Ακρωτήριο Μαλέας

Καβομαλιάς

Κάβο Μαλιάς

Ákra Maléas

Βελανιδιά

Velanidiá

Ακρωτήριον Ταίναρον

Ακρωτήριο Ταίναρο

Κάβο Ματαπάς

Cape Matapan

Χανιά

Χανίων

Chania

Φολέγανδρος

Νησί Φολέγανδρος

Νήσος Φολέγανδρος

Folegandros

Πηγή «LiFO»: Ο τελευταίος φαροφύλακας του Κάβο Μαλιά ανακαλεί εικόνες από 30 χρόνια μοναξιάς

Πηγή «YouTube». Στίχος τραγουδιού: «στο βράχο του Καβομαλιά»

Βικτώρια

Η απόφαση να γίνει φαροφύλακας και οι μεταθέσεις

Η Κατοχή στα Αντικύθηρα  

Κατά την Κατοχή στην Κρήτη κινδύνευσε να χάσει τη ζωή του

Σχολικά χρόνια και στρατιωτική θητεία

Η ζωή στον φάρο

Η νύχτα στον φάρο που του προκαλεί εφιάλτες

Θέρμανση στον φάρο

Ναυάγια στον Κάβο Μαλιά

H ζωή στον φάρο

Ο φάρος στη Φολέγανδρο

Δυσκολίες στον φάρο λόγω προβλημάτων υγείας

Πολιτικοί εξόριστοι

Ο φάρος στο Ταίναρο

Η έπιστροφή στον Κάβο Μαλιά

Professions

Biographies

30 χρόνια φαροφύλακας

Ο Ευάγγελος Κυνηγαλάκης αναφέρεται στην Ιταλογερμανική Κατοχή στα Αντικύθηρα και την Κρήτη κατά την περίοδο των παιδικών του χρόνων, καθώς και στη στρατιωτική του θητεία. Κάποια χρόνια αργότερα -και θέλοντας να ακολουθήσει μια διαφορετική εργασία από αυτή που ασκούσαν οι γονείς του- αποφασίζει να φοιτήσει στη Σχολή Φαροφυλάκων. Έχοντας υπηρετήσει σε διάφορους φάρους, το μεγαλύτερο διάστημα το πέρασε στον φάρο του Κάβο Μαλιά από όπου και συνταξιοδοτήθηκε. Μας μιλά για τις συνθήκες διαβίωσης εντός του φάρου και πώς αυτές εκσυγχρονίσθηκαν στην πορεία, για τη δημιουργία της δικής του οικογένειας, καθώς και για δύσκολες καταστάσεις με τις οποίες βρέθηκε αντιμέτωπος κατά την παραμονή του στον φάρο. 


World War II (1940-1944)

Occupation (1941-1944)

The Greek Junta (1967-1974)

Γερμανική Κατοχή

Επιβίωση

Ηλεκτροδότηση

Ιατρική Περίθαλψη

Ιταλική Κατοχή

Ναυάγιο

Πολιτικοί Εξόριστοι 

Φάρος

Φαροφύλακας

Θέρμανση 

1951-1960

1941-1950

1931-1940

Ο τελευταίος φαροφύλακας του Κάβο Μαλιά

Καλησπέρα, βρισκόμαστε σήμερα εδώ, είναι ημέρα Τρίτη, 30 Ιουνίου του 2020. Βρισκόμαστε εδώ με τον κ. Κυνηγαλάκη Ευάγγελο, στη Νεάπολη Λακωνίας. Καλησπέρα κ. Κυνηγαλάκη.

Χαίρομαι πολύ που μιλάμε.

Να πούμε πρώτα πέντε πράγματα για εσάς, να σας γνωρίσουμε καλύτερα. Από πού είστε;

Θα σας πω. Εγώ, η καταγωγή μου είναι από τα Αντικύθηρα, το νησάκι που κοντεύει να ερημώσει τώρα, έχει λίγους κατοίκους ακόμα απάνω, καμιά δεκαπενταριά. Και αφού απολύθηκα από στρατιώτης, το 1954, και αποφάσισα να πάω στην υπηρεσία αυτή. Έπαιρνε τότε φαροφύλακες, γιατί όπως σας είπα προ ολίγου, είχαν καταστραφεί οι φάροι με την Κατοχή, τους είχαν φυλάκια οι Γερμανοί και οι Ιταλοί εκεί πέρα και τα είχαν σχεδόν καταστρέψει και όπως ξέρεις, αυτά ήταν τα κύρια πράγματα τότε, τα μέσα για την ναυσιπλοΐα. Ο κυριότερος σκοπός δηλαδή της ναυσιπλοΐας ήταν οι φάροι, αφού προσανατολιζόντουσαν για κάθε… να πάρουν πορεία για να ταξιδέψουν. Αποφάσισα λοιπόν, έπαιρνε η υπηρεσία μας για να ξαναεπανδρώσει τους φάρους, αφού απελευθερωθήκαμε, και έπαιρνε, ζήταγε 35 άτομα τότε, πήγαμε λοιπόν, 36 ήμασταν; Δεν θυμάμαι. Και περάσαμε από σχολή τρία χρόνια τρεις μήνες, λάθος! Τρεις μήνες κάναμε στη σχολή αυτή, και αφού αποφοιτήσαμε από τη σχολή, με τον βαθμό του Διόπου, τον κατώτερο βαθμό του υπαξιωματικού τότε, γιατί οι φάροι ανήκουν στο Πολεμικό Ναυτικό και μας αποσπάσανε στους φάρους. 

Εγώ αποσπάστηκα εδώ, στον Κάβο Μαλιά, ήρθα εδώ στη Νεάπολη, με τα πράγματά μου, για να πάω στον φάρο, δεν έβρισκα μέσο, δρόμοι δεν υπήρχαν τότε με τα χωριά και με τα αυτά. Βρήκα έναν ψαρά εδώ πέρα, ο οποίος ήταν από το χωριό, από τον Άγιο Νικόλα, Γιανελής Δημήτριος λεγόταν και αυτός μου λέει: «Θα σε πάω εγώ στον φάρο με το καΐκι». Με πήρε λοιπόν από εδώ, φύγαμε, και πήγαμε στον Άγιο Λια και από εκεί συνεχίσαμε για το Κάβο Μαλιά. Όταν φτάσαμε όμως στον φάρο, αφού δεν μπορέσαμε να προσεγγίσει, γιατί είχε φουρτούνα και δεν μπορούσε να προσεγγίσει το καΐκι να με βγάλει έξω, ξαναγυρίσαμε στον Άγιο Λια με τον Γιανελή τον Μήτσο, που είχε το καΐκι και έμεινα δύο μέρες στον Άγιο Λια, δύο μερόνυχτα. Πήγαινα και έστρωνα μέσα στην εκκλησία μία κουβέρτα και κοιμόμουνα τη νύχτα. Την τρίτη ημέρα, ήταν ένας ηλικιωμένος άνθρωπος από τον Άγιο Νικόλα, Σαρμπάνης Σταύρος λεγόταν –νομίζω- και είχε αράξει ένα εμποροκάικο στον Άγιο Λια και φόρτωνε κρεμμύδια. Του έφερνε ο γέρος αυτός, του κουβάλαγε κρεμμύδια, ο μπάρμπα Σταύρος ο Σαρμπάνης και με δύο ζώα μουλάρια, είχε ένα άλογο -δεν θυμάμαι ακριβώς- και φόρτωνε κρεμμύδια να τα πάει επάνω στα νησιά να τα δώσει. Εκεί, αφού τελείωσε το βράδυ την αποστολή του ο γέρος, του λέει ο Μήτσος ο Γιανελής, ο καπετάνιος: «Μπάρμπα- Σταύρο -του λέει- δεν πας το παιδί στον φάρο, τον φαροφύλακα, γιατί πάμε εκεί πέρα με το καΐκι και δεν μπορούμε να τον βγάλουμε λόγω καιρού έξω, έχει κυματισμό». Ο καημένος ο Σαρμπάνης, μου λέει: «Ξέρεις να ανεβείς στο ζώο επάνω, να καβαλήσεις να πάμε, να σου βάλω και τα πράγματά σου;» του λέω: «Αλίμονο που δεν ξέρω, αλλά εσύ κουρασμένος, τώρα, πώς θα πας εκεί πέρα που είναι μακριά;» «Θα ανεβώ και εγώ στο άλλο ζώο -μου λέει- και θα πάμε». 

Πράγματι λοιπόν, φύγαμε με τα ζώα και βάλαμε τα πράγματα μου επάνω και ξεκινήσαμε και πήγαμε στον φάρο. Εκεί φτάσαμε νύχτα, εβρήκα δύο παλιούς φαροφύλακες που κάνανε βάρδια στον φάρο. Αυτοί είχαν σχεδόν συμπληρώσει τα χρόνια τους, ήταν έτοιμοι για να συνταξιοδοτηθούν πια, είχαν συμπληρώσει τα χρόνια. Έμεινα στον φάρο, κλείστηκα εκεί πέρα, 26 χρονών παιδί εγώ τότε, δεν έβγαινα έξω καθόλου. Μια μέρα, μου λέει ο προϊστάμενός μου -ήταν ένας από τους παλιούς, ήταν ανθυπασπιστής προϊστάμενος- μου λέει -έμενε στα Βελανίδια- «Έβγα ρε παιδί μου -μου λέει- και εσύ στο χωριό να σε γνωρίσει ο κόσμος, θα σε φιλοξενήσω εγώ στο σπίτι το δικό μου». Και βγήκα στο χωριό μια μέρα, ήταν η εποχή των ελιών, που μάζευαν τις ελιές. Αυτοί φεύγανε το πρωί και πηγαίνανε και μάζευαν ελιές, εγώ στο καφενείο δεν γνώριζα κανέναν, τους λέω τη δεύτερη μέρα «Θα έρθω και εγώ μαζί σας -τους λέω- να σας βοηθήσω». Εγώ ήξερα από αυτή τη δουλειά, γιατί πήγαινα στα Κύθηρα και από παιδί και μάζευα ελιές. Πήγα λοιπόν στο κτήμα, ήτανε κοντά στο χωριό, μαζέψαμε ελιές πολλές, εγώ έβγαινα στην κορυφή της ελιάς, τότε παιδί δεν λογάριαζα τίποτα, ήξερα τη δουλεία. Την τρίτη ημέρα έπιασε βροχή και πιο πέρα ήταν ένα καλύβι -ένα σπιτάκι μικρό- το οποίο το είχαν έτσι για να απαγκιάζουν οι αγρότες, δηλαδή αγροτικό σπιτάκι. Πήγα εκεί, πήγαμε όλοι δηλαδή, για να απαγκιάσουμε από τη βροχή. Μόλις πήγαμε στο σπιτάκι, έρχεται και μια γυναίκα μαυροφορεμένη γερόντισσα -όχι γερόντισσα, νέα ήταν, νεότατη- με ένα κορίτσι. Μαζεύανε και αυτοί ελιές. Εγώ μόλις είδα την κοπέλα… καταλαβαίνεις, δάγκωσα τη λαμαρίνα, που λένε, μου άρεσε τόσο πολύ δηλαδή! Ήταν όμορφη η συγχωρεμένη η γυναίκα μου, αλλά δεν ήξερα τώρα ούτε πως τη λένε ούτε ποια είναι, πρώτη φορά την έβλεπα. Τέλος πάντων, την κοίταζα διακριτικά βέβαια, μέσα στο σπιτάκι που καθόμαστε. Καμιά φορά, η κοπέλα λέει της μητέρας της «Πάμε να φύγουμε» της λέει. «Που θα πάμε παιδί μου -της λέει- αφού βρέχει, θα βραχούμε;» -αυτά μου τα έλεγε μετά που αρραβωνιαστήκαμε- «Με κοιτάζει εκείνος» -μου τα ‘λεγε σου είπα μετά- «Με κοιτάζει εκείνος ο ξένος και ντρέπομαι». Γιατί ήταν βρεγμένη με τα ρούχα της δουλειάς. Τέλος πάντων, να μη στα πολυλογώ, εγώ τη συμπάθησα με την πρώτη στιγμή την κοπέλα αυτή και λέω στον προϊστάμενό μου, που ήταν ανθυπασπιστής τότε αυτός στον βαθμό, έτοιμος να φύγει είχε συμπληρώσει τα χρόνια του, του λέω: «Εγώ συγγενείς και γονείς δεν έχω εδώ πέρα κανέναν, άμα θέλεις, θα πας να ζητήσεις αυτή την κοπέλα, τη ζητάω σε γάμο, αν με θέλουν, να παντρευτώ» και όπως πράγματι έγινε. Πήγε και το είπε στη μητέρα της και με καλέσανε και πήγα και τα τελειώσαμε, αρραβωνιαστήκαμε στον χρόνο απάνω, δηλαδή, το 1958. Το '57 πήγα στους φάρους, το '58 έγινε αυτό.

Και ήσασταν πόσο χρονών το '58;

χρονών. Αφού τα τελειώσαμε τέλος πάντων, αρραβωνιαστήκαμε, αλλά που δεν υπήρχαν χρήματα, ο μισθός τότε που έπαιρνα ήταν τιποτένιος. Η πεθερά μου ήταν χήρα με τέσσερα μικρότερα παιδιά, η γυναίκα μου ήταν το μεγαλύτερο παιδί, 17 χρονών. Τα υπόλοιπα ήταν όλα μέχρι 4 χρονών, ο τελευταίος ο κουνιάδος μου. Και είχαν φτώχεια, γιατί σκοτώθηκε ο πατέρας τους και με τα ζόρια πήρε 250 δραχμές σύνταξη τότε, τους βγήκε. Και η πρόνοια άλλο ένα επίδομα, άλλες 200 δραχμές και με αυτά ζούσανε. Εγώ πρωτοδιόριστος δεν έπαιρνα λεφτά τότε, Δίοπος στο βαθμό ήταν τιποτένια τα λεφτά μου και κάτσαμε τρία χρόνια αρραβωνιασμένοι, για να συγκεντρώσουμε λίγα χρήματα, να πάμε να παντρευτούμε. Και παντρευτήκαμε το 1961 και το '62 απόκτησα το πρώτο παιδί, τον γιο μου. Τέλος πάντων, να μη στα πολυλογώ, πέρασαν τα χρόνια στον φάρο, συμβήκανε ό,τι συμβήκανε, φύγαν οι παλιοί, μείναμε εμείς οι νεότεροι, φέρανε και μετά νέους και διόρισαν και συνεχίσαμε. Εκσυγχρονιζόντουσαν και οι φάροι σιγά-σιγά, μεσολάβησε και η δικτατορία το 1987, το '67- έκανα λάθος, αυτά να τα διορθώσεις-που έγινε η δικτατορία. Φρόντισαν τους φάρους αυτοί οι στρατιωτικοί που αναλάβανε την κυβέρνηση τότε. Μας φέρανε κρεβάτια, που δεν είχαμε κρεβάτια να κοιμηθούμε, κάτι σανίδες είχαμε και κοιμόμασταν πάνω, και έπρεπε να πάμε εμείς στρώμα, ούτε στρώμα δεν είχαμε να κοιμηθούμε στον φάρο. Και φέρανε κρεβάτια, φέρανε στρώματα, φέρανε θερμάστρα πετρελαίου, έφερανε πετρέλαιο diesel, για να καίμε στις θερμάστρες, σόμπα που δεν είχαμε θέρμανση τίποτα και τέλος πάντων, εκσυγχρονίστηκε κάπως ο φάρος. 

Περάσανε τα χρόνια, το 1966 μου κάνανε μία μετάθεση και πήγα στη Φολέγανδρο στις Κυκλάδες, σε έναν φάρο και εκεί και κάθισα δύο χρόνια. Και μάλιστα, έγινε η δικτατορία τότε το '67 και φέρανε κάτι εξόριστους εκεί πέρα, βουλευτές του γέρο Παπανδρέου ήτανε, τους φέρανε εκεί καμιά δεκαπενταριά εξόριστους, φέρανε αστυνομική δύναμη, κάπου 20 αστυνομικούς, και φρουρούσαν αυτούς τους κρατούμενους. Περιφέρετο ένα πολεμικό του Πολεμικού Ναυτικού απέξω από το νησί, γύρω-γύρω όλη μέρα και όλη νύχτα για να… Είμαστε και εμείς στον φάρο επιφυλακή, μας φέρανε όπλα, μας φέρανε διόπτρες για να επιτηρούμε να μην προσεγγίσει κανένα σκάφος και τους φυγαδεύσει αυτούς τους κρατούμενους. Και κάθισα εκεί πέρα έναν χρόνο μόνος μου, δεν είχα πάρει την οικογένεια, η οικογένεια ήταν στα Βελανίδια, η γυναίκα μου με το παιδί. Στον δεύτερο χρόνο δεν μπορούσα πια και πήγα και τους πήρα την οικογένεια στη Φολέγανδρο. Από τη Φολέγανδρο μετά από έναν χρόνο με ξαναμεταθέσαν στο Ταίναρο, στον φάρο του Ταινάρου, εδώ στη Λακωνία, πάνω στη Μάνη. Έκατσα έναν χρόνο εκεί. Κατόπιν έβαλα μέσον, κάποιον πολιτικό εκεί πέρα και ξαναεπανήλθα στο Κάβο Μαλιά και έκανα πια τα πιο πολλά χρόνια, 13.

Πότε επανήλθατε στον Κάβο Μαλιά;

Το 1969. Έμεινα από το '67 μέχρι το '69 στο Ταίναρο, στη Μάνη. Και αφού ήρθα στον Κάβο Μαλιά, έκατσα πάλι εκεί 23 χρόνια, προϊστάμενος, είχα τον βαθμό του ανθυπασπιστού. Μετά, στα 25 χρόνια έκανε ο γέρο Καραμανλής τον Νομό, οι υπαξιωματικοί που φτάνουν στον βαθμό του ανθυπασπιστού, να προάγονται στον βαθμό του κατώτερου αξιωματικού, του σημαιοφόρου δηλαδή, και κάθε τέσσερα χρόνια να παίρνουν προαγωγή στον βαθμό του ανθυποπλοιάρχου, συνέχεια δηλαδή. Εγώ λοιπόν πήρα τον βαθμό του σημαιοφόρου, είχα τα χρόνια και σε τέσσερα χρόνια πήρα του ανθυποπλοιάρχου και με μεταθέσανε, έγινε αυτόματος ο φάρος του Κάβο Μαλιά, ήρθανε και κάνουνε μία επισκευή εκεί πέρα και το αυτοματοποίησαν με αέριο δούλευε, όχι με ρεύμα. Βάλανε, τοποθετήσαμε ηλιακά συστήματα και δούλευε πια με μπαταρίες, με ρεύμα, φορτίζουν οι μπαταρίες, τις είχανε κλείσει σε έναν κλειστό χώρο... δηλαδή, για να μην μπαίνει η θάλασσα και η υγρασία και έδινε ρεύμα με τον ήλιο και λειτουργούσε και έτσι λειτουργεί δηλαδή και μέχρι σήμερα ο φάρος αυτός. Κατόπιν, με μεταθέσανε εμένα το '83, και πήγα στα Κύθηρα, εδώ απέναντι, στον φάρο αυτόν. Αυτός ο φάρος ήταν ακόμα με το πετρέλαιο το φωτιστικό, δούλευε όπως παλιά, όλοι οι φάροι οι επιτηρούμενοι, έτσι ήταν. Αφού έγινε του Κάβο Μαλιά αυτόματο, με μεταθέσαν εκεί τέσσερα χρόνια και από εκεί πήρα και τη σύνταξη. Συνταξιοδοτήθηκα από αυτόν τον φάρο και έφυγα ήρθα εδώ, είχα χτίσει το σπίτι από το 1970, έβαλα μπροστά, είχαμε αγοράσει το οικόπεδο εδώ και έχτισα το σπίτι και βγάλανε το σχολείο τα παιδιά μου. Μετά είχα αποκτήσει και το δεύτερο παιδί το 1969, που ήμουνα στο Ταίναρο, αλλά ήταν άτυχος και σκοτώθηκε 28 χρονών, άντρας, παλικάρι σε τροχαίο. Και μου έχει μείνει τώρα το ένα μου παιδί. Αυτά είναι, που λες, η ζωή μου. 

Ωραία, να σας ρωτήσω και εγώ κάποια πράγματα. Μου είπατε προηγουμένως ότι ήσασταν 10 χρονών όταν ξεκίνησε η Κατοχή. Πού σας βρήκε καταρχάς η Κατοχή;

Στα Αντικύθηρα. Τα χρόνια αυτά της Κατοχής είχαμε τους Ιταλούς και τους Γερμανούς εκεί πέρα. Οι Γερμανοί δεν κάθισαν πολύ στο νησί, λιγότερο διάστημα, οι Ιταλοί όμως, ήταν όλο το διάστημα της Κατοχής πάνω στο νησί. Και εγώ τότε ήμουν παιδί 10 χρονών και καταγινόμουν με τα ζώα που είχαμε, με τα αυτά. Αντιμετώπιζα τους Ιταλούς που κάθε τόσο ερχόντουσαν και μας γύρευαν σφαχτά, μας γύρευαν κρασί, μας γύρευαν ό,τι είχαμε, λεηλατούσαν τα σπίτια, κάνανε πολλά. Αλλά σε μια περίπτωση, εκδώσαν μια διαταγή οι Γερμανοί-που είχαν και αυτοί φυλάκιο φτιάξει απάνω στο νησί- και δώσανε τη διαταγή να εκκενώσει το νησί. Ότι θα μεταφερθεί όλος ο κόσμος, όλοι οι κάτοικοι του νησιού δηλαδή, στην Κρήτη. Ήρθαν κάτι καΐκια, εμποροκάικα μεγάλα και ένα ποταμόπλοιο, πολύ μεγάλο, που ήταν όλο μέσα κενό, μια αμπάριζα, σκεπαστό, αλλά ήταν όλο κενό μέσα, και εκεί άρχισαν λοιπόν, τους πρώτους κατοίκους του νησιού, τους πήρανε και τους βάζανε τα ζώα τους μέσα όλα, βόδια, γαϊδούρια

-με συγχωρείς- κατσίκια, πρόβατα, τα βάζανε μέσα στο ποταμόπλοιο. Και τους ανθρώπους τους βάζανε στα καΐκια τα μεγάλα, τα εμποροκάικα, και τους μεταφέρανε στα Χανιά, στην Κρήτη.

Και αυτό γιατί το έκαναν;

Για να εκκενώσουν το νησί.

Ναι, γιατί να το εκκενώσουν;

Από ανθρώπους, για να μην υπάρχουν κόσμος εκεί πέρα, να μπορεί να συντηρηθεί το υποβρύχιο, για να φύγει το υποβρύχιο από την περιοχή, να μην τους βουλιάζει τα καράβια. 

Υπήρχε όντως υποβρύχιο;

Υπήρχε εγγλέζικο υποβρύχιο, που την έκανε αυτή τη δουλειά. Τα περισσότερα καράβια που φεύγανε για τη Μέση Ανατολή με πολεμικό υλικό, τα βύθιζε εκεί στο Μυρτώο Πέλαγος και στο αυτό. Τώρα το υποβρύχιο, πού ήταν ακριβώς δεν ξέρω. Μπορεί να ήταν στα Αντικύθηρα, μπορεί να ήταν στο Τσιρίγο, μπορεί να ήταν στην Κρήτη, δεν ξέρω ακριβώς. Πάντως είχε έρθει και στα Αντικύθηρα, ήταν βέβαιο ότι κάποτε ήταν εκεί στα Αντικύθηρα, η οδός εκείνη.

Και σας πήγανε στην Κρήτη δηλαδή-

Μας κουβαλήσανε όλους στην Κρήτη. Εμείς μας πήγανε σε ένα χωριό στα Μεσόγεια, σε ένα χωριό, πιο πέρα από το Καστέλι και κάτσαμε εκεί από τον Μάιο μήνα μέχρι και το φθινόπωρο, τον Οκτώβριο μήνα, όπου το μέτωπο στη Μέση Ανατολή άρχισε και έπαιρνε την κάτω βόλτα. Κατάρρεανε δηλαδή οι Γερμανοί εκεί, υποχωρούσαν δεν ξέρω τι είχε συμβεί, τους χτυπούσαν οι Εγγλέζοι και μας άφησαν ελεύθερους να ξαναεπιστρέψουμε στο νησί. Όταν επιστρέψαμε στο νησί με βάρκες, με καΐκια, ό,τι μπορούσαμε ναυλώναμε και κουβαλούσαμε τα ζώα μας, που τα είχαμε πάρει στην Κρήτη και τα ξαναφέρναμε πάλι στο νησί. Όταν γυρίσαμε στο νησί, τα σπίτια μας ήταν λεηλατημένα από ψαράδες Κρητικούς, διάφορους, από διάφορους που λυμαινόντουσαν τον τόπο εκεί πέρα. Δεν βρήκαμε τίποτα, ξαναρχίσαμε από την αρχή πάλι. Ίσα-ίσα τα τοιχία βρήκαμε στα σπίτια μας. Και δεν σας είπα, όταν ήμασταν στην Κρήτη, που μας είχαν εξορίσει, είχαμε κάτι προβατάκια, κάτι ζώα και τα είχαμε πάρει μαζί μας. Τα είχαμε λοιπόν σε ένα χωριό που μας περιέθαλψαν εκεί, σταβλίσει σε ένα σημείο, και τα έβγαζα κάθε μέρα στο βουνό επάνω και τα βόσκαμε και τα ξαναγύριζα το βράδυ. Εκεί λοιπόν, μία μέρα τα είχα βγάλει πάνω στο ύψωμα για να βοσκήσουν, είχαν οι Γερμανοί -κοντά στο Καστέλι σε ένα ύψωμα- ένα οχυρό φτιάξει εκεί πέρα, για να επιτηρούν την περιοχή και είχαν εξοπλισμό βαρέα όπλα και αυτά στο σημείο αυτό. Όπως βγήκα λοιπόν πάνω στο βουνό, για να μαζέψω τα προβατάκια και τα ζώα, ακούω ένα «μπαμ» και έρχεται μία οβίδα και σκάει παραπέρα. Αυτοί κάνανε βολή, οι Γερμανοί, κάνανε δηλαδή βολή εξοικειωτική, σημάδι-

Εξάσκηση! Εξάσκηση βολής, φτάνω εκεί που ήμουνα, άλλη οβίδα, άλλη οβίδα. Τα ζώα μαζεύτηκαν ένα κουβάρι σε ένα σημείο, πέφτει οβίδα δίπλα τους, δεν σκότωσε κανένα. Κάθε φορά που ακούγανε αυτό το «μπαμ» που εκτοξευόταν από το πυροβόλο η οβίδα, ήταν ένα πράγμα τέτοιο τεράστιο και την έβλεπα τώρα, που κατευθυνόταν στο σημείο που ήμουνα εγώ. «Τώρα -λέω- θα με σκοτώσουν εδώ πέρα» έτρεχα όσο μπορούσα! Μόλις έσκαζε η οβίδα πιο πέρα, έτρεχα σε ένα ρεματάκι που ήτανε πιο κάτω, να χωθώ εκεί μέσα, μήπως με χάσουνε! Γιατί το καταλάβαινα ότι ο παρατηρητής επάνω στο βουνό, έβλεπε τη διάρρηξη των βλημάτων που ασκούσαν και με είχε βάλει στόχο να με σκοτώσει! Το έφερνε δηλαδή, έδινε διόρθωση, γιατί όταν υπηρέτησε στρατιώτης εγώ μετά, υπηρέτησε σε αυτά τα όπλα και ήξερα πώς λειτουργούν αυτά τα όπλα. Ο παρατηρητής, ο Γερμανός, που ήταν απάνω στο βουνό να βλέπει τη βολή που έκανε, αν πράγματι χτυπάει τον στόχο που ήθελε και έδινε διόρθωση, έφερνε το κάθε βλήμα πάνω μου για να με σκοτώσει, με είχε βάλει στόχο! Και προσπαθούσα να ξεφύγω! Μόλις έφευγα 50 μέτρα, 20 μέτρα, δεν προλάβαινα παρακάτω, ερχότανε η άλλη οβίδα καταπάνω μου! Σου ορκίζομαι σε ό,τι έχω ιερό έσκασε η οβίδα ένα μέτρο από δίπλα μου! Εγώ έπεφτα πρηνηδόν και στο σημείο αυτό άνοιγε ένα χάος κάτω στη γη και γύριζε το χώμα και με σκέπαζε εμένα, που είχα πέσει χάμω. Πέσανε τουλάχιστον πέντε-έξι οβίδες γύρω μου!

Για να με σκοτώσει. Έφευγα 20 μέτρα, 20 μέτρα ερχόταν διόρθωση, γιατί σου λέω ξέρω από αυτά τα όπλα, έδινε διόρθωση ο παρατηρητής και το έφερνε πάνω μου. Να μην στα πολυλογώ τώρα, καμιά φορά, εσταμάτησε τη βολή αυτή, επέσανε τουλάχιστον 25 οβίδες, γύρω μου εκεί χάμω, και δυο-τρεις στα πόδια μου, δίπλα μου και ο Θεός δεν ξέρω... με προστάτευε κάποια δύναμη-

Και πώς δεν σκοτωθήκατε;

Ήμουν παιδί και έπεφτα κάτω πρηνηδόν και γύριζε το χώμα και με σκέπαζε, με την έκρηξη που γινόταν… με σκέπαζε το χώμα.

Προσπαθούσα να ξεχωθώ για να συνεχίσω... Αφού δεν προλάβαινα, ερχόταν η άλλη οβίδα πάλι πίσω μου, συνέχεια! Αυτοί κάνανε βολή πάνω μου και ερχόντουσαν να με σκοτώσουν! Σου είπα, πέσανε γύρω στις 25-30 οβίδες. Άλλες δίπλα μου, άλλες... ξέρω ‘γω... Εγώ φώναζα: «Παναγία μου!» και έπεφτα πρηνηδόν χάμω. Προσγειωνόμουν με το χώμα κόλλαγα επάνω! Έσκαζε η οβίδα δίπλα μου και εγώ σηκωνόμουν ακέραιος! Όταν ξαναπήγα, σε αυτή την περιοχή, μετά από έναν μήνα, ήταν ολόκληρη η περιοχή οι πλαγιές διάσπαρτη, από κομμάτια, σίδερα, από τις οβίδες και από τα βλήματα που είχαν μέσα! Κάτι στρογγυλές μπίλιες μολυβένιες, για να έχουν μεγαλύτερη απόδοση, να κάνουν μεγαλύτερη καταστροφή! Κομμάτια σίδερα, από τις οβίδες και τα μαζεύαμε και τα τηρούσαμε με άλλα παιδιά, που είχαμε πάει στο μέρος αυτό. Θέλω να σας πω, από αυτή την κόλαση εβγήκα χωρίς να έχω μια γρατζουνιά, αλλά την ώρα που έβλεπα την οβίδα, το ‘βλεπα το βλήμα που ερχόταν ένα τεράστιο πράγμα, και κατευθυνόταν πάνω μου και έπεφτα χάμω πρηνηδόν και φώναζα: « Παναγία μου!» Τίποτε άλλο δεν μπορούσα! Την έζησα αυτή την κατάσταση! 

Στα Αντικύθηρα. Εκεί καταλάβατε-

Πήγαινα σχολείο, στην τρίτη τάξη στο Δημοτικό και αφού μεσολάβησε η Κατοχή σταμάτησαν τα σχολεία, σταμάτησαν όλα και περάσαμε τρία χρόνια με την Κατοχή και δεν λειτουργούσε τίποτα, εκεί οι απομονωμένοι εκεί πέρα στο νησί ήταν Ιταλοί επί το πλείστον. Οι Γερμανοί φύγανε, γιατί είχαν τον πόλεμο στη Μέση Ανατολή. Οι Γερμανοί πολεμούσαν και κάτω στην Αφρική, εκεί πέρα στην Αίγυπτο να πούμε τότε. Και αφού πέρασαν τα τέσσερα χρόνια και απελευθερωθήκαμε, ξαναήρθε ένας δάσκαλος στα Αντικύθηρα και ξανασυνέχισα. Μάλιστα ντρεπόμουν και να πηγαίνω, γιατί ήμουν μεγάλο παιδί τότε, να πηγαίνω στο Γυμνάσιο. Και ο πατέρας μου, ο συγχωρεμένος, με πίεσε να πάω και πήγα και τελείωσα το Δημοτικό στα Αντικύθηρα. Αφού τελείωσα το Δημοτικό, εκεί το νησί ήταν 

φτωχός ο κόσμος, πάλευε με τη γεωργία, με την κτηνοτροφία, με αυτά ζούσαμε. Πήγα στην Κρήτη, έναν χρόνο εργάστηκα, πέρασα από περιοδεύων, ήμουν τότε 19 χρονών. Και το 1952 με καλέσανε, πήγα στρατιώτης και υπηρέτησε στα βαριά όπλα στους όλμους, στα πυροβόλα και αυτά τα όπλα και υπηρέτησα συνολικά δυόμιση χρόνια στρατιώτης. Και όταν απολύθηκα ξαναγύρισα πάλι στο νησί, δεν ήθελα να μείνω πια εκεί πέρα, γιατί δεν μπορούσε… δεν είχε προοπτικές για έναν νέο άνθρωπο το νησί. Έπρεπε να ζήσω πάλι τη ζωή των γονιών μου, με τη γεωργία και με τα ζώα και με αυτά να… Και σας είπα, έπαιρνε τότε φαροφύλακες, προκήρυξε διαγωνισμό για 30 άτομα και πήγαμε-

Εσείς πώς το αποφασίσατε να πάτε; Δηλαδή θα μπορούσατε να κάνετε κάτι άλλο; Γιατί αυτό;

Ή ναυτικός έπρεπε να γίνω, δεν είχα άλλες προοπτικές, γράμματα αρκετά δεν είχα, το Δημοτικό είχα τελειώσει και πήγα σε αυτή την υπηρεσία, δεν είχα και βεβαιότητα αν περάσω. Λέω: «Μπορεί να με κόψουνε», γιατί περνούσαμε κάτι τεστ, κάτι αυτά, γράφαμε κάτι γραπτά εξέταση και όπως σας είπα, τα γράμματά μου ήταν του Δημοτικού, αλλά έστω και αυτά τα λίγα που έμαθα, τα καλλιέργησα κάπως και μπόρεσα και τα κατάφερα και πέρασα. Και μάλιστα από κάτι που ήταν του Γυμνασίου που δώσανε, επέρασα μπροστά εγώ που ήμουνα του Δημοτικού στις εξετάσεις. Ήμουν 6ος στην επετηρίδα και είχαμε οκτώ του Γυμνασίου τελειόφοιτους τότε, που ήταν ένα το Γυμνάσιο, και εγώ ήμουν 6ος στην επετηρίδα. Τέλος πάντων, να μην στα πολυλογώ-

Όταν πήγατε στον φάρο, είχατε καταλάβει το πόσο μόνος θα είστε; Δηλαδή πολλές ώρες μόνος-

Η σύνθεση του φάρου ήταν για τέσσερα άτομα, αλλά ποτέ δεν ήταν πλήρες το προσωπικό ή κάποιος αρρώσταινε και έφευγε ή κάποιος θα ζήταγε μετάθεση, έβαλε δρακόντεια μέτρα, γιατί δεν τον θέλανε τον Κάβο Μαλιά, ήταν ανθυγιεινός φάρος απάνω στο βοριά, τον εχτύπαγε η θάλασσα, είχε υγρασία πολύ, ήταν απομονωμένος φάρος. Το πλησιέστερο χωριό ήταν τα Βελανίδια τότε, και δεν τον θέλανε, οι ξένοι που έρχονταν κοιτάζανε με κάθε τρόπο να φύγουνε...

Εκεί πώς ήταν; Δηλαδή, πώς ήταν οι συνθήκες ειδικά τον χειμώνα;

Τον χειμώνα ο Θεός να φυλάει! Το κτίριο μέσα έτρεχε νερό, από την αρμύρα που είχε το τοιχίο ποτίσει και κατέβαζε νερό. Δίπλα στο κρεβάτι μου έβαζα ένα χαρτόνι στον τοίχο για να μην μουσκεύουν οι κουβέρτες μου. Το καλοκαίρι έκανε αλάτι δύο δάχτυλα από μέσα ο τοίχος, αφού έπηζε η θάλασσα, η αλμύρα του τοίχου. Ναι, δηλαδή ήταν η ζωή ήταν πολύ δύσκολη!

Στη βάρδια πόσοι ήσασταν;

Στη βάρδια μέναμε δύο-δύο, για να μπορούμε να βγαίνουμε και στο χωριό, γιατί οι περισσότεροι μετά μείναμε ντόπιοι, από εδώ από τη Νεάπολη, από τα Κύθηρα, μας κάνανε και μία έξοδο με τη δικτατορία, να μπορούμε να εναλλάσσεται το προσωπικό κάθε εβδομάδα. Να μένουν οι μισοί να κάνουν βάρδια και όπου ήτανε τρεις μένανε δύο στον φάρο, έβγαινε ένας, την άλλη εβδομάδα έβγαινε πάλι ένας. Όπου ήταν τέσσερις φεύγανε οι δύο και έμεναν οι άλλοι δύο και εκτελούσαν βάρδια.

Και η βάρδια πόσο ήταν;

Τη μισή νύχτα ο ένας τη μισή ο άλλος...

© Copyright Istorima

Istorima Archive

Τίτλος Ιστορίας

Ο τελευταίος φαροφύλακας του Κάβο Μαλιά

Κωδικός Ιστορίας

9898

Σύνδεσμος Ιστορίας

Αφηγητής/τρια

Ευάγγελος Κυνηγαλάκης (Ε.Κ.)

Ημερομηνία Συνέντευξης

30/06/2020

Ερευνητής/τρια

Βικτώρια Δελακοβία (Β.Δ.)

Συνδέσου

Εγγραφή