[00:00:00]Καλησπέρα. Πείτε μας το όνομά σας.

Γεια σας. Λέγομαι Maria Caraman.

Είναι Σάββατο 24 Οκτωβρίου 2020, είμαι με την κυρία Maria Caraman, είμαστε στους Γαργαλιάνους, εγώ ονομάζομαι Ντεμερούκα Μαργαρίτα, είμαι ερευνήτρια στο Istorima και ξεκινάμε. Κυρία Μαρία, πείτε μας λίγα λόγια για εσάς.

Γεννήθηκα στη Μολδαβία το 1961. Γεννήθηκα στο χωριό, μεγάλωσα στο χωριό, παντρεύτηκα στο χωριό, στο ίδιο χωριό. Έκανα τρία παιδιά, δύο κορίτσια και ένα αγόρι.

Το χωριό σας πώς λέγεται;

Το χωριό μου είναι Bascalia. Ένα πολύ ωραίο χωριό με 6.000 κατοίκους. Είναι σαν πόλη. Πολύ μεγάλο χωριό, πολύ καλοί άνθρωποι, σε πολύ καλή τοποθεσία. Με τον άντρα μου φτιάξαμε ένα πολύ ωραίο σπίτι, με τα χέρια μας, πιο πολύ με τα χέρια μας τα φτιάξαμε. Είχα δουλέψει και αγροτική δουλειά και μαγείρισσα είχα δουλέψει και λογιστής ήμουνα και στην οικοδομή δούλεψα, σοβατζής και μπογιατζής και σοβατζής γιατί εμείς οι γυναίκες εκεί κάνουμε όλες τις δουλειές. Εντάξει, μεγάλωσαν τα παιδιά μου. Κάποια χρόνια ήμουνα και άρρωστη. Εντάξει, με στήριξε πάρα πολύ ο άντρας μου. Το 1997 ήρθε πρώτα ο άντρας μου στην Ελλάδα. Μετά από 4 μήνες ήρθα και εγώ. Αφήσαμε τα παιδιά με τη μαμά μου. Μετά από 6 χρόνια φέραμε και τα παιδιά εδώ. Εντάξει, με τον άντρα μου δουλέψαμε πολύ σκληρά για να έχουμε και εμείς εδώ να φάμε, να νοικιάσουμε το σπίτι καλό, να στείλουμε και στα παιδιά λεφτά να μην του λείπει τίποτα, να μην καταλαβαίνουν ότι λείπουν οι γονείς. Εντάξει, τους λείπαμε πάρα πολύ, γιατί εντάξει και εμάς, μας έλειπαν τα παιδιά, αλλά ήρθαμε για το καλό τους, να μην τους λείπει τίποτα. Μετά από 6 χρόνια φέραμε και τα παιδιά εδώ. Φέραμε τα κορίτσια βέβαια μόνο, γιατί το αγόρι δεν ήθελε να έρθει στην Ελλάδα, πήγε στην Ιταλία. Και εδώ δουλέψαμε πολύ σκληρά. Και μία κόρη παντρεύτηκε, πήρε Έλληνα εδώ. Μας έκανε και δύο εγγόνια, ωραία. Η άλλη κόρη έχει ένα φίλο, Έλληνας και αυτός, πιστεύω να μας φέρει ελληνόπουλα και αυτή! Ο γιος είναι στη Γερμανία. Έρχεται επίσκεψη κάπου-κάπου εδώ. Εντάξει. Μου αρέσει πάρα πολύ η ζωή στην Ελλάδα. Και εδώ ασχολήθηκα με αγροτικές δουλειές πάρα πολλά χρόνια. Τώρα οικιακή βοήθεια κάνω. Εντάξει, έχω πάρα πολλούς φίλους, πολύ κόσμο εδώ. Μας αγαπάνε σαν μετανάστες, ξένοι. Μας αγαπάνε σαν να είμαστε ντόπιοι. Και... Τι άλλο να πω;

Τι είναι αυτό που έκανε τον άντρα σας να φύγει από τη Μολδαβία και να αποφασίσει να έρθεις στην Ελλάδα;

Επειδή, όταν χάλασε ευρωπαϊκή, Σοβιετική Ένωση είχαμε κάποια δυσκολία από λεφτά και αυτά. Δεν υπήρχανε δουλειές, δεν υπήρχε λεφτά. Τα παιδιά περιμένανε ρούχα για το σχολείο, περιμένανε, δηλαδή να τους ντύσουμε, να τους δώσουμε καλό να φάνε και όλα αυτά. Και αποφάσισε να έρθει ο άντρας μου κι εγώ να μείνω με τα παιδιά. Αλλά μετά που έφτασε στην Ελλάδα, λέει: «Κανόνισε, άφησε τα παιδιά με τη μάνα σου, με την πεθερά δηλαδή, και έλα και εσύ να κάτσουμε ένα χρόνο να μαζέψουμε ό,τι μαζεύουμε να πάμε στα παιδιά μας». Αλλά μας έτυχε ένα πολύ μεγάλο και τρύπιο τσουβάλι, που δεν το γεμίσαμε ποτέ και μετά από 16 χρόνια εδώ στην Ελλάδα ο άντρας μου απεβίωσε. Δυστυχώς. Και έμεινα εγώ, να στηρίξω τα παιδιά μου και τα παιδιά μου να στηρίξουν εμένα. 

Πώς αποφάσισε να έρθει στην Ελλάδα και στη Μεσσηνία;

Εντάξει, είχε έρθει πρώτα ο αδερφός του άντρα μου εδώ και μετά ένας-ένας έφερνε τους δικούς του, συγγενείς, φίλους και αυτά. Και εντάξει, ο κουνιάδος μου πρώτα πήγε στο Δώριο και δούλευε και τον έφερε εδώ ο κύριος Γιώργος Ταγκαλάκης, ο [00:05:00]μελισσοκόμος, που είχε τα μελίσσια εκεί πέρα στο Δώριο και ο Πέτρος τον βοήθαγε να φορτώσει τα μελίσσια, να ξεφορτώσει. Και του λέει: «Έλα ρε Πέτρο στους Γαργαλιάνους, να δεις τι ωραία είναι εκεί και μεροκάματο θα βρεις και σπίτι θα βρεις και καλούς ανθρώπους θα βρεις». Και έτσι έφερε τον άντρα μου, έφερε τον ανιψιό του, ο άντρας μου εμένα κι έτσι ο ένας μετά το... Αλυσίδα ήρθαμε.

Σας έλεγε δηλαδή καλά λόγια για τους Έλληνες, για την Ελλάδα.

Ναι, ναι, ναι, ναι. Δεν έχω παράπονο εδώ από τους Έλληνες. Δηλαδή με σέβονται σαν να είμαι Ελληνίδα, ντόπια. Δεν με ξεχωρίζουν ότι «Είσαι ξένη, είσαι, δεν είσαι δικό μας και αυτά». Όχι. Είμαι ντόπια.

Όταν είχατε έρθει εσείς υπήρχαν δουλειές;. Υπήρχε ανάγκη για βοήθεια, για χέρια. 

Ναι, ναι. Πρώτη μέρα που ήρθα, στη δουλειά. Την άλλη μέρα, στη δουλειά. Υπήρχαν δουλειές, μεροκάματο. Το καλό τότε, είχαμε δραχμές και είχαμε μαζέψει πολλά μεροκάματα, πολλά λεφτά εδώ. Βοηθήσαμε τα παιδιά και πέρα, λίγο το σπίτι, το ξαναφτιάξαμε. Και εμείς εδώ, δηλαδή σταθήκαμε κάπως τα πόδια μας. Υπήρχαν. Ο άντρας μου δούλευε στη μάνδρα και με έπαιρνε και εμένα. Σαν γυναίκα, εγώ ήμουνα άντρας στη δουλειά! Μαζί του. Να φορτώσουμε, να ξεφορτώσουμε μαζί. Ενάμιση χρόνο. Ο άντρας μου δούλεψε 3.5 χρόνια, εγώ 1.5 χρόνο. Όπου υπήρχε. Περιβόλι ήτανε, σκάψιμο ήτανε, δρεπάνα; Όπου υπήρχε δουλειά, η Μαρία με τον Θοδωράκη ήταν εκεί.

Για πείτε μου για το ταξίδι σας στην Ελλάδα; Πώς ήρθατε; Ήτανε νόμιμο; Ήταν δύσκολο; Πώς ήταν;

Την πρώτη φορά που ήρθα, ήρθα με βίζα με το αεροπλάνο. Ήρθα εύκολα. Αλλά μετά από 5 μήνες, αρρώστησε ο γιος μου και έπρεπε επειγόντως να φύγω. Για να γυρίσω πίσω, δεν μπορούσα να γυρίσω, γιατί δεν μας δίνανε βίζα εύκολο. Πήγα να ζητήσω βίζα, δεν μου δίνανε. Και αναγκάστηκα να έρθω λαθραία. Με τα πόδια από τα βουνά. Την ημέρα να κοιμόμαστε στις καλαμιές, τη νύχτα να περπατάμε. Να πιούμε νερό από τις σωλήνες, από τα περιβόλια. Είχαμε βέβαια κάτι κονσέρβες μαζί μας, κάτι παξιμάδι έτσι, γιατί δεν ξέραμε πόσες μέρες θα είμαστε στο δρόμο. Και εντάξει, ήρθαμε καλά.

Με τι ομάδα ήσασταν; Πώς είχατε οργανωθεί;

Ξέραμε. Ξέραμε, ήτανε παιδιά οδηγοί, που έχουνε κάνει έρευνα στα βουνά, έχουν βάλει σημάδια πώς θα... Δηλαδή, πού περπατάμε τη νύχτα, αυτοί βλέπανε: μία αποθήκη πρέπει να είναι αριστερά, η κολώνα εκείνη πρέπει να είναι δεξιά. Για να περπατήσουμε έτσι, να φτάσουμε στις αποθήκες, στις κολώνες, στους στάβλους και όλα αυτά. Έτσι περπατάγαμε.

Και στην Ελλάδα, όταν ήρθατε πάλι στην περιοχή ήσασταν χωρίς χαρτιά.

Ναι χωρίς χαρτιά. Τα χαρτιά, ξεκινήσαμε να φτιάξουμε χαρτιά το '98, αλλά τότε που αρρώστησε ο γιος μου έφυγα και έμειναν τα χαρτιά στη μέση. Ε, δεν μπορούσαμε να τα φτιάξουμε πρώτα. Και μετά το 2001 πάλι ξανά. Πάλι ήρθα με τα πόδια και τότε φτιάξαμε τα χαρτιά κανονικά και είμαι νόμιμη. Πληρώνω ασφάλεια. Πιστεύω να ζήσω, να πάρω και σύνταξη.

Αυτό το διάστημα, που δεν είχατε ακόμα χαρτιά στην Ελλάδα, φοβόσασταν μήπως σας ανακαλύψει κάποιος;

Ναι. Πολύ φοβόμασταν.

Υπήρχαν έλεγχοι; Σας έκαναν;

Ναι, εντάξει. Στους δρόμους που περπατάγαμε, προσπαθούσαμε να μην νυχτώσουμε έξω, να είμαστε πιο μαζεμένοι έτσι, να μην είμαστε ελεύθερα έξω. Κάπως υπήρχε ένας φόβος. Ήξερα ότι άμα θα μας διώξουνε, θα πεινάσουμε και εμείς και τα παιδιά μας. Γιατί η ελπίδα ήταν εδώ, ένα μεροκάματο να βγάλουμε, να μπορέσουμε να ταΐσουμε τα παιδιά.

Τελικά μείνατε τόσα πολλά χρόνια στην Ελλάδα, δεν φύγατε όπως είχατε το πρώτο σας σχέδιο. Αυτό πώς άλλαξε; 

Δεν φύγαμε, επειδή εντάξει βρήκαμε εδώ μεροκάματο και μετά είπαν τα παιδιά ότι θέλουν να τελειώσουν, να βγάλουν σχολείο στη Μολδαβία και να έρθουν στην Ελλάδα. Είπαν να μην πάμε εμείς στη Μολδαβία πίσω. Λέει: «Έτσι κι αλλιώς, θα περάσουν χρόνια και θα θέλουμε να φύγουμε. Καθίστε καλύτερα εκεί και [00:10:00]θα μας φέρετε και εμάς».

Πώς ήταν η επαφή που είχατε με τα παιδιά αυτά τα χρόνια; Τηλεφωνική;  Συναντιόσασταν; Πώς ήταν αυτό;

Τηλεφωνικώς; Και δεν είχαμε τηλέφωνο στο σπίτι, δεν είχαμε σταθερά. Πηγαίνανε πότε στην κουνιάδα μου, πότε στη γειτόνισσα. Μετά από 4 χρόνια έχουμε περάσει και εμείς γραμμή και μιλάγαμε στο σπίτι. Ήτανε δύσκολα.

Πώς νιώθατε αυτό το διάστημα μακριά από τα παιδιά;

Αυτό, δεν λέγεται αυτό. Πολλή στενοχώρια, πολλή. Δεν καθόμασταν στο τραπέζι να φάμε και να μην σκεφτόμαστε τα παιδιά. Ποτέ. Δεν, δεν... 

Έτοιμη.

Συνεχίζουμε με την κυρία Μαρία.

Ναι. Είχαμε διάλειμμα!

Στην πόλη που ήρθατε, στους Γαργαλιάνους και στη Μεσσηνία, είχατε κι άλλους από το χωριό σας;

Ήμασταν, μαζευτήκαμε πάρα πολλοί χωριανές εδώ. Μία χρονιά μετρήσαμε, ήμασταν 200 άτομα μόνο από ένα χωριό. Από το χωριό μου, από την Bascalia. Μαζί με τα παιδιά. Γάμος, βαφτίσια. Σχεδόν κάθε Κυριακή είχαμε γάμους, βαφτίσια, κάθε χρόνο και κάτι λίγο και λιγάκι είχαμε.

Αυτό σας βοήθησε στην προσαρμογή σας στην περιοχή;

Πολύ. Είχαμε, νιώθαμε σαν να είμαστε στο χωριό μας. Αφού ήταν όλοι εδώ. Κουμπάροι, γνωστοί, φίλοι, σαν να είμαστε στο χωριό. Δεν μας έλειπε καθόλου η Bascalia.

Και φτιάχνατε και τα φαγητά σας; Είχατε και τα έθιμά σας; Τα διατηρούσατε; 

Ναι, ναι, ναι. Στους γάμους, στα βαφτίσια τα τραπέζια, τα φαγητά ήταν τα δικά μας, παραδοσιακά. Εμείς οι γυναίκες μαγειρεύαμε στο σπίτι και πηγαίναμε στο κέντρο έτοιμα φαγητά. Κατσαρόλες, ταψιά και αυτά έτοιμα. Χορούς, τραγούδια, μουσική όλα παραδοσιακά. Μολδαβικά ήτανε.

Έχουν μείνει ακόμα άνθρωποι από το χωριό εδώ;

Ναι. Μείνανε, αλλά πολύ λίγοι. Κάποιες οικογένειες που έχουν παιδιά στο σχολείο ή σπουδάζουν τα παιδιά τους. Εντάξει, αυτοί δεν πρόκειται να φύγουνε, αφού τα παιδιά τους πάνε σχολείο εδώ, θα σπουδάσουν στην Ελλάδα. Δεν μπορούν να φύγουν, είναι δύσκολα. Γιατί μένουνε για τα παιδιά τους.

Οπότε και τη γλώσσα τη μιλάγατε εδώ πέρα. Δεν νιώθατε μοναξιά με τα ελληνικά, εννοώ.

Ναι, ναι.

Πόσο σας δυσκόλεψε η γλώσσα η ελληνική, για να τη μάθετε και να την χρησιμοποιείται;

Εμένα μου πήγε πολύ εύκολα να μάθω ξένη γλώσσα, γιατί και στο σχολείο που πηγαίναμε, εμείς είχαμε ξένη γλώσσα. Είχαμε και ρώσικη, είχαμε και γαλλική. Τη ρώσικη εντάξει, την πήγα καλά, αλλά η γαλλική ήμουνα πρώτη από όλο το σχολείο. Ήμουνα η καλύτερη και όταν ήρθα στην Ελλάδα και άρχισα να μάθω ελληνικά, στις 3 μήνες που άρχισα να μιλάω με ανθρώπους, όχι οι λέξεις, προτάσεις, όλοι μου λέγανε ότι εσύ είσαι 2 χρόνια εδώ, όχι 3 μήνες. Δεν πιστεύανε ότι με τόσο λίγο καιρό, έχω μάθει γλώσσα.

Τι είναι πιο σημαντικό για να μπεις σε μία κοινωνία; Είναι η γλώσσα, είναι η δουλειά σου; Τι σας βοήθησε πιο πολύ;

Είναι και η γλώσσα είναι και... Λένε, όταν πας σε μία χώρα, πρέπει να μάθεις τη γλώσσα και...

Πείτε το στη δική σας γλώσσα.

Обичай. Τις παραδόσεις. Εδώ που μένω στους Γαργαλιάνους...

Τα έθιμα; 

Ναι. Τη γλώσσα και τα έθιμα. Αυτό πρώτα πρέπει να μάθουμε και να τα σέβομαι αυτά. Τα έθιμα.

Αυτό το ξέρετε από τη δική σας χώρα; Το καταλάβατε μετά στη διάρκεια εδώ στην Ελλάδα; Πώς το πιστεύετε για τη γλώσσα και τα έθιμα; Από πάντα το πιστεύατε ή από την εμπειρία σας που αλλάξατε χώρα;

Από την εμπειρία μας το έχουμε καταλάβει. Στην εκκλησία πηγαίνουμε, είμαστε χριστιανοί ορθόδοξοι, πηγαίνουμε εντάξει, τηρούμε και τις σαρακοστές, τις εορτές όλα αυτά. Επειδή είμαστε χριστιανοί.

Έχει βοηθήσει η θρησκεία, που είναι κοινή θρησκεία η ορθόδοξη, για να είσαστε στην περιοχή εδώ πέρα πιο ταιριαστοί;

Εντάξει, όχι ότι μας βοήθησε κάτι εδώ. Εμείς το έχουμε από μικρά παιδιά, με το γάλα της μαμάς τη θρησκεία.

Στη Μολδαβία, παρόλο που ήταν στο κομμουνιστικό το θεώρημα...

Δεν έχει, δεν έχει, δεν έχει τίποτα η εκκλησία με τον κομμουνισμό. Δεν έχει τίποτα. Η θρησκεία είναι θρησκεία όπου και να πας. Αρκεί να είσαι χριστιανός εκεί, όπου πας να είσαι [00:15:00]χριστιανός. Να τηρήσεις αυτά. 

Ποια ίδια έθιμα βρήκατε από τη Μολδαβία και στην Ελλάδα; Κάποια  φαγητά κοινά, κάποιες μουσικές, κάποια...

Όχι μουσική είναι διαφορετική. Η κουζίνα, μπορώ να πω, ότι σχεδόν η ίδια είναι.

Τι δεν έχει η ελληνική κουζίνα, που έχει η Μολδαβία πολύ έντονα;

Τι έχουμε εμείς; Γιατί τώρα έχω μπερδέψει και εγώ, γιατί έχω...

Έχετε πολλά τουρσί;

Ναι. Τουρσί έχουμε, γλυκά. Τα γλυκά μας είναι λίγο διαφορετικά από δω. Εδώ πολύ σιροπιασμένα. Εμείς τα έχουμε πιο στεγνά. Δεν είναι και τόσα. Εντάξει, λέω ότι σχεδόν ίδια είναι. Δεν έχει πολλή διαφορά. Και τα ψωμιά και τα κουλούρια και εντάξει, οι κομπόστες όλα αυτά. Όταν ξεκίνησα εγώ να φτιάξω κομπόστες για το καφενείο, δηλαδή όλο συγχαρητήριες και αυτά είχα. Γιατί εντάξει εδώ, σέρβιραν στο καφενείο στους καφέδες αγοραστή κομπόστα. Όταν άρχισα εγώ να φτιάξω φιρίκια γεμιστά, καρύδια, αυτά τα χλωρά καρύδια, σουλτανιά, κυδώνια, μήλα, όλα αυτά, εδώ δεν είχαν φάει όλα αυτά τα γλυκά. Μπορεί να είχανε γυάλες στο σπίτι, αλλά όχι έξω για πούλημα, για εμπόριο. Και εντάξει και εγώ ευχαριστιόμουνα πάρα πολύ, που μπορούσα κάτι να δείξω, ότι ξέρουμε και εμείς και μπορούμε. Γιατί όλο μας ρώταγαν: «Εσείς ξέρετε; Είχατε ρεύμα εκεί πέρα; Εσείς ξέρετε να μαγειρέψετε εκεί; Ξέρετε να ζυμώσετε, ξέρετε...». Γιατί να μην ξέρουμε;

Ποια ήταν η εικόνα που είχαν για εσάς τους μετανάστες οι Έλληνες; Τι καταλάβατε; Τι πίστευαν, πριν σας γνωρίσουν;

Όχι εμάς, για τους Μολδαβούς είχανε πάντα καλή... καλά λόγια, καλή άποψη. Καλά λόγια πάντα λέγανε για εμάς. Για το Μολδαβικό λαό λέγανε και λένε ακόμα, τα καλύτερα λόγια.

Ότι ήσασταν από μία περιοχή υπό την επήρεια της Σοβιετικής Ένωσης, είχατε κομμουνισμό σαν πολίτευμα. Τι πίστευαν για τον κομμουνισμό; Τι χαρακτηριστικά σας έδιναν; Σας ρωτούσαν είπατε, αν είχατε ρεύμα, αν είχατε φαγητό. Ήταν κάποια εικόνα που είχαν στο μυαλό τους, που είχαν σχηματίσει.

 Α, εδώ οι Έλληνες που μας...

Ναι, οι Έλληνες για σας.

Εντάξει, μας... Είχαν γνώμη τα πρώτα χρόνια που ερχόμασταν εδώ, είχαν γνώμη εμάς ότι... Μας ρώτησε μία γιαγιά: «Εσείς έχετε σπίτι ή μένετε...»  έτσι μας έδειξε έναν [Δ.Α.] και λέει: «Έχετε τρύπα, εκεί και μένατε στις τρύπες». Και λέω: «Κυρία, για κοίτα με από πάνω μέχρι κάτω, μένω εγώ, μοιάζω εγώ για άνθρωπο, που βγαίνει από τρύπα ή από το σπίτι;» Λέω: «Έχω σπίτια με δύο ορόφους, μέσα βίντεο, τηλεόραση, ράδιο, μαγνητόφωνο τα πάντα έχουμε. Αλλά έτσι ήρθαν τα πράγματα, που δεν είχαμε λεφτά, δεν υπήρχαν δουλειές που άλλαξαν τα πράγματα και αναγκαστικά πήραμε τους δρόμους». Αλλά όχι ότι δεν είμαστε άνθρωποι και δεν ξέρουμε τι είναι να έχεις τηλεόραση και να...

Ήταν εντυπωσιακό που είπατε για το σχολείο σας που μαθαίνατε και γαλλικά και ρώσικα. Θέλετε να μας πείτε τα σχολεία σας πώς ήταν; Τι μαθήματα σας έκανε; Έχετε και τα εγγόνια σας εδώ πέρα και ξέρετε πως είναι ελληνικά σχολεία. Τι διαφορές πιστεύετε ότι υπήρχαν;

Ναι εντάξει,το σχολείο δεν έχει διαφορά γιατί είναι μαθητές και καθηγητές, δάσκαλοι.

Στα μαθήματα.

Εγώ νομίζω ότι, εντάξει εδώ στην Ελλάδα, δεν έχω πάει σχολείο, αλλά από τα εγγόνια που μαθαίνω, το ίδιο. Το ίδιο. Να μάθουμε, να μας δίνουν στο σπίτι να γράψουμε, να διαβάσουμε, οι εξετάσεις, τεστ και αυτά το ίδιο.

Μαθαίνατε ρώσικα, γιατί τα χρησιμοποιούσατε στη χώρα ή ήταν...

Η ρωσική γλώσσα, επειδή ήμασταν με τη Σοβιετική Ένωση, η μολδαβική γλώσσα ήταν η μητρική γλώσσα. Η ρωσική ήταν αναγκαστική γλώσσα και έπρεπε μεγάλος-μικρός να ξέρει ρωσικά. Όλα τα χαρτιά στο λογιστήριο, στο δημαρχείο, ό,τι ήταν, γράφανε στα ρώσικα, όχι στα μολδαβικά. Δεν υπήρχε τότε να γράψουνε στα μολδαβικά. Όλα στα ρώσικα ήταν και έπρεπε να ξέρουμε. Και το χωριό μας είναι στη μέση και 7 χωριά γύρω στο χωριό μας είναι Τουρκοπόντιοι. Εκεί θέλεις δεν θέλεις, άμα δεν [00:20:00]ξέρεις ρώσικα, δεν μπορείς να συνεννοηθείς.

Μιλούσαν δηλαδή άλλη γλώσσα, άλλη διάλεκτο;

Αυτοί μιλάνε τουρκικά. Αλλά για να συνεννοούμαστε, επειδή και αυτοί ήταν υποχρεωτική ρωσική γλώσσα, μάθαιναν και αυτοί ρωσικά στο σχολείο και εμείς ρωσικά στο σχολείο και μιλάγαμε, συνεννοούμαστε. Έτσι ήτανε. 

Έχετε πάει και σε άλλη χώρα πέρα από την Ελλάδα;

Όχι, δεν έχω πάει σε άλλη χώρα. Έτσι για εκδρομή είχα πάει στη Ρουμανία, στην Ουκρανία, στη Γερμανία είχα πάει λίγο για δουλειά. Είχα δουλέψει 5 μήνες στη Γερμανία σε ένα πολύ καλό σπίτι. Δεν έχω πάει αλλού. Βουλγαρία, Βουλγαρία έχω πάει, μερικές φορές έχω πάει και στη Βουλγαρία.

Ο γιος σας πώς και πήγε στη Γερμανία;

Ο γιος μου έχει γυρίσει όλη την Ευρώπη. Πήγε Ιταλία, μετά Πορτογαλία. Στη Γαλλία πήγε έτσι για λίγο, αλλά δεν του άρεσε και έφυγε για Αγγλία. Από εκεί, πήγε στην Ιρλανδία. Μετά πήγε στη Νορβηγία. Γιατί ο σκοπός του, έτσι έλεγε: «Εγώ έχω σκοπό, για να γυρίσω όλη την Ευρώπη, να βλέπω όλη την Ευρώπη, σε όλα τα κράτη να πάω». Kαι μετά, πήγε στη Γερμανία, αλλά πήγε για πλάκα και έλεγε θα μείνει λίγο, γιατί πήγε στο ξάδερφό του και μετά ήθελε να πάει πάλι στην Αγγλία. Και έμεινε εκεί πέρα, τώρα 4 χρόνια είναι στη Γερμανία και λέει ότι δεν θέλει να φύγει από κει.

Στο χωριό σας πηγαίνετε; Το επισκέπτεσθε;

Ναι, ναι. Πάω κάθε χρόνο, αλλά τώρα 3 χρόνια και 2 φορές το χρόνο πάω. Γιατί έχω σπίτι, έχω περιουσία μεγάλη εκεί πέρα και δεν ξέρω πότε θα χαρώ το σπίτι μου. Έχουμε κάνει ανακαίνιση, ένα ωραίο σπίτι, ένα παλάτι. Δεν ξέρω πότε θα χαρώ το σπίτι. 

Τα παιδιά, τα κορίτσια σας, σε τι ηλικία και ήρθαν στην Ελλάδα;

Η Γκαλίνα, η μεγαλύτερη ήρθε 18 ήτανε. Η Μαρτσέλα ήτανε 16.

Και ήρθαν μαζί;

 Ναι, μαζί ήρθανε.

Και τι έκαναν στην Ελλάδα; Με τι ασχολήθηκαν;

Εντάξει. Πρώτα η Γκαλίνα έπιασε δουλειά σε ένα καφενείο, που ήταν μεγαλύτερη. Η Μαρτσέλα ήταν η μικρότερη. Έλεγα να πάει εδώ στο σχολείο να βγάλει Λύκειο εδώ, γιατί στη Μολδαβία έχει βγάλει μόνο Γυμνάσιο, η Γκαλίνα τελείωσε και Λύκειο, και δεν ήθελε να πάει σχολείο. Εντάξει, με το ζόρι δεν μπορούσαμε να τη στείλουμε και...

Τα κορίτσια ήρθαν, δεν ήξεραν τη γλώσσα και αυτά.

Τίποτα δεν ξέρανε, όπως και εμείς όταν ήρθαμε. Τίποτα. Ούτε «καλημέρα», τίποτα. Και εδώ όμως μάθανε...

Τους αρέσει. Τους αρέσει, αλλά εντάξει, έχουνε νοσταλγία για την πατρίδα, για το σπίτι. Το έχουν νοσταλγία.

Πηγαίνουν; Πηγαίνουν και αυτές στη Μολδαβία;

Πηγαίνουν. Κάπου-κάπου πηγαίνουν, ναι. Γιατί είναι λίγο δύσκολο. Η Μαρτσέλλα, που είναι μόνη της εντάξει, μπορεί να πάει πιο συχνά. Η Γκαλίνα εδώ που είναι παντρεμένη και τα παιδιά και η δουλειά τους είναι, που δεν μπορούν να αφήσουν τη δουλειά τους πίσω, να πάνε.

Γενικώς μου έχετε πει, ότι έχετε καλή εμπειρία από την Ελλάδα, από την περιοχή.

Ναι.

Κάποια αρνητική εμπειρία είχατε; Κάποια σχόλια άσχημα, κάποια ρατσιστική συμπεριφορά; Τα παιδιά ή εσείς;

Δεν ξέρω, τα παιδιά, δεν μου είπαν τίποτα να έχουν... Τυχαίνει καμιά φορά, εντάξει σπίτια που πάμε και δουλεύουνε, τους αρέσει που τους κάνουμε δουλειές και από τους περιποιούμαι και όλα αυτά, αλλά στο τέλος μας βγάζουνε και βρομιάρες και κλέφτρες και διάφορα. Και δεν αισθάνομαι καλά για αυτά, γιατί δίνεις την ψυχή σου να βοηθήσεις, να είσαι εντάξει μπροστά τους, να δώσεις και παραπάνω από εκείνο που σου ζητάνε και στο τέλος, σε πληρώνουνε με τι; 

Εδώ στην περιοχή υπάρχουν άνθρωποι και από διαφορετικές χώρες.

Ναι, ναι...

Και από άλλες κοινότητες από Αλβανία, Ρουμανία... Με αυτούς νιώθετε ότι έχετε κάποια κοινά;

Βεβαίως, ναι, βεβαίως. Είμαστε φίλοι, είμαστε γνωστοί, βοηθάμε και ένας τον άλλον άμα... ρωτάμε μήπως ψάχνουμε δουλειά ή ψάχνουν οι άλλοι και βοηθάμε. «Άκουσα ότι εκεί θέλουν γυναίκα, άκουσα ότι εκεί θέλουν άνθρωπο για δουλειά». Βοηθιόμαστε, δεν κοιτάμε εδώ ότι είμαστε Αλβανοί, Ρουμάνοι, Βούλγαροι. Όχι. Ξέρουμε όλοι ότι ήρθαμε για ένα μεροκάματο, για ένα κομματάκι ψωμί ήρθαμε εδώ και  βοηθάμε ο ένας τον άλλον. Δεν έχουμε [00:25:00]αυτό το ρατσισμό, ότι ξέρεις εγώ είμαι Μολδαβή και δεν θα πλησιάσεις, δεν θα μου μιλήσεις. Όχι.

Πώς φαντάζεστε τα χρόνια σας μετά τη σύνταξη; Θα μείνετε στην Ελλάδα με τα παιδιά εδώ πέρα ή θα πάτε στη Μολδαβία, στον τόπο σας; 

Με ρωτάνε πολλοί και δε θέλω να πω τίποτα, που δεν ξέρω ακόμα. Δεν ξέρω. Όλο λέω... Θα δείξει, θα δείξουν τα χρόνια, γιατί δεν ξέρω.

Στο χωριό έχετε ανθρώπους, συγγενείς να κάνετε παρέα;

Έχω, βεβαίως και έχω. Κουμπάροι, αδέλφια, ξαδέλφια, πάρα πολύ καλή γειτονία έχω. Νομίζω ότι έχω την πιο εξαιρετική γειτονιά από όλο το χωριό.

Τώρα στη Μολδαβία η κατάσταση η οικονομική έχει βελτιωθεί; 

Όχι, όχι. Οι περισσότεροι αυτοί που επιζούνε με… τους βοηθάνε τα παιδιά από έξω.

Με τι ασχολούνται κυρίως; Έχουν χτήματα, έχουν καλλιέργειες;

Ναι, ναι αγροτική δουλειά. Στο χωριό δεν υπάρχει εργοστάσιο, τίποτα. Μόνο αγροτική δουλειά. Αμπέλια, σταφίδες εμείς δεν έχουμε, αμπέλια, χωράφια, φρουτόδεντρα κι αυτά, διάφορα περιβόλια βάζουν, μελίσσια, πολλοί έχουνε μελίσσια. Εντάξει, δεν είναι φτωχοί και δεν δείχνουν έτσι. Δεν δείχνει κανείς ότι δεν φτάνει και είναι σε κρίσιμη κατάσταση. Όλοι κρατάνε το κεφάλι ψηλά, γιατί είναι πολλοί περήφανοι.

Πιστεύετε ότι υπάρχει βοήθεια ο ένας στον άλλον στην κοινότητα, στο χωριό σας;

Ναι, ναι βοηθάνε. Όπως και εδώ, πάνε και κάνουνε δανεικαριές και αυτά. Και χωρίς δανεικαριές, άμα θέλει κανείς βοήθεια, πάνε. «Ρε πάμε να βοηθήσουμε εκεί, έχουν ανάγκη». Βοηθάνε πάρα πολύ.

Όπως το περιγράφετε και το χωριό εκεί και η περιοχή σας είναι αντίστοιχη με την Ελλάδα, με τη Μεσσηνία που έχετε έρθει. Αντίστοιχα χωράφια, αντίστοιχες δουλειές κάνετε και εκεί πέρα οι άνθρωποι, ίδιες. 

Ίδιες δουλειές. Ναι ίδιες. Και το χωριό μας έχει βγάλει πάρα πολλούς, δηλαδή βουλευτές έχουμε, υπουργούς έχουμε, Πρόεδρο είχαμε από το χωριό μας, ο γενικός -όχι δικαστής, πιο ανώτερος από δικαστής, ο ανώτερος ποιος είναι;- πάλι από το χωριό μας είναι, έβγαινε. Και είναι από το σόι μου, από το σόι της μάνας μου. Γιατί εντάξει, ήταν ο παππούς μου ο δήμαρχος και εμείς ήμασταν σε ένα επίπεδο μεγαλύτερο στο χωριό, κάπως ήμασταν πιο ψηλά από άλλους. Είχαμε, δηλαδή μας βλέπανε με άλλα μάτια, με καλά μάτια μας βλέπανε! Εντάξει, αλλά και εμείς... εγώ πάντα το έλεγα ότι σε σχέση με άλλα χωριά που έχω γνωρίσει ανθρώπους, οι άνθρωποι στο χωριό μου είναι πάρα πολύ καλοί, πάρα πολύ. Και επειδή πολλοί από το χωριό μας είμαστε εδώ, σαν να είμαστε στο σπίτι μας. Δεν νιώθω ότι είμαστε στην ξενιτιά και εντάξει.

Την εποχή που υπήρχε στην Ελλάδα η κρίση, η οικονομική, το 2010 που έγινε η χρεοκοπία, σκεφτήκατε μήπως δεν είναι καλή επιλογή να μείνετε στην Ελλάδα και να γυρίσετε πάλι στη Μολδαβία; 

Ήταν πολλές φορές που σκεφτόμασταν. Εντάξει καθίσαμε πόσο καθίσαμε, να πάμε εκεί πέρα, γιατί έχουμε κτήματα και εμείς. Λέω θα καλλιεργήσουμε, θα βγάλουμε και θα ζήσουμε κάπως. Αλλά μετά… το βράδυ σκεφτόμασταν έτσι, το πρωί άλλη γνώμη είχαμε.

Εκείνη η περίοδος ήταν και λίγο πιο σκληρή για τους μετανάστες στην Ελλάδα. Υπήρχε άλλη συμπεριφορά, δεν ήταν η εποχή που είχατε έρθει, που υπήρχαν δουλειές, υπήρχαν χρήματα, οπότε ήσασταν κι εσείς απαραίτητοι.

Εντάξει, εντάξει όταν πας σε ξένο μέρος, σε ξένη χώρα πάντα νιώθεις ξένος. Δεν είσαι στο χώρο σου, δεν είσαι στο σπίτι σου, αλλά έχουμε συνηθίσει. Είμαι 24 χρόνια τώρα εδώ.

Τότε υπήρχε ο λόγος ότι «Έχουν έρθει οι ξένοι άνθρωποι και μας παίρνουν τις δουλειές που εμείς δεν έχουμε και πεινάμε και χρεοκοπούμε». Θέλω να πω ότι υπήρχε ο ρατσισμός πιο έντονος τότε, εκείνη την περίοδο. Εσείς το είχατε νιώσει αυτό;

 Εντάξει, στην αρχή ναι, το νιώσαμε, το νιώσαμε ναι.

Στη χρεοκοπία. 

Ναι, το νιώσαμε πολύ, επειδή εντάξει, οι άνθρωποι είχαν ένα φόβο. Ξένος άνθρωπος ήρθε. Όχι από άλλο χωριό, από άλλο κράτος, από άλλη χώρα, δεν ξέρεις τι έχει στο μυαλό του, τι σκέφτεται κι αυτά. Και ήταν κάπως έτσι προσεκτικοί. Ήταν [00:30:00]προσεκτικοί, δεν μας άφηναν να πλησιάσουμε πολύ, δεν άνοιγαν την πόρτα «Ελάτε μέσα να σας κεράσω ένα καφέ». Τώρα άνετα.

Τι σημασία έχει παίξει ότι η Γκαλίνα έχει άντρα από τους Γαργαλιάνους και έχει οικογένεια εδώ και έχουν και επιχείρηση εδώ, στο να νιώθετε ότι εδώ ανήκετε τελικά, ότι δεν θα το πείτε εύκολα «Φεύγω από τους Γαργαλιάνους» Σας έχει δέσει πιο πολύ στην περιοχή;

Μάλλον για αυτό λέω και εγώ πάντα, ότι δεν ξέρω ακόμη, δεν μπορώ να σκέφτομαι ακόμα… θα πάω να μείνω στη Μολδαβία στο σπίτι μου ή να μείνω ακόμα εδώ. Γιατί νιώθω κάπως πιο ανοιχτή εδώ, πιο ελεύθερη κάπως και είμαι και υπερήφανη που έχει η κόρη με το γαμπρό μου την καφετέρια, έχουνε τη δουλειά τους, μπορώ να βοηθήσω και εγώ σε κάτι, που με βοηθάνε και πάρα πολύ και τα παιδιά.

Στα εγγόνια σας μιλάτε για το χωριό σας στη Μολδαβία; Τους λέτε ιστορίες;

Μιλάμε. Ρωτάει ο Ορφέας πιο πολύ ρωτάει, η Νεφέλη εντάξει είναι πιο... δεν ρωτάει πολύ. Ο Ορφέας όμως θα μάθει, θα ρωτήσει να μάθει τα πάντα. Δεν έχουνε πάει ακόμα τα παιδιά στο χωριό, αλλά ξέρουν ότι έχουνε σπίτι και έχουνε το μερτικό τους στο σπίτι! Το έχουνε εκεί πέρα, το ξέρουνε. Και εντάξει, θέλαμε φέτος το καλοκαίρι να πάμε όλη η οικογένεια, να μαζευτούμε στο σπίτι μας, αλλά μας χάλασε ο κορωνοϊός. Θα δούμε το καλοκαίρι, άμα είμαστε τυχεροί.

Είναι εύκολο να αναπτύξουν και την ταυτότητα, αυτή της Μολδαβίας τα παιδιά που ζουν στην Ελλάδα, που μιλάνε μόνο ελληνικά, που έχουν μόνο γενική εκπαίδευση; Θα μπορέσουν να νιώσουν ότι ανήκουν και σε μία άλλη χώρα;

Εντάξει, ξέρεις τα παιδιά συνηθίζουν γρήγορα σε όλα. Δεν ξέρω.

Τους αρέσει η ιδέα ότι η γιαγιά τους είναι από άλλη χώρα, ότι λέει άλλα παραμύθια...

Ναι, ναι, ναι. Και είναι πολύ περήφανοι. Πολύ περήφανοι είναι. Μήπως επειδή εντάξει, τους δίνω πολλή αγάπη και μου δίνουν αγάπη και είναι πολύ περήφανοι που η μαμά τους, η γιαγιά τους είναι απ’ τη Μολδαβία. Και ξέρουν ότι έχουνε σπίτι εκεί πέρα, έχουμε κτήματα και έχουνε μία περιουσία εκεί πέρα και είναι σε αυτά, είναι πολύ περήφανοι. 

Σας εύχομαι γρήγορη… ένα ταξίδι να κάνετε γρήγορα, να ξαναθυμηθείτε και να τους τα δείξετε όλα.

Και εγώ θέλω. Ήθελα πολύ και ο γιος μου, όλο μου έλεγε, να πάμε, να είμαστε όλοι στο σπίτι, να κάτσουμε στο τραπέζι όπως παλιά. Όπως τόσα χρόνια πριν που... Ξέρεις, 24 χρόνια εμείς, δεν καθίσαμε όλη η οικογένεια στο τραπέζι στο...

Το συζητάτε αυτό μεταξύ σας;

Κάθε μέρα σχεδόν.

Από παλιά τις αναμνήσεις σας μας, τι σας έχει λείψει;

Ναι, ναι. Και σε όλους μας λείπουν εκείνα τα παλιά χρόνια, που είμαστε στο σπίτι μας και δεν είχαμε ανάγκη δηλαδή, αυτές τις ανάγκες που είναι τώρα. Τα παιδικά χρόνια ξέρεις, είναι χρόνια που δεν ξεχνιούνται ποτέ και τα θέλουμε πάντα. Έχουμε νοσταλγία για εκείνα τα χρόνια, για την πατρίδα μας, για το σπίτι μας. 

Σας ευχαριστώ.

Παρακαλώ.