Istorima Archive

[00:00:00]Καλησπέρα, λέγομαι Χρυσή Δήμητρα Τσικμανλή, βρίσκομαι στη Νέα Βύσσα Έβρου, είναι 13 Αυγούστου του 2021 και βρισκόμαστε στο σπίτι της αφηγήτριας. Θέλετε να μας πείτε το όνομά σας; 

Ναι, λέγομαι Αναστασία Χατζηαγγελίδου είμαστε στη Νέα Βύσσα, και θέλω να σας μιλήσω για ό,τι θέλετε να μάθετε, είμαι ανοιχτή για όλα. 

Ξέρω ότι είσαστε πολύ καλή γνώστρια των εθίμων εδώ στο χωριό. Θέλετε να μας πείτε ένα από τα αγαπημένα σας, που γνωρίζετε; 

Λοιπόν, έχω γεννηθεί και έχω μεγαλώσει εδώ πέρα στη Νέα Βύσσα, το αγαπημένο μου πραγματικά έθιμο, ας στο πω και όλη αυτή η ιεροτελεστία που γίνεται είναι ο γάμος. Ο γάμος στη νέα Βύσσα είναι κάτι πάρα πολύ ιερό, όπως φυσικά και σε όλους, σε κάθε τόπο έχει τη δική του χάρη. Εδώ ο γάμος είναι… ξεκινάει, μία εβδομάδα σχεδόν διαρκεί. Από την Τετάρτη-Πέμπτη ξεκινούσαν τα προικιά. Ξεκινούσαν τα κορίτσια να ετοιμάζουν τα προικιά της νύφης, τα βάζαμε στα δωμάτιο, μέσα στο δωμάτιο απλωμένα και καρφωμένα πάνω στους τοίχους, όλα δηλαδή ό,τι έχει φτιάξει η νύφη και η μητέρα της φυσικά. Θα τα δείξουν και να έτσι ήταν το έθιμο, ξεκινούσε δηλαδή το όλο το έθιμο από τα προικιά. Έτσι θα σας τα λέω όπως τα ξέρω. Έστειλαν τα προικιά λοιπόν, τρώγανε, χορεύανε, η Πέμπτη ήταν αφιερωμένη σε αυτό, Πέμπτη και Παρασκευή. Το Σάββατο ξεκινούσαν τα καλέσματα, άρχιζαν να καλούν τον κόσμο και το βράδυ γινόταν το «αποβραδίς». Το «αποβραδίς» γινόταν μέσα στην αυλή της νύφης και ανάλογα του γαμπρού, υπήρχε ένα γλέντι όλη νύχτα, όλος ο κόσμος χόρευε, υπήρχανε οι καλεσμένοι αλλά και ακάλεστοι. Βασικά ο γάμος στη Βύσσα ήταν λεγόταν «χαρά» δηλαδή όλο το χωριό είχε χαρά. Έτσι λέγαμε, δεν λέγαμε «Έχουμε γάμο», «Έχουμε χαρά», και μέχρι και τώρα λέμε «Έχουμε χαρά». Δεν… Για αυτό και όλο το χωριό χαιρόταν και εμένα είναι το αγαπημένο μου αυτό το έθιμο ας το πούμε έτσι. Όλη αυτή η ιεροτελεστία όπως θέλετε πείτε το. Ξεκινούσε το «αποβραδίς», στην αρχή χόρευαν τα κορίτσια, ξεκινούσε όλος ο γάμος. Μετά κάναμε τον «κ’να». Ο «κ’νάς» είναι ένα έθιμο που έχει έρθει φυσικά από μέσα από το παλιό μας το χωριό, γιατί εμείς είμαστε όπως ξέρετε πρόσφυγες και το φέραμε από κει μαζί, είναι κληρονομιά από το παλιό το χωριό. Το έθιμο του «κ’να» είναι για την γονιμότητα δεν ξέρω κι εγώ ακριβώς πώς, είναι πάρα πολύ ωραίο, τραγουδάνε τα κορίτσια κάποια τραγούδια, κουνιάζουν τη νύφη, χορεύουμε πάλι. Μετά έρχεται ο γαμπρός, έρχονται και ο γαμπρός στο τέλος, χορεύουν μέχρι το πρωί και την επόμενη μέρα ξεκινάει η προετοιμασία για τα στέφανα. Φυσικά την πρώτη, την πρώτη θέση ας το πω έτσι έχει η νυφιάτικη στολή. Ο «γκούγκος». Αυτό είναι από την ώρα που γεννιέται η κοπέλα τέλος πάντων, που γεννιόταν η κοπέλα και μεγάλωνε, σκεφτόταν πώς θα παντρευτεί και πώς θα βάλει τον «γκούγκο», την γκιρλάντα και όλο αυτό το πράγμα. Αυτά όλα φυσικά της τα παίρνει η πεθερά στη νύφη, τα οποία θα είναι για πάντα δικά της μετά. Ξεκινά- 

Θέλετε να μας πείτε τι περιλαμβάνει; 

Ναι βέβαια. Λοιπόν περιλαμβάνει τουλάχιστον τέσσερις φούστες, πέντε. Είναι από κάτω που μπαίνουν. Θα ξεκινήσουμε με τις φούστες. Ξεκινάνε δύο άσπρες φούστες απλές, με λίγο κεντηματάκι, μετά είναι άλλη μία που έχει περισσότερο… Πώς την λένε την φούστα την άσπρη την καρό;

Την τσουσμαλίδικη. Μετά είναι το μεσοφόρι και είναι από πάνω του το νυφικάτο. Είναι περίπου πέντε φούστες, οι φούστες. Από κάτω φοράει τη φανέλα. Πώς την λένε την φανέλα που φορούσαν την άσπρη;

Τσουσμαλίδικη, ματζούρκ, ναι. Αυτές, ήταν από κάτω η φανέλα και το γιλέκι που έβαζε, και από πάνω το νυφικάτο. Στο κεφάλι φυσικά ήταν, πλέκεται με μαλλιά, τα δικά της τα μαλλιά της νύφης αν έχει πολύ μακριά, αλλιώς έβαζαν και ξενομάλλια. Τα έπλεκαν, βάζανε πεταλούδες, καρφίτσες, λουλούδια αληθινά, χτένες, ψεύτικα λουλούδια, γενικά. Και στο τέλος η νύφη έβαζε και την καλέντα μαμά ε; 

Και από πάνω το μπουρλαντί. 

Το πέπλο ναι. Αυτή ήταν η νυφιάτικη φορεσιά μας που είναι σήμα κατατεθέν της Νέας Βύσσας.

Ναι. Είναι πάρα πολύ ωραία η φορεσιά μας και είναι το καμάρι μας, και την αγαπώ πάρα πολύ και την έχω φορέσει πάρα πολλές φορές και όποτε μου δίνεται ευκαιρία τη φοράω. Η Βυσσιώτικη φορεσιά είναι νομίζω ξεχωριστή στην Ελλάδα. 

Γνωρίζετε την ιστορία της φορεσιάς; Πώς δημιουργήθηκε; 

Λέγονται διάφορα. Φυσικά μία τέτοια είναι ότι είδαν την βασίλισσα που πέρασε από δω. Άλλοι λένε ότι[00:05:00] επειδή το χωριό μας είχε πολύ κόσμο από διάφορες περιοχές ότι φέρανε από κει. Δεν είναι ξεκάθαρο. 

Είναι πάντως αστική η φορεσιά μας. Ήμασταν κοντά στην Αδριανούπολη, είχανε καλή οικονομική κατάσταση οι Βυσσιώτες. Πήγαιναν -Μποσνοχωρίτες τότε- πηγαίναν εκεί πέρα, έβλεπαν και τις Αδριανουπολίτισσες που ήταν, που είναι παραπλήσια με την, με αυτήν τη φορεσιά. Είναι ευρωπαϊκού τύπου πάντως η φορεσιά μας, και από κει έχει καταγωγή ας το πω. Δεν είναι 100%, δεν έχει τεκμηριωθεί στάνταρ, αλλά σίγουρα είναι έτσι. Άλλοι λένε οκ εντάξει σίγουρα είναι κάπως σαν της βασίλισσας αλλά εγώ τώρα δεν ξέρω ακριβώς. Η Ελένη Φιλιππίδου έχει γράψει-

Ναι, εντάξει 

Εντάξει εκείνο είναι άλλο θέμα. Δεν έχω, δεν είναι στάνταρ. Η Ελένη Φιλιππίδου που έχει κάνει κάποιες έρευνες και τέτοια έχει φτιάξει, αλλά σου λέω 100% δεν είναι κάτι σίγουρο. Εγώ πιστεύω ότι ίσως κάτι είδαν, ήταν κοντά στην Αδριανούπολη, είχανε οικονομική άνεση και μπορούσαν να τα φορέσουν και αυτές και τα φορούσαν για αυτό. 

Ε ναι αφού επαναλαμβάνω ότι είχε, ζούσαν καλά στο παλιό μας το χωριό. Ήταν δίπλα στην Αδριανούπολη, και ότι είχαν το πουλούσαν στην…

Δεν, δεν είχε σχεδόν φτωχούς, πολύ λίγοι φτωχοί ήταν στο παλιό το χωριό-

Ναι αυτά, με τη φορεσιά μας την πολύ ωραία και αγαπημένη μου. Είναι πραγματικά πολύ όμορφη και εντάξει είναι και λίγο δύσκολο δεν μπορώ να πω γιατί έχει αρκετά, αρκετό χρόνο για να ετοιμαστείς. Χρειάζεσαι τουλάχιστον μία ώρα δύο. Ύστερα χρειάζονται πολλά πράγματα δεν είναι δηλαδή έτσι ένα φόρεμα το βάζεις και φεύγεις. Χρειάζεται να βάλεις από κάτω άλλα, πάνω άλλα, το κεφάλι είναι χτένισμα κανονικό που πρέπει να-

Αφιερώσεις πολύ χρόνο. Ναι και μετά αφού ετοιμαζόταν η νύφη ας πάμε ξανά στο γάμο και είναι έτοιμη η νύφη με την καλέντα, και με το μπουρλαντί και τελοσπάντων όλη με το πέπλο όλο αυτό το πράγμα. Πηγαίνουν, ξεκινάει ο κουμπάρος ερχόταν έπαιρνε τη νύφη από το σπίτι της, πηγαίνουν στην εκκλησία, γίνεται, γίνονται οι στέψεις και μετά γίνεται συντεκνιά που το λέμε εμείς. Δηλαδή το βράδυ του γάμου του κυρίως, έχει τον πρώτο λόγο ο κουμπάρος εδώ στη Βύσσα. Δηλαδή δεν διασκεδάζουν οι υπόλοιποι, έχουν διασκεδάσει το προηγούμενο βράδυ και γαμπρός και η νύφη κάθε ένας στο σπίτι του. Και την ημέρα δηλαδή έχουν γίνει τα γλέντια. Του κυρίως γάμου τέλος πάντων το γλέντι είναι για τον κουμπάρο για το, για το σύντεκνο που το λέμε και εμείς. Εκείνο το βράδυ μόνο διασκεδάζει ο κουμπάρος. Τον ταΐζουν, τον ποτίζουν με το σόι του και είναι μέχρι το πρωί δηλαδή χορεύει ο κουμπάρος. Έτσι γινόταν ο γάμος στη Νέα Βύσσα, την επόμενη μέρα το πρωί είχαμε και ακόμη ένα έθιμο που εγώ το πρόλαβα λίγο. Που το πρωί έπρεπε η νύφη να πλένει τα χέρια-

Του πεθερού και τη πεθεράς και γενικά μαζευόταν κι ήταν ένα- 

Δεν ξέρω αν ήταν υποταγή, δεν ξέρω τι σήμαινε όλο αυτό αλλά αυτή αυτό το θυμήθηκα, ένα πολύ ωραίο έθιμο. 

Περνούσε δηλαδή από-

Από έλεγχο άμα είναι καλή.

Εντάξει κι εδώ πιστεύω τελείωνε και ο γάμος. Εντάξει αυτό ήταν.

Και τη Δευτέρα είχαμε δηλαδή λίγο γάμο;

Την νύφη όταν την ετοiμάζανε οι φίλες της, λέγανε κάποιο τραγούδι; 

Πάντα τραγουδούσαν σίγουρα δηλαδή και πάντα τραγουδούσαν στην ετοιμασία. Ναι όπως την έντυναν βεβαίως και τραγουδούσαν. 

Ποια; Τι χορούς χόρευαν εδώ στο γάμο στο γάμο συνήθως; 

Στο γάμο χορεύουν αντικριστούς χορούς ως συνήθως. Δηλαδή χορεύουν τον κουτσό, τον αντικριστό και οι γάμοι γίνονταν μέσα στο σπίτι. Ειδικά της νύφης και σηκωνόταν δύο-[00:10:00]δύο και χόρευαν ή ζευγάρια μετά το βράδυ. Δεν χορεύαν, συρτό χόρευαν έξω, συρτό και τη γίκνα, αυτό και καμιά χασαπιά. Αυτοί είναι οι χοροί της Βύσσας. Η Βύσσα έχει αυτούς τους χορούς. Πάντα λίγους, αυτοί οι λίγοι και πάντα επειδή δεν, δηλαδή οι χοροί μας δεν είναι να τρέχουν, να πηδούν, όλα αυτά. Είναι λίγο διαφορετικοί. Ίσως και η φορεσιά αλλά και οι Βυσσιώτες δεν είναι όπως είναι οι Μάρηδες, που έχουν αυτό το τέτοιο με το χορό. Περιμένουν τη σειρά τους, χορεύουν λίγο, όταν πρέπει, στη σειρά που πρέπει. Δεν θα πάνε να πιάσουν πιο μπροστά από τον παππού, δεν θα πάνε να πιάσουν πιο μπροστά απ’ τους συγγενείς, εκεί που είναι η σειρά τους, και όταν πρέπει θα χορέψουν στο γάμο. Δεν χορεύουν όλη νύχτα όπως είναι τώρα. Θα χορέψουν τόσο, όσο πρέπει. Δεν υπήρχε δηλαδή αυτό το πράγμα. Σηκωνόταν στην αρχή η νύφη και ο γαμπρός με τους κουμπάρους, μετά θα χόρευαν με τους γονείς, ύστερα σιγά-σιγά θα χόρευαν ζευγάρια-ζευγάρια όλοι αυτοί. 

Όπως και το «αποβραδίς» χορεύαν οι φίλες της νύφης μαζί με τη νύφη. Μια-μια δηλαδή η φιλενάδα χόρευε ένα χορό με τη νύφη. 

Φυσικά αυτά συνεχίζονται και συνεχίζονται και τώρα. Δηλαδή μέχρι πριν από μία δεκαετία γίνονταν οι γάμοι κάπως έτσι με λίγες παραλλαγές αλλά συνεχίζεται ακόμη. Δηλαδή γινόταν το «αποβραδίς», φυσικά τώρα όλοι μαζί και νύφη και γαμπρός και προίκα στήνονταν. Δηλαδή είναι τώρα μία δεκαετία που ας το πω δεν γίνονται η προίκα μέσα στο σπίτι και το «αποβραδίς» γίνονται στα μαγαζιά και όλα αυτά. Μέχρι και μία δεκαετία πριν γινότανε γάμοι περίπου όπως παλιότερα. Δηλαδή ο γάμος συνεχίζει- 

Αυτό για παλιά, ναι.

Και ούζο. 

Μπαίνανε με τα άλογα μέσα στο σπίτι! 

Ναι για να καλέσουν. 

Και έτσι καλούσαν;

Τους καλούσαν ξανά την Κυριακή το πρωί. Ξανά καλούσαν. Δηλαδή το κάλεσμα-

Υπήρχε κάποιο γιορτινό φαγητό που φτιάχνανε στο γάμο; 

Στο γάμο… 

Αυτά ήταν τα φαγητά του γάμου.

Εντάξει.

Θέλετε να μας πείτε για την τουρσή; 

Την τουρσή, ναι βέβαια θα σας πω. Η τουρσή είναι το αγαπημένο μας φαγητό και το βυσσιώτικο. 

Όλοι καταρχάς το κάνουμε περισσότερο τα Χριστούγεννα. Δεν υπάρχει δηλαδή σπίτι τα Χριστούγεννα που να μην κάνει την τουρσή. Την πρώτη μέρα δεν ήταν ούτε γαλοπούλες παλιά, ούτε τέτοια, ήταν τουρσί με το χοιρινό. Όλα τα σπίτια έσφαζαν χοιρινά-

Ναι.

Ποιο μέρος είναι αυτό;

Το στήθος του χοιρινού να το πω έτσι.

Το…Δηλαδή κάθε… 

Θα μιλήσουμε για το τέτοιο, περίμενε, θα μιλήσουμε πρώτα για το, για την τουρσή το φαγητό που έκαναν και στους γάμους. Εκείνα θα τα πούμε άλλη ώρα. Μην μπερδεύεσαι, μην μπερδευόμαστε μια στο ένα μια στο άλλο. Τουρσί είναι το λάχανο τουρσί. Το βάζανε αυτό πάντα το Νοέμβριο, έμπαινε γύρω στων Ταξιαρχών. Υπήρχαν δηλαδή κάποια, ήτανε στάνταρ. Αυτό το λάχανο θα έμπαινε κοντά στον Ταξιάρχη, δηλαδή 8 με 9 του μηνός του Νοεμβρίου, και φυσικά θα γινόταν πρώτη μαγειριά ας το πω έτσι τα Χριστούγεννα. Την πρώτη μέρα Χριστουγέννων θα υπήρχε το… η τουρσή[00:15:00] η οποία την σε ένα ξύλο επάνω την ψιλοκόβανε και είναι πάρα πολύ ψιλά-ψιλά. Την βράζανε, δηλαδή την σοτάρουν πρώτα με το λάδι, μετά τη βράζουν μαζί με το κρέας, ύστερα τη βάζουμε στο ταψί με λίγο ρυζάκι και με το χοιρινό φυσικά. Αυτό είναι το φαγητό της Βύσσας του… Αυτό και το κουρμπάνι. Είναι αυτά τα δύο τα φαγητά που είναι τα βυσσιώτικα τα φαγητά. Το ένα είναι για τα Χριστούγεννα που γίνεται πρώτη μέρα Χριστουγέννων, και το κουρμπάνι που λέω, το πράσινο το κρεμμυδάκι -που αν θέλεις να σας το πω- γίνεται του Αγίου Γεωργίου. Του Αγίου Γεωργίου που είναι ο πολιούχος μας, είναι ο Άγιος του χωριού μας, εκείνη τη μέρα σε όλα τα σπίτια έχει αυτό το πράγμα. Έχει το κουρμπάνι που είναι: πράσινο κρεμμυδάκι με ρύζι και με αρνί. Όπως και παλαιότερα είχανε αρνιά, έσφαζαν πάλι για το Πάσχα, επίσης και εκείνη τη μέρα κάναν τα κουρμπάνια. Δηλαδή πράσινο φρέσκο κρεμμυδάκι από τον κήπο, τα ετοιμάζανε οι γυναίκες, το κρεμμυδάκι πάλι το σοτάρουν, το βράζουν, το σοτάρουν, το κάνουν στην κατσαρόλα και μετά με λίγο ρυζάκι στο ταψί με το αρνάκι του. Σταφίδες που είναι λίγο γκουρμέ για την εποχή μας ας το πούμε έτσι. Αυτό το φαγητό είναι του Αγίου Γεωργίου. Δηλαδή τα Χριστούγεννα ήταν στάνταρ το τουρσί και του Αγίου Γεωργίου στάνταρ το… Όπως και τώρα το συνεχίζουμε αυτό δεν έχει αλλάξει, αυτό γίνεται και πάλι. Δεν υπάρχει Χριστούγεννα χωρίς τουρσή και του Αγίου Γεωργίου χωρίς το κουρμπάνι. 

Το προξενιό γνωρίζετε πως γινότανε παλιά; 

Το προξενιό γινόταν χωρίς να ξέρουν η νύφη και ο γαμπρός. Απλά οι υπόλοιποι κανόνιζαν το πώς θα γίνει. Ποιος και ποιον θα πάρει και ποια. Είτε θέμα οικογένειας, είτε θέμα οικονομικό, είτε γενικότερα πώς θα τα καταφέρνανε. Αυτοί περισσότερο έλεγαν ξέρω εγώ ποιος θα πάρει ποιαν και τα κανόνιζαν. 

Ναι δεν υπήρχε τότε αγάπη και έρωτας, αυτά τα έφτιαχναν οι γονείς. 

Πιο πολύ για τα οικονομικά. Πιο πολύ αν ήταν μία καλή οικογένεια και ήθελε… Περισσότερο αυτοί που είχαν οικονομική άνεση, ήθελαν όλοι δηλαδή να ένας με τον άλλον να συμπεθερέψουν, να κάνουν έτσι. Μόνοι τους τα κανόνιζαν, δεν είχαν άποψη τα παιδιά. Αυτοί που ήτανε άμεσα ενδιαφερόμενοι να στο πω έτσι. Πήγαινε, πήγαινε, ως συνήθως υπήρχανε κάποιες που ήταν πιο… δεν πήγαινε η ίδια η μητέρα ή ο πατέρας για να κάνει το προξενιό. Πήγαινε κάποια τρίτη, πήγαινε ξέρω ‘γω στην μητέρα της κοπέλας έλεγε: «Ο τάδε Απόστολος -ξέρω ‘γω- θέλει να… με είπε ο μπαμπάς του -ξέρω ‘γώ- η μάνα του, ότι αυτό κι αυτό θα γίνει αν θέλετε, -ξέρω ‘γω- να συμπεθερέψουν». Μετά, αυτοί βέβαια άμα τον άρεζαν δεν ρωτούσαν καν τη νύφη και έλεγαν: «Ναι, την τάδε μέρα φέρτε τα σημάδια». Και μετά έφερναν πάλι μόνοι τους τα έφερναν τα σημάδια. 

Τα σημάδια; 

Τα σημάδια…

Κάποιο χρυσαφικό ήταν, ανάλογα με την οικονομική κατάσταση του καθενός.

Ανάλογα το τι οικονομική άνεση είχε. Άμα αυτός ήταν πλούσιος, μπορεί να πάαιζε τα σκουλαρίκια τα καλά. Άμα δεν, μπορεί να έδινε ένα φλουρί. Έτσι δεν είναι; Μπορεί ανάλογα τι είχαν, τι ήταν και το έστελνε, το πήγαινε πάλι η προξενήτρα και αν το δέχονταν μετά ξεκινούσαν τα υπόλοιπες διαδικασίες, τον αρραβώνα.

Μετά ξεκινούσαν… Το δέχονταν, δεν υπήρχε περίπτωση να μην το δεχτούν δεν υπήρχαν… Εγώ τουλάχιστον δεν έχω ακούσει τέτοια ιστορία. Οι περισσότεροι το δέχονταν. Δεν υπήρχε δηλαδή δεύτερος δρόμος. Πήγαινε η προξενήτρα, εκτός αν δεν ήθελε η μάνα. Αν δεν ήθελε η μάνα ξέρω γω έλεγε π.χ. «Δεν τον θέλουμε, δεν είναι καλός» ξέρω ‘γω, είναι… «κοιμάται μέχρι το μεσημέρι». Αναλόγως ρε παιδί μου τι κακό θα είχε, «δεν τον θέλουμε». Έφευγε αυτή, μπορεί να πήγαινε σε άλλη κοπέλα στην επόμενη γειτονιά ξέρω ‘γω. Θα πήγαινε στη Μαρία, αφού πήγε στην Κατερίνα δεν έκατσε. Πήγαινε αλλού. Έχω ακούσει τέτοια μασάλια. Μετά πήγαινε, «Α καλός ξέρω εγώ είναι ο Αποστόλης. Δεν πειράζει ας κοιμάται και λίγο πιο…». Και τελείωνε με εκείνον. Δεν είχε, δεν υπήρχε δηλαδή μέτρο. Κι άμα δεν ταίριαζε και στον τρίτο. 

Να είδες αυτό που λέω.

Ε όταν ήταν «θα μιλήσουν και θα με πουν», πάει να πει ότι δέχονταν. 

Ναι. Άμα ήταν που δεν άρεσαν… έλεγαν να ξέρω ‘γω-

«Μικρό είναι ξέρω ‘γω δεν θα… Δεν». Ξεκινούσε με πλάγιο τρόπο. 

Οι ηλικίες που γινόταν;

Πολύ μικρές, πολύ μικρές. 12-13, ξεκινούσαν 14. Εκεί ήταν οι ηλικίες. Και ένα διάστημα ήταν και 12. Και μετά, μεταγε[00:20:00]νέστερα στα χρόνια ξέρω ‘γω του ‘80 είχανε ξεκινήσει και μέχρι και τότε δηλαδή, τέτοιες ηλικίες 12-13-14 χρονών αρραβωνιάζονταν. 

Και τα κορίτσια και τα αγόρια τέτοιες ηλικίες; 

Τα αγόρια ήταν κατά 16-17-18 άντε 20 το πολύ. Εκεί ήταν οι ηλικίες που γίνονταν. Από δηλαδή τα 15 με 19-18 εκεί πέρα. Αυτές ήταν οι ηλικίες μέσο όρο.

Ναι όλοι αυτοί ήταν μικροί που από μικρά… Ναι. Τέτοια ηλικία, για αυτό και δεν είχαν άποψη και δεν προλάβαιναν ούτε καν να γνωρίσουν, ούτε καν να βγουν μέσα από τις αυλές, μέσα από τα σπίτια, απ’ τα παιχνίδια, απ’ το κρυφτό. Δηλαδή έχω ακούσει ιστορία που λέει ξέρω ‘γω, «Παίζαμε κρυφτό την φώναξαν, ξέρω ‘γω, τη Μαρία την λεν έλα».

Δώστε μου ένα λεπτάκι.

Ναι, λέει «Παίζαμε -λέει- κρυφτό, την φώναξαν, την φώναξε η μάνα της, πήγε μέσα λέει: «Τι σε ήθελε η μαμά σου;», «Α! Αρραβωνιάζομαι!», και ξανασυνεχίσαμε, -λέει- το κρυφτό». Αφού ήταν δώδεκα-δωδεκάμισι χρονών. Και έτσι αρραβωνιάστηκε η Μαρία, η τάδε Μαρία τέλος πάντων. Ναι έτσι γινόταν δεν είχαν τα παιδιά άποψη.

Έτσι έλεγε.

Όταν παντρεύονταν μένανε στο σπίτι του γαμπρού ή στο σπίτι της νύφης; 

Όχι πάντα στο σπίτι του γαμπρού. Δεν υπήρχε θέμα να μείνουν στο σπίτι της νύφης. Για αυτό θα σου πω πάλι μία άλλη ιστορία. Για αυτό και πάντα τις νύφες τις παίρναν την άνοιξη. «Δεν θα την πάρουμε -λέει- το χειμώνα, μπα το φθινόπωρο να την ταΐζουμε έναν χειμώνα». Γιατί τότε ένας στόμας, ένας στόμας. Το ‘χω ακούσει και αυτό σαν ιστορία και έτσι ήταν. Πάντα οι γάμοι γίνονταν προς το τέλος του χειμώνα για να δουλέψει ένα καλοκαίρι η νύφη και να…

Να έχουν να φάνε να στο πω έτσι. Ναι πάντοτε η νύφη ήταν υπηρέτρια φυσικά. Όταν πήγαινες νύφη, όταν πήγαιναν νύφες στα σπίτια ήταν σχεδόν σαν δούλες. Όλα τα έκαναν αυτοί. Η πεθερά ήταν πια η κυρία του σπιτιού. Όλα τα έκαναν, τα πιάτα, το φαγητό, την καθαριότητα…

Φυσικά μετά, γινόταν μετά και τα παιδιά και όλα αυτά, η νύφη ήτανε για μένα μία υπηρέτρια. Από την ώρα που παντρευόταν δηλαδή ξεκινούσε, χώρια και στο χωράφι τις δουλειές που θα πήγαινε. Ναι στο σπίτι της, του γαμπρού, του άντρα. Δεν υπήρχε περίπτωση να πάνε στο σπίτι της κόρης, θα ήταν πάντα στο σπίτι του άντρα.

Ναι, εντάξει εκείνα ήταν μετά. 

Πριν που αναφέρατε και τα Χριστούγεννα υπήρχαν κάποιες, κάποια ειδικά έθιμα τα Χριστούγεννα που γίνονταν συγκεκριμένα; 

Τα Χριστούγεννα έχουμε τα «τεμπελέκια», τα κάλαντα τα ιδιαίτερα τη Βύσσας που αυτά γίνονται και ακόμα και τώρα, τα παιδιά τα κάνουν. Την πρώτη μέρα των Χριστουγέννων και τη δεύτερη. Αυτά τα κάλαντα δεν γινόταν από πολύ μικρά παιδιά, γινόταν από παλικάρια. Δηλαδή από αυτοί που ήταν για αρραβώνα ας το πω έτσι. Λένε αυτά τα ιδιαίτερα, τα τοπικά μας, τα «τεμπελέκια» που γίνονται κάθε χρόνο. Κάθε χρόνο την πρώτη και τη δεύτερη μέρα. Ερχόνταν τα παλικάρια, τους βάζανε μέσα στο σαλόνι, καθότανε, λέγανε τα «τεμπελέκια» που τα λέμε, τα κάλαντα δηλαδή, τους κερνούσαν αυτό που έλεγε προηγούμενα η μητέρα μου, προηγουμένως η μητέρα μου αυτόν το μεζέ από το χοιρινό που κάνανε -μια τηγανιά ας το πω έτσι- και τους κερνούσαν κρασί. Και αφού-

Κρασί και την τηγάνια. Αυτό θα τους κερνούσαν, θα λέγαν τα κάλαντα και μετά φεύγανε. Πήγαιναν σε όλα τα σπίτια. Έμπαιναν σε όλα τα σπίτια μέσα, ήταν για το καλό του χρόνου, ήταν για το καλό ότι… 

Εντάξει υπήρχαν ειδικά τραγούδια. Υπάρχουν ειδικά δηλαδή τραγούδια από τα «τεμπελέκια» που είναι για κάθε περίπτωση. Έχει για την κόρη, έχει για τον γιο, έχει για τη γιαγιά, έχει για τον παππού-

Έχει για όλους έχει τραγούδι. Φυσικά έχει και για αυτούς που δεν τους άνοιγαν, για το δρόμο, όλα. Υπήρχαν διάφορα τραγούδια για αυτούς που περνούσαν από τα σπίτια αυτές που ήθελαν, που αγαπούσαν. Για κάθε… υπάρχουν πάρα πολλά. Δηλαδή δεν ήταν μόνο που έψελναν για το Χριστό, είχε και τραγούδια για το κάθε ένα. 

Κοινωνικά ας πούμε. 

Ναι κοινωνικά.

Είναι και αυτά καταγραμμένα και τα έχουμε στο σύλλογο τα «τεμπελέκια» και διασώζονται ακόμα. 

Θέλετε να μας πείτε λίγο για το σύλλογο μιας [00:25:00]που τον αναφέρατε;

Ναι θα σου πω και για το σύλλογο. Λοιπόν ο σύλλογος έχει ιδρυθεί το 1977 από τον Ξάνθη τον Ξανθόπουλο που μας έχει αφήσει τώρα. Έχει το όνομα των Καραθεοδωρή, του Στέφανου Καραθεοδωρή. Ήταν κάποιοι άνθρωποι με καταγωγή από το χωριό μας που έζησαν στο Μποσνοχώρι.

Ναι, και δημιουργήθηκε το 1977 αυτός ο σύλλογος με διάφορα, με διάφορες δράσεις. Στην αρχή φυσικά ήταν μόνο τα χορευτικά και όλα αυτά τα θεατρικά. Μετά ξεκινήσαμε και ασχοληθήκαμε, βρήκαμε ας πούμε τις ρίζες μας και ξεκινήσαμε όλα αυτά με τα μουσεία του Καραθεοδωρή, τους Καραθεοδωρή και όλο αυτό που είναι οι Καραθεοδωρή. Που αν θέλεις τέλος πάντων, θα στα δείξω και θα στα πω κάποια άλλη στιγμή και για αυτούς τους ανθρώπους και τι ακριβώς κάνουμε. Τρέχουμε τώρα ένα μουσείο που φτιάχνουμε, το μουσείο των Καραθεοδωρή που αναδεικνύει όλους τους Καραθεοδωρή, τους πατριώτες μας ας το πω έτσι. Και προσπαθούμε να αναδείξουμε όλο αυτό. Φυσικά και την λαογραφία και την παράδοση, γιατί αυτό είναι που μας, που είναι μέσα στο αίμα μας, μέσα στο πετσί μας. Και δραστηριοποιούμαστε κάποια άτομα εκεί πέρα στο συμβούλιο, και με τους… και με τα απλά τα μέλη. Έχουμε παιδάκια που τα μαθαίνουμε, φυσικά ο σκοπός είναι αυτός για να διαδώσουμε τα ήθη και τα έθιμά μας στα παιδιά που έχουν απομείνει. Τέλος πάντων αυτά τα λίγα έστω και αυτά που έχουν μείνει στο χωριό και από Ορεστιάδα. Έρχονται και από Ορεστιάδα, Βυσσιωτάκια που χορεύουν, που μαθαίνουν τέλος πάντων τι κάνουμε, τα έθιμα στις εκδηλώσεις μας. Τώρα φυσικά έχουμε σταματήσει δύο χρόνια με τον κορονοϊό. Αλλά εντάξει, φαντάζομαι ότι θα περάσουν όλα αυτά και θα τραβήξουμε ξανά προς τη δόξα. Τα μουσεία μας τρέχουν και τα δύο και το Λαογραφικό και το Καραθεοδωρή. Και φαντάζομαι ότι μέχρι το ‘23 που θα είναι τα 100 χρόνια του χωριού μας, ότι θα έχουμε πετύχει κάποια πράγματα. Και μέχρι να είμαστε εμείς τουλάχιστον στο συμβούλιο του συλλόγου θα προσπαθούμε να αναδείξουμε το χωριό μας, να μάθουμε τα ήθη και τα έθιμά στα παιδιά μας, όλο αυτό το πράγμα που έχουμε χρέος να το κάνουμε.

Οι βασικές εκδηλώσεις του συλλόγου ποιες είναι; 

Τα «Βύσσια» είναι κάθε χρόνο 25 Ιουλίου εκεί πέρα γύρω που κάνουμε κάποιες εκδηλώσεις. Είναι όταν ήρθαμε απ’ το παλιό μας στο χωριό, γιορτάζουμε δηλαδή τα γενέθλια του χωριού, την Αγία Παρασκευή που την έχουμε πολύ ψηλά στη Νέα Βύσσα τέλος πάντων, γιατί είναι θαυματουργή και όλα αυτά. Και έτσι, και κάνουμε κάποιες εκδηλώσεις με χορευτικά με… Και γενικά κάποιες δράσεις είτε θα είναι αυτό είναι μία παρουσίαση βιβλίου, είτε κάποιες άλλες εκδηλώσεις για τα τοπικά προϊόντα. Κάθε χρόνο βάζουμε αναλόγως τι θέλουμε να αναδείξουμε και τα παιδιά που δίνουμε πάντα παιδιά, τα παιδιά μας εδώ του Γυμνασίου τα αριστεία τους για να έχουν και ανταγωνισμό, να γίνονται καλύτερα, τα δίνουμε από έναν έπαινο. Κάνουμε κάθε χρόνο τα Βύσσια, είναι στάνταρ αυτό. Γίνεται τρείς-τέσσερις με πέντε μέρες ανάλογα τις ημέρες και τα οικονομικά μας. Κάνουμε τον «Μπέη», που είναι τις αποκριές. Αυτό είναι ένα άλλο έθιμο που το κάνουνε μέσω του συλλόγου. Αυτό- 

Θέλετε να μας πείτε για αυτό;

Ναι, ο «Μπέης» είναι καθαρά αποκριάτικο έθιμο. Γίνεται ένας Μπέης ας το πούμε έτσι. Βέβαια αυτό το κάνουν για να κοροϊδέψουν τον μπέη, τότε που μάζευε τους φόρους και αυτά, πάλι επί τουρκοκρατίας, πάλι μέσα από το παλιό μας το χωριό το έχουμε φέρει και τον κορόιδευαν. ‘Έτσι ήταν ένας τρόπος. Φυσικά περνούσε ο Μπέης τότε και μάζευε τα αυτά του όπως ξέρουμε. Και μετά… και μετά το κάναν για να τον κοροϊδεύουν. Ντύνονται οι άνδρες γυναίκες και όλα αυτά που γίνονται στον «Μπέη». Και γίνεται, περπατάει σε όλο το χωριό, μοιράζει σπορά και καλά για το καλό του χρόνου, γίνεται γλέντι χορεύουμε μέσα στο χωριό. Χορεύουν, στην πλατεία μαζευόμαστε, ντυνόμαστε με τις παραδοσιακές μας φορεσιές και γενικά είναι ένα πάρα πολύ ωραίο έθιμο, που αναβιώνει εδώ και αρκετά χρόνια. Είχε σταματήσει για μία δεκαετία αλλά εμείς μετά όταν ξανά-αναλάβαμε στο σύλλογο από το 2006, ξεκινήσαμε και το ξαναφτιάχνουμε. Κάθε χρόνο γίνεται, την Κυριακή της αποκριάς. 

Εσείς τη συλλογή όλων αυτών των πληροφοριών πώς την κάνατε; Από εξιστορήσεις παλαιότερων;

Να μιλήσω για μένα προσωπικά, εγώ επειδή δεν έφυγα μέσα από το χωριό, μου αρέσει να μιλάω με πολύ κόσμο, είναι η μητέρα μου μεγάλη σε ηλικία, με έμαθε αυτή κάποια πράγματα παραδοσιακά. Αλλά και γενικά μέσα απ’ ην καθημερινότητα. Κάποια τα έζησα, τους γάμους, φυσικά τα έθιμα, μετά ασχολήθηκα και με το σύλλογο από πολύ μικρή, από τα 18 μου. Άσε από τα πέντε-έξι πήγα να χορέψω[00:30:00] και να κάνω, και το αγαπώ πάρα πολύ αυτό. Και από τότε άρχισε να μου αρέσει πιο πολύ και ξέρω ‘γω, όταν μάθαινα ή όταν έβλεπα κάτι ήθελα να το ανακαλύψω και σιγά-σιγά τέλος πάντων έχω μάθει αρκετά πράγματα. Και τώρα και κάθε μέρα μαθαίνω και κάτι καινούργιο, κάτι. Φυσικά το μεγαλύτερο τέτοιο είναι η μητέρα μου, που είναι μεγάλη σε ηλικία, που θυμάται τα παλιά, που με τα εξιστορούσε, με τα εξηγούσε. 

Οχτώ στολές έχετε εσείς; 

Έχω πάρα πολλές και όχι μόνο οχτώ. 

Οχτώ με έχει ραμμένες και κάποιες ναι

Έχω, μου αρέσει πάρα πολύ να ντύνομαι. Με την πρώτη ευκαιρία δηλαδή θα τα βάλω τα παραδοσιακά όπως βάζω-

Ποιες είναι αυτές οι ευκαιρίες, που λέτε με την πρώτη ευκαιρία; 

Δηλαδή να ‘ρθει και μία-ένας που θέλει να καταγράψει, να δει τη φορεσιά μου, θα τη φορέσω -τη φορεσιά μας- θα τη φορέσω έτσι απλά, για να τη δει. Μπορεί να ‘ρθει να κάνει μία φωτογράφιση, σε κάποιες εκδηλώσεις ή ξέρω ‘γω π.χ. θα ‘ρθει ο Ιερώνυμος που είχε έρθει για να τον δώσω ένα καλάθι με γλυκά. Θα τη φορέσω. Δηλαδή δεν με κάνει καθόλου κόπο να τη φοράω, τη φοράω όπως τα δικά μου τα ρούχα. Δεν με ενοχλεί όπως κάποια άλλη. Εγώ επειδή την αγαπώ τόσο πολύ θέλω να τη φοράω όσο, όπως κι όπως. 

Δηλαδή μερικές φορές μπορεί να το… μπορεί να τα βάλω και για πλάκα έτσι, για να πάω σε μία φίλη μου για να γελάσουμε. Κάπως έτσι. Μου αρέσει πάρα πολύ η φορεσιά μας. 

Τώρα ο σύλλογος πόσα μέλη έχει; 

Τα μέλη μας είναι περίπου 200 εγγεγραμμένα. Όλο το χωριό είναι μέλη φυσικά και όλοι συμμετέχουν. Δεν είναι αναγκαίο να είναι μέλος εγγεγραμμένο να το πω έτσι. Είναι γύρω στα 200 άτομα. Βέβαια έχουμε μείνει λίγοι τώρα μες στο χωριό, μας στηρίζουν όμως όλοι. Και ετεροδημότες έρχονται το καλοκαίρι στις εκδηλώσεις μας στο πανηγύρι. Μας αγαπάει πάρα πολύ όλο το χωριό. Όλοι, όλοι οι Βυσσιώτες, όλοι οι Βυσσιώτες είναι καμάρι. Ο σύλλογος ο Καραθεοδωρής, λένε, όλοι ρε παιδί μου τον έχουν μεγάλη αγάπη. Τουλάχιστον όλοι οι Βυσσιώτες όπου κι αν είναι, όταν έχουν ευκαιρία, αν μπορέσουν, θα έρθουν φυσικά και θα συμμετέχουν στις εκδηλώσεις που κάνουμε. Ό,τι κι αν είναι αυτές, είτε είναι παραδοσιακού τύπου, είτε τον Καραθεοδωρή που κάναμε-

Από παντού. Γερμανία, Βέλγιο, Αμερικές, όπου είναι, Αθήνα, έρχονται. Δεν μπορώ να πω, και για αυτό και προσπαθούμε και έχουμε δύναμη και συνεχίζουμε. Για αυτό το λόγο. Γιατί βλέπουμε ότι υπάρχει κόσμος που αγαπάει αυτά τα πράγματα και εύχομαι να συνεχίσουν και τα υπόλοιπα, και πιο μικρά παιδιά από μας γιατί εντάξει, okay, εντάξει έχουμε χρόνο ακόμα μπροστά μας αλλά πρέπει να υπάρχει συνέχεια. Γιατί αυτός είναι ο σκοπός και με τα μουσεία που θα δημιουργήσουμε τώρα, ένα παλιό σπίτι του παπά που φτιάχνουμε, που μπήκαμε σε ένα πρόγραμμα τώρα, που θα το φτιάξουμε ένα παραδοσιακό σπίτι, το οποίο θα γίνει μουσειακός χώρος, για να το επισκέπτονται όλοι αυτοί που έρχονται. Όπως και το μουσείο των Καραθεοδωρή, που θα υπάρχει διαδραστική αίθουσα για να έρχονται σχολεία, να μαθαίνουν την ιστορία και του τόπου και των Καραθεοδωρή, και γενικά να επισκέπτονται το χωριό μας και για αυτόν το λόγο. Είναι βέβαια και η Αγία Παρασκευή πάνω που… το μοναστήρι που είναι και αυτό ένας προορισμός για να… Τέλος πάντων όσοι έρχονται στον Έβρο να έρχονται και στη Βύσσα, αυτός είναι ο σκοπός μας. Και ο δικός μας σκοπός ας πούμε, ας το πω κι έτσι προσωπικός. Ό,τι μπορέσουμε δηλαδή και όπως μπορέσουμε να κρατήσουμε το χωριό μας ζωντανό.

Θα θέλετε να μας πείτε, επειδή τους αναφέρατε πολλές φορές, για τους Καραθεοδωρή; Γνωρίζετε να μας πείτε κάποιες πληροφορίες; 

Ο Καραθεοδωρή… είναι πολλοί. Θα ξεκινήσουμε από τον ας το πω που έχει το όνομά μας, το όνομα του συλλόγου μας. Ο Στέφανος Καραθεοδωρή, ήταν γιατρός και λόγιος. Ήταν γιατρός του Πασά, ο οποίος διατέλεσε πάρα πολύ μεγάλο ρόλο επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έσωσε στην Κωνσταντινούπολη ένα μεγάλο ποσοστό από μία αρρώστια, ζήτησε χαρές. Έχουμε, υπάρχει τέλος πάντων όλη η ιστορία του και όλα αυτά που… ήταν πάρα πολύ σπουδαίος άνθρωπος και ως άνθρωπος και ως επιστήμονας. Ο Πασάς του -ο Σουλτάνος μάλλον, όχι Πασάς ψέματα λέω- Σουλτάνος τότε του έδωσε μεγάλες αρμοδιότητες επί τουρκοκρατίας επαναλαμβάνω, και γενικότερα είχε ένα πολύ βασικό ρόλο και στο Πατριαρχείο. Δηλαδή όταν πάμε στο Πατριαρχείο, όταν ζητήσαμε μάλλον τη βοήθεια του Πατριάρχη, μόλις άκουσε το όνομα Καραθεοδωρή -φυσικά ήρθε και στα εγκαίνια του Μουσείου- είναι ένα, το όνομα Καραθεοδωρή, είναι ένα όνομα ανοίγει πόρτες να το πω έτσι, γιατί οι άνθρωποι έκαναν έργο και συντέλεσαν στην ιστορία του, της Ελλάδος. Αυτός ήταν ο Στέφανος. Ο Κωνσταντίνος είναι ο σπουδαίος μαθηματικός που ήταν και δάσκαλος του Αϊνστάιν και όλο αυτό το… Αλλά [00:35:00]όλοι και οι υπόλοιποι είτε ήταν πρέσβες, είτε ήταν διπλωμάτες, όλοι οι Καραθεοδωρή διετέλεσαν δηλαδή στην Ελλάδα ένα σημαντικό ρόλο. Όλοι είναι καταγεγραμμένοι και φυσικά το μουσείο αυτή την δουλειά θα κάνει, για να μαθαίνει ο κάθε επισκέπτης τι ακριβώς έκανε. Στη Φιλική Εταιρεία συντέλεσαν, υπάρχουν πάρα πολλά. Με τους Φαναριώτες ήταν μαζί όλοι και εκεί πέρα υπήρχαν Καραθεοδωρή. Δηλαδή είναι πάρα πολλών ειδών το έργο που έχουν κάνει. Και είναι πάρα πολύ πραγματικά σπουδαίοι και είναι σπουδαίο πού είναι η καταγωγή τους από μας. Και πρέπει δηλαδή, να τους αναφέρουμε συνέχεια και είναι τιμή μας και χρειαζόμαστε να το δείξουμε και στους μικρούς, να μαθαίνουν και να ξέρουν από πού κατάγονται-

Εσείς-

Από που κατάγεστε τέλος πάντων. Κι εσύ!

Ναι.

Ο Καραθεοδωρής είναι παγκόσμιος φυσικά.

Εσείς τι ελπίζετε, τι ονειρεύεστε για το σύλλογο για το, για την πορεία του στο χωριό;

Κοίταξε δυστυχώς ονειρεύομαι πολλά πράγματα. Δυστυχώς όμως έχει τελειώσει το χωριό μας, έχουν φύγει… μένουν Ορεστιάδα. Ο σκοπός, αυτό που σου είπα, ο σκοπός ο δικός μας και ο δικός μου, ας το πω έτσι είναι να επισκέπτονται και αυτοί οι λίγοι που θα μείνουμε μέσα στο χωριό, να μας επισκέπτονται όλοι όσοι έρχονται στον Έβρο. Δηλαδή ο σκοπός είναι αυτός για εμένα. Δηλαδή να έρχονται έστω και αυτοί οι λίγοι που θα μείνουμε και τα 1000 άτομα, όσα θα μείνουμε τέλος πάντων, να είναι σημείο αναφοράς. Δηλαδή να υπάρχει, να είναι προορισμός η Βύσσα. Αυτός είναι ο σκοπός για μένα. Είτε για τους Καραθεοδωρή, είτε για το μοναστήρι μας, είτε για όλο αυτό. Έχουμε και μια πάρα πολύ καλή φήμη για τις ταβέρνες μας. Έχουμε πολύ ωραίο φαγητό στη Βύσσα. Δηλαδή όλος αυτός ο συνδυασμός, να μην, να μην ξεχαστούμε. Αυτός είναι ο σκοπός του και του συλλόγου μας και γενικά ο δικός μου. Για να φτιάξουμε κάποια πράγματα για να μην μας… για να μην ξεχαστούμε. Γιατί είμαστε πολύ μακριά από τα αστικά κέντρα όπως ξέρεις κι όλο αυτό το πράγμα. Προσπαθούμε ό,τι…δηλαδή προσπαθούμε όσο μπορεί να κρατηθούμε, αυτός είναι ο σκοπός του συλλόγου. Να κρατήσει και τα ήθη και τα έθιμα και την ιστορία του χωριού. Αυτή είναι και αυτό είναι το όνειρό μας.

Εντάξει

Αυτό.

Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.

Κι εγώ ευχαριστώ.