[00:00:00]Eίναι, λοιπόν, 27/11/2023. Βρίσκομαι με την κυρία Καραβάνα Ιωάννα στη Λάρισα. Εγώ είμαι η Μπαϊράμη Γεωργία, ερευνήτρια στο istorima, και ξεκινάμε με την αφήγησή μας. Καλησπέρα σας.

Καλησπέρα, Γεωργία.

Θέλετε να μας πείτε λίγα λόγια για εσάς;

Λίγα λόγια για εμένα. Δεν ξέρω τι θα μπορούσα να πω έτσι ξαφνικά για μένα. Λοιπόν, θα πω ότι είμαι στη μέση ηλικία, είμαι μητέρα ενός ενηλίκου τώρα πια γιου, είμαι δικηγόρος στο επάγγελμα, είμαι survivor, είμαι επιβίωσα καρκίνου του μαστού. Νομίζω ότι αυτά είναι που με χαρακτηρίζουν σαν ιδιότητες.

Και κάπως έτσι συνδεθήκατε και με το σύλλογο καρκινοπαθών Λάρισας;

Ήτανε η αφορμή. Δεν τον γνώριζα πιο πριν και δεν είμαι περήφανη για αυτό, το ότι δεν τον ήξερα το σύλλογο, αλλά άνηκα και εγώ στη μεγάλη κατηγορία των ανθρώπων που δεν έχουν καμία σχέση με τίποτα που αφορά τον καρκίνο και αφού δεν τους αφορά, δεν υπάρχει το περιβάλλον τους γύρω, στην οικογένειά τους, θεωρούσα ότι γενικώς δε με φορούσε. Δεν ήταν στο κάδρο της ζωής μου ποτέ. Τον γνώρισα όταν έκανα τις ακτινοθεραπείες μου στην Αθήνα τότε. Ήταν μία εποχή που στην πόλη μας δεν υπήρχε μηχάνημα για να κάνουν οι ασθενείς τις ακτινοθεραπείες τους και έπρεπε τότε να φεύγουμε. Γινόμασταν πρόσφυγες υγείας για να κάνουμε αυτά που έπρεπε. Και τότε τον είδα μέσα από μία ανάρτηση στο διαδίκτυο από το λογαριασμό του facebook του συλλόγου και θέλησα επιστρέφοντας να ενταχτώ στο δυναμικό των εθελοντών του, όχι των μελών του. Δεν ήθελα να γίνω μέλος. Δεν είχα αυτό το ενδιαφέρον. Μέλη του είναι μόνο ασθενείς. Εγώ εξαρχής είχα τη διάθεση να γίνω εθελόντρια και να παρακολουθήσω κάποια μαθήματα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης που είχαν τότε, που ξεκινούσαν. Και αυτή ήταν η αφορμή. Εννοείται ότι δεν έμεινα σε αυτό και έγινα και μέλος και ο σύλλογος έγινε και σπίτι μου και οικογένεια τα τελευταία χρόνια. Κλείνω 9 χρόνια πια survivor και κομμάτι αυτού του συλλόγου, που είναι πάρα πολύ σημαντικός για εμένα. Νομίζω είναι και για πολλούς άλλους ανθρώπους πολύ σημαντικός.

Οι δράσεις σας στην αρχή στο σύλλογο ποιες ήταν ακριβώς ως εθελόντρια;

Ήρθα εξαρχής για να εκπαιδευτώ, ώστε να μπορώ να προσφέρω βοήθεια σε άλλους ασθενείς. Αυτό ήταν ο λόγος που με κινητοποίησε και ήταν κάτι το οποίο το έκανα και στη διάρκεια των θεραπειών μου, χωρίς να ξέρω κάτι από μόνη μου. Ήταν ένας τρόπος που είχα βρει, γιατί όλο αυτό το περνούσα πολύ μόνη. Με επιλογή το περνούσα μόνη, αλλά και αντικειμενικά ήμουν μόνη. Οπότε έβρισκα πολύ μεγάλη ανακούφιση έτσι. Ένιωθα πάρα πολύ καλά όταν έπιανα την κουβέντα με τους ανθρώπους, άντρες και γυναίκες, που κάθονταν στη διπλανή την πολυθρόνα τη μπλε και επειδή αυτό με ανακούφιζε είπα ότι θα κάνω αυτό και έτσι ξεκίνησα. Παρακολούθησα λίγο κρυφά θα έλεγα τα σεμινάρια γιατί δε μου «επιτρεπόταν» -σε εισαγωγικά μέσα- να ξεκινήσω γιατί ήταν πάρα πολύ νωρίς. Μόλις είχα τελειώσει τη θεραπεία. Άρα θεωρούσαν οι άνθρωποι τότε εδώ ότι ήμουν αρκετά ευάλωτη για να μπορέσω να βοηθήσω κάποιον άλλον. Και φυσικά εγώ λαθραία μπήκα μέσα, παρακολούθησα, έτσι έγινα και μέλος. Ως μέλος λοιπόν, λαθραία παρακολούθησα τα σεμινάρια και ξεκίνησα. Μόνο που η αλήθεια είναι ότι εκεί γνώρισα και τους πρώτους πολύ καλούς φίλους που έκανα, φίλους ζωής, και -θυμάμαι- μου λέγανε αργότερα πόσο χαίρονταν και παρακαλούσαν μάλιστα πριν έρθω, λίγες μέρες πριν έρθω, να αρρωστήσει ένας δικηγόρος, γιατί χρειάζονταν πάρα πολύ έναν άνθρωπο που να γνωρίζει από όλα αυτά. Είχαν κάποια κενά στα θέματα των δικαιωμάτων και όλα αυτά. Και χάρηκαν πάρα πολύ που αρρώστησε ένας δικηγόρος και ήρθαν. Οπότε δεν με άφησαν πάρα πολύ. Αμέσως με βούτηξαν από το μαλλί και με έριξαν στα βαθιά. Και πραγματικά νομίζω ότι από τότε κοιτάω πίσω και βλέπω ότι έχουν γίνει πάρα πολλά πράγματα σε πάρα πολλά επίπεδα και στο κομμάτι των δικαιωμάτων και ξεκίνησε και ήταν μία εποχή νομίζω και για άλλους συλλόγους που άλλαξαν πράγματα στη χώρα. Ήταν ευτυχής η συγκυρία. Βρεθήκαμε κάποιοι άνθρωποι που είπαμε: «Ωραία ο καθένας μόνος του. Από εκεί και πέρα όμως είναι και τι κάνουμε όλοι μαζί» και ο σύλλογος της Λάρισας τότε, πρωτεργάτης και αυτός, από τους 20 πρώτους συλλόγους που μαζεύτηκαν για να δημιουργήσουμε την ομοσπονδία. Υπάρχει, λοιπόν, δευτεροβάθμιο όργανο πλέον συλλόγων ασθενών με καρκίνο και είναι η ελληνική ομοσπονδία καρκίνου ΕΛΛΟΚ, στην οποία εννοείται ότι ενεπλάκην και εκεί εξαρχής και διανύω και εκεί την τρίτη μου θητεία, όπως και στο σύλλογο καρκινοπαθών, και νομίζω ότι θα συνεχιστεί όσο αντέχω και το ένα και το άλλο.[00:05:00] Νομίζω ότι έχουμε ανοίξει οι πολύ τις φτερούγες μας. Δηλαδή, δεν φανταζόμουνα ποτέ που θα μπορούσαμε να φτάσουμε σαν σύλλογος Λάρισας. Το να ανοίγεις τις φτερούγες σου και να πας να εκπροσωπήσεις πια τον τόπο σου πανελλήνια και από εκεί και πέρα να μεγαλώνουν και άλλο οι φτερούγες και να βρίσκεσαι και στην Ευρώπη και να εκπροσωπείς, να ακούγεται και εκεί η φωνή σου… Και κάποια στιγμή μέσα σε όλη αυτή την μακροχρόνια περιπέτεια του εθελοντισμού καταφέραμε να φέρουμε και την πόλη μας έξω, να βραβευτούμε για καλές πρακτικές, για πράγματα που πραγματικά δεν είχα σκεφτεί ποτέ ότι θα μπορούσαν να γίνουν. Ήταν ένα ταξίδι εξαιρετικό. Είναι εξαιρετικό, συνεχίζει κάθε μέρα που περνάει. Νομίζω ότι με αφορμή τον καρκίνο και εξαιτίας του, άνοιξε μία άλλη ζωή για εμένα και για όσους ήταν διατεθειμένοι να κάνουν αυτό το ταξίδι μαζί. Γιατί μόνος σου δεν το κάνεις, ούτε αυτό ούτε κανένα ταξίδι. Άρα είχα και έχω ωραίους συνοδοιπόρους σε αυτή την περιπέτεια.

Ένα νέο κεφάλαιο άνοιξε κάπως και να πούμε ότι είστε και πρόεδρος του συλλόγου πλέον. Αυτό ποτέ προέκυψε και πώς προέκυψε ακριβώς;

Αυτό προέκυψε περιπετειωδώς και σχεδόν αμέσως. Γι’ αυτό λέω ότι ήταν πολύ σημαντικό... Ξέρετε όταν κάποιος πιάνει μία καρέκλα σε οτιδήποτε, συνήθως δεν την αφήνει. Όταν αρρώστησα, ακριβώς τότε η προηγούμενη πρόεδρος, το Μαράκι, η Μαρία η Γκιτέρσου, μαζί με τα άλλα τα παιδιά που ήταν ήδη στο διοικητικό συμβούλιο αποφάσισαν με πολύ δημοκρατικές διαδικασίες να παραιτηθούν, ώστε πολύ σύντομα να πάμε σε εκλογές χωρίς να είναι καν η περίοδος που εξέπνεε η θητεία τους, γιατί ήταν πολύ μεγάλη η ανάγκη πραγματικά να βρεθεί στο τιμόνι κάποιος που να έχει μία θωράκιση νομική για να μπορεί να πάει παρακάτω. Οπότε όλα έγιναν πολύ ξαφνικά. Μπήκα από τη μια στιγμή στην άλλη στο σύλλογο, μπήκα για να κάνω εθελοντισμό στα νοσοκομεία, βρέθηκα να γίνομαι μέλος και να κάνω άλλα πράγματα, να ασκώ πιο πολύ το διοικητικό κομμάτι του συλλόγου ή να τον εκπροσωπώ πιο έξω. Αλλά εννοείται ότι παραμένει αυτή η ανάγκη που έχω προσωπικά σαν άνθρωπος, να βρίσκομαι δίπλα στον ασθενή. Και αυτός είναι και ο λόγος που το τηλέφωνό μου, το κινητό μου που είναι δημόσιο και υπάρχει σε όλους, λέω ότι απαντάει πάντα. Δηλαδή, απαντάει Σάββατο, Κυριακή. Είναι πολύ μεγάλη η ανάγκη μου να είμαι κοντά στους ανθρώπους είτε είναι Χριστούγεννα. Έχω κάνει αρκετές Πασχαλιές, Χριστούγεννα, παραμονές δεκαπενταύγουστου με ανθρώπους που στην ουσία δεν γνωρίζω κιόλας και μπορεί να μην γνωρίσω και ποτέ. Αλλά είναι πολύ σημαντικό να είσαι εκεί, να υπάρχεις εκεί όταν κάποιος σε χρειάζεται και εμένα με βοηθάει πάρα πολύ όλο αυτό και μου είναι και αναγκαίο. Είναι ένα άλλο κομμάτι το οποίο δεν φαίνεται, αλλά νομίζω ότι είναι εξίσου σημαντικό και με όλα τα άλλα τα πολύ σημαντικά που είπαμε ότι γίνονται πια στον χώρο των ασθενών.

Και γενικότερα, θέλετε να μας πείτε λίγα πράγματα για τις δράσεις του συλλόγου; Σε ποιους τομείς δραστηριοποιείται;

Ο σύλλογος χωρίζεται... Ας πούμε, οι εθελοντές του, να ξεκινήσουμε από εκεί. Έχουμε μέλη που είναι αμιγώς ασθενείς και έχουμε εθελοντές που μπορεί να είναι και άνθρωποι που έχουν εμπειρία καρκίνου, αλλά και απολύτως υγιείς, από 18 έως 96 χρονών. Είναι ο μεγαλύτερος μας και ο πιο πιστός και αφοσιωμένος εθελοντής μας, ο κύριος Ντίνος. Υπάρχουν πάρα πολλά πράγματα που μπορεί να κάνει. Υπάρχουν οι εθελοντές των νοσοκομείων, που πηγαίνουν στα νοσοκομεία και με αφορμή έναν καφέ και τσάι και συμπάθεια, έχουν την πρώτη επαφή με τους ασθενείς στο πεδίο ακριβώς που δημιουργείται το πρόβλημα, στα νοσοκομεία μέσα. Κάνουν παρέα, κάνουν συντροφιά στους ασθενείς, στους φροντιστές που παραμένουν στους ίδιους χώρους πάρα πολλή ώρα. Αυτό είναι ένα κομμάτι που πραγματικά είναι συγκλονιστικό, γιατί βλέπεις τον άνθρωπο στην πιο δύσκολη του ώρα και εκείνη την ώρα είναι και πολύ σημαντικό το να βρεθεί κάποιος να τον ακούσει. Εκτός από αυτές τις δράσεις που είναι μέσα στα νοσοκομεία, υπάρχουν μία σειρά από άλλα πράγματα που μπορεί κάποιος να βρει στο σύλλογο. Αυτή τη στιγμή, ας πούμε, υπάρχουν 11 ψυχολόγοι εθελοντές. Όλοι είναι εθελοντές στο σύλλογο. όλοι εργάζονται εθελοντικά. Δεν υπάρχει αμειβόμενο προσωπικό και αυτό νομίζω το καμαρώνω κιόλας και προσωπικά, γιατί δεν είναι εύκολο να λειτουργείς. Λειτουργούμε από το 2006 μέχρι σήμερα [00:10:00]και συνεχώς να προχωράμε και να πηγαίνουμε όλο και καλύτερα, δουλεύοντας αποκλειστικά με εθελοντές όλων των ειδικοτήτων. Έχουμε, λοιπόν, 11 εθελοντές οι οποίοι μπορούν να προσφέρουν ατομικές συνεδρίες ή ομάδες ανάλογα με το ενδιαφέρον που υπάρχει κάθε φορά. Υπάρχει ένα εργαστήρι ζωής που δουλεύουμε με βάση το παραμύθι και είναι μικτή ομάδα εθελοντών και ασθενών. Υπάρχουν δραστηριότητες ήπιας άθλησης, όπως tai chi, γιόγκα θεραπευτική, πεζοπορία βουνού, δραματοθεραπεία, κινηματογραφοθεραπεία τώρα τελευταία. Γενικώς, είμαστε θα έλεγα πάρα πολύ ανοιχτοί σε οποιαδήποτε ιδέα που μπορεί να μας βγάζει και λίγο από τα συνηθισμένα, να σκεφτούμε και λίγο έξω από όλο αυτό. Και όλα αυτά έχουν επιδράσει και εξαιρετικά και σε όλους μας και στους ασθενείς, στα μέλη, στην ομάδα των εθελοντών, που είναι πραγματικά αξιοσημείωτο πως μπορεί να υπάρχει και να διατηρείται μία ομάδα με πολλές διαφορές και ηλικιακές, και φύλου, προσωπικής κατάστασης. Άρα είναι πολύ μεγάλη μας αγωνία αυτό να κρατηθεί και το καταφέρνουμε μέχρι τώρα. Επίσης, τα πρακτικά που μπορεί κάποιος άνθρωπος να χρειαστεί στη διάρκεια της νόσου, που μπορεί να είναι τα δικαιώματα του από τα επιδόματα, παράδειγμα, που μπορεί να έχει ανάγκη να δει αν δικαιούται, από το πώς θα περάσει αυτή τη φοβερή ιστορία των κέντρων πιστοποίησης αναπηρίας, των ΚΕΠΑ, που συνήθως είναι μία τραυματική εμπειρία για πάρα πολλούς. Χρειάζονται καθοδήγηση, χρειάζονται βοήθεια, χρειάζονται πληροφόρηση σε αυτό το κομμάτι πολύ μεγάλη. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν να πάρουν -δεν μπορούν να πάρουν- να σηκώσουν το κόστος μιας περούκας γιατί τα μαλλιά σου τα χάνεις στις χημειοθεραπείες. Άρα και αυτό είναι μία ανάγκη που έρχεται και την καλύπτει. Υπάρχουν σκουφάκια που μπορούν να καλύψουν τα γυμνά κεφαλάκια των ανθρώπων που το χρειάζονται, υπάρχουν μαξιλαράκια αγκαλιάς, καρδούλες. Τα φτιάχνουμε και βοηθάνε πάρα πολύ στην ανακούφιση των συμπτωμάτων των γυναικών που έχουν αφαιρέσει λεμφαδένες όταν έχουν αντιμετωπίσει τον καρκίνο τους είτε έχουν κάνει μαστεκτομή είτε έχουν κάνει ογκεκτομές και τα μαξιλαράκια αγκαλιάς... Γενικώς νομίζω ότι μπορεί να βρει κανένας πάρα πολλά πράγματα που δεν τα φαντάζεται κιόλας εδώ. Και σίγουρα θα βρει ανθρώπους που είναι έμπειροι με την έννοια ότι έχουν περάσει το βίωμα και σίγουρα μπορούν να τον ακούσουν, κάτι που μπορεί να μην μπορέσει να το κάνει ο άνθρωπος που είναι δίπλα σου που είναι η οικογένειά σου, που μπορεί να είναι ο κολλητός σου, γιατί πολύ απλά δεν έχουν μπει στα παπούτσια σου. Είναι ένα πράγμα που και εγώ το ένιωθα, ότι όσο κι αν με αγαπούσαν άνθρωποι γύρω μου, δεν μπορούσαν να καταλάβουν αυτό που εγώ περνούσα και γενικώς είχα ένα παράπονο που δεν το εξέφραζα βέβαια ποτέ, για να μην στεναχωρήσω, να πληγώσω τους γύρω μου. Οπότε νομίζω αυτό είναι από τα πολύ σημαντικά που βρίσκει κάποιος εδώ πέρα. Και σίγουρα ένα επίσης πολύ σημαντικό που για εμένα ήταν πρωταρχικό ήταν ότι είδα ανθρώπους να επιβιώνουν της νόσου. Το να βλέπεις έναν άνθρωπο που έχει περάσει από το ίδιο που περνάς και εσύ, το οποίο θεωρείς ότι αν δεν σε σκότωσε τώρα, μπορεί να σε σκοτώσει μέχρι το καλοκαίρι, μέχρι το χειμώνα, μέσα στον επόμενο χρόνο, όμως σε ένα σύλλογο ασθενών βλέπεις ότι δεν είναι έτσι. Πραγματικά βλέπεις τους επιζώντες και βλέπεις τι κάνουν με αυτό που τους έτυχε και αυτό είναι το μεγαλύτερο κίνητρο και η μεγαλύτερη ανακούφιση και ελπίδα που μπορεί να πάρει κανένας. Είμαστε πάρα πολλοί. Πώς θα τους δεις, αν δεν τους γνωρίσεις; Υπάρχει και το στερεότυπο που ακολουθεί τους ασθενείς. Ένα στερεότυπο που πολλές φορές μας κάνει πάρα πολλούς να μην το παραδεχόμαστε, ότι νοσούμε, ότι έχουμε νοσήσει. Το έχω συναντήσει αυτό και το συναντάω ακόμα και σήμερα. Άρα όσο δεν μιλάμε τόσο δεν θα φαίνεται και αν επιζούμε όσοι επιζούμε. Η ορατότητα είναι πολύ σημαντική. Εδώ, λοιπόν, μπορείς να δεις κι άλλους σαν εσένα και να πάρεις θάρρος και ελπίδα από αυτό.

Και νομίζω αυτό σχετικά με τους ρόλους που είπατε, ότι ίσως καμιά φορά δεν μπορεί να μας βοηθήσει και κάποιος που δεν το έχει βιώσει, γιατί και αυτός εκείνη την ώρα σκέφτομαι ότι μπαίνει σε ένα νέο ρόλο. Μπαίνει στον ρόλο του ότι: «Τώρα η σύζυγός μου -για παράδειγμα- έχει καρκίνο». Άρα και γι’ αυτόν ίσως είναι ένας νέος ρόλος αυτό. Οπότε ίσως γι’ αυτό είναι δύσκολο να σταθεί και είναι σημαντικό να είναι σε επαφή-

Είναι. Είναι πάρα πολύ δύσκολο. Και να πω και κάτι; Όλα αυτά και εγώ προσωπικά άρχισα να τα σκέφτομαι αφού είχε περάσει κάποιος καιρός. Το διάστημα που νοσούσα δεν μπορούσα καθόλου να σκεφτώ. Άσχετα αν εγώ δεν είχα κάποιο φροντιστή, [00:15:00]αλλά δεν μπορούσα να μπω στη διαδικασία να σκεφτώ αυτόν που ήταν δίπλα μου ή να είμαι πολύ συγχωρητική με συμπεριφορές στερεοτυπικές ή περίεργες ή συμπεριφορές που δεν ήταν αυτό που εγώ ήθελα να ακούσω, που δεν είχα ανάγκη. Χρειάστηκε να μπω πολύ πιο βαθιά, να περάσει και καιρός και να μπορέσω να δω και τη μεριά των άλλων. Και την είδα γιατί είχα την «τύχη» σε εισαγωγικά -ατυχία- να νοσήσει και ο μπαμπάς μου μετά από μένα, 18 μήνες μετά. Οπότε μπήκα για τα καλά και στον ρόλο του φροντιστή και εκεί κατάλαβα πολύ περισσότερο πολλά πράγματα που δεν είχα καταλάβει η ίδια σαν ασθενής. Και νομίζω ότι λέω -με έχουν ρωτήσει για αυτό, ποιος είναι ο δυσκολότερος ρόλος από τους δύο- και έχω πει με απόλυτη ειλικρίνεια και θα το επαναλάβω ότι ο πιο δύσκολος ρόλος είναι αυτός του φροντιστή.

Είναι δύσκολος, ναι. Και δύσκολο για εκείνον που μπαίνει σε αυτό το ρόλο να το διαχειριστεί. Γενικότερα τον σύλλογο με τα χρόνια βλέπετε ο κόσμος να τον γνωρίζει περισσότερο; Κάνετε κάτι για να σας μάθουνε περισσότερο;

Είναι λίγο αστείο αλλά νομίζω ότι έχουμε γίνει λίγο influencer. Κάπως έτσι. Γελάμε. Το λέμε μεταξύ μας με τον Γιάννη και γελάμε. Ο σύλλογος έχει αποκτήσει πολύ μεγάλη ορατότητα πια. Για εμένα ήταν στοίχημα. Δηλαδή, είπα ότι αν είναι να πάω σε έναν σύλλογο και να είμαι εκεί σε αυτόν, δε θέλω να είναι ένας σύλλογος που είναι περιχαρακωμένος μόνο. Δηλαδή, όλο αυτό το πράγμα που είχε πολλή μυστικοπάθεια, πολύ κλείσιμο, που πολλά γύρω-γύρω, πολλές σιωπές, εμένα προσωπικά σαν άνθρωπο με ενοχλούσαν. Και είπα ότι το δικό μου στοίχημα είναι να βγούμε έξω. Βγήκαμε, λοιπόν, έξω με αφορμή έναν πρώτο δρόμο που έκαναν ο σύλλογος μαραθωνοδρόμων, έναν αγώνα τρεξίματος στην πόλη, όπου είπα θα βγούμε έξω, θα πάμε έξω, θα πάμε με τα μπλουζάκια μας που θα γράφουνε «Σύλλογος Καρκινοπαθών Λάρισας» και δεν θα εκτεθούμε από αυτό. Θα βγούμε έξω σαν καρκινοπαθείς με πρόσωπο και με όνομα. Ήταν συγκλονιστικό εκείνη η πρώτη έξοδος, γιατί πήγαμε σαν εθελοντές. Και το επίσης σημαντικό είναι ότι ενώ ξεκινήσαμε ως εθελοντές, αυτή τη στιγμή στο σύλλογο υπάρχουν πια μαραθωνοδρόμοι κανονικοί, που έχουν κάνει τον κλασικό μαραθώνιο. Δηλαδή, από τις συνέργειες που κάναμε ωφεληθήκαμε όλοι νομίζω με πάρα πολλούς τρόπους. Και εμείς οι ίδιοι, γιατί μπορεί να παρακινηθήκαμε από κάτι που είδαμε έξω, αλλά και πάρα πολλοί άνθρωποι που συναντήσαμε έξω δεν είχαν τα κρατήματα που είχαν στο παρελθόν στο να πλησιάσουν. Νομίζω ότι αυτό ήταν ένα στοίχημα που το κερδίσαμε και το καμαρώνω πάρα πολύ για την πόλη μας. Δεν είναι όλοι οι σύλλογοι έτσι. Κάνουν όλοι το καλύτερο που μπορούν, αλλά νομίζω ότι εδώ στην πόλη μας καταφέραμε κάτι λίγο πιο ξεχωριστό. Και ό,τι καταφέρνουμε να ξέρουμε, να το έχουμε στο μυαλό μας ότι το χρωστάμε στους ανθρώπους τελικά. Έτσι; Αφενός του συλλόγου, αφετέρου της πόλης που το αγκάλιασε όλο αυτό το πράγμα. Τώρα πια ήταν και μία επιθυμία που είχα να μιλήσω σε νέους ανθρώπους. Οπότε με αφορμή και τον καρκίνο του μαστού και την ημέρα επιβιωσάντων και το Movember τα τελευταία χρόνια, είπα ότι θα πρέπει να πάμε να βρούμε τους ανθρώπους και κυρίως τους νέους ανθρώπους στους χώρους που βρίσκονται αυτοί. Είναι πολύ στεγνό και στείρο να κάνεις μία επιστημονική εκδήλωση και απλώς να τους καλέσεις και να ακούσουν μια σειρά από γιατρούς, που μπορεί να βαρεθείς και προσωπικά εγώ δεν θα είχα πάει και ποτέ, δεν θα πήγαινα ποτέ σε μία τέτοια ενημέρωση, όσο λάθος και αν είναι σαν επιλογή. Όμως από τη στιγμή που ξεκινάς και πας στα σχολεία, στα λύκεια, στις σχολές τις πανεπιστημιακές, στα επαγγελματικά λύκεια, τους βρίσκεις όλους, τους βρίσκεις εκεί που είναι και σε ακούνε και είναι πολύ πιο εύκολο να σε ακούσουν στον χώρο τους. Και το κάναμε αυτό. Δηλαδή όπου... Ξαναέχω στο μυαλό μου το Movember αυτές τις μέρες, που αφορά τους άντρες, τους καρκίνους των ανδρών, σκεφτήκαμε: «Πού υπάρχουν πολλά αγόρια μαζεμένα; Εκεί πάμε να τα βρούμε. Αν αυτά είναι μπαράκια, πάμε στα μπαράκια. Αν αυτά είναι ομάδες ποδοσφαίρου ή μπάσκετ, πάμε εκεί». Δεν σταματήσαμε πουθενά. Αν είναι μπαρμπέρικα, πάμε στα μπαρμπέρικα. Πάμε να τους μιλήσουμε εκεί που είναι. Και μία από τις πιο συγκλονιστικές ίσως εμπειρίες που είχα ήτανε και μία επίσκεψη τέτοιου είδους με συζήτηση και πολύ, πολύ ενδιαφέρον. Είχε να κάνει με τους ανθρώπους που είναι έγκλειστοι στις φυλακές στο σχολείο δεύτερης ευκαιρίας των φυλακών Λάρισας, όπου πραγματικά και εκεί, όσο περίεργο και [00:20:00]αν ακούγεται, είναι τελικά εύκολο να προσεγγίσεις και να μιλήσεις για το οτιδήποτε. Αρκεί να πας στο χώρο τους. Αυτό. Άρα αναγκαστικά λοιπόν, βγήκαμε προς τα έξω και όλο αυτό δίνει και πολύ μεγάλη αναγνωρισιμότητα και σίγουρα νομίζω ότι το συλλογικό έργο που παράγεται μέσα σε ένα χώρο σαν το δικό μας είναι αυτό που σε κάνει να κερδίζεις έξω και την άποψη του κόσμου. Κερδίζεις τον συμπολίτη σου, σε εμπιστεύεται. Νομίζω ότι αυτό το στοίχημα το κερδίσαμε.

Και πέρα από τις φυλακές, νομίζω ότι κάνατε και πολύ πρόσφατα μία ενημερωτική ημερίδα στα ΕΠΑΛ, αν δεν κάνω λάθος.

Βεβαίως, βεβαίως, και στη νοσηλευτική και γενικώς τι κάνουμε; Αγαπάμε πάρα πολύ... Προσωπικά τι σκέφτομαι; Όλοι, σαν ασθενείς είτε σαν φροντιστές, μπορεί να έχουμε εντοπίσει προβλήματα που είχαν να κάνουνε με τους ανθρώπους μέσα στα νοσοκομεία, τους επαγγελματίες υγείας, είτε είναι γιατροί, είτε νοσηλευτές, το οτιδήποτε. Σκεφτόμουνα λοιπόν και έλεγα ότι δεν είναι δυνατόν. Αυτούς τους ανθρώπους πρέπει να τους προσεγγίσουμε και πρέπει να τους προσεγγίσουμε νωρίς. Η ενσυναίσθηση είναι κάτι που καλλιεργείται. Ο λόγος για τον οποίο κάποιος επιλέγει να ασχοληθεί με ένα επάγγελμα υγείας μπορεί να μην είναι απαραίτητα επειδή το θέλει, αλλά επειδή μπορεί να έχει μία πολύ καλή αποκατάσταση επαγγελματική. Υπάρχει ένα κενό στα προγράμματα σπουδών. Αυτό, λοιπόν, το κενό προσπαθώ να το καλύψω φέρνοντάς το σε επαφή με τους ίδιους τους ασθενείς πριν καν βγουν στην αγορά εργασίας, ούτως ώστε να έχουν μία πρώτη επαφή να μιλήσουν, να ακούσουν. Και είναι πάρα πολύ ανοιχτοί. Δηλαδή, αυτό είναι και πάρα πολύ παρήγορο. Και έχουμε κάτι και στα σκαριά τώρα μετά με το σύλλογο φοιτητών της ιατρικής σχολής. Και η καλή πρακτική που είπα προηγουμένως που βραβευτήκαμε είχε ακριβώς να κάνει με κάποια σεμινάρια που προσφέραμε στους υγειονομικούς σε σχέση με το burnout. Γιατί μπήκαμε στη διαδικασία να σκεφτούμε ότι και αυτοί οι άνθρωποι περνάνε πάρα πολύ δύσκολα μέσα σε όλα αυτά, τους χώρους που δουλεύουν, τα ογκολογικά τμήματα. Εμείς μπαίνουμε, βγαίνουμε. Κάποια στιγμή οι τυχεροί θα φύγουμε. Αυτοί όμως περνούν όλη τους τη ζωή εκεί και είναι δύσκολο. Είναι μεγάλο το φορτίο που έχουν. Οπότε κι εκεί στράφηκε η προσοχή μας και για αυτό λέμε όσο πιο νωρίς πας και πιάσεις και κουμπώσεις με όλους αυτούς ανθρώπους, τόσο πιθανόν να είναι καλύτερα και τα αποτελέσματα και στο μέλλον από τη σχέση αυτή που θα βγει στο τέλος, το θεραπευτικό τρίγωνο, ας πούμε, του γιατρού, του νοσηλευτή και του ασθενή.

Ακριβώς. Και η ανταπόκριση όλων αυτών των ομάδων και των παιδιών στο ΕΠΑΛ και στις φυλακές και των φοιτητών ποια είναι συνήθως; Δηλαδή όταν τους προσεγγίζετε, τι παρατηρείτε στην αρχή; Είναι καθόλου καχύποπτοι; Ειδικά τα νέα παιδιά, ας πούμε, στα σχολεία.

Είναι πάρα πολύ ανοιχτοί. Οι νέοι άνθρωποι είναι πάρα πολύ ανοιχτοί. Και νομίζω ότι αν κάνεις το κατέβασμα λίγο να μην τους μιλήσεις από ψηλά είτε σαν να είσαι ένας φοβερά σημαντικός γνώστης των πραγμάτων και τους μιλήσεις απλά κατανοητά, νομίζω σε ακούνε πάρα πολύ εύκολα. Έχω κρατήσει πάρα πολύ έντονο το αίσθημα που έχω κάθε φορά που μέσα σε ένα μεγάλο ακροατήριο -γιατί είναι μεγάλα ακροατήρια αυτά- πάντα εντοπίζω κάποια μάτια που με κοιτάνε και βουρκώνουν. Και είναι άνθρωποι, είναι παιδιά, είναι νέοι άνθρωποι οι οποίοι σίγουρα μετά στο διάλειμμα που θα γίνει, στο τέλος της συνάντησης, θα έρθουν κατ’ ιδίαν και θα με πιάσουν και θα μου πούνε μα για τη μαμά, μα για την αδερφή, μα για κάποιον άνθρωπο που νοσεί δικό τους. Είναι συγκλονιστικό. Πια το βλέπω. Δηλαδή, φαίνεται από τον τρόπο που σε κοιτάει. Όμως όλοι, όλοι είναι πολύ ανοιχτοί. Δεν έχω συναντήσει πουθενά αυτά τα χρόνια σε αυτούς τους χώρους, δεν έχω συναντήσει κανένα περίεργο κοίταγμα. Ίσα-ίσα νομίζω ότι μόνο χαρά παίρνω από όλο αυτό το πράγμα. Δύσκολες συμπεριφορές που έχουν να κάνουν με στερεότυπα, ταμπού και λοιπά έχω συναντήσει έξω, δηλαδή στη δουλειά μου, στην καθημερινότητά μου, όχι όταν βγαίνω με το σύλλογο για να κάνω πράγματα. Τουλάχιστον σε αυτά τα περιβάλλοντα και σε αυτές τις ομάδες των ανθρώπων των πιο νέων που αν είναι κάτι να αλλάξει, από αυτούς θα αλλάξει. Εμείς το χάσαμε το παιχνίδι έτσι κι αλλιώς. Εμείς μεγαλώσαμε με το «καρκίνος=θάνατος». Άρα αντιμετωπίζω τον κάθε άνθρωπο που θα μου πει ότι είναι ασθενής ως μελλοθάνατο ή ως γάλα που θέλει να λήξει, πάει να λήξει. Αυτό λέω και με θύμωνε πάρα πολύ όταν το ένιωσα και εγώ την πρώτη φορά, το ‘15. Τέλος πάντων, νομίζω ότι τώρα έχω[00:25:00] κάνει και εγώ το δρόμο μου. Προσπαθώ να μην με στεναχωρούν όλα αυτά και να αδιαφορώ όσο γίνεται.

Το βλέπετε και σε ασθενείς λίγο πιο μεγάλους να έχουν αυτή την αντίληψη όταν αντιμετωπίζουν κάποια μορφή καρκίνου;

Νομίζω ότι όσο πιο μεγάλος είσαι λίγο, τόσο δυσκολότερα είναι τα πράγματα γιατί είναι άλλες οι γενιές. Έχουν μεγαλώσει διαφορετικά. Παρ’ όλα αυτά, εξαρτάται πάντα και από τις ηλικίες. Έχουμε ανθρώπους που νοσούν σε πολύ μεγάλη ηλικία. Σε μία πολύ μεγάλη ηλικία λοιπόν, όταν κάποιος έχει κάνει τον κύκλο της ζωής του, έχει κάνει πιθανόν την οικογένειά του, έχει δει παιδιά, εγγόνια… Όλοι πάντως θέλουν λίγο χρόνο ακόμα, λίγο χρόνο ακόμα που τον θέλουν όλοι. Σίγουρα είναι πολύ διαφορετικοί οι μεγαλύτεροι ασθενείς από τους νέους. Δηλαδή, και για εμάς, και για εμένα είναι διαφορετικό όταν αντιμετωπίζω έναν νέο άνθρωπο, ένα κορίτσι, ας πούμε, 24 χρόνων ή ένα αγόρι 25-26 χρόνων που τώρα ξεκινάει τη ζωή του και έχει όλο αυτό το σταμάτημα, ότι πρέπει να πατήσει pause και σε όλα και στην προσωπική του ζωή, στις σπουδές του, στη δουλειά του, στα πάντα όλα. Εκεί τι λες; Εκεί πόσο εύκολο είναι και για τον ίδιο και για εσένα που θες απέναντι του να σταθείς; Τι να του πεις; Δεν υπάρχουν εύκολες συνταγές για κανέναν, ούτε για τους μεγάλους ούτε για τους μικρούς. Και η ζωή είναι πάρα πολύ ωραία και για τους πολύ μεγαλύτερους ανθρώπους και για τους νεότερους.

Ακριβώς. Σχετικά με τις δράσεις, αναφέρατε πριν το Movember που έχει να κάνει με την υγεία των ανδρών και τον Οκτώβρη ήταν ο μήνας του καρκίνου του μαστού. Tι δράσεις κάνατε τον Οκτώβρη και το Νοέμβρη σχετικά με αυτά;

Νομίζω ότι όσα και να πω, θα ξεχάσω. Σίγουρα ήτανε πάρα πολλές οι εξωτερικές δράσεις. Ήταν οι καμπάνιες του δρόμου που λέμε, γιατί -το κλασικό- πρέπει να βγεις έξω για να τους προσεγγίσεις μέσα σε υπηρεσίες. Γενικά όπου υπάρχει κόσμος. Όπου υπάρχει κόσμος υπήρχαν, έβγαιναν έξω ομάδες εθελοντών, όπου κάνανε ενημέρωση με φυλλάδια που βγάζει ο σύλλογός μας και αφορούν όλους τους τύπους καρκίνου. Και αυτό γίνεται κάθε φορά. Ήταν πάλι σχολεία, σχολές. Γενικώς νομίζω ότι είναι… Σκέφτομαι ότι ο Οκτώβρης και ο Νοέμβρης είναι οι πιο δύσκολοι μήνες, από τους πιο δύσκολους μήνες για εμάς γιατί κάθε μέρα είναι και κάτι. Κάθε μέρα είναι κάτι και όλο αυτό κάπως πρέπει να το κάνεις και να είναι και ελκυστικό. Ας πούμε, σκέφτομαι μία ποδηλατάδα που ήταν εξαιρετική και συμμετείχε όλη η πόλη, είναι φωτισμοί κτιρίων… Δηλαδή κάποια στιγμή ξεκινήσαμε με ένα κτίριο και να το φωτίζουμε ροζ. Δεν μας έφτασε. Τώρα πάμε σε φωτισμούς μιας ολόκληρης εβδομάδας. Υπάρχουνε δράσεις και ενημερώσεις συνέχεια και με έναν πιο ευχάριστο χαρακτήρα. Βγαίνουμε και από την πεπατημένη. Ας πούμε, συγκεκριμένα για τον καρκίνο του μαστού που λέμε, είχαμε μία δράση που ήταν σε εξωτερικό, ημιυπαίθριο σχεδόν χώρο, όπου όμως είπαμε ότι οι γυναίκες θέλουν να έρθουν με τα παιδιά τους. Και φροντίσαμε να υπάρχουν και άνθρωποι, δομές που απασχολούσαν τα παιδιά για να μπορέσουν οι μαμάδες να παρακολουθήσουν κάτι που αφορούσε πολύ -είναι πολύ σημαντικό- την υγεία τους. Αντίστοιχα κάνουμε και για τα αγόρια πια, με λίγο πιο διασκεδαστικό τρόπο για τα αγόρια για να μας πλησιάσουν και να τα πλησιάσουμε γιατί είναι πιο κλειστοί οι άντρες. Οπότε έχουμε βρει κόλπα με γραβάτες, με μουστάκια. Δηλαδή, γίνονται καμπάνες έτσι πραγματικά που δεν τους λείπει η σοβαρότητα, αλλά χρειάζονται και κάτι ακόμα, μία νότα χαράς, για να μπορέσουμε να πλησιάσουμε πιο εύκολα αυτό τον πληθυσμό που είναι εξαιρετικά δύσκολος να πλησιαστεί. Που γενικά είναι δύσκολο να πλησιάσεις οτιδήποτε έχει να κάνει με καρκίνο και στις γυναίκες και στους άντρες που ταυτίζονται με το φύλο τους, δηλαδή με την ταυτότητά τους. Το Movember έχει να κάνει με τον καρκίνο των όρχεων που αφορά ηλικίες 15-45 και τον καρκίνο του προστάτη που αφορά τους άνω των 50 και την ψυχική υγεία των ανδρών. Τίποτα από αυτά δεν ακουμπά κανένας. Ή τέλος πάντων ας μην γίνω αφοριστική. Δεν ακουμπάνε εύκολα αυτά τα θέματα οι άνδρες. Οπότε πρέπει να βρεις και τον τρόπο να τους προσεγγίσεις και να τους μιλήσεις. Σήμερα είναι λέω... 50 χρόνια πίσω ήμασταν έτσι και εμείς με τον καρκίνο του μαστού, αλλά έχει γίνει η αρχή και αυτό είναι πολύ σημαντικό. Και είναι πολύ σημαντικό γιατί και σαν σύλλογος ξεκινήσαμε, ένας σύλλογος της περιφέρειας που για τρίτη χρονιά κάνει κάτι τόσο δυνατό και την τρίτη χρονιά βλέπουμε με πάρα πολλή χαρά ότι ξεκίνησαν και άλλοι σύλλογοι να το κάνουν και λένε: «Καν’ το όπως η Λάρισα». Αυτό είναι πολύ ωραίο [00:30:00]πράγμα, το: «Κάν’ το όπως η Λάρισα» που το λέμε και γελάμε αλλά είναι πάρα πολύ ωραίο, γιατί είμαστε στην περιφέρεια. Δεν πρέπει να το ξεχνάμε αυτό. Οπότε ό,τι καταφέρνουμε, όταν είναι και μεγάλο μας δίνει πολύ, πολύ μεγάλη χαρά και όρεξη για να συνεχίσουμε, να πάμε παρακάτω.

Και όλες αυτές οι ιδέες, ας πούμε, για τα μουστάκια, τις γραβάτες, τις ποδηλατάδες πώς προκύπτουν ακριβώς;

Πώς προκύπτουν; Φαίνεται... Νομίζουν ότι υπάρχει πολύ επαγγελματική δουλειά από πίσω. Δεν υπάρχει τίποτα από αυτά. Υπάρχει πολύ προσωπική δουλειά και πολύ καλή παρέα. Οπουδήποτε νομίζω ισχύει αυτό. Πρέπει να έχεις κάτι που να σε εμπνέει και να σε τραβάει. Εγώ στο σύλλογο έχω ένα φίλο κολλητό εδώ μέσα, τον συνονόματό μου τον Γιάννη, ο οποίος είναι αρκετά νεότερός μου. Παρ’ όλα αυτά, θεωρώ ότι είναι ο καλύτερος φίλος που έχω κάνει στην ηλικία μου μέχρι τώρα, με τον οποίο ταιριάζουμε πάρα πολύ. Έχει και εκείνος... Είναι ένας νέος άνθρωπος. Συμπληρωνόμαστε πάρα πολύ και εκεί που καθόμαστε συχνά, γιατί πια κάνουμε και παρέα εκτός συλλόγου, κάνουμε και διακοπές μαζί. Γενικώς είναι ένα πράγμα. Δηλαδή, δεν ξεχωρίζουμε. Δεν μπορεί, έχει γίνει ένα πράγμα όλο αυτό. Τα μουστάκια ήτανε για πλάκα στην ουσία. Ήταν ένα βράδυ που καθόμασταν εδώ. Είχε τελειώσει... Δεν θυμάμαι τι είχαμε στο σύλλογο λοιπόν και παίζαμε με ένα χαρτόνι ας πούμε. Κάπως έτσι ξεκίνησε και τελείως στα αστεία είπαμε: «Να φτιάξουμε ένα μουστάκι; Να κόψουμε ένα μουστάκι;». Και τι μουστάκι; Ψάχναμε μουστάκια και εκείνος βρήκε αυτό το πάρα πολύ χοντρό μουστάκι, αυτό που θύμιζε για μένα ήρωα της επανάστασης του 1821 και γελούσαμε. Και κάνοντας αστεία μεταξύ μας, το ακούμπησα εγώ στα χείλη μου και μου τράβηξε μία φωτογραφία και μου λέει: «Ωραία είσαι». Πεθάναμε στο γέλιο και οι δύο και είπαμε: «Ok, εντάξει. Αφού γελάμε τόσο πολύ εμείς μήπως μπορούμε να το κάνουμε κάτι;». Κάπως έτσι ξεκίνησε και έγινε μία καμπάνια πραγματικά τεράστια που δεν το πίστευαν. Τι είναι όλο αυτό; Σκέψου, Γεωργία, ότι σήμερα -αυτό έγινε πριν από τρία χρόνια- σήμερα είχαμε μία συνάντηση το πρωί εδώ, μία συνεργασία με εκπροσώπους από το κέντρο κοινότητας του δήμου μας. Και μέσα σε αυτά που συζητήσαμε ήταν: «Θέλουμε να κάνουμε και κάτι που έχουμε δει να γίνεται στην Αθήνα -μου είπαν- το οποίο είναι με κάτι μουστάκια και με κάτι γραβάτες και όλα αυτά» και λέω: «Στην Αθήνα; Που το είδατε;». Και τελικά κατάλαβαν ότι αυτό δεν γίνεται στην Αθήνα. Είναι εδώ. Είναι όλο τόσο μεγάλο πια και έχει φύγει που νομίζουν ότι γίνεται... Όχι, γίνεται εδώ. Γίνεται εδώ και χάρηκαν πάρα πολύ και αυτό έχει μία πολλαπλασιαστική... Γίνεται τεράστιο. Είναι σαν κύκλοι που ανοίγουν. Χαιρόμαστε πάρα πολύ για αυτό. Άρα οι ιδέες έρχονται εκεί που καθόμαστε, εκεί που κάνουμε βόλτα, εκεί που μπορεί να πίνουμε ένα καφέ, να περπατάμε στο ποτάμι. Τίποτα. Είναι το μεράκι και η αγάπη που έχουμε σε αυτό το σύλλογο. Είναι πολύ σημαντικό ότι πρέπει να υπάρχουν άνθρωποι που να παθιάζονται. Και εμείς με τον Γιάννη νομίζω έχουμε μία μονομανία. Δεν είναι έτσι ακριβώς. Μας αρέσουν κι άλλα πράγματα πολλά, αλλά νομίζω το ξεχωρίζω. Έχουμε ένα ιδιαίτερο δέσιμο και μία ιδιαίτερη αγάπη για αυτό τον σύλλογο και οι δυο μας.

Υπήρχε έτσι κάποια καμπάνια, κάποια εκδήλωση που σας έχει μείνει λίγο έτσι πιο ανεξίτηλα στο μυαλό σας, που σας άγγιξε λίγο παραπάνω ή που η ανταπόκριση του κόσμου ήταν πολύ μεγάλη;

Νομίζω τα πρώτα μουστάκια μου έκαναν πάρα πολλή εντύπωση, γιατί ήταν ο τρόπος που αγκάλιασαν οι γυναίκες της πόλης αυτό το πράγμα. Διότι εντάξει, εγώ έβαλα ένα μουστάκι και βγήκα. Δηλαδή, δεν μου περισσεύει και το μυαλό πολύ. Δεν έγινε και τίποτα, δεν με ένοιαζε. Αλλά το θέμα ήτανε ότι ζητήσαμε από μία φίλη, τη Χρύσα, η οποία δέχτηκε να βάλει το μουστάκι να βγάλει μια φωτογραφία. Η Χρύσα όμως είναι η διευθύντρια του γαλλικού ινστιτούτου, είναι ιππότης γραμμάτων και τεχνών του γαλλικού κράτους. Θέλω να πω ότι είχε ένα αντίκτυπο, είχε ένα γκελ στον κόσμο αφού το έκανε η Χρύσα. Άρα έτσι περάσαμε... Δέχτηκε να φωτογραφηθεί με μουστάκι η Κυριακή η Σπανού, η σκηνοθέτης του Θεσσαλικού, η κυρία Σδρόλια από το Διαχρονικό Μουσείο. Από εκεί που ξαφνικά είχαμε ένα μουστάκι και απλώς κάναμε πλάκα μεταξύ μας είχαμε φτάσει σε ένα σημείο που δεν προλαβαίναμε να φωτογραφίζουμε γυναίκες σημαντικές, εξαιρετικές, που ξαφνικά... Και όλο αυτό οδήγησε και σε μια έκθεση φωτογραφίας, που επίσης δεν την είχαμε στο μυαλό μας να την κάνουμε, αλλά δεν μπορούσε όλο αυτό να [00:35:00]μείνει. Νομίζω αυτό ήταν μια καμπάνια που μου έχει μείνει πάρα πολύ. Αλλά μου έχουν μείνει και τα CaStories. Τα CaStories είναι ένα παιχνίδι με τις λέξεις. Ca είναι το σήμα του καρκίνου. Δεν το ήξερα και εγώ. Όταν μου είπαν ότι: «Έχετε Ca μαστού» νόμιζα ότι έχω κάτι με ασβέστιο. Λοιπόν, λάθος έκανα. Μετά κατάλαβα ότι ήταν. Κάποια στιγμή, λοιπόν, σκέφτηκα τι μπορούμε να κάνουμε για να μείνουν οι ιστορίες εθελοντών και μελών και κάναμε τα stories. Ca...Stories. Άρα έγιναν τα CaStories που κάπως τα δέσαμε λίγο με τον Kάστορα και Πολυδεύκη και τους Δίδυμους και τις δίδυμες ιστορίες. Άσχετο ότι ο Γιάννης και εγώ είμαστε δίδυμοι επίσης, αλλά αυτό συνοδευόταν… Και αυτό ήταν ένα project φοβερό και είναι σε εξέλιξη. Από το ‘17 μέχρι τώρα συνεχίζει. Είναι οι άνθρωποι που δέχτηκαν να φωτογραφηθούν και να πουν την ιστορία τους και αυτές τις αναρτούμε στο site του συλλόγου, το οποίο... Πραγματικά τα CaStories είναι ένα project μαγικό για μένα. Είναι σαν αυτό που κάνετε. Μένουν οι ιστορίες για πάντα. Θα πω και άλλη μια έκθεση εκπληκτική που κάναμε. Σκέφτομαι... Ήταν μία πολυμεσική έκθεση στο Wisedog, όπου υπήρχε αφήγηση, υπήρχε βίντεο, υπήρχε φωτογραφία, υπήρχαν πάρα πολλά πράγματα που νομίζω και αυτό ίσως ήταν... Προσπαθώ να θυμηθώ. Δεν θυμάμαι. Ήταν καλοκαίρι. Ήταν όχι το περσινό καλοκαίρι. Το προηγούμενο, το περσινό καλοκαίρι. Απλώς όχι το φετινό. Το περσινό καλοκαίρι που έγινε στο wisedog με αφορμή την παγκόσμια ημέρα επιβιωσάντων την πρώτη Κυριακή του Ιουνίου... Προσπαθώ να το θυμηθώ πώς λέγεται, δεν θυμάμαι. Είχε έναν εκπληκτικό τίτλο. «Τυχαίο εύρημα». «Τυχαίο εύρημα» γιατί τυχαίο εύρημα είναι και στους περισσότερους από εμάς αυτό που του συμβαίνει. Με τον κύριο Βακαλούλη, με τον Κωστή τον Τσιάχα, με την Βαλεντίνη την Μαργαριτοπούλου που είχε την επιμέλεια της έκθεσης. Μία εκπληκτική δουλειά. Πραγματικά μία δουλειά που πραγματικά αξίζουν αυτά να ταξιδέψουν. Δεν ξέρω τι να πρωτοθυμηθώ. Την παράσταση 180°. Ήταν μία πολυμεσική και αυτή παράσταση με χορό, αφήγηση, βίντεο που συμμετείχαν ασθενείς και ομάδα Off Art της Ρούλας της Καραφέρη, πράγματα πραγματικά που νομίζω πάρα πολύ πρωτοποριακά και για τον τόπο μας και που μάλλον τα ξεχνάω. Δηλαδή, αν κάτσω και γυρίσω να σκεφτώ τι, δε θα μπορέσω να ξεδιαλύνω. Σίγουρα αυτά τώρα είναι αυτά που μου έρχονται έτσι πολύ, πολύ έντονα στο μυαλό μου. Προφανώς ξεχνάω πάρα πολλά.

Και φαντάζομαι θα είναι και η ανταπόκριση των Λαρισαίων πολύ μεγάλη σε όλα αυτά.

Είναι τόσο μεγάλη που θα πω το εξής: εμείς σε αυτά που κάνουμε ποτέ δεν κρατάμε θέσεις για επίσημους. Δεν είναι μέσα στην φιλοσοφία μας, δεν είναι στην κουλτούρα μας. Λοιπόν, στην παράσταση 180° στο θέατρο Ουήλ θυμάμαι ότι είχε γεμίσει και επειδή ήρθαν έγκαιρα -δεν είχε αρχίσει- αλλά ήρθαν λίγο πριν αρχίσει ακριβώς άνθρωποι που ήτανε αρχές του τόπου -αυτό που λέμε αρχές του τόπου έτσι- οι οποίοι δεν είχαν που να καθίσουν. Δεν υπήρχε. Κάθισαν στα σκαλοπάτια. Όταν καταφέρνεις να γεμίσεις ένα Ουήλ και να έχεις αυτούς τους ανθρώπους που έχουν συνηθίσει να κάθονται στην πρώτη σειρά να κάθονται στα σκαλοπάτια όλοι τους -δεν έφυγε κανένας- νομίζω είναι συγκλονιστικές στιγμές για όλους μας. Και είναι και αυτά που μας έχουν δώσει και τη θετική ανταπόκριση τελικά, δηλαδή το brand name. Αυτό το αγαπάει ο κόσμος όλος πια. O σύλλογος είναι κάτι πολύ διαφορετικό για την πόλη. Είναι κύτταρο ζωντανό.

Που είναι και συνδεδεμένο με τους πολίτες. Γιατί βλέπουμε και πολλούς φορείς στη Λάρισα άλλους οι οποίοι κάνουν φοβερά πράγματα, αλλά δυστυχώς δεν είναι συνδεδεμένοι με την πόλη της Λάρισας. Καλά πέρα από το γεγονός ότι κάποιοι είναι και γεωγραφικά απομονωμένοι, κάνουν πράγματα τα οποία δεν γνωστοποιούνται. Δηλαδή, δεν ανοίγονται και αυτό είναι κάτι-

Είναι οι συνέργειες, είναι οι συνέργειες. Δηλαδή, αυτό που είπα. Το στοίχημα της εξωστρέφειας έχει να κάνει με αυτό ακριβώς. Έχω την ταυτότητα του ασθενή, του επιβιώσαντα, του ό,τι θέλουμε ας τον πούμε. Ας το πούμε του καρκινοπαθή, του [00:40:00]ανθρώπου με εμπειρία καρκίνου. Δεν είναι δυνατόν να μείνω μόνο με αυτή την ταυτότητα. Θέλω αυτή την ταυτότητα να τη βγάλω έξω στην κοινότητα. Θέλω να καταλάβουν όλοι και να δείξω σε όλους ότι είμαι ενεργός πολίτης και συμμέτοχος στην κοινότητα στα πάντα της. Δεν λείψαμε νομίζω από πουθενά, είτε ήταν το ‘15 οι δύσκολες εποχές με τους πρόσφυγες... Ήμασταν εκεί. Ήταν πολύ σημαντικό το ότι, επειδή ήταν και πολύ κοντά το διάστημα που νοσούσα, ήταν πάρα πολύ σημαντικό το ότι έφτασε να με παίρνει τηλέφωνο η Ιωαννίτσα που μου έκανε τις χημειοθεραπείες γιατί κάπου κάτι είδε λοιπόν και μου είπε: «Φόρα μάσκα». Τότε μάσκες δεν υπήρχαν, όπως τώρα στον covid. «Φόρα μάσκα αφού είσαι που είσαι εκεί. Είσαι ανοσοκατεσταλμένη». Δεν με ένοιαζε και δεν μας ένοιαζε και πολλούς άλλους ανθρώπους. Ήμασταν πρώτη γραμμή στις πλημμύρες με τον Κωνσταντίνο τον Πολυχρονόπουλο. Το ότι είμαι καρκινοπαθής, δεν σημαίνει ότι απεμπολώ όλες τις δυνατότητες που έχω ως πολίτης. Δεν μας ενδιαφέρει αυτό καθόλου. Δεν μας ενδιαφέρει σαν ανθρώπους και νομίζω ότι αυτό είναι το διαφορετικό. Είμαστε παντού και έτσι πρέπει να είμαστε παντού. Απλώς είμαστε παντού και με την εμπειρία του καρκίνου μας, το οποίο το φέρουμε μαζί μας. Είναι, ας το πούμε, μία μακροχρόνια ασθένεια. Αυτό, εν πάση περιπτώσει, θέλουμε να πετύχουμε. Αυτό προσπαθούν και οι γιατροί μας και τα φάρμακα που έχουμε και οι θεραπείες, τα πάντα. Είναι στο χέρι μας, λοιπόν, εμείς αυτό να το κάνουμε πράξη, να είμαστε μακροχρόνια ασθενείς ή ελεύθερης νόσου και να δείξουμε ότι η ζωή συνεχίζεται ακριβώς, όπως πριν, μπορεί και καλύτερη από πριν και πιο ενδιαφέρουσα.

Μιας και που αναφέρατε τον covid η πανδημία πώς επηρέασε τον σύλλογο;

Ο covid μάς άλλαξε τα φώτα. Ο covid μάς ταλαιπώρησε όλους. Δεν μπορούσε να μην ταλαιπωρήσει και εμάς. Όμως να σκεφτούμε θετικά. Σαν άνθρωπος το σκέφτομαι πάντα θετικά. Δεν μπορώ να σκέφτομαι αρνητικά. Μας έκανε να γίνουμε καλύτεροι σε κάποια πράγματα. Το ότι μας έκοψε τη δυνατότητα να πηγαίνουμε στο νοσοκομείο ως εθελοντές ήταν ένα κακό. Ok. Το ότι έπρεπε να συνεχίσουμε όμως να υπάρχουμε και την επόμενη μέρα -ο covid ήρθε και έκατσε, δεν μας έφυγε γρήγορα- μας έκανε αναγκαστικά να αποκτήσουμε δεξιότητες. Άρα οι άνθρωποι μας, που ας πούμε ότι ήταν τεχνολογικά αναλφάβητοι, μπήκαν σε μία διαδικασία -μπήκαμε σε μία διαδικασία- να τους εκπαιδεύσουμε σε κάποια πράγματα ταχύρρυθμα για να μπορέσουμε να κρατήσουμε την επικοινωνία. Άρα στο διάστημα του covid γίναμε και εμείς συνδρομητές των πλατφόρμων αυτών, του zoom και λοιπά και αυτά, για να μπορέσουμε να είμαστε μαζί. Δεν μείναμε πίσω. Δεν μείναμε πίσω. Δηλαδή, δεν χάσαμε την εκπαίδευσή μας, δεν χάσαμε τις συναντήσεις, δεν χάσαμε της εκπαιδεύσεις. Δεν χάσαμε τίποτα πραγματικά. Πλουτίσαμε κάπως τις δεξιότητες μας και τις εμπειρίες μας. Αυτό ως κομμάτι του συλλόγου, το πώς μας επηρέασε. Σαφώς υπήρχαν θέματα επανέναρξης μετά, αλλά αυτό που έκανε ο covid σε όλη την κοινότητα των ασθενών δυστυχώς ήταν ότι άφησαν αδιάγνωστους πάρα πολλούς καρκίνους. Οι άνθρωποι σε εκείνο το διάστημα δεν πήγαιναν στα νοσοκομεία. Δεν προσέγγιζαν. Τα νοσοκομεία έγιναν αποκλειστικά χώροι όπου αντιμετωπιζόταν ο covid και δεν υπήρχε τίποτε άλλο. Δεν γίνονταν καν χειρουργεία. Δεν υπήρχε καν προσέγγιση, αν σκεφτούμε ότι οι άνθρωποι δεν έβγαιναν έξω. Δεν μπορούσαν να βγουν. Ποιος θα έκανε πρόληψη τότε; Ποιος θα έκανε προληπτικές εξετάσεις; Άρα τώρα είμαστε αντιμέτωποι όλοι με ένα μεγάλο κύμα καρκίνων που νομίζουν ότι κάτι έγινε. Όχι, δεν έγινε κάτι. Δεν αυξήθηκαν οι καρκίνοι ξαφνικά. Απλώς έμειναν αδιάγνωστοι. Αυτό είναι το κακό που έχει κάνει ο covid σε όλους μας και όχι μόνο σε εμάς, αλλά σίγουρα έχει κάνει πολύ μεγάλο κακό στο κομμάτι αυτό.

Σωστά. Και φαντάζομαι θα ήταν και μια περίοδος που θα έπρεπε να αναπτύξετε και λίγο περισσότερο τη φαντασία σας για να δείτε τι άλλο μπορείτε να κάνετε μιας και είχαν σταματήσει και οι επισκέψεις στα νοσοκομεία.

Γίνεσαι εφευρετικός αναγκαστικά. Δηλαδή, πραγματικά δε νομίζω κανένας από την ευκολία να έκανε κάτι στη ζωή του. Το γεγονός ότι δημιουργήσαμε τις ομάδες έστω διαδικτυακά που μπορεί να φαινόταν λίγο περίεργο ή τώρα πια αφού μας κούρασε όλο αυτό, να αναζητάμε πάλι ξανά και πολύ καλά κάνουμε τη φυσική ανθρώπινη επαφή. Όμως είναι σημαντικό γιατί μέσα από αυτό είχαμε στις ομάδες συμμετοχή ανθρώπων είτε ασθενών είτε φροντιστών οι οποίοι έβγαιναν μέσα που θαλάμους που έκαναν νοσηλεία. Αυτό είναι μαγικό αν το σκεφτείς. Δηλαδή, δεν θα συνέβαινε ποτέ. Αυτός ο άνθρωπος ποτέ δεν θα μπορούσε να αφήσει τον άνθρωπο του. Γιατί τότε τη βοήθεια τη ζήτησε -θυμάμαι- η κόρη της ασθενούς και είχε μπει [00:45:00]στην ομάδα. Δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι κοντά μας. Άρα υπάρχουν και τα καλά μέσα σε όλο αυτό.

Πολύ όμορφα. Εσάς -μια λίγο πιο προσωπική ερώτηση- σαν Ιωάννα τώρα πέρα από πρόεδρος του συλλόγου στην προσωπική σας ζωή όλες αυτές οι εμπειρίες, οι δράσεις που έχετε κάνει, πώς σας έχουν αλλάξει, αν σας συγκρίνετε με το πως ήσασταν πριν 9 χρόνια και μέσα από τις συνεργασίες που έχετε κάνει και με την επαφή με τον κόσμο και τους ασθενείς; Αν μπορούσατε έτσι να μου πείτε 2-3 συναισθήματα, ας πούμε, που έχετε αποκομίσει από όλα αυτά.

Η ερώτηση είναι περίεργη. Περίεργη, γιατί με βάζει να σκεφτώ. Δεν ξέρω αν είμαι ο ίδιος άνθρωπος. Δεν ξέρω σίγουρα αν είμαι ο ίδιος. Αλλά από την άλλη, δεν μπορεί να είμαι και άλλος άνθρωπος. Δηλαδή, δεν πιστεύω και στις φοβερές αλλαγές που συμβαίνουν. Νομίζω ότι κέρδισα μερικά πράγματα από αυτό. Κέρδισα ότι νιώθω σίγουρα πιο δυνατή. Θα μπορούσα, βέβαια, να ζήσω θαυμάσια και χωρίς να έχω αρρωστήσει ποτέ και να μην έχω την ανάγκη να φανώ δυνατή ή οτιδήποτε άλλο. Αλλά το έχω σε αυτά που θεωρώ ότι κέρδισα, η αίσθηση ότι μπορώ να τα καταφέρω ό,τι κι αν συμβεί. Δεν είναι ότι δεν φοβάσαι τον θάνατο πια. Εννοείται ότι τον φοβάσαι. Νομίζω ότι είναι ο μεγαλύτερος φόβος του ανθρώπου. Αλλά η αίσθηση αυτή του ενδεχομένου να χάσεις τη ζωή σου -που όμως είναι δεδομένο, δηλαδή θα τη χάσουμε τη ζωή μας, είναι το πιο σίγουρο πράγμα από όλα- αυτή η συνειδητοποίηση όμως σε μία σχετικά νέα ηλικία σίγουρα σε κάνει δηλαδή… Σίγουρα δεν ξέρω. Εμένα με έκανε να έχω μια τεράστια λαχτάρα για τα πράγματα και μία βιασύνη για τα πράγματα. Δεν θέλω να αφήνω τίποτα. Έχω μία λύσσα, μία δίψα για να κάνω πράγματα, μία βιασύνη, με λαχτάρα και πάθος όμως για αυτό το πράγμα.  

Ουσιαστικά δηλαδή, είναι κάπως σαν να είπατε ότι τέλος στην αναβλητικότητα κάπως; Ότι: «Ό,τι σκέφτομαι, θέλω να το κάνω τώρα»;

Θέλω να το κάνω τώρα. Δεν αφήνω τίποτα για αύριο. Δεν κουράζομαι. Δε λέω: «Δεν βαριέσαι» καθόλου. Δεν βαριέμαι. Δηλαδή, σταμάτησα να βαριέμαι. Νομίζω ότι διαστάλθηκε η μέρα ξαφνικά και χωράει πράγματα που πριν δεν τα χωρούσε και ίσως δεν τα χωράει η μέρα και των φίλων μου που δεν ακολουθούν αυτόν τον τρόπο ζωής. Γενικώς, έχουν αλλάξει αυτά τα πράγματα και σίγουρα αυτό που έκανα ήταν ότι έγινα σε πολλά εισαγωγικά λίγο «εγωίστρια» και έκανα πράγματα που δεν θα τολμούσα να τα κάνω. Το γεγονός, δηλαδή, ότι μετά από αυτό ταξίδεψα μόνη μου. Έκανα ένα εξαιρετικό ταξίδι που δεν θα ξεχάσω ποτέ στη διάρκεια των θεραπειών κιόλας, στο τέλος των θεραπειών. Δεν ήταν -τώρα που το σκέφτομαι- και το μοναδικό ταξίδι. Έκανα και άλλα ταξίδια που τα κράτησα για εμένα. Δεν θα το τολμούσα. Έφυγα. Άλλαξα πόλη, μετακινήθηκα, άλλαξα επαγγελματικά, άλλαξα καριέρα για τέσσερα χρόνια, παραμένοντας βέβαια στο χώρο του δικηγόρου, αλλά άλλαξα πάρα πολλά πράγματα τα οποία ήταν σαν να ήθελα να τα κάνω όλα όσα δεν είχα κάνει ή δεν θα τολμούσα γιατί θα υπήρχε πάντα κάτι άλλο που θα με κρατούσε πίσω, μία υποχρέωση, μία συνήθεια, ένα βόλεμα. Όλα αυτά έφυγαν. Όλα αυτά έφυγαν και νομίζω ότι... Γι’ αυτό λέω ότι είναι πολύ πιο ωραία η ζωή μετά. Είναι πολύ πιο ωραία η ζωή μετά και το πώς το αντιλαμβάνομαι όλο, χωρίς να έχω αλλάξει ιδιαίτερα, ξαναλέω. Θεωρώ ότι ο ίδιος άνθρωπος ήμουνα. Μπορεί τώρα να είμαι λίγο καλύτερη, αλλά ναι, σίγουρα πάντως νιώθω περήφανη για τον εαυτό μου που τα κατάφερα.

Ίσως και σαν να στάθηκε κάπως σαν μια αφορμή για να ανακαλύψετε κάποιες άλλες πτυχές του χαρακτήρα σας, που νομίζω ότι όλοι κάποιες φορές-

Δυνάμεις, δυνάμεις, δυνάμεις, κρυμμένες δυνάμεις. Έλεγε ο μπαμπάς μου: «Να μην χρειαστεί να περάσεις όσα αντέχεις». Λοιπόν, είναι φοβερό πραγματικά. Δεν ξέρει κανένας μας τι κουβαλάει μέσα του και πόσο μπορεί πραγματικά να αντλήσει δύναμη από τον εαυτό του και να κάνει απίστευτα πράγματα. Νομίζουμε ότι είμαστε αδύναμοι. Αν χρειαστεί όμως… Ίσως δεν είχα και την πολυτέλεια να το σκεφτώ. Μου περνάει και αυτό από το μυαλό. Θα ήταν διαφορετικά. Ήμουν μόνη όμως. Είχα ένα παιδί το οποίο είχε φύγει τότε μόλις πρώτο έτος φοιτητής, ήμουν ελεύθερος επαγγελματίας. Δεν υπήρχε κάτι άλλο. Δεν υπήρχε ένας ώμος να κλάψω, απλά έτσι. Άρα έπρεπε να στηριχτώ από μόνη μου. Και όλα αυτά νομίζω μόνο καλό μου κάνανε τελικά[00:50:00]. Αν και θα μπορούσα να ζήσω -ξαναλέω- και χωρίς όλα αυτά.

Για το μέλλον του συλλόγου τι έχετε να πείτε; Τι ιδανικά θα θέλατε να ακολουθήσει;

Για το μέλλον του συλλόγου. Κάθε μαμά έχει ένα όνειρο για το παιδάκι της. Λοιπόν, αν υποθέσουμε ότι είναι το δεύτερο παιδάκι μου σύλλογος, αυτό που θα ήθελα πραγματικά να δω να γίνεται είναι ένας ξενώνας. Ένας ξενώνας τελικού σταδίου, ένας ξενώνας για τους ανθρώπους που φτάνουν στο τέλος της ζωής τους και δεν μπορεί να τους βοηθήσει κάποια θεραπεία, οπότε είναι σίγουρο ότι θα φύγουν. Θα ήθελα πραγματικά να υπάρχει η δυνατότητα να φύγουν με όσο μεγαλύτερη αξιοπρέπεια και γαλήνη και χωρίς πόνο. Και με τους δικούς τους ανθρώπους κοντά γιατί ένας τέτοιος ξενώνας δεν σε αποκλείει από το να έχεις δίπλα τους ανθρώπους σου. Αλλά υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν δικούς τους ανθρώπους, που είναι μόνοι τους. Δεν έχουν παιδιά, δεν έχουν οικογένεια, δεν έχουν τίποτα. Αυτό νομίζω ότι είναι μία πολύ μεγάλη ανάγκη, είναι μία ακάλυπτη ανάγκη, όχι μόνο για εμάς εδώ. Γενικότερα για τη χώρα μας. Χαίρομαι πάρα πολύ που μέσα από πάρα πολλούς αγώνες και προσπάθειες συλλογικές και της ομοσπονδίας μας καταφέραμε και έχουμε το θεσμικό πλαίσιο τους τελευταίους 10 μήνες -11 μήνες- για το πώς μπορεί να δημιουργηθεί πραγματικά ένας τέτοιος ξενώνας. Ό,τι έχει υπάρξει μέχρι τώρα δεν λειτουργούσε με τις σωστές προϋποθέσεις. Λίγο εκ των έσω γίνονταν όλα. Ο Νικόλαος Μεσογαίας έχει κάνει μία εξαιρετική δουλειά στα Σπάτα με τη «Γαλιλαία». Αλλά είναι πάρα πολύ σημαντικό το ότι δεν δίνουμε καθόλου χώρο στη δημόσια συζήτηση για αυτό το θέμα. Είναι σαν να έχουμε εξοστρακίσει… Όπως δεν μας αρέσει να συζητάμε για τη νόσο, πόσο μάλλον δεν μας αρέσει να συζητάμε για τον θάνατο, που, ξαναλέω, είναι το πιο βέβαιο πράγμα ότι θα συμβεί. Είναι πια ο πολιτισμός μας, η ζωή μας. Δεν ξέρω πώς έχει γίνει έτσι. Δεν συζητάμε γι’ αυτό. Σκέφτομαι ότι οι άνθρωποι παλιά που μπορεί να μεγάλωναν στην επαρχία, σε χωριά, που μπορεί να είχαν ζώα, να έβλεπαν, έβλεπαν τον κύκλο της ζωής και του θανάτου και ήταν κάτι πολύ φυσιολογικό. Οι παππούδες ζούσαν μέσα στα σπίτια. Άρα οι οικογένειες δεν ήταν αυτή η πυρηνική οικογένεια, η μητέρα, ο πατέρας, οι μονογονεϊκές οικογένειες με παιδιά. Λοιπόν, έτσι όπως ζούμε απομονωμένα, δεν βιώνουμε τελικά ούτε τη νόσο ούτε και τον θάνατο και άρα τα έχουμε εξοστρακίσει. Δεν υπάρχουν. Δε γίνεται κουβέντα για αυτό. Δεν μιλάει κανένας. Νομίζω λοιπόν ότι, όπως κάποια στιγμή πριν έρθω εγώ στον σύλλογο, που πάλι ήταν μία δύσκολη εποχή γιατί προσπαθούσαν να βρούνε στέγη και δεν έβρισκαν και βρέθηκε η Ιωάννα Μάτσακα και έκανε αυτή την δωρεά αυτού του χώρου που βρισκόμαστε εδώ και έτσι μπορέσαμε και λύσαμε ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα που ήταν το θέμα της έδρας του συλλόγου, γιατί πραγματικά υπήρχαν τα στερεότυπα -δεν θέλανε οι καρκινοπαθείς να βρίσκονται στους χώρους που υπήρχαν και άλλα διαμερίσματα, κατοικίες ή γραφεία- τώρα ο ξενώνας είναι ένα ακόμα πιο μεγάλο όνειρο. Νομίζω ότι αν τα καταφέρουμε κάποια στιγμή να το δούμε να υλοποιείται, θα μπορώ να πω ότι έφυγα ήσυχα, ότι ολοκλήρωσα το όνειρό μου για ό,τι μεγαλύτερο έχω ποτέ φανταστεί.

Και είναι και κάπως ειρωνικό αυτό, γιατί ασυνείδητα όλα στην καθημερινότητά μας ασχολούμαστε με τον θάνατο χωρίς να το καταλαβαίνουμε αλλά όντως συνειδητά και στην πραγματικότητα να κάνουμε κάτι με αυτό είναι λίγο κάπως...Το αποφεύγουμε. Προσπαθούμε να το νικήσουμε χωρίς λόγο. Νομίζουμε ότι το νικάμε με αυτό τον τρόπο, αλλά εν τέλει μπορεί και το αντίθετο.

Το νικάς όταν το αγνοείς; Νομίζω μέσα από την αγνόηση δεν μπορείς να κάνεις κάτι. Απλώς θα συνεχίσουμε να μένουμε έκπληκτοι και ξαφνιασμένοι κάθε φορά που θα βλέπουμε να συμβαίνει γύρω μας. Δεν είναι έτσι όμως. Ας το δούμε ότι είναι ένα κομμάτι της ζωής και αυτό και ας το προφυλάξουμε, ας το διαφυλάξουμε, ας του δώσουμε τη σημασία και την αγάπη, τη φροντίδα και την αξιοπρέπεια που του αξίζει και αυτού. Αυτό.

Ας ελπίσουμε ότι θα είναι λίγο πιο θερμή η κοινωνία μας και με τα νέα παιδιά και τις ενημερώσεις που κάνουμε για αυτά τα θέματα. Έχετε να προσθέσετε κάτι άλλο;

Δεν νομίζω ότι θα ήθελα να πω κάτι. Χαίρομαι πάρα πολύ γι’ αυτή την ιστορία που κάνετε. Δεν ξέρω αν είναι σημαντικό να μένουν οι ιστορίες. Είναι σημαντικό. Ίσως με αυτό τον τρόπο λειτουργείτε, όπως λειτουργούσαν τα παλιά τα χρόνια οι γιαγιάδες και οι παππούδες που έλεγαν-

Με το storytelling.

Με το storytelling. Έτσι ακριβώς. Μόνο αυτό, μόνο μπράβο έχω να πω σε όλους εσάς, τα νέα παιδιά, που το κάνετε και σε όλους τους ανθρώπους που γύρω μας κάνουν κάτι λίγο περισσότερο [00:55:00]μικρό ή μεγαλύτερο για να κάνουν τον κόσμο καλύτερο, να τον αφήσουν λίγο καλύτερο απ’ ό,τι τον βρήκαν.

Πολύ όμορφα. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.

Σε ευχαριστώ και εγώ πολύ, Γεωργία.