[00:00:00]Ωραία. Λοιπόν, καλησπέρα σας.

Καλησπέρα και από εμένα.

Μπορείτε να μας πείτε το όνομά σας;

Με λένε Σοφία Βιτωράκη.

Είναι Παρασκευή 27 Αυγούστου 2021 και βρισκόμαστε στο Ρέθυμνο μαζί με την κυρία Σοφία Βιτωράκη. Ονομάζομαι Μιχαέλα Τζιράκη και είμαι ερευνήτρια στο Istorima. Ξεκινάμε. Λοιπόν, κυρία Σοφία, θέλω αρχικά να ξεκινήσουμε έτσι τη συνέντευξη αυτή με το να μας πείτε πού γεννηθήκατε και πού μεγαλώσατε.

Γεννήθηκα στο Σπήλι Αγίου Βασιλείου. Ήταν πρωτεύουσα επαρχίας, δηλαδή δεν ήταν πολύ μικρό χωριό. Τα πρώτα χρόνια μέχρι το σχολείο τα πέρασα στο πατρικό σπίτι του μπαμπά μου, που είναι σε ένα κοντινό μικρό χωριουδάκι που λέγεται Δαριβιανά. Εκεί έχω πολύ ωραίες αναμνήσεις, από τα καλοκαίρια κυρίως, από τα παιχνίδια στην εξοχή. Γιατί το σπίτι μας και όλα τα σπίτια σχεδόν ήταν εξοχικά. Είχανε δέντρα γύρω-γύρω και φύση. Μετά μετακομίσαμε στο Σπήλι, που οι γονείς μου ήταν δάσκαλοι στο εκεί Δημοτικό σχολείο.

Θέλω να μου πείτε τότε στο Σπήλι τι εικόνες έχετε από παιδί; Τι παιχνίδια; Ή πώς ήταν τότε το σχολείο;

Το σχολείο ήταν ένα παλιό κτίριο καλοδιατηρημένο. Θυμάμαι και ήθελα να ήξερα αν υπάρχουν ακόμα τα πλακάκια του, που ήταν αυτά τα ωραία πλακάκια με τα σχέδια τα παλιά. Και είχε πολύ μεγάλη αυλή με χώμα κάτω και πολλά δέντρα γύρω-γύρω στην αυλή. Είχε χώρο για να παίζουν τα παιδιά, αλλά γύρω-γύρω είχε πολλές καρυδιές. Κάθε φθινόπωρο μαζεύαμε τα καρύδια, τα ραβδίζαμε οι δάσκαλοι μαζί με τα παιδιά και τα πουλούσαμε για να εξοικονομήσουμε τα έξοδα του σχολείου. Τότε δεν τα δίνανε, κιμωλίες, αυτά τα απαραίτητα έξοδα. Θυμάμαι τα παιχνίδια στο διάλειμμα. Το κουτσό πολύ καλά θυμάμαι, το κουτσό ήτανε, μπάλα, κυνηγητό, κρυφτό. Μήλα ήταν ένα παιχνίδι με την μπάλα, τα μήλα. Ναι. Και τα αγόρια βέβαια ποδόσφαιρο κλασικά.

Από τους γονείς σας, από την οικογένειά σας τι αναμνήσεις έχετε;

Επειδή εργαζόταν και οι δύο, έπρεπε όλοι να βοηθάμε στο σπίτι. Δηλαδή θυμάμαι πολλές φορές που αρρώσταινε ο αδερφός μου, που ήταν τρία χρόνια πιο μικρός από μένα, δεν πήγαινα εγώ στο σχολείο και καθόμουνα στο σπίτι και τον πρόσεχα. Επίσης, θυμάμαι ότι δούλευαν πολύ. Δηλαδή τότε το σχολείο ήταν πρωί και απόγευμα, το Δημοτικό. Γυρίζαμε. Η μητέρα μου ήταν και αυτή δασκάλα. Μέχρι να ετοιμάσει κάτι, να βάλει να φάμε αν είχαμε από την προηγούμενη μέρα, σε λίγη ώρα πολλές φορές χτυπούσε η καμπάνα για να ξαναπάμε στο σχολείο. Το θυμάμαι αυτό πολύ συχνά. Δεν προλαβαίναμε να αποφάμε, χτυπούσε η καμπάνα. Επίσης, ο μπαμπάς μου, παρά το ότι ήταν δάσκαλος και είχε αρκετή δουλειά, έκανε και πολλές γεωργικές εργασίες μέσα στο μεσημέρι, τα Σαββατοκύριακα. Είχε από όλα. Είχε κήπο, είχε δέντρα, και όχι πολύ κοντά, δύο χιλιόμετρα απόσταση που ήταν το πατρικό του χωριό, ας πούμε, που εκεί τα διατηρούσε. Θυμάμαι ότι τα φαγητά που τρώγαμε, τα πιο πολλά ήταν παραγωγή των γονιών μας. Δηλαδή το κρέας, τα κοτόπουλα, τα κουνέλια, τα λαχανικά και πολλά φρούτα. Και τους θαυμάζω για όλα αυτά που κάνανε. Λέμε ότι τώρα κουραζόμαστε και πραγματικά κουραζόμαστε πάρα πολύ, αλλά και αυτοί τότε ήταν δύσκολα. Αλλά τα κάνανε με όρεξη όμως, τα θεωρούσαν φυσιολογικά.

Πολύ όμορφες εικόνες.

Ναι.

Θέλω να μου μιλή[00:05:00]σετε για τη σχέση σας με το σχολείο, ποια ήτανε.

Στο σχολείο ήμουνα καλή μαθήτρια, ναι. Τότε ήταν η εποχή που οι δάσκαλοι έδερναν τα παιδιά. Εγώ θυμάμαι μόνο μία φορά που είχα φάει ξύλο, που σχεδόν το επιζητούσα τέλος πάντων, ναι. Οι σχέσεις μου με το σχολείο ήταν καλές. Μου άρεσε το διάβασμα, μου άρεσε και το εξωσχολικό διάβασμα. Οι γονείς μου ποτέ δεν μου είπαν να διαβάσω, ούτε στα αδέρφια μου, απλά υπήρχαν στο σπίτι βιβλία. Και πιστεύω αυτό ήταν ένα κίνητρο. Κατά τα άλλα, το σχολείο τα πηγαίναμε καλά οι συμμαθήτριές μεταξύ μας. Τα αγόρια δεν κάναμε τόσο πολύ παρέα. Πιο πολύ τα κορίτσια και τα αγόρια με τα αγόρια.

Ήτανε μεικτό;

Ναι, το Δημοτικό ήταν μεικτό. Τώρα στο Σπήλι έβγαλα και τις τρεις τάξεις του Γυμνασίου. Μετά επειδή ήθελα να πάω πρακτικό, που δεν υπήρχε στο χωριό μου, ήρθα στο Ρέθυμνο. Και έμεινα μόνη μου στο Ρέθυμνο τις επόμενες. Δ’, Ε’, ΣΤ’ τάξη.

Πώς ήταν αυτή η απόφαση να ρθείτε μόνη σας στο Ρέθυμνο χωρίς να γνωρίζετε; Μεγαλύτερη πόλη, να είστε μαθημένη στο χωριό, να είστε μόνη σας. Πώς ήτανε αυτή η απόφαση;

Επειδή είχα αποφασίσει από νωρίς να δώσω Ιατρική, οι πιθανότητες να έμπαινα αν εμένα στο χωριό, ήτανε πολύ λιγότερες. Σχεδόν ήταν απαραίτητο δηλαδή. Αλλιώς θα έπρεπε να εγκαταλείψω αυτό το όνειρο, να κοιτάξω για κάποια άλλη σχολή. Γιατί δεν υπήρχε πρακτικό Γυμνάσιο τότε στο Σπήλι. Και το αποφασίσαμε με τους γονείς μου. Βέβαια, όταν ήρθα εδώ, στην αρχή δυσκολεύτηκα πάρα πολύ, πάρα πολύ. Και σχεδόν το μετάνιωσα που είχα έρθει. Παρακαλούσα τους γονείς μου να έρθουν να με πάρουνε, να γυρίσω πίσω. Γιατί φοβόμουν ότι μετά δεν θα έχει επιστροφή. Δηλαδή αν προχωρήσω στο πρακτικό, μετά πώς θα γυρίσω κλασικό πίσω αν αλλάξω γνώμη; Ευτυχώς, η γυμνασιάρχης μού υποσχέθηκε ότι αυτή θα με βοηθήσει αν σε έναν μήνα δεν αλλάξω γνώμη, θα με βοηθήσει να γυρίσω στο χωριό. Αυτό με ηρέμησε λίγο και μετά συνήθισα. Και τα επόμενα τρία χρόνια πέρασα πάρα πολύ ωραία εδώ στο Ρέθυμνο. Ήμαστε λίγα παιδιά στο πρακτικό, λίγα… Ήτανε θηλέων και αρρένων τότε. Ήταν γυμνάσιο θηλέων, λίγα κορίτσια. Ήμαστε πολύ, δεθήκαμε πολύ στην πορεία. Εγώ στην αρχή ήμουνα λίγο απ’ έξω αλλά μετά όχι. Με αγκαλιάσανε όλα τα κορίτσια, περάσαμε πάρα πολύ καλά. Ήταν και δικτατορία τότε. Ναι, από την ΣΤ’ Δημοτικού και μετά είχαμε δικτατορία μέχρι που τέλειωσα το Λύκειο.

Αυτό πρακτικά σάς επηρέασε στο σχολείο;

Αυτό, ναι, επηρέασε. Είχαμε απαγορευμένη ώρα και εδώ και στο χωριό βέβαια. Θα πω και ένα περιστατικό που έγινε το οποίο… Όταν ήμουνα, νομίζω, Β’ Γυμνασίου ή Γ’, δεν θυμάμαι καλά, είχα τη μεγαλύτερη βαθμολογία και έπρεπε κανονικά να μπω εγώ στη σημαία. Λίγο πριν την παρέλαση, λοιπόν, ήρθε μία διαταγή από την κυβέρνηση ότι σημαιοφόρος πρέπει να είναι μόνο αγόρι. Μόνο αγόρι. Ναι. Και αυτό με επηρέασε πολύ, το θεώρησα πολύ άδικο. Αλλά πιο πολύ τη μητέρα μου, η οποία ήταν επαναστάτρια. Και δημιούργησε φασαρία, αλλά κατάλαβε από τους καθηγητές ότι δεν εξαρτάται από αυτούς, είναι διαταγή άνωθεν. Οπότε δεν είχαμε τι να κάνουμε.

Απίστευτο.

Ναι, ναι, ναι.

Πώς ήταν έτσι η καθημερινότητά σας; Γιατί φαντάζομαι θα είχατε σπίτι μόνη σας, δωμάτιο, κάποιο δωμάτιο μόνη σας.

Ένα δωμάτιο που ήταν και κουζινούλα μαζί. Λουτρό δεν υπήρχε, τέλος πάντων, καμπινές έξω, πολύ μικρό και χαμηλοτάβανο. Αυτό είναι κάτι που μου μένει, χαμηλοτάβανο. Στον πρώτο καιρό μού φαινότανε ότι θα με πλακώσει. Δυσκολεύτηκα και στο μαγείρεμα, γιατί δεν ε[00:10:00]ίχα εξοικειωθεί πολύ. Δεν είχα και χρόνο πολύ. Γιατί όσο να είναι, εγώ από το σχολείο που ήρθα, είχα και ελλείψεις και έπρεπε να διαβάζω λίγο παραπάνω στην αρχή για να ανταπεξέλθω. Η καθημερινότητα είπες;

Ναι, ναι, η καθημερινότητα.

Η καθημερινότητα. Ναι.

Έτσι πώς ήτανε;

Το πρωί πηγαίναμε σχολείο, το μεσημέρι έπρεπε να ετοιμάσω κάτι να φάω, το οποίο συνήθως ήταν κάτι πρόχειρο την πρώτη χρονιά. Μετά διάβασμα, διάβασμα. Συνήθως διάβαζα με μία φίλη μου, διαβάζαμε μαζί στο δικό της σπίτι που ήταν πιο ωραίο, πιο μεγάλο. Και γύριζα πολλές φορές βράδυ μετά την απαγορευμένη ώρα, αλλά με συνόδευε ο μπαμπάς της φίλης μου. Και ευγνωμονώ έναν γείτονα που είχα μαθηματικό, ο μαθηματικός μας, ο κύριος Στουρνάκης, που, ενώ με έβλεπε από το σπίτι του τι ώρα γυρίζω, ποτέ δεν είπε τίποτα. Επίσης, σινεμά δεν επιτρεπόταν να πάμε, παρά μόνο με το σχολείο όταν ήταν κάποιες κατάλληλες ταινίες. Ναι, απαγορευόταν το σινεμά, είχαμε απαγορευμένη ώρα, το είπα, το βράδυ, πάρτι απαγορευόταν. Κάναμε όμως λίγα παρτάκια, είχαμε κάνει κρυφά. Απαγορευότανε να μιλάμε. Εμάς το τμήμα μας είχε κάποια κορίτσια, να μην πω ότι είμαστε και όλες δηλαδή κάπως επαναστάτριες, και είχε δημιουργηθεί άλλο ένα περιστατικό που είχαμε γράψει στην εφημερίδα ένα άρθρο και είχαμε αναφέρει το όνομα του Μαγκάκη τότε. Τώρα  εσείς δεν θα τον θυμόσαστε. Ήτανε κάποιος δημοκρατικός, τέλος πάντων, πολιτικός. Και είχε γίνει μεγάλη αναστάτωση. Και είχαν γίνει ανακρίσεις ευτυχώς από τους καθηγητές του σχολείου και όχι από την αστυνομία. Δηλαδή η αστυνομία έβαλε όμως να ρωτήσουν οι καθηγητές ποιος το σκέφτηκε, ποιος ήταν ο πρωτοπόρος για να το γράψει αυτό. Είχαμε συμφωνήσει να πούμε ότι όλοι μαζί, όλοι μαζί. Τελικά έληξε αυτή η ιστορία, δεν είχε περαιτέρω συνέπειες.

Επικίνδυνο για τότε.

Ναι, επικίνδυνο ήτανε για τότε, ναι.

Και το πρακτικό πόσα χρόνια ήταν;

Τρία χρόνια.

Άρα δίνετε εξετάσεις.

Ναι.

Και περνάτε στην Ιατρική.

Στην Ιατρική.

Περιγράψτε μου το συναίσθημά σας όταν το όνειρο αυτό έγινε πραγματικότητα.

Χαρά, χαρά και ανακούφιση βέβαια. Γιατί είχα άγχος, αγωνία. τι θα γίνει αν δεν πετύχω. Αλλά κυρίως θυμάμαι ότι ήμουν πάρα πολύ χαρούμενη. Πάρα πολύ χαρούμενη. Αυτό.

Πώς ήταν έτσι τα πρώτα χρόνια; Σε τι σχολή; Εννοώ Ιατρική πού; Σε ποια πόλη;

Ιατρική Αθηνών μπήκα. Είχαν μπει πάρα πολλές και σε άλλες σχολές και Ιατρική όμως,  συμμαθήτριές μου. Γιατί ήτανε όλες καλές μαθήτριες. Εγώ έμεινα με δύο συμμαθήτριές μου σε ένα τριάρι κοντά στην Ιατρική Σχολή, μείναμε. Αυτή η πρώτη χρονιά είναι ανεπανάληπτη. Δεν νομίζω ότι τώρα περνάνε έτσι οι πρωτοετείς, τόσο έντονα. Ήταν η τελευταία χρόνια της Δικτατορίας, το ’73. Ζήσαμε την καταπίεση στη σχολή, είχαμε χουντικούς καθηγητές οι οποίοι αυθαιρετούσαν. Δηλαδή μπορεί να ήταν πολύ αυστηροί, να κόβανε όποιον θέλανε, δεν ζητάγανε τα ρέστα. Είχαμε στη σχολή δήθεν φοιτητές που τους ξέραμε όλοι ότι ήτανε πράκτορες ουσιαστικά, ότι ήτανε της ασφάλειας κρυφοί. Δεν ξέρω αν ενδιαφέρουν τα περιστατικά γιατί δεν μπορείς να μην τα θυμάσαι. Μία μέρα γύρισε η μία από της συγκάτοικους μου τρέμοντας. Αναρωτηθήκαμε τι έχει και λέει: «Στον γυρισμό, στο λεωφορείο καθόμουνα δίπλα από τον Χρηστάκη». Ήταν ένας ασφαλίτης κρυφός της σχολής και έτρεμε, καθότανε δίπλα. Ζήσαμε κ[00:15:00]αι το Πολυτεχνείο. Στο Πολυτεχνείο εμείς ήμασταν την παραμονή αλλά όχι τη νύχτα. Δηλαδή είχαμε κατέβει, αλλά είχαμε γυρίσει. Και τα ξημερώματα μετά είχαν έρθει και το πρωί μετά, την άλλη μέρα είχαν έρθει παιδιά που είχανε φύγει από εκεί, αλλά δεν είχαν το κουράγιο να πάνε στα σπίτια τους. Ήμασταν πιο κοντά, φαίνεται, εμείς. Είχανε έρθει, μας διηγότανε, ακούγαμε το ραδιόφωνο βέβαια με τον στρατιωτικό νόμο. Ήταν, ναι, πολύ έντονο αυτό. Και αυτό το Πολυτεχνείο αλλά και όλη η διάρκεια της χρονιάς. Δηλαδή στο σπίτι που μέναμε, είχαμε άδειο χώρο γιατί είχαμε ελάχιστα έπιπλα. Μας είχε φέρει τα έπιπλά της μία κοπέλα που την είχαν συλλάβει. Και νοίκιαζε σπίτι, έπρεπε να το ξενοικιάσει και η αδερφή της έφερε στο δικό μας σπίτι τα πράγματά της. Και έτσι εμείς επιπλωθήκαμε πλήρως. Ήταν και πολύ πρωτότυπα έπιπλα. Αυτό, αυτό. Την πρώτη χρονιά ήτανε… Τώρα στον δεύτερο χρόνο ήταν η μεταπολίτευση, οι παρατάξεις, πιο φανερά κινιότανε. Όχι ότι δεν υπήρχε φόβος και τότε, υπήρχε προσοχή, αλλά ήταν πιο φανερά. Όλοι κάπου, όχι όλοι αλλά οι πιο πολλοί, κάπου ενταχθήκαμε. Ήτανε αυτό το κλίμα. Εντάξει, και τα επόμενα χρόνια εγώ τα πέρασα με τους γονείς μου, γιατί πήρανε μετάθεση και ήρθαν στην Αθήνα. Και τα υπόλοιπα χρόνια τα έβγαλα με την οικογένειά μου.

Δεν μπορώ να μην σας ρωτήσω για εκείνη την ημέρα που ήσασταν στο Πολυτεχνείο. Όχι την ημέρα που μπήκαν τα τανκς.

Ναι.

Την προηγούμενη.

Ναι, ναι.

Θέλω να μου πείτε περιστατικά. Τι θυμάστε από εκείνη την ημέρα;

Τα συνθήματα, τον κόσμο που περνούσε με τα αυτοκίνητα και σταματούσε και έδινε τρόφιμα ή τσιγάρα ή… Ναι. Κόσμος μέσα και έξω. Δηλαδή φαινότανε ότι πια δεν ήταν μόνο οι φοιτητές. Φυσικά δεν ήταν μόνο οι φοιτητές, αφού ήταν και μαθητές και εργάτες και πολλοί άλλοι. Και την αισιοδοξία αυτή ότι κάτι θα γίνει τώρα.

Εσείς ήσασταν; Θέλω να ρωτήσω πώς το βιώσατε όλο αυτό; Είχατε φοβηθεί ότι κάτι θα γίνει, κάτι κακό; Γιατί ακουγόταν κιόλας ότι… Οι προειδοποιήσεις ακουγόντουσαν.

Δεν φοβόμαστε ότι θα γίνει τότε ακριβώς. Δηλαδή φοβόμαστε πώς θα γίνει, πώς θα είναι η εξέλιξη, αλλά ότι θα είναι εκείνη την ημέρα όχι. Αφού την άλλη μέρα κατεβήκαμε κάτω, δεν το είχαμε ακούσει από το ραδιόφωνο, φαίνεται, και νομίζαμε ότι θα βρούμε την ίδια κατάσταση. Και όμως βρήκαμε πυροβολισμούς, προλάβαμε ίσα-ίσα το τελευταίο λεωφορείο, δεν μπορέσαμε να φτάσουμε μέχρι το Πολυτεχνείο, το τελευταίο λεωφορείο και μπήκαμε μέσα και καταφέραμε και γυρίσαμε σπίτι. Ο κόσμος πανικοβλημένος, μυρωδιά έτσι καπνού. Να τρέχει ο κόσμος να κρυφτεί γιατί δεν ξέραμε οι πυροβολισμοί πού ήτανε. Δεν ήταν μπροστά μας να βλέπαμε τον άνθρωπο, αλλά ακουγόταν οι πυροβολισμοί όμως. Δεν το περιμέναμε ότι θα ήταν τόσο σύντομα ή ότι θα γίνει τόσο πολύ, τόσο δηλαδή. Σαν να ελπίζαμε, σαν ένας ενθουσιασμός, ίσως δεν σκεφτόμαστε κιόλας ακριβώς πού θα καταλήξει.

Εσείς κινδυνέψατε καθόλου;

Εγώ, αν δεν προλαβαίναμε το λεωφορείο, είχαμε κρυφτεί στην πυλωτή μίας πολυκατοικίας και σταμάτησε το λεωφορείο εκτός στάσης και μας πήρε, εκεί μπροστά ήτανε κι άλλοι. Σκεφτόμαστε ότι αν δεν μπορούσαμε να φύγουμε, θα μπαίναμε στην πολυκατοικία και θα ζητάγαμε από κάποιο άσυλο. Αλλιώς, ναι, βέβαια, [00:20:00]αφού υπήρχαν πυροβολισμοί, αφού σκοτωθήκανε άνθρωποι.

Θέλω τώρα να πάμε στα φοιτητικά σας χρόνια ως προς τη σχολή. Δηλαδή να μου περιγράψετε το πρώτο σας έτος από την πλευρά των γνώσεων.

Των γνώσεων, ναι.

Πώς ήταν αυτή η εμπειρία τού να μπαίνεις στην Ιατρική το πρώτο έτος και να ανοίγεται ένας ολόκληρος κόσμος μπροστά σου;

Το πρώτο ήτανε ότι τα αμφιθέατρα ήταν γεμάτα στο πρώτο έτος, ασφυκτικά γεμάτα. Όλοι παρακολουθούσαμε. Ήταν βέβαια τα βασικά μαθήματα. Δηλαδή είχαμε και εργαστήρια, είχαμε οστεολογίας εργαστήριο που μαθαίνουμε τον σκελετό. Αυτό. Αλλά ήταν και παραδόσεις φυσιολογίας. Μας άρεσαν όλα, μας άρεσαν. Και βλέπαμε ότι θα πάρουμε τις βάσεις για να προχωρήσουμε περισσότερο. Διαβάζαμε. Αυτό ήταν χαρακτηριστικό της Ιατρικής, γιατί, που το σύγκρινα αργότερα με άλλες σχολές μου μπήκαν τα αδέρφια μου, αυτοί διαβάζανε πολύ λιγότερο. Τουλάχιστον κατά τη διάρκεια της χρονιάς, άλλο στις εξετάσεις. Εμείς διαβάζαμε όλον τον χρόνο, όλον τον χρόνο. Φυσικά πιο έντονα στις εξετάσεις.

Βασικά, θέλω να μου πείτε πώς πήρατε την απόφαση να πάτε Ιατρική; Είχατε κάποιο, ας πούμε, περιστατικό, συνέβη και λέτε θα ακολουθήσω την Ιατρική ή ήταν έμφυτο;

Λοιπόν. Από το Δημοτικό σχεδόν, από το Γυμνάσιο σίγουρα ήξερα ότι θα ασχοληθώ με κάτι που να έχει να κάνει με παιδιά. Και έλεγα ότι θα γίνω ή παιδίατρος ή εκπαιδευτικός. Αυτό δηλαδή το είχα ξεκαθαρίσει. Μου άρεσε πολύ η διδασκαλία, να μεταδίδω, ήθελα να κάνω με παιδιά. Μετά πώς αποφάσισα την Ιατρική; Δεν αποφάσισα Ιατρική, αποφάσισα παιδίατρος. Αυτό, δηλαδή, ήταν από την αρχή ο σκοπός μου. Και στην πορεία μού δόθηκε η ευκαιρία να τα κάνω και τα δύο. Δηλαδή και την αγάπη μου για την εκπαίδευση. Γιατί σαν παιδίατρος έπρεπε να εκπαιδεύσεις τους γονείς, τα παιδιά. Δηλαδή είχε μετάδοση γνώσεων, ας πούμε, πέρα από το καθαρά ιατρικό κομμάτι. Στα χρόνια που έκανα στο νοσοκομείο, γιατί δούλεψα και στο νοσοκομείο σαν ειδικευμένη, στους ειδικευόμενους. Και αυτό με ικανοποιούσε πάρα πολύ, γιατί ακόμα φέτο, που ήμουν συνταξιούχος πια, είδα μία παλιά μας ειδικευόμενη και μου έλεγε πόσο ευγνώμων ήταν που θέλαμε να της μεταδώσουμε τις γνώσεις μας εκείνη την εποχή και πόσα πράγματα έμαθε από εμάς. Και επίσης κατάφερα και δίδαξα και έναν χρόνο σαν γιατρός σε σχολείο για ιατρικά μαθήματα. Το οποίο και για μένα αυτό ήταν μία πολύ ωραία εμπειρία.

Ωραία. Άρα τελειώνετε το πανεπιστήμιο και μετά πώς συνεχίζει;

Ήταν υποχρεωτικό να πάμε αγροτικό. Εγώ πήγα αγροτικό στις Αρχάνες Ηρακλείου. Ήτανε για μένα πάλι λίγο δύσκολη η προσαρμογή. Αν και οι Αρχάνες είναι ένα πανέμορφο χωριό. Αλλά το ότι έμενα τα τελευταία χρόνια με τους γονείς μου σαν φοιτήτρια και μετά βρέθηκα μόνη μου σε ένα άγνωστο χωριό της Κρήτης –γιατί ήταν στο Ηράκλειο, εγώ ήμουν από το Ρέθυμνο–, με δυσκόλεψε πάλι στην αρχή. Δεν ξέρω, ίσως είναι και κάτι ίδιον του χαρακτήρα μου να δυσκολεύομαι στις αλλαγές. Μετά όμως πέρασα εξαιρετικά ωραία, εξαιρετικά ωραία στο αγροτικό. Και ιατρικές εμπειρίες, τις θυμάμαι πολύ καλά, γιατί ήταν οι πρώτες εμπειρίες αυτές. Οι παρέες, έκανα πολύ καλούς φίλους, φιλίες ζωής. Γενικά, έχω πολύ ωραίες αναμνήσεις. Επίσης, στο Ηράκλειο έκανα και τον πρώτο χρόνο της ειδικότητας. Έδινε μόνο έναν χρόνο το Βενιζέλειο νοσοκομείο. Ήταν το μόνο νοσοκομείο τότε που[00:25:00] υπήρχε στο Ηράκλειο. Και εκεί έκανα τον πρώτο χρόνο της ειδικότητας. Και επίσης δούλεψα και μετά από αυτό σε Επαγγελματικό Λύκειο μέχρι να έρθει η σειρά μου να ολοκληρώσω την ειδικότητα στην Αθήνα.

Θέλω, αν θέλετε και εσείς, να μοιραστείτε μαζί μας τις εμπειρίες αυτές από το Ηράκλειο, τις πρώτες εμπειρίες.

Δεν θα λέω όλο ιατρικά γιατί… Ήταν τότε ο μουσικός Αύγουστος εκείνα τα χρόνια, δηλαδή ’79, ’80, ’81. Και τα καλοκαίρια κατέβαινε ο Μάνος Χατζιδάκις στο κηποθέατρο Καζαντζάκη και έκανε πολύ ωραίες παραστάσεις μουσικές τις οποίες παρακολουθούσαμε ανελλιπώς. Θυμάμαι τις ταβέρνες, το ωραίο φαγητό. Και επίσης από την ειδικότητα με πόσο δύσκολες συνθήκες ήταν τότε η δουλειά στο νοσοκομείο. Δηλαδή τότε εφημερεύαμε χωρίς ειδικευμένο, ειδικευόμενη ενός χρόνου, του πρώτου χρόνου τώρα ειδικευόμενη, ακόμα και δυο μηνών, για όλον τον παθολογικό τομέα. Δηλαδή εγώ που ήμουνα παιδίατρος όταν εφημέρευα, κάλυπτα καρδιολογικό, παθολογικό, όλον τον τομέα τον παθολογικό. Αντίστοιχα ο καρδιολόγος κάλυπτε το παιδιατρικό όταν εφημέρευε. Δεν μπορούσαμε να φωνάζουμε τον… Εφημέρευε ειδικευμένος από το σπίτι, αλλά ήταν κάτι που δεν μπορούσες να τον φωνάξεις με το παραμικρό, μόνο αν ήταν μεγάλη η ανάγκη. Ήταν δύσκολα τα πράγματα, αλλά μάθαινες και πάρα πολύ. Φαίνεται, με το ζόρι μαθαίνεις. Το άλλο που θυμάμαι πολύ έντονα ήτανε ότι δεν υπήρχε τμήμα νεογνών τότε στην Κρήτη. Και όταν γεννιόταν νεογνό ή παρουσίαζε στην πορεία πρόβλημα, έπρεπε να το συνοδεύουμε με θερμοκοιτίδα και με αεροπλάνο και να το πηγαίνουμε στην Αθήνα, μεταφορά στην Αθήνα. Και αυτό ήταν ένα δύσκολο κομμάτι και για τα μωρά πρώτα βέβαια και για μας που το συνοδεύαμε.

Εσάς σας έτυχε ένα τέτοιο;

Πολλά, πολλά. Γιατί τα συνοδεύαμε συνήθως οι παιδίατροι. Αλλά και από άλλες ειδικότητες όταν δεν υπήρχε παιδίατρος. Ναι, πολλές φορές, πολλές φορές. Δεν μπορούσες να κάνεις πολλά πράγματα στο αεροπλάνο, στον δρόμο. Το οξυγόνο να ελέγχεις και τη βοήθεια του Θεού. Πολλά δεν μπορούσες να κάνεις. Και όταν φτάναμε εκεί, μεγάλη ανακούφιση. Γιατί τα παραλάμβανε τα μωρά με γιατρό μέσα. Τα παραλάμβανε εξοπλισμένο ασθενοφόρο με γιατρό.

Θέλω να μου πείτε ποια είναι για σας, ποια μειονεκτήματα και ποια πλεονεκτήματα αντιμετωπίσατε στον χώρο της Παιδιατρικής σε σχέση με τους υπόλοιπους τομείς της Ιατρικής;

Ναιμ ναι. Μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα. Στην Παιδιατρική είναι δύσκολα τα πρώτα χρόνια της ειδικότητα,ς που δεν έχεις εξοικειωθεί με τα παιδιά και περιμένεις ο άρρωστος να σου εκφράσει τι νιώθει, τι έχει –πράγμα που, τα μικρότερα τουλάχιστον παιδιά, δεν μπορούν να το κάνουνε. Μετά το συνηθίζεις αυτό. Δηλαδή βρίσκεις τρόπους να καταλάβεις. Πλεονέκτημα είναι ότι συνήθως τα παιδιά γίνονται καλά, συνήθως τις πιο πολλές φορές γίνονται καλά. Οπότε είναι μία αισιόδοξη ειδικότητα. Ξέρεις τώρα, είναι το παιδάκι άρρωστο, το λυπάσαι που υποφέρει, το βοηθάς, αλλά μετά θα περάσει. Μία άλλη ιδιαιτερότητα είναι ότι πρέπει να δίνεις μεγάλη σημασία στο τι σου λένε οι γονείς και όχι μόνο οι γονείς και οι γιαγιάδες. Εμένα αυτό με είχε βοηθήσει πάρα πολύ, και κυρίως στα νεογνά, η εμπειρία των γιαγιάδων. Επίσης, αυτό είναι καλό βέβαια, ότι γνωρίζεσαι με την οικογέν[00:30:00]εια. Αυτό όμως γίνεται όταν είσαι στον ιδιωτικό τομέα, στο νοσοκομείο δεν είναι τόσο εύκολο. Αλλά, ναι, γνωρίζεσαι με την οικογένεια, ξέρεις το περιβάλλον που ζει το παιδί, αν είναι υποστηρικτικό, που πρέπει να έχεις εμπιστοσύνη. Μου έχουν τύχει περιπτώσεις που παιδάκι που θα έπρεπε να πάει στο νοσοκομείο, ζήτησαν να το κρατήσουν στο σπίτι οι γονείς επειδή ήξερα ότι είναι αξιόπιστοι, τους έδωσα σαφείς οδηγίες και τι αν δουν να ανησυχήσουν και το παιδί πήγε μία χαρά. Αυτό δεν θα το έκανες σε ένα άλλο περιβάλλον που, ας πούμε, έχεις μία εκτίμηση το πώς είναι οι γονείς και το και όλο το περιβάλλον του σπιτιού. Ότι είναι πιο καθαρά τα παιδάκια. Δηλαδή είναι… Αλλά νομίζω ότι και με τους μεγαλύτερους σε αυτό το θέμα εξοικειώνεσαι. Γιατί έχει τύχει να δουλέψω και με πιο μεγάλους ανθρώπους και το συνηθίζεις και… Τι άλλο διαφέρει στα παιδιά; Εγώ αυτό βλέπω, ότι είναι πιο αισιόδοξη ειδικότητα. Το βλέπεις, βλέπεις παιδάκια που έχουνε σοβαρά ακόμα προβλήματα και μεγαλώνοντας τα ξεπερνάνε και τα βλέπεις μετά μια χαρά. Από την άλλη μεριά, αν κάτι δεν πάει καλά, η θλίψη είναι πολύ μεγαλύτερη. Αυτό, ναι.

Εσάς σας τύχανε τέτοια περιστατικά βαριά που δυστυχώς να καταλήξανε;

Μου τύχανε, ναι. Δεν μπορεί να μην σου τύχουνε. Μου έτυχε ένα παιδάκι με όγκο στον εγκέφαλο. Το οποίο το παρακολούθησαν, πήγε στους χειρούργους, το παρακολούθησαν και λοιπά. Αλλά στο τέλος πια, που δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα, το νοσηλεύσαμε εμείς στην Παιδιατρική Κλινική χωρίς να ξέρεις ότι δεν μπορείς να προσφέρεις τίποτα ουσιαστικό. Ήτανε πάρα πολύ θλιβερό. Ναι. Οι γονείς… Το παιδάκι πάγωνε σιγά-σιγά και οι γονείς ανακαλύψανε, ζεσταίνανε πανάκια στο καλοριφέρ και τα βάζανε πάνω στο παιδάκι μετά και λίγο ζεσταινόταν. Και μας το δείξανε με χαρά ότι «Να, κάναμε αυτό στο παιδάκι». Μου έτυχε νεογνό που γεννήθηκε με πολύ σοβαρό πρόβλημα. Αυτό ήταν ένα μεγάλο πρόβλημα εκείνα τα χρόνια. Που έπρεπε να το μεταφέρεις. Αυτό ήταν στο νοσοκομείο Ρεθύμνης, πολύ αργότερα θα το μεταφέραμε στο Ηράκλειο. Είχε γίνει τμήμα πρόωρων στο Ηράκλειο. Και είχαμε μόνο ένα ασθενοφόρο. Το ασθενοφόρο, λοιπόν, αυτό έπρεπε να φύγει με άλλο βαρύ περιστατικό και μας λένε: «Θα το βάλετε ή θα το κρατήσετε;». Οπότε αυτό είναι άλλο ένα κακό της Παιδιατρικής. Ότι έχει στρες, ότι έχει πολύ στρες. Δηλαδή είναι τα αισιόδοξα που λες, αλλά είναι και τα επείγοντα, τα βαριά περιστατικά που φοβάσαι, δεν μπορείς να δεχτείς ότι μπορεί να φύγει ένα μωρό, ένα παιδάκι. Αλλά συμβαίνει όμως. Τι άλλο έτσι; Ναι, πολλά, πολλά. Με σπασμούς χωρίς αιτιολογία. Είχαν τύχει στο νοσοκομείο κυρίως αρκετά βαριά περιστατικά. Αλλά τα πιο πολλά πήγανε καλά στο τέλος, ναι.

Εσείς πώς το αντιμετωπίζατε ένα βαρύ περιστατικό από την άποψης της δικιάς σας ψυχολογίας;

Νομίζω ότι με έφθειρε. Δηλαδή είχα πολύ άγχος, είχα πολύ άγχος. Και πιο πολύ είχα όταν ήταν κάποιο περιστατικό που ήξερα ότι δεν είχα τις γνώσης ή τα μέσα να το αντιμετωπίσω. Δηλαδή ότι αν ήταν σε ένα πιο οργανωμένο νοσοκομείο, θα αντιμετωπιζόταν καλύτερα. Και στις εφημερίες είχα πολύ άγχος. Ναι, μέχρι το τέλος.

Αυτό σας έκανε ποτέ να θέλετε να αφήσετε αυτή τη δουλειά;

Αυτό με έκανε, όχι όμως μόνο, δεν ήταν η κύρια αιτία, υπήρχαν και άλλες. Δηλαδή η οικογένειά μου, τα παιδιά μου είχαν κουραστεί με τις εφημερίες, και κυρίως γιορτινές μέρες. Το θυμούνται ακόμα και τώρα. Αυτά. Αλλά ήταν και αυτό μία αιτία που άφησα τη δουλειά[00:35:00] στο νοσοκομείο και έκανα ιατρείο. Μία από τις αιτίες ήταν αυτό.

Όχι πάντως να αφήσετε τελείως το επάγγελμα;

Όχι τελείως, όχι. Όχι τελείως. Και αν δεν υπήρχαν και οι άλλοι παράγοντες, νομίζω ούτε το νοσοκομείο θα το άφηνα. Αλλά όμως αυτό το άγχος το είχα, το είχα πολύ.

Τι άλλα έτσι περιστατικά, και χαρούμενα και έτσι λίγο πιο βαριά, θυμάστε που να μην σας έχουν φύγει ακόμα από το μυαλό; Χωρίς να αναφέρουμε ονόματα.

Ναι. Θα πω δύο. Λοιπόν, θυμάμαι μία εφημερία μου στο νοσοκομείο που ήταν πάρα πολύ κουραστική. Δηλαδή είχα πολλά έκτακτα, πολλές εισαγωγές, ίσως και δύσκολα. Δεν θυμάμαι αν ήτανε δύσκολα τα περιστατικά, αυτό δεν το θυμάμαι. Στο τέλος, λοιπόν, το βράδυ πια κατάφερα να ανέβω, να κάνω επίσκεψη και στα νεογνά στον άλλον όροφο. Εκεί που έκανα επίσκεψη και ευτυχώς δεν είχαν προβλήματα τα νεογνά, ήταν ήσυχοι, σκεφτόμουνα: «Τώρα όμως αν μου τύχει κάτι άλλο», άρα θα ήταν δύσκολη εφημερία, «δεν θα αντέξω». Και εκείνη τη στιγμή, δηλαδή σε λίγα λεπτά, χτυπάει το τηλέφωνο επειγόντως να κατέβω στις πρώτες βοήθειες. Είχε έρθει μία αλλεργία, μια έντονη αλλεργία. Κατέβηκα στις πρώτες βοήθειες, είπα στην αδερφή τι να κάνει, δηλαδή να βάλει τον ορό, να βάλει το φάρμακο και λοιπά. Και αφού τα κάναμε όλα αυτά, συνήλθε λίγο το παιδί, ζαλίστηκα και κάθισα κάτω. Και η μαμά αυτού του παιδιού, μετά από πολλά χρόνια, με είδε στον δρόμο και μου το θύμισε. Εγώ βέβαια το θυμόμουνα. Το θυμόμουνα, ναι. Αυτό ήταν το ένα χαρακτηριστικό, δεν μπορώ να το ξεχάσω. Το άλλο ήτανε πάλι ένα νεογνό. Τα νεογνά, για εμάς που δεν είμαστε νεογνολόγοι, έχουν πολύ άγχος, πολύ άγχος. Ναι, ήτανε δύσκολα τα πράγματα. Κάναμε επίσκεψη, λοιπόν, και η γιαγιά επέμενε ότι το μωρό δεν τρώει. Το βοηθούσαμε να θηλάσει, να δούμε πώς θα είναι, να το δούμε και την άλλη μέρα. «Πώς πάει, γιαγιά;», ρωτάγαμε τη γιαγιά. Η μαμά ήταν το πρώτο της παιδάκι. «Όχι, παιδί μου, δεν τρώει». Εν τω μεταξύ, και κάτι θα ήταν, δεν θα έπαιρνε βάρος, νομίζω, και το στείλαμε στο Τμήμα Νεογνών για έλεγχο. Από κει το γύρισαν πίσω ότι δεν έχει τίποτα. Μένει μία μέρα ακόμα με τη μητέρα του, περνάω επίσκεψη την άλλη μέρα που είχε γυρίσει από το Τμήμα Νεογνών; «Τώρα όμως θα είναι καλά, γιαγιά, το παιδάκι». «Όχι, παιδί μου, δεν τρώει». Εγώ έδωσα μεγάλη… Δηλαδή ήταν κάτι που με χαρακτήριζε και που με βοήθησε πάρα πολύ. Πίστεψα τη γιαγιά, λέω: «Για να επιμένει, κάτι συμβαίνει, κάτι, κάτι συμβαίνει εκεί». Τέλος πάντων, δεν το έδιωξα, ενώ ήταν να φύγουνε εκείνη τη μέρα. Του πήρα μία καλλιέργεια ούρων και τελικά βγήκε ότι το παιδάκι είχε ουρολοίμωξη. Και στην πορεία ανέβασε και πυρετό, παρουσίασε συμπτώματα. Απλά ήταν πάρα πολύ-πολύ παρατηρητική η γιαγιά, πάρα πολύ προσεκτική και είδε τα πρώιμα, πρώιμα, πρώιμα συμπτώματα, ότι δεν έτρωγε καλά το μωρό. Το δίδαγμα από αυτό για μένα που το εφάρμοσα και σε όλα τα υπόλοιπα χρόνια, έδινα μεγάλη σημασία στις γιαγιάδες.

Και ήξερε.

Ναι, ναι. Και μία ικανοποίηση, λοιπόν. Τώρα δεν είναι σωστό να το πω αυτό. Αλλά επειδή στον επιστημονικό τομέα δεν έχω πολλές ικανοποιήσεις, γιατί τα πιο δύσκολα τα στέλναμε σε μεγάλα νοσοκομεία μετά, ναι. Αλλά αυτό το παιδάκι νοσηλεύτηκε αργότερα σαν παιδάκι, ας πούμε, 2-3 χρονών, πόσο ήτανε, στην κλινική. Και μπαίνοντας να κάνουμε επίσκεψη, λέει η γιαγιά: «Αυτή το έσωσε». Με έδειξε με το χέρι. Αυτό ήτανε. «Αυτή». Αυτό ήτανε ένα. Τα είπα και τα δύο μήπως; Τα είπα και τα δύο. Ωραία, εντάξει.

Θέλω να μου πείτε τα πρώτα χρόνια που πιάσατε δουλειά σαν γιατρ[00:40:00]ός, ούτε ειδικευόμενη.

Αγροτικός.

Σαν γιατρός. Δεν ξέρω πώς το…

Αγροτικός, ναι.

Πώς ήτανε; Αν θυμάστε το πρώτο σας, πρώτο σας παιδάκι που…

Α, σαν γιατρός, παιδίατρος.

Ναι, ναι.

Παιδίατρος. Το πρώτο-πρώτο παιδάκι δεν το θυμάμαι, όχι. Ήτανε στην ειδικότητα, αλλά δεν το θυμάμαι καθόλου.

Τα πρώτα έτσι περιστατικά που έπρεπε εσείς να πάρετε αποφάσεις, έπρεπε εσείς να αξιολογήσετε την κατάσταση του παιδιού, τα θυμάστε;

Ήτανε δύσκολα και ήταν στον πρώτο χρόνο της ειδικότητας, που ήταν σε επαρχιακό νοσοκομείο. Μετά, που ήμουν και σε μεγαλύτερο νοσοκομείο, και είχαμε πιο πολλά και πιο δύσκολα πολλές φορές περιστατικά, είχες τον ειδικευμένο, τον διευθυντή, ήταν άλλοι από πάνω σου. Αυτό ήταν καλό αφενός, δεν είχες τόσο πολύ άγχος, αλλά και κακό, γιατί δεν χρειαζόταν να πάρεις  πρωτοβουλία, μεγάλη πρωτοβουλία. Στο μικρό νοσοκομείο τον πρώτο χρόνο ήταν δύσκολα τα μωράκια. Τα πιο μεγάλα παιδάκια ήταν πιο εύκολα γιατί έμοιαζε η εξέταση, ας πούμε, με των ενηλίκων. Αλλά τα μωράκια ήτανε πολύ δύσκολο. Να κλαίνε, πώς θα τα κάνεις να ηρεμήσουν, από μικρά πράγματα μέχρι να γνωρίσεις από την εμπειρία σου ποιο είναι το παθολογικό ψιθύρισμα, ποιο το φυσιολογικό. Γιατί στα πολύ μωρά είναι, διαφορετικά ακούγεται. Πολύ δυσκολευόμαστε όλοι οι παιδίατροι μέχρι να μάθουμε τα αυτιά, να τα γνωρίζουμε. Ήταν ένα δύσκολο πρόβλημα αυτό.

Δηλαδή;

Δεν κάνουμε στους μεγάλους ωτοσκοπήσεις. Στα παιδιά, όμως, η εξέταση πρέπει οπωσδήποτε να περιλαμβάνει την ωτοσκόπηση. Γιατί πολύ συχνά υποφέρουν από ωτίτιδες και από παθήσεις των αυτιών. Αυτό με την εμπειρία το μαθαίνεις, στην αρχή ήταν δύσκολο, ναι. Αυτό.

Εσείς μου είπατε ότι διαλέξατε τα παιδιά.

Ναι.

Γιατί όχι τα μωρά; Ποια είναι η διαφορά;

Α, ναι. Ότι έμπαινε μέσα και το κομμάτι της διδασκαλίας. Αυτό, ναι. Και ότι είναι πιο προσιτά. Δηλαδή τα μωράκια τα φοβάσαι στην αρχή να τα εξετάσεις, να πάρεις την ευθύνη. Ήταν πιο…

Μου είχατε πει πιο πριν ότι στα παιδιά είναι δύσκολο σαν ασθενείς, δεν λένε ξεκάθαρα…

Ναι. Τα μικρά κυρίως, τα μικρά.

…Αυτό που έχουν. Πώς συνεργαστήκατε με αυτές τις ηλικίες;

Μαθαίνεις να βλέπεις από την έκφραση του προσώπου. Λένε η Παιδιατρική είναι φυσιογνωμική Ιατρική. Το άρρωστο παιδάκι θα το δεις από το πρόσωπο. Το παιδάκι που έχει απλά μια ίωση μπορεί να είναι κόκκινο από τον πυρετό, αλλά είναι ζωηρό, είναι διαφορετικό. Το παιδάκι που πάσχει έχει ένα ιδιαίτερο προσωπείο. Μετά μαθαίνεις τη φυσική εξέταση, να δίνεις μεγάλη σημασία στη φυσική εξέταση. Αν αντιδρά στον πόνο με γκριμάτσα, με κλάμα, με άλλους τρόπους. Και σιγά-σιγά μαθαίνεις και να επικοινωνείς με τα μεγαλύτερα παιδιά. Θέλει υπομονή στην αρχή να ξεφοβηθούνε και μετά πάρα πολλά συνεργάζονται, ναι.

Φεύγετε, λοιπόν, από το νοσοκομείο και ανοίγετε…

Ιατρείο. Ναι.

Ιατρείο. Πώς είναι; Πως ξεκινάει έτσι αυτός ο νέος κύκλος;

Στην αρχή, μου έλειπε πολύ το να ανταλλάξεις μία γνώμη με κάποιον. Δηλαδή πολλές φορές στεκόμουνα πάνω από το εξεταστικό κρεβάτι και γύριζα έτσι να πω κάτι στον ανύπαρκτο συνάδελφο που είναι δίπλα, ή να ζητήσω τη γνώμη του, ή να του πω κάτι. Αυτό μου έλειπε πάρα πολύ. Ότι πρέπει, ναι, όλες τις αποφάσεις να τις πάρεις εσύ εκεί. Και επίσης μου έλειπε το ίδιο και στη μετεκπαίδευση. Δηλαδή παρακολούθηση σεμιναρίων και όλα αυτά. Παρακολουθούσα, βέβαια, όσο μπορούσα πιο πολλά, αλλά στο νο[00:45:00]σοκομείο θα παρακολουθήσει και κάποιος άλλος κάποια και θα ανταλλάξεις γνώσεις. Και αυτό μου έλειπε, και είχα υποσχεθεί στον εαυτό μου ότι, τουλάχιστον τα βασικά που γινόταν στην Αθήνα, θα τα παρακολουθώ ανελλιπώς ας πούμε. Μετά το θέμα είναι ότι εγώ ποτέ δεν φανταζόμουν ότι θα κάνω ιατρική σε ιατρείο, πάντα το φανταζόμουνα σε νοσοκομείο. Ναι, στην αρχή ήταν λίγο παράξενα. Μετά, όμως, μου άρεσε πάρα πολύ. Γιατί εκεί το παιδί το μάθαινες περισσότερο, γιατί το έβλεπες πολλές φορές. Μετά έβλεπες το αδερφάκι του, ήξερες την οικογένεια, σιγά-σιγά μάθαινες την οικογένεια, τους γονείς, τις θείες. Δηλαδή είχες μία πιο ολοκληρωμένη γνώμη, αλλά ένιωθες και οικεία. Αυτό. Μπορούσες να περάσεις κάποια πράγματα, όπως ήμουνα πάρα πολύ αυστηρή με το κάπνισμα. Τότε ακόμα καπνίζανε μέσα στα σπίτια, που φοβάμαι ότι και τώρα καπνίζουνε τέλος πάντων. Αυτό ήταν κάτι που επέμενα πολύ. Δεν ξέρω αν τα κατάφερα. Δηλαδή στον τομέα της εκπαίδευσης αν τα κατάφερα, γιατί ρωτούσα μετά, αφού είχα πει πολλές φορές τα κακά του καπνού: «Καπνίζει κάνεις μες στο σπίτι;». «Όχι, όχι», μου λέγανε. Και έλεγε η γιαγιά μόλις έβρισκε ευκαιρία: «Ψέματα σου λέει, καπνίζει». Οπότε δεν ξέρω πόσο επιτυχημένη ήμουνα σε αυτό το θέμα. Πάντως έκανα ό,τι μπορούσα. Επίσης, σιγά-σιγά και ο χώρος του ιατρείου έγινε πολύ οικείος. Δηλαδή έμπαινα σε έναν δικό μου χώρο, έκανα τον καφέ μου. Θεωρώ ότι ήμουνα πολύ τυχερή που δούλεψα όλα μου τα χρόνια εκεί που ήθελα, δηλαδή στον τομέα που ήθελα. Πάρα πολύ τυχερή. Και ευχαριστώ τον Θεό και τους γονείς μου για αυτό που με στείλανε στο πρακτικό εδώ, που φροντίσανε να κάνω φροντιστήριο για να μπορέσω να μπω. Πραγματικά θεωρώ τυχερό τον εαυτό μου σε αυτόν τον τομέα.

Υπήρξαν διαφορές μεταξύ των περιστατικών που αντιμετωπίσατε στο ιατρείο σε σχέση με το νοσοκομείο;

Ναι, ναι. Γιατί στο ιατρείο τα πιο πολλά περιστατικά, πάρα πολλά παιδάκια ήταν για παρακολούθηση, οδηγίες διατροφής, παρακολούθηση αν αναπτύσσονται καλά και όλα αυτά. Φυσικά αρρώστιες τυχαίνανε. Αλλά τα παιδάκια που είχαν κάτι σοβαρό, τα έστελνα στο νοσοκομείο. Οπότε ήταν μόνο μέχρι να το διαγνώσεις και να το στείλεις, δεν ήταν η όλη ευθύνη μετά.

Δηλαδή κάποιο έτσι βαρύ; Βαρύ περιστατικό; Να ήρθε κάποιο περιστατικό στο ιατρείο που να διακρίνατε εσείς κάτι ότι…

Ναι.

Κάτι υπάρχει.

Ναι, πολλά, ναι. Ας πούμε, ένα πρωινό είχα ξεκινήσει τη δουλειά. Τότε δεν ήταν με ραντεβού και περίμεναν έξω παιδάκια. Και βγήκα λίγο να δω τι παιδάκια είναι, μήπως είναι κανένα πολύ μικρό, έτσι τι παιδάκια είναι. Και βρήκα ένα μωρό 8 μηνών ήτανε; 6 μηνών; Που με είχανε πάρει τηλέφωνο και μου είχανε πει ότι έχει λίγο πυρετό και λίγο φλεματάκι. Ακριβώς έτσι είχε πει ο μπαμπάς του. Το οποίο ήταν μελανιασμένο, ήταν χάλια, χάλια το παιδί. Λέω: «Τι έχει;». Λέει: «Συνεχίζει πυρετό». «Παναγία μου, φέρτε το μέσα» λέω. Το παιδί ήτανε πάρα πολύ χάλια. Του έκανα μία εισπνοή εκεί, είχε βρογχιολίτιδα αλλά πολύ βαριά. Φώναξα ασθενοφόρο με οξυγόνο, το έστειλα στο νοσοκομείο, ειδοποίησα το νοσοκομείο να το περιμένουνε. Πήγε εκεί, το παρακολουθήσανε κάποιες ώρες, δεν βελτιωνότανε και το στείλανε στο Ηράκλειο μετά, στην εντατική έμεινε για λίγο. Αυτό, ναι. Τέτοιο όμως βαρύ περιστατικό, δηλαδή πολύ βαρύ αναπνευστικό τυχαίνανε και άλλα βαριά, αλλά δεν ήταν τόσο που να είναι θέμα. Μου έτυχε ένα… Ναι, ναι τυχαίνανε. Ένα παιδάκι, αυτό, εντάξει, δεν ήταν επείγον όμως, έβλεπες την καμπύλη στο κεφάλι του ότι μεγάλωνε απότομα, μεγάλωνε πιο γρήγορα από όσο θα έ[00:50:00]πρεπε. Και είχε όγκο, έναν όγκο. Το οποίο ήταν πολύ τυχερό, ήτανε καλοήθης, χειρουργήθηκε και ήταν μία χαρά μετά. Ένα άλλο παιδάκι ήρθε από άλλον γιατρό, έλειπε ο γιατρός του και ήρθε, δεν έπαιρνε βάρος. Και είχε κάνει εξετάσεις και δεν είχε βρεθεί τίποτα. Και είχε ένα φύσημα και είχε καρδιοπάθεια τελικά, σοβαρή καρδιοπάθεια δηλαδή. Πήρε φάρμακα και μετά χειρουργήθηκε. Αλλά δεν ήτανε, πώς να το εξηγήσω τώρα, ότι εκείνη τη στιγμή θα το χάσεις το παιδί. Μόνο αυτό μου έτυχε, αυτό το παιδάκι. Ναι.

Και σε αυτό το περιστατικό που μου είπατε, πώς αντιμετωπίσατε τους γονείς; Γιατί σε τέτοιες καταστάσεις πιο πολύ βοήθεια θέλουν αυτοί που συνοδεύουνε τον ασθενή απ’ ό,τι ο ασθενής.

Οι συγκεκριμένοι γονείς δεν το συνειδητοποίησαν ακριβώς, δεν το είχαν συνειδητοποιήσει. Και δεν το είχαν συνειδητοποιήσει, μου έκανε εντύπωση, ούτε και μετά που βγήκε από την εντατική και ξαναρρώστησε το παιδάκι με κάποια ίωση. Εγώ έλεγα: «Αμέσως θα το φέρνετε αφού έχει νοσηλευτεί στην εντατική μία φορά με αναπνευστικό». Όχι, ήτανε… Για αυτό λέω ότι κάθε γονιός έχει την ιδιαιτερότητά του. Πολύ καλοί γονείς, ήταν ήρεμοι. Δεν ξέρω. Ή καταλάβαν την κατάσταση, αλλά το αντιμετωπίζανε ήρεμα; Δεν μπορώ να ξέρω. Αλλά μου έκανε εντύπωση και το μετά.

Πάνω-κάτω θυμάστε πόσοι ασθενείς έχουν περάσει από το ιατρείο σας; Μικροί ασθενείς;

Έχω εκεί το… Το έχω όμως; Όχι, δεν θυμάμαι. Γιατί μπορώ να το βρω στο βιβλίο, αλλά είναι  αυτοί που δεν είχαν ασφάλεια. Αυτοί που ήταν με βιβλιάρια, δεν σημειωμένοι πουθενά. Πάντως πολλοί αν κρίνω τώρα από αυτούς που μιλάνε στον δρόμο. Και στεναχωριέμαι γιατί έχουν αλλάξει τα παιδάκια και δεν τα γνωρίζω, δεν τα γνωρίζω τώρα, αλλά αυτά με γνωρίζουνε.

Πώς είναι να έχετε τόσα πολλά παιδιά και να πρέπει να θυμάστε και να γνωρίσετε την οικογένειά τους, που μας είπατε;

Γιατί δεν ήτανε όλα συγχρόνως. Δηλαδή η οικογένεια αυτή όταν μεγάλωνε λίγο το παιδάκι, δεν χρειαζόταν να έρχεται πολύ συχνά στο ιατρείο. Εν τω μεταξύ, όμως μπορεί να κάνανε δεύτερο παιδάκι. Οπότε ξαναθυμόμουνα το πρώτο, ξανά… Δηλαδή γνώριζες πια την οικογένεια πολύ καλά. Αυτό γινότανε τα χρόνια που υπήρχε ασφάλεια. Μετά που άρχισε η κρίση, που καταργηθήκαν τα βιβλιάρια, που σχεδόν όλοι πληρώνανε, τα παιδάκια ερχότανε πιο αραιά στο ιατρείο. Όταν ήταν κάτι έκτακτο, πηγαίνανε στο νοσοκομείο. Δηλαδή τα έβλεπες σε πιο αραιά διαστήματα και έπαψε να είναι τόσο ευχάριστη η άσκηση της Παιδιατρικής. Δηλαδή εγώ μετά δεν τα θυμόμουνα, έπρεπε να δω το βιβλιάριο, να δω το ιστορικό. Ευτυχώς σημείωνα στο βιβλιάριό τους, είχα ένα βιβλιάριο υγείας, θυμόμουνα, ας πούμε. Αλλά δεν ήταν τόσο ευχάριστο όσο… Ερχόταν η οικογένεια και σαν να ερχότανε συγγενείς σου. Πώς να σου πω; Ναι, ήτανε. Και είχε αρχίσει λίγο και η μνήμη μου να μην είναι τόσο καλή και έπρεπε να δω το βιβλιάριο για να θυμηθώ το ιστορικό του παιδιού. Δεν ήταν πια η άσκηση τόσο ευχάριστη, το συζητούσαμε και με άλλους συναδέλφους ακόμα και άλλων ειδικοτήτων. Έπρεπε, αν το διάστημα ήταν πολύ μεγάλο, να ρωτήσεις τι έγινε αυτό το διάστημα, τι πέρασε, αν νοσηλεύτηκε, πολλή ώρα κάθε επίσκεψη. Ήταν λίγο διαφορετικά.

Θέλω να μου πείτε μία τελευταία ερώτηση. Τι σας δίδαξε αυτή η δουλειά και τι εκτιμήσατε;

Εκτίμησα τους γονείς. Πόσα προσφέρουν στα παιδιά τους, η πλειοψηφία, σχεδόν όλοι. Εκτίμησα τις μητέρες, θαύμασα τις μητέρες. Έβλεπες κοπελίτσες που μπορεί να μην είχαν φύγει από το χωριό τους, να μην είχαν μεγάλη μόρφωση κι αν τύχαινε κάτι σοβαρό στο παιδί τους, γινότανε μισοί γιατροί, γινόταν νοσοκόμε[00:55:00]ς, το πήγαιναν μόνες τους στην Αθήνα, μπαίνανε μόνες τους σε αεροπλάνα. Γιατί ο πατέρας δούλευε, όχι ότι δεν ενδιαφερόταν, υπήρχε και το οικονομικό πρόβλημα. Αυτό, αυτό. Θαύμασα τις μητέρες. Χωρίς να θέλω να υποβαθμίσω τους πατεράδες. Αλλά επειδή σε πολλά ζευγάρια δούλευε ο πατέρας, πολλές φορές έπεφτε στη μητέρα το βάρος και ήταν ηρωίδες.

Αυτή σας η ενασχόληση σας βοήθησε κι εσάς σαν μητέρα, η ίδια;

Δεν ξέρω, γιατί τα παιδιά μου, κυρίως η κόρη μου έχει παράπονα τώρα μεγάλη, ότι της έλειπα. Ναι. Δεν ξέρω, δεν ξέρω να πω. Μήπως αν είχα περισσότερο χρόνο, θα ασχολιόμουν περισσότερο με τα παιδιά μου ή θα… Έκανα ό,τι μπορούσα βέβαια, έκανα ό,τι μπορούσα σαν μητέρα. Ο γιος μου δεν έχει παράπονο, η κόρη μου όμως έχει. Θεωρεί ότι δεν ήμουνα πολύ κοντά της, ότι σε πολλές εκδρομές ήτανε μόνη της ή τη συνόδευε ο μπαμπάς της. Ίσως αυτά τώρα να μην τα έκανα πια.

Θα προτρέπατε να πάει κάποιος Παιδιατρική;

Μόνο αν του αρέσει πάρα πολύ. Και όσοι με έχουνε ρωτήσει και έχουνε πάει Παιδιατρική, κορίτσια που τα έβλεπα στο ιατρείο, μόνο αν του αρέσει πάρα πολύ. Αλλιώς να διαλέξει μια άλλη ειδικότητα.

Ευχαριστούμε πάρα-πάρα πολύ.

Εγώ ευχαριστώ που μου δόθηκε η ευκαιρία να κάνω μία ανασκόπηση στη ζωή μου.