστηκε με τους Εγγλέζους και εις βάρος των Κυπρίων των Ελληνοκυπρίων και έκαναν και σαμποτάζ και έκαναν και προβοκάτσιες πολλές. Έγιναν πολλές προβοκάτσιες, όπως έγιναν εξεπίτηδες στη Λευκωσία προβοκάτσιες με αποτέλεσμα να μπουν οι Εγγλέζοι στη μέση υποτίθεται και να χωρίσουν τη Λευκωσία τότε σε Ελληνικό και Τούρκικο τομέα. Από τότε, ήταν ο διαχωρισμός, η πράσινη γραμμή που λέγαμε στη Λευκωσία, η πράσινη γραμμή την δημιούργησαν οι Εγγλέζοι με το πρόσχημα να κρατήσουν μακριά τους Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους, να μην γίνονται ενδοκοινοτικές μάχες και προστριβές. Ο στόχος των Εγγλέζων πάντα, γιατί οι Εγγλέζοι ήξεραν ότι κάποια στιγμή θα φύγουν από την Κύπρο. Τότε, ήτανε το θέμα ήταν πολύ επίκαιρο να εγκαταλείπουν τις κατακτήσεις τους οι Εγγλέζοι είτε με το καλό είτε με το άγριο. Ήτανε κατακτήσεις που άφησαν τότε επί Νάσερ στην Αίγυπτο, ήταν μόλις είχε είχαν αποχωρήσει από την Ινδία με τον Γκάντι και λοιπά και σιγά-σιγά συρρικνωνόταν η Αγγλική αυτοκρατορία. Αυτοί ήθελαν μόνο στρατηγικά να κρατήσουν τις βάσεις που είχαν στην Κύπρο και μάλιστα, όταν έγιναν συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου το ‘60, μέσα στις συμφωνίες αυτές ήταν η διατήρηση των βάσεων των δύο φάσεων που είχαν στην Κύπρο, της Δεκέλειας και της Επισκοπής. Και οι βάσεις πού ήτανε αυτές οι βάσεις; Και ένα μία βάση στο Τρόοδος που υπάρχει ένα τεράστιο ραντάρ που φαίνεται από όλη την Κύπρο στο Τρόοδος, στο βουνό απάνω, στο πιο ψηλό σημείο, υπάρχει ένα τεράστιο ραντάρ. Ένα τεράστιο κουβούκλιο άσπρο που φαίνεται, όπου σταθείς στην Κύπρο φαίνεται αυτό. Και αυτό το ραντάρ πιάνει, λέει, μέχρι και τη Σιβηρία ακόμα, για να ελέγχουν με το ραντάρ αυτό ελέγχαν όλη την περιοχή και την Σοβιετική Ένωση, γιατί εκείνος ήταν ο στόχος.  Στην Λευκωσία, έγινε και εκείνη την περίοδο μεταξύ ‘56 και ‘60 εκεί, ‘58-’59 κάπου εκεί, τώρα είπα ιστορικός δεν είμαι. Δεν θυμάμαι ημερομηνίες και χρονολογίες και λοιπά, αλλά από τότε έγινε αυτός ο διαχωρισμός και επεκτάθηκε με τις ενδοκοινοτικές φασαρίες που έγιναν επί ανεξαρτησίας εκείνης της δεσμευμένης ανεξαρτησίας του ‘60, έγιναν ενδοκοινοτικές μετά φασαρίες το ‘63 το Δεκέμβριο και επεκτάθηκε αυτός ο διαχωρισμός. Και ήταν η πολιτική των Τούρκων, όπου υπήρχε πλειοψηφία, η πολιτική της Τουρκίας πλέον, όπου υπήρχε μεικτά χώρια και υπήρχε... Δεν ήτανε πλειοψηφία οι Τουρκοκύπριοι, τους εξανάγκαζαν οι Τούρκοι πλέον της Τουρκίας να φεύγουν από τα χωριά που ήτανε μειοψηφία και να πηγαίνουν συνενώνονται με τις περιοχές που είχανε πλειοψηφία και δημιούργησαν τους λεγόμενους θύλακες, μετά το ‘63 τώρα αυτό. Μετά τις ενδοκοινοτικές φασαρίες που έγιναν το Δεκέμβριο του ‘63. Όταν είχε ζητήσει ο Μακάριος την... Ζήτησε τροποποίηση του συντάγματος του Κυπριακού, των συμφωνιών ουσιαστικά Ζυρίχης-Λονδίνου στα 13 σημεία, στα 13 σημεία. Το ‘60 δέχονται οι Εγγλέζοι να αποχωρήσουν και δημιουργείται μια δεσμευμένη ανεξαρτησία με τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου, να μην μπω αυτές τις λεπτομέρειες βέβαια, στις οποίες η Κύπρος γίνεται ανεξάρτητο κράτος, δημιουργούνται.. παραμένουν οι βάσεις των Εγγλέζων στην Κύπρο και υπάρχουν εγγυήσεις, εγγυήτριες δυνάμεις, παραμένουν εγγυήτριες δυνάμεις της ανεξαρτησίας της Κύπρου η Ελλάδα, η Αγγλία και έβαλε μέσα και την Ελλάδα και την Τουρκία και τότε ήτανε που η Τουρκία, ενώ δεν είχε η Τουρκία σαν χώρα, ενώ δεν είχε κανένα απολύτως δικαίωμα στην Κύπρο η Τουρκία από πού κι ως πού, μπήκε μέσα σαν εγγυήτρια δύναμη. 

Διεκδίκησε το δικαίωμά της με βάση τον πληθυσμό, τον τουρκόφωνο πληθυσμό. 

Ναι, αλλά ο Τουρκόφωνος πληθυσμός της Κύπρου καμία σχέση δεν είχε με την Τουρκία ούτε η Τουρκία είχε με αυτούς. Εντέχνως οι Εγγλέζοι έβαλαν μέσα και την Τουρκία, γιατί έχει ακουστεί πολλές φορές το, οι Εγγλέζοι είχαν την πολιτική του του διαίρει και βασίλευε. Λοιπόν, αυτό ήθελε να κάνουν και στην Κύπρο, να διχάσουν, να διαιρέσουν και να μπορούν εσαεί να ελέγχουν το νησί, μέσα πρώτα με την κατοχή και μετά με τις βάσεις. Λοιπόν, ήτανε η πολιτική των Εγγλέζων, κλασική περίπτωση η Κύπρος της στρατηγικής των Εγγλέζων, διαίρει και βασίλευε, και αυτά ακόμα που έλεγα προηγουμένως για τους διαχωρισμούς που έκαναν και λοιπά, τους έκαναν εσκεμμένα, για να διαχωριστούν πληθυσμό, όσο είναι δυνατόν, για να υπάρχει η αντιπαράθεση και αντιπαράταξη να μην μονιάσει ποτέ ο τόπος, να είναι πάντα χωρισμένος να το ελέγχουν οι Εγγλέζοι. Αυτό. 

Όσο μεγαλύτερη διασπορά, τόσο πιο αδύναμοι. Διασπορά... Διαχωρισμός. 

Μάλιστα, υπήρχε τότε έλεγα και στον Οδυσσέα, υπήρχε τότε ένα επεισόδιο το οποίο έχει καταγραφεί από τον Εγγλέζο. Υπήρχε τότε ο Εγγλέζος διοικητής στην Κύπρο -δεν θυμάμαι τώρα βέβαια ποτέ ήτανε- μεταξύ ‘55 και ‘60. Είχε υπάρξει σε κάποιο μέρος της Κύπρου, σε κάποια χωριά μία δικοινοτική αντιπαράθεση μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, οι όποιες αντιπαραθέσεις αυτές δημιουργούνταν κυρίως από την TNT με προβοκάτσιες και αντίστοιχα και τη δική μας ΕΟΚΑ με προβοκάτσιες.

ΕΟΚΑ Β’ που λέμε. 

ΕΟΚΑ ΕΟΚΑ. Τότε.

Α, έτσι ήτανε. 

Λοιπόν, και είχαν γίνει ενδοκοινοτικές φασαρίες και ήρθε ένας του Υπουργείου Εξωτερικών της Αγγλίας, ένας υφυπουργός πρέπει να ‘τανε, ο οποίος είτε αυτός είτε ο Διοικητής στην Κύπρο ο Εγγλέζος, το είχε έγραψε βιβλίο αυτό το γεγονός. Ήρθε, λοιπόν, να δει τι γίνεται με αυτή την ιστορία με τις φασαρίες γιατί είχαν πάρει έκταση. Και τον έβαλε ο Διοικητής κάτω, ο κυβερνήτης έτσι λεγότανε ο Εγγλέζος σε ένα ελικόπτερο να τον γυρίσει πάνω από τα χωριά την περιοχή εκείνη και να του δείξει τα χωριά και να του περιγράψει και τι έγινε και λοιπά. Και στο ελικόπτερο μέσα του ‘λεγε ο κυβερνήτης ότι: «Προσπαθήσαμε να τους μονοιάσουμε και να τους ενώσουμε και να τους φέρουμε σε συνεργασία και λοιπά, να πάψει ο διαχωρισμός και λοιπά», και του είπε τότε ο υφυπουργός στο ελικόπτερο μέσα, ότι: «Μα, εσένα εδώ δεν σε φέραμε για να τους ενώνεις, σε φέραμε για να τους χωρίζεις, δεν είσαι εδώ πέρα, η δουλειά σου εσένα δεν είναι να ενώνεις, είναι να χωρίζεις». Και λέγεται -όχι λέγεται έτσι έγινε- φεύγοντας ο υφυπουργός ή τι άλλο ήτανε ο αξιωματούχος, εν πάση περιπτώσει, του Υπουργείου Εξωτερικών της Αγγλίας, μετά από μία εβδομάδα παύσανε τον κυβερνήτη, τον ανακάλεσαν στην Αγγλία και τον αντικαταστήσανε. 

Απίστευτο, αυτό είναι καταγεγραμμένο; 

Αυτό είναι καταγεγραμμένο, δεν θυμάμαι τώρα τη λεπτομέρεια. Έγραψε βιβλίο ο ένας εκ των πρωταγωνιστών, ένας άλλος που παρακολουθούσε που άκουσε και λοιπά, πάντως γράφτηκε από Εγγλέζο αυτό το περιστατικό.

Εσείς καθώς μεγαλώνατε εν μέσω αυτής της κατάστασης που [00:30:00]φαντάζομαι- 

Για να το κλείσω το κεφάλαιο εκείνο που έλεγα για τον πατέρα μου που φεύγοντας από τη στάση του... Από το τέρμα του λεωφορείου για να ‘ρθει σπίτι, εμείς σπίτι είχαμε τη μάνα μου η οποία μάνα μου περίμενε τον πατέρα να ‘ρθει και έχοντας πλήρη γνώση του κινδύνου, ήταν στην πόρτα και τον περίμενε να του ανοίξει ή και έβγαινε στη βεράντα έξω να δει αν έρχεται και έκλαιγε. Και εμείς μικρά κλαίγαμε γύρω της τον πατέρα μας, κλαίγαμε τον πατέρα μας που δεν είχε πάθει τίποτα, αλλά κινδύνευε να πάθει.

Θα μπορούσε να πάθει- 

Το θυμάμαι αυτό και όταν ερχότανε σπίτι, ήμασταν- 

Λυτρωμένοι κάπως- 

Λυτρωμένοι. 

Αυτό όσο μείνατε στην Κύπρο όχι προχωρώντας μέχρι το... Αυτό που μοιραία έγινε... Είχε - πώς να το περιγράψω- κλιμακωτά, γινόταν όλο και πιο έντονο; Από το ‘60 μέχρι το ‘70- 

Από το ‘60 επαναλαμβάνω ότι υπήρξε εκείνη η συμφωνία Ζυρίχης και Λονδίνου με βάση την οποία δημιουργήθηκε ένα σύνταγμα με εγγυημένη την ανεξαρτησία της Κύπρου υπό τις εγγυήτριες δυνάμεις των τριών χωρών, μία δεσμευμένη ανεξαρτησία με Πρόεδρο Κύπριο, Ελληνοκύπριο και αντιπρόεδρο Τουρκοκύπριο με μία αναλογία στις διοικητικές θέσεις και λοιπά στην αστυνομία και λοιπά. Αλλά υπήρχε το βέτο του αντιπροέδρου, δηλαδή καμιά απόφαση δεν λαμβάνονταν- 

Αν δεν ήταν ομόφωνη- 

Αν δεν συμφωνούσε και συναινούσε ο αντιπρόεδρος, υπήρχε ένα βέτο, η μειοψηφία στην Κύπρο, μειοψηφία... Οι Τούρκοι ήταν το 18%, μπορούσε να επιβάλει την θέλησή της μέσω του βέτο στην πλειοψηφία. Αυτό ήτανε βασικά και εκ του λόγου αυτού ο Μακάριος είχε ζητήσει το Δεκέμβριο του ‘63 με τα 13 σημεία την τροποποίηση του συντάγματος, για να μπορέσει να λειτουργήσει. Γιατί μέχρι τότε δεν μπορούσε να ψηφιστεί ούτε ο προϋπολογισμός της χώρας με το βέτο των Τούρκων. Βέβαια, εκ των υστέρων και η δική μου αντίληψη είναι αυτή ότι ήταν λάθος του Μακαρίου τότε- 

Που άσκησε αυτήν την πίεση- 

Έθεσε αυτό το θέμα και θα μπορούσε, γιατί όπως και να έχει το πράγμα, στην Κύπρο υπήρχε... Ήμασταν η μέγιστη πλειοψηφία στο λαό. Οπότε, ναι μεν δημιουργούσε προβλήματα στη λειτουργικότητα του κράτους το βέτο, αλλά μπορούσε να ζήσουμε και με το βέτο. Το βέτο άνοιξε τους ασκούς του Αιόλου, άνοιξε τους ασκούς του Αιόλου του διαχωρισμού. Αποχώρησαν οι Τουρκοκύπριοι από την κυβέρνηση, αποχώρησαν από την κρατική δομή και άρχισαν να δημιουργούν αυτό που είπα προηγουμένως, τους θύλακες. Δηλαδή υπήρχε η κατεύθυνση, και όταν λέμε κατεύθυνση εννοούμε με απειλές ζωής, όπου υπήρχανε μειοψηφίες μαζευόντουσαν και τους εξωθούσαν να φύγουνε και να εγκατασταθούν στα μέρη που υπήρχε πλειοψηφία Τούρκων. Με αποτέλεσμα με απειλές, εγώ ξέρω Μορφίτες Τουρκοκυπρίους από τη Μόρφου του που δεν θελανε, γιατί είχανε μία πάρα πολύ καλή σχέση που ήταν το μέρος τους, ήταν η πατρίδα τους. Το μέρος που γεννήθηκαν και λοιπά. Δεν ήθελαν να φύγουν και εκβιάστηκαν με απειλές ζωής και στους ίδιους και τις οικογένειές τους από τους Τούρκους να φύγουν και να πάνε να ενωθούν με τους Τουρκοκύπριους σε άλλα μέρη που είχαν πλειοψηφία. Με αποτέλεσμα ουσιαστικά στην Κύπρο από το ‘63 και μετά από το Δεκέμβριο του ‘63 και μετά, να δημιουργηθούν θύλακες Τουρκοκυπρίων. Κατ’ αρχήν, θύλακες στις πόλεις, υπήρχε θύλακας στη Λευκωσία αυτό το κομμάτι που από τους Εγγλέζους είχε αρχίσει να δημιουργείται, στην Αμμόχωστο Τουρκοκυπριακός θύλακας με ένοπλη επιτήρηση γύρω-γύρω. Φυλάκια Τουρκοκυπρίων και φυλάκια Ελληνοκυπρίων σε αντιπαράθεση, στρατιωτική αντιπαράθεση. Θύλακας, λοιπόν, στις μεγάλες πόλεις Λευκωσία, Αμμόχωστο, Λάρνακα, Λεμεσό, Πάφο και μεγάλος φύλακας στην περιοχή μεταξύ Λευκωσίας και Κερύνειας. Αν μπορείς να φανταστείς τον χάρτη, η Κερύνεια είναι βόρεια, είναι το σημείο που έγινε η εισβολή...

[Δ.Α.] βάση- 

Όχι, είναι στη νότια Κύπρο όλες οι βάσεις των Εγγλέζων. Η Δεκέλεια είναι νότια Κύπρος και η Επισκοπή νότια. Λάρνακα και Λεμεσός. Λοιπόν, εκείνο το κομμάτι όλο μεταξύ Λευκωσίας και Κερύνειας είναι ο Πενταδάκτυλος το βουνό που είναι στη Βόρεια Κύπρο, μεταξύ Λευκωσίας και Κερύνειας υπήρχε ένας τεράστιος θύλακας, μία ομάδα δηλαδή πολλών χωριών πάνω από 15-20 που ήταν αμιγώς Τουρκοκυπριακός. Οι Έλληνες, σαν μειονότητα, είχαν σχεδόν φύγει όλοι και εμπλουτιζόταν αυτός ο θύλακας από τους Τουρκοκυπρίους χωριών Κυπριακών που ήτανε μειοψηφία και τους εξανάγκασαν να φύγουν και να πάνε να ενωθούνε σε αυτό θύλακα. Για αυτό, αυτός ο θύλακας ήταν αυτός που ουσιαστικά, γινόμενη εισβολή, ενώθηκε αυτός με τους εισβολείς και όταν ενώθηκε αυτός, όταν οι εισβολείς έφτασαν σε αυτό το κομμάτι ουσιαστικά φτάσανε μέχρι τη Λευκωσία. Και οι δικοί μας με την έναρξη των εχθροπραξιών, λοιπόν, αυτός ο θύλακας έπαιξε το ρόλο του. Εκεί έριξαν τους αλεξιπτωτιστές τα αεροπλάνα των Τούρκων και τα αγήματα που κατέβηκαν ενώθηκαν πιο γρήγορα με αυτό το κομμάτι και έφτασαν ουσιαστικά μέχρι την Λευκωσία. Για αυτό, και οι δικοί μας με την έναρξη του πολέμου 20 Ιουλίου, οι δικοί μας οι καταδρομείς, οι πρασινοσκούφηδες, με ένα άγημα Ελλαδιτών καταδρομών έκαναν επέλαση σε αυτό το κομμάτι και επελαύνοντας έφτασαν μέχρι τον Πενταδάκτυλο στην κορυφή του που στην κορυφή του στον Πενταδάκτυλο από κάτω ήταν η Κερύνεια και ο χώρος που γινόταν η εισβολή. Δηλαδή, σαρώσανε οι δικοί μας καταδρομείς με το άγημα των Ελλαδιτών καταδρομέων, σάρωσαν όλο αυτό το κομμάτι σε 12 ώρες και φτάσανε πάνω. Και το βράδυ αργά το βράδυ της πρώτης μέρας εισβολής, αυτοί οι άνθρωποι που βγήκανε και πάνω πήραν εντολή να εγκαταλείψουν και να γυρίσουν πίσω- 

Την ίδια μέρα που είχαν φτάσει- 

Την επόμενη με αποτέλεσμα να αφήσουν το πεδίο ελεύθερο στους Τούρκους εισβολείς να περάσουν τον Πενταδάλτυλο και να κατέβουν σε αυτή την περιοχή την Τουρκοκρατούμενη και να φτάσουνε Λευκωσία, χωρίς ουσιαστικά αντίσταση, χωρίς αντίσταση ουσιαστικά. Τώρα γιατί πήραν την εντολή; Γιατί εγώ πιστεύω ότι ήταν προδοσία όλο το σχέδιο το να αφεθούν οι Τούρκοι να κάνουν εισβολή και να πετύχει. Δεν είπα κάποια στιγμή ότι με τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου εκτός του ότι η ανεξαρτησία της Κύπρου υπήρξε κολοβή δεσμευμένη με τις τρεις εγγυήτριες δυνάμεις και με το βέτο του Τούρκου σε όλες τις αποφάσεις της Κυπριακής κυβέρνησης, υπήρξε και συμφωνία να υπάρξει στην Κύπρο άγημα Ελληνικό, και υπήρχαν εκ μέρους των Εγγλέζων οι βάσεις που διατηρήθηκαν φεύγοντας, και από την Ελλάδα και την Τουρκία, από τις άλλες δύο εγγυήτριες δυνάμεις υπήρξε ένα άγημα στρατιωτικό: ένα Τουρκοκυπριακό, ένα τουρκικό και ένα Ελληνικό, που έδρευαν και τα δύο έξω από τη Λευκωσία. Δηλαδή, επίσημα οι Τούρκοι πάτησαν πόδι κυριολεκτικά στην Κύπρο από τις Συμφωνίες του ‘60, έστω και εκείνο το άγημα. Ήταν 950 Έλληνες στρατιώτες, η ΕΛΔΥΚ, Ελληνική Δύναμη Κύπρου, και 650 με τον οπλισμό τους και τον εξοπλισμό τους και λοιπά Το[00:40:00]ύρκοι στρατιώτες, 650 η ΤΟΥΡΔΥΚ, Τουρκική Δύναμη Κύπρου.

Η μεραρχία [Δ.Α.]; 

Όχι. Μιλάμε τώρα τι υπήρξε συμφωνημένο και τι υπήρχε στην Κύπρο. Tο ‘67 το Δεκέμβρη εδώ η Χούντα τον Απρίλη το ‘67. Το ‘67 το Δεκέμβρη, η Τουρκία απείλησε να επέμβει στην Κύπρο... Μάλλον όχι όχι, από το ‘64 μετά το ‘63 του Δεκέμβρη που έγιναν ενδοκοινοτικές φασαρίες ταραχές, είχαν παρέμβει και Αμερικάνοι τότε με τον Κένεντι, ο Κένεντι ήτανε φιλοκύπριος ο Τζορτ Κένεντι ο πρόεδρος, και μάλιστα ο Κένεντι όταν έγινε πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, τον πρώτο ηγέτη που κάλεσε και εδέχθη επίσημα στην Ουάσινγκτον ήταν το Μακάριο και τον Δεκέμβρη σκοτώθηκε ο Κένεντι και στην Κύπρο είχαμε επταήμερο ή πενθήμερο ή εφταήμερο, αν θυμάμαι καλά πένθος. 

Εσείς ήσασταν μαθητής- 

Ναι, μαθητής. Ναι. Τον Δεκέμβρη έγιναν οι φασαρίες και λοιπά και το ‘64 εκεί οι Τούρκοι βομβάρδισαν την Λυρία, ένα μέρος στα βορειοδυτικά της Κύπρου. Είχαν γίνει φασαρίες και απείλησαν να επέμβουν στην Κύπρο και παρενέβη τότε, παρενέβη τότε... Ποιος ήτανε ο σοβιετικός, ο οποίος έβαλε το Ρωσικό στόλο ενδιάμεσα Κύπρου και Τουρκίας έβαλε το ρωσικό στόλο και απεσωβήθη η εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο το ‘64. 

Οι Άγγλοι δεν είχαν λόγο σε αυτό ως τρίτη δύναμη; 

Δεν μπαίνουν σε αυτά, λειτουργούν υπογείως, δεν μπαίνουν σε αυτά. Τότε προ του κινδύνου εισβολής επί Γεωργίου Παπανδρέου εδώ, εστάλη μία μεραρχία Ελληνική στην Κύπρο, ήδη σου είπα, υπήρξε για αυτό λέω... Άλλο η μεραρχία. Η μεραρχία ήταν παράνομη ουσιαστικά, αλλά τότε υπήρξε διαίρεση, είπαμε από το ‘63 το Δεκέμβριο με τις διακοινοτικές αποχώρησε από την κυβέρνηση υπήρξε διαίρεση, και στην κυβέρνηση επί του εδάφους το ‘63. Λοιπόν και επειδή υπήρχε συνεχώς ο κίνδυνος Τουρκικής εισβολής, πετούσαν αεροπλάνα πάνω από την Κύπρο, βομβάρδισαν το καλοκαίρι του ‘64 την Λυρία οι Τούρκοι και είχαμε πολλά θύματα, βύθισαν μέχρι και τορπληλάκατο εκεί κοντά Ελληνοκυπριακή και σκοτώθηκε κόσμος... Η Ελλάδα έστειλε μια μεραρχία στην Κύπρο, για να αμυνθεί και να αποσοβήσει, να αμυνθεί έναντι επικείμενης εισβολής. Και υπήρχε η μεραρχία αυτή και η Κύπρος που δεν είχε στρατό τότε οργανωμένο, είχε μόλις αρχίσει να φτιάχνει στρατό οργανωμένο. Δεν υπήρχε στρατός. Ήτανε εθνοφρουροί που ήτανε σώματα που δημιουργούν, να ‘ναι του μηδενός, χωρίς... Μετά άρχισε να δημιουργείται στρατός και θητεία και λοιπά. 

Πρώιμα σώματα ασφαλείας- 

Ναι, στρατιωτικά σώματα τα οποία ήτανε πολλά, αλλά δεν μπορείς να αντισταθείς σε μία Τουρκία. 

Αυτά ήταν εθελοντικά; 

Εθελοντικά ναι, μετά έγινε οργανωμένος στρατός και από τότε άρχισε να γίνεται οργανωμένος. Για αυτό και Ελλάδα έστειλε μία μεραρχία τότε και με τη μεραρχία νιώθαμε ότι υπήρχε οχύρωση έναντι μιας εισβολής. Και έλεγαν τότε ότι η Κύπρος έγινε άτρωτη από εισβολή με τη Μεραρχία. Αυτή η μεραρχία, λοιπόν, έμεινε μέχρι το ‘67 τον Δεκέμβρη. ‘67 Απρίλη χούντα εδώ, Ελλαδική. ‘67 τον Δεκέμβρη απείλησε η Τουρκία να κάνει εισβολή στην Κύπρο τότε, αποσοβήθηκε η εισβολή με την παρέμβαση της Ρωσίας τότε που ήταν αντιτουρκική ηγεσία τότε... Ποιος ήταν τότε; Δεν ήταν ο Χρουστσώφ. Ήτανε ο Μπρέζνιεφ νομίζω το ‘67- 

Το ‘67; 

Ο Μπρέζνιεφ νομίζω ήτανε. Εν πάση περιπτώσει, η Ρωσία επειδή ο Μακάριος... Να κάνουμε μία παρένθεση εδώ πέρα. Ο Μακάριος, ο οποίος εξελέγη πρώτος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας το ‘60 με εκλογές, και ο όποιος εκπροσωπούσε την δεξιά τότε ο Μακάριος, μετά στερήθηκε από το ΑΚΕΛ την Αριστερά στην Κύπρο, κράτησε αποστάσεις από τις υπερδυνάμεις και εφόσον δεν έβρισκε ανταπόκριση μετά το θάνατο του Κένεντι από τους Αμερικανούς, απευθύνθηκε στους Ρώσους και πήραμε και οπλισμό από τη Ρωσία τότε, για να αμυνθούμε έναντι του κινδύνου των Τούρκων. Είχαμε, λοιπόν, τον οπλισμό αυτό και υπήρξε συμφωνία με τον Παπανδρέου και έστειλε ο Παπανδρέου τη μεραρχία κάτω και διασφαλίστηκε η αμυντική θωράκιση της Κύπρου έναντι επικείμενου κινδύνου. Εν τω μεταξύ, μετά τη διαίρεση της Κύπρου με τα γεγονότα του ‘63 το Δεκέμβριο, ο οργανισμός Ηνωμένων Εθνών σε ψηφίσματά του επικύρωσε το γεγονός ότι υπήρξε αυτή η διαμάχη και η διαίρεση και επαναβεβαίωσε ότι εν πάση περιπτώσει, η Κυπριακή Δημοκρατία εκπροσωπείται από τη νόμιμη κυβέρνηση της εις ολόκληρον. Δηλαδή, δεν αμφισβητήθηκε ποτέ η Κυπριακή δημοκρατία, γιατί αποχώρησαν Τουρκοκύπριοι. Δηλαδή με λίγα λόγια, η Ελληνοκυπριακή κοινότητα στην Κύπρο από το ‘63 και μετά υπήρξε κυρίαρχη, ναι μεν υπήρχαν οι θύλακες αυτοί οι οποίοι ενισχυόταν και με όπλα και στρατιωτικούς από την Τουρκία και λοιπά, αλλά ήταν κυρίαρχη στην κοινωνία και στον χώρο στο έδαφος η Ελληνοκυπριακή διοίκηση. 

Δίχαζε; Δηλαδή, εσείς κατά την γνώμη σας και το βίωμά σας την δεκαετία του ‘60, το νέο κυρίαρχο Ελληνοκυπριακό κράτος και ηγεσία βγάζοντας τις εξωτερικές τάσεις, δίχαζε όλες τις κοινότητες που υπήρχαν εκεί; Πώς να το πω; 

Δεν αναγνωρίζονταν από την Τουρκία.. 

Ναι, αλλά δεν ήταν επιθετικό το Ελληνοκυπριακό κράτος πλέον ως προς τους Τουρκοκύπριους; 

Όχι, δεν ήταν επιθετικό, επιθετική όμως είδαν αυτή η ακροδεξιά. Αυτοί που θέλανε... αυτή η προδοτική δεξιά, εγώ την λέω προδοτική ακροδεξιά. Για αυτό, η συνέχεια αυτού ήτανε και η δημιουργία της ΕΟΚΑ Β’ που η έλευση του Διγενή πάλι στην Κύπρο μυστικά που πολεμούσε την Κυπριακή κυβέρνηση πλέον. Αυτοί ήταν υπέρ της διαίρεσης της Κύπρου, όχι υπέρ της απελευθέρωσης, υπέρ της διαίρεσης, τελικά, της Κύπρου. Λοιπόν, το ‘67 τον Απρίλιο γίνεται η Χούντα εδώ, το ‘67 τον Δεκέμβριο απειλεί η Τουρκία με εισβολή στην Κύπρο, ανακόπτεται από τη Ρωσία με το ρωσικό της στόλο και ζητά η Τουρκία να αποχωρήσει η μεραρχία από την Κύπρο- 

Αυτή που αποχώρησε- 

Που αποχώρησε το Δεκέμβριο που το ζήτησε μετά συμφωνία Παπαδοπούλου... Ποιος ήταν τότε υπουργός εξωτερικών του Παπαδόπουλου; Που συναντήθηκαν στον Έβρο με τον Τούρκο Τσακλαγιανγκίλ, τον Τούρκο Υπουργό Εξωτερικών στον Έβρο και συμφώνησαν να αποσύρει η Ελλάδα τη μεραρχία της από την Κύπρο και τότε η Κύπρος που ήταν στρατιωτικά θωρακισμένη, ξαφνικά αποχώρησε η μεραρχία και έμεινε στρατιωτικά ευάλωτη και από εκεί και πέρα άρχισε η κατηφόρα και φτάσαμε στο ‘74, στο πραξικόπημα, στην εισβολή και στην κατοχή. Για αυτό η Χούντα, ήταν η πρώτη πράξη της χούντας αντικυπριακή τότε εναντίον των... Γι’ αυτό σου [00:50:00]λέω ότι η Χούντα είχε μέσα στους στόχους της, ένας κύριος στόχος η δημιουργία της Χούντας από τους Αμερικανούς είχε στόχο, τον κύριο στόχο ήτανε ο στόχος της κυπριακής αποδόμησης. 

Της αποδόμησης της Κύπρου. Εσείς τι ζήσατε μεταξύ Δεκέμβρη του ‘67, οπού φαντάζομαι ότι η αποχώρηση της μεραρχίας έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο, ήταν κάτι που μαθεύτηκε κατ’ αρχάς. Δεν ήταν κάτι που έμεινε κρυφό. 

Επισήμως, έφυγε η μεραρχία. 

Έπαιξε ρόλο στην ψυχολογία, την ήδη εύθραυστη ψυχολογία φαντάζομαι [Δ.Α.]. Αυτό που σας ρώτησα πριν διακόψουμε ήταν αν... Θέτω αυτή την ερώτηση εννοείται μπορείτε να πείτε ό, τι θέλετε, τον Δεκέμβριο του ‘67, λοιπόν, αποχωρεί αυτή η μεραρχία η οποία ήταν παρανόμως εντός εισαγωγικών εκεί.... 

Είχε δημιουργηθεί εν τω μεταξύ εθνική φρουρά στην Κύπρο και υπήρχε στράτευση πλέον... 

Οπότε αυτό στάθηκε ως πρόσχημα ότι δεν υπάρχει λόγος να υπάρχει αυτή η μεραρχία εκεί, γιατί πλέον η Κύπρος μπορεί να προστατεύσει τον εαυτό της; 

Όχι, όχι, ήταν προϊόν συμφωνίας Ελλάδας-Τουρκίας. Έκανε υποχώρηση η Ελλάδα και απέσυρε τη μεραρχία. 

Αυτό το γεγονός, η απόσυρση της μεραρχίας σε σχέση με τον κίνδυνο της Τουρκικής εισβολής, όπου ήδη όπως είπατε είχε βομβαρδίσει, είχαν παρέμβει άλλες δυνάμεις σε σχέση με την δικτατορία στην Ελλάδα, τι αίσθημα είχε θρέψει στην Κύπρο; Ποια ήταν η θέση της Κύπρου; Δηλαδή εσείς πού ήσασταν τότε 16 χρονών- 

Το ’67. 

Ένας άνθρωπος 15 χρονών που έχει μεγαλώσει σε αυτό που μου περιγράψατε, τι αύριο βλέπατε; 

Από τότε άρχισε να δημιουργείται, αποχωρώντας η μεραρχία και δημιουργήθηκε ένα τεράστιο κενό αμυντικό είπαμε. Από τότε άρχισε να δημιουργείται η Ελληνική, ο Κυπριακός στρατός με θητείες και λοιπά, ο οποίος Κυπριακός στρατός δεν είχε ηγεσία, δεν είχε αξιωματικούς. Δεν υπήρχαν, για να επανδρωθεί με ηγεσία, για αυτό και ζήτησε από την Ελληνική κυβέρνηση και στελεχώθηκε με Ελλαδίτες αξιωματικούς, Ελλαδίτες αξιωματικούς οι οποίοι έρχονταν στην Κύπρο και καταλαμβάναν τις θέσεις στα επιτελεία, διοικητές ταγμάτων, επιτελείς και λοιπά. Εν μέσω Χούντας, λοιπόν, όλοι αυτοί οι αξιωματικοί που έστελνε στην Κύπρο ήταν περίπου χουντικοί ή φίλα προσκείμενοι.

Είναι γνωστό στην Ελλάδα- 

Τους επέλεγαν να είναι τέτοιοι. Εγώ τους έζησα αυτούς, γιατί ένα διάστημα της θητείας μου, έκανα δύο χρόνια θητεία εγώ το ‘70-’72 δύο χρόνια και ένα μήνα φυλακή. Τους έζησα εγώ τους Έλληνες αξιωματικούς. Εκτός του ότι ήταν της τελευταίας... Βλάχοι, οι περισσότεροι βλάχοι, κυριολεκτικά βλάχοι δηλαδή, απολίτιστοι. Λοιπόν, αυτοί που έρχονται στην Κύπρο ήτανε φίλα προσκείμενοι προς την Χούντα, αν όχι χουντικοί. Κάποιοι ξεχώριζαν, κάποιοι τους ξέφευγαν προφανώς από δω, αλλά αυτοί ήτανε. Ο σκοπός τους λοιπόν στην Κύπρο ενώ έλεγαν ότι: «Ερχόμαστε να ρίξουμε τους Τούρκους στη θάλασσα, να προστατεύσουν το νησί, να τους φάμε να τους πολεμήσουμε και λοιπά», και οι Τουρκοκύπριοι εχθροί τους που κανονικά δεν έπρεπε να ‘τανε. Τουρκοκύπριοι. Ο απλός λαός, όχι εθνικιστές Τουρκοκύπριοι ο απλός λαός με τον οποίο δεν είχαμε να χωρίσουμε τίποτα μαζί τους ούτε εκείνοι μαζί μας, απεναντίας. Η ενασχόλησή τους η κυρία ήταν στην πράξη ήτανε, πρώτα από όλα, έπαιρναν, επειδή έπαιρναν δεύτερο μισθό στην Κύπρο και εδώ ο μισός τους έμεινε ατόφιος και έπαιρναν μισθό από την Κυπριακή Δημοκρατία και ζούσαν στην Κύπρο, και είχανε όλες τις ατέλειες, ήταν να αγοράσουν αυτοκίνητο να το φέρουνε μαζί τους, όταν θα γύριζαν και να αγοράσουν οικοσκευή στην Κύπρο, με αυτά ασχολούνταν η κύρια ενασχόλησή τους, από τη μία. Από την άλλη, εισήλθε στην Κυπριακή κοινωνία το θέμα κομμουνισμός-αντικομμουνισμός και το έφεραν αυτοί. Αυτοί άρχισαν να χωρίζουν τον κόσμο σε κομμουνιστές και αντικομμουνιστές. 

Αυτό ήταν η πρώτη φορά που έγινε στην Κύπρο; 

Ναι, ναι. Δεν υπήρχε αυτό στην Κύπρο. Υπήρχε, υπήρχε μια αντιπαλότητα αυτών των εθνικοσοσιαλιστών ακροδεξιών της ΕΟΚΑ Β’ που δημιουργήθηκαν μετά εναντίον του Μακαρίου, αλλά δεν υπήρχε αυτός ο αντικομμουνισμός. Τον δημιούργησαν αυτοί. Έσπειραν αυτοί τον αντικομμουνισμό στην Κυπριακή κοινωνία και πολεμούσαν τους κομμουνιστές. Αντί να πολεμούν τους Τούρκους, πολεμούσαν τους κομμουνιστές και λειτουργούσαν εις βάρος του Μακαρίου. Μισούσαν το Μακάριο. Εγώ όταν στρατεύτηκα το ‘70 και στην Κύπρο, πηγαίναμε φαντάροι, μόλις τελειώναμε το σχολείο το γυμνάσιο τότε το εξατάξιο τότε γυμνάσιο, τελειώσαμε 20 Ιουνίου και 10 Ιουλίου πήγαμε φαντάροι. Εγώ όταν πήγα φαντάρος δεν ήμουνα ούτε καν 18 χρονών γιατί είχα γεννηθεί Οκτώβριο. Δεν είχα κλείσει ακόμα τα 18. Λοιπόν, στο ΚΕΝ, είχα στρατευτεί στο ΚΕΝ, Κέντρο Εκπαίδευσης Νεοσυλλέκτων Αμμοχώστου, στο λεγόμενο Καράολο. Ήταν ένα στρατόπεδο στην Αμμόχωστο που δεχόταν παλαιότερα Εβραίους που έφευγαν από διάφορες χώρες της Ευρώπης και πήγαιναν προς το Ισραήλ και τους γύριζαν οι Εγγλέζοι πίσω και τους κρατούσαν ομήρους στην Κύπρο και τους είχανε κλεισμένους σε αυτό το στρατόπεδο Καραολος. Εν πάση περιπτώσει, η ιστορία. Αυτό είναι το ιστορικό.  Λοιπόν, στον Καράολο εγώ έκανα 45 μέρες εκπαίδευση, βασική εκπαίδευση και τα πάνδεινα... Εν πολλοίς, Ελλαδίτες οι αξιωματικοί, αλλά και πολλά τσιράκια τους νεαροί αξιωματικοί, υπαξιωματικοί που είχαν δημιουργηθεί ήδη Κύπριοι λοχίες, επιλοχίες -πώς τους λένε- υπολοχαγοί, ανθυπολοχαγοί και λοιπά, λοιπόν αυτοί μας βγάλαν το λάδι. Αλλά πέραν αυτού, στο στρατόπεδο στις παρελάσεις μας στο στρατόπεδο μέσα μέσα φωνάζαμε συνθήματα υπέρ της Χούντας και εναντίον της νόμιμης κυβέρνησης της Κύπρου. Δηλαδή, μέσα στην Κυπριακή Δημοκρατία με πρόεδρο έναν εκλεγμένο ηγέτη τον Μακάριο, λαοπρόβλητο. Λαοπρόβλητο. Είχε 90% αποδοχή ο Μακάριος, μεγάλη προσωπικότητα ο Μακάριος, με πολλά κουσούρια... Να τα πούμε αργότερα. Φωνάζαμε κάνοντας βηματισμούς στις παρελάσεις και λοιπά μέσα στο στρατόπεδο, φωνάζαμε: «Κάτω-κάτω ο Μακάριος», «Ζήτω ο Παπαδόπουλος», φωνάζαμε μέσα χούντα. Στην Κύπρο, η χούντα πολεμούσε την Κύπρο, σου είπα υπήρχαν γεωστρατηγικοί λόγοι που σύμπραξε η Χούντα με τους Νατοϊκούς και τους Αμερικανούς να ρίξουν το Μακάριο, να διανοίξουν την κερκόπορτα για την Τουρκία και λοιπά. Τον Μακάριο τον μισούσαν είναι και σαν άτομο και σαν προσωπικότητα, γιατί έκλεινε και προς τη Ρωσία ο Μακάριος, κρατούσε αποστάσεις από την Αμερική και έκλεινε προς τη Ρωσία. Έπαιρνε ρωσικό οπλισμό, δεχότανε τους Ρώσους, έδινε ελλιμενισμούς πολεμικών πλοίων και τέτοια και τον χαρακτήρισε ο Κίσινγκερ, τον είχε χαρακτηρίσει και «Κάστρο της Μεσογείου». Ο οποίος Μακάριος τι ήταν; Ένας εθνικιστής βέβαια ηγέτης που υπεραγαπούσε την Κύπρο την πατρίδα του και έδωσε και τη ζωή του για την πατρίδα, ήτανε και φιλόδοξος βέβαια και υπερόπτης και λοιπά και λοιπά. Πανέξυπνος, μεγάλη προσωπικότητα, εκ των υστέρων έκανε πολλά λάθη κατ’ εμένα, να μην τα κουβεντιάσουμε τώρα. Στο στρατόπεδο, λοιπόν, της Αμμοχώστου τραγουδούσαμε για την Βόρεια Ήπειρο, αγαπώ πολύ με βηματισμό -πώς λέει το τραγούδι- «Έχω μία αδερφή κουκλίτσα αληθινή, την λένε Βόρειο Ήπειρο την αγαπώ πολύ». Περπατούσαμε με βηματισμό και τραγουδούσαμε τα τραγούδια αυτά- 

Στην Κύπρο τώρα- 

Στην Κύπρο, μες στην Κυπριακή δημοκρατία, την ελεύθερη Κυπριακή Δημοκρατία, δεν ήταν Χούντα. 

Δεν είχατε πάει ποτέ στην Βόρεια Ήπειρο; 

Όχι βέβαια, που την ήξερα εγώ τη Βόρειο Ήπειρο... Την ήξερα την Βόρεια Ήπειρο, στην Βόρεια Ήπειρο, στην [01:00:00]Ήπειρο γενικά το ‘40 πήγανε και εθελοντές 13.000, λέει, Κύπριοι και πολέμησαν με τον Ελληνικό στρατό στην Ήπειρο και λοιπά, αλλά ως εκεί. Θέλω να πω ήταν μες στο στρατό ήτανε κρατος εν κρατει οι Ελλαδίτες αξιωματικοί. Αυτοί έκαναν το πραξικόπημα, ουσιαστικά, εναντίον του Μακαρίου στις 15 Ιουλίου του ‘74 σε σύμπραξη βέβαια με τους ΕΟΚΑ Β-τζήδες, γιατί οι ΕΟΚΑ Β-τζήδες ήταν 200-250 τσογλάνια του κερατά, αλήτες που χρηματοδοτούνταν τους έδιναν μισθοδοσία από την Ελλάδα ο εφοπλιστής ποιος; Έστελνε τσεκάκια στην Κύπρο και μισθοδοτούσε 200-250 τσογλάνια που τα βράδια κάνανε διάφορες αλητείες και αυτό, πυρπολούσαν κανέναν σταθμό αστυνομικό, μπαίνανε σε κάποια καφενεία σε κάποια χωριά και κάνανε, πώς το λένε;

Πλιάτσικο- 

Και τέτοια. Ουσιαστικά, οι Ελλαδίτες αξιωματικοί έκαναν το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου και ποιοι οι Ελλαδίτες αξιωματικοί, υπήρχε ένα στρατόπεδο έξω από τη Λευκωσία στην Κοκκινοτριμιθιά, με τα... Των αρμάτων, πώς λέγεται, οι ουλαμοί των αρμάτων πώς λεγόντουσαν και τα άρματα αυτά ξεκίνησαν το πρωί της Δευτέρας εκείνης της 15ης Ιουλίου και πήγανε προς το προεδρικό, και χτύπησαν το προεδρικό και ήταν η έναρξη του πραξικοπήματος. Και ποιοι διοικούσαν το τάγμα αυτό; Ελλαδίτες αξιωματικοί, βέβαια. Αυτοί κάναν το πραξικόπημα. Και μάλιστα επειδή έτυχε να υπάρχει ένας Μορφίτης, ο οποίος ήταν στρατιώτης τότε ήταν και ο οδηγός σε ένα τεθωρακισμένο, σε ένα άρμα μάχης, από τις προηγούμενες δύο μέρες, επειδή ήταν αριστερός αυτός, του είχαν δώσει άδεια αυτού. Όσοι ήτανε που φοβόντουσαν ότι δεν θα υπακούσουν στις οδηγίες, τους είχανε διώξει. Αυτοί κάνανε το πραξικόπημα, ουσιαστικά, εναντίον του Μακαρίου.

Υπήρχε φωνή στην Κύπρο- 

Και να το κλείσω εδώ με τον Μακάριο. Ο Μακάριος, μην ξεχνάμε ότι ήταν ένας εκ των συνιδρυτών του κινήματος τότε των Αδεσμεύτων, αν θυμάσαι, για αυτό ήταν και μισητός από τους νατοϊκό-αμερικανόνατοϊκους και τους Ελλαδίτες ηγήτορες. Υπήρχε το κίνημα των Αδεσμεύτων, υπήρχαν οι χώρες οι οποίες προσκείμενες στην Αμερική τότε, υπήρχαν οι χώρες προσκείμενες προς τη Σοβιετική Ένωση τότε και υπήρχαν και οι αδέσμευτοι, το κίνημα των Αδεσμεύτων. Ποιοι ήταν οι ηγήτορες και οι οι δημιουργοί, πώς το λένε... 

Οι εμπνευστές; 

Οι εμπνευστές και δημιουργοί ποιοι ήτανε; Ήτανε οι ηγέτες Τίτο της Γιουγκοσλαβίας, Νάσερ της Αιγύπτου, Μακάριος της Κύπρου, Νεχρού της Ινδίας. Μην ξεχνάμε την Ινδία δεν είναι αμελητέα δύναμη, είναι πολύ μεγάλη δύναμη η Ινδία και αν τη δεις και σε αναλογία πληθυσμού δηλαδή αν τη δεις έτσι, Νεχρού της Ινδίας, μόλις είχαν φύγει οι Εγγλέζοι, Μπουμεντιέν της Αλγερίας, Ανγκοστίνο Νέτο της Ανγκόλα. Δεν ξέρω και αν ο Μιντόφ της Μάλτας ήτανε. Ήθελα να πω προηγουμένως ότι αυτοί ήταν οι συνιδρυτές. Μετά εντάχθηκαν κι άλλοι, μεταξύ αυτών ήταν και ο Μιντόφ τότε ο πρωθυπουργός της Μάλτας τότε... Ο Αραφάτ ήτανε. Δεν ήταν δεν υπήρχε κράτος, αλλά ήτανε συμπάσχον. Όχι, ήτανε κι άλλοι, υπήρχε του Κόνγκο ήτανε... πως τον λέγανε που τον δολοφόνησαν μετά οι Αμερικάνοι εν ψυχρώ, τον του Κονγκό ρε ο εθνικιστής που έχει το όνομά του... Το όνομα αυτού το δώσανε οι Σοβιετικοί... Υπάρχει ένα μεγάλο πανεπιστήμιο στην Μόσχα για ξένους φοιτητές που πήγαινες με υποτροφίες από πολλές χώρες του κόσμου που έστελναν ήδη τα καθεστώτα τους είτε τα κομμουνιστικά κόμματα των χωρών αυτών έδιναν υποτροφίες και τους έστελναν στη Μόσχα για σπουδές στη Μόσχα και το πανεπιστήμιο αυτό -εγώ το είδα αυτό πανεπιστήμιο- ένας παράδεισος μες στη Μόσχα, έδωσαν το όνομα αυτού του ηγέτη του Κονγκό... Τον σκότωσαν εν ψυχρώ, ένας εθνικιστής ηγέτης, βέβαια, ήτανε. Μη φανταστείς ότι ήτανε κανένας... Για αυτό, δεν χωνεύαν τον Μακάριο οι δυτικοί για όλα αυτά και για αυτό και για αυτό, ήταν αυτό το στρατόπεδο των αδεσμεύτων ουσιαστικά τους χαλούσε τη σούπα, γιατί δημιουργούσε ένα ανάχωμα μεταξύ της αντιπαράθεσης του ψυχρού πολέμου που λέμε-

Και των μεγάλων δυνάμεων- 

Και των μεγάλων δυνάμεων βέβαια, ναι. 

Πήγα να σας ρωτήσω αν υπήρχε Κυπριακή πολιτική και στρατιωτική άμυνα εντός εισαγωγικών, μεταφορικά το λέω, απέναντι στις Ελληνικές χουντικές προκλήσεις στην Κύπρο; Δηλαδή, ο Μακάριος έπραττε αμυντικά για τον εαυτό του και για την Κύπρο απέναντι στην ΕΟΚΑ Β’; 

Ναι, ο Μακάριος απέναντι στη Χούντα κρατούσε μία ουδέτερη στάση, γιατί είχαμε ανάγκη την Ελλάδα, το μοναδικό στήριγμα που είχαμε σε περίπτωση δηλαδή πολέμου, ήτανε η Ελλάδα και μπροστά σε αυτή την κατάσταση, ο Μακάριος κράτησε μία ουδέτερη στάση απέναντι στη Χούντα. Δεν πολέμησε τη χούντα ο Μακάριος επισήμως που θα έπρεπε να την πολεμήσει. Η Χούντα υπονόμευε συνεχώς το Μακάριο. Σου είπα, αυτό που σου λέω ήταν ένα δείγμα της στάσης της Χούντας απέναντι στο Μακάριο, έλεγχε και το στρατό του Μακαρίου ουσιαστικά του κράτους. Ουσιαστικά, δημιουργούσε μες στον στρατό ένα προγεφύρωμα αντι-Μακαριακό, τα στελέχη έκαναν κατήχηση των στρατιωτών μέσα στο στρατό. Έκανε κατήχηση οι Έλληνες αξιωματικοί, οι Ελλαδίτες αξιωματικοί και κακής ποιότητας κατήχηση, γιατί ήτανε- 

Απολίτιστοι. 

Αγράμματοι και απολίτιστοι. Κακής ποιότητας. Και επαναλαμβάνω ότι χώριζε... όταν ήμουν εγώ σε ένα στρατόπεδο κοντά στη Μόρφου, κοντά στη Μόρφου, κάποτε μας σύναξαν -από τη σύναξη- και μας έβγαλε ένας αξιωματικός Ελλαδίτης ένα λόγο και, μεταξύ άλλων, είπε ότι: «Πρέπει να προσέχουμε τα βράδια στις σκοπιές μας, γιατί -λέει- υπάρχει ο κίνδυνος να χτυπήσουν οι κομμουνιστές της Μόρφου, οι κομμουνιστές της Μόρφου το στρατόπεδο», οι κομμουνιστές. Οι κομμουνιστές της Μόρφου. Και λέει, και όχι μόνο είπε αυτό... Στη Μόρφου, υπήρχε οργάνωση αριστερή, παντού, το ΑΚΕΛ στην Κύπρο τότε είχε 40% δύναμη και στήριζε τον Μακάριο, βέβαια, κατ’ εμέ κακώς, γιατί τον στήριζε άνευ όρων. Όχι για τον στήριζε, έπρεπε να τον στηρίζει με όρους. Ήταν λάθος, τέλος πάντων. Ένας εκ των ηγετών του ΑΚΕΛ στην Μόρφου και του συνεργατισμού, γιατί υπήρχε ο συνεργατισμός που ήτανε δημιούργημα του ΑΚΕΛ, συνεργατισμός. Σε όλα τα επίπεδα συνεργατισμός. Από τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα, επειδή η Μόρφου είπαμε ήταν πεδιάδα και είχε πορτοκαλεώνες. Ήτανε η πιο πλούσια... Είχε νερά, πορτοκαλεώνες και τότε το πορτοκάλι ήτανε χρυσάφι, το γκρέιπφρουτ χρυσάφι. Το γκρέιπφρουτ πουλιόταν τότε στην αγορά του Λονδίνου μία λίρα το ένα. 

Μία λίρα το ένα; 

Μια λίρα το ένα το γκρέιπφρουτ στο Λονδίνο τότε, λοιπόν και οι Μορφίτες είχαν γίνει πλούσιοι από τους πορτοκαλεώνες, εν πάση περιπτώσει. Ο συνεργατισμός, λοιπόν, επικεφαλής του συνεργατισμού ήταν κάποιος Ανδρικής, Ανδρέας Χαραλάμπους και το Ανδρέας το λέγανε από το Ανδρέας-Ανδρί[01:10:00]κος, Ανδρικής. Ο όποιος Ανδρικής τύχαινε να ήταν γείτονας μας, ήταν λοξά απέναντι από το σπίτι μας. Ο οποίος ήταν ένας άνθρωπος από τους πιο καλοσυνάτους της Μόρφου, από τους πιο αγίους της Μόρφου και είπε στην ομιλία του ο Ελλαδίτης αξιωματικός ότι: «Θα ‘ρθει ο Ανδρικής -λέει- με το όπλο να μας σκοτώσει». Ο Ανδρικής που τα απογεύματα έπαιρνε τη γυναίκα του ο Ανδρικής χέρι-χέρι στα 50 του τότε, πόσο ήτανε 50-55 που ήταν τότε, και πηγαίνανε βόλτα στο δρόμο χέρι-χέρι με τη γυναίκα του ο Ανδρικής. Καμία σχέση με όπλα, με εξοπλισμούς, με ομάδες. 

Αυτό είναι πρακτική της Ελληνικής Χούντας. 

Ναι, ο αντικομμουνισμός, οι Ελλαδίτες αξιωματικοί... Και εγώ όταν το άκουγα αυτό έλεγα: «Να ‘ρθει ο Ανδρικής», έλεγα τότε με από μέσα μου. «Θα ‘μαι εγώ -λέω- στην σκοπιά την τάδε 2:00 με 4:00, γερμανικό νούμερο, όπως τα λέγαμε, δύο τέσσερις και θα ‘ρθει ο Ανδρικής να με σκοτώσει». Ο Ανδρικής ο γείτονάς μου που κουνούπι δεν μπορούσε να σκοτώσει. 

Χαιρετιόσασταν; 

Ναι, κάθε μέρα με τα παιδιά του ήμασταν... Παίζαμε στη γειτονιά κλέφτες και αστυνόμους, ήταν όλη μέρα σπίτι μας και σπίτι τους. «Ο Ανδρικής -λέω- τι λέει τώρα αυτός». Να φανταστείς τι ρόλο παίζανε μέσα στην Κυπριακή κοινωνία και τους ανεχόταν ο Μακάριος. 

Δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς απ’ ό, τι είπατε; Ή ίσως να μπορούσε να το χειριστεί; 

Ναι, ναι να σου απαντήσω σε αυτό. Δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς όντως από τη μία, από την άλλη προσπαθούσε να δημιουργήσει αξιωματικούς, για να μην τους έχει ανάγκη σιγά-σιγά, αλλά αυτοί οι αξιωματικοί γαλουχούνταν από αυτούς και, ουσιαστικά, έβγαζε αξιωματικούς φασίστες. Όταν ο Μακάριος συνειδητοποίησε, λοιπόν, αυτό επί Χούντας και όταν έπεσε εδώ -για αυτό σου λέω ότι το Πολυτεχνείο χωρίς να θέλω να μειώσω καθόλου τον αγώνα των φοιτητών και στην επέκτασή τους του Αθηναϊκού λαού- τότε με το Πολυτεχνείο ομιλώ της μέρες του Πολυτεχνείου εναντίον του καθεστώτος. Δεν θέλω καθόλου να μειώσω, πλήν όμως πιστεύω ότι ήταν στημένο από τις μυστικές υπηρεσίες και λοιπά να διογκωθεί έτσι, να δημιουργηθεί αυτή η κατάσταση και λοιπά, να επέμβει με κάποιο τρόπο η αστυνομία και ο στρατός της Χούντας, για να ρίξει τον Παπαδόπουλο. Και έπεσε ο Παπαδόπουλος, αν θυμάσαι, και ανέβηκε ο Ιωαννίδης, ο οποίος Ιωαννίδης ξεκίνησε τον στόχο να σκοτώσει το Μακάριο, αυτός ήταν ο αντικειμενικός στόχος και τον σκότωσε, τον σκότωσε... Του έκανε πραξικόπημα. Ήταν οργανωμένο από τη χούντα του Ιωαννίδη το πραξικόπημα. Αυτό είναι ιστορικά πραγματικότητα. Εκεί παίχτηκε ο ρόλος του Μακαρίου. Ο Μακάριος λειτούργησε πολύ αφελώς και το είπε και ο ίδιος σε κάποιες συνεντεύξεις του, απολογούμενος κατά κάποιον τρόπο μετά την εισβολή και μετά που γύρισε στην Κύπρο, είχε πει ο Μακάριος... Του λέγανε τότε του Μακαρίου ότι: «Διώξε τους αξιωματικούς, μάζεψέ τους». Πόσοι ήταν; 300; 350; «Ένα βράδυ στείλε 350 Land Rover αυτοκίνητα να μπουκάρουν στα σπίτια των 350 να τους μαζέψεις και να του στείλεις πακέτο στο λιμάνι στην Λεμεσσό και να του στείλεις πεσκέσι του Ιωαννίδη εδώ πέρα», του λέγανε. Και έλεγε ο Μακάριος: «Ναι, θα μπορούσα να το κάνω και δεν το έκανα και κακώς δεν το έκανα. Αλλά πίστευα ότι όσο κι αν ήταν οι Έλληνες αξιωματικοί, όσο και αν με μισούσαν και ήθελαν να με εξαφανίσουν, πίστευα ότι είχαν στο βάθος βάθος ένα στοιχειώδη πατριωτισμό που έλεγε και μία στοιχειώδη λογική που έλεγε ότι γνωρίζουν οι Έλληνες, οι Ελλαδίτες αξιωματικοί, ότι αν σκοτώσουν εμένα, θα εισβάλει στην Κύπρο η Τουρκία. Και πίστευα στον πατριωτισμό τους ότι δεν θα παραχωρήσουν εθνικό έδαφος, ελληνικό έδαφος, εθνικό έδαφος στην Τουρκία παρότι με μισούσαν θανάσιμα ότι δεν το κάνανε, γιατί ήξεραν τις συνέπειες. Πίστευα στον στοιχειώδη πατριωτισμό τους και έπεσα έξω», είπε. Όσο για το άλλο που έλεγες κάποια στιγμή, ήξερε ο Μακάριος αυτή την κατάσταση γενικότερα. Όχι στα τελευταία που του είπαν ότι που τον απειλούσε ο Ιωαννίδης εδώ και του εισηγούνταν αυτό που σου είπα με τα Land Rover και λοιπά και δεν το έκανε, βέβαια. Γνωρίζοντας, όμως, ότι εντός Κύπρου υπήρχε αυτό το φίδι, το αυγό του φιδιού, πήρε κάποια μέτρα. Δημιούργησε στα τελευταία χρόνια, εννοώ τα τελευταία χρόνια πριν το ‘74 και εν μέσω Χούντας, δημιούργησε το επικουρικό σώμα, ένα επικουρικό σώμα στρατού δικού του στρατού. 

Με Κύπριους αξιωματικούς; 

Με Κύπριους αξιωματικούς ναι, ένα παρακρατικό σώμα. Δεν ήταν το επίσημο σώμα του στρατού, ένα σώμα το οποίο ουσιαστικά για τη δική του ασφάλεια, για την ασφάλεια της Κυπριακής κυβέρνησης και του ίδιου προσωπικά. Ένα εφεδρικό σώμα το οποίο ήταν πολύ ισχυρό, πολύ ισχυρό, το οποίο εφεδρικό σώμα -λυπάμαι να το πω- όταν κρατούσε εκείνες τις ύποπτες μέρες και τις ύπουλες μέρες του ‘74 του Ιουλίου που επίκειτο να γίνει κάτι, γιατί ψηνόταν κάτι. Το ένιωθες, το διαισθανόσουν ότι κάτι ψήνεται να γίνει. Τότε που αντάλλαξαν επιστολές με τον Ιωαννίδη ο Μακάριος και λοιπά και απειλούσε ο ένας τον άλλο και ζήτησε ο Μακάριος με επιστολή του να τους αποσύρει, ζήτησε ο Μακάριος με επιστολή του να αποσύρει η Ελλάδα τους αξιωματικούς της από την Κύπρο. Τότε του λέγανε του Μακαρίου λοιπόν: «Μην περιμένεις να τους αποσύρει, μάζεψέ τους και στείλτους του πεσκέσι», και δεν το έκανε, ήταν τότε. Λοιπόν, και περιμέναν όλοι ότι κάτι θα γίνει, και αυτό το εφεδρικό σώμα τα βραδιά από το απόγευμα μέχρι την άλλη μέρα το πρωί, φρουρούσε τα κυβερνητικά κτίρια στη Λευκωσία, φρουρούσε το προεδρικό μέγαρο και το Μακάριο, φρουρούσε την Αρχιεπισκοπή και τον Μακάριο, γιατί ο Μακάριος ήταν και Αρχιεπίσκοπος. Η έδρα του ήταν το προεδρικό, αλλά τα βράδια στην Αρχιεπισκοπή κοιμότανε και αποσυρόταν το πρωί με την αυγή. Μόλις άρχισε να φέγγει, αυτό το σώμα αποσυρόταν από την φύλαξη. Πότε έγινε το πραξικόπημα; 8:00 η ώρα το πρωί έγινε το πραξικόπημα, όταν είχε αποσυρθεί στους θαλάμους του αυτό το σώμα να πάει να κοιμηθεί από το ξενύχτι όλο το βράδυ. Τα πραξικοπήματα γίνονται το βράδυ, για αυτό φύλαγε το βράδυ. Αυτό δεν έγινε το βράδυ, έγινε το πρωί 8:00 η ώρα, 8:30. Το γνωρίζανε, βέβαια και την έπαθε ο Μακάριος βέβαια. Υπήρξε μία μικρή αντίσταση, βέβαια, στο προεδρικό και την γλίτωσε φεύγοντας από την πίσω πόρτα του προεδρικού. Αν ήξερες τον χώρο, ήταν το προεδρικό είναι επάνω σε ένα λόφο και από μπροστά είναι οι δρόμοι. Οι κύριοι δρόμοι μεγάλης κυκλοφορίας και λοιπά και πίσω υπήρχε μία κοίτη ενός ποταμού και ήτανε κάπως το έδαφος κακοτράχαλό και λοιπά. Δεν περνούσε κανείς και λοιπά και πέρασε από κει πίσω που δεν υπολόγιζαν αυτοί ότι θα μπορούσε να δραπετεύσει από κει πίσω και βγήκε σε ένα παράδρομο από εκεί που σταμάτησε ένα αυτοκίνητο τον βάλανε μέσα και τον... 

Συμπτωματικά; 

Ναι, την γλίτωσε συμπτωματικά ναι. Είχε τέτοια φρουρά ο Μακάριος ναι είχε το εφεδρικό σώμα, το λεγόμενο εφεδρικό σώμα με τις ευλογίες και τις ευχές και του ΑΚΕΛ και της ΕΔΕΚ τότε του Λυσσαρίδη που ήτανε σύμμαχοι τότε του Μακαρίου. Και μάλιστα όταν έκανα εγώ θητεία το ‘70-’72 και μάλιστα το ‘71, που πάλι υπήρξε μία ένταση μεγάλη στην Κύπρο, ήταν τότε που συνασπίστηκαν οι μητροπολίτες, οι υπόλοιποι μητροπολίτες της Κύπρου να καθαιρέσουν τον Μακάριο το Γενάρη του ‘72. 

Με τα ίδια προσχήματα της Ελληνικής Χούντας; 

Ήταν πάλι μία προσπάθεια της Χούντας ουσιαστικά να δημιουργήσει πρόβλημα να δημιουργήσει... Μέσω της εκκλησίας και δεν πέτυχε, βέβαια, τότε δεν πέτυχε τότε. Η Τουρκία πάλι καραδοκούσε, ήμασταν τότε σαράντα μέρες σε επιφυλακή. Τότε που ήταν να κάνουν αυτοί... παράνομα [01:20:00]ορίσανε Ιερά Σύνοδο και λοιπά και να καθαιρέσουν τον Μακάριο και λοιπά, ήμασταν 40 μέρες σε επιφυλακή. Λίγο, λοιπόν, μετά από αυτό ο Μακάριος είχε παραγγείλει νομίζω από την Γιουγκοσλαβία ένα φορτίο όπλων, και όταν λέω φορτίο όπλων, μη φανταστείς τίποτα... Μιλάμε τότε για καλάσνικοφ, όπλα πώς τα λένε, ελαφριά όπλα για τους αυτούς τους στρατιώτες, τους εθελοντές του εφεδρικού σώματος που λέγαμε. Και ένα φορτίο τέτοιο ήρθε στην Κύπρο παράνομα ένα βράδυ. Μυστικά -όχι παράνομα- μυστικά και ξεφόρτωσε στο Ξερό, στο Καραβοστάσι, ένα μέρος ένα παραλιακό μέρος στον Κόλπο Μόρφου, αν έχεις υπόψη σου. Στα βόρεια της Κύπρου, στα βορειοδυτικά της Κύπρου, όπως είναι η Κερύνεια πάνω έτσι, μετά εδώ κάνει ένα κόλπο έτσι η Κύπρος και σε εκείνο, σε εκείνο το... Υπήρξε πληροφορία γιατί εγώ τότε ήμουνα σε επιτελικό γραφείο, ήμουνα λόχος διοικήσεως σε ένα επιτελικό γραφείο. Το Α2, το Α2 που είναι η ΕΥΠ του στρατού ουσιαστικά. Πήρε την πληροφορία ότι ερχόταν αυτό το φορτίο, το Α2 του στρατού που ήταν Ελλαδίτες αξιωματικοί βέβαια, πήραν την πληροφορία ότι ελλιμενίζεται κάποιο πλοίο στο Ξερό που φέρνει όπλα για το Μακάριο και το μετέφεραν στους Τούρκους. 

Α, δεν έφτασε αυτό το φορτίο; 

Έδωσαν την πληροφορία... Έφτασε το φορτίο, έδωσαν την πληροφορία τους Τούρκους, οι Τούρκοι έκαναν καταγγελία στην ειρηνευτική δύναμη στην Κύπρο, την UNIF-CYP, τότε United Forces in Cyprus ειρηνευτική δύναμη με τις αποφάσεις του Συμβουλίου ασφαλείας του ΟΗΕ, οι οποίοι ήταν εγκατεστημένοι ήδη στην Κύπρο τότε, και δόθηκε εντολή στην ειρηνευτική δύναμη να κατάσχει το φορτίο αυτό. Και το κατάσχεσε η ειρηνευτική δύναμη και έκτοτε χάθηκαν τα ίχνη του. Δεν ξέρω, εν πάση περιπτώσει, δεν έφτασε ποτέ στα χέρια του εφεδρικού και του Μακαρίου δεν έφτασε ποτέ. Αυτό το κάρφωσαν στους Τούρκους, ο διευθυντής του Α2 της Δευτέρας Ανωτέρας Τακτικής Διοίκησης. Από πρώτο χέρι τώρα αυτό που σου λέω και ξεχνάω και το όνομά του και θα το αναφέρω και το όνομά του να το θυμηθώ. 

Αυτό που λέγαμε μέσα να κάνουμε και επανάληψη αυτού που είπατε για το τι συνέβη, πού βρέθηκαν οι Έλληνες αξιωματικοί μετά. 

Ναι, το μέγεθος της της προδοσίας. Τα τάγματα της, τα Κυπριακά τάγματα διοικούνταν από Ελλαδίτες αξιωματικούς. Συνήθως, διοικητής και υποδιοικητής ήταν τότε το ‘74 Ελλαδίτες αξιωματικοί, οι οποίοι όλως τυχαίως την ημέρα του πραξικοπήματος και προς το απόγευμα, την ημέρα της εισβολής μάλλον, εγκατέλειψαν τα τάγματά τους και οι επιτελείς, όχι μόνο οι διοικητές ταγμάτων, και οι επιτελείς και βρέθηκαν στη Λεμεσό στο λιμάνι με τις οικοσκευές τους αμπαλαρισμένες και όλως τυχαίως υπήρχε και πλοίο το οποίο φορτώθηκε με τα υπάρχοντά τους και τα αυτοκίνητά τους και τις οικοσυσκευές τους και φύγαμε άρον-άρον για την Αθήνα. Και αυτό δεν μπορεί να το πει κανείς, βέβαια, λιποταξία. Εγώ θα το έλεγα -όχι θα το έλεγα- είναι εθνική προδοσία. Και αυτοί οι άνθρωποι ήρθαν εδώ και δεν τιμωρήθηκαν ποτέ για τις πράξεις και τις παραλείψεις τους και τα εγκλήματά τους βέβαια. Δηλαδή, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα να πω για την ασυλία που ουσιαστικά είχαν γυρίζοντας πίσω και την ατιμωρησία, όταν έγινε το πραξικόπημα και εισήλθαν στο προεδρικό μέγαρο οι πραξικοπηματίες κλέψανε και τα προσωπικά αντικείμενα του προέδρου του Μακαρίου και ένα από τα προσωπικά αντικείμενα του προέδρου και Αρχιεπισκόπου ήταν η ποιμαντική ράβδος, η οποία κατά παράδοση ετών την κρατούσε ο εκάστοτε Αρχιεπίσκοπος Κύπρου. Ήταν από τα ιερά κειμήλια της Αρχιεπισκοπής της Κύπρου και αξίας μεγάλης, βέβαια. Και την έχασε ο Μακάριος και όταν γύρισε την αναζήτησε ο Μακάριος, όταν γύρισε από την εξορία εννοώ, μετά που γύρισε, είναι μοναδικό το κειμήλιο. 

Είναι αναντικατάστατο. 

Ναι αναντικατάστατο, το αναζήτησε και δεν το βρήκε βέβαια και από πληροφορίες και λοιπά ακούστηκε και μαθεύτηκε εν πάση περιπτώσει ότι το πήρε μαζί, το έκλεψε και το πήρε μαζί του ένας Έλληνας Ελλαδίτης, επιμένω στο Ελλαδίτης έτσι, Ελλαδίτης αξιωματικός, και κάποια στιγμή εντόπισαν οι Κύπριοι πλέον ποιος ήταν αυτός που έκλεψε και πήρε μαζί του και την έφερε στην Ελλάδα, στην Αθήνα την ποιμαντική ράβδο και διακριτικά, το διακριτικά εγώ το βάζω σε εισαγωγικά βέβαια... Ήταν τότε υπουργός άμυνας εδώ ο Αβέρωφ, ειδοποιήθηκε ο Αβέρωφ και ζητήθηκε από τον Αβέρωφ να αναζητήσει την ποιμαντική ράβδο την αρχιεπισκοπική και του δόθηκαν, βέβαια, προφανώς και ονόματα και διευθύνσεις και λοιπά και να επιστραφεί στον Μακάριο. Και πήγε ο ίδιος ο Αβέρωφ, λέγεται ότι πήγε ο ίδιος Αβέρωφ και την ζήτησε και την πήρε από τον συγκεκριμένο αξιωματικό, την βρήκε την ζήτησε και την πήρε από τον συγκεκριμένο αξιωματικό και την παρέδωσε στον Μακάριο και ο αξιωματικός αυτός, βέβαια, ουδέποτε τιμωρήθηκε. 

Και πλιατσικολόγος και προδότης [Δ.Α.]. 

Ναι. Αξιωματικός κλεφτοκοτάς. Και κανείς δεν... Ούτε αποστρατεύτηκαν ούτε στάλθηκαν στο στρατοδικείο ούτε τίποτα. Δεν υπήρξε καμία τιμωρία. 

Και δεν ήταν εκεί για τον λόγο που θεωρητικά θα ’πρεπε να είναι, δεν ήταν εκεί για την εισβολή, φύγανε. 

Ναι, ναι, φύγανε. Επαναλαμβάνω ότι εγώ σαν έφεδρος στρατιώτης ανήκα στο 316 τάγμα επιστράτευσης, το οποίο δημιουργείται εν καιρώ πολέμου, βέβαια, με την επιστράτευση πάντα είναι, υπάρχει ένα τάγμα στα χαρτιά που είναι το, οι στρατιώτες που θα καλεστούν στο τάγμα, το υλικό, ο οπλισμός και λοιπά, μέχρι και το φαγητό είναι έτοιμο. Εγώ επειδή είχα δουλέψει σαν στρατιώτης σε ένα τάγμα επιστράτευσης, ένα νεκρό τάγμα επιστράτευσης, μέχρι και το φαγητό των πρώτων ημερών το είχαμε αποθηκευμένο και μάλιστα ό, τι ήτανε που πρέπει να αντικαθιστάται -ξηρά τροφή ουσιαστικά ήταν έτσι- αλλά όλα ήτανε μία ημερομηνία λήξης και κάποια στιγμή στην λήξη τα αντικαθιστούσαμε, για να υπάρχει το τάγμα να λειτουργήσει έτοιμο καθόλα, από ρουχισμό, από κρεβάτια ακόμα, από οπλισμό, από πυρομαχικά... Τα πάντα, να λειτουργήσει άμεσα. Λοιπόν, σε ένα τάγμα, λοιπόν, τέτοιο, το 316 τάγμα επιστρατεύσεως του οποίου η έδρα ήτανε... Η έδρα της δημιουργίας σε περίπτωση επιστράτευσης ήτανε στο Συριανοχώρι, ένα χωριό κοντά στη Μόρφου προς τη θάλασσα. Εκεί που βρεθήκαμε, λοιπόν, η εισβολή άρχισε την 20η Ιουλίου, ώρα 6:00 το πρωί επισήμως. Σε επιστράτευση καλεστήκαμε γύρω στις 9:00 με 10:00 και γύρω στις 12:00 με 13:00 εγώ βρέθηκα στο Συριανοχώρι στο τάγμα επιστράτευσης. Βρεθήκαμε σε μία πλατεία της Μόρφου και μας πήγανε με φορτηγά -όχι με λεωφορεία- κοντά στην Μόρφου ήτανε αυτό, εν πάση περιπτώσει. Βρισκόμενοι εκεί πέρα ήταν σταματημένα κάτι φορτηγά του στρατού εκεί πέρα με ρούχα, με παπούτσια, με σκελίδες με αυτά, και πρέπει να πάρουμε ρούχα να ντυθούμε, άρβυλα, όπλα μετά και λοιπά και λοιπά, και όταν έγιναν όλα αυτά και ετοιμαστήκαμε κατά κάποιο τρόπο, στάθηκε αυτός ο αξιωματικός ο διοικητής και τον θυμάμαι. Ήταν ένας ψηλός, ξανθωπός και λίγο γεματούλης και βγήκε εκεί επάνω σε μία εξέδρα εκεί πέρα και μας έβγαλε ένα πύρινο λόγο ότι: «Ήρθε η ώρα να αποδείξουμε πόσο Έλληνες είμαστε, που θα πεθάνουμε για την πατρίδα και θα ρίξουμε τους Τούρκους εισβολείς στην θάλασσα και θα πάμε στην Κερύνεια και θα τους τσακίσουμε θα τους κάνουμε και λοιπά και η πατρίδα και η Ελλάδα και ο Ελληνικός στρατός και ο Έλληνας», όλα αυτά τα εθνικά και λοιπά που σου σηκώνεται η τρίχα και λοιπά. Αυτό. Μας εμψύχωσε δηλαδή και λοιπά, τι εμψύχωσε δηλαδή πού περίπου ξέραμε τι γίνεται με την κατάσταση που επικρατούσε γενικότερα. Είχαμε μία ενημέρωση, γιατί δεν υπήρχε χούντα στην Κύπρο είπαμε. Περίπου ξέραμε ότι παίζει προδοσία στη μέση και φαινότανε παντού. Μετά τελείωσε αυτή η ομιλία κατά τη διάρκεια που ετοιμαζόμαστε, λίγο μετά την ομιλία ήταν, μες στα χωράφια σε πορτοκαλεώνες και ήταν ένας [01:30:00]δρόμος αγροτικός και μέσα σε εκείνο τον αγροτικό δρόμο ήταν σταματημένα τα φορτηγά και την ντυνόμασταν εμείς και ο κόσμος και λοιπά σε μια απόσταση 150-200 μέτρων μες στο δρόμο και, ξαφνικά, περνάει ένα σμήνος «Phantoms» από πάνω μας Τουρκικών, δύο και μέχρι να... Ήταν τόσο χαμηλά και με τέτοια ταχύτητα που μέχρι να τα πάρουμε είδηση ότι έρχονται αεροπλάνα, είχαν ήδη περάσει. Και περάσανε, όπως είναι ο δρόμος κάτω πέρασαν κατά μήκος του δρόμου και όπως τα βλέπαμε που πήγαιναν εκεί, ξέρεις για να γυρίσει το αεροπλάνο σηκώνεται πιο ψηλά κάνει... Λοιπόν, αυτοί πήγανε στο βάθος, δημιούργησαν από κάτω πανικό εν τω μεταξύ εμείς, πανικός κάτω, γιατί είμαστε μαζεμένοι και αρχίσαμε να σπάμε δεξιά και αριστερά. 

Μέσα στις πορτοκαλιές. 

Ναι, αλλά δεξιά και αριστερά ήταν οι πορτοκαλιές και είχε συρματοπλέγματα και πήγαμε να περάσουμε μέσω των συρματοπλεγμάτων και είχαμε και θύματα, άλλοι σκιστήκανε, άλλοι σκίσανε ρούχα, άλλοι σκίσανε πόδια, άλλοι σκίσανε κεφάλια, είχαμε τέτοια τραυματισμούς από τον πανικό ξέρεις... Ήτανε τα συρματοπλέγματα αυτά τα παράλληλα που μπορείς να περάσεις ενδιάμεσα, άμα τα κάνεις έτσι, αλλά στο έτσι είχανε απάνω τις δαγκάνες. Σου τρυπάνε τα χέρια, μετά που περνάς δεν σε χωράει κάπου πιάνεσαι, κάπου σκίζεσαι και μπορεί να σκίσεις ρούχο, πρέπει να σκίσεις και δέρμα βέβαια και έτσι έγινε. Περάσανε ξανά δεύτερη φορά. Ευτυχώς, δεν ρίξανε, γιατί αν έκαναν ένα πολυβολισμό μόνο εκεί πέρα αφού έτσι ήμασταν όλοι μαζεμένοι μέσα στον δρόμο και λοιπά και αν η γραμμή του αεροπλάνου. Ξέρεις τα πολυβόλα του αεροπλάνου είναι μπροστά έτσι, άμα βάλει την μούρη του μπροστά το αεροπλάνο και κάνει και ένα ελιγμό έτσι που κάνουν για διασπορά των σφαιρών -στον πολυβολισμό τώρα αυτό- και έχει πολύ κόσμο κάτω, σκοτώνεις πολύ κόσμο, τραυματίζεις και σκοτώνεις πολύ κόσμο, δεν το κάνανε. Το κάνανε σε άλλη φάση οι Τούρκοι αυτό, τέλος πάντων. Τελειώνει αυτό και μετά ήρθαν τα άλλα φορτηγά που θα μας έπαιρναν στον πόλεμο, πάμε να πολεμήσουμε. Ξαφνικά, βρεθήκαμε να είμαστε έτοιμοι για πόλεμο. Θυμάμαι ήτανε ένα φορτηγό που γέμιζε με 30-40 άτομα, το πρώτο φορτηγό πήγαινε στη Λεύκα. Η Λεύκα ήταν ένας τούρκικος θύλακας κοντά στη Μόρφου, τουρκικός θύλακας, να πάμε να καταλάβουμε δηλαδή τον Τουρκικό θύλακα τον Τουρκοκυπριακό. Το άλλο πήγαινε στην Αγία Ειρήνη που έτυχε να πάω εγώ και ήμουνα τυχερός που μπήκα σε αυτό τελικά, με βάλανε σε αυτό. Πάλι ένα τουρκικό χωριό κοντά στη Μόρφου, όχι θύλακας, χωριό αλλά επειδή ήτανε ένα χωριό λίγο απομονωμένο από τους θύλακες όλους τους Τούρκους, και ήτανε κατά μεγάλη πλειοψηφία Τουρκοκυπριακό, παρέμεινε κατά μεγάλη πλειοψηφία Τουρκοκυπριακό, 90% μικρό χωριό κοντά στη Μόρφου. Εγώ, λοιπόν, είχα την τύχη και εν πάση περιπτώσει, να πάω με το φορτηγό που πήγαινε για να καταλάβουμε αυτό το χωριό και το τρίτο φορτηγό πήγαινε Κερύνεια να αντιμετωπίσει τους εισβολείς. 

Το πεζικό πλέον- 

Όλοι πεζικό ήμασταν. 

Όχι, εννοώ το εισβαλλόμενο μέρος- 

Πήγαινε να αντιμετωπίσει τους εισβολείς, αυτούς που εισέβαλαν από την Κερύνεια στην Κύπρο. Πήγαμε, λοιπόν, να καταλάβουμε το χωριό αυτό και μας άφησαν δύο-τρία-τέσσερα χιλιόμετρα έξω από το χωριό και έπρεπε να πάμε με τα πόδια στο χωριό μέσα από κήπους εσπεριδοειδών, μέσα από περιβόλια εσπεριδοειδών, τα οποία οι Τουρκοκύπριοι ξέροντας ότι θα γίνουν όλα αυτά, βέβαια, τα είχαν ποτίσει και ήτανε λασπωμένα και κολλήσαμε μες στις λάσπες κατά κυριολεξία. Εγώ κρατούσα, είχα ένα τυφέκιο νούμερο τέσσερα και κρατούσα -είχαμε τα λεγόμενα Μπρέν- δεν ξέρω αν τα ξέρεις τα Μπρέν. Οπλοπολυβόλα με ταινία, αλλά τα Μπρέν ήταν τα οπλοπολυβόλα του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου τα Μπρέν.

Ταινία- 

Όχι, ταινία που έμπαινε μέσα ταινία και περνούσε κάσα ταινία απ’ έξω, δίποδας μπροστά που κάνουν και αυτά κάνουν και αντιαεροπορική βολή. Βέβαια, έχουνε κάτι σφαίρες τόσες. Και αυτά όταν τα μεταφέρεις γίνονται σε 3-4 κομμάτια και εγώ κρατούσα ένα κομμάτι από τα τέσσερα και κάποια στιγμή είχαμε χαθεί μεταξύ μας στα περιβόλια και μες στις λάσπες και βρέθηκα να κρατάω ένα κομμάτι και να μην ξέρω πού βρίσκονται τα άλλα τρία κομμάτια, δηλαδή αν μας συνέβαινε κάτι εκείνη τη στιγμή, άμα μας είχαν στήσει κάποια παγίδα οι Τουρκοκύπριοι μες στα χωράφια, θα μας είχανε λιανίσει έτσι κι αλλιώς. Τελικά, βρεθήκαμε έξω από το χωριό σ’ ένα λοφίσκο έξω από το χωριό, είχαμε στρατοπεδεύσει εκεί ουσιαστικά και περιμέναμε κάποιες ενισχύσεις να ‘ρθουν, ήμασταν καμιά 30-40 και λοιπά, οι Τουρκοκύπριοι ξέρουμε ότι δεν ένα χωριό 500-600-700 κατοίκων περίπου. Είχε καμιά πενηνταριά ενόπλους. Ξέραμε περίπου και έπρεπε να το καταλάβουμε. Αυτοί είχανε βάλει και στην είσοδο του χωριού, στον δρόμο τον κύριο που μπαίνεις στο χωριό, είχανε βάλει και ένα λεωφορείο κάθετα- 

Οχύρωμα- 

Ένα οχύρωμα και λοιπά. Αρχίσαμε να ανταλλάσσουμε πυροβολισμούς, εγώ κρατούσα, ήμουνα και σε μία συνεχή αναστάτωση, γιατί μας είχαν δώσει και χειροβομβίδες και είχα τέσσερις χειροβομβίδες απάνω μου. Ήταν στο παντελόνι που έχει τσέπες εδώ, είχα μία από δω, μία από δω, και στις τσέπες του πουκαμίσου του στρατιωτικού, καλοκαίρι τώρα 40 βαθμοί που έχει κάτι τεράστιες τσέπες τα πουκάμισα τα στρατιωτικά εδώ κι είχα βάλει και μία από δω και μία από δω. 

Ήσασταν κινούμενο- 

Είχα την ανησυχία αυτή, κάποιος έριξε κάποια στιγμή μία χειροβομβίδα και του έφυγε από το χέρι και έπεσε 3 μέτρα πιο κει από μας και παραλίγο να μας σκοτώσει ο ίδιος ο δικός μας, κάποια στιγμή ανακάλυψα ότι το όπλο μου δεν πυροβολεί, γιατί το κλείστρο ήταν χαλασμένο και το πέταξα και είχα πάρει... γιατί είχαμε κάτι όπλα έξτρα εκεί πέρα που είχαν έρθει εν τω μεταξύ κάποιες ενισχύσεις και πήρα ένα «Sten», το «Sten» είναι αυτά τα αυτόματα με την με την κασέτα, με την κάθετα την σφαιροθήκη, που τα κρατάνε έτσι, τα οποία ήταν και Κυπριακής κατασκευής και ήταν και επικίνδυνα αυτά ξέρεις, Κυπριακής κατασκευής άρπα-κόλλα. Τέλος πάντων τα κουτσοβολέψαμε με αυτό. Άλλοι κρατούσαν το «Μπρέν» βέβαια. Πυροβολούσαμε έτσι... Αυτοί ήτανε πίσω στα σπίτια γύρω και πίσω από το φορτηγό και πυροβολούσανε. Εμείς πυροβολούσαμε ουσιαστικά, κάναμε κόσκινο το λεωφορείο και τα σπίτια τα πρώτα εκεί πέρα. Κάποια στιγμή σηκώσανε, ήρθε ένα σε ενίσχυση, ήρθε μία ομάδα με ένα τεθωρακισμένο -αυτό που έλεγα προηγουμένως τα Marmon Herrington- το ελαφρύ με τις ρόδες- 

Με το όπλο απάνω- 

Όταν το είδαν αυτό είναι Τούρκοι σήκωσαν σημαία άσπρη, λευκή σημαία από το λεωφορείο και κατεβήκαμε σιγά-σιγά όλοι μαζί και με το ελαφρύ το θωρακισμένο μπροστά και εισήλθαμε στο χωριό. Οι 40-50 ένοπλοι εγκατέλειψαν, έφυγαν πίσω από το χωριό αυτό, εκεί ήταν πρόποδες του Πενταδακτύλου, και πίσω υπήρχε ένα δάσος, το δάσος του Διορίους έτσι λεγότανε, υπήρχε ένα χωριό πίσω ο Διόριος και ήταν το δάσος του Διορίου και πήγανε και κρύφτηκαν στο δάσος και άφησανε τους υπόλοιπους στο χωριό βέβαια. Εμείς μπήκαμε στο χωριό, είχαμε και άγνοια κινδύνου τότε γιατί δεν ξέρεις τι μπορεί να σου παρουσιαστεί, αλλά εν πάση περιπτώσει καταλάβαμε ότι είχαν αποχωρήσει αυτοί. Πήγαμε στο κέντρο του χωριού και συγκεντρώσαμε όλους τους κατοίκους και μου ‘κανε εντύπωση που τα Τουρκάκια, απόγευμα τώρα 4:00-5:00, τα Τουρκάκια τρέχανε από τα σπίτια και φέρνανε από τα ψυγεία παγωμένο νερό σε μας να πιούμε, σου λέω θερμοκρασία 40 βαθμοί τώρα, διψασμένοι... Τι διψασμένοι! Μόνο διψασμένοι- 

Για λιποθυμία- 

Ναι, μας φέρνανε μπουκάλια, κανάτες με παγωμένο νερό από τα ψυγεία τα Τουρκάκια. Τελικά, μαζέψαμε τους κατοίκους στο κέντρο του χωριού που ήτανε κάτοικοι γυναικόπαιδα και γέροι. Δεν υπήρχανε νέοι άνθρωποι. Όλοι είχαν φύγει και, μάλιστα, μας είπαν ότι είχαν φύγει γιατί, για να μην πειράξουμε τους κατοίκους γιατί ήξεραν, λέει, ότι θα ‘ρθουνε κάποια στιγμή... Μας μας λέγανε: «Μη μας πειράξετε, λέ[01:40:00]γανε οι Τουρκοκύπριοι σε μας, γιατί σε λίγες μέρες θα ‘ρθουν οι Τούρκοι από την Τουρκία και αν μας πειράξετε θα σας τιμωρήσουν». Ξέρανε ότι θα ‘ρθουν οι Τούρκοι... 

Σαν μία μάχη που έχει κριθεί... 

Ναι, ξέρανε τα σχέδια, για αυτό φύγανε οι άλλοι. Λοιπόν, στο κέντρο του χωριού έγινε και ένα επεισόδιο: κάποιοι θέλανε... Γίναμε και πολλοί, ήμασταν πάνω από 50-60, σου λέω, κάποιοι ήθελαν να δημιουργήσουν και ιστορίες να πειράξουν γυναικόπαιδα, να σκοτώσουν... Και έγινε ένα ψιλοεπεισόδιο κάποια στιγμή, δεν θυμάμαι τώρα ποιος και τι να δημιουργήσουν τέτοιες καταστάσεις και θυμάμαι ότι μπήκα εγώ στη μέση. Τώρα το σκέφτομαι και ανατριχιάζω, γιατί θα μπορούσαν να με σκοτώσουν οι δικοί μου εμένα εκείνη τη στιγμή, αν υπήρχαν ακραίες καταστάσεις, και δυο-τρεις άλλοι, και είπαμε ότι: «Αν τολμήσετε και πειράξετε γυναικόπαιδο, θα σκοτωθούμε μεταξύ μας», και έτσι παραδόξως αλλά... Κατασίγασαν τα πάθη και οι όποιες σκέψεις και, ευτυχώς, δεν είχαμε τέτοια. Σε άλλα χωριά υπήρξαν τέτοια, σε άλλα χωριά, και άλλες καταστάσεις, σε μας ευτυχώς δεν υπήρξαν. Και κλείσαμε το βράδυ γιατί βράδιαζε... Βγάλαμε όλη τη νύχτα σκοπιά, όπως καταλαβαίνεις, πάνω στις βεράντες των σπιτιών του χωριού... 

Είχατε αυτή την εντολή ότι... 

Είχαμε την εντολή να κρατήσουμε το χωριό και να κλείσουμε, τα γυναικόπαιδα τα κλείσαμε στο σχολείο και τους γέροντες στην εκκλησία, στο τζάμι. Το βράδυ το πρώτο βράδυ. Κλείσαμε τα γυναικόπαιδα στο σχολείο και τους γέροντες στο τζαμί τη νύχτα και έβγαλαν την νύχτα κρατώντας σκοπιές, βέβαια, και λοιπά γύρω γύρω από το χωριό, γύρω-γύρω από το κέντρο του χωριού βασικά και την άλλη μέρα πρωί-πρωί πήραμε εντολή και φύγαμε εμείς και έμειναν αυτοί που ήρθανε εκ των υστέρων, βέβαια, και εμείς φύγαμε και πήγαμε από κάτω από το χωριό από την Αγία Ειρήνη είναι ο κόλπος που σου είπα της Μόρφου και γύρω γύρω από τον κόλπο αυτό υπήρχαν φυλάκια. Υπήρχανε φυλάκια υπόγεια με μπετόν αρμέ, για να κρατήσουν γραμμή, γιατί από εκείνα τα σημεία υπήρχε πάντα ο κίνδυνος να γίνει η εισβολή των Τούρκων. Και τότε λέγανε ότι οι Τούρκοι θα θελήσουν να κάνουν εισβολή, λέει, και από κει, από πάνω δηλαδή και από δω και να κάνουν συνένωση. Και κρατήσαμε εκείνη τη γραμμή όλη την παραλιακή, όταν λέω παραλιακή, εννοώ στα 200 μέτρα πάνω από το κύμα, η πρώτη όμως γραμμή, γιατί υπήρχε και η δεύτερη γραμμή. Και είμαστε σε ένα φυλάκιο που λες που ήτανε μπετόν αρμέ σε σχήμα Τ, σε σχήμα Τ, και μπροστά μπροστά η τρύπα του φυλακίου είχαμε ένα οπλοπολυβόλο Browning. Υπάρχει το Browning, το Browning ήτανε και αυτό του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου το οποίο κάνει αντι-αεροπορική βολή, αλλά κάνει και βολή κατά πλοίων, αυτών που κατεβαίνουν στην παραλία και λοιπά. Είναι πολύ ισχυρό όπλο και αυτό με ταινία, με κάσες και ταινίες, με σφαίρες τόσες. 

Και είναι στερεωμένο στην βάση; 

Ναι στην βάση, είχε βάση. Υπάρχει και το Browning το μεταφερόμενο πάνω σε αυτοκίνητα σε Land Rover και τέτοια, αλλά υπάρχουν και αυτά που είναι σε βάση, όπως λες κι εσύ. Και εκεί κάτσαμε 6-7 μέρες, βέβαια, και μας εγκατέλειψαν εκεί πέρα το διπλανό μας φυλάκιο ήταν 1,5 χιλιόμετρο από πάνω και 1,5 χιλιόμετρο από κάτω, ήμασταν εγκαταλελειμμένοι. Την δεύτερη μέρα το βράδυ, ήρθε ένα αυτοκίνητο ένα Land Rover και μας έφερε ψωμί και χαλούμι, το Κυπριακό τυρί να φάμε πεινασμένοι, διψασμένοι, εγκαταλελειμμένοι. 

Εκεί πολεμούσατε ή περιμένατε; 

Εκεί περιμέναμε, εκεί ήμασταν, αν ο μη γένοιτο εισβάλλουν από κει. Και επειδή ο κόλπος αυτός είναι μεγάλος, μιλάμε για 30-40 χιλιόμετρα τώρα αυτό που σου κάνω- 

Α, ήτανε πολύ μεγάλο- 

Και εμείς ήμασταν εδώ και τις πρώτες μέρες στην Κύπρο, υπήρχε συσκότιση λόγω της εισβολής και για τα αεροπλάνα και λοιπά. Την τρίτη μέρα που έγινε ανακωχή, την τέταρτη μέρα μάλλον που έγινε ανακωχή και άναψαν τα φώτα, απέναντι είχε χωριά, απέναντι στην ξηρά απέναντι είχε χωριά και άναψαν φώτα και βλέπαμε φώτα. Μία μάζα φώτων εδώ, μία μάζα φώτων εκεί, μια μάζα φώτων από ‘δω, 4-5-6-7, και ξέρεις τι υπολογίζαμε εμείς; Το βράδυ τα βλέπαμε αυτά το βράδυ, ότι ήταν πλοία. Τα παίρναμε για πλοία και λέγαμε ότι θα γίνει εισβολή από κει, και το πρωί πρέπει να μας, ήμασταν όλη νύχτα ξύπνιοι για να αντιμετωπίσουμε το πρωί πρωινή απόβαση, άσε. 

Δεν είχατε καμία πληροφορία για τίποτα από κανέναν; 

Τίποτα, ήρθε ένας λοχαγός Κύπριος κάποια στιγμή μετά από τρεις μέρες και μας είπε ότι: «Εδώ θα πολεμήσουμε, θα τους συντρίψουμε πάνω στο κύμα και θα κάνουμε και στο νησί τάδε το Ιαπωνικό, οι Ιάπωνες που έκαναν απόβαση οι Αμερικανοί και αυτό και τους διέλυσαν και αυτό έτσι θα κάνουμε και εμείς...». Μαλακίες, κάποιος Ευσταθίου Κύπριος. Και έλεγε: «Κι αν ακόμα δεν μπορέσουμε να κρατήσουμε τη γραμμή αυτή, θα υπάρξει άλλη γραμμή πίσω και θα μεταφερθούμε στην άλλη γραμμή πίσω και...», μαλακίες, τέλος πάντων. Τότε λοιπόν τη δεύτερη ή τρίτη μέρα που ήρθε ο Ευσταθίου για να μας ενημερώσει και να μας εμψυχώσει και λοιπά, Κύπρος λοχαγός είπαμε αυτός του τάγματος υποδιοικητής, και τον ρωτήσαμε, ήρθε η κουβέντα για τον... Εγώ τον ήξερα αυτό γιατί τον είχα μαζί, τον είχα λοχαγό όταν υπηρετούσα, τον ήξερα και κάποιος ρώτησε, εν πάση περιπτώσει, για τον αυτόν και λέει: «Ο διοικητής; Ποιος διοικητής, δεν υπάρχει διοικητής». Και είπα εγώ: «Ο διοικητής μας, ο τάδε», γιατί ήξερα και το όνομά του τότε, τώρα δεν το θυμάμαι. «Πού είναι; Που μας έβγαλε λόγο στο Συριανοχώρι...»; « Α, αυτός έφυγε, μετά τον λόγο έφυγε και πήγε στην Λεμεσό και έφυγε με το καράβι είναι στην Ελλάδα». Λέω: «Ο διοικητής του τάγματος μας, της πρώτης γραμμής ουσιαστικά έφυγε;». «Ναι, έφυγε, δεν υπάρχει διοικητής, εγώ εκτελώ χρέη διοικητή σαν υποδιοικητής». Σε συνέχεια αυτού που σου ‘λεγα προηγουμένως, αυτός που μας έβγαλε τον εμπρηστικό λόγο τον εθνικιστικό, τον πατριωτικό λόγο αυτό, να πετάξουμε τους Τούρκους στη θάλασσα είχε πεταχτεί, και έφυγε. 

Ήτανε ήδη στην Ελλάδα; 

Ναι, ήταν ήδη στην Ελλάδα- 

Σπίτι του- 

Βρέθηκε πήγε στην Λεμεσό και έφυγε με το καράβι που φεύγανε οι υπόλοιποι αξιωματικοί, με την οικοσκευή του με όλα. Δεν άφησαν τίποτα τυχαίο ή τίποτα πίσω. Υπήρχαν, όμως, και εξαιρέσεις ανθρώπων που έμειναν και πολέμησαν και υπήρχαν και διοικητές που σκοτώθηκαν, Ελλαδίτες... Ήρωες, ήρωες.

Κι εσείς πώς νιώσατε; 

Και μάλιστα, λέγανε σε μια μαρτυρία κάποιου διοικητή τάγματος που πολεμούσε στην Κερύνεια που περίμεναν τα αεροπλάνα τα Ελληνικά, γιατί το σχέδιο ήταν να παρέμβει η Ελλάδα και η Ελληνική αεροπορία και άκουσε, λέει, το διάγγελμα του Καραμανλή που είχε γυρίσει, εν τω μεταξύ, ο Καραμανλής εδώ που έπεσε η Χούντα και λοιπά και λοιπά και έκανε ένα διάγγελμα ότι: «Η Κύπρος, δυστυχώς δεν μπορούμε να βοηθήσουμε, γιατί η Κύπρος πέφτει μακριά». Ενώ όλα τα σχέδια προέβλεπαν το πρώτο σαρανταοχτάωρο να παρέμβει Ελλάδα και λοιπά η αεροπορία και λοιπά, και σηκώθηκε λέει και είπε, που είδε τα αεροπλάνα, και είδε τα αεροπλάνα λέει στον αέρα και νόμιζε ότι είναι τα Ελληνικά και σηκώθηκε να πανηγυρίσει και, τελικά, του φωνάξανε και μπήκε στο καταφύγιο λέει και λοιπά, και είπε: «Πουτάνα Ελλάδα, μας πρόδωσες. Πουτάνα Ελλάδα, μας πρόδωσες». Εν πάση περιπτώσει, υπήρχανε και αξιόλογοι άνθρωποι που έμειναν και πολέμησαν, αλλά ήταν η ισχνή μειοψηφία και οι μη μυημένοι, βέβαια. Οι μη μυημένοι. 

Για αυτό που λέτε τώρα, για το σχέδιο που δεν πραγματοποιήθηκε, να με διορθώσετε αν κάνω λάθος, έχω ακούσει από μία οικογενειακή μου φίλη Κύπρια που σας ανέφερα που έζησε την εισβολή, ότι υπήρχε ένα [01:50:00]μότο εντός εισαγωγικών των Τούρκων, περιπαικτικό ως προς τους Κύπριους για την αναμονή των Ελλήνων, το: «Σε περίμενα και δεν ήρθες», αυτό το έχετε ακούσει ποτέ; 

Ουσιαστικά το ίδιο λέμε, το ίδιο λέμε. Εγώ ήξερα, επειδή σου λέω είχα υπηρετήσει και σε επιτελικά γραφεία ένα μικρό διάστημα, ήξερα ότι τα σχέδια του Κυπριακού στρατού σε συνεργασία με τον Ελληνικό στρατό βέβαια, γιατί τα σχέδια αυτά τα κάνανε Έλληνες αξιωματικοί σε συνεργασία και με τον Γενικό Επιτελείο εδώ της Ελλάδος, ήταν οι Κύπριοι να κρατήσουν 48 ώρες σε περίπτωση εισβολής, να κρατήσουν 48 ώρες, μέχρι να επέμβει η Ελλάδα. Αυτό ήταν το μότο. Αυτό ήταν το σχέδιο μάλλον, όχι το μότο, το σχέδιο. Το σχέδιο το πολεμικό ήταν να κρατήσουν οι δυνάμεις οι Κυπριακές να κρατήσουν τόσο όσο μέχρι να επέμβει Ελλάδα, δηλαδή 48 ώρες, αυτό ήτανε. Και θα μπορούσαν να κρατήσουν, αν δεν υπήρχε προδοσία βέβαια, γιατί υπήρξε προδοσία. Θα μπορούσαν να κρατήσουν. Σου λέω ότι... Υπάρχουν πολλά στοιχεία, τώρα είναι άπειρα κιόλας τα στοιχεία. Εδώ ξυπνήσανε τάγματα, ενεργά τάγματα της Κερύνειας που υποτίθεται ότι σε περίπτωση εισβολής θα επάνδρωναν τα φυλάκια με κανόνια εναντίον των πλοίων που θα ερχόντουσαν των αποβατικών δηλαδή, θα επάνδρωναν τα φυλάκια της Κερύνειας που ξυπνήσανε το πρωί της Δευτέρας 20 Ιουλίου με από τις κανονιές των κανονιών των πλοίων και των όλμων των ήδη αποβιβασθέντων Τούρκων στρατιωτών και μετά από λίγο, βέβαια, μετά τις 5:00 το πρωί που ξημέρωσε, τον βομβαρδισμό των αεροπλάνων έτσι, ξυπνήσανε από αυτό, και όλη νύχτα υποτίθεται ότι όλα τα δίκτυα να τον κόσμον, μετέδιδαν την πληροφορία ότι τα αποβατικά ξεκίνησαν από την Τουρκία προς Κύπρο, για να γίνει απόβαση, και οι δικοί μας και το Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου έλεγε ότι οι Τούρκοι μπλοφάρουν, κάνουν ασκήσεις και μπλοφάρουν. Αυτή ήταν η επίσημη θέση του Κυπριακού καθεστώτος τότε, αυτού που κατέλαβαν την εξουσία, των πραξικοπηματιών ουσιαστικά. Αυτό ήταν το... Και επαναλαμβάνω το αυτό το, ότι οι καταδρομείς ανεβαίνοντας που σάρωσαν το μεγαλύτερο θύλακα των Τούρκων σε διάστημα 12 ωρών και ανέβηκαν στον Πενταδάκτυλο απάνω βλέποντας κάτω την εισβολή, δηλαδή αν είχανε και με ελαφρύ οπλισμό ακόμα και με όλμους θα μπορούσαν να χτυπήσουν τον εισβολέα κάτω στη θάλασσα πάνω και με το πρώτο φως της ημέρας τους ανακάλεσαν, τους έδωσαν διαταγή να γυρίσουν πίσω και γυρίσανε πίσω.  Και εγώ είχα φίλο που έφτασαν μέχρι εκεί και βγάζανε χαρακώματα. Μάλιστα, μου ‘λεγε ο φίλος μου ο Καρασαλής, δεν το έλεγε σε μένα, το έλεγε σε κοινούς φίλους: «Όταν βγάζαμε το χαράκωμα με την αξίνα, το χαράκωμα, για να οχυρωθούμε και να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τους Τούρκους από εκεί απάνω, όπως έβγαζε -λέει- το χώμα το φρέσκο έξω, ένιωσε κάποια στιγμή -λέει- να πέφτει ένα βλήμα όλμου, το οποίο έπεσε πάνω στο φρέσκο χώμα του λάκκου, του αναχώματος που έσκαβε και επειδή ήταν μαλακό το χώμα, δεν χτύπησε σε σκληρό να εκραγεί...». Το βλήμα του όλμου εκρήγνυται μόλις χτυπήσει η κεφαλή του σε σκληρό αυτό, και επειδή έπεσε πάνω στο μαλακό χώμα έμεινε το βλήμα δίπλα του, στο 1,5 μέτρο τώρα μιλάμε, δεν εξερράγη. Και λέει: «Μόλις συνειδητοποίησα ότι εκείνη τη στιγμή θα εξαερωνόμουν ουσιαστικά με έλουσε ένας κρύος ιδρώτας, άσπρισα, κιτρίνισα, έκατσα και λιποθύμησα», και έτρεξαν οι άλλοι και με συνέφεραν και λοιπά. Μόλις συνειδητοποιήσεις ότι εκείνη τη στιγμή πέρασε ο χάρος από δίπλα σου και σου ‘δωσε ένα μπάτσο, παθαίνεις αυτό το σοκ. Και αυτοί μετά από λίγες ώρες, λέει, τους έδωσαν εντολή να γυρίσουν πίσω. Και ήτανε και το τάγμα, το Τάγμα Ελλήνων Λοκατζήδων, οι οποίοι πολέμησαν, ήρωες και αυτοί και ήρωες άλλοι ήρωες ήταν ότι για τους Ελλαδίτες γιατί -μην περάσει η εντύπωση ότι εγώ κατηγορώ- κατηγορώ τους εντεταλμένους και τους προδότες Ελλαδίτες. Η ΕΛΔΥΚ, εκείνη η Ελληνική δύναμη Κύπρου που σου είπα που με βάση τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου οι 950- 

Η νόμιμη. 

Η νόμιμη ναι. Εκείνη πολέμησε μέχρι εσχάτων, αυτή την Ελληνική δύναμη εκεί την μισούσαν οι Τούρκοι, τα αεροπλάνα τα Τουρκικά το χώρο της ΕΛΔΥΚ, το στρατόπεδο της ΕΛΔΥΚ, το σκάψανε εκ θεμελίων. 

Το ισοπέδωσαν; 

Το ισοπέδωσαν δεν λες τίποτα, το σκάψανε, τέτοιο μένος είχανε. Βέβαια το τάγμα ξέρεις, όταν γίνεται πόλεμος μεταφέρεται από τις εγκαταστάσεις του, φεύγει. Εκεί γύρω, βέβαια. Και αυτοί πολέμησαν μέχρι εσχάτων και υποχωρώντας, επειδή ήταν πάνω στην γραμμή αντιπαράθεσης ουσιαστικά, υποχωρώντας ήρθανε και ενώθηκαν με τις Κυπριακές δυνάμεις στην περίφραξη του αεροδρομίου της Λευκωσίας τότε και κράτησαν εκεί με τις Κυπριακές δυνάμεις κράτησαν την γραμμή... Ήταν η πιο ευάλωτη γραμμή αυτή, γιατί αν έπεφτε εκείνη η γραμμή εκεί, θα έπεφτε το αεροδρόμιο πρώτον και, δεύτερον, θα εισέρχονταν οι Τούρκοι στη Λευκωσία, δηλαδή θα καταλαμβάνονταν ουσιαστικά η Λευκωσία και εκεί έγιναν μάχες σχεδόν σώμα με σώμα και εκεί αποδείχθηκε, λέει, ο ηρωισμός και των Κυπρίων, αλλά και των Ελλαδιτών. Γιατί εκεί υπήρχε και η μορφολογία του εδάφους τέτοια, βέβαια, που ήτανε... Το αεροδρόμιο ήτανε πάνω σε ένα ύψωμα, οροπέδιο πιο ψηλά από την υπόλοιπη Λευκωσία και από το υπόλοιπο βόρειο κομμάτι που έρχονταν οι Τούρκοι, λεφούσια. Είχανε βάλει γραμμή οι Τούρκοι τανκς και ξεκινούσαν τα τανκς και πίσω τα λεφούσια το πεζικό, και η δική μας γραμμή να ανακόψουν αυτό το πράγμα. Σου λέω, υπήρχε το φυσικό ανάχωμα που ήταν το ύψωμα, το σχετικό ύψωμα και, από την άλλη, ο ηρωισμός των δικών μας γιατί οι δικοί μας λέει εκεί στη γραμμή, πάλι εκεί είχα ένα φίλο. Λέει ότι: «Είχαμε δεν είχαμε λέει 4 ή 5 ΠΑΟ», όλη η γραμμή αυτή μιλάμε τώρα για 3 χιλιόμετρα, ίσως και παραπάνω, είχανε 4-5 ΠΑΟ. Τα ΠΑΟ είναι τα Πυροβόλα Άνευ Οπισθοδρομήσεως. 

Δηλαδή, τα αφήνεις εκεί, καθώς φεύγεις; Αν χρειαστεί να φύγεις; 

Όχι, είναι πάνω σε βάσεις αυτά, είναι αντιαρματικά και χτυπούσαν με αυτά τα τανκς και όταν μιλάμε για... Κοίταξε μία γραμμή τώρα 2-3 χιλιομέτρων, ξεκινούσαν τανκς. Πόσα θα τανε; 40-50-60-80, πόσα ήτανε; Όλα μαζί λέει ξεκινούσαν να ‘ρθουνε προς το ύψωμα, και εμείς μετά ΠΑΟ τους χτυπούσαμε και με τα μυδραλιοβόλα το πεζικό. Το πεζικό, λέει, όταν χτυπούσαμε 2-3 τανκς, τα υπόλοιπα αρχίζαν και γυρίζαν πίσω. 

Α, δεν κλείνανε; Δεν κλείνανε τις γραμμές; Κάνανε οπισθοχώρηση; 

Γυρίζαν πίσω, το πεζικό όπου φύγει-φύγει και τους καθαρίζαμε τα μυδραλιοβόλα. Εκεί έπεσε πολύς κόσμος Τούρκος, Τούρκοι, πολλοί Τούρκοι. Γενικώς, εν πάση περιπτώσει, κρατήσαν την γραμμή με ηρωισμό και μόνο, όχι με οπλισμό με ηρωισμό. Και μάλιστα εκεί λέγεται ότι ανακάλυψαν κιόλας εκεί πέρα, λέει, ότι όταν χτυπούσαν κάποια άρματα και άνοιγαν τους θαλάμους να φύγουνε, λέει, ήτανε... Μάλλον όχι, εκ των υστέρων βρήκανε, λέει, ήτανε πολύ μέσα από το προσωπικό που ήταν μες στο τανκ, τους είχανε δεμένους με αλυσίδες, για να μη σηκωθούν να [02:00:00]φύγουν. Να μην σηκωθούν να ανοίξουν τους θαλάμους από πάνω και να φύγουν και μάλιστα, λέει, ήτανε και πολύ, καλά αυτό ήταν γενικότερο φαινόμενο, μαστουρωμένοι. Αυτό μου το έλεγε και ο αδερφός μου που ήτανε λίγο παρακάτω, ο αδελφός μου ήταν στρατιώτης τότε και γινόταν έτσι και σε ένα λόφο παρακάτω στο χωριό Βασίλεια, «Και ερχόντουσαν -λέει- και ήμασταν πάνω στο ύψωμα στο φυλάκιο και τους πολυβολούσαμε και συνέχιζαν να ‘ρχονται, συνεχίζανε να έρχονται σαν να ήτανε μαστουρωμένοι». Ήταν μαστουρωμένοι, τους είχανε μαστουρωμένους. 

Για να μην οπισθοχωρήσουνε... 

Περνούσε πρώτα, λέει, αεροπορία λέει και μας πολυβολούσε πέντε ώρες. «Έφαγα -λέει- χώμα -ο αδελφός μου- ήμασταν το κεφάλι μας μες στο χαράκωμα μες στο χώμα, κάτω από το χώμα, από την από το φόβο και από την... Κι όταν σταματούσαν τα αεροπλάνα ξεκινούσε το πεζικό να ‘ρθει να πάει να καταλάβει το λόχο, και εκεί γινόταν σφαγή», λέει. 

Κράτησε αυτή η γραμμή, όμως. 

Κράτησε αυτή η γραμμή, έσπασε όμως μετά την ανακωχή. Έγινε η ανακωχή την τετάρτη-πέμπτη μέρα πότε ήτανε, και μετά ξεκίνησε η δεύτερη φάση 14 Αυγούστου, και η γραμμή ακριβώς έσπασε εκεί που σου είπα, Βασίλεια που ήταν αδερφός μου και λοιπά, γιατί από την άλλη που ήτανε η άκρη του Πενταδάκτυλου δεν μπορούσε να σπάσει από εκεί. Έσπασε από τη μέση και μάλιστα ό, τι ήταν εδώ μέσα αφού έσπασε έτσι η γραμμή, εγκλωβίστηκε πολύς κόσμος εδώ πέρα. Που πολλοί χαθήκανε αυτοί, τους σκοτώσανε, τους βρήκανε... Κάποιοι κατόρθωσαν και πέρασαν και πολλοί εγκλωβίστηκαν εκεί και χάθηκαν. Βέβαια, αυτά που σου λέω, οι αντιστάσεις αυτές ήτανε μεμονωμένες. Οι αντιστάσεις αυτές ήταν μονωμένες. Η ουσιαστική αντίσταση στο μέτωπο δεν υπήρχε. Την 21η Αυγούστου, την 14η Αυγούστου που έγινε η δεύτερη φάση, ουσιαστικά οι Τούρκοι επέλασαν χωρίς αντίσταση. Η Μόρφου, η πεδιάδα και η πόλη της Μόρφου, κατελήφθη χωρίς αντίσταση και τα χωριά γύρω-γύρω μέχρι τους θύλακες που είχανε στην βορειοδυτική Κύπρο, Λεύκα και Λιμνίτη και Κόκκινα, έφτασαν εκεί οι Τούρκοι χωρίς να πέσει πυροβολισμός. Ουσιαστικά, το μέτωπο κατέρρευσε. Το μέτωπο που ήταν ο αδερφός μου που σου λέω, κατέρρευσε, πήραν εντολή να φύγουν να γυρίσουν πίσω στη δεύτερη φάση. Ούτε καν αντιστάθηκαν. Και βέβαια, όλη εκείνη περιοχή, η πεδιάδα, η μεγαλύτερη πεδιάδα της Κύπρου κατελήφθη, χωρίς να πέσει μία σφαίρα από την βορειοκεντρική-δυτική Κύπρο και από την βορειοανατολική, προχώρησαν οι Τούρκοι στην Αμμόχωστο και η Αμμόχωστος κατελήφθη πάλι, χωρίς να πέσει σφαίρα. Η Αμμόχωστος, αυτή που λέμε σήμερα η Αμμόχωστος, η Λουτρόπολη της Κύπρου, οι Κάννες της Κύπρου. 

Αυτό το τεράστιο παραλιακό μέτωπο. 

Εκείνο το τεράστιο παραλιακό μέτωπο που είναι και σήμερα ακόμα είναι τόσο επιβλητικό, η Λουτρόπολη της Κύπρου με τον τεράστιο τουρισμό τότε. Τότε. Έπεσε χωρίς να πέσει μία σφαίρα, χωρίς να πέσει μία σφαίρα, αγαπητέ. Είναι να το ακούς και να λες: «Τι πατριωτισμός τώρα και οι Έλληνες οι μαχητές οι ήρωες», και αυτά. Όταν λέω τώρα Έλληνες, βάζω και για μας μέσα τους Κύπριους.

Δεν το συζητώ. 

Προδοσία μεγάλη, μεγάλη προδοσία, χάθηκε η Κύπρος. Ανοίξαμε εμείς οι ίδιοι την κερκόπορτα και μπήκαν οι Τούρκοι και παραμένουν εκεί και θα παραμείνουν εσαεί, δυστυχώς. 

Εσείς, κύριε Γιώργο, όταν έγινε η ανακωχή, τι κάνατε; Πώς νιώθατε; Ποιες ήταν οι επόμενές σας μέρες; 

Όταν έγινε η ανακωχή, εγώ ήμουνα στο στρατό. Εγώ τότε δούλευα σε τράπεζα στην «Barclays», η Αγγλική τράπεζα μία από τις πολλές τράπεζες στην Κύπρο και μετά από 10 μέρες είχε δοθεί εντολή οι τραπεζικοί να γυρίσουν προσωρινά, για να ανοίξουν οι τράπεζες και έτσι γύρισα στη Μόρφου κατευθείαν από το φυλάκιο εκεί που σου είπα της Αγίας Ειρήνης της παραλίας. 

Η πρώτη εντολή που πήρατε ήταν να γυρίσετε πίσω στην τράπεζα, από το φυλάκιο; 

Από το στρατό, από το φυλάκιο, ναι. Γύρισα στην τράπεζα και ανοίξαμε την τράπεζα, αλλά μόλις έγινε αυτό έγινε η δεύτερη φάση της εισβολής, 14 Αυγούστου, και τότε κατελήφθη η Μόρφου. Εγώ ξαναεπέστρεψα στο στρατό, βέβαια, πάνω στο βουνό πλέον είχε μεταφερθεί η μονάδα. Σου λέω στο δεύτερο γύρο δεν έπεσε σφαίρα έτσι. Είχα προλάβει μόνο να πάρω την οικογένεια να τους βάλω σε ένα αυτοκίνητο και να τους πάω στο βουνό εν μέσω βομβαρδισμών την 14η Αυγούστου τώρα του 1974. Οι Τούρκοι βομβάρδισαν αδιακρίτως... Και το γελοίο της ιστορίας το τραγικό, αλλά και γελοίο της ιστορίας, είναι ότι όλοι αυτοί οι χουντικοί, οι φασίστες, οι ακροδεξιοί, η ΕΟΚΑ Β’, όλοι αυτοί δεν πήγαν να πολεμήσουν τον Τούρκο. Σε ομάδες και κάνανε, στήνανε οδοφράγματα στους δρόμους να ελέγξουν τους Κύπριους. 

Στην Λευκωσία; 

Στην Κύπρο, γενικότερα. Γιατί εμείς, για να πάμε για να πάμε από τη Μόρφου στο Τρόοδος απάνω στο βουνό συναντήσαμε μπλόκα ΕΟΚΑ Β-τζήδων που μας έλεγαν που πάμε και γιατί πάμε, και τα αεροπλάνα από πάνω βομβαρδίζαν. 

Ούτε Τούρκοι να ΄ταν. 

Ούτε Τούρκοι... Ήταν στο βουνό, ήταν στο βουνό και κάνανε μπλόκα. Εγώ παρουσιάστηκα στη μονάδα μου απάνω στην Εβρύχου, στρατοπεδέψαμε εκεί. Μετά μας στείλανε, πήγαμε προς την άκρη-άκρη της Μόρφου δυτικά, όπου ήτανε σου είπα δύο-τρεις θύλακοι Τουρκοκυπριακοί και φτάσανε μέχρι εκεί θα τα κατοχικα στρατεύματα και υπήρξε ο κίνδυνος να επεκταθούν και πιο δυτικά και να κατέβουν και προς τα κάτω και πήγαμε και κρατήσαμε εκείνο το μέτωπο εκεί που πάλι μας βόλευε πολύ η μορφολογία του εδάφους ουσιαστικά, γιατί ήταν βουνοπλαγιές, βουνά. Οπότε, εύκολα κρατάς στο βουνό, γιατί δεν υπεισέρχονται τανκς και λοιπά και λοιπά. Περάσαν πάλι καμιά δεκαριά μέρες, υπήρξε ανακωχή βέβαια. Πάλι ειδοποιήθηκα να επιστρέψω να ανοίξουν οι τράπεζες. Εν τω μεταξύ, εγώ είχα τη φιλοδοξία πάντα να πάω για σπουδές και η δουλειά μου στην τράπεζα ήταν προσωρινή, για να μαζέψω λεφτά να φύγω για σπουδές και, μάλιστα, τότε είχα περάσει... Το μοναδικό ανώτερο ίδρυμα στην Κύπρο τότε σχολικό ήταν το ΑΤΙ, το Ανώτερο Τεχνολογικό Ινστιτούτο, που ήτανε σε επίπεδο, κολέγιο ουσιαστικά ήτανε, αλλά ήτανε σε Αγγλικό πρότυπο φτιαγμένο. Και άμα τελείωνες αυτό ήταν για μηχανολόγους μηχανικούς και ηλεκτρολόγους μηχανικούς και Civil Engineers, τους πολιτικούς [02:10:00]μηχανικούς. Πέρασα σε αυτό. Ήταν πολύ δύσκολο να περάσεις, τότε δίναμε στην Κύπρο του ‘70 που τελείωσα εγώ, δίναμε Παγκύπριες εξετάσεις που με βάση αυτές έμπαινες στο ΑΤΙ και είχα περάσει εγώ τότε. Ήμουνα πολύ καλός στις θετικές επιστήμες, έως άριστος μαθηματικά-φυσική-χημεία και τότε στην Κύπρο -η Ελλάδα όπως και σήμερα ακόμα- δίνει κάποιες θέσεις για τους Κύπριους στα Ελληνικά πανεπιστήμια και την επιλογή την έχουν οι Κύπριοι- 

Τι θα επιλέξουν; 

Όπως δίνουν και σε ομογενείς και λοιπά. Και με βάση αυτές τις εξετάσεις, επιλέγονταν και αυτοί που ήθελαν και δήλωναν εισαγωγή σε πανεπιστήμιο στην Αθήνα. Βέβαια, τότε υπήρχε το ρεύμα ότι οι Κύπριοι που, συνήθως, πηγαίναν να σπουδάσουν που ήταν οι ματσό... Εμείς είμασταν φτωχοί, προτιμούσαν να πάνε Αγγλία, γιατί στην Αγγλία είχαν, επειδή υπήρχε εκεί η Ελληνοκυπριακή παροικία του Λονδίνου και επειδή η Κύπρος σαν Κύπρος πρώην αποικία των Εγγλέζων με βάσεις ήδη στην Κύπρο τότε και μέλος της Κοινοπολιτείας, είχαμε ασυλία στην Αγγλία -είχαμε όχι ασυλία πώς το λένε- δωρεάν δίδακτρα στην Αγγλία και προτιμούσαν πολλοί και πήγαιναν στην Αγγλία. Οπότε, οι θέσεις στην Ελλάδα ήτανε πολύ περισσότερες από το ενδιαφέρον των Κυπρίων σε κάποιες σχολές, ιδίως στα φιλολογικά και στη νομική και λοιπά. Οπότε, όσοι δηλώναν αυτό, έμπαιναν εύκολα με βάση τις Παγκύπριες εξετάσεις και εγώ μπήκα σε μία σχολή, μπήκα στη Νομική σχολή. Βέβαια, σου είπα ότι εμείς πηγαίναμε στρατιώτες με τη λήξη του σχολικού έτους, της έκτης γυμνασίου. Οπότε, η εγγραφή αυτή ίσχυε για το που τελειώναμε τον στρατό. Εγώ τελειώνοντας τον στρατό δεν είχα λεφτά και είχαμε έναν αδελφό που σπούδαζε ήδη τότε μεγάλο -πέντε χρόνια μεγαλύτερο από μένα- που σπούδαζε στην Αθήνα με χίλια βάσανα και με χίλια στερήσεις, δεν υπήρχε δυνατότητα ούτε στο ένα εκατομμύριο βέβαια, και είχα την σκέψη και λοιπά. Έδωσα ένα διαγωνισμό σε μία τράπεζα τότε ήταν σχετικά τα πράγματα, όχι πολύ δύσκολα, και πέρασα σε μία τράπεζα να δουλέψω για ένα διάστημα δύο χρόνων και να φύγω για σπουδές. Και επειδή είχα την εγγραφή αυτήν, βέβαια, στην Αθήνα, αλλά το κόστος δεν άλλαζε. Είχα τότε ένα ξάδερφο, ο οποίος ήταν στην Αμερική και σπούδαζε, στην Αμερική γιατί ο πατέρας του ήταν Αμερικανός και, εν πάση περιπτώσει, είχε μία άλλη ιστορία εκεί πέρα και αυτός σπούδαζε εκεί με υποτροφία και επειδή ήμασταν αδελφικοί, αδέλφια με τον ξάδερφο αυτόν, είχαμε αλληλογραφία και μου έλεγε: «Έλα έλα έλα στην Αμερική, έλα στην Αμερική, μάζεψε λίγα λεφτά και έλα και τα άλλα θα τα βρούμε εδώ πέρα, γιατί εγώ έχω εδώ υποτροφία, και θα βρούμε και μία σου βρω και μία δουλειά στο πανεπιστήμιο και λοιπά που βοηθούν τους φοιτητές και λοιπά θα τα βολέψουμε και αυτά». Με είχε ψήσει εν πάση περιπτώσει, και εγώ μάζευα λεφτά, για να φύγω κάποια στιγμή, το Δεκέμβρη του ‘74 δηλαδή εγώ θα είχα πάει στην Αμερική.

Εκεί ήταν το πλάνο- 

Στο δεύτερο εξάμηνο, εκεί είναι εξάμηνα οι σχολές. Δεν είναι ετήσια, είναι εξάμηνα. Ήταν αυτός ο προγραμματισμός, αλλά μεσολαβούσης της εισβολής το καλοκαίρι του ‘74, έξι μήνες νωρίτερα, εκτός του ότι ανατράπηκαν τα σχέδια αυτά και ό, τι οικονομικό υπήρχε στην άκρη για το ταξίδι αυτό, είχε φαγωθεί με την προσφυγιά τον γονιών μου και λοιπά μετά και αποφάσισα αφού ήταν έτσι κι αλλιώς να φύγω εγώ από την τράπεζα για σπουδές, ήταν εδώ ο αδερφός, ο ένας που σου λέω, είχα την εγγραφή αυτήν στη Νομική. Όσοι είχαν εγγραφές στα πανεπιστήμια, απολύονταν από το στρατό -για τους εφέδρους μιλάω πάντα- γιατί εγώ απολύθηκα τέλη Οκτωβρίου-μέσα Οκτωβρίου κάπου εκεί, εντάξει θα απολυόμουν τέλη Νοεμβρίου, αλλά απολύθηκα λίγο νωρίτερα λόγω σπουδών και έφυγα και ήρθα στην Αθήνα για σπουδές. Και όταν λέω ήρθα στην Αθήνα, εννοώ με ένα βαλιτσάκι κι είχε μέσα ένα πουλόβερ, ένα πουκάμισο, ένα πουλόβερ και μάλιστα, θυμάμαι και το χρώμα του μπορντό κλειστό εδώ, που μου το χαρίσανε ένας ξάδερφος στην Κύπρο, δύο σώβρακα και 2-3 ζευγάρια κάλτσες. Αυτά είχα μέσα. Δεν είχα τίποτα άλλο, και μηδέν λεφτά στην τσέπη, όπως καταλαβαίνεις. Και ήρθα στην Ελλάδα και σιγά-σιγά επιβιώσαμε. 

Έχετε ξαναπάει στην Κύπρο από τότε... 

Τελείωσα την Νομική, εν πάση περιπτώσει, για να το κλείσω αυτό, την Νομική την τελείωσα. Έχω ξαναπάει στην Κύπρο, βέβαια, έχω ξαναπάει. Έχω ξαναπάει, αλλά επειδή το μέρος μου είναι κατεχόμενο, πάω Λευκωσία βέβαια. Στη Λευκωσία, πηγαίνοντας, πηγαίνεις 24 μίλια μακριά από το σπίτι σου και δεν μπορείς να πας σπίτι σου, νιώθω ξένος. Είναι ένα ξένο μέρος για μένα, όταν πας και δεν πας στο σπίτι σου... 

Σας έχουν αφαιρέσει την πατρίδα σας. 

Είσαι ξένος πηγαίνοντας και καθήμενος στην Κύπρο δυο-τρεις μέρες και βλέποντας 2-3 στενούς συγγενείς και 1-2 φίλους με τους οποίους εξακολουθείς να διατηρείς επαφές, δυο-τρεις φίλους και δυο-τρεις συγγενείς, και περάσουν δυο-τρεις μέρες, μετά δεν έχεις τίποτα άλλο να κάνεις, εγώ δηλαδή για μένα πάντα μιλώ, νιώθω ξένος και έχω έντονο το αίσθημα της φυγής. Ενώ έχω έντονο το αίσθημα να πάω, μόλις πάω και περάσουν 2-3 μέρες, έχω έντονο το αίσθημα της φυγής και φεύγω. Άλλοι πάνε, λέει, και κάνουν διακοπές και αυτό και γυρίζουν και κάνουν... Εγώ δεν μπορώ να κάνω διακοπές στην Κύπρο. Δεν μπορώ να πω ότι νιώθω ότι κάνω διακοπές. Δεν μπορώ να κάνω διακοπές εγώ στην Κύπρο τώρα δεν μπορώ, δεν γίνεται και για αυτό και δεν πάω συχνά. Βέβαια, μπορώ να πω ότι, αν πήγα πέντε-έξι φορές τα 48 περίπου χρόνια, πήγα πέντε-έξι φορές, έξι-εφτά φορές. Αν πήγα 7 στις 6 στις 5 πήγα με την ευκαιρία εκλογών. Γιατί πέραν του ότι δεν μπορώ να πάω για διακοπές, είναι και ότι δεν γίνεται να πάω εκεί για διακοπές ιδίως από τον καιρό που έχω οικογένεια, δεν μπορείς να πας τώρα στην Κύπρο να κάνεις διακοπές από οικονομική άποψη το λέω. Από οικονομική απόψε και όταν πηγαίνω, εγώ μένω σε ξενοδοχείο. Να πας στην πατρίδα σου τώρα και μένεις σε ξενοδοχείο. Τι διακοπές να κάνεις τώρα; Δεν γίνεται να νιώσεις ότι κάνεις διακοπές... Πήγαινα με την ευκαιρία εκλογών και, μάλιστα, όταν ήταν προεδρικές, οι προεδρικές, ξέρεις, στην Κύπρο είναι πρώτος και δεύτερος γύρος. Αν δεν βγει τον πρώτο γύρο με 50%, υπάρχει την δεύτερη Κυριακή, η επόμενη Κυριακή δεύτερος γύρος και είναι είναι πάντα σίγουρο ότι θα υπάρξει δεύτερος γύρος. Είναι τέτοια η πολιτική κατάσταση στην Κύπρο που κανείς δεν βγαίνει από το πρώτο γύρο. Οπότε, πηγαίνοντας εγώ Παρασκευή ή Σάββατο στην Κύπρο πρέπει να καθίσω την πρώτη Κυριακή μετά τις εκλογές, και να περιμένω και τις εκλογές της δεύτερης Κυριακής. Οπότε, αναγκαστικά μία εβδομάδα τουλάχιστον έπρεπε να μείνω στην Κύπρο- 

Δέκα μέρες ίσως- 

Άντε τώρα να μείνεις τώρα μία εβδομάδα στην Κύπρο σε ξενοδοχείο και να έχεις και το έντονο αίσθημα της φυγής. Και μία φορά που πήγα κιόλας, πότε ήτανε, όταν γεννήθηκαν τα παιδιά, ο Οδυσσέας με τον Νικόλα. Γεννήθηκαν Νοέμβριο, 19 Νοεμβρίου και το Φεβρουάριο είχαμε προεδρικές εκλογές. Πάντα Φεβρουάριο είναι οι προεδρικές εκλογές στην Κύπρο και πήγα και έκατσα αυτή τώρα την βδομάδα, ήταν να κάτσω αυτή τη βδομάδα, και ενδιάμεσα της εβδομάδος με ειδοποίησαν ότι αρρώστησαν τα παιδιά, έπαθαν -πώς το λένε- λοίμωξη, μία λοίμωξη. Ήτανε δεν ήταν τεσσάρων μηνών, βρέφη και τους πήγανε, ήρθε ο παιδίατρος και τους είδε που δεν ανέπνεαν καλά και τους πήγανε στο «Παίδων» και τους δύο στο, κάτω πρ[02:20:00]ώτα στο «Παίδων Αγλαϊα Κυριάκου», και τους μετέφεραν γιατί δεν είχε θέση, τους μετέφεραν στον «Παίδων Πεντέλης» και τους έβαλαν σε τέντα οξυγόνου ξέρεις. Και με ειδοποίησαν και γύρισα άρον-άρον. Ευτυχώς, τα παιδιά πήγαν καλά βέβαια, αλλά γύρισα άρον-άρον και δεν...  Τώρα τα τελευταία χρόνια, επειδή μπορούμε να ψηφίσουμε και στην Αθήνα για τις εκλογές στην Κύπρο. Δημιουργείται εκλογικό κέντρο εδώ. Δεν πάω στην Κύπρο και τώρα έχει καμιά 10-12 χρόνια που δεν πήγα ούτε για εκλογές. Αλλά σου είπα το πρώτο και κύριο είναι ότι δεν μπορώ, στεναχωριέμαι- 

Νιώθετε ξένος- 

Νιώθω ξένος και δεν με κρατάει τίποτα όταν πάω, ενώ έχω έντονη την επιθυμία να πάω, ξέρω ότι όταν πάω, μετά από δυο-τρεις μέρες έχω την επιθυμία να φύγω- 

Απογοητεύεστε; 

Δεν απογοητεύομαι. Δεν με κρατάει τίποτα, δεν με κρατάει, δηλαδή βλέπω δυο-τρεις στενούς συγγενείς και 1-2 φίλους και μετά δεν με κρατάει τίποτα άλλο. Δηλαδή, δεν μπορώ να νιώσω ότι αυτό που λένε κάνω διακοπές, δεν μπορώ να το νιώσω αυτό, θέλω να φύγω, δεν με κρατάει τίποτα...

Είναι κατανοητό. 

Είναι συναισθηματικό το θέμα και παρόλο ότι μπορεί τώρα που υποτίθεται ότι δημιουργήθηκαν οδοφράγματα και μπορεί κάποιος να επισκεφθεί με όρους και προϋποθέσεις, βέβαια, τον Τουρκικό τομέα τώρα και να πας στη Μόρφου και να δεις το σπίτι σου -βέβαια θα το δεις απ’ έξω γιατί μέσα- αν βρεθεί κανένας καλοπροαίρετος και σου ανοίξει βέβαια που συνήθως οι καλοπροαίρετοι είναι Τουρκοκύπριοι. Αν είναι Τούρκοι από τους εποίκους, δεν υπάρχει περίπτωση, αλλά άμα είναι Τουρκοκύπριος, ο Τουρκοκύπριος σε καταλαβαίνει και σου ανοίγει να μπεις μέσα και πολλές φορές σε κερνάει και καφέ και κουβεντιάζει και συλλυπάται και λοιπά. Εγώ δεν μπορώ να το κάνω αυτό. Δεν μπορώ να πάω, δεν μπορώ φοβάμαι τα συναισθήματα που θα νιώσω, την μεγάλη λύπη, την μεγάλη στενοχώρια, τον μεγάλο θυμό. Αυτό δεν νιώθω ότι δεν μπορώ να το αντέξω και δεν πήγα. Ο πατέρας μου ο μακαρίτης που πήγε δύο φορές, δεν του ανοίξανε ούτε την πρώτη ούτε τη δεύτερη φορά, βέβαια, και την δεύτερη φορά μάλιστα γύρισε και τόσο απογοητευμένος, ήταν και μεγάλος βέβαια στην ηλικία 90 χρόνων -όταν πήγε τη δεύτερη φορά ήταν γύρω στα 88- γυρίζοντας κατάπεσε. Ενώ ήτανε μέχρι τότε ήτανε μία χαρά, δεν είχε τίποτα, ήτανε κοτσονάτος που λέμε. Μόλις γύρισε από την Κύπρο, ήταν ένιωθε πολύ απογοητευμένος και στεναχωρημένος που δεν του ανοίξανε για δεύτερη φορά να μπει λέει: «Να μπω μέσα να δω το σπίτι, να περπατήσω στο σπίτι και να φύγω».. Το είδε μόνο απέξω και γύρισε πολύ στενοχωρημένος, μετά από κάνα δυο μήνες κατάπεσε -γεράματα βέβαια- και μέσα σε ενάμιση χρόνο, κάθετα πτωτική πορεία, και μέσα σε ενάμιση χρόνο πέθανε. 

Μα και ο ίδιος βίωσε ξεριζωμό και στα 88, καθώς πήγε εκεί και αρνούμενος ο ιδιοκτήτης να... 

Ναι και ξέρεις οι μεγάλοι άνθρωπο ξέρεις δύσκολα προσαρμόζονται και δύσκολα αποκόπτονται, πολύ πιο εύκολα οι νέοι και πολύ πιο δύσκολα οι μεγάλοι. Βέβαια, η στεναχώρια είναι ίδια για όλους μας. Μετά την εισβολή πέθανε πολύς κόσμος από θάνατο ξαφνικό, πέθανε πολύς κόσμος που δεν μπόρεσαν να αντέξουν ουσιαστικά. 

Μα είναι προσφυγιά, είναι ξεριζωμός... 

Ξέρεις να είσαι πρόσφυγας στον τόπο σου, ό, τι χειρότερο να είσαι πρόσφυγας στον τόπο σου... Να είσαι δηλαδή εκεί και να ξέρεις ότι σε 20 λεπτά είναι το σπίτι σου και να μην μπορείς να πας. 

Σας ευχαριστώ πάρα μα πάρα πολύ και προσωπικά, γιατί αλήθεια έμαθα πάρα πολλά και ευχαριστώ και εκ μέρους του Istorima, γιατί πιστεύω είναι μια πάρα πολύ ωραία διήγηση. 

Και εγώ ευχαριστώ πολύ και πολύ χάρηκα που σε γνώρισα- 

Κι εγώ πάρα πολύ. 

Πολύ χαίρομαι που είσαι φίλος του Οδυσσέα-

Είναι εξαιρετικός αυτός.

Και να μας ξανάρθεις και χωρίς κανένα ιδιαίτερο λόγο. 

Την επόμενη φορά, ίσως, το φαγητό δικό μου θα πω. Ευχαριστώ πάρα πολύ.

Σιγά, ρε Άγι. Σιγά.