[00:00:00]Eίναι Πέμπτη 27 Απριλίου του 2023, είμαστε στην Πάτρα με τον κύριο Mασμανίδη Tριαντάφυλλο, είμαι η Χαρανά Κατερίνα ερευνήτρια στο Istorima και ξεκινάμε. Κύριε Τριαντάφυλλε, καλησπέρα.

Γεια σας.

Πείτε μας λίγα λόγια για εσάς.

Είμαι ο Τριαντάφυλλος Μασμανίδης, του Ιορδάνη και της Δέσποινας, γεννήθηκα στην Πάτρα, το 1957, τι άλλο να πω; Αυτή τη στιγμή είμαι συνταξιούχος. Όταν με ρωτάνε συνήθως —γιατί έχω κάνει πάρα πολλές δουλειές, και η Πειραϊκή-Πατραϊκή έχει κλείσει και πριν αρκετά χρόνια—: «Τι δουλειά έκανες», αυτό που μου έχει κάτσει περισσότερο να λέω είναι ότι: «Ήμουνα μηχανοτεχνίτης στην Πειραϊκή-Πατραϊκή». Τώρα, η σχέση μου με την Πειραϊκή–Πατραϊκή. Η σχέση μου με την Πειραϊκή Πατραϊκή, η τυπική και ουσιαστική, άρχισε από τις 2 του Γενάρη του 1980, την ημέρα, δηλαδή, που προσλήφθηκα, για να εργαστώ ως τροφοδότης το στριπτήριο, κομμάτι του πέμπτου εργοστασίου του συγκροτήματος της Πειραϊκής-Πατραϊκής στην Πάτρα. Βέβαια, την ημέρα εκείνη που μπήκα για δουλειά στην Πειραϊκή-Πατραϊκή, στον ίδιο χώρο δούλευε και η μάνα μου, δούλευε και η αδερφή της, δούλευε και ο άντρας της αδελφής της. Σ' ένα άλλο τμήμα, σ' ένα άλλο εργοστάσιο, ας το πω έτσι, του συγκροτήματος της Πάτρας δούλευε άλλη αδερφή της μάνας μου, όπου σ' εκείνο το τμήμα, τη βαμβακουργία, δούλευε και ο άντρας της αδερφής της. Δηλαδή, είχα με το που πήγα στην Πειραϊκή-Πατραϊκή σχεδόν πρώτου βαθμού συγγένεια, δηλαδή πολλά πρόσωπα. Αργότερα δουλέψανε και ξαδέρφια μου, ένας ξάδερφός μου και μια ξαδέρφη μου και βέβαια στην Πειραϊκή-Πατραϊκή, μέχρι που έκλεισε, δούλευε και η γυναίκα μου. Δηλαδή, ήτανε μία οικογενειακή περίπτωση η οποία ήταν κάτι συνηθισμένο τελικά στην Πειραϊκή-Πατραϊκή, ήτανε πάρα πολύς ο κόσμος και πάρα πολλοί εργαζόμενοι στην Πειραϊκή–Πατραϊκή, γυναίκες και άντρες, είχανε συγγενικές σχέσεις μεταξύ τους. Μια φορά έγινε μια ψηφοφορία θυμάμαι στο σωματείο μας και αρχίσανε και κάνανε... διαβάζαν ονομαστικό κατάλογο και πάθαινε πλάκα —γιατί δεν είχαν τύχει πολλά τέτοια γεγονότα και συμβάντα στο παρελθόν στο εργοστασιακό συγκρότημα της Πάτρας, απ' τη στιγμή που έγινε το σωματείο και μετά ζήσαμε τέτοιες καταστάσεις— και πάθαινε πλάκα ο κόσμος, το συζητάγανε μεταξύ τους, κάποια επωνύματα που ήτανε... Γεωργόπουλος, 5, 8 επωνύματα Γεωργόπουλος, δηλαδή όλοι λίγο πολύ είχανε, ξέρω 'γω τι, εκεί μέσα συγγένεια. Λοιπόν, έτσι μπήκαμε στην Πειραϊκή–Πατραϊκή. Δηλαδή, ναι μεν τυπική μου και ουσιαστική σχέση με τη φάμπρικα ξεκίνησε το '80, αλλά από μικρό παιδάκι, από τότε που θυμήθηκα τον εαυτό μου... Γι' αυτό καμιά φορά λέω ότι: «Είμαι γέννημα και θρέμμα της Πειραϊκής–Πατραϊκής και κατάντησα να γίνω το φάντασμά της». Γιατί; Γιατί —εκ των υστέρων το έμαθα αυτό τότε δεν ήταν δυνατόν, δεν είχα γεννηθεί καν— πατέρας μου, πατρινός, απ' τα Προσφυγικά, ο Ιορδάνης, όταν φτιαχνότανε το συγκρότημα της Πάτρας... γιατί το μέσα εργοστάσιο της Πειραϊκής-Πατραϊκής που ήταν στην Κορίνθου και Παπαφλέσσα, όσο υπήρχε, για κάποια χρόνια που υπήρχε ακόμα, υπήρχε ταυτόχρονα με την κατασκευή του νέου συγκροτήματος που ξεκίνησε τη δεκαετία του '50, εκεί που είναι σήμερα τα ερείπια της Πειραϊκής–Πατραϊκής, κάτω εκεί, στην Ακτή Δυμαίων —έτσι;—, στις Ιτιές, στα Κρύα Ιτεών, που λέμε. Λοιπόν ο πατέρας μου όταν φτιαχνόντουσαν αυτά τα κτίρια, ενώ ήτανε τσαγκάρης, ήξερε και έκανε παπούτσια, πήγε και δούλεψε στις οικοδομές, στα κτίρια, δηλαδή, πάλι με έναν τρόπο —δεν μπορώ να έχω συγκεκριμένη εικόνα πώς ακριβώς έγινε και πού ακριβώς δούλευε ο πατέρας μου, είναι αδύνατον— αλλά με έναν τρόπο γενικό. Τα κτίρια που δούλευα εγώ και η μητέρα μου τα είχε φτιάξει ο πατέρας μου. Δηλαδή, όταν φτιαχνόταν η Πειραϊκή - Πατραϊκή είχε περάσει ο πατέρας μου πρώτος από κει. Αργότερα μπήκε μια αδερφή της μάνας μου είναι για δουλειά απ' το 1963. Όταν εγώ το '63 ήμουν 6 χρονών μες στο σπίτι μου, μικρό παιδάκι που άρχισα να καταλαβαίνω σιγά σιγά, είχα μπροστά μου συνέχεια συζητήσεις και εικόνες, από —εξ αποστάσεως, βέβαια— της Πειραϊκής–Πατραϊκής, το γίγνεσθαι, το τι προβλήματα αντιμετώπιζε, ξέρω 'γω, τη θεία μου και τα ρέστα. Το '65 πιάνει δουλειά τη μητέρα μου, από την Πειραϊκή-Πατραϊκή συνταξιοδοτήθηκε. Άρα εγώ από πολύ μικρή ηλικία, δηλαδή από 6-8 χρονών, έχω συνέχεια γεύσεις, να το πω έτσι, μεταφορικά, απ' την Πειραϊκή-Πατραϊκή. Τι να σου πω; Για τα περιοδικά που έφερνε, που τους δίνανε εκεί στους εργαζόμενους οι εργοδότες και τα έβλεπα, φωτογραφίες, άρθρα και λίγο λίγο διάβαζα, όταν πήγαινα ακόμα δημοτικό και μετά στο γυμνάσιο; Τα περιοδικά της Πειραϊκής-Πατραϊκής; Να σας πω για το κολατσιό της Πειραϊκής-Πατραϊκής; Άμα ήταν καμία τυρόπιτα, η μάνα μου δεν την έτρωγε και τη φύλαγε και μας την έφερνε στο σπίτι, να την ευχαριστηθούμε εμείς; Γιατί δεν ήταν εκείνα τα χρόνια και τόσο εύκολα τα οικονομικά του κόσμου, να μπορούσες κάθε μέρα να τρως και μια τυρόπιτα. Εν πάση περιπτώσει. Άρα, λοιπόν, την Πειραϊκή-Πατραϊκή την ήξερα με έναν τρόπο από πριν εργαστώ σ' αυτήν.

Τώρα, πώς μπήκα εγώ στην Πειραϊκή-Πατραϊκή για δουλειά; Μπήκα εντελώς... δηλαδή με το σκεπτικό το κεντρικό στο μυαλό μου ότι πάω προσωρινά εκεί πέρα, μέχρι να βρω κάτι καλύτερο. Είχα πάρει ένα πτυχίο ηλεκτρολόγου, είχα κάνει κάτι συμβάσεις με τη ΔΕΗ. Τότε μόνο με μέσον έκανες, κάτι μέσον δυνατό δεν είχα, δεν μπορούσα εύκολα να πιάσω δουλειά στη ΔΕΗ, που θα ήτανε κάτι καλό για μένα, ήθελα να πιστεύω. Και έτσι, λέω: «Ας πάω στην Πειραϊκή-Πατραϊκή και βλέπουμε». Μπήκα εκεί, η δουλειά που έκανα δεν είχε καμία σχέση με την ειδικότητα που είχα και την τέχνη που είχα κάπως αποκτήσει και πήγα τροφοδότης. Εκεί με βάλανε, όταν πρωτοπήγα τροφοδότης, σε κάτι μηχανές, μπομπινουάρ τις λέγανε, όπου κάνανε βοηθητικές, συμπληρωματικές εργασίες στο στριπτήριο. Δηλαδή, τι κάνανε; Παίρνανε από μπομπίνες μεγάλες, όταν πηγαίνεις στις διάστρες... Η διάστρα τι είναι, η διάστρα; Είναι ένας κόθρος μεγάλος, όπου είναι κοντά κοντά οι υποδοχές, για να φορτώσουμε τον κόθρο αυτόν με μπομπίνες. Η κάθε μπομπίνα έχει μια... ξεκινάει μία κλωστή, που λέμε, ξεδιπλώνουμε το κουβάρι. Όλες αυτές οι κλωστές καταλήγανε σ' έναν κύλινδρο μεγάλο, όπου εκεί ήταν τα προκαταρκτικά του υφαντηρίου, έτσι λεγόσαντε, και διπλώνανε πάνω στον κύλινδρο τις κλωστές, ώστε μετά να —στο υφαντήριο— να περάσει το υφάδι και να υφάνει το ύφασμα. Όποια, λοιπόν,  μπομπίνες δεν ξεδιπλώσαντε τελείως και έμενε νήμα επάνω, αυτά τα λέγαμε ξαλέσματα, τα μαζεύανε οι εργαζόμενοι στον χώρο σε κάποια καρά, τα οποία κάρα μας τα φέρανε εμάς στο στριπτήριο και τα επανατυλίγαμε τα νήματα κομμάτι κομμάτι οι γυναίκες και κάναμε πάλι ολόκληρες μπομπίνες, για να χρησιμοποιηθούνε και αυτές, να μην πάει τίποτα χαμένο. Αυτά συνήθως τα χρησιμοποιούσανε στο... Και έτσι εγώ πήγα, ήταν καμιά δεκαπενταριά μηχανές, δουλεύανε εκεί γύρω εκεί στις 20 γυναίκες στη βάρδιά μου και πήγαινα εκεί πέρα. Ήμουνα τροφοδότης, δηλαδή έπαιρνα την πρώτη ύλη τους, την έδινα στις μηχανές, την επεξεργαζόσαντε και μετά κατέγραφα σε κάποιες καρτέλες εκεί πέρα την παραγωγή τους. Δηλαδή, αργότερα όσοι... Το σωματείο έκανε κάποιες κινητοποιήσεις, κάποιους τους αγώνες και κάποιες προσπάθειες, μπόρεσε και —επειδής κάνανε πνευματική εργασία οι τροφοδότες— να μπορούν να έχουν την προϋπόθεση να υπαλληλοποιούνται και οι τροφοδότες, γιατί δεν κάναν μόνο χειρωνακτικά, ήταν και πνευματική εργασία. Και το καταφέραμε στο σωματείο, αργότερα. Δούλεψα για κάποιο διάστημα εκεί πέρα, όμως, εν πάση περιπτώσει είχα έναν ζήλο να ασχοληθώ κάπως τεχνικά ζητήματα, αφού παίρναν και... είχα μία γενικότερη πήρα και κάτι πέρναγε από το χέρι μου και γινόσαντε κάποιες προσπάθειες εκεί πώς θα γίνει, τι θα γίνει, έβλεπα και κάτι ειδικές μεταχειρίσεις και τα ρέστα. Όλα αυτά είναι μιλάμε τώρα ’80-‘81 που στο σωματείο... τα πλάκωνε η φοβερά —λέει— και η σκλαβιά. Δηλαδή, όχι σκλαβιά, εν πάση περίπτωση οι συνθήκες, όταν πρωτοπήγα εκεί πέρα... Είχα δουλέψει και σε άλλες βιομηχανίες κάτι φεγγάρια. Είχα δουλέψει, ας πούμε, σε μια βιομηχανία οινοποιίας, του Καρέλλα, μετά είχα δουλέψει σε μια βιομηχανία —βιοτεχνίες;—, βιομηχανίες κατασκευής πλακιδίων, του Παντελή. Δηλαδή, είχα περάσει από χώρους που μπορούσες να τους χαρακτηρίσεις εργοστασιακούς χώρους και είχα μία σχετική γεύση, δηλαδή, για το πώς λειτουργούνε αυτές οι επιχειρήσεις και πώς είναι εκεί τα πράγματα. Στην Πειραϊκή–Πατραϊκή, αυτό ήτανε πρωτόγνωρο που έζησα. Πήγα, ας πούμε... Όταν πήγα την πρώτη μέρα, με πήγανε αποδυτήρια, με ντουλάπες, μες στα αποδυτήρια να έχει μπάνια με ζεστό νερό. Πολλοί συνάδελφοι που δουλεύανε σε άσχημες, ας πούμε, συνθήκες κάθε μεσημέρι κάναν το μπανάκι τους και βγαίνανε έξω κουστουμαρισμένοι. Ειδικά στα υφαντήρια, όταν δουλεύανε λουλακάτα και τα τζιν και τα λοιπά που ήτανε... Δηλαδή απ' τη μύτη, απ' τα αυτιά, απ' τα μάτια, απ' το στόμα έβγαζε μπλε, δηλαδή, ο εργαζόμενος, ο υφαντής και οι γυναίκες εκεί μέσα. Οι περισσότεροι από αυτούς είχανε ζεστό νερό, να πλυθούνε. Υπήρχε μια οργάνωση υπήρχε το κολατσιό, υπήρχανε, δηλαδή, πράγματα τα οποία εγώ δεν τα 'χα ξαναγευτεί σε μια παραγωγική διαδικασία, σ' έναν εργοστασιακό χώρο. Αυτό... γι' αυτό είχε μάλλον —και για αυτό— είχε καθιερωθεί μια νοοτροπία στην Πάτρα, από το τότε που άνοιξε —το ’55-‘56, ειδικά τη δεκαετία του ‘60 και αργότερα—, όσοι δουλεύανε στην Πειραϊκή-Πατραϊκή και ιδιαίτερα στο νέο συγκρότημα, στα Κρύα Ιτεών, ειδικά κάποιες γυναίκες που φοράγανε μπλε πόδια, οι οποίες ήτανε υπάλληλοι γραφείου, προτιμούσανε, Κατερίνα μου, να πάνε να δουλέψουνε —δεν προτιμούσαν να πάνε στο Δημόσιο, στον Δήμο ή σε μία τράπεζα να παν να δουλέψουν— και προτιμούσαν στην Πειραϊκή-Πατραϊκή, γιατί τ[00:10:00]ο θεωρούσαν ότι ήτανε πιο προνομιούχα θέση εργασίας αυτή, πώς να το πω; Ήταν αυτό, δηλαδή, αυτήν την εικόνα έκπεμπε η Πειραϊκή–Πατραϊκή σαν επιχείρηση στην περιοχή μας. Η μάνα μου, όταν πρωτοέπιασα για δουλειά —να το πω και αυτό—, μου λέει: «Παιδάκι μου», επειδής ήξερε ότι ήμουνα λίγο ζωηρός και λίγο ανήσυχος, μου λέει: «Παιδάκι μου, εκεί πέρα να κάτσεις φρόνιμα, —μου λέει— να πούμε, γιατί η Πατραϊκή είναι κράτος». Δηλαδή, έτσι το είχε συλλάβει ένας απλός, ας πούμε, ένας αγράμματος άνθρωπος, ότι η Πειραϊκή-Πατραϊκή είναι λες και είναι και Δημόσιο, δηλαδή είναι κράτος —σου λέει—, δηλαδή τέτοια είναι η δύναμη των αφεντικών, τέτοια είναι η δύναμη της εταιρείας, που εδώ δεν έχει και μάνα σου πατέρα σου. Και γι' αυτό όλα αυτά που σου περιγράφω είναι προτού ιδρυθεί το σωματείο, δηλαδή τις πρώτες εικόνες εγώ και τις πρώτες εμπειρίες που αποκτούσα σαν εργαζόμενος πλέον στην Πειραϊκή–Πατραϊκή. Και αφού δουλεύω για κάποιο διάστημα τροφοδότης... καλά τα πήγα εκεί με τα κορίτσια. Είχαμε πολλές γυναίκες στο στριφτήριο και σαν δουλειά... ήμαστε γύρω στα 300-350 άτομα. Από  αυτούς όλους τους εργαζόμενους, οι 50 ήσαντε άντρες, οι 300 ήσαντε γυναίκες, σε διάφορες ειδικότητες και κατηγορίες. Λοιπόν και, εντάξει, θεωρούμαστε και σε σχέση με άλλα τμήματα, οι άντρες του στριπτηρίου ότι έχουνε πολλές γυναίκες γύρω τους και τα ρέστα. Ήτανε στην αρχή κάπως δύσκολα, γιατί υπήρχαν οι βάρδιες, υπήρχε η νυχτερινή βάρδια, σκεφτόμουνα κάτι γυναίκες, συναδέλφισσες τότε, νέες, που ήσαντε σε ενδιαφέρουσα, ήταν εγκυμονούσες και ερχόσαντε ακόμα και νύχτα και δουλεύανε. Εν πάση περιπτώσει, να μην πλατυάσουμε. Κάποια στιγμή μπαίνω στη συντήρηση σιγά σιγά. Μπαίνω στη συντήρηση, στην αρχή, επειδή δεν ήταν και τόσο απλά και εύκολα τα πράγματα, έγινα μηχανικός στα κάρα —σε εισαγωγικά μηχανικός στα κάρα—, γιατί έτσι έπρεπε να ακολουθεί μια διαδικασία και σιγά σιγά ανέβαινα επάνω στις μηχανές, μέχρι που εντάχθηκα στο συνεργείο προληπτικής συντήρησης του στριφτηρίου και των μπομπινουάρ. Απόκτησα πρόσθετη πείρα, απόκτησα κι άλλες γνώσεις, που σαν ηλεκτρολόγος δεν τις είχα, μπήκα έτσι στου μηχανικού τη δουλειά ακόμα περισσότερο και νομίζω ότι ήτανε κάτι χρήσιμο για μένα. Περνώντας ο καιρός, ενώ πάω προσωρινά για δουλειά, όλα ευνόησαν να παντρευτώ κιόλας. Δηλαδή, ενώ πάω προσωρινά και κάποια στιγμή, με την πρώτη ευκαιρία να σηκωθώ να φύγω, να κοιτάξω να κάνω κάτι καλύτερο, ευνοούνε όλα να γνωρίσω τη γυναίκα μου, που ήταν και αυτή εργαζόμενη στην Πειραϊκή-Πατραϊκή και να καταλήξουμε στο τέλος να είμαστε ένα απ' τα 300 αντρόγυνα, που δουλεύανε στη φάμπρικα της Πειραϊκής-Πατραϊκής στην Πάτρα, για να μας βγάλει κάποια στιγμή στον δρόμο —300 αντρόγυνα, δηλαδή και οι δύο εξαρτημένοι από την Πειραϊκή–Πατραϊκή— ο πατέρας του Κούλη, ο Μητσοτάκης ο Κώστας, που ήτανε...

Αυτός ήτανε ζόρικος, ήτανε μαγγιώρος ήταν και Κρητικός να πούμε, ήτανε και ψηλός. Βέβαια, το είπε προεκλογικά: «Εγώ θα τις κλείσω —λέει—, άμα ανέβω στην κυβέρνηση —λέει—, τις προβληματικές». Και οι Έλληνες επειδής τα ξέρουνε όλα πολύ καλά πάντοτε και έχουν εμβαθύνει σε όλα τα ζητήματα και σε όλα τα προβλήματα, γιατί απ' το πρωί μέχρι το βράδυ δεν κάνουν τίποτα άλλο, απ' το να ασχολούνται με τα προβλήματά τους, λοιπόν, ξέρανε καλά τι συμβαίνει στις προβληματικές επιχειρήσεις και γι' αυτό τον ψηφίσανε μ' εκείνους τους εκλογικούς νόμους και με βάση και κάποια άλλα ακροβατικά που γίνανε εκεί πέρα με τις κυβερνήσεις Τζαννετάκη και Ζολώτα και ήρθε ο Μητσοτάκης, κυρία μου, και τις έκλεισε τις προβληματικές. Εκεί τον παραδέχομαι σ' ένα σημείο μόνο, ότι για το χειρότερο, για το κακό, για τη συμφορά, για την καταστροφή, για τη δυστυχία, για την ανεργία, για τη φτώχεια, για την εξαθλίωση... Ακόμα και κάποιοι αυτοκτόνησαν μετά το κλείσιμο της Πειραϊκής–Πατραϊκής, πρώην εργαζόμενοι της Πειραϊκής–Πατραϊκής, κάνα δύο, φτάσανε στην αυτοκτονία. Κλείνω με την παρένθεση με το μνημόσυνο που κάναμε μετά το κλείσιμο της Πειραϊκής-Πατραϊκής, όπου σαν σωματείο διαβάζαμε 50 ονόματα τουλάχιστον συναδέλφων μας που πεθάνανε απ' τις πρώτες απολύσεις, που έκανε ο Μητσοτάκης το ‘90, μέχρι το οριστικό κλείσιμο της Πειραϊκής-Πατραϊκής, που έκανε ο Μητσοτάκης το ’92. Καμιά δεκαριά απ' αυτούς τους βγάλαν με ασθενοφόρα μέσα απ' το συγκρότημα. Εγκεφαλικό, καρδιά επιτόπου. Είχε 25 χρόνια ο άλλος μέσα στη φάμπρικα και του λέγανε στα 55: «Θα βγεις στην ανεργία». Τι θα κάνει αυτός; Στυμμένη λεμονόκουπα, τελειωμένος από παντού. Πού θα βρει δουλειά αυτός; Εν πάση περίπτωση, ήτανε, λοιπόν, λεβεντιάς ο Μητσοτάκης, γιατί το είπε στο μπαλκόνι και το 'κανε. Ναι, εκεί να τον παραδεχτούμε, για αυτό, όμως, να τον παραδεχτούμε, για την καταστροφή. Από τότε —να κάνω κι ένα σχόλιο— η Πάτρα —γιατί δεν ήταν μόνο η Πειραϊκή-Πατραϊκή ήταν κι άλλες βιομηχανίες— δεν σήκωσε κεφάλι. Από τότε —το έχω πει και σε πρόσφατη ραδιοφωνική μου συνέντευξη— η Πάτρα σέρνεται. Είχαμε μία ολόκληρη βιομηχανική ζώνη, θα ‘πρεπε... Θα μου πεις: «Τριαντάφυλλε, έπρεπε αυτή η βιομηχανική ζώνη μέχρι και σήμερα να διατηρείται εκεί πέρα; Αφού ο χώρος στο λιμάνι, η προϋπόθεση... είναι το φιλέτο της Πάτρας, παραθαλάσσιο μέτωπο, εκεί μπορούνε να γίνουνε θαύματα». Ναι, συμφωνούμε σε όλα. Φίλε μου, όμως, από τότε που έκλεισε η Πειραϊκή-Πατραϊκή έχουνε περάσει 30 χρόνια, δεν έχει γίνει τίποτα και υπάρχουνε μόνο τα ερείπια. Άρα θα μπορούσε να λειτουργεί για τουλάχιστον για 20 χρόνια η Πειραϊκή-Πατραϊκή, όταν την έκλεισε ο Μητσοτάκης. Τέτοια μονάδα παραγωγική, κλωστοϋφαντουργική στην Ελλάδα δεν υπήρξε άλλη κι ούτε πρόκειται να ξανακατασκευαστεί, σαν την Πειραϊκή–Πατραϊκή, στην Πάτρα συγκεκριμένα μιλάμε. Τα είχε όλα. Έπαιρνε το μπαμπάκι απ' τις τελωνειακές αποθήκες, που είχε απέξω η Πειραϊκή-Πατραϊκή, μέσα στον χώρο της, το πήγαινε στα προκαταρκτικά του κλωστηρίου και πήγαινε στην άλλη άκρη και σου 'δινε μπλουζάκι, σου 'δινε παντελόνι, σου 'δινε φόρμα, σου 'δινε φούτερ, σου 'δινε... Δηλαδή, να πάθεις πλάκα, δηλαδή, για τέτοια πράγματα. Δηλαδή, κάθετη παραγωγική διαδικασία, απ' το μπαμπάκι, σου 'δινε έτοιμο προϊόν. Σου 'δινε ένα μπουρνούζι, να το φορέσεις, πετσέτα, να σκουπιστείς, σεντόνια, να ξαπλώσεις. Δηλαδή, ήτανε μια τρέλα αυτό που κάνανε. Καταστρέψανε αυτή την εταιρεία! Εν πάση περιπτώσει, λοιπόν, παντρεύτηκα, λοιπόν, στην Πειραϊκή-Πατραϊκή, ενώ ετοιμαζόμουνα να φύγω, και δεν μετάνιωσα γι' αυτό που έκανα. Μερικές φορές λέει ο λαός μας: «Ή μικρός-μικρός παντρέψου ή μικρός καλογερέψου». Εν πάση περιπτώσει, ήμαστε ανδρόγυνο, ήμαστε και οι δύο εξαρτημένοι εκεί πέρα... τι να πω τώρα; Κάθομαι και τα σκέφτομαι και εγώ καμιά φορά, περνάν τα χρόνια. Τα καλύτερα χρόνια, η καλύτερη δεκαετία της ζωής μου, όχι όταν ήμουνα μόνος μου, εννοείται ότι από τη στιγμή που έφτιαξα οικογένεια —έτσι;—, παντρεύτηκα, απόκτησα δύο παιδιά και τα ρέστα— λοιπόν, η καλύτερη δεκαετία της ζωής μου —δεν με ενδιαφέρει μετά, μετά θα κάνουμε άλλη συζήτηση, αλλά έτσι όπως την έζησα και έτσι όπως, φαντάζομαι, την έζησε και όλος ο ελληνικός λαός— ήταν η δεκαετία του ‘80. Ήτανε από το ‘81, που βγήκε το ΠΑΣΟΚ, μέχρι το ’91 που —’92—, που έκλεισε κι η Πειραϊκή–Πατραϊκή. Αυτή ήταν η καλύτερη δεκαετία της ζωής μου. Από κει και πέρα να πούμε ήτανε μια περιπέτεια, όλα ήτανε με δυσκολίες, όλα ήτανε με προβλήματα, όλα ήτανε με φθορές, όλα ήτανε... Δηλαδή, να μην ξανάρθει, δηλαδή, τέτοια διαδρομή και τέτοια πορεία, για κανένα, για κανένα, όχι μόνο για τους συναδέλφους μου και τις συναδέλφισσές μου στην Πειραϊκή-Πατραϊκή, για κανέναν άνθρωπο! Δεν τα χρειάζεται αυτά ο κόσμος, δεν τα χρειάζονται αυτά οι κοινωνίες. Μεροκάματο κάναμε, δεν κάναμε κάτι άλλο, ένα μεροκάματο. Μα ξέρεις τι πάει να πει να θες να δουλέψεις και να μην σε αφήνουνε να δουλέψεις; Είναι μία τρέλα! Δηλαδή, είμαι διαθέσιμος, κύριε, να με εκμεταλλευτείς. Εγώ μια ζωή, από μικρό παιδάκι, σ' εκείνο που ήμουνα εναντίον ήταν η εκμετάλλευση, κατά της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Μα, να προσφέρομαι, ρε φίλε, να πούμε, να με εκμεταλλευτείς και να μη βρίσκω δουλειά να με εκμεταλλευτείς, δηλαδή είναι μια τρέλα, άμα κάτσεις και το σκεφτείς. Αυτός είναι ο καπιταλισμός, φτιάχνει ένα μέρος... Δηλαδή, στην Αμερική —λένε— άμα έχουνε 5% ανεργία, ξέρω ‘γω τι, στη Γαλλία, δεν υπάρχει ανεργία. Όμως, το 5, το 10, το 8, το 18 που φτάσαμε εδώ και το 25 με τα μνημόνια και τα ρέστα, αυτό το χρησιμοποιούνε οι κυβερνοκράτορες και οι κεφαλαιοκράτορες και όλοι αυτοί οι τύποι, να πούμε, προκειμένου να εκβιάζουνε τους άλλους εργαζόμενους να κάθονται φρόνιμα, για να κάνουν το θέλημα και να μη βγάζουν τσιμουδιά και ό,τι του αρέσει του αφεντικού πάρε, ας πούμε, κάπως έτσι.

Πώς ξεκίνησαν τα προβλήματα— 

Τα προβλήματα—

Στην Πειραϊκή-Πατραϊκή; Ποια περίοδο—

Μπαίνουμε στην Πειραϊκή–Πατραϊκή, λοιπόν, προχωράμε, παντρευόμαστε σιγά σιγά, έρχεται το σωματείο. Τώρα, η Πειραϊκή–Πατραϊκή τότε αυτό που ακούγαμε έτσι έντονα ήταν ότι ήταν υπερχρεωμένη. Γιατί ήταν υπερχρεωμένη η Πειραϊκή–Πατραϊκή; Έχω πει τη γνώμη μου πρόσφατα, σ' ένα άρθρο που έφτιαξα εκεί, τώρα το 2022 για τα 30 χρόνια μετά το κλείσιμο της Πειραϊκής–Πατραϊκής. Γιατί, όσο η Πειραϊκή-Πατραϊκή μεγάλωνε και αποκτούσε μονάδες, τα αφεντικά βλέπανε ότι είχανε μία ισχύ —έτσι το καταλαβαίνω, μπορεί να κάνω και λάθος στις εκτιμήσεις μου— και αυτήν την ισχύ που είχανε κοιτάγανε να την αξιοποιήσουν ακόμα περισσότερο. Δηλαδή, μετά αμέσως το τέλος του εμφυλίου, τον παγκόσμιο πόλεμο και το τέλος του εμφυλίου, απ' τις πρώτες παραγωγικές μονάδες που στήνονται σ' όλη την Ελλάδα, στήνεται από την Πειραϊκή–Πατραϊκή, δηλαδή απ' τον Στράτο και Κατσάμπα, τα αφεντικά μας, όπου στήνεται στο Μεγάλο Πεύκο. Στο εργοστάσιο εκείνο, που η είσοδός του, η πύλη του είναι αντίγραφο... από αυτή την πύλη είναι η πύλη της Πειραϊκής-Πατραϊκής στην Πάτρα. Πολλές φορές όταν βλέπω εκείνη την ταινία, «Η κόρη μου η σοσιαλίστρια», που έχει γυριστεί στο εργοστάσιο του Μεγάλου Πεύκου της Πειραϊκής-Πατραϊκής στην Αθήνα, θυμάμαι αμέσως την Πειραϊκή-Πατραϊκή στην Πάτρα, γιατί η πύλη τους —μας δείχνουν κάποιες σκηνές από κει, έμπα, έβγα, πάρ’ το ραβασάκι και κάτι τέτοια— είναι ίδια —βέβαια, είναι πιο μεγάλα,  ίσως κάποιες... υπάρχουν διαφορές λίγο στα μέτρα— αλλά είναι η ίδια με την Πειραϊκή-Πατραϊκή, με την πύλη της Πειραϊκής. Δηλαδή, από τότε ακόμα, προτού πάω για να δουλέψω, ήξερα, πέρα από τους συγγενείς που είχα μέσα, τη μάνα μου, μες στο σπίτι μου. Κάθε πρωί ήξερα η μάνα μου ξυπνάει, φεύγει, πάει στην Πειραϊκή-Πατραϊκή για δουλειά. Τι λες τώρα; Μεγάλο πράγμα να τη ζεις, να την έχ[00:20:00]εις μες στο σπίτι σου. Οι βάρδιες, τα λεωφορεία. Ξέρεις τι γινόταν με τις συγκοινωνίες τότε; Τότε δεν υπήρχαν και πολλά αυτοκίνητα, όταν πρωτοπήγα για δουλειά εγώ, και να πηγαίνουνε λεωφορεία από όλη την Πάτρα, να ξεκινάνε, για να καταλήγουν στην Πειραϊκή-Πατραϊκή και σ' άλλα εργοστάσια, αλλά η κύρια μάζα των εργαζομένων... Και να γίνεται χαμός με το ΚΤΕΛ. Το πρωί από τις 5:00 μέχρι τις 6:00 έπαιρνε κι αυτούς που σχολάγανε από νύχτα, το μεσημέρι και το βράδυ το ίδιο, δηλαδή στις τρεις βάρδιες οι αλλαγές και τα ρέστα. Λοιπόν, τότε ακούγαμε, λοιπόν, ότι ήταν υποχρεωμένη η Πειραϊκή–Πατραϊκή. Γιατί συνέβη αυτό, αν ήταν πραγματικά υπερχρεωμένη; Ήταν υπερχρεωμένη, λέγανε γύρω στα 200 δις τότε ελληνικές δραχμές και τα ρέστα. Εγώ πιστεύω υπερχρεώθηκε, γιατί τα αφεντικά, από παλιά κιόλας... Δηλαδή, δεν είναι τυχαίο, ας πούμε, πόσο δικτυωμένοι... μιλάμε για διαπλοκή. Μιλάγανε για τη διαπλοκή του ΠΑΣΟΚ, ας πούμε, ξέρω ‘γω τι, τη δεκαετία του ’80, μετά μιλάγανε για τη διαπλοκή του Σημίτη τη δεκαετία του ’90, μετά μιλάγανε για τον Καραμανλή, την άλλη διαπλοκή. Ουσιαστικά μέσα στο περιβάλλον αυτό λειτουργούσαν όλοι αυτοί οι τύποι, εν πάση περιπτώσει διαπλοκή. Τον Άρη τον Κατσάμπα, τον γιο του ιδρυτή της Πειραϊκής–Πατραϊκής, τον στεφάνωσε στην εκκλησία ο βασιλιάς, ο Κωνσταντίνος. Υπάρχουνε φωτογραφίες, εγώ τις έβλεπα στα περιοδικά, προτού πιάσω δουλειά, μας τις έφερνε η μάνα μου, η καλή. Δίνανε σε όλους τους εργαζόμενους, έβγαζε... είχε εκδοτικό οίκο η Πειραϊκή–Πατραϊκή, είχε πολλές θυγατρικές. Και κατασκευαστικό είχε τομέα, δηλαδή να πάθεις πλάκα, σου λέω, τι είχε η Πειραϊκή–Πατραϊκή. Λοιπόν και τα βλέπαμε αυτά και τα διαβάζαμε. Ο Χριστόφορος ο Στρατός, που έγινε και υπουργός επί Καραμανλή, της Νέας Δημοκρατίας, έβγαινε βουλευτής πριν απ' τη χούντα. Δηλαδή, απ' τη δεκαετία του ’60 ακόμα, είχε ταυτίσει η Πειραϊκή–Πατραϊκή με τη δεξιά παράταξη τα συμφέροντά της. Και δεν έκανε μόνο, ας πούμε, ότι βγάζω... έχω αυτό τον κόσμο, τον εκμεταλλεύομαι, τον αξιοποιώ εν πάση περιπτώσει, να πούμε, και παράγω αυτά τα πράγματα, κάνω εξαγωγές, κάνω εκείνο, όλη η Ελλάδα είναι ευχαριστημένη, παίρνει η [Δ.Α.], παίρνει η Βικτόρια σεντόνια της Πειραϊκής–Πατραϊκής, παίρνει τεντόπανα, που... χωρίς, να πούμε, πολλά συνθετικά μέσα, αντέχουνε, γιατί κάνω τέτοια ύφανση εγώ και αντέχουνε 10 και 15 χρόνια τα τεντόπανά μου, δεν σαπίζουν εύκολα και τα ρέστα. Έχω φτάσει να φτιάξω το μπλουτζίν, έφτιαξα το ίντιγκο, μπλουτζίν ασυναγώνιστο και τα ρέστα. Τι να σου πω, δηλαδή, τι μπορείς να φτιάξεις στην Πατραϊκή. Λοιπόν, δεν έφταναν όλα αυτά, έπρεπε να κάνουνε κι ένα βήμα παραπάνω και θέλανε να μπούνε και στην εξουσία. Καταλαβαίνεις; Είναι σοβαρό το θέμα για αυτούς. Και έτσι έγινε υπουργός κάποια στιγμή ο Χριστόφορος. Ο Χριστόφορος, όταν ήταν εκλογές, ξέρεις τι έκαναν τα αφεντικά μας εδώ, στην Πάτρα; Ούτε σωματείο... Υπήρχαν κάτι σωματεία εργοδοτικά, τα οποία δεν κάναν τίποτα, δεν μίλαγαν ποτέ. Λοιπόν, τους φόρτωνε σε ταξί και σε λεωφορεία, ερχόσαντε στην Πατραϊκή —πρόσεξε—, να παράγουνε ένα προϊόν και αντί να παράγουνε το προϊόν που έπρεπε και να πληρωθούν αυτά που τους δίνανε, εν πάση περιπτώσει, τους έπαιρνε με το κόστος που αναλάμβανε ο ίδιος και τους πήγαινε προεκλογική εκστρατεία —κόσμο λέμε!— στην Αιτωλοακαρνανία, προκειμένου να βοηθήσουν το αφεντικό τους να βγει και βουλευτής και έτσι και γινότανε. Άρα, λοιπόν, τον δρόμο περί ταύτισης συμφερόντων πολιτικών, κομματικών και της εταιρείας την άνοιξαν τ' αφεντικά. Αυτοί κάνανε κουμάντο πάντοτε, η δεξιά έκανε κουμάντο στην Ελλάδα. Η πρώτη φορά που έγινε κάποιο διαφορετικό κουμάντο ήτανε το ‘81, με τον Παπανδρέου και το ΠΑΣΟΚ. Όλα τα άλλα χρόνια, μάνα μου, άμα το ψάξεις στην ιστορία η δεξιά ήτανε και έλεγχε και κανόνιζε τα πράγματα στην Ελλάδα. Έτσι και αυτοί, λοιπόν, μπήκανε κανονικά στον χορό και σου λέει γιατί; Γιατί, άλλωστε, ο Κατσάμπας, ο γέρος, είχε κάνει και ο πρόεδρος του ΣΕΒ. Κάποτε τον κατηγορούσανε για —αν θυμάμαι καλά και δεν κάνω λάθος— για μαυραγοριτισμό και τέτοια και τα ρέστα. Έχει γράψει ένα βιβλίο ο ίδιος, απαντάει σε όλα αυτά, δεν τα δέχεται, αλλά ήταν να τον κλείσουν μέσα και πήγανε όλοι οι βιομήχανοι και τον στήριξαν, τον έβγαλαν πρόεδρο και τον βγάλαν απ’ έξω. Δηλαδή... Εγώ έχω πάει και στο ΣΕΒ και είμαι μάρτυρας ο ίδιος. Έχουν μία κεντρική με βαρύτιμα, ξύλινα επενδυμένα όλος ο χώρος, τα καθίσματα τους, το πάνελ τους επάνω, το προεδρείο και τα ρέστα και γύρω γύρω, άμα μπεις μέσα στην αίθουσα, αυτή που συνεδριάζουν οι βιομήχανοι, είναι το ΣΕΒ, που λέμε, που είναι κοντά στη Βουλή εκεί πέρα, κοντά στο Σύνταγμα, λοιπόν —δεν θυμάμαι την οδό—, έχει φωτογραφίες από τους εκάστοτε πρόεδρους που έχουνε περάσει. Η πρώτη πόρτα που θα ανοίξεις —για να μπεις σε αυτόν τον χώρο, υπάρχουν κάνα δυο άλλες πορτούλες στο βάθος, γιατί είναι μεγάλη, μακρόστενη η αίθουσα, όταν μπαίνεις, απ' έξω φτάνεις στο ένα μέτρο και πας να μπεις μέσα στην είσοδο αυτής της αίθουσας— το πρώτο κάδρο που συναντάς απέναντί σου, φάτσα κάρτα είναι του Κατσάμπα. Και δεν μου πέρασε απαρατήρητος στο μάτι μου. Βέβαια, έχουν και κάποιους άλλους εκεί που ήτανε μετά, ο Δαυίδ, δεν θυμάμαι κάποιους άλλους, εκεί πάνω απ' το προεδρείο, κάτι δυνατά ονόματα με επιχειρήσεις, ΕΛΑΪΣ και τέτοια, δεν θυμάμαι καλά τα ονόματά τους, Παπαστρατέοι και όλοι αυτοί, να πούμε. Και το πρώτο που συναντάς είναι ο Κατσάμπας. Δηλαδή, από τότε οι άνθρωποι αυτοί ήσαντε τόσο, ας πούμε, δικτυωμένοι με το σύστημα το ελληνικό και τη δεξιά. Αυτό, γιατί μετά κλείνανε κάποια εργοστάσια πάνω στην Αθήνα και τα ρέστα και λόγω του ότι Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα λοιπά και έπρεπε να έχουν μια εταιρεία ανταγωνιστική στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αυτοί πήγαν και 'κάναν όλο το θέλημα της Νέας Δημοκρατίας και περνάνε και εργοστάσια τα οποία ήσαντε προβληματικά και τα φόρτωναν επάνω στις ήδη υπάρχουσες παραγωγικές μονάδες της Πειραϊκής–Πατραϊκής. Αυτό έφερνε, να πούμε, περισσότερο κόσμο σαν προσωπικό, έφερε κι άλλες μονάδες, που μπορούσαν να κάνουνε ευρύτερες παραγωγικές, ας πούμε, προσπάθειες. Κάποτε είχανε κάνει και παραγωγή και δίνανε πράγματα στην Κίνα, ξέρω 'γω τι, και τα λοιπά. Λοιπόν, όμως, αυτά όλα, το ένα και τ' άλλο, χωρίς να ξέρω λεπτομέρειες —εγώ δεν είμαι λογιστής ούτε οικονομολόγος—, λοιπόν, έφτασε κάποια στιγμή να έχουνε γύρω στα 200 δισεκατομμύρια χρέη η Πειραϊκή–Πατραϊκή. Τη στιγμή που έγινε αυτό και υπήρχε ένα θέμα, εμείς σαν σωματείο —όταν πρωτοφτιάχτηκε, εγώ δεν ήμουν τότε στο διοικητικό συμβούλιο, ήσαντε άλλοι, όμως, άλλοι συνάδελφοι και σύντροφοι, απ' το... γιατί ήμουν ΚΚΕ τότε— βάζαμε ζητήματα για τους Στρατοκατσαμπαίους, γινόσαντε διάφορα. Δηλαδή, από ό,τι ιστορίες είχα ακούσει κι εγώ μέσα στο κόμμα, μέχρι να γίνει αυτό το σωματείο, το 1981, πάνω από 60 ανθρώπους, όποτε τους καταλάβαινε, γιατί υπήρχε δίκτυο ρουφιανιάς μέσα στο συγκρότημα, ότι αυτός το πάει προς το σωματείο, αυτός είναι αριστερούλης και κάτι λέει, κάτι κάνει ή σπρώχνει καμιά προκήρυξη, στην παρανομία όλα αυτά, μέσα στο εργοστάσιο, την άλλη μέρα ήταν απολυμένος. Δηλαδή, είχανε κόψει οι Στρατοκατσαμπαίοι κεφάλια, δηλαδή αριστερά κεφάλια μέσα στο εργοστάσιο. Οι άλλοι λίγο πολύ... τι να κάνουνε οι άνθρωποι; Και αυτούς πρέπει να τους δικαιολογούμε. Δυσκολίες υπήρχανε, κατέβαινε ο άλλος απ' το χωριό, πρόβατα φύλαγε ούτε σχολείο είχε πάει καθόλου, πληρωνότανε στον φάκελο και αντί να βάλει το επώνυμό του υπογραφή, έβαζε έναν σταυρό, ας πούμε, ή μια άλλη γυναίκα και τα ρέστα, και έπαιρνε το φάκελο με τα λεφτά, να τα πάει σπιτάκι του. Ήταν συμβιβασμένος ο κόσμος, υπήρχε, βέβαια, μία καλύτερη οργάνωση σε άλλες μονάδες, δεν υπήρχε, ας πούμε, αυτή που βλέπεις σήμερα κάτ... —λέει— είναι επιχειρηματίας —λέει—, να πούμε, και κοιτάει —τι να πω τώρα, μην ανοίξω το στόμα μου—, λοιπόν, απ' όλες τις μεριές κοιτάει να τον εκμεταλλευτεί τον άνθρωπο, να πούμε, και να μην του δώσει τα νόμιμα τουλάχιστον. Τα νόμιμα εκεί, στην Πειραϊκή-Πατραϊκή τα ‘δινε, αυτό να το λέμε, τα νόμιμα τα δίνανε οι Στρατοκατσαμπαίοι. Άλλωστε, είχαν και τέτοια μεγάλη επιχείρηση που δεν θα γινόσαντε, δεν το φαντάζομαι, τόσο ψιλικατζήδες να κάτσουν... Αλλά σου δίναν και κίνητρα, σου δίναν δώρο παραγωγής, σου δίναν δώρο παρουσίας. Αν έφευγες μια μέρα, έλειπες, ήσουν άρρωστος, να πούμε, το ‘χανες το δώρο παρουσίας. Ανάγκαζε τον κόσμο, δηλαδή —έκανε διάφορα άλλα τέτοια—, και με 40 πυρετό να πηγαίνει για δουλειά, να μην χάσει το δώρο παρουσίας. Θα μου πεις τι; Ψιλά ήτανε. Ψιλά ήσαντε αυτά, αλλά τα 'θελε ο κόσμος, γιατί τα είχε ανάγκη. Και έτσι αφού κάνανε προβληματική την Πειραϊκή-Πατραϊκή, ήρθε ο Οργανισμός Ανασυγκρότησης Προβληματικών Επιχειρήσεων που ίδρυσε στο ΠΑΣΟΚ και το 1984, ιδρυμένο το σωματείο, ήδη έχει κάνει μια διμερή συμφωνία το σωματείο μας με τ' αφεντικά, τους Στρατοκατσαμπαίους, έχει κάνει και πήραμε κι ένα 5% αύξηση, και έρχεται η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και τους διώχνει —το ‘84, αν θυμάμαι καλά, εκεί κοντά στο καλοκαίρι—, προκειμένου να αναλάβει αυτό το ίδιο την σωτηρία της Πειραϊκής-Πατραϊκής. Και ξαφνικά το ΠΑΣΟΚ... Το ‘77 έχει 25% το ΠΑΣΟΚ, το ‘81, δηλαδή μέσα σε —πόσα είναι; Τρία-τέσσερα χρόνια— σε τέσσερα χρόνια έγινε '48. Από το ‘77, μέχρι το ‘84 είναι 7 χρόνια. Λοιπόν, ένα κόμμα που είχε το ‘77 25% στον ελληνικό λαό και καμία εξουσία, μέσα σε εφτά χρόνια, όταν πέρασε η Πειραϊκή-Πατραϊκή —ας πούμε μόνο για την Πειραϊκή Πατραϊκή, να μη πούμε για τις άλλες προβληματικές—, βρέθηκε ξαφνικά, Κατερίνα, με εφτάμισι χιλιάδες άτομα προσωπικό. Βρέθηκε το ΠΑΣΟΚ με εφτάμισι χιλιάδες άτομα προσωπικό, που είχε την ευθύνη —πρόσεξε, δεν είναι λίγο πράγμα, είναι πολύ σοβαρό— είχε την ευθύνη να λειτουργήσει όλο το σύστημα, να διαχειριστεί και να λειτουργήσει όλο αυτό το σύστημα, της λειτουργίας μιας επιχείρησης που απασχολεί 7500 άτομα προσωπικό, να πληρώνονται, να κάνουνε ένα θέλημα, και να αν είναι δυνατόν να 'χει και κέρδη η επιχείρηση ή να σβήσουνε κάποια χρέη, κάτι να κάνουνε. Αυτό δεν ήτανε... Αλλά το να μην κάνεις καμία επιχειρηματική δραστηριότητα, να μην κάνεις τα ακροβατικά που κάνανε οι Στρατοκατσαμπαίοι και επειδή πήρες την εξουσία ξαφνικά να βρεθείς με 7500 άτομα προσωπικό είναι σπουδαίο κατόρθωμα. Και, βέβαια, από κει και πέρα, όποιος τολμούσε να πάει κόντρα στα σχέδιά τους —το ‘χω γράψει κιόλας— ήταν προγραμμένος. Εμείς, δηλαδή, που ήμαστε... Τότε, που έγινε το σωματείο αυτό, πρωτοστάτησαν, είπαμε, το ΠΑΣΟΚ κα[00:30:00]ι το ΚΚΕ, μαζί φτιάξαν το καταστατικό, όλα, ας πούμε, αυτά να τα λέμε. Οι παρατάξεις ήτανε η ΠΑΣΚΕ, ήταν εκεί πέρα, εμείς είχαμε την ΕΣΑΚΣ τότε, όμως λεγόμαστε στην Πειραϊκή-Πατραϊκή ΔΥΣΑ. ΔΥΣΑ-Συνεργαζόμενοι γίναμε στο τέλος, από το σίγμα της ΕΣΑΚΣ. Λοιπόν και αυτές οι δύο παρατάξεις στήσαν το σωματείο και το λειτουργήσαν το σωματείο μέχρι το 1987. Για πρώτη φορά —κατέβαιναν κάτι δεξιούλικα σχήματα, μέσα στο εργοστάσιο υποψηφιότητες, αλλά ήτανε μεμονωμένες περιπτώσεις, δεν ήταν σαν παράταξη η παρουσία— για πρώτη φορά η ΔΑΚΕ, σαν παράταξη συνδικαλιστική, εμφανίστηκε στις εκλογές του 1987 στην Πειραϊκή-Πατραϊκή. Εμφανίστηκε σαν συνδικαλιστική παράταξη μετά από έξι χρόνια λειτουργίας του σωματείου μας. Αυτή ήταν η δεξιά παράταξη στην Πειραϊκή-Πατραϊκή, εμφανίστηκε μετά από έξι χρόνια λειτουργίας του σωματείου μας. Όταν, λοιπόν, έφυγε... Και μέχρι τότε όλο το κομμάτι της αντιπολίτευσης, σ’ ό,τι δεν συμφωνούσαμε, σ' αυτούς που είχαν και την απόλυτη πλειοψηφία... Μια λεπτομέρεια, να το σημειώσουμε κι αυτό: αυτό το σωματείο ιδρύθηκε το '81 και διαλύθηκε το ‘96. Είχε, δηλαδή, 15 χρόνια ζωής. Κατερίνα και τα 15 χρόνια, γι' αυτό δεν μπορούμε να μοιράζουμε εύκολα τις ευθύνες δεξιά κι αριστερά, την απόλυτη πλειοψηφία και τον απόλυτο έλεγχο αυτού του σωματείου τον είχε η ΠΑΣΚΕ, τον είχαν οι πασόκοι. Γίνανε προσπάθειες και γίνανε προτάσεις να γίνει όπως σε πολλά άλλα σωματεία, ανάμεσα σε πασόκους, κουκουέδες και δεξιούς. Ανάμεσα σε πασόκους, κουκουέδες και δεξιούς να γίνουν αντιπροσωπευτικά, όπως γινόσαντε, αναλογικά προεδρεία. Εδώ, στην Πάτρα, ποτέ δεν δέχτηκε η παράταξη της ΠΑΣΚΕ να γίνει ένα τέτοιο προεδρείο. Άρα... όχι πως και εμείς ήμαστε τέλειοι σε όλα οι κουκουέδες κι οι αριστεροί γενικά, έτσι; Όχι όπως ήτανε σε όλα αμαρτωλοί οι δεξιοί και πουλημένα τομάρια, δεν θα το πούμε αυτό, με τόση ευκολία. Αλλά την απόλυτη ευθύνη για ό,τι συνέβη σ' αυτό το σωματείο την έχει αποκλειστικά το ΠΑΣΟΚ. Δεν μπορούμε εύκολα να χρεώσουμε τις άλλες παρατάξεις, διότι δεν είχανε μερίδιο ευθύνης, απλά. Τις τελικές αποφάσεις, τις κρίσιμες αποφάσεις, τις αναλαμβάνανε και τις κάνανε αυτές. Τα πράγματα αλλάξανε κάπως μετά τις πρώτες απολύσεις, το 1990, μετά τις πρώτες απολύσεις. Κι αφού το είδε καλά στο πετσί της και η ΠΑΣΚΕ, ότι όλα εδώ πληρώνονται, μετά άλλαξαν οι σχέσεις, γίνανε καλύτερες, είχαμε συνεργασίες, κάναμε δηλαδή, ξαφνικά, δηλαδή... Να σου δώσω ένα παράδειγμα: φεύγει ο Στράτος και ο Κατσάμπας το ‘84. Έρχεται το ΠΑΣΟΚ και τα πλάκωσε όλα ΠΑΣΟΚ. Εδώ, στην Πάτρα, δηλαδή, να σου δώσω να καταλάβεις, το σωματείο μας ήτανε ΠΑΣΟΚ —απ’ το ‘84 και μετά που φύγανε τα αφεντικά μας απ' την Πειραϊκή-Πατραϊκή—, η διοίκηση της Πειραϊκής-Πατραϊκής ΠΑΣΟΚ, η νομαρχία ΠΑΣΟΚ, Αχαΐας, ο Δήμος της Πάτρας ΠΑΣΟΚ, ο Οργανισμός Ανασυγκρότησης ΠΑΣΟΚ, το Υπουργείο Βιομηχανίας ΠΑΣΟΚ, η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ. Δηλαδή, πού δεν υπήρχε το ΠΑΣΟΚ; Εκεί που τα πλάκωνε όλα, να πούμε, ο Στράτος και ο Κατσάμπας και δεν κόταγες να... Δηλαδή, όταν τα αφεντικά ερχόσαντε —κάθε Πέμπτη ερχόσαντε εδώ πέρα, γιατί περνάγανε από όλες, πολλές μονάδες σε όλη την Ελλάδα—, κάθε Πέμπτη το είχαν καθιερώσει να περνάν από την Πάτρα, τότε που ήσαντε ακόμα τα αφεντικά, και κάνανε συμβούλια, κοιτάγανε πού βρίσκεται το συγκρότημα, διευθυντές εκεί, όλα αυτά και τα ρέστα. Λοιπόν, όταν ερχόταν ο Κατσάμπας ο Στράτος, ας πούμε, μέσα στο εργοστάσιο, οι εργάτες κρυβόμαστε πίσω απ' τις μηχανές. Αυτοί με τις ρεπούμπλες εκεί, με τις καπαρντίνες... Τι αφεντικά! Δεν έχεις δει αφεντικά. Τα αφεντικά είναι της πλάκας σήμερα, εκείνα ήταν τ' αφεντικά. Λες κι έβλεπες κάναν υπουργό, έμπαινε μέσα στο εργοστάσιο. Ήτανε τέτοια, δηλαδή, το σκηνικό έτσι στημένο, πάθαινες, σε έπιανε ένα δέος και κρυβόμαστε, μήπως μας δει, ξέρω 'γω, να τον στραβοκοιτάξουμε, ενώ δουλεύαμε όλοι, κάτι κάναμε. Γιατί, όταν είσαι εργάτης σε φάμπρικα, να το ξέρεις —όποιος δεν έχει φάμπρικα δεν ξέρει τι πάει να πει μεροκάματο— είσαι ένα εξάρτημα κυριολεκτικά, ένα γρανάζι μιας μηχανής. Πρέπει να ακολουθείς το ρυθμό της, άμα δεν το κάνεις, θα σε διώξει, άμα δεν το κάνεις, δεν μπορείς, φεύγεις, δεν γίνεται αλλιώς. Πρέπει να είσαι ένα εξάρτημα στη ροή της παραγωγικής διαδικασίας, δεν γίνεται να δουλέψει η μηχανή. Η μηχανή έχει μοτέρ και δουλεύει 24 ώρες το εικοσιτετράωρο, τελεία. Μόνο εσύ μπορείς να τη σταματήσεις. Όταν κάναμε στάσεις εργασίας και σβήναμε μηχανές, ήταν σαν να κάναμε επανάσταση. Δεν τολμούσε ο άλλος να πατήσει διακόπτη στη μηχανή να τη σταματήσει ούτε πέρναγε απ' το μυαλό του. Όταν κάναμε εμείς, λοιπόν, στάση εργασίας κι έπρεπε να σβήσουν οι μηχανές, να μην ακούγεται ο θόρυβος... δηλαδή υπήρχε μία φοβερή αναταραχή μέσα στο συγκρότημα, δεν είναι εύκολα πράγματα αυτά. Λοιπόν, οι αυτοί, οι πασόκοι, λοιπόν, που κάναν όλα αυτά, οπότε γινόσαντε αγωνιστικές κινητοποιήσεις από το ‘81, τότε που ήταν ακόμα Στράτος Κατσάμπας, αλλά ήτανε ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, και απ' το ‘84 ιδιαίτερα και μετά, έκανε απεργία η ΓΣΕΕ, έκανε απεργία η Ομοσπονδία, έκανε απεργία κάτι άλλο —γιατί το εργατικό το είχαν αυτοί εδώ πέρα στην Πάτρα, οι πασόκοι—, μπαίναν όλοι για δουλειά και καθόσαντε έξω από την πύλη 100 —σε εισαγωγικά η λέξη— κορόιδα, κουκουέδες, αριστεροί ή κάποιοι εργάτες που ‘χανε συνείδηση ταξική, να πούμε. Θα μου πεις και άλλοι δεν είχανε ταξική; Είχανε μέσες άκρες, κάτι είχανε, ξέραν ότι ήταν εργάτες, ότι ήταν η τελευταία τρύπα της φλογέρας. Ξέραν ότι είναι ένα κοπάδι πρόβατα και είχαν τους τσοπαναραίους από πάνω, που δίναν διαταγές και ακολουθούσαν, τι να κάνουνε; Έτσι είχανε μάθει και έτσι ήταν και η σχέση, η εργασιακή τους, να πούμε. Μπαίνανε σε όλες τις απεργίες οι πασόκοι μέσα για δουλειά, τον βάζανε. Και καθόμαστε εμείς απ’ έξω, οι κουκουέδες και όσοι άλλοι αριστεροί, και είχαμε τον τίγρη του κόμματος και φωνάζαμε στα ηχεία συνθήματα: «Συνάδελφοι και συναδέλφισσες, ψηλά το κεφάλι! Δεν χρεώνεστε εσείς την απεργοσπασία του ΠΑΣΟΚ και της ΠΑΣΚΕ. Τι να κάνουμε; Ο αγώνας συνεχίζεται» και κάτι τέτοια, δηλαδή, για να δικαιολογήσουμε τα αδικαιολόγητα. Εμείς το χάναμε το μεροκάματο, χάναμε το δώρο παρουσίας, χάναμε το δώρο παραγωγής. Οι άλλοι δουλεύαν, το παίρναν το μεροκάματο. Υπήρχαν και τέτοια ζητήματα.

Αυτά ξεκίνησαν με τις απολύσεις, το 1990;

Όχι, όχι, αυτά γινόσαντε επί ΠΑΣΟΚ. Επί ΠΑΣΟΚ οι πασοκατζήδες δεν κάνανε κινητοποιήσεις. Ήσαντε κυβερνητικοί συνδικαλιστές. Όταν ήρθε η Νέα Δημοκρατία και γίνανε οι πρώτες απολύσεις, τότε πήρανε χαμπάρι ότι δεν πάει πολύ μακριά αυτή η βαλίτζα και αρχίσανε και το στρίψανε. Και εκεί που ήσαντε πραγματικά απεργοσπάστες, γίνανε πραγματικά αγωνιστές, συναγωνιστές, στην πρώτη γραμμή. Γιατί; Γιατί του σχολάσανε τη γυναίκα τ' αλλουνού, τ' αλλουνού του σχολάσανε τη μάνα, του αλλουνού... της αλληνής της σχολάσανε τον γιο, ξέρω 'γω, τι να πούμε, τη φιλενάδα του, τον φίλο του. Δηλαδή, οικογένειες, πλήθος, λαός, δεσμοί, χρόνια μέσα στη φάμπρικα, κάθε μέρα ο ένας δίπλα στον άλλον. Δεν είναι εύκολα πράγματα αυτά να τα ξεπεράσεις. Και γίνανε, να πούμε, αγωνιστές πραγματικά και εν πάση περιπτώσει, αυτά γίνανε... Όμως, να πω κιόλας, να μην τα βγάζω όλα μαύρα, ότι μετά από πολλούς αγώνες, η αριστερά και ιδιαίτερα το ΚΚΕ για όλα αυτά τα ζητήματα που αφορούσαν την εργατική τάξη, τα οποία η δεξιά δεν τα προωθούσε και τα ρέστα, ήρθε το ΠΑΣΟΚ και με έναν τρόπο εξαργύρωσε αυτούς τους αγώνες. Δηλαδή, έφτιαξε τον νόμο 1264, γίνανε σωματεία δημοκρατικά, μη εργοδοτικά, άνθρωπος, κόσμος. Το ξέρεις ότι έκλεισε η Πειραϊκή-Πατραϊκή και απ' την πείρα που είχαν αποχτήσει κάποιοι συνάδελφοι και συναδέλφισσες απ' τις αγωνιστικές κινητοποιήσεις, μ' εκείνους τους συνδικαλιστές, εκείνης της εποχής, αργότερα πιάσανε δουλειά κάπου αλλού και διακριθήκαν στον συνδικαλισμό; Φτάσανε και γίνανε προεδρίνες, πρόεδροι. Σοβαρά, δηλαδή το 'βλεπα και δεν το πίστευα. Λέω: «Κοίτα να δεις τι σχολειό έγινε Πειραϊκή-Πατραϊκή». Δηλαδή, μέσα απ' τις κινητοποιήσεις και απ' το καμίνι αυτό του αγώνα βγήκανε και άνθρωποι που δεν το φανταζόμουνα. Δηλαδή, αυτοί όχι να σκεφτούν να μιλήσουν, δεν είχανε μιλήσει ποτέ σε γενική συνέλευση. Δηλαδή, πώς να στο πω; Άνθρωποι που ήσαντε αφανείς και, όμως, γίνανε, γιατί στο καμίνι ατσαλώνεσαι, γίνεσαι, φτιάχνεσαι. Λοιπόν και έτσι, αυτό το διάστημα, όμως, μέχρι που ήρθε η Νέα Δημοκρατία, το ‘90, υπήρχε, να πούμε, γενικά μια καλυτέρευση. Πολλές φορές, θυμάμαι, κάναμε αντιπαράθεση με τους πασόκους εμείς, της ΕΣΑΚ, και λέγαμε: «Ρε μαλάκα, να πούμε, τι μας λες τώρα; Εδώ πέρα το εργοστάσιο πάει για κλείσιμο, είναι υπερχρεωμένο, το βάλανε στις προβληματικές επιχειρήσεις. Κάτι πρέπει να κάνουμε για την Πειραϊκή-Πατραϊκή, να δούμε εκείνο, να δούμε τ' άλλο». Είχαμε και κάποιες επεξεργασίες, κάποιες προτάσεις, συζητούσαν και οι πασόκοι. Αλλά οι πασόκοι πιο πρακτικοί, να το παραδεχτούμε. Όταν πήγα εγώ για δουλειά, το ‘80, υπήρχαν, ας πούμε, όλα κι όλα 50, ξέρω 'γω τι, 100 ΙΧ, τα οποία τα είχαν περισσότεροι προϊσταμένοι και διευθυντές. Είχαμε κάνα δυο συνάδελφους που κατεβαίνανε ψηλά απ’ τα Ζαρουχλέικα με γαϊδούρια, ένας ερχότανε με το τρακτέρ, σοβαρά. Ερχότανε απ' την Περιβόλα με το τρακτέρ για δουλειά. Πρωί, κανονικά, με το τραχτεράκι, «τσούκου-τσούκου». Λοιπόν και τσακωνόμαστε, γιατί οι πασόκοι βάζανε αίτημα να φτιάξουμε πάρκινγκ, να παρκάρουν τα αυτοκίνητα. Με το ήρθε το ΠΑΣΟΚ, μερικές ειδικότητες στην Πειραϊκή-Πατραϊκή, καθαρίστριες, κάτι άλλοι —δεν τα θυμάμαι καλά τώρα, περνάν τα χρόνια— σχεδόν διπλασίασαν το μισθό τους. Μιλάμε πέσανε αυξήσεις. Άνθρωποι που δεν είχανε στον ήλιο μοίρα, ξαφνικά μπορούσαν κι αγόρασαν ένα μεταχειρισμένο αυτοκίνητο. Άλλαξε τελείως το περιβάλλον, άλλαξε η συνθήκη, άλλαξε η νοοτροπία του κόσμου. Μετά το ‘84, ανέβηκε και η παραγωγή, παρότι δεν είχαμε αφεντικά, ιδιώτες, και ήμαστε κατά το Δημόσιο και παρότι κάνανε ένα σωρό λάθη οι διοικούντες, που είχε διορίσει το ΠΑΣΟΚ, άσχετοι άνθρωποι και τα ρέστα, τι γινότανε; Ο κόσμος ανέβασε και την παραγωγή, δηλαδή ήτανε πιο αποδοτικός, χωρίς να έχει εκείνο το άγχ[00:40:00]ος, να πούμε, του φόβου της απόλυσης και την τρομοκρατία, εκείνο το κλίμα που υπήρχε επί Στρατοκατσαμπαίων. Λειτούργησε κάπως διαφορετικά και ο κόσμος —που λένε, βλακείες που λένε οι άνθρωποι που δεν ξέρουνε— δούλεψε και δούλεψε και περισσότερο, γιατί σε κάποιους τομείς αυξήσαμε και την παραγωγή σε σχέση με το πώς ήταν η παραγωγή με τα αφεντικά, ας πούμε. Αυτά γίνανε, αυτά, δηλαδή κάποια θετικά γίνανε, τι να λέμε; Και υπαλληλοποιήσεις γίνανε και κάποιες αυξήσεις που δοθήκανε, αυτά γίνανε επί ΠΑΣΟΚ. Και γίνανε και με το σωματείο, που το ελέγχαν πασόκοι, έτσι; Θα μου πεις: «Αυτά ήταν αβανταδόρικα, Τριαντάφυλλε, διότι τους στήριζε η κυβέρνηση, να μη χάσει τον έλεγχο του σωματείου, για να μπορούν να ελέγχουν καλύτερα όλο το σκηνικό». Ναι. Αλλά με κείνο και με τ' άλλο, με τα δικά μας τα αντιπολιτευτικά, με τις δικές μας, ας πούμε, τις οχλήσεις συνέχεια, που δεν τους αφήναμε σε ήσυχο κλαρί και τα ρέστα —να πάρουμε κι εμείς ένα μερίδιο—, αλλά και για τη δικιά τους την προσπάθεια, για να εξυπηρετήσουν τον δικό τους τον σκοπό, ήρθανε κάποια πράγματα, τα οποία δεν μπορεί να τα αγνοήσεις, να τα περάσεις στο ντούκου, ότι δεν ήσαντε πράγματα χρήσιμα για τους εργαζόμενους της Πειραϊκής-Πατραϊκής. Εν πάση περιπτώσει, όταν γίνανε οι πρώτες απολύσεις, άλλαξε το σκηνικό, κάναμε την κατάληψη. Κάναμε την κατάληψη τότε.

Πώς πάρθηκε αυτή η απόφαση; Τι συζητήσατε—

Η απόφαση αυτή, ήμαστε... το περιμέναμε να γίνει κάτι τέτοιο. Κάποια στιγμή πέταξαν εκεί, να πούμε, τις λίστες στην πύλη και το σκάσανε ο προσωπάρχης και ο διευθυντής, το σκάσαν από το συγκρότημα και μείναν οι λίστες εκεί στο φυλάκιο και τρέχαμε εμείς τώρα. Βγήκε όλος ο κόσμος, τρελάθηκε μόλις το μάθανε. Δηλαδή, ξέρεις—

Οι λίστες των απολυμένων;

Ναι, ναι οι λίστες. Και τι συνέβη; Αυτό δεν το έχω ξαναδεί στη ζωή μου. Το έχω γράψει κιόλας τώρα στο πρώτο άρθρο που έφτιαξα για τα 10 χρόνια μετά. Δηλαδή, σαν τρελός ο κόσμος, αφού είδε ότι πάει εκεί το πράγμα, καλοκαίρι ήτανε κιόλας, σαν τρελός ο κόσμος έτρεχε στο εργοστάσιο, για να βρει τις λίστες, να δει μήπως είναι γραμμένο το όνομά του. Και να βλέπεις τις γυναίκες, τους άντρες, να παρατάνε τις δουλειές —ούτε απ' το μυαλό σου να περνάει—, να παρατάνε τις δουλειές —παραγωγική διαδικασία, κλείναν τα εργαλεία και βγαίναν έξω—, να βρούνε τις λίστες, δηλαδή μήπως είναι το όνομά του. Δηλαδή, ένα τρομερό θέαμα να βλέπεις. Και μόλις έβλεπε μία γυναίκα, μία συναδέλφισσα να βλέπει το όνομά της, να βάζει τα κλάματα και να βλέπεις: «Τι έπαθες;», της έλεγε η άλλη. «Να, με έχουνε μέσα», ξέρω 'γω. Δηλαδή, μια κηδεία, δηλαδή ένα πράγμα, δηλαδή, τον Μητσοτάκη, αυτό το πράγμα, να μην πάει και να μην ξαναγυρίσει. Και όμως κυρία μου, βγήκε από αυτόν, να πούμε, και ο γιος του, να πούμε, που είναι τρεις φορές χειρότερος πρωθυπουργός της Ελλάδας. Αυτή είναι η Ελλάδα δυστυχώς, Κατερίνα μου.

Πόσα άτομα ήτανε τότε στους απολυμένους;

Ήτανε 700 άτομα, 604 ήταν απ' το συγκρότημα της Πάτρας και 100 ήταν απ' τον Κρόνο, μια θυγατρική που είχανε φτιάξει πασόκοι και ήταν κοπής-ραφής. Ήταν κάπου εκεί πάνω, στους δρόμους αυτούς, εδώ —πώς το λένε;—, τις παραγλαύκειες οδούς, εκεί πάνω κάπου ήταν αυτό το εργοστάσιο. Εκεί το έκλεισε όλο, τους έδιωξε όλους εκεί. Από δω κάτω, χωρίς να... με επιμέλεια οι νεοδημοκράτες είχανε αφαιρέσει από μέσα πρόσωπα τα οποία ήτανε προσκείμενα στη Νέα Δημοκρατία και κυρίως απολύσανε πασόκους και κουκουέδες. Λοιπόν, θα σου διαβάσω ένα σημείο απ' τα 10 χρόνια, άκου να δεις, δηλαδή έτσι το ‘χω φτιάξει ωραία: «Σπάνια βλέπει άνθρωπος τόσο τραγικές στιγμές και τόσο δραματικά γεγονότα να εξελίσσονται, σαν αυτά που έγιναν στο εργοστασιακό συγκρότημα της Πειραϊκής-Πατραϊκής της Πάτρας, όταν πριν 10 χρόνια, σαν σήμερα, 21/9/1990 απολύθηκαν οι πρώτοι 604 συνάδελφοι και συναδέλφισσες. —Μιλάω για το συγκρότημα μόνο της Πάτρας, έτσι;— Εργαζόμενοι, γυναίκες και άνδρες με προσφορά χρόνων στην παραγωγή πλούτου, φωνάζοντας και κλαίγοντας εγκατέλειπαν τις δουλειές τους και τρομοκρατημένοι έβγαιναν απ' τα τμήματα και τα γραφεία αναζητώντας τις καταστάσεις του απολυμένου προσωπικού, για να δουν αν είναι γραμμένο το όνομά τους. Ήταν το πρώτο δυνατό χτύπημα. Λόγω του κλίματος που δημιουργήθηκε, περισσότεροι από 40 συνάδελφοι χάθηκαν απ' τις πρώτες απολύσεις, ως το οριστικό κλείσιμο της ΠΠ, τον Νοέμβριο του 1992, με πρώτο θύμα τον αλησμόνητο συνάδελφο Χρήστο Γούσκο, που τον πρόδωσε η καρδιά του, στις πρώτες μέρες της κατάληψης της φάμπρικας». Και πώς τελειώνει αυτό το αρθράκι; Λοιπόν: «Στη μνήμη αυτών των πρώτων θυμάτων, ας αφιερώσουμε το παρακάτω απόσπασμα απ' το κεφάλαιο του Μαρξ: "Χρυσάφι κίτρινο, αστραφτερό χρυσάφι, σαν έχεις κάμποσο απ' αυτό μπορείς το μαύρο άσπρο να κάνεις, όμορφο το σιχαμερό, δίκαιο το άδικο, ευγενικό το πρόστυχο, νιο το γέρο, παλικαρά τον άνανδρο. Τούτος ο κίτρινος σκλάβος θρησκείες χτίζει και γκρεμνά, βλογάει καταραμένους, κάνει την γκρίζα λέπρα λατρευτή, θρονιάζει κλέφτες στον γερουσιαστών τις έδρες και τους χαρίζει τίτλους, γονυκλισίες και επευφημίες. Αυτό είναι που κάνει νιόνυφη ξανά τη γερασμένη χήρα"», αγαπητή Κατερίνα. Αυτά τα γράφαμε... πότε είναι εδώ; Ναι, 2000-2002. Λοιπόν, περνάνε τα χρόνια. Έτσι, λοιπόν, γίνανε οι πρώτες απολύσεις, κάτσαμε εκεί μέσα καμιά εξηνταριά μέρες.

Τι γίνεται, αμέσως μετά που βλέπετε τις λίστες των απολυμένων, αμέσως μετά τι γίνεται;

Αμέσως γίνεται ένα έκτακτο διοικητικό συμβούλιο και κατευθείαν αρχίζουμε, για να μας κυνηγάνε νομικά εκεί πέρα, τα ξέρανε καλύτερα αυτοί που είχαν και τον απόλυτο έλεγχο του σωματείου, οι φίλοι μας οι πασόκοι, και κάναμε εικοσιτετράωρες επαναλαμβανόμενες απεργίες. Μαζευόμαστε μέσα, αρχίζουμε σιγά σιγά οργανώνουμε το συσσίτιο, πολλοί συνάδελφοι, συναδέλφισσες στην ημέρα, για να κάνει, να μαγειρέψει κάποιος, να κάνει μια δουλειά κάποιος άλλος. Μερικοί, όπου μπορούσαν, να βρούνε κάνα χαρτζιλίκι, γιατί ήμαστε και απλήρωτοι όλο αυτό το διάστημα, που είχαμε την κατάληψη, δυο μήνες. Μαγειρεύαμε εκεί και παίρναμε και φαΐ για το σπίτι. Μέσα το συγκρότημα της Πειραϊκής-Πατραϊκής είχε εστιατόρια, πέρα, δηλαδή, απ' τις κουζίνες που κάναμε κολατσιό, τμηματικά, όλα τα τμήματα. Δηλαδή, σε ένα τμήμα είχαμε 100 εργαζόμενους, δεν πήγαιναν και οι 100 για κολατσιό, πηγαίναν 30, 30, πώς να σ' το πω; Είχαμε 8-10 κουζίνες. Είχαμε, όμως, και μια κεντρική κουζίνα, όπου μέσα λειτουργούσε εστιατόριο και οι εργαζόμενοι συνάδελφοι και συναδέλφισσες της Πειραϊκής–Πατραϊκής, που συνήθως αυτοί που ήσαντε μόνοι τους, αλλά και ζευγάρια... Δηλαδή, μια κοπελιά είχε κατέβει απ' το χωριό, είχε πιάσει μια γκαρσονιέρα, γιατί να πάει να φάει έξω, να πούμε; Έτρωγε στην Πειραϊκή-Πατραϊκή πολύ φθηνά. Αυτά ήτανε... τα ‘χε η Πάτρα και από οργάνωση της Πειραϊκής... Τι στη Γερμανία να πήγαινες για δουλειά, τι στην Πάτρα να δούλευες στην Πειραϊκή-Πατραϊκή νόμιζες ότι ήσουνα στη Γερμανία. Σ' αυτά τα θέματα δεν μπορούμε να πούμε, να κατηγορήσουμε, δηλαδή, τα παλιά τα αφεντικά απ' την οργάνωση. Άλλωστε, να μην το κρύβουμε, αν λειτούργησε όλα αυτά τα χρόνια που λειτούργησε η Πειραϊκή-Πατραϊκή και αν απέδωσε αυτά που απέδωσε, όσο ήτανε κάτω απ' τον Οργανισμό Ανασυγκρότησης, μέχρι που την έκλεισε ο Μητσοτάκης, ήτανε γιατί είχε την κεκτημένη ταχύτητα που είχαν κληρονομήσει από τους Στρατοκατσαμπαίους. Σιγά τα καινούργια πράγματα που μεθόδευσε και έβαλε μέσα το ΠΑΣΟΚ. Η Νέα Δημοκρατία ανέλαβε, το μόνο που την ενδιέφερε απ' το ’90 και μετά ήταν πώς να την κλείσει. Λοιπόν—

Πώς είχατε οργανώσει το συσσίτιο, δηλαδή, εκεί μέσα;

Θα σου πω, θα σου πω. Εκεί, λοιπόν, μέσα στα μαγειρεία αυτά πήγαινε ο κάθε συνάδελφος και έτρωγε κάθε μέρα. Εκεί είχαμε κάνα δυο συναδέλφους που είχανε δουλέψει μάγειρες σε καράβια, σε εστιατόρια, προηγούμενη δουλειά, και στην τώρα δουλεύαν στην Πατραϊκή. Το είχαμε οργανώσει πολύ καλά. Και συναδέλφισσες και συνάδελφοι είχανε φτιάξει την ομάδα που στήριζε τα μαγειρέματα με πρόγραμμα κανονικό, τη μία μέρα πατάτες γιαχνί, την άλλη, ξέρω ‘γω τι, μια φασολάδα, την παράλληλη κάτι άλλο, ας πούμε. Όχι μην... ωραία πράγματα, σπάνια... δηλαδή, στη βδομάδα μέσα αν είχαμε μια φορά κρέας, ας πούμε. Βέβαια, μας στέλνανε κι ο κόσμος απ’ έξω. Είχαμε ενισχύσεις φοβερές και οικονομικές και σε υλικά. Έφερνε ο κόσμος. Τι να κάνει ο κόσμος; Συγγενείς, ξέρεις, φίλοι, λίγο πολύ η Πειραϊκή-Πατραϊκή ήταν σκορπισμένη σε όλη την πόλη, έτσι καταλαβαίνεις με έμμεσο και άμεσο τρόπο είχανε σχέση όλοι με την Πατραϊκή. Φαγητά απ' τα σπίτια τους, κοτόπουλα, πηγαίνανε στις ψησταριές αγοράζανε, φέρνανε. Τι να... Εν πάση περιπτώσει. Και σ' αυτό το εστιατόριο φτιάξαμε μια καλή οργάνωση και έτσι κατεβαίνανε, μαγειρεύανε και φέρνανε, ξέρεις, τα ταψιά και τα καζάνια κάτω, στο φυλάκιο και εκεί έμπαινε σειρά ο κόσμος και έπαιρνε φαγητό. Είχαμε πάρει και πλαστικά, τέτοια, για συσκευασίες, όπου πολλοί συνάδελφοι βάζανε φαγητό, να το πάρουνε και στα σπίτια τους. Μερικές φορές πραγματικά, είχαμε και τον Θανάση τότε εκεί που μαγείρευε, ήτανε πραγματικά... Δηλαδή, για τόσες χιλιάδες κόσμο, τόσο πολύ φαγητό... και απ' τον στρατό έχω περάσει, τέτοια νοστιμιά... στην Πατραϊκή όποιος έτρωγε ευχαριστιόταν, σε αυτά καλά τα πηγαίναμε. Μετά είχαμε φτιάξει ολόκληρα κλιμάκια με περιφρούρηση. Α, να πω ότι φέραν τα ΜΑΤ οι δεξιοί. Δεν το είχανε μετρήσει καλά και, βέβαια, έγινε μία κίνηση από το προεδρείο και το ‘χω αναγνωρίσει και το ‘χω χρεώσει στον Διαμαντή, που βγαίνει και λέει —είχαμε φτιάξει ραδιοφωνικό σταθμό, αλά Πολυτεχνείο, παλιά, ξέρεις, και τα ρέστα και είχαμε και έναν ο οποίος ήταν έμπειρος ερασιτεχνατζής, άνθρωπος ικανός και συνέχεια προπαγανδίζαμε τις θέσεις του σωματείου με τραγουδάκια αγωνιστικά και τα ρέστα— και βγαίνει και λέει: «Μας στείλαν τα ΜΑΤ μετά από...». Στείλαν τα ΜΑΤ... Τι να σου πω, ρε Κατερίνα; Για να ‘ρθεις από την Τέρψη, ας πούμε, στην Πειρ[00:50:00]αϊκή–Πατραϊκή, να πας τώρα με τα πόδια, σβέλτα, θες τουλάχιστον 20 λεπτά. Μια γυναίκα μεγάλη, σαν τη μάνα μου, θέλει τουλάχιστον μισή ώρα. Για πότε η μάνα μου ξεκίνησε με τα πόδια από το πατρικό μου το σπίτι, που ήταν εκεί πέρα, στην Βενιζέλου, που είναι τώρα, να πούμε, ξέρω ‘γω, και ήρθε στην Πειραϊκή-Πατραϊκή, αυτό το πράγμα δεν μπόρεσα ποτέ να το... Μια ταλαιπωρημένη γυναίκα, μεγάλη γυναίκα ήρθε με τα πόδια. Μου το ’πε, την είδα έξω απ' το εργοστάσιο. Δεν μπορείς να φανταστείς πόσος κόσμος μαζεύτηκε έξω από την πύλη της Πειραϊκής–Πατραϊκής, στην ιδιωτική οδό, κάτω, στην Ακτή Δυμαίων. Αυτή εκεί... πού είναι το λιμάνι; Από κάτω ήτανε... είχε κάτι μπασκέτες, κάτι τέτοια τότε ο χώρος τότε εκεί, στην Πειραϊκή–Πατραϊκή, και εκεί μέσα είχανε βάλει διμοιρίες τα ΜΑΤ, μέσα, να πούμε, ο Μητσοτάκης, να μας τσακίσει στο ξύλο.

Εσείς πόσος κόσμος ήσασταν μες στο εργοστάσιο;

Εκεί, μέσα στο εργοστάσιο εκείνη τη στιγμή αν είμαστε, ας πούμε, γύρω στα 1.000 άτομα, γιατί δεν μπορείς... Είχες και μωρομάνα, η μωρομάνα δεν μπορεί να είναι όλη την ημέρα εκεί πέρα, μπορεί να 'λειπε εκείνη τη στιγμή. Τότε που είχαν έρθει αυτοί... αλλά με το που ήρθε, να πούμε, από το ραδιόφωνο η πληροφορία ότι έρχονται τα ΜΑΤ, να μας βαρέσουνε, ξέρω ‘γω τι, και είχανε μαζευτεί από κάτω, δέκα-δεκαπέντε χιλιάδες κόσμος μαζεύτηκε. Δηλαδή, δεν έχει ξαναγίνει αυτό το πράγμα στην Πάτρα κι ούτε πρόκειται να ξαναγίνει ποτέ. Κόσμος ερχόταν απ' τα Ζαρουχλέικα, από τα Κρύα Ιτεών, απ' τις εργατικές, απ' το Ψαροφάι, απ' τον Αη–Γιάννη, απ' την Τέρψη, δηλαδή ερχόταν από παντού κόσμος, για να μας συμπαρασταθεί στο εργοστάσιο. Βέβαια, άμα κάνανε κανένα αστείο και μπαίνανε μέσα τα ΜΑΤ... Πολλοί είχανε φροντίσει —να τα λέμε τώρα, που πέρασαν τα χρόνια— και μέσα στα πορτ μπαγκάζ είχανε καραμπίνες, γιατί είχαμε πολλούς κυνηγούς στην Πάτρα εκεί. Είχανε καραμπίνες. Μέσα στην Πειραϊκή-Πατραϊκή από κάτω στα υπόγεια του βαφείου, του Α εργοστασίου, υπήρχανε χημικοτεχνικά, που άμα έπεφτε μια σταγόνα από εκείνο το οξύ επάνω σου, τρύπαγες απ' τη μια στιγμή στην άλλη. Είχαμε απλώσει μάνικες από τα πυροσβεστικά σημεία, δηλαδή υπήρχε οργάνωση. Πρώτα πρώτα, υπήρχε δίκτυο με walkie-talkie κανονικά, υπήρχε η κεραία, υπήρχε τα πάντα, υπήρχανε περιφορές γύρω από τη μάντρα της Πειραϊκής–Πατραϊκής. Είναι 200 στρέμματα, είναι τεράστιος ο χώρος και υπήρχανε γύρω γύρω περιπολίες, μέσα σε κάθε γωνία, σε κάθε σημείο κρίσιμο, που κρίναμε, και αναλόγως πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι το σημείο με φράχτες και με μάντρες και τα ρέστα. Υπήρχαν μόνιμα συνάδελφοι και συναδέλφισσες με πρόγραμμα βαρδιών. Ο καθένας ήξερε στο φυλάκιο κάτω ότι υπήρχανε τα ονόματα αυτά, πάνε σε αυτό το πόστο και φυλάνε αυτές τις ώρες. Δηλαδή, για φοβερή οργάνωση, αυτά τα πράγματα νομίζω ότι από πλευράς, ας πούμε, δραστηριοποίησης πάνω στην κατάληψη δεν έχουνε συμβεί σε πολλές περιπτώσεις σ' όλη την Ελλάδα. Ήτανε μια μοναδική εμπειρία.

Οπότε, τα ΜΑΤ εκείνη την ημέρα έφυγαν από μέσα;

Ναι. Μα, εγώ ο ίδιος μου έτυχε, γιατί είμαι στο διοικητικό συμβούλιο πλέον, κι όπως κατεβαίνουμε κάτω, Ακτή Δυμαίων και ιδιωτική οδό, Πειραϊκή–Πατραϊκή, εκείνη τη στιγμή, όπως έρχεται κι ο κόσμος... αυτά γίνονται, δηλαδή, σε κλάσματα, σε λεπτά, σε... δηλαδή σε... Όλα αυτά να κρατήσανε το πολύ μία ώρα, δηλαδή, αυτά τα κρίσιμα, οι κρίσιμες στιγμές, που λέμε. Και έχω μπροστά μου μια διμοιρία ΜΑΤ και κάποια στιγμή είναι τόσος ο κόσμος, που περικυκλώνει περιμετρικά τη διμοιρία των ΜΑΤ. Εγώ έχω συνεννοηθεί με το προεδρείο και τ' άλλα μέλη του διοικητικού συμβουλίου ότι ακόμα και τα ΜΑΤ πρέπει να τα προστατεύσουμε, ώστε να μην γίνουν έκτροπα, τα οποία μπορεί να γυρίσουν μπούμερανγκ εναντίον μας. Δεν το 'χω ξαναπάθει ποτέ στη ζωή μου κι ούτε πρόκειται να μου ξανασυμβεί, περιφρούρησα «Πίσω, πίσω!». Δηλαδή ο κόσμος αν τους έκανα «φιου», να τους σφυρίξω —Κατερίνα μου, σου μιλάω εν τιμής— αν έκανα «φου» στον κόσμο, δηλαδή παράκουγα τη συνεννόηση που είχαμε κάνει στο διοικητικό συμβούλιο, τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου, που είχαμε και την πρώτη ευθύνη εκεί πέρα για την κινητοποίηση, λοιπόν, αν παράκουγα αυτή την απόφαση και σφύραγα στον κόσμο: «Απάνω τους», δεν ξέρω που θα κατέληγε το πράγμα. Και το 'χω και το λέω καμιά φορά, για να γελάσουμε με τα εγγόνια μου: «Εγώ ρε —τους λέω— περιφρούρησα μια διμοιρία των ΜΑΤ, τι να μου πουν εμένα τα ΜΑΤ;». Περιφρούρησα μία διμοιρία των ΜΑΤ, κυριολεκτώ. Δηλαδή, άμα έκανα... Δηλαδή... «Πίσω ρε!», τους έλεγα. Φώναζα, για να μείνει ο κόσμος... Δεν μπορείς να φανταστείς τι κόσμος ήταν αυτός! Τώρα παλικαράκια εκεί χάμω, να πούμε, 25-30 χρόνων το καθένα, πάει να βγάλει ένα μεροκάματο στην αστυνομία και, δηλαδή, να την πέσουνε πάνω τώρα; Καταλαβαίνεις τώρα τι θα γινότανε εκεί πέρα. Και άντρες δουλεμένοι, όχι της πλάκας, φαμπρικιάρηδες. Θα τους ισοπεδώνανε, δεν πα να είχαν ασπίδες; Μιλάμε για πλήθος, δεν μπορείς να καταλάβεις. Εν πάση περιπτώσει, πέρασε κι αυτό το επεισόδιο.

Κάποια στιγμή, αφού ζοριστήκαν πολύ, είχαμε και δημοτικές εκλογές τότε... Όπως βλέπεις αποφεύγω να μπαίνω σε ονόματα, ας τους κρίνει η ιστορία. Αν κι εγώ έχω κάνει κριτικές έτσι με ονόματα, αλλά όσο περνάνε τα χρόνια, εκείνη —πώς να το πω;— η ένταση που υπήρχε στα νιάτα μας, είναι... πώς το λέει; Μαλακώνεις λίγο λίγο, ας πούμε, δεν μπορείς να είσαι τόσο σκληρός σε όλα, τόσο αυστηρός σε όλα, τόσο απόλυτος σε όλα. Το βλέπεις και λίγο ανθρώπινα, το βλέπεις και λίγο ψυχικιάρικα. Και, εντάξει, να πούμε, τι να πεις; Ήτανε μια μοναδική εμπειρία. Ζοριστήκανε κι αυτοί τότε εκεί με τις δημοτικές εκλογές και κάναμε ένα μνημόνιο μετά τις δημοτικές εκλογές. Κάναμε ένα μνημόνιο εκεί στο Porto Rio, δεν είχε γίνει ακόμα καζίνο τότε. Είχαν έρθει κάποιοι παράγοντες της δεξιάς απ' την Αθήνα εκεί. Κάναμε μια συμφωνία η οποία ήτανε πολύ ικανοποιητική. Σπάνια, δηλαδή, σε τέτοιες περιπτώσεις απολύσεων, να γίνει, ας πούμε, μια τέτοια αλλαγή, να παίρνουνε κόσμο πίσω και τα λοιπά και τα ρέστα. Βέβαια, αυτό το μνημόνιο ο Μητσοτάκης, γιατί τέτοιοι είναι οι Μητσοτάκηδες, δεν το ολοκλήρωσε στην υλοποίησή του ποτέ. Έφτασε μάλιστα εκείνη την περίοδο που είναι να μας φέρνει πίσω εργαζόμενους, έτσι όπως είχαμε συμφωνήσει και είχανε βάλει και την υπογραφή τους —ξέρεις, κάτι υπογραφές που βάζουν αυτοί—, λοιπόν, άρχισε και δεν μας έφερνε πρώτες ύλες στο εργοστάσιο. Ο Μητσοτάκης, να το ξέρεις, προτού κλείσει την Πειραϊκή-Πατραϊκή, το ‘92, για δυο-τρεις μήνες είχε τον κόσμο στην Πειραϊκή-Πατραϊκή και καθότανε. Στα περισσότερα τμήματα δεν έφερνε πρώτες ύλες και έβλεπες γυναίκες που... μιλάμε να τις έβλεπες τις γυναίκες, όταν αδειάζανε τις κλώστρες στα μασούρια, μέσα στα κάρα και το τρέξιμο που κοπανάγανε. Δηλαδή, δεν μπορείς να φανταστείς τώρα... να μην πούμε μέχρι που ιδρώνανε. Δηλαδή, γυναίκες δουλεμένες. Δουλεμένες! Αυτές τις λέω ηρώισσες εγώ. Δηλαδή, γιατί δεν είχανε μόνο το μεροκάματο και τέτοιον κόπο, να έχουνε μια χαρά και το νοικοκυριό τους στο σπίτι, να μεγαλώνουν μια χαρά τα παιδιά τους και μερικές απ' αυτές βγάλανε και παιδιά και σπουδάσανε. Να έχουν το νοικοκυριό, τον άντρα, όλα στη θέση τους, να πούμε, και να έρχεται να κάνει και το μεροκάματο. Για τέτοιες γυναίκες! Λοιπόν και τι σου έλεγα για τις γυναίκες τώρα και κόλλησα; Από πού φύγαμε;

Για το μνημόνιο.

Για το μνημόνιο, ναι. Είχαν τις γυναίκες, λοιπόν, και καθόσαντε μες στις κουζίνες, για να μαζεύονται όλοι και να κουβεντιάζουν, κάτι, να περνάει και η ώρα, 8 ώρες, και κεντάγανε και πλέκανε. Και οι άντρες παίρνανε στη ζούλα κολιτσίνες και παίζανε κολιτσίνα μες την κουζίνα. Τους είχε ο Μητσοτάκης, τους πλήρωνε και τους δημιουργούσε ταυτόχρονα ψυχολογία ότι: «Παιδιά έχετε τελειώσει». Για να μη τους σκάσει ξαφνικό, όπως έγινε με τις πρώτες απολύσεις και γίνει πάλι της κακομοίρας στην Πάτρα. Το πήγαινε λάου λάου τότε. Δηλαδή, έκανε ολόκληρη προεργασία, είχε δυο-τρεις μήνες, δηλαδή, τον κόσμο να μη δουλεύει και τον πλήρωνε. Εγώ γύριζα σαν το Βέγγο, δηλαδή το ηθικό μου… Πήγαινα στους διευθυντές και τους έλεγα: «Ρε δεν ντρεπόσαστε ρε;», τους λέω, να πούμε. «Εδώ είσαστε, να πούμε, στελέχη από Κατσαμποστραταίων, στελέχη και μετά με το ΠΑΣΟΚ, στελέχη ακόμα και δεν παίρνετε μία πρωτοβουλία, μία ευθύνη, να βγείτε μπροστά να πείτε: "Διευθύνω ένα τμήμα και δεν μου φέρνετε πρώτες ύλες να δουλέψει το τμήμα μου και οι εργάτες που έχω στην ευθύνη μου κάθονται, γιατί δεν έχουνε δουλειά να κάνουν και είναι μέσα στις κουζίνες και κεντάνε οι γυναίκες, να πούμε, αντί να βγάζουν μασούρια από τις κλώστριες και να φτιάχνουμε νήματα, να τα κάνουμε υφάσματα, να τα πουλάμε στην αγορά, να παίρνει λεφτά το εργοστάσιο;”».

 Άρα εκείνη η απεργία έληξε μ' αυτό το μνημόνιο που υπογράφηκε τότε, στο Porto Rio;

Ναι, έληξε με το μνημόνιο, να το πάμε λίγο μπρος πίσω—

Ναι—

Κι εγώ, μην νομίζεις, τώρα τα μπερδεύω λιγάκι. Λοιπόν, έληξε με το μνημόνιο. Μπήκαμε για δουλειά, δουλέψαμε μέχρι κοντά το ‘92 και αυτός λίγο λίγο... ό,τι μπορέσαμε και υπήρχαν τότε και κινητοποιήσεις και συγκρούσεις. Είναι αυτά, άμα τα ψάξουμε τώρα και στον τύπο εδώ, τοπικά, και τα λοιπά, όποιοι κρατάνε αρχεία, εγώ έχω ένα μικρό αρχείο. Γίνανε πράγματα, δηλαδή, δεν σταμάτησε, ήμαστε συνέχεια εν γρηγόρσει, εν βρασμώ, γιατί ξέραμε ότι αυτός είπε προεκλογικά θα τα κλείσει. Έκανε και τις πρώτες απολύσεις, ήταν λίγο πολύ... είχαμε κατασταλάξει. Αλλά αυτή η μεθόδευση να έχει τρεις μήνες, τόσο, πόσο καιρό ήτανε, και να μη μας φέρνει πρώτες ύλες, να μπορεί να δουλέψει το τμήμα, για να έχει τον εργαζόμενο μέσα και να τον πληρώνει... κατάλαβες; Τα έδινε από την τσέπη του ο κερατάς. Από την τσέπη του τα 'δινε αυτά τα λεφτά, δεν ήταν του ελληνικού λαού λεφτά. Και δεν τον έβαζε να δουλέψει, προκειμένου να του φτιάξει την ψυχολογία ότι: «Κοίταξε να δεις, τελείωσες κύριε. Να, εδώ δεν έχουμε ούτε, τάχα μου, λεφτά να αγοράσουμε πρώτες ύλες». Και έτσι κάποια στιγμή, περάσανε το λουκέτο το ‘92, νομίζω ήτανε 31 Οκτώβρη του 1992, ο κύριος —σε εισαγωγικά— Μητσοτάκης Κώστας, ο ψηλέας, έβαλε το λουκέτο στην Πειραϊκή-Πατραϊκή.

Τη θυμάστε εκείνη την ημέρα;

Πώς δεν τη θυμάμαι;

 Πού ήσασταν;

Πού... Εκεί ήμασταν, εκεί ήμασταν, εκεί ήμασταν, στο σωματείο, γύρω γύρω. Μετά κάτσαμε εκεί μέσα, δεν φεύγαμε. Δεν φεύγαμε εμείς... αλλά δεν φύγαμε από το κτιριακό συγκρότημα, καθόμαστε εκεί μόνιμα. Μετά όσοι μπορούσαν κάνανε κάνα μεροκάματο από δω, από κει. Τα χαρτζιλίκια δεν υπήρχανε πλέον. Εγώ κοίταγα από δω, κοίταγα από κει κάνα μεροκαματάκι και όπου μπορούσα πήγαινα, έκανα. Αλλά πήγαινα και συνέχεια στο σωματείο, ήμουνα και στο διοικητικό συμβούλιο. Σιγά σιγά το σηκώσαμε το θέμα, ότι τώρα που θα 'ρθει το ΠΑΣΟΚ, αφού ήτανε μαζί μας σ' όλον αυτόν τον αγώνα κόντρα στη δεξιά και στο κλείσιμο και στις απολύσεις, να την επαναλειτουργήσει, και να μπει σε μια σειρά το πράγμα και τα λοιπά. Εκεί, το ‘93, γίν[01:00:00]ανε πάλι εκλογές, αν το θυμάσαι, τις κέρδισε ο Αντρέας και ξανάρθε πίσω, πήρε τη ρεβάνς. Και τις κέρδισε με την υπόσχεση —κάτω, στο λιμάνι τότε, θυμάμαι εκείνη τη συγκέντρωση— ότι όταν θα ξαναγίνει το ΠΑΣΟΚ κυβέρνηση, η Πειραϊκή-Πατραϊκή θα επαναλειτουργήσει. Και είναι αλήθεια ότι ήρθε το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία και κάποιες συνεννοήσεις που γίνανε με το σωματείο, μετά από πιέσεις και άλλες δράσεις... ήμαστε λίγο πολύ όλοι μαζί τότε, ας πούμε. Δηλαδή, δεν υπήρχε πλέον η γκρίνια που είχαμε παλιά. Α, να σημειώσω ότι στην κατάληψη, η παράταξη της ΔΑΚΕ, η συνδικαλιστική της ομάδα εκεί πέρα, είχε τραβήξει τους δεξιούς συναδέλφους απ' τους αγώνες. Οι δεξιοί συνάδελφοι δεν συμμετείχαν στις κινητοποιήσεις. Κάποιοι που είχανε ξεφύγει και ήσαντε... δηλαδή μπορεί να ρίχνανε κάνα ψήφο στη Νέα Δημοκρατία, δεν είχαν τέτοιους δυνατούς δεσμούς με τον χώρο της Νέας Δημοκρατίας και ήτανε χαλαροί και μπορούσανε και ερχόσαντε και στην κατάληψη. Αυτοί που ήσαντε, δηλαδή, περισσότερο, μιλάμε τουλάχιστον για 500 άτομα, δεν ερχόσαντε στις κινητοποιήσεις και είχανε φτιάξει μια «Επιτροπή Σωτηρίας», όπου σιγά σιγά υποσκάπτανε —πώς να το πω;—, σαμποτάρανε τον αγώνα, γιατί βγάζανε ανακοινώσεις, λέγανε κατά της κινητοποίησης, ότι: «Εμείς θέλουμε ν' ανοίξει το εργοστάσιο, και αυτοί είναι έτσι και αλλιώς κι εμείς είμαστε τα καλά παιδιά». Τελικά τους κοροϊδέψαν όλους αυτούς οι δεξιοί. Τα κάποια λεφτά επί Σημίτη για επαγγελματική αποκατάσταση αυτοί δεν τα πήρανε. Γιατί αν ήσαντε στον αγώνα, θα τα παίρνανε. Τους πήραν οι δεξιοί, τους βγάλανε απ’ έξω, τους τάξανε ότι: «Εσείς που είσαστε καλά παιδιά και δεν συμμετέχετε στον αγώνα...». Αυτά να τα γράψεις όλα, να τα ακούνε και οι νεότεροι. Μην τους πιστεύετε, αυτά είναι, δηλαδή, πρακτικές πλέον που δεν αξίζουν τον κόπο να ασχοληθείς μαζί τους. Τους τάζανε τους ανθρώπους ότι: «Εσείς που είσαστε καλά παιδιά...». Σαν κι εκείνον με το αβγό. Του έδωσε ένα αβγό και του λέει: «Μην το πεις σε κανένανε». Και καμιά φορά όταν θέλανε να τρέξουν περισσότερο, είχε δώσει σ' όλους από ένα αβγό το αφεντικό. «Εσύ με τ' αβγό», του φώναζε και έσκαβε με το ξινάρι ο άλλος και του φώναζε από μακριά. Καθότανε κάτω από το δέντρο το αφεντικό, του έλεγε: «Εσύ με τ' αβγό», για να τρέξει περισσότερο. «Εσύ, σε έχω σε ειδική μεταχείριση». Λοιπόν, έτσι τους λέγανε και οι δεξιοί: «Εσύ με τ' αβγό». Λοιπόν: «Εσείς μακριά απ' τον αγώνα, απεργοσπάστες, τίποτα στην κατάληψη, καλά παιδιά και αφού θα είσαστε καλά παιδιά, θα τους το ξανανοίξουμε το εργοστάσιο και μόλις ξανανοίξει το εργοστάσιο, οι πρώτοι που θα μπείτε για δουλειά θα είσαστε εσείς οι δεξιοί, γιατί είσαστε δικά μας παιδιά». Αυτό τους λέγανε και τους κοροϊδεύανε από την κορφή μέχρι τα νύχια, τους κοροϊδεύανε, δηλαδή, να πούμε, από όλες τις πλευρές, ήταν ένα ψέμα. Που στο τέλος, όταν η Νέα Δημοκρατία ήταν στην εξουσία, όχι μόνο δεν τους ξαναπήρε αυτούς, το 'κλεισε το εργοστάσιο. Το 'κλεισε η ίδια η Νέα Δημοκρατία, που τους έλεγε αυτά τα πράγματα, το 'κλεισε και κανένας από αυτούς δεν ξαναπήγε για δουλειά, τέλος. Δεν ξαναμπήκε κανένας για δουλειά. Και εφόσον ήσαντε και μακριά απ' το σωματείο, δεν υπήρχε και μέριμνα να φροντίσουμε να πάρουν κι αυτοί τα δυόμιση εκατομμύρια, που πήραν οι άλλοι, ελληνικές δραχμές.

Αποζημίωση;

Αποζημίωση. Αποζημίωση την είχανε πάρει. Ενίσχυση επαγγελματικής αποκατάστασης. Κάποιοι μπήκανε σε πρόωρη συνταξιοδότηση. Εκεί ευνοήθηκαν και οι νεοδημοκράτες και αυτοί που δεν συμμετείχανε στον αγώνα και αυτοί που πήγανε στην «Επιτροπή Σωτηρίας» που είχε στήσει εδώ πέρα, να πούμε, ο μηχανισμός της Νέας Δημοκρατίας. Και μπήκανε και οι γυναίκες και οι άντρες στην πρόωρη συνταξιοδότηση και αυτό το φρόντισε το σωματείο, το οποίο δεν το στηρίξανε στην πιο κρίσιμη και οριακή του φάση, σ' αυτή τη διαδρομή που έκανε, τα 15 χρόνια. Την πιο κρίσιμη, καθοριστική φάση του σωματείου αυτού, μπήκανε με έξι χρόνια καθυστέρηση στο σωματείο, για να κάνουνε συνδικαλισμό, και όταν ήρθε το πιο κρίσιμο σημείο, επειδής ήτανε δεξιοί και κυβέρναγε η δεξιά και επειδή τις απολύσεις της έκανε ο δεξιός Μητσοτάκης, δεν ήρθανε στον αγώνα. Στο τέλος το πληρώσανε, όπως όλοι το πληρώσαμε, αλλά αυτοί χάσανε και τα δυόμιση. Τρέχανε στα δικαστήρια μετά. Ξέρεις πόσοι δικηγόροι κονομήσανε από αυτά τα κορόιδα; Κορόιδα με την καλή έννοια. Η λέξη μου, σε εισαγωγικά. Κορόιδα της δεξιάς. Κορόιδα της δεξιάς και τρέχαν στα δικαστήρια να πάρουν τα λεφτά που πήραν οι άλλοι συνάδελφοι που ήσαντε στον αγώνα. Αυτά παθαίνεις, άμα δεν είσαι στη συλλογικότητα, δεν είσαι στην ενότητα και δεν είσαι και στον αγώνα. Κλείνει κι αυτή η υπόθεση—

Το '93 λοιπόν;

Το '93, λοιπόν, να πω και κάτι προσωπικό.

Ναι.

Εγώ μαθαίνω εκείνη την περίοδο —κλειστό το εργοστάσιο, ο κόσμος στη μούρλια του, 300 αντρόγυνα σου λέω—, λοιπόν, μαθαίνω ότι τα παλιά τα αφεντικά, εφόσον έχει επανέλθει κι η Νέα Δημοκρατία, η παράταξή τους, που είχαν ταυτίσει την εταιρεία, όπως είχαμε πει στην αρχή... και με την οποία να πούμε κάναν τόσα πράγματα, μέχρι και υπουργό είχανε δώσει οι Στρατοκατσαμπαίοι, τον Χριστόφορο τον συγχωρεμένο, τον Στράτο κτλ. Λοιπόν και με βάση το τι είναι η παράταξή τους ήταν πιο εύκολα τα πράγματα, ώστε να κάνουν το comeback —πώς το λέτε;—, να ξαναγυρίσουν και τα ρέστα. Είχανε μαζέψει, για να πιέσουνε τον Μητσοτάκη και τη δεξιά του Μητσοτάκη, γύρω στις 3000 —έτσι κυκλοφόραγε το κουτσομπολιό, η φήμη— γύρω στις 3000 υπογραφές από πρώην εργαζόμενους της Πειραϊκής-Πατραϊκής —δεν είχε κλείσει μόνο η Πάτρα, είχαν κλείσει και άλλες μονάδες της εταιρείας—, λοιπόν, χίλιες περίπου υπογραφές στο λεκανοπέδιο της Αττικής, Κατερίνα, και 2.000 περίπου υπογραφές στην Πάτρα. Πρώην εργαζόμενοι της Πειραϊκής-Πατραϊκής που συμφωνούσανε να επανέλθει ο Στράτος και ο Κατσάμπας στην Πειραϊκή-Πατραϊκή και να αναλάβει αυτός να την επαναλειτουργήσει και να τη διοικήσει. Λοιπόν και αφού το μαθαίνω αυτό, παίρνω μια πρωτοβουλία. Δεν έχω πει τίποτα σε κανένανε, ούτε στη γυναίκα μου το είχα πει. Ένας μόνο το 'ξερε, που ήτανε φύλακας εκεί στην Πατραϊκή, που μου έδωσε και τα τηλέφωνα και βρήκα άκρη, να κλείσω ραντεβού. Και πάω στην Αθήνα και συναντάω τον Θόδωρο τον Στράτο για πρώτη φορά, εφόσον το ‘84 που φύγανε εγώ δεν ήμουνα στο διοικητικό συμβούλιο, δεν τον είχα δει ποτέ από κοντά, από μακριά τον έβλεπα. Για πρώτη φορά κάθισα σε ένα γραφείο, ο ένας απέναντι στον άλλον και συζητήσαμε. Για να τον ερωτήσω, δηλαδή να κάνω μία πρώτη επαφή, ας πούμε, αφού υπάρχει ένα τέτοιο, ας πούμε, από κάτω, που βράζει σαν καζανάκι, ξέρω 'γω τι. Τι λέει αυτός, πώς το σκέφτεται, τι είναι αυτά που κάνει, ας πούμε; Υπογραφές, είναι αυτά, είναι έτσι, είναι αλλιώς; Λοιπόν, αφού έγινε μια συζήτηση περί πολλών, κάποια στιγμή των ερώτησα, του λέω: «Κύριε Στράτο, εγώ έχω μάθει ότι όταν έγινε η διχταχτορία των συνταγματαρχών, και διώξανε τον Τζαννετάκη από το ναυτικό, εσείς τον είχατε πάρει για δουλειά στα κεντρικά γραφεία της εταιρείας σας, στη Δραγατσανίου, στην Κλαυθμώνος. Και έτρωγε ψωμί από σας ο Τζαννετάκης». Με κοίταγε και ήτανε, ήτανε κάπως καταφατικός σ' αυτά που του έλεγα. «Πώς είναι δυνατόν ο άνθρωπος, που ήτανε μέχρι χθες πρωθυπουργός, που είναι αντιπρόεδρος, που είναι δίπλα στον Μητσοτάκη, να μην μπορείτε αυτόν τον άνθρωπο να τον αξιοποιήσετε να μεσολαβήσει, να... κάτι, να 'ρθείτε σε μια επαφή; Και όλη αυτή η προσπάθεια που κάνετε, που μαθαίνω μαζεύετε υπογραφές και τα ρέστα να επανέλθετε στην Πειραϊκή-Πατραϊκή, δεν μπορείτε να κάνετε κάτι, να το χρησιμοποιήσετε και να κάνετε κάτι;». Και τι μου είπε εμένα; Και το 'χω κρατήσει από τότε. Αυτός, η σχέση της ηλικίας μου ήτανε... άμα ζούσε τότε ο πατέρας μου, θα ήτανε ίδια ηλικία με τον πατέρα μου, ίσως και λίγο μεγαλύτερος. Και πώς μου μίλησε, αφού του έβαλα ένα τέτοιο λεπτό ζήτημα; Γιατί καταλάβαινε και καταλάβαινα. Όταν οικογένεια ολόκληρη είναι δεξιά παράταξη επί της ουσίας, με υπουργεία και με τέτοια, δεν μπορείς να κάνεις κουμάντο; Δηλαδή, δεν μπορείς να έχεις καμία πρόσβαση στην παράταξή σου; Εσύ; Που ήσουνα στυλοβάτης; Που έπαιρνες κόσμο για να ψηφίσουνε Νέα Δημοκρατία; «Παιδί μου —μου λέει—, δεν μπορώ να πλησιάσω τον Μητσοτάκη». Και το είδα και το είπε με τέτοιον τρόπο και κατάλαβα ότι πραγματικά μου λέει την αλήθεια και πολύ στεναχωρήθηκα. Γι' αυτό έγραψα κάποια στιγμή, σε ένα άρθρο μου: «Δρυὸς πεσούσης πᾶς ἀνὴρ ξυλεύεται». Έχουνε μεγάλη σοφία οι αρχαίοι Έλληνες. Το καταλαβαίνεις; Πηγαίνανε και τον προσκυνάγανε όλοι. Μάθαινα κουτσομπολιά, ότι πριν —λέει— τα Ιουλιανά του ‘65 και πριν τη διχταχτορία τον χαρτζιλικώνανε τον Μητσοτάκη οι Στρατοκατσαμπέοι. Το καταλαβαίνεις; Και δεν μπορούσε να τον πλησιάσει, να του πει να γυρίσουν, να πούμε, εκεί που... Έτσι το καταλάβαινε, έτσι του άρεσε, έτσι τον συνέφερε τον Κατσάμπα, να λέει ότι: «Είναι δικό μου το εργοστάσιο και μου το πήρανε και κάνανε…». Τι θα έλεγε, ας πούμε, εκεί, στον χώρο του; Δεν μπορούσε να πλησιάσει τον Μητσοτάκη, για να συνεννοηθεί αν θα μπει μέσα να κάνει πράγματα και τα λοιπά. Και αυτό έγινε επί ΠΑΣΟΚ. Εγώ την έκανα αυτή την κίνηση και φαίνεται ο φύλακας κάπου μίλησε. Και την ίδια μέρα, την άλλη μέρα, κάτι ακούω να πούμε και τα ρέστα και λέω: «Δεν γίνεται αλλιώς, πρέπει να το βγάλεις στον αέρα». Και κάνω μια γενική συνέλευση στο εργατικό κέντρο της Πάτρας και βγαίνω και τους λέω: «Συνάδελφοι και συναδέλφισσες, πήγα και συνάντησα τον Θεόδωρο τον Στράτο». Όταν είπα αυτή την ατάκα... ήταν πίτα —πίτα— και ο εξώστης και τα πάντα και άλλος τόσος κόσμος —μέσα η αίθουσα του εργατικού κέντρου, κάτω των συνελεύσεων— και άλλος τόσος κόσμος και περισσότερος ήταν απ' έξω και είχαμε βάλει και ηχεία και ακούγανε έξω στην πλατεία Όλγας, πλατεία Εθνικής Αντίστασης, που λέμε, εκεί που γίνονται οι συγκεντρώσεις του εργατικού κέντρου, λοιπόν, και άκουγε ο κόσμος. Μόλις έπεσε αυτή η ατάκα, Κατερίνα μου, έπαθε πλάκα ο κόσμος, έπαθε πλάκα. Κι εγώ όπως το ‘κανα ήταν κάτι, ας πούμε, πολύ, έτσι... όχι ριψοκίνδυνο, αλλά είχε... ήτανε ακροβατικό, να το πω έτσι. Λοιπόν και τους λέω το και το. Στις άλλες εκλογές, στο σωματείο, με κλειστό το εργοστάσιο, εγώ τότε ήμουνα μόνος μου στο διοικητικό συμβούλιο, όλα τ' άλλα τα είχε το ΠΑΣΟΚ, είχε και μία έδρα, νομίζω, το ΚΚΕ. Γιατί είχα φύγει απ' το ΚΚΕ, ήμουνα στον Συνασπισμό. Μου έβγαλε ανακοίνωση ο Συνασπισμός και μου 'κανε... ήμουνα στο Τμήμα Εργατικής Πολιτικής του τότε του Συνασπισμού και μου βγάλανε ανακοίνωση για την κίνηση που έκανα, που πήγα και συνάντησα τον παλιό μου... πήγα και προσκύνησα, σαν να λέγανε, το παλιό μου αφεντικό. Μετά εδώ αντιπαράθεση με τους συντρόφους μου απ' τα παλιά, τους κουκουέδες εκεί. Και εδώ η νομαρχιακή, έφτιαξα ένα κείμενο, η τοπική του Συνασπισμού, δηλαδή κανένας δεν μου είπε: «Ρε φίλε, ας πούμε[01:10:00], καλά έκανες που έκανες αυτή την κίνηση». Όλοι με κατηγορούσαν. Βέβαια, χαζέψανε ο κόσμος. Λοιπόν, τι είναι ο κόσμος; Γιατί πάντοτε κοιτάει πιαστεί. Η ελπίδα πεθαίνει τελευταία, Κατερίνα μου, κοιτάει να πιαστεί από κάπου. Και του 'δωσα μια ελπίδα με αυτή την κίνηση που έγινε. Γιατί σκεφτήκανε φαίνεται... έτσι το καταλαβαίνω τώρα, αυτά μπορώ να τα πω τώρα, έχουνε περάσει από τότε τόσα χρόνια, 30 χρόνια. Λέει πώς... δηλαδή, δεν πήγε ο δεξιός, που όλοι οι δεξιοί αυτοί μετά που κάνανε παράταξη και φτιάξανε τη ΔΑΚΕ μέσα στην Πατραϊκή, ήτανε προσκυνημένοι στα αφεντικά. Δηλαδή, δεν ξεχώριζες τώρα νεοδημοκράτη. Και ίσως επειδή θέλανε να απογαλακτιστούνε, ίσως δεν θέλανε... το εργοδοτικό, τους ερχόταν τόσο βαρύ του δεξιού και ήθελε να, περισσότερο, να ακούγεται σαν συνδικαλιστής της ΔΑΚΕ, ας πούμε, και όχι εργοδοτικός, προσκυνημένος στον εργοδότη, ξέρω 'γω, συνδικαλιστής. Τέτοιοι ήσαντε παλιά. Τώρα θέλουνε να αναβαθμιστούν. Δεν πήγαν να τον συναντήσουνε είναι, που από παλιά είχανε  —φαντάζομαι κι εσύ κι εγώ— κάποιες σχέσεις καλύτερες. Αυτοί ήταν οι πιο άμεσοι άνθρωποι, σ' αυτούς απευθυνότανε, για να πάρουνε ψήφο για τον αδερφό του ο Θόδωρος ο Στράτος, να πάνε να ψηφίσουν τον Χριστόφορο, να γίνει βουλευτής και μετά υπουργός. Σ' αυτούς πήγαιναν κυρίως, δεν πηγαίνανε στους κρυφοπασόκους και τους κρυφοκουκουέδες. Πηγαίνανε στους δεξιούς πρώτα απ' όλα, που τους ξέρανε. Αυτοί που πηγαίνανε και στηρίξανε την «Επιτροπή Σωτηρίας» και λείπαν απ' τον αγώνα. Λοιπόν, δεν πηγαίνανε οι νεοδημοκράτες που ξέρανε ότι —αυτοί θα 'ξέραν και καλύτερα— ότι μαζεύει υπογραφές ο Στράτος. Οι πασόκοι έτσι κι αλλιώς είχαμε χρεωθεί τότε, και εμείς και οι πασόκοι, ότι χορεύαμε τσάμικο, γιατί έφυγε ο Κατσάμπας απ' την Πατραϊκή και είναι αλήθεια. «Έπεσε το κάστρο της Πατραϊκής», φωνάζαμε. Το πήρε το Δημόσιο τότε και φύγανε... Ο Βαγγέλης ο Γιαννόπουλος, ανοίγω μια μικρή παρένθεση, μας είπε εδώ, στο Μέγαρο Λόγου και Τέχνης, όταν τον πιέζαμε τότε επί Σημίτη, που ο Σημίτης δεν ήθελε να την ξανανοίξει την Πατραϊκή, αλλά ο Αντρέας το είχε τάξει και είχε δρομολογήσει κάποια πράγματα, μας είχε πει ο Βαγγέλας ο Γιαννόπουλος: «Εγώ στο Υπουργικό Συμβούλιο τότε, επί Αρσένη, τους είχα πει: "Να μην την πάρετε απ' τους Στρατοκατσαμπαίους την Πειραϊκή-Πατραϊκή, να την αφήσετε σ' αυτούς, να το βγάλουν αυτοί το φίδι από την τρύπα". Όμως δεν με ακούσανε. Επέμενε ο Αρσένης ότι θα κάνουμε, θα ράνουμε», να πούμε και την πήραν την Πειραϊκή-Πατραϊκή στον Οργανισμό Ανασυγκρότησης το ‘84 και διώξαν τα αφεντικά από μέσα και τα λοιπά. Όταν, λοιπόν, έγινε αυτή η κίνηση, δρομολογήθηκε μια διαδικασία, όταν ήρθε το ΠΑΣΟΚ, το ‘93, ήταν κοντινά... Τέλος ‘93 γίναν εκλογές. Οκτώβρη νομίζω; Δρομολογήθηκε μια διαδικασία, δηλαδή άνοιξα με έναν τρόπο, έτσι θέλω να πιστεύω, μπορεί να κάνω και λάθος, μπορεί και να ήτανε ίσως και μεγάλη μου βλακεία αυτό που έκανα, να πάω να συναντήσω τον... Οι ιδέες μου εμένα δεν αλλάξανε πάντως, που συνάντησα τον —και τα πιστεύω μου— που συνάντησα τον Θόδωρο τον Στράτο. Δρομολογήθηκε, γιατί έσπασα... δηλαδή, άνοιξα μία ρωγμή, άνοιξα, δηλαδή, με έναν τρόπο έδειξα... Θα μου πεις: «Τριαντάφυλλε, τώρα τι μας έδειξες; Τα παλιά τα αφεντικά;». Ναι. Και με βάση ότι θα ερχόσαντε τα παλιά τα αφεντικά, ο Παπαντρέου ο Αντρέας δρομολογεί, σε συνεργασία πάντα με το σωματείο μας, δρομολογεί τη συντήρηση του συγκροτήματος, ώστε να είναι σε ετοιμότητα. Μόλις έρθει, κλείσει, δηλαδή είχε γίνει διαγωνισμός, μόλις μπούνε οι τελευταίες υπογραφές και μπει ο παλιός μας εργοδότης και τώρα αυτός, δηλαδή, να αναλάβει την ευθύνη που το 'ξερε το μαγαζί, που το ‘στησε το μαγαζί... είχε κάτι υπέρ του αυτό. Αυτοί ξέρανε, αυτοί το κάνανε, αυτοί το... αφού κεκτημένη ταχύτητα, που σου έλεγα νωρίτερα. Με αυτωνών τη συνταγή πηγαίναμε και επί ΠΑΣΟΚ. Λοιπόν, άσε που υπήρχαν πολλά στελέχη που ήτανε και προσκείμενα και στο ΠΑΣΟΚ αλλά και αριστερά κάτι λίγοι ότι... Αλλά και από παράγοντες κομματικοί, κυβερνητικοί του ΠΑΣΟΚ που συστήνανε και συμβουλεύανε τους συνδικαλιστές του ΠΑΣΟΚ στο σωματείο το δικό μας ότι: «Η μόνη σας ελπίδα είναι ο Στράτος». Όμως, η πολιτική και η συνδικαλιστική διαδρομή και στάση των δύο παραπάνω παρατάξεων δεν τους επέτρεπε. Εν τω μεταξύ, εγώ δεν είχα και το βάρος και το σκληρό έλεγχο που θα μπορούσα να είχα, και δικαιολογημένα έπρεπε να τον είχα, όταν ήμουνα στο ΚΚΕ. Στον Συνασπισμό ήτανε κάπως πιο διαφορετικά τα πράγματα, ήταν και πολύ χαλαρά. Εν τω μεταξύ, τι έχει γίνει δηλαδή; Εμείς πεθαμένοι ήμασταν, με ένα 3%. Αμέσως λίγο μετά τις εκλογές μείναμε και εκτός Βουλής με τότε με τη Δαμανάκη. Το ‘96 ξαναμπήκαμε με τον Κωνσταντόπουλο στη Βουλή. Λοιπόν και δεν αισθανόμουνα, δηλαδή, έτσι μια ασφυξία για κάθε κίνηση που θα κάνω, δηλαδή αισθανόμουνα κάπως πιο ελεύθερος και βέβαια δεν έκθετα και το ΚΚΕ που είχα γράψει τη βασική μου ιστορία εκεί πέρα, δεν το έφερνα σε μία δύσκολη θέση. Η ευθύνη ήταν δικιά μου, προσωπική, κατηγόρησέ με για ένα ξένο σώμα, ότι: «Ο Τριαντάφυλλος κοιτάτε να δείτε τι έκανε —όπως το κάνανε δηλαδή—, πήγε και βρήκε τον Στράτο, ας πούμε, στην Πατραϊκή». Όμως αυτό το πράγμα που έκανα, έτσι θέλω να πιστεύω, μαλάκωσε την κατάσταση και κυρίως από ΠΑΣΟΚ μεριά και όχι τόσο με από τους νεοδημοκράτες, δρομολογήθηκε διαδικασία να ξανάρθει πίσω και οι Στρατοκατσαμπαίοι, για να ανοίξουν το εργοστάσιο με μια συμφωνία, που δεν την προχώραγε ο Σημίτης και τον έδιωξε στο τέλος ο Παπαντρέου, ο Αντρέας μιλάμε πάντοτε, και έβαλε μετά τον Πεπονή. Μας καλεί ο Πεπονής, λοιπόν, όλους πάνω τους παράγοντες, σωματεία, βουλευτές Αχαΐας, νομάρχη, δήμαρχο, όλους τους παράγοντες και τους ανακοινώνει ότι: «Μένουν κάποιες τελευταίες λεπτομέρειες» μας είπε ο Πεπονής, να βάλουν τελευταίες υπογραφές. «900 θα μπείτε για δουλειά πρώην εργαζόμενοι της Πειραϊκής-Πατραϊκής από όσους είχανε σχολαστεί», ήταν πολύ περισσότεροι. Και είχε γίνει, σε πληροφορώ αυτή τη στιγμή που τα συζητάμε, και μυστική συμφωνία ανάμεσα στο προεδρείο, το Υπουργείο και τους Στρατοκατσαμπαίους: τους 500 απ' τους 900, που θα μπαίνανε σταδιακά στην παραγωγική διαδικασία, μέχρι σιγά σιγά να πάρει μπροστά στο συγκρότημα, θα τους έβαζε το σωματείο και τους 400 θα τους διάλεγε το παλιό το αφεντικό. Είχε γίνει και τέτοια, σε τέτοιες λεπτομέρειες είχανε φτάσει τα πράγματα. Αρρωσταίνει ο Αντρέας, αγαπητή... δηλαδή εδώ έγινε η πραγματική κωλοτούμπα. Ο Αντρέας τον έδιωξε τον Στράτο απ' την Πατραϊκή κι ο Αντρέας θα τον ξανάφερνε τον Στρατό στην Πατραϊκή. Πρόσεξε να δεις, δηλαδή, τι είναι η ζωή, τι είναι η ιστορία και τι είναι πολιτική. Λοιπόν και εκεί που είναι όλα έτοιμα και μας το ανακοινώνει αυτό ο Πεπονής, μετά από λίγο καιρό μπαίνει στο Ωνάσειο ο Αντρέας. Με εκείνα και με τα άλλα, μ’ όλο εκείνο το δράμα που παίχτηκε έξω απ' το Ωνάσειο στα κανάλια και εκεί όλη την ημέρα, δηλαδή μαύρισε η ψυχή μας, κάνει αλλαγή ηγεσίας το ΠΑΣΟΚ και βγάζει τον Σημίτη. Εκείνον που είχαμε εμπόδιο στο Υπουργείο νωρίτερα και δεν προχωρούσε το θέμα, για να κλείσει και πιο γρήγορα, να είναι και καλά ο Αντρέας, να μπει μπροστά το μαγαζί. Και ακυρώνει τον διαγωνισμό. Έγινε ένας χαμός. Κάποια στιγμή ήταν ευρωβουλευτής τότε, ο μετέπειτα πρόεδρος του Συνασπισμού, ο Αλέκος Αλαβάνος. «Ρε σύντροφε —του λέω— για κοίτα —του λέω—, αυτοί μας είπαν εδώ πέρα ότι βρήκανε 5 τρισεκατομμύρια ελληνικές δραχμές, τόσα για την πρόωρη συνταξιοδότηση, τόσα για επαγγελματική αποκατάσταση των άλλων απολυμένων, δυόμισι εκατομμύρια στο άτομο. Πού στο διάολο βρεθήκαν αυτά τα λεφτά;». Γιατί μου 'χουνε βγάλει την ψυχή, μόλις το μάθανε από άλλες προβληματικές επιχειρήσεις από όλη την Ελλάδα, και με παίρνανε τηλέφωνο, θα παίρνανε και τους άλλους αλλά... τα τηλέφωνα που παίρνανε σε μένα μιλάω, γι' αυτά. «Ρε Μασμανίδη, ρε Τριαντάφυλλε, να πούμε, τι έγινε; Εσείς πώς τα πήρατε; Πού είναι τα λεφτά αυτά; Που βρέθηκαν αυτά; Πες μας και εμάς να πα να πιέσουμε προς αυτή την κατεύθυνση, να πάρουμε κι εμείς αυτό το δυομισάρι. Να βάλουμε και κάποιους, δηλαδή, σε πρόωρη συνταξιοδότηση και τα λοιπά». Και βάζω τον Αλαβάνο να ψάξει, να πούμε, μήπως τα βρούμε, ξέρω 'γω τι, από Ευρωπαϊκή Ένωση, κονδύλια και τέτοια. Ούτε και ο Αλαβάνος μπόρεσε να βρει από πού ήρθανε αυτά τα λεφτά και τα δώσανε, γιατί δεν ήταν ξαφνικά να πούμε... Δηλαδή, τι κάνει καμιά φορά το μαζικό κίνημα, τι κάνει η πίεση και ο αγώνας που φέρνει —ναι, να μην το υποτιμάμε ποτέ— φέρνει αποτελέσματα. Τους πήραμε τελευταία στιγμή, με κλειστό το εργοστάσιο... Είχαν αποζημιωθεί και είχανε σχολαστεί το ‘92. Και τα λεφτά αυτά που σου μιλάω τώρα, η πρόωρη συνταξιοδότηση, γίναν το ‘96. Δηλαδή, μετά από 4 χρόνια, ο καθένας... Μερικοί είχανε βρει και καλύτερες δουλειές, το ξέρεις; Πολύ λίγοι είχανε βρει δουλίτσες από δω κι από κει και είχανε βολευτεί, σχολασμένοι της Πειραϊκής-Πατραϊκής. Πέρασε καιρός, πάει, αυτοί χαθήκανε, δεν ήταν στο σωματείο να πάρουν τα δυόμισι, έτσι; Ή οι άλλοι που δεν πήγανε καθόλου στον αγώνα, που λέγαμε προηγουμένως, για τους νεοδημοκράτες, να παν να βρουν τους παράγοντες εδώ τους δεξιούς, να τους ζητήσουν λογαριασμό. Εν πάση περιπτώσει και έτσι καταφέραμε, λόγω του ότι στην προοπτική θα ανοίξει και πάλι η Πατραϊκή, το είπε ο Αντρέας στο λιμάνι —ου!—, Στράτος Κατσάμπας ξανάρχονται, ξέρω 'γω τι —ου!—, 900 θέσεις εργασίας —ου!—, συμφωνίες, το ένα, τ' άλλο, αναγκαστήκανε, για να μας κλείσουν τα στόματα, να δώσουνε αυτά τα λεφτά. Κατάλαβες τι κάνανε; Και έτσι ο Σημίτης... βέβαια, το έβαλε το λουκέτο ο Μητσοτάκης και αυτό δεν αλλάζει, και είναι ο πρώτος που μπορούμε να καταδικάσουμε. Αλλά πρέπει να καταδικάσουμε και τον Σημίτη. Κάτι που είχε δρομολογήσει ο Αντρέας, που χωρίς τον Αντρέα, όπως είπε και ο συγχωρεμένος ο Γιώργης ο Κατσιφάρας: «Δεν θα τους ήξερε ούτε ο θυρωρός της πολυκατοικίας» και ας ήταν αγωνιστής ο Σημίτης και ας είχε κάνει αυτά που είχε κάνει επί χούντας. Εγώ ξέρω τις πολιτικές που κάνει, όμως, και τα αποτελέσματα που φέρνει. Η Πάτρα αν είναι σήμερα σε αυτή την κατάσταση, δύο άνθρωποι φταίνε, κατά τη γνώμη μου, μπορεί να κάνω και λάθος. Ο ένας είναι ο Κώστας ο Μητσοτάκης και ο άλλος είναι ο Κώστας ο Σημίτης, για την εικόνα που παρουσιάζει αυτή τη στιγμή η Αχαΐα εδώ, στην Πάτρα. Και τα άλλα είναι άλλα λόγια να αγαπιόμαστε.

Πώς άλλαξε η Πάτρα; Κλείσανε πολλά εργοστάσια.

Κλείσανε. Η Πάτρα ήτανε... μετά ήρθε η Pirelli εκεί, γίνανε και κάποια λάθη, εντάξει. Μετά ήτανε και ο Λαδόπουλος που έτρεχε νωρίτερα κι από μας και ταυτόχρονα, μετά ήτανε  ΑΜΓΚΡΕ,  μετά ήτανε MISKO, μετά ήτανε δηλαδή τι... [Δ.Α.], μιλάμε για ριζική αποβιομηχάνιση της περιοχής. Με σχέδιο ποτέ, με προοπτική καμία. Εγώ όταν έβαζα θέματα για την Πειραϊκή-Πατραϊκή μπορεί να λειτουργήσει κάτω απ' τα χέρια του Στράτου, δεν είχα αυταπάτες ότι δεν μπορεί για πάντα η Πατραϊκή να είναι εκεί που είναι τώρα. Εγώ έχω γράψει και βιβλίο πάνω σ' αυτό, για το πώς μπορεί να είναι η Πειραϊκή-Πατραϊκή. Ότι αν είναι, να πούμε, μια Διεθνής Έκθεση το φθινόπωρο στη Θεσσαλονίκη, [01:20:00]διεθνής, έτσι και μπορεί να γίνει την άνοιξη μια Διεθνής Έκθεση στην Πάτρα. Το λιμάνι είναι στα 100 μέτρα. Ξεφορτώνω, να πούμε, τα κοντέινερ απ' τα ferry,«παπ», ανοίγω, αμέσως τα στήνω, να πούμε, μέσα σ' έναν χώρο, ο οποίος θα είναι μοναδικός: 200 στρέμματα με κηπάρια, με πλατείες, με αθλοπαιδιές, με παιδικές χαρές και κτίρια 170 στεγασμένα τετραγωνικά. 170 στρέμματα στεγασμένα έχει το συγκρότημα της Πάτρας, που κάποια απ' αυτά μπορούν να αξιοποιηθούν ακόμα και σήμερα, το 'χουνε κάνει κλειστό με το μπάσκετ. Και είναι ρημάδια, ρημάδια, δεν έχουν αφήσει τίποτα μέσα δεν υπάρχει ούτε μια λαμαρίνα, ίχνος σιδήρου, που μπορεί κάτι να πουληθεί και να, ας πούμε, να έχεις ένα όφελος. Αυτό έχουνε καταφέρει και είναι εκεί 30 χρόνια, δεν έχει γίνει τίποτα. 30 χρόνια δεν έχει γίνει τίποτα, είναι μια τρέλα. Είναι η Ελλάδα η δυστυχισμένη που όποτε... δηλαδή με αυτόν τον τρόπο που συνεχίζουμε δεν ξέρω πού θα καταλήξουμε. Δηλαδή, είναι μία δυστυχία αυτό το πράγμα. Να έχεις 200 στρέμματα δίπλα στο λιμάνι, να μπορεί να κάνεις αγίους εκεί μέσα και να μην έχουνε κάνει απολύτως τίποτα. Έναν χώρο έχουνε διαθέσει, για να γίνει το μπάσκετ και έναν άλλο χώρο, για να κάνουν ανακύκλωση τα σκουπίδια. Και επειδής έχω την τρέλα με την Πειραϊκή-Πατραϊκή, μ' έχει τόσο πολύ μέσα μου μποτίσει —πώς να το πω;—, δηλαδή, να πούμε, δυο-τρεις φορές τον χρόνο πάω και τη βρίσκω μέσα εκεί, τα ερείπια, να δω σε τι κατάσταση βρίσκονται. Το πιστεύεις; 30 χρόνια, δυο-τρεις φορές τον χρόνο μπαίνω μες στην Πατραϊκή εγώ. Δεν το κάνει κανένας. Και να σου πω και το τελευταίο, για να μη σε κουράζω άλλο. Η Πειραϊκή-Πατραϊκή όταν ξεκίνησε, κάπου εκεί στο 1918, αγόρασαν την πρώτη, ο Στράτος και ο Κατσάμπας, αγόρασαν την πρώτη μηχανή παραγωγής. Ήτανε μια ατμομηχανή, που παρήγαγε ενέργεια 7 ίππων. Και αυτή τη μηχανή, όταν γίναν τα εγκαίνια, το 1964 ενός κλωστήριου της βαμβακουργίας, που λέγαμε εμείς, στο συγκρότημα και μέσα δουλεύανε γύρω στα 450-500 άτομα σ' αυτό το τμήμα... Είναι το τμήμα αυτό που έκανε η Δανάη του Στράτου κάτι εκεί, έτσι με την τέχνη, κάτι, ένα δρώμενο εκεί. Καλά, εν πάση περιπτώσει, ο καθένας έχει τη γνώμη του. Αυτός είναι ο βασιλιάς ο Κωνσταντίνος, τη βλέπεις τη φωτογραφία; Αυτός είναι ο Κατσάμπας, αετό τον λέω εγώ αυτόν. Ο Κατσάμπας, ο ιδρυτής. Αυτή είναι η μηχανή, τη βλέπεις εδώ μέσα; Την έχουνε μέσα σε μια μόστρα.

Τα εγκαίνια βλέπουμε;

Στα εγκαίνια του ‘60... Η μηχανή είναι του ‘18. Μιλάμε για το ‘64. Κι όπως είναι εδώ, φαίνεται κιόλας αυτό που θα σου πω, ότι είναι αυτός ο διάλογος, του λέει: «Βασιλιά μου —του λέει ο γερο-Κατσάμπας— από δω ξεκινήσαμε». Δεν μπορεί να φανταστείς πόσο ιπποδύναμη είχανε συνολικά στην Πειραϊκή-Πατραϊκή, 10 παραγωγικές μονάδες, πόσο είχε η Πάτρα, έτσι; Μιλάμε για μοτέρ και μοτέρ, για να δουλέψουνε. Λοιπόν, «Από δω ξεκινήσαμε», του λέει. Αυτή τη μηχανή την είχανε να πάει στα παλιοσίδερα, όπως ό,τι σιδερένιο υπήρχε στην Πατραϊκή πήγε στην υψικάμινο και έγιναν μπετόβεργες, για να φτιάξει ο Σημίτης τα Ολυμπιακά ακίνητα που σαπίζουνε. Ελλάδα και πάλι Ελλάδα. Την πήρα, με μεγάλο κόπο, και τη φύλαξα σ' ένα υπόγειο για κάποια χρόνια και ευτύχησα να τη δώσω στο Βιομηχανικό Μουσείο που έχει, Τεχνολογικό Μουσείο, που έχει το Πανεπιστήμιο της Πάτρας και εκεί κάτω να υπάρχει η πρώτη ιπποδύναμη της Πειραϊκής-Πατραϊκής, σαν να λέμε η μήτρα γέννησης της εταιρείας αυτής, που έφτασε 7.500 άτομα προσωπικό. Είχα την τρέλα να την κρύψω, να τη φυλάξω, να μην πάει στα παλιοσίδερα και γίνει... να λιώσει και την έχει αυτή τη στιγμή το πανεπιστήμιο της Πάτρας αυτή τη μηχανή. Όλα τα άλλα —είναι μια τρέλα κι αυτό— όλα τ' άλλα... Δηλαδή, άμα δεις έναν αργαλειό pinakol, δεν είναι πολύ μεγάλο, όπου αφού φτιάχνανε, ας πούμε —δεν είναι πολύ μεγάλο—, εκεί φτιάχνανε τεντόπανα, φτιάχνανε τα denim, τα πιο σκληρά υφάσματα, τα πιο δυνατά. Εκεί, σ' αυτά τα αργαλειά έδινε παραγγελία ο βασιλιάς, να του φτιάξουνε τα ιστιόπανα για το κότερό του, ας πούμε. Για τέτοια ιστορία —έτσι;—, να εξηγιόμαστε. Δεν κράτησαν ένα τέτοιο. Το έχω γράψει σ’ ένα άλλο, στα «20 χρόνια μετά...». Να σου πω κι αυτό το τελευταίο. Λοιπόν, άκου να δεις τι γράφω γι' αυτό το θέμα, που δεν φτιάξαν βιομηχανικό μουσείο, που δεν κρατήσανε δυο πραγματάκια απ' την Πειραϊκή-Πατραϊκή, να πηγαίνουν τα παιδάκια στο δημοτικό, στο νηπιαγωγείο, στο γυμνάσιο, στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο, να βλέπουν τι υπήρχε στην Πάτρα! Τι υπήρχε στην Πάτρα! Να μαθαίνουνε για την ιστορία της πόλης που μεγαλώνουνε. Δηλαδή είναι... άμα πας στο εξωτερικό, που έχω πάει εγώ σαν συνδικαλιστής, και να δεις τι υπάρχει έξω, θα χαζέψεις. Μα είναι δυνατόν να είμαστε τόσο καθυστερημένοι τελικά, να πούμε, εδώ, στην Ελλάδα; «Είναι ντροπή», λέω. Άκου το κείμενο, σου διαβάζω ένα απόσπασμα: «Είναι ντροπή...». Και επίτηδες ό,τι ακούς από δω και κάτω επίτηδες και σκόπιμα βάζω και νούμερα και ονόματα, για να αναδείξω, δηλαδή, τι ήταν αυτό το πράγμα, η Πειραϊκή-Πατραϊκή, τι ήταν η Πειραϊκή-Πατραϊκή για την Ελλάδα και για την Πάτρα και για τον νομό μας. «Είναι ντροπή για τους Πατρινούς που δεν φρόντισαν, ώστε κάπου, σε μια αποθήκη, να στριμώξουν —βλέπε Βιομηχανικό Μουσείο— ένα χάρτσι, έναν σύρτη, 10 μέτρα κλώστρια, 5 μέτρα μπομπινουάρι, 5 μέτρα στριπτική, 3 μέτρα ανέμη, έναν αργαλειό, μια πλεχτική, μια ραπτομηχανή, μια βαφική ζίγκερ, 100 μασούρια, 30 σαΐτες, 10 μπομπίνες, αλλά και προϊόντα παραγωγής, όπως 10 σετ σεντόνια, 10 σετ κουβέρτες, 10 τραπεζομάντηλα, 10 σετ πετσέτες, 10 σετ μπουρνούζι, 30 μέτρα ύφασμα τζιν, 20 μέτρα κοτλέ, 20 μέτρα τεντόπανο, 10 μέτρα πλεκτό, 10 μπλούζες, 10 παντελόνια, 10 φορέματα, 10 πουκάμισα, 10 μπουφάν. Μερικές φορές πέρασε απ' το μυαλό μου η σκέψη πως η Πειραϊκή-Πατραϊκή είχε δημιουργήσει στην Πάτρα ένα διαχρονικό απωθημένο, ίσως γιατί οι ιδρυτές και δημιουργοί του μεγαλύτερου κλωστοϋφαντουργικού συγκροτήματος στα Βαλκάνια, Στράτος-Κατσάμπας, δεν ήσαν ντόπιοι, αλλά απέκηδες».

Οπότε, το ‘96 μπαίνει και η ταφόπλακα;

 Διαλύεται και το σωματείο, παίρνουμε μια απόφαση, διαλύεται το σωματείο. Ό,τι περιουσιακά, αυτά τα κινητά που έχουν τα σωματεία, τα δώσαμε στο εργατικό κέντρο κι έκλεισε η παράσταση. Αυτό ήτανε

Εσείς από όλη αυτή την πορεία τι κρατάτε; Έτσι πείτε μου με μία πρόταση

Νομίζω ότι—

Να κλείσουμε—

Από μια όψη ήμουνα και τυχερός και ευγνωμονώ τους συνάδελφους και τις συναδέλφισσες γιατί —γιατί να το κρύψωμεν άλλωστε;— είχα, ας πούμε, προνόμιο μετά το κλείσιμο της Πειραϊκής-Πατραϊκής να κάτσω 10 χρόνια πίσω, με κλειστή την Πειραϊκή-Πατραϊκή, και να παρακολουθήσω όλη τη διαδικασία του ξηλώματος. Έχω φωτογραφικό υλικό, έχω τα πάντα. Και την εκποίηση των αποθεμάτων και τον μηχανολογικό εξοπλισμό και την εκποίηση των αποθεμάτων, αυτά τα παρακολουθούσα. Επειδής λένε διάφορα λόγια μερικοί κακόβουλοι, αυτοί που ήρθανε και πήρανε, οι στοκατζήδες και οι παλιατζήδες τα πράγματα από κει μέσα, ειδικά οι στοκατζήδες, υφάσματα και νήματα που πήρανε, ό,τι είχαν καταγράψει στην απογραφή παλιά οι διοικούντες της Πειραϊκής-Πατραϊκής, βρήκανε περισσότερα. Βρήκανε περισσότερα μέσα στις εγκαταστάσεις του συγκροτήματος. Όχι μόνο λείψανε, βρήκανε περισσότερα από αυτά που ήταν κατεγραμμένα και μας ευχαριστούσανε σαν φύλακες, διότι μπορέσαμε, ας πούμε, και τα διατηρήσαμε, φυλάγοντάς τα στη θέση τους και τα λοιπά. Και, βέβαια, αυτοί κονομάγανε από αυτά που κάνανε που και τα λοιπά. Κάθισα 10 χρόνια πίσω και τα είδα όλα αυτά και, βέβαια, αν... το που βρέθηκα εκεί δεν είναι καθόλου συμπτωματικό, τα πάντα είναι σχετικά. Δηλαδή, αν δεν ήμουνα στο διοικητικό συμβούλιο... Την ώρα που πήγαμε για δουλειά δεν ήμουνα, αλλά ήμουνα νωρίτερα. Δεν έχει σημασία, γιατί αυτοί που κάτσανε πίσω, στο φυλάκιο, και ζήσανε όλη την εκποίηση... απ' το ‘96 και μετά, μιλάμε έτσι; Απ' το ‘96 μέχρι το 2006. Μας σχόλασε ο Καραμανλής ο Κωστάκης, ο γιαλαντζί τον είχα γράψει. Και ένας πολύτεκνος φύλακας... γιατί ήμαστε στο φυλάκιο μέσα πολύτεκνοι και σκολασμένα αντρόγυνα, είμαστε 12 άτομα, οι μισοί ήταν σχολασμένα αντρόγυνα και οι άλλοι μισοί ήταν πολύτεκνοι, είχαν τέσσερα παιδιά, πέντε παιδιά. Ο Τσάτσαρης, λοιπόν, έμενε δίπλα ακριβώς στην Πειραϊκή-Πατραϊκή και εκεί που έπαιρνε το μεροκάματο και πήγαινε στα πέντε παιδιά του, να πούμε, το ψωμάκι του, θα έβλεπε κάποιους άλλους να φυλάνε σεκιουριτάδες το φυλάκιο... Φαινότανε το μπαλκόνι, το φυλάκιο φαινόσαντε. Μόλις μας δώσαν τις απολύσεις, μπήκε στην εντατική, πήγε να κάνει Πάσχα στο χωριό του, στην εντατική 20 μέρες και τον κήδεψαμε. Είχαμε και θύμα. Είχαμε και θύμα, δηλαδή. Αυτοί οι δεξιοί δεν παίζονται με τίποτα. Τι είναι πρωτοθυμηθώ απ' αυτούς; Είχαμε και θύμα, γιατί φυλάγαμε το εργοστάσιο και δεν είχε γίνει καμία άσκημη και γιατί οι στοκατζήδες βρίσκανε ακόμα περισσότερα πράγματα από αυτά που είχαν αγοράσει απ' τα στοκ, το καταλαβαίνεις; Και τους λέγαμε κιόλας —εγώ πήγα και βρήκα τους υπεύθυνους, τους αρμόδιους— τους λέω: «Ρε κάθε χρονιά που θα περνάει ένας ένας απ' τους φύλακες, θα σας μειώνεται το κόστος, θα παίρνει σύνταξη —του λέω—. Γερασμένοι ανθρώποι είναι, πού να πάμε να βρούμε δουλειά —τους λέω—; Γιατί να τον διώξατε;. Έτσι κι αλλιώς [Δ.Α.]». Και ακόμα και σήμερα υπάρχει ιδιωτική security που φυλάει τη νύχτα την Πειραϊκή-Πατραϊκή. Ακόμα και σήμερα! Από τότε που μας σχολάσανε, πόσα χρόνια έχουνε περάσει; Εν πάση περιπτώσει, τι να κρατήσω; Να κρατήσω ότι αν δεν υπήρχαν συνάδελφοι... και αυτούς τους σκέφτομαι συνέχεια, και αυτή είναι η τρέλα μου, γιατί ήτανε λαός, ήτανε κόσμος, ήτανε κοσμάκης, ήτανε πράγμα, δηλαδή δεν μπορεί να... Εκεί γνώρισα τη γυναίκα μου, εκεί πήρε σύνταξη η μάνα μου, δηλαδή πώς να ξεφύγω απ' την Πατραϊκή; Τα παιδιά μου πήγαιναν και λέγαν τα κάλαντα στα γραφεία, τότε που πήγαιναν στην παιδική στέγη της Πειραϊκής-Πατραϊκής. Τι να... δηλαδή, τι... τι... Από πού να ξεφύγω απ' την Πειραϊκή Πατραϊκή; Είναι δυνατόν να ξεφύγω; Γι' αυτό λέω ότι: «Έχω γίνει το φάντασμα», να πούμε. Είναι οι συνάδελφοί μου, που με είχαν ψηφίσει και βρέθηκα στο διοικητικό συμβούλιο. Δεν είχα πλάτη ούτε το ΚΚΕ, δεν ε[01:30:00]ίχα πλάτη ούτε το ΠΑΣΟΚ, ούτε τη Νέα Δημοκρατία, ούτε τον Συνασπισμό. Τι να κάνει ο Συνασπισμός; Το ‘93 με ’96 ήταν εκτός Βουλής, τι να κάνει τότε, με εκείνα τα χάλια; Είχαμε και την κατάρρευση, είχαμε τη διάλυση των χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού, τι να πει η αριστερά σε εκείνες τις συνθήκες; Πες μου κι εσύ, τι να πει; Τι να κάνει κι αυτή η δόλια, να πούμε; Εδώ πήγε και έκανε το θέλημα, έσωσε την Ελλάδα, ρε Κατερίνα, έσωσε και... Δηλαδή, έκανε τον λαντζέρη, έπλυνε όλα τα βρώμικα τα συμπράγκαλα που χρησιμοποιούσαν 40 χρόνια δύο κόμματα, Νέα Δημοκρατία και ΠΑΣΟΚ και φτάσαν την Ελλάδα στη χρεοκοπία. Τη βγάλαν την Ελλάδα από τα μνημόνια, πρόλαβε κι έδωσε και κάτι ψιλά, τα οποία τα πήρε όλα πίσω ο Μητσοτάκης, ο καινούργιος, ο Κούλης. Λοιπόν και τον χρεώνουνε, γιατί έκανε το θέλημα κι έσωσε την Ελλάδα. Προπαγάνδα των καναλιών που τα έχουν πιάσει όλα τώρα. Και δεν μπορούνε να χωνέψουνε με τίποτα αυτοί οι δεξιοί ότι ένα ακόμα αριστερό, δηλαδή τα παιδιά και τα εγγόνια των ηττημένων του εμφυλίου, πώς τα 'φερε η κατάρα, γιατί αυτοί τα κάνανε χάλια, αυτοί οι δύο τα κάνανε χάλια, κυρίως η δεξιά παράταξη, λοιπόν, και αυτοί οι άνθρωποι ήρθαν να κάνουν κουμάντο στην Ελλάδα, να κάνουνε κυβέρνηση, δηλαδή. Αυτό δεν μπορεί με τίποτα να το χωνέψει η δεξιά. Και τους βλέπεις τώρα, δηλαδή, και τώρα ακόμα, δηλαδή, πώς χειρίζονται και πως κάνουν τα ζητήματα. Εγώ είμαι ευγνώμων στους συναδέλφους μου, που με ψηφίσανε και βρέθηκα εκεί χάμω, βρέθηκα εκεί χάμω, και πλήρωσα και κάποια φροντιστήρια για τα παιδιά που κάνανε τότε φροντιστήρια να δώσουν στο πανεπιστήμιο και τίποτα άλλο δεν έχω να κρατήσω. Τους αγώνες κρατάω και μια πίκρα στο στόμα μου, γιατί η Πειραϊκή-Πατραϊκή θα μπορούσε να λειτουργεί ακόμα. Δυστυχώς. Τώρα πολλά σου είπα κι εγώ τα ξεχνάω, δεν τα θυμάμαι όλα. Μπορεί να έκανα και κάνα λάθος, αλλά περίπου έτσι έχουν τα πράγματα. Αυτό μου 'χει μείνει. Μου 'χει μείνει αυτός ο αγώνας, ο ανεπανάληπτος, δεν είχε ξαναγίνει, από τότε που ιδρύθηκε συνδικαλιστικό κίνημα, υπήρξε συνδικαλιστικό κίνημα στην περιοχή της Πάτρας, δεν είχαν ξαναγίνει τέτοιες κινητοποιήσεις κι ούτε πρόκειται να ξαναγίνουν. Δεν υπάρχουν τέτοιες μονάδες, που να προκύψουν. Ήτανε μία μοναδική εμπειρία. Θεωρώ τον εαυτό μου ότι... από αυτή την άποψη τυχερός, από την πείρα που συσσώρευσα. Περισσότερα ήταν αρνητικά, βέβαια, ήταν αρνητικά. Όταν ήμουνα, φύλακας, θα σου πω και αυτό, οι γυναίκες, που είναι πιο ευαίσθητες συνήθως —οι άντρες είναι κάπως πιο εγωιστές, το κρύβουνε το δάκρυ—, μπαίνανε... θέλαν να πάνε στα κεντρικά γραφεία. Είχε μείνει ένας άνθρωπος εκεί και έκανε μια διεκπεραίωση, να δώσει κάποια χαρτιά, κάποια προϋπηρεσία, ό,τι ήθελε κάποιος πρώην εργαζόμενος. Και εμείς, περνάγανε τα φυλάκια της Πειραϊκής-Πατραϊκής και προχωράνε [Δ.Α.] 100 μέτρα, να πάνε στα γραφεία. Μόλις μπαίνανε, Κατερίνα, μες στην πύλη, και κοιτάγανε τα ντουβάρια —ντουβάρια κοιτάγανε— και κοιτάγανε πέρα στα γραφεία και από δω κι από κει, βάζανε τα κλάματα. Δηλαδή, δεν ήταν μία η φορά, ήτανε οι πολλές φορές. Κυρίως γυναίκες, με το που μπαίνανε μέσα στον προαύλιο χώρο, περνάγαν την πύλη και μπαίναν μες στην Πειραϊκή-Πατραϊκή. Τώρα τι συνειρμούς είχε εκείνη τη στιγμή το μυαλό τους, τι θυμόσαντε, τι ερχότανε, δηλαδή, στη σκέψη τους εκείνη τη στιγμή, άντε κι εσύ να το βρεις. Και βάζαν τα κλάματα. Αυτό ήτανε, δηλαδή το πόσο δεμένος ήταν κι ο κόσμος της Πειραϊκής-Πατραϊκής με κείνα τα ντουβάρια εκεί πέρα. Κι όμως, είχανε το σχέδιο αυτό, οι δεξιοί ειδικά, θέλανε το κομμάτι αυτό της Πειραϊκής-Πατραϊκής και το σωματείο που τους προέκυψε εκεί μέσα να το σβήσουν απ' τον χάρτη. Θέλαν... Δηλαδή, εμείς τότε κάναμε... αλλά κλείναμε δρόμο και κινδυνεύουμε και με φυλάκιση. Ξέρεις, άμα κλείσεις το τρένο, είναι στρατηγικής σημασίας μεταφορικό μέσον και δεν επιτρέπεται. Λοιπόν, κλείναμε κυριολεκτικά την Πάτρα στη μέση, δεν πέρναγε τίποτα. Δηλαδή, είχαμε και κόσμο, βέβαια, έτσι; Φτιάξαμε ένα κλίμα τότε μοναδικό, ήταν αυτοί οι αγώνες ανεπανάληπτοι. Αυτά μένουνε και η πίκρα, σου λέω πάλι, που αυτό το εργοστάσιο θα μπορούσε να λειτουργήσει. Και θες απ' τη μαμή, θες απ’ τη λεχώνα, ο δικομματισμός το άφησε ρημάδι εκεί πέρα και σαπίζει. Τέλος.

Ευχαριστώ πολύ.