[00:00:00]Γεια σας, είμαι η Μαρκέλλα Αντωνοπούλου, είναι 20 Φλεβάρη του 2023 και είμαστε μαζί με τη Μυρτώ σήμερα στα πλαίσια της σειράς αφηγήσεων ζωής του Istorima. Καλησπέρα Μυρτώ, πώς είσαι; 

Καλά, εσύ;

Μια χαρά! Λοιπόν, σε ευχαριστώ πάρα πολύ για την ευκαιρία να μιλήσουμε μαζί σου.

Εγώ ευχαριστώ.

Πριν πάμε στο κεντρικό θέμα, το οποίο είναι λίγο η σχέση σου με τη φωτογραφία, η πορεία σου, τα ενδιαφέροντά σου κλπ., θα 'θελα να μου πεις λίγα λόγια για σένα και τη ζωή σου. Ό,τι σε ενδιαφέρει να μοιραστείς σε αυτήν τη φάση.

Ωραία, γεννήθηκα στην Αθήνα. Βέβαια, πέρασα τα πρώτα χρόνια της ζωής μου στα Γιάννενα, αλλά κατά βάση έχω μεγαλώσει εδώ, στο κέντρο, μεταξύ δύο σπιτιών, Μαβίλη και Εξάρχεια. Εμβόλιμα, έχω περάσει κάποια λίγα χρόνια της ζωής μου στην επαρχία λόγω της ιδιότητας της μητέρας μου που είναι καθηγήτρια. Οπότε κατά βάση έχω μείνει στην Αθήνα, αλλά έχω περάσει κάποιες χρονιές της ζωής μου σε μέρη όπως Μυτιλήνη, νομό Ηλείας, τα Γιάννενα που προανέφερα. Αλλά κατά τ' άλλα είμαι εδώ, εργάζομαι εδώ. Τι άλλο να πω γι' αυτά; Είμαι φωτογράφος.

Ωραία.

Το έχουμε πει αυτό.

Θα πάμε λίγο στη φωτογραφία.

Οκέι.

Λες ότι το πεδίο δράσης σου είναι η Αθήνα κυρίως.

Ναι.

Θες να μου πεις πώς αποφάσισες να ασχοληθείς; Πώς ακολούθησες σπουδές, αν ακολούθησες κλπ. Να πάμε λίγο, ξέρω 'γω, σε ποια ηλικία, τύπου από πότε ξεκίνησες;

Ναι, κοίτα να δεις, η ενασχόληση με τη φωτογραφία ξεκίνησε πολύ πριν αρχίσω εγώ να αποφασίζω ότι θα σπουδάσω. Διότι εμένα ο πατέρας μου είναι ορειβάτης, ενώ το επάγγελμα του είναι άλλο, αλλά είναι ορειβάτης, είναι οδηγός βουνού. Και εγώ όλα μου τα παιδικά χρόνια τον ακολουθούσα -κυρίως τα καλοκαίρια- στο βουνό, μπορεί έναν μήνα, μπορεί δύο μήνες. Κάποιες φορές κάναμε κάποια εμβόλιμα ταξίδια σαββατοκύριακα στο βουνό που με είχε μαζί του και μου μάθαινε πώς να επιβιώνω στη φύση, ας πούμε. Και ταυτόχρονα, κάποια στιγμή απέκτησε το χόμπι της φωτογραφίας, το οποίο, όμως, το ακολούθησε σχεδόν επαγγελματικά, παρότι -όπως είπα- ήταν άλλη η δουλειά του. Είναι πολιτικός μηχανικός, αλλά κάποια στιγμή ήθελε να συνδυάσει τη σχέση του με τη φύση με την απεικόνιση.

Οκέι.

Οπότε έμαθε φωτογραφία σχεδόν επαγγελματικά, πήρε φοβερό εξοπλισμό, κάμερες, μόνο φιλμ υπήρχαν τότε, γιατί τώρα μιλάμε για 90s. Ξεκίνησε να το κάνει μόνος του, γιατί του άρεσε πάρα πολύ. Έδινε φωτογραφίες σε περιοδικά που είχαν να κάνουν με τη φύση και το βουνό. Και σαν επακόλουθο, σκέφτηκε ότι αυτό είναι κάτι που θα μπορούσε να αρέσει και σ' εμένα. Οπότε μου έκανε δώρο μία κάμερα τότε έτσι πολύ απλή στη χρήση της και για μένα αυτό το πράγμα ήταν κάτι που αυτόματα μού έκανε κλικ. Δηλαδή κι εγώ με το που πηγαίναμε στα ταξίδια τρελαινόμουν να βγάζω φωτογραφίες και τους ανθρώπους που ήταν μαζί μας και τη φύση. Αλλά ήτανε κάτι που μου κλίκαρε αμέσως, μου 'βγαζε φουλ νόημα, δηλαδή αυτά που βιώναμε να απεικονίζονται μ' έναν τρόπο και να μένουνε. Φυσικά, επειδή ήμουνα και παιδί μού άρεσε πάρα πολύ η διαδικασία του αναλογικού, δηλαδή ότι αποτυπώναμε κάτι το οποίο δεν το βλέπαμε εκείνη τη στιγμή. Πηγαίναμε μετά στο φωτογραφείο στην πόλη να το εμφανίσουμε και να το τυπώσουμε και να δούμε τι είναι αυτό που τελικά είδαμε-

Ναι, ναι.

Ή αυτό που επιλέξαμε να δούμε εκείνη τη στιγμή. Οπότε για μένα -εντάξει- ήταν κάτι σαν παιχνίδι, όπως και ήτανε για πολλά χρόνια μετά. Δηλαδή ήταν πιο πολύ σαν παιχνίδι παρά συνειδητοποιούσα για ποιο λόγο έκανα αυτήν την καταγραφή, τέλος πάντων. Οπότε εγώ σχεδόν απ' την ηλικία των 6 είχα μία κάμερα.

Οκέι.

Οπότε κάθε 3-4 χρόνια που η προηγούμενη κάμερα χαλούσε, έπαιρνα την επόμενη και -όπως τουλάχιστον τώρα μου φαίνεται φυσικό- κάποια στιγμή ξέφυγα απ' το να φωτογραφίζω μόνο τα ταξίδια με τον πατέρα μου και άρχισα να φωτογραφίζω την καθημερινότητα.

Τώρα εφηβεία μιλάμε κοντά ή πιο μετά;

Ναι, δηλαδή από την ηλικία που ξεκίνησα να έχω κάμερα και μέχρι τα 17 -εντάξει, βάζω αυτό το όριο για να μιλήσουμε μετά για τα χρόνια της σχολής- εγώ είχα μία κάμερα στην οποία άρχισα να απεικονίζω τα πάντα. Δηλαδή την έπαιρνα μαζί μου στο σχολείο, την έπαιρνα μαζί μου σε ό,τι άλλο ταξίδι μπορεί να έκανα. Βασικά, είχα πάντα μία κάμερα στην τσέπη μου. Και επειδή εκείνα τα χρόνια είχα compact camera, το οποίο σημαίνει μία πολύ μικρή κάμερα σε μέγεθος και γραμμάρια και πάρα πολύ εύκολη στη χρήση, δηλαδή δεν είναι ότι σε εκείνα τα χρόνια είχα, ας το πούμε σε εισαγωγικά, «σωστές τεχνικές γνώσεις φωτογραφίας». Είχα μια κάμερα που, με ψιλοαυτόματες ρυθμίσεις, τράβαγε. Όταν βγήκαν οι digital κάμερες, απέκτησα και digital. Είχα και τα δύο και ανάλογα τα κέφια μου και ανάλογα το αν είχα χρήματα για φιλμ ως έφηβη ή παιδί, μπορεί να έπαιρνα την εκάστοτε κάμερα μαζί μου. Αλλά όλη μου τη ζωή θυμάμαι τον εαυτό μου να έχω μία κάμερα στην τσέπη, ας πούμε, και να την παίρνω επί της ουσίας παντού.

Μου φαίνεται φοβερή αυτή η σχέση που λες-

Ναι.

Ότι είναι και κάπως αυτοβιογραφική.

Τελείως.

Από νωρίς κατάλαβες ότι: «Εμένα μ' αρέσει να υπάρχει, ας πούμε, ένα άτυπο ή υλικό, ξέρω 'γω, αρχείο τ[00:05:00]ης ζωής μου».

Ναι.

Δεν το ήξερα αυτό.

Ναι, κι εγώ δεν το 'ξερα για μένα! Γιατί εγώ, όταν τράβαγα, δεν συνειδητοποιούσα ότι δημιουργώ ένα αρχείο. Δηλαδή έβλεπα τις φωτογραφίες τότε και έλεγα: «Εντάξει, οι φωτογραφίες από την εκδρομή στο Ναύπλιο», ας πούμε. Και τις βλέπω τώρα και μου φαίνεται ότι είμαι πάρα πολύ τυχερή το ότι έχω αυτό το αρχείο. Όταν το δημιουργούσα, δεν το καταλάβαινα. Δηλαδή όταν εγώ τράβαγα φωτογραφίες σε μια εκδρομή, σκεφτόμουνα ότι τις τραβάω για να τις δούμε μετά με τους φίλους μου ή να κάνουμε καφρίλες και να γελάσουμε.

Αυτό.

Και τώρα το βλέπω και συνειδητοποιώ ότι είναι απ' τα πιο σημαντικά πράγματα της ζωής μου ότι έχω ένα αρχείο, το οποίο -τώρα είμαι 32 χρονών- είναι 26 χρονών αρχείο.

Και είναι μία σχέση με τη μνήμη τελείως.

Και είναι μία σχέση με τη μνήμη, την οποία άρχισα να συνειδητοποιώ προφανώς στην πορεία, ναι, πολύ μετέπειτα, βασικά. Εντάξει, κάτι που είναι ίσως σημαντικό να αναφέρω, γιατί έχει να κάνει πολύ άμεσα με τη δουλειά μου τώρα και την καλλιτεχνική μου πρακτική, είναι ότι ακριβώς επειδή ξεκίνησα να φωτογραφίζω στα 90s, που, ούτως ή άλλως, δεν υπήρχε καν το digital, δηλαδή στα 00s άρχισαν να βγαίνουνε κάποιες κάμερες digital, όχι πολύ καλής ποιότητας. O πατέρας μου, επειδή ήτανε μανιακός με τα τεχνικά, μου έμαθε σταδιακά να χρησιμοποιώ φιλμ. Δηλαδή να μπορώ να μάθω αυτήν την τεχνική χωρίς να κάνω λάθη. Γιατί γενικά με το φιλμ είναι πολύ εύκολο να τραβάς για χρόνια και να μην το μάθεις πολύ καλά. Οπότε εγώ κάπως είχα και γνώσεις φιλμ από μικρή ηλικία λόγω του μπαμπά μου, ο οποίος αυτό, είχε μια εμμονή να τα μάθω όλα σωστά σε δικές του κάμερες, τις οποίες δεν τις κουβαλούσα εγώ, αλλά μου τις έδειχνε. Μου μάθαινε τι σημαίνει φωτομέτρηση, τι σημαίνει ταχύτητα, πράγματα που είναι πολύ βασικά για έναν φωτογράφο, αλλά χωρίς να έχουμε ιδέα ότι εγώ μπορεί να θέλω να γίνω φωτογράφος. Απλά επειδή ήθελε όλα να είναι κάπως πολύ δομημένα. Οπότε, ναι, εκεί που θέλω να καταλήξω είναι ότι είχα πολύ καλή σχέση και με το αναλογικό και με το ψηφιακό, αφού αυτό βγήκε. Και...

Θες να μου μιλήσεις και για τη σχέση σου με το φιλμ ή θες να καταπιαστούμε μ' αυτό αργότερα;

Ναι, μπορώ να πω γι' αυτό. Εντάξει, εγώ στην πορεία των χρόνων... Θα μιλήσουμε και για το πώς κατέληξα να ασχοληθώ επαγγελματικά με τη φωτογραφία και για τα χρόνια της σχολής και αυτά. Κοίτα, η σχέση μου με το φιλμ, γιατί εγώ -να το πούμε αυτό- τραβάω κυρίως φιλμ, σίγουρα ξεκίνησε απ' το ότι σε αυτό έμαθα, δηλαδή εγώ στο φιλμ έμαθα μέχρι να βγει κάποια άλλη τεχνολογία. Θεωρώ, επειδή έχω και πολλούς συνεργάτες που δουλεύουνε με φιλμ και στο still image και στην κινούμενη εικόνα, θεωρώ ότι το φιλμ σε μία εποχή που το digital έχει αδιανόητες δυνατότητες και που είναι με κάποιον τρόπο πολύ πιο οικονομικό, σίγουρα εμπεριέχει μέσα του το στοιχείο του φετιχισμού. Δηλαδή θέλω να πω ότι όλοι οι άνθρωποι που ασχολούμαστε με αναλογικά μέσα -εντάξει, το θεωρώ αυτονόητο ότι η ποιότητα του αναλογικού και στη μουσική και στις ταινίες και στη φωτογραφία είναι φοβερή και σε κάποια πράγματα δεν τη φτάνει το digital, παρόλ' αυτά το digital αυτήν τη στιγμή μπορεί να κάνει τα πάντα- οπότε θεωρώ ότι αυτή η σχέση σίγουρα έχει μέσα της τον φετιχισμό. Δηλαδή αυτή τη διαδικασία του ότι θα τα κάνεις όλα με τα χέρια σου, θα έχεις την αγωνία τού να δεις το φιλμ, θα έχεις -κάτι που για μένα είναι πολύ καλό, βέβαια- την πειθαρχία τού τι θα τραβήξεις. Εγώ θεωρώ ότι το ότι τραβάω τόσα χρόνια φιλμ μου έχει δημιουργήσει φοβερή πειθαρχία στο τι θα κοιτάξω και τι θα αποφασίσω τελικά να αποτυπώσω. Γιατί, επί της ουσίας, εικόνες βλέπω συνέχεια, δεν τις έχω τραβήξει όλες. Το πού θα πατήσω το κλικ-

Είναι επιλογή.

Είναι μια επιλογή, ναι. Οπότε, ναι, εμπεριέχει αυτό το στοιχείο της αυστηρότητας που για μένα είναι πολύ σημαντικό και που σίγουρα μού έχει γίνει συνήθεια. Αλλά σίγουρα έχει και όλο αυτό το πολύ παιχνιδιάρικο πράγμα, το οποίο δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε, της αγωνίας, του σκοτεινού θαλάμου. Δηλαδή αυτό το πράγμα νομίζω ότι έχει κάτι παιχνιδιάρικο που εγώ δεν μπορώ να το ξεπεράσω και δεν θα το άφηνα με τίποτα πίσω μου. Παρόλ' αυτά, που και αυτό δεν το είχα συνειδητοποιήσει, ναι και, τέλος πάντων, παρότι εγώ έχω εκπαιδευτεί στο αναλογικό και μ' αρέσει πάρα πολύ αυτή η διαδικασία της αγωνίας τού τι έχω βγάλει, να πάω να το δω στο εργαστήριο, να δω ότι όλα έχουν πάει καλά... Γιατί ακόμα και μετά από τόσα χρόνια που φωτογραφίζω, πάντα όταν είμαι σε μία φωτογράφιση -πόσο μάλλον επαγγελματική- έχω την αγωνία ότι όλα έχουν πάει καλά, κάτι το οποίο όμως ήταν και πολύ συναρπαστικό, ταυτόχρονα. Αλλά παρόλ' αυτά, ένας άλλος τρόπος με τον οποίο φωτογραφίζω συνέχεια και τελικά έχω καταλήξει να έχω ένα αρχείο μέσω αυτού, το οποίο το αγαπάω πάρα πολύ, είναι οι φωτογραφίες του κινητού. Γιατί κάποια στιγμή αρχίσαμε να έχουμε smartphone όλοι, τραβάγαμε φωτογραφίες συνέχεια, γιατί απλά ήταν εκεί και ήταν πανεύκολο και τώρα που, ας πούμε, έχουμε smartphone καμιά δεκαριά χρόνια, όλοι, πάνω κάτω, εγώ επειδή ασχολούμαι και πολύ με τη φωτογραφία της περιπλάνησης στην πόλη, συνειδητοποίησα ότι έχω ένα αρχείο, το οποίο είναι για μένα φοβερό, δηλαδή συναισθηματικά κυρίως. Και το οποίο είναι όλη αυτή η δεκαετία της ενηλικίωσής μου. [00:10:00]Θέλω να πω ότι οι φωτογραφίες που έχω τραβήξει με φιλμ, ναι, είναι πάρα πολύ όμορφες και είναι και πιο στημένες και πιο συνειδητοποιημένες, αλλά όλη μου η ζωή και όλη μου η καθημερινότητα βρίσκεται στις φωτογραφίες του κινητού. Και είναι και το επόμενο project που θα κάνω, δηλαδή το επόμενο artbook που θα εκδώσουμε με έναν φίλο μου designer -το λέω γιατί γενικά κάνω artbooks- θα είναι με αυτό το αρχείο, δεν θα έχει καμία σχέση με φιλμ, θα είναι το αρχείο του κινητού μου.

Θέλεις να μου πεις λίγο λίγα λόγια για τις σπουδές; Πώς ήταν το πλαίσιο;

Ναι.

Τι σε είχε τραβήξει, ποιοι ήταν πιθανώς οι περιορισμοί; Ό,τι θέλεις επάνω σ' αυτό.

Ναι, εγώ επί της ουσίας στο λύκειο -που είναι η φάση που πρέπει να αποφασίσουμε τι θα κάνουμε στη ζωή μας- είχα αρχίσει πολύ σοβαρά να σκέφτομαι… Εντάξει, ήθελα να γίνω φυσικός. Ήθελα να γίνω ή φυσικός η καλλιτέχνης, ήταν ένα απ' τα δύο. Ε, και κάποια στιγμή που ο χρόνος μάς πίεζε, αποφάσισα ότι θέλω να γίνω φωτογράφος. Αλλά και αυτό δεν το είχα πολύ αυστηρά στο μυαλό μου. Δηλαδή σκεφτόμουνα το σινεμά, σκεφτόμουν τη γραφιστική, σκεφτόμουν πράγματα που είναι μ' έναν αφαιρετικό τρόπο αλληλένδετα. Οπότε έψαχνα μια σχολή, η οποία να μην είναι αυστηρά σχολή φωτογραφίας, σχολή σινεμά. Κάτι που κάπως να σου αφήνει τη δυνατότητα τα χρόνια που σπουδάζεις να αποφασίσεις εκ των υστέρων. Οπότε σε εκείνη τη φάση που ήμουνα 18, σκεφτόμουνα ή θα μπω στην Καλών Τεχνών που, οκέι, είναι πιο πολύ για εικαστικά, αλλά που μπορώ να βρω έναν δρόμο όπως τον θέλω και μου δώσανε οι γονείς μου και τη δυνατότητα του να πάω σε ιδιωτική σχολή, που σκεφτόμασταν τη Βακαλό, στην οποία και πήγα. Η οποία, επίσης, ναι μεν μπορείς να πάρεις ένα πτυχίο το οποίο είναι Graphic Design ή Interior, αλλά μέσα στα χρόνια της σχολής μαθαίνεις πάρα πολλά πράγματα, όπως είναι φωτογραφία, σχέδιο, εντάξει τα θεωρητικά, Ιστορία Τέχνης κλπ. που έχουν όλες αυτές οι σχολές, αλλά που γενικά είναι πολύ ανοιχτή στο τι πορεία μπορείς να ακολουθήσεις. Και παίρνεις μία γεύση απ' όλα. Και στην ουσία, αφού τελειώσεις τη σχολή, μπορείς και εσύ να πάρεις έναν άλλον δρόμο. Οπότε εγώ επέλεξα να πάω σ' αυτήν τη σχολή, η οποία, ούτως ή άλλως, σαν πρόγραμμα σπουδών το πρώτο έτος ήταν τελείως ανοιχτό. Μάθαινες τα πάντα. Αυτά που προανέφερα, ζωγραφική, στένσιλ, ξυλογραφία, πάρα πολλά πράγματα, που για έναν άνθρωπο που είναι σε τόσο μικρή ηλικία ήταν πολύ -πώς να το πω;- είχανε μια ανοιχτότητα που ήταν πολύ σημαντική για μένα σε αυτήν την ηλικία. Φυσικά είχαμε μαθήματα φωτογραφίας στη σχολή, αλλά χωρίς να θέλω να προσβάλλω τον καθηγητή μου, νομίζω ότι τα λιγότερα πράγματα που έμαθα για τη φωτογραφία τα έμαθα μέσα στη σχολή! Γιατί, κατ' αρχάς, το μάθημα ήταν θεωρητικό και είχα την τεράστια ατυχία τη χρονιά που έμπαινα στη σχολή να κλείνει ο σκοτεινός θάλαμος. Το 2008. Δηλαδή έκλεισε το μάθημα το πρακτικό αναλογικής φωτογραφίας του σκοτεινού θαλάμου, που τα παιδιά που μπαίνουν στη σχολή μέχρι τότε μαθαίνανε. Οπότε εγώ ό,τι πήρα από σκοτεινό θάλαμο το πήρα από δεξιά και αριστερά, από φίλους, γνωστούς κλπ. Αλλά ευτυχώς, κι εγώ τότε επειδή ήμουνα σε μια φάση που έψαχνα πολύ τον εαυτό μου και το τι θα κάνω, ήμουν σε μία φάση που φωτογράφιζα συνέχεια. Δεν ήμουνα εντελώς σίγουρη ότι θα γίνω φωτογράφος, αλλά κάπως σιγά σιγά έβρισκα κι εγώ τον δρόμο μου μέσα απ' το πώς θέλω για μένα να 'ναι το storytelling. Αλλά ήμουνα και ακόμα σε φάση πειραματισμού και κάποια στιγμή στα τελειώματα της σχολής, στο τρίτο έτος, κάπως μου ήτανε ξεκάθαρο ότι θα ασχοληθώ μ' αυτό.

Θα σε ρώταγα αυτό, ποιο είναι το κίνητρο; Αυτό που λες, ας πούμε, με το storytelling μού φαίνεται πάρα πολύ ενδιαφέρον.

Ναι.

Το ότι αποκτάς -πες μου αν ισχύει αυτό- μία σχέση και με το πώς μιλάς, ας πούμε, για την ιστορία σου, την πορεία σου, τι σε έχει σημαδέψει, λίγο για τα κίνητρα της αποτύπωσης των φωτογραφιών, που θέλεις εσύ να σημαίνουν κάτι για σένα και τελικά να τα δείξεις και στον κόσμο.

Κοίτα εγώ -για να είμαι απόλυτα ειλικρινής- παρότι, κατά βάση, αυτό που ασχολούμαι και επαγγελματικά είναι η φωτογραφία, αν με ρωτήσεις, θα σου πω ότι, επί της ουσίας, αυτό που με αφορά είναι το storytelling. Δεν είμαι σίγουρη τα επόμενα χρόνια της ζωής μου μέσω ποιων μέσων θα το επιτεύξω αυτό. Διότι εγώ -παράλληλα με τη φωτογραφία- κάνω βίντεο, γράφω, δηλαδή συνέχεια πειραματίζομαι με διαφορετικά μέσα, τα οποία πολλές φορές τα μπλέκω και μεταξύ τους. Και μου είναι πολύ ξεκάθαρο ότι θέλω να πω μια ιστορία. Το ότι έχω επιλέξει να το κάνω, κατά βάση, μέσω της φωτογραφίας έχει να κάνει με πολλά πράγματα. Αλλά σίγουρα αν με ρώταγες: «Ποιο είναι το premise της δουλειάς σου;», κινείται προς τα εκεί, προς τις ιστορίες που θα 'θελα να πω.

Απλά το κάνεις με μία σφαιρικότητα.

Ναι.

Αυτό πήρα απ' αυτό που λες. 

Ακριβώς. Και αυτός είναι και ο λόγος που στη σχολή, την τελευταία χρόνια που έπρεπε να κάνουμε πτυχιακή, έφτιαξα ένα artbook το οποίο ήταν φωτογραφικό, αλλά δεν ήταν φωτογραφίες τις οποίες είχα τραβήξει εγώ η ίδια. Ήταν το αρχειακό υλικό, είχα πάρει μάλλον το αρχειακό υλικό της οικογένειας μου, δηλαδή τις οικογενειακές φωτογραφίες, αυτές που έχουμε όλοι στα άλμπουμ. Επέλεξα αυτές τις οποίες απεικονίζομαι μόνο εγώ, η μητέρα μου και η γιαγιά μου. Και έφτιαξα ένα βιβλίο με στοιχεία και απ' τις τρεις μας και το ποια είναι η σύνδεσή μας, εννοώ πολιτισμικά, συναισθηματικά, οπτικά. Οπότε αυτό, βρισκόμουνα διαρκώς -ενώ πάντα αγαπούσα πολύ [00:15:00]τη φωτογραφία και να τραβάω εγώ η ίδια φωτογραφίες- ήμουνα συνέχεια σε μία σχεδόν μανιακή κατάσταση το τι σημαίνει storytelling. Δηλαδή θα το κάνω με τις δικές μου φωτογραφίες; Θα το κάνω με το αρχείο άλλου; Θα το κάνω με βίντεο; Ξέρεις, την οποία αναζήτηση νομίζω ότι την έχω ακόμα-

Ναι. Αυτό-

Και ότι μάλλον θα την έχω και πάντα. 

Ναι, ναι, αυτό που λες... Κατ' αρχάς, μπορούμε να έχουμε κάποια τεκμήρια απ' αυτό, από το artbook που λες;

Ναι, φυσικά. 

Πάρα πολύ ενδιαφέρον αυτό που λες με το οικογενειακό άλμπουμ και τη συλλογή σου. Θέλω να μου πεις, λίγο να πάμε σε κάτι άλλο, που είναι τα ταξίδια που έκανες σαν φωτογράφος, σαν Μυρτώ, τέλος πάντων. Τι αποτύπωσες; Και κάτι που σου έχει μείνει απ' όλα αυτά τα ταξίδια, κάτι πολύ έντονο.

Ναι, εγώ τα χρόνια που τελείωσα τη σχολή, προσπαθούσα να κάνω ταξίδια. Δεν είχα σκεφτεί εξαρχής ότι αυτά τα ταξίδια θα καταλήξουνε στο να εντάξω σ' αυτά και ένα δομημένο φωτογραφικό project. Αλλά προφανώς και λόγω του νεαρού της ηλικίας, ήθελα να κάνω ταξίδια. Οπότε προσπαθούσα να βρω λεφτά να κάνω αυτά τα ταξίδια. Και ξεκίνησα να πηγαίνω σε διάφορα μέρη της Ευρώπης μόνη μου. Είχα πάει Ολλανδία, Γαλλία, Σερβία, Πολωνία, σε διάφορα μέρη. Και κάπως ήταν η πρώτη φορά που συνειδητοποίησα ότι θέλω να έχω μαζί μου μία κάμερα και να καταγράψω αυτά τα ταξίδια. Και νομίζω το πιο σημαντικό ταξίδι για μένα -το οποίο κράτησε και αρκετό καιρό και μου έδωσε και μία ελευθερία χρόνου μέσα στην πόλη για να κινηθώ όσο θέλω- είναι τον Αύγουστο του 2014, όπου πήγα στο Βελιγράδι, για όλο τον μήνα, μόνη μου. Εντάξει, με φιλοξενούσε μία φίλη, αλλά ήμουνα μόνη μου, κατά βάση, μες στη μέρα. Περπάτησα κυριολεκτικά εκατοντάδες χιλιόμετρα. Περπάτησα μέχρι άλλες πόλεις. Δηλαδή κάποιες μέρες ξεκίναγα από μία πόλη και πήγαινα σε μια άλλη. Και γύρναγα τη νύχτα μ' ένα λεωφορείο. Σε μία χώρα που δεν μίλαγε κάνεις αγγλικά! Εντάξει, ήταν πολύ περίεργο, ήταν πολύ ωραία εμπειρία. Και σ' αυτό το ταξίδι τράβηξα πάρα πολλές φωτογραφίες με φιλμ, γιατί ήθελα να κάνω αυτήν την καταγραφή. Και όταν γύρισα στην Αθήνα, και έτσι τις είδα, τις εμφάνισα και τις έβαλα κάτω, είδα πραγματικά μία ιστορία. Ταυτόχρονα, τότε ήμουν σε μία φάση που κράταγα κάθε μέρα ημερολόγιο ονείρων. Δηλαδή το τι έβλεπα το βράδυ στον ύπνο μου. Οπότε στην ουσία ήταν μία φάση της ζωής μου που όλο μου το εικοσιτετράωρο στο μυαλό μου κάπως το κατέγραφα. Δηλαδή κατέγραφα και το τι συνέβαινε στον ύπνο μου και στον ξύπνιο μου. Εντάξει, ήτανε μία ιστορική διαδικασία προφανώς, γιατί ήμουν σε μία φάση που ήμουνα μόνη μου σε μια ξένη πόλη, που βρισκόμουνα σε μέρη που ήταν περίεργα, που ήταν λίγο επικίνδυνα. Σε μία πόλη που είχε πάρα πολλές αντιφάσεις πολιτισμικά, πάρα πολλές εναλλαγές οπτικά. Είχε κάτι από Αθήνα, που ξέρεις, όπως και στην Αθήνα που μπορεί απ' τη μια στιγμή να βρίσκεις ένα πανέμορφο στενό και με το που στρίψεις να είναι η απόλυτη μαυρίλα, ας πούμε, είχε κάτι τέτοιο το Βελιγράδι, το οποίο με τράβηξε πάρα πολύ. Και όταν γύρισα απ' αυτό το ταξίδι, έβαλα κάτω τις φωτογραφίες και με τη βοήθεια ενός φίλου μου, του Γιώργου του Ευθυμίου, ο οποίος τις είδε και μου είπε: «Αυτό πραγματικά είναι project, δηλαδή έχει μία δομή, πρέπει να το παρουσιάσεις όπως είναι». Και το παρουσιάσαμε όντως στο Φεστιβάλ Χίμαιρες, στο Booze τότε. Που ήτανε νομίζω και η πρώτη φορά που έδειξα κανονικά δουλειά μου σε χώρο. Κάπως εκεί πέρα πορώθηκα πάρα πολύ και λέω αυτό από δω και πέρα θα το κάνω κάθε χρόνο. Οπότε κάθε χρόνο ξεκίνησα να βάζω λεφτά στην άκρη και να προσπαθώ μία με δύο φορές τον χρόνο να κάνω κάπου ταξίδι -κυρίως μόνη μου- και να κάνω αυτό το πράγμα σε διάφορες πόλεις. Και το οποίο, φυσικά, το έκανα και στη συνέχεια όλου αυτού του χρόνου στην Αθήνα.

Θέλεις να μου μιλήσεις -κάτι μου είπες πριν τη συνέντευξη για τη Σύρο-

Ναι.

Θα ήθελες να μου μιλήσεις γι' αυτό;

Ναι.

Γιατί φαντάζομαι ότι και αυτό ήταν επιδραστική, ας πούμε, στιγμή μέσα στην πορεία.

Ναι, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Σύρου. Είναι πάρα πολύ επιδραστικό και στη δουλειά μου και στη ζωή μου γενικότερα. Γιατί εγώ σ' εκείνη τη φάση των early '20s που -εντάξει, κι εγώ προφανώς- ζούσαμε σε μία πολύ περίεργη κατάσταση. Αθήνα της κρίσης, ήταν όλα πάρα πολύ περίεργα. Έψαχνα κι εγώ διάφορους τρόπους και για να δουλέψω, εννοώ βιοποριστικά, και για να ανακαλύψω καινούργια πράγματα, καινούργια μέρη. Και κάπως βρέθηκα απ' το πουθενά, δηλαδή με μια αίτηση που βρήκα τελευταία στιγμή το βράδυ πριν κλείσουν οι αιτήσεις στο site του Flix για ένα φεστιβάλ που γίνεται στη Σύρο, το οποίο είχε να κάνει φουλ με πειραματικό σινεμά και τέτοια. Και λέω: «Εδώ είμαστε, θα κάνουμε αίτηση!». Έκανα αίτηση με έναν φίλο μου για πρακτική, πήραν τον φίλο μου, δεν πήραν εμένα. Παρόλ' αυτά, εγώ πήγα μαζί του, γιατί μας δίνανε δωμάτια, φαγητά κλπ. Και ήταν οι μέρες του δημοψηφίσματος το 2015. Οπότε στη Σύρο, πέρα από τους Συριανούς, δεν υπήρχε ούτε ένας Έλληνας, ήτανε μία τελείως doom φάση! Όπου όλοι με παίρνανε τηλέφωνο απ' την Αθήνα και μου λέγανε: «Πού είσαι; Γίνεται χαμός. Πρέπει να έρθεις να ψηφίσεις, πού έχεις πάει;». Ήταν πάρα [00:20:00]πολύ περίεργα, γιατί εγώ είχα βρεθεί ξαφνικά σ' ένα νησί. Το φεστιβάλ τότε κράταγε 13 μέρες, ενώ, ας πούμε, τώρα κρατάει 5, γιατί τα παιδιά που το διοργάνωναν ήταν 24 χρόνων και ήταν σε μία κατάσταση ότι θα τα κάνουμε όλα. Οπότε εγώ ξαφνικά βρέθηκα για πρώτη φορά -με τις κάμερες μου, φυσικά- στο νησί της Σύρου, το οποίο, εντάξει, είναι φανταστικό -είναι από τα αγαπημένα μου μέρη στον κόσμο- να μένω σ' ένα παλιό αρχοντικό. Και κάθε μέρα να στήνουμε προβολές σε όλο το νησί, δηλαδή σε βουνά, σε λατομεία, σε παραλίες, σε απίστευτα μέρη, σε παλιά εργοστάσια -εντάξει, και η Σύρος έχει πάρα πολλά πράγματα-, σε βυρσοδεψεία, παλιό κολυμβητήριο, δηλαδή σε μέρη αδιανόητα. Εγώ, εκείνες οι 15 μέρες κάτσαμε συνολικά, ήτανε σαν μία ζωή. Δηλαδή στην Αθήνα ήταν το απόλυτο χάος και εγώ ζούσα ένα όνειρο.

Ναι, παραμύθι λίγο.

Ήτανε παραμύθι. Και εντάξει, ο λόγος που το αναφέρουμε είναι, γιατί προφανώς ενώ δεν ήταν η χρονιά που ξεκίνησα να δουλεύω στο φεστιβάλ, μέσω των φωτογραφιών που τράβηξα εκείνες τις μέρες, τα παιδιά που διοργάνωναν το φεστιβάλ αποφάσισαν να με κρατήσουνε για φωτογράφο του φεστιβάλ, όπου και έμεινα μέχρι σήμερα, για άλλα 7 χρόνια. Αλλά ναι. Για μένα αυτή η εμπειρία ήταν πολύ σημαντική, γιατί, εντάξει, κάθε μέρα βρισκόμασταν σε κάτι διαφορετικό, το οποίο ήταν τελείως ακραίο. Γιατί στήναμε κινηματογραφικές προβολές και live μουσική σε σημεία τα οποία οι άνθρωποι οι οποίοι κάνανε την παραγωγή, δεν ξέρω πώς πήγανε. Δηλαδή ήτανε τελείως τρελό, νομίζω ότι είχε να κάνει με το ότι ήμασταν όλοι 25 χρόνων.

Ναι, ναι. Άλλη όρεξη!

Άλλη όρεξη, ναι. Και που φυσικά όλη αυτή η εμπειρία μού 'βγαλε τρελή όρεξη για φωτογραφία. Δηλαδή έβγαλα πάρα πολλές φωτογραφίες τότε. Μετά έγινα κι εγώ μέρος του φεστιβάλ και πολλές απ' αυτές τις φωτογραφίες τις κρατήσαμε και για ένα artbook που βγήκε φέτος μέσω του SIFF, του Φεστιβάλ της Σύρου, Κινηματογράφου. Και ήταν και ο τρόπος που έκανα την πρώτη μου ατομική έκθεση στη Σύρο, τρία χρόνια μετά, σε μία γκαλερί στην Ερμούπολη.

Οκέι.

Ναι.

Και ήτανε φωτογραφίες από το φεστιβάλ ή γενικότερες;

Ήτανε φωτογραφίες από το φεστιβάλ και από το νησί, γενικότερα. Ούτως ή άλλως, η ανάθεση που είχαν κάνει σ' εμένα τα παιδιά απ' το φεστιβάλ ήτανε και να καταγράφω την ίδια την διοργάνωση, αλλά και να κρατήσω ένα ημερολόγιο απ' το νησί της Σύρου. Οπότε ναι, ξεκίνησε η σχέση μου με το φεστιβάλ εκείνη τη χρονιά και η οποία παραμένει μέχρι σήμερα. Και είναι σίγουρα απ' τα πιο σημαντικά πράγματα που έχουν συμβεί αυτά τα χρόνια της ζωής μου και επαγγελματικά, αλλά κυρίως το ότι απέκτησα μία σχέση μ' ένα μέρος, το οποίο-

Πολύ δεμένη...

Ναι, ούτε που είχα πάει ποτέ πριν τα 25 και ξαφνικά το νιώθω σαν το χωριό μου. 

Ναι, ναι, ναι. Οπότε είσαι κάθε χρόνο εκεί;

Είμαι κάθε χρόνο εκεί, έχω αποκτήσει φίλους. Πηγαίνω και άλλες φορές πέρα απ' το φεστιβάλ. Πιστεύω πια έχω φωτογραφίσει σίγουρα σχεδόν όλο το νησί. Και ένα απ' τα βασικά αρχεία που έχω είναι της Σύρου πια, δηλαδή και που έχω και να διαχειριστώ τώρα και να δω τι θα το κάνω. Ναι.

Εμένα, πέρα από το ενδιαφέρον του υλικού που λες, φωτογραφικού, κινηματογραφικού, γενικότερα καλλιτεχνικού, αυτό που παίρνω πολύ και νομίζω με συγκινεί κιόλας είναι κάπως πώς έχεις και φίλους, βιώματα και τελικά, μία κοινότητα ανθρώπων-

Ναι-

Που ανταλλάσσετε ιδέες, έχετε όλο αυτό το background ότι ουσιαστικά εσείς κάπως το ξεκινήσατε, ήσασταν εκεί. Αυτό το θεωρώ πάρα πολύ σημαντικό απ' αυτό που λες.

Για να πάμε λίγο από τη Σύρο τώρα και να το κλείνουμε σιγά σιγά, θέλω να μου πεις -περνώντας στην Αθήνα, που μένεις- λίγα λόγια για το πώς είναι να βιοπορίζεσαι εσύ απ' αυτό ή γενικά. Ένα σχόλιο, φαντάζομαι πόσο δύσκολο είναι.

Ναι, κοίτα, γενικά το να είσαι φωτογράφος είναι πάρα πολύ δύσκολο στο βιοποριστικό κομμάτι. Με ποια έννοια; Ότι, κατ' αρχάς, είμαστε πάρα πολλοί. Οι φωτογράφοι είναι πάρα πολλοί! Επίσης, είναι ένα επάγγελμα και μία τέχνη που περνάει απίστευτη κρίση, διότι, ξέρεις, η φωτογραφία πια είναι παντού, είναι τα πάντα. Είναι σε κινητά, υπάρχουν άπειροι τρόποι κάποιος να τραβάει φωτογραφίες χωρίς να είναι επαγγελματίας και να είναι πάρα πολύ καλές τεχνικά μ' ένα iPhone ή οτιδήποτε. Και, τέλος πάντων, για να μην μακρηγορούμε και να πω για το βιοποριστικό, εγώ προσωπικά δεν βιοπορίζομαι μόνο απ' αυτό. Δηλαδή κάνω δουλειές ως φωτογράφος, αναλαμβάνω project, είμαι ελεύθερη επαγγελματίας, δεν είμαι σε κάποια εταιρεία, αλλά για να βιοποριστώ κάνω άλλα πέντε πράγματα. Δηλαδή δουλεύω σε κινηματογραφικά γυρίσματα με άλλες ιδιότητες ως καλλιτεχνική διευθύντρια, ως βοηθός σκηνοθέτη, έχω περάσει αρκετά χρόνια να δουλεύω σε μπαρ. Ακόμα δουλεύω σε μπαρ σαν DJ, το οποίο, εντάξει, είναι κάτι που αγαπάω πολύ, αλλά προφανώς το κάνω και βιοποριστικά. Δουλεύω στο φεστιβάλ Δράμας, στο οποίο είμαι στην ομάδα στην οποία διαλέγει τις ταινίες. Ξέρεις, βασικά, επί της ουσίας, υπάρχουνε και περίοδοι που μπορεί να ψάχνω τα μεροκάματα παντού. Δηλαδή να πρέπει να κάνω ένα μοντάζ για ένα βίντεο, ακόμα και να πάμε κομπάρσοι σε μια ταινία, που είναι κάτι πάρα πολύ σύνηθες.

Ναι, ναι.

[00:25:00]Η αλήθεια είναι ότι μετά τον Covid γίνονται περισσότερα πράγματα και είναι και λίγο πιο καλοπληρωμένα. Αλλά και πάλι, πρέπει να χτίσεις ένα δίκτυο για να μπορείς να δουλεύεις, το οποίο δεν είναι εύκολο.

Ναι, ναι, ναι. Και κάποιος μόνος του, χωρίς-

Ναι.

Επαφές σε οποιαδήποτε καλλιτεχνική δουλειά, φαντάζομαι είναι ακόμα πιο δύσκολο.

Βασικά, εγώ -σκέψου- θεωρώ τον εαυτό μου αρκετά τυχερό. Δηλαδή και ο τρόπος με τον οποίο δουλεύω και ότι τα περισσότερα πράγματα τα οποία κάνω μου αρέσουν πολύ, ναι, θεωρώ τον εαυτό μου πάρα πολύ τυχερό. Δηλαδή θεωρώ ότι είμαι και στην καλή πλευρά αυτού του πράγματος. Και παρόλ' αυτά, ναι, δυσκολεύομαι. Δηλαδή συνέχεια ψάχνω κάτι να κάνω για να μπορώ να βιοποριστώ, το οποίο δεν είναι πάντα φωτογραφία.

Και ότι αυτό είναι λίγο βασισμένο σε σχέση όχι με τον κακό τρόπο που συνήθως λένε για κάποιες εργασίες, αλλά πρέπει όντως να στήνεις ένα δίκτυο και λίγο αλληλοβοήθειας-

Ναι.

Και λίγο να υπάρχει αυτή η κοινότητα ανθρώπων που δουλεύουν το ίδιο πράγμα.

Ακριβώς. Μα επί της ουσίας, αυτό που συνέβη και σ' εμένα -όπως φαντάζομαι ότι έχει συμβεί και σε άλλους ανθρώπους- είναι ότι έχτισα ένα δίκτυο χωρίς να το καταλάβω, γιατί όταν ήμουν πιτσιρίκα και γνώριζα κόσμο καλλιτέχνες, συνεργάτες, φωτογράφους, δούλευα στον κινηματογράφο κλπ., έχτιζα λίγο λίγο ένα δίκτυο, το οποίο και αυτό το κατάλαβα μετά από χρόνια. Γιατί, επί της ουσίας, σ' αυτές τις δουλειές ειδικά, έτσι γίνεται. Δηλαδή σε βλέπει κάποιος, βλέπει τη δουλειά σου, κάνεις ένα βιντεοκλίπ, κάνεις μια φωτογράφιση, σε βλέπει, σε προωθεί σε κάποιον άλλο. Έχεις ανθρώπους που σ' εμπιστεύονται, θα σε ξαναπροτείνουν. Είναι δουλειά που θέλει δίκτυο, το οποίο κάποιοι το δημιουργούν τελείως συνειδητά και κάποιοι -όπως εγώ- το δημιουργούν τελείως χωρίς να το καταλάβουνε.

Ναι. Βοηθάει και ο χαρακτήρας να φανταστώ, κάπως μια ανοιχτότητα σίγουρα.

Ναι, δεν ξέρω. Κοίτα, κάποια πράγματα είναι θέμα τύχης και κάποια θέματα είναι σίγουρα θέμα επιλογής.

Ωραία, κλείνοντας υπάρχει κάτι άλλο που θες να προσθέσεις; Ας πούμε, μήπως να μου πεις -επειδή το ανακοινώνω εδώ ότι θα υπάρχουν κάποιες φωτογραφίες στη συνέντευξη επιλεγμένες από σένα και πιθανώς λίγο από εμένα- να μου μιλήσεις για κάποια άλλη δουλειά που έχεις κάνει που θα 'θελες να παραθέσουμε;

Κοίτα, νομίζω κάτι που έχει ενδιαφέρον να μιλήσω γι' αυτό -και ίσως να δει κάποιος- είναι κάποιες δουλειές, που έχω κάνει τα τελευταία χρόνια, στοπ καρέ, stop-motion. Αυτή είναι μία τεχνική στην οποία παλιότερα τη χρησιμοποιούσαν κυρίως για animation. Επί της ουσίας, παίρνεις στατικές φωτογραφίες -όχι βίντεο- για να δημιουργήσεις κινούμενη εικόνα. Και τα τελευταία χρόνια έχω πειραματιστεί αρκετά μ' αυτό σε κάποια βιντεοκλίπ, όπως είναι του The Boy, το βιντεοκλίπ της Δεσποινίς Τρίχρωμη «Σιωπή για σένα», στο βιντεοκλίπ του Kristof «Μαρκαδόροι», στο οποίο έχουμε κάνει και ζωγραφική πάνω στις στατικές φωτογραφίες. Στης Νεφέλης Φασουλή στο βιντεοκλίπ, «Ο κόσμος σου». Και το τελευταίο πράγμα που έκανα που είναι με stop-motion είναι σε μια ταινία που στην ουσία όλη τη ζωή ενός χαρακτήρα τη γυρίσαμε με stop-motion, με φιλμ, που είναι η ταινία «Mommies» των Μαρία Σιδηροπούλου και Ελβίρα Κρίθαρη, η οποία δεν έχει βγει ακόμα. Αλλά που νομίζω έχει πραγματικά για κάποιον ενδιαφέρον να τα δει αυτά.

Ναι, ναι, ναι.

Οπότε ναι, τα τελευταία δύο χρόνια έχω κάνει και αρκετά αυτό, το οποίο μ' αρέσει πολύ και σκέφτομαι να στήσω να το δουλεύω και σε δικά μου πράγματα. Ναι, αυτά.

Αυτός και αν είναι τρομερός τρόπος να πεις ιστορία με το stop-motion.

Ναι.

Εγώ που το είδα λιγάκι πριν μου φαίνεται πάρα πολύ ζωντανό και οριακά σαν να βγαίνει απ' την οθόνη. Λιγάκι.

Ναι, ναι. Και εμένα αυτή την αίσθηση μου δίνει, ναι.

Ωραία.

Θα κλείσουμε, ναι.

Σ' ευχαριστώ πάρα πολύ για τη συζήτηση. Πάρα πολύ ενδιαφέροντα. Και μ' αρέσει που επιτέλους θα υπάρχει και κάποιο υλικό γι' αυτά από κάτω.

Ναι.

Σε ευχαριστώ πάρα πολύ!- 

Εγώ!-

Μυρτώ, να 'σαι καλά!