[00:00:00]Εγώ είμαι ο Παπαγρηγορίου Πάρης, ερευνητής του Istorima, έχουμε 28/04 του 2021, βρισκόμαστε στην πλατφόρμα του Skype και ξεκινάμε τη συνέντευξή μας.

Ok, ωραία, πολύ ωραία.

Κυρία Παρασκευή, πώς θέλετε να σας φωνάζω; Παρασκευή ή Βιβή;

Βιβή. Και σκέτο Βιβή. 

Πολύ καλά. Πείτε μου λίγα λόγια για εσάς. 

Εγώ είμαι γεννημένη στη Χαλκίδα, η οικογένειά μου και από την πλευρά της... Και η μητέρα μου και ο πατέρας μου... Μάλλον να το πω λίγο διαφορετικά. Η οικογένειά του πατέρα μου... Να κάνω μία διόρθωση, γιατί εντάξει, είναι λίγο τα σόγια, είμαστε ας πούμε, ο μπαμπάς μου δεύτερη-τρίτη γενιά γεννημένη στη Χαλκίδα, η μητέρα μου είναι γεννημένη στη Χαλκίδα, αλλά από γονείς που κατάγονται απ’ τη Λίμνη Ευβοίας. Εγώ γεννήθηκα εδώ, η οικογένειά μου είναι εδώ, έκανα οικογένεια εδώ, έχω σπουδάσει στο πανεπιστήμιο μαθηματικός και είμαι εκπαιδευτικός στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση σε Λύκειο. Εντάξει, δουλεύοντας με τα παιδιά έχω μία ιδιαίτερη ευαισθησία στο να υπάρχουν πληροφορίες και γιατί πολλές φορές χρειάστηκε να χρησιμοποιήσω εγώ κάποιες λεπτομέρειες για διάφορες δικές μου έρευνες, αλλά και γιατί πιστεύω ότι καλά είναι να υπάρχει ένα υλικό που να σώζεται γιατί μεγαλώνουμε, κάποια πράγματα ξεχνιούνται, οι εποχές αλλάζουν και παρατηρούν και εγώ τώρα μεγαλώνοντας με αφορμή τα παιδιά, ότι πολλά πράγματα που θέλαμε να μάθουμε, δεν μπορεί κανένας να μας πληροφορήσει. Οπότε ήμουν ανοιχτή σε μία τέτοια διαδικασία και μία τέτοια συνέντευξη. Αυτό όσον αφορά... Κάτοικος Χαλκίδας και εργάζομαι εδώ. Δεν ξέρω αν... 

Θα μιλήσουμε...

Ναι;

Πείτε μου.

Όχι όχι, δεν ξέρω αν χρειάζεται κάποια άλλη λεπτομέρεια... Εντάξει, ηλικιακά έχω γεννηθεί το 1959, οπότε έχω μία εικόνα, οι μνήμες μου είναι, έτσι, περίπου εκεί, από το ’65-’67, μέχρι και σήμερα, ό,τι μπορώ να θυμάμαι.

Θα μιλήσουμε σήμερα για τη σχέση σας με τη Φιλαρμονική της Χαλκίδας.

Ναι.

Με λίγα λόγια, πώς σχετίζεστε εσείς με τη Φιλαρμονική;

Πώς σχετίζομαι εγώ... Καταρχάς αν ανατρέξω τώρα λιγάκι στο παρελθόν, είναι αλήθεια ότι η Φιλαρμονική με κάποιον τρόπο ήτανε –πώς να το πω τώρα– ποτισμένη στο μυαλό μας, στους ήχους μας, στις εικόνες μας, γιατί ήτανε μία δραστηριότητα, ένας... Τότε δεν ήταν οργανισμός, δεν ξέρω καν και αν υπαγόταν στον Δήμο, στον Δήμο Χαλκιδέων εκείνης της εποχής, δεν το ξέρω. Αλλά υπήρχε μία δραστηριότητα της Φιλαρμονικής η οποία σημάδευε και συνόδευε γεγονότα που ήταν καθημερινά, καθημερινά... Συνήθη τέλος πάντων, γιατί την είχαμε συνδέσει είτε με ευχάριστα γεγονότα, ας πούμε παράδειγμα θυμάμαι ότι πάντοτε και από μικρή που πηγαίναμε στα παραδοσιακά σύμφωνα με τις παραδόσεις ας πούμε, που είχαμε εδώ στη Χαλκίδα, να κάνουμε, να γιορτάσουμε την πολιούχο, την Αγία Παρασκευή που γινόταν μεγάλο, ήταν μεγάλο γεγονός για την πόλη της Χαλκίδας. Η Φιλαρμονική λοιπόν, πάντοτε θα άνοιγε, ας πούμε αυτές τις εορταστικές εκδηλώσεις για την Αγία Παρασκευή. Θα συνόδευε γάμους, θα συνόδευε κηδείες, θα... Πάντοτε, το βράδυ που άλλαζε ο χρόνος, το νέο έτος, πάντοτε η Φιλαρμονική κυκλοφορούσε σ’ όλους τους δρόμους της Χαλκίδας κι έπαιζαν τα κομμάτια, τα μουσικά κομμάτια που συνόδευαν την αρχή του έτους, έτσι; Και τραγούδια χριστιανικά, έτσι; «Ήρθε ο παλιός ο χρόνος», «Χριστέ μου», δηλαδή αυτά όλα. Ήτανε πολύ μέσα στην καθημερινή ζωή της πόλης και εξάλλου η πόλη τότε, δεν ήταν όπως είναι σήμερα. Ήταν και πιο περιορισμένη και ήτανε και πιο σταθερός ο πληθυσμός. Δηλαδή δεν υπήρχε τέτοια –πώς να το πω– ανατροφοδότηση πληθυσμού, να έχουμε ανθρώπους από άλλα μέρη τα οποία να έχουν έρθει εδώ να εγκατασταθούν. Ήταν οικογένειες οι οποίες ήταν πολλά χρόνια στον ίδιο τόπο. Οπότε η πρώτη, η πρώτη έτσι, το πρώτο ερέθισμα, το πρώτο άκουσμα ήταν λόγω της δραστηριότητας της Φιλαρμονικής. Την οποία Φιλαρμονική να πω –διαβάζοντας βέβαια εκ των υστέρων– αυτά, όταν πλέον κι εγώ μεγάλωσα και ασχολήθηκα με τα υπόλοιπα, την είχανε εμπλουτίζει και την είχαν υποστηρίξει και άνθρωποι οι οποίοι καλλιτεχνικά ήταν πάρα πολύ ψηλά στο μουσικό κομμάτι. Παράδειγμα ο Σκαλκώτας. Ο Σκαλκώτας ήτανε... έπαιζε στη Φιλαρμονική Χαλκίδας, τότε, γιατί και αυτός είχε τότε πατέρα που ασχολιόταν με τη μουσική και έπαιζε νομίζω φλάουτο, δεν είμαι σίγουρη. Νομίζω ότι έπαιζε φλάουτο στη Φιλαρμονική Χαλκίδας. Λοιπόν, οπότε είχαμε τα ακούσματα. Μετά, η Φιλαρμονική έκανε πρόβες σε σημεία τα οποία ήταν προσβάσιμα στο κοινό ή με τα ακούσματά της, στις πρόβες της μπορούσε να έρθει σε επαφή το κοινό. Εγώ ας πούμε, θυμάμαι –εντάξει, όχι τόσο τόσο μικρή, αλλά μεγαλύτερη πλέον όταν αυτό το πολύ χαρακτηριστικό σπίτι της Χαλκίδας, το Κόκκινο Σπίτι του Μάλλιου που λέμε, εκχωρήθηκε στον Δήμο, δόθηκε σαν δωρεά, έτσι, από τον ιδιοκτήτη του στο Δήμο– η Φιλαρμονική έκανε πρόβες εκεί. Οπότε όλοι όσοι κάναμε μπάνιο σ’ αυτόν τον κολπίσκο που τον λέμε Σουβάλα, που είναι μέσα στο κέντρο της πόλης, ειδικά τα απογεύματα, κάναμε μπάνιο κάτω απ’ τους ήχους της Φιλαρμονικής που δεν προετοιμαζόταν μόνο για κάποια συναυλία ή για κάποια εκδήλωση. Γενικώς κάνανε μία εξάσκηση οι μουσικοί και προσπαθούσαν να εξελίξουν και τις μουσικές τους ικανότητες, τα μέλη της Φιλαρμονικής, ας πούμε. Αυτό βέβαια, υπόψιν ότι οι πρόβες εκεί, γινόντουσαν –τι να πω τώρα– εγώ θυμάμαι τη Φιλαρμονική εκεί μεγάλη. Μεγάλη... Πρέπει να ήτανε γύρω στο ’93-’94,’95, εκεί. Αλλά τη Φιλαρμονική την έχω γνωρίσει και με πρόβες παλιότερα, λόγω άλλου θέματος. Επομένως, είχαμε τη Φιλαρμονική σε γεγονότα ευχάριστα. Συνόδευε γάμους, συνόδευε εκδηλώσεις της εκκλησίας, συνόδευε διάφορα άλλα μουσικά... μουσικές, έτσι, βραδιές που γινόταν στη Χαλκίδα. Είχε πολύ έντονη δραστηριότητα, πάρα πολύ έντονη δραστηριότητα. Και βέβαια, το φοβερότερο ήταν αυτό, ότι συνόδευε πάντοτε κηδείες ανθρώπων που ήταν... είχαν κάποιον ρόλο στην πόλη, ή ήταν πολιτικά πρόσωπα, ή ήτανε πρόσωπα κάποιου κύρους σε κοινωνικό επίπεδο, ή επίσης νέους ανθρώπους. Γεγονότα όταν κάποιος νέος άνθρωπος έχανε τη ζωή του, είτε από ατύχημα, είτε από αρρώστια, συνόδευε. Κι αυτό μπορώ να πω ότι είναι λίγο αρνητικό στο μυαλό μας, δηλαδή εκεί ήταν... Αλλά ήταν τόσο συγκινητική η απόδοση και τα πένθιμα εμβατήρια που έπαιζε, με το οποίο πένθιμο εμβατήριο να πω, συνόδευε και τον επιτάφιο, πάντοτε, τη Μεγάλη Παρασκευή, την περιφορά των επιταφίων. Και από πιο παλιά, πριν αρχίσουν να συγκεντρώνονται οι επιτάφιοι στη Χαλκίδα σε ένα συγκεκριμένο σημείο. Αυτό δεν ξέρω αν... Αυτές ήταν οι εικόνες, τα ακούσματα που είχα εγώ περισσότερο σαν παιδί, σαν παιδί. Υπήρχε καθημερινά. Όμως, όμως, πέρα απ’ αυτό το κομμάτι, έτυχε λόγω συγγένειας του αρχιμουσικού της Φιλαρμονικής – του αρχιμουσικού στα χρόνια που εγώ, ας πούμε, τον γνώρισα και που ήμουνα παιδί, έτσι; Διότι κάποια στιγμή αρχιμουσικός βρέθηκε να είναι ένας καθηγητής μουσικής, ήταν και καθηγητής μουσικής στο Πρώτο Γυμνάσιο τότε, ο Παναγιώτης Κωτσόπουλος, ο οποίος πέθανε και σε μία πάρα πολύ μεγάλη ηλικία. Δεν ήτανε Χαλκιδέος, ο Κωτσόπουλος δεν ήτανε Χαλκιδέος, αλλά ήταν... Νομίζω καταγόταν τώρα από κάπου. Από Λαύριο; Κάπου από κει, δεν είμαι σίγουρη. Τώρα πώς βρέθηκε εδώ; Προφανώς βρέθηκε σαν διορισμένος καθηγητής μουσικής. Έτσι κατάλαβα ύστερα από χρόνια. Ήτανε πάρα πολλά χρόνια διευθυντής στην... Μπορεί να ήταν και σαράντα. Ναι, γιατί εγώ τον θυμάμαι ας πούμε, από πάρα πολύ, από μικρή, όλες οι εικόνες που έχουμε και φωτογραφίες που έχουμε, είναι με τον Κωτσόπουλο. Α, ξέχασα και το βασικό, ότι πάντοτε άνοιγε και έκλεινε την παρέλαση, τις παρελάσεις. Η Φιλαρμονική πάντοτε άνοιγε την παρέλαση, έτσι, και έκλεινε την παρέλαση στη Χαλκίδα. Και βέβαια συνόδευε και στα... Που έκαναν τους πανηγυρικούς κι αυτούς εκεί πέρα. [00:10:00]Όταν λοιπόν κάποια στιγμή ήρθε, φαίνεται, ο αείμνηστος πλέον Κωτσόπουλος, έτυχε ο γιος του και παντρεύτηκε την αδερφή του μπαμπά μου. Οπότε επειδή τότε οι οικογένειες βρισκόντουσαν πάρα πολύ συχνά και σε ευρύ πλαίσιο. Δηλαδή δεν ήταν μόνο αδέρφια, μαζευόμασταν και οι παππούδες και οι συγγενείς και οι συμπέθεροι και οι πεθεροί... έτυχε λοιπόν να τον ζήσω και από πάρα πολύ κοντά. Οπότε με αφορμή και τη γνωριμία του –γιατί βρισκόμασταν πάρα πολύ συχνά– έγινε και λίγο πιο έντονη η ανάγκη να παρακολουθώ πράγματα τα οποία έκανε, έτσι; Δραστηριότητες που είχε. Γιατί νομίζω, νομίζω, γιατί βέβαια δεν μπορώ να κρίνω, γιατί δεν έχω εικόνα παλιότερη. Νομίζω ότι έδωσε και μία άλλη διάσταση στη Φιλαρμονική. Δηλαδή θυμάμαι ότι είχε τη μαντολινάτα του Δήμου, στην οποία πάρα πολλά παιδιά, μαθητές, απ’ τα γυμνάσια –τα τότε γυμνάσια, γιατί εγώ έχω τελειώσει εξατάξιο γυμνάσιο–, από τα τότε γυμνάσια λοιπόν συμμετείχαν και κάνανε και εκδηλώσεις, κάνανε σε θέατρο, κάνανε παραστάσεις σε κινηματογράφους που τους μετέτρεπαν έτσι ώστε να γίνουν μουσικές σκηνές. Είχε κάνει, είχε φτιάξει μία μαντολινάτα. Έχω την εντύπωση ότι είχε και τμήματα στα οποία μάθαινε κάποιος μουσική –όχι υποχρεωτικά μαντολίνο– δεν είμαι πάρα πολύ σίγουρη γι’ αυτό, δεν είμαι πάρα πολύ σίγουρη. Πάντως έκανε μία διεύρυνση λιγάκι σε αυτόν τον θεσμό, σαν διευθυντής του Δημοτικού, έτσι, της Φιλαρμονικής. Ενίσχυσε λιγάκι, εμπλούτισε λίγο αυτόν τον θεσμό. Δεν έμεινε δηλαδή στείρα στη Φιλαρμονική. Δεν έμεινε εκεί, ίσα-ίσα δηλαδή να διευθύνουνε, είχανε... Ναι, ένα λιγάκι πιο ευρύ, έτσι, ρεπερτόριο. Η μαντολινάτα δε, ήτανε πάρα πολύ σημαντική. Ας πούμε, εμείς στο σχολείο, εγώ σε θηλέων, σχολείο θηλέων, πάρα πολλές συμμαθήτριές μου πήγαιναν στη μαντολινάτα, πάρα πολλές και κάνανε πάρα πολύ συχνά αφιερώματα σε μουσουργούς ή μουσικούς του τόπου, ή παραδοσιακές εκδηλώσεις με παραδοσιακή μουσική. Τώρα από κει και μετά, εγώ τον παρακολουθούσα. Ήταν ένας πάρα πολύ ενδιαφέρων άνθρωπος, πάρα πολύ ενδιαφέρων άνθρωπος. Έμαθε τα παιδιά του –έχει δύο αγόρια, ίσως είχε και μία κόρη δεν θυμάμαι– ο ένας του γιός παντρεύτηκε την αδερφή του μπαμπά μου, ο οποίος επίσης συμμετείχε. Δηλαδή όλα του τα παιδιά συμμετείχαν στη Φιλαρμονική και τα εγγόνια. Λοιπόν, αυτός ο θείος μου τώρα, που παντρεύτηκε την αδερφή του πατέρα μου, ήταν στη Φιλαρμονική, έπαιζε φλάουτο στη Φιλαρμονική, ήξερε πιάνο, τα παιδιά του έμαθαν πιάνο και συγχρόνως, συγχρόνως... Τώρα δεν ξέρουμε πώς ακριβώς είχε γίνει αυτό. Υπήρχε, έφτιαξε κι ένα ωδείο στη Χαλκίδα, το ωδείο Κωτσοπούλου. Τώρα μίλησα περισσότερο, περιορίστηκα στον Κωτσόπουλο, αλλά ήταν ένας πάρα πολύ σημαντικός άνθρωπος, ο οποίος δούλεψε και λίγο ηγετικά στο... Δηλαδή πήρε πάνω του πολλές δραστηριότητες και την ευθύνη για την Φιλαρμονική και γι’ αυτό αφιερώνω τώρα τόσες πολλές κουβέντες. Λοιπόν έμαθε... Και μάλιστα ήταν πολύ... Δεν ξέρω αν αυτό λέγεται τυπολάτρης, αν μπορεί να χαρακτηριστεί τυπολάτρης. Πάντως δεν ήθελε να αυθαιρετείς. Δηλαδή ήθελε όταν μαθαίνεις μουσική να ακολουθείς το πρωτόκολλο της μουσικής. Δηλαδή αυτά, κάτι παιχνιδίσματα στο πιάνο, να κάνουμε μόνοι μας και κάτι ξέρω ’γω να παίξουμε σαχλαμάρες... Θυμάμαι, ας πούμε ότι κάποτε έπαιζε πιάνο ο πρώτος μου ξάδερφος, ο Χαρίλαος ο Κωτσόπουλος, του Κώστα του Κωτσόπουλου γιος και έτυχε να είναι εκεί και ο παππούς του, ο παππούς Κωτσόπουλος. Και όταν τον είδε να παίζει χωρίς παρτιτούρα, του έβαλε τις φωνές. Το θυμάμαι, δηλαδή ήτανε περίεργο. Και θυμάμαι, του είπε ότι: «Θα παίζεις πάντοτε έχοντας μπροστά σου παρτιτούρα». Αυτό το θυμάμαι πολύ καλά. Μου είχε κάνει εντύπωση, δηλαδή. Και έλεγε: «Αν παρατηρήσεις ακόμη και οι μεγάλοι πιανίστες, που είναι σολίστες και παίζουν σε μεγάλες εκδηλώσεις και μεγάλα μουσικά... Εκεί πάντοτε έχουνε μαζί τους, έχουνε μπροστά τους παρτιτούρα, πάντοτε». Αυτό λοιπόν όσον αφορά το κομμάτι του Κωτσόπουλου. Τώρα από κει και μετά η Φιλαρμονική... Η Φιλαρμονική, λοιπόν, ένα δευτερόλεπτο... Λοιπόν, εκτός λοιπόν από τα ακούσματα που είχα, που ήταν, είπα ότι εκεί σ’ αυτή την ηλικία γύρω στο 1994-’95, κάπου εκεί, που παίζανε στο... Κάνανε πρόβες στο Κόκκινο Σπίτι, εγώ έχει τύχει να πάω με τον Κωτσόπουλο παππού, τον μπαμπά μου, τα ξαδέρφια μου, που συμμετείχαν στην Φιλαρμονική και στις πρόβες, γιατί είχε παράλληλα και χορωδία, κάναν διάφορες τέτοιες πρόβες, υπήρχε κι ένας χώρος στην παλιά αγορά της Χαλκίδας. Η παλιά αγορά, η εμπορική αγορά της Χαλκίδας, τώρα είναι στο κέντρο της πόλης. Αυτή τη στιγμή είναι υπό κατεδάφιση, μάλλον έχει χαρακτηριστεί διατηρητέα, δεν ξέρω πώς ακριβώς έχει γίνει εκεί, κάτι... Δεν λειτουργεί αυτή τη στιγμή. Είναι ένας χώρος ο οποίος έχει ψιλογκρεμιστεί, είναι να αναπαλαιωθεί, να γκρεμιστεί να ανακαινιστεί... Δεν ξέρω ακριβώς τι πρόγραμμα έχει βγει από τον Δήμο γι’ αυτό, σε κάποιο πακέτο το έχουνε εντάξει. Υπήρχε όμως ένα κτίριο στην πρόσοψη, ανεβαίνοντας τα σκαλιά, γιατί έχει μία... Είναι διαμορφωμένη έτσι ώστε να ανεβαίνεις πολύ μεγάλα πλατιά και επιμήκη σκαλιά, μεγάλου μήκους σκαλιά και υπήρχε ένας χώρος, ο οποίος ήταν πάνω από τους χώρους που στέγαζε τα καταστήματα, ήταν ανοιχτή αγορά. Υπήρχαν λοιπόν κάποια δωμάτια –εγώ σαν δωμάτια τα θυμάμαι– τα δωμάτια αυτά είχαν παραθυράκια προς την κεντρική πλατεία της Χαλκίδας και εκεί υπήρχε ένας χώρος στον οποίον έκαναν πρόβα. Ο χώρος αυτός βρίσκεται, ναι, στο κέντρο της Χαλκίδας, στο κέντρο της Χαλκίδας. Δεν είναι όπως το Κόκκινο Σπίτι που είναι στο παραλιακό κομμάτι. Το θυμάμαι πάρα πολύ καλά αυτό. Ότι υπήρχε χώρος σ’ αυτή την παλιά αγορά στην οποία η Φιλαρμονική έκανε πρόβες, έκανε πρόβες. Τώρα, αυτό το οποίο, έτσι, θα ήθελα να πω, γιατί είναι ένα στοιχείο που καλά είναι κι αν κάποιος ασχοληθεί με τις λεπτομέρειες αυτές, ότι νομίζω ότι διακρίθηκε... Κάτι, με το χρυσό μετάλλιο της πόλης νομίζω ότι κάποια στιγμή, νομίζω ότι ο δήμαρχος, ο παλιός δήμαρχος, ο Γιάννης ο Σπανός, νομίζω ότι του είχε απονείμει το χρυσό μετάλλιο της πόλης και νομίζω ότι ήτανε, τον είχε ανακηρύξει ισόβιο πρόεδρο, ισόβιο διευθυντή –πώς να το πω τώρα εδώ– της Φιλαρμονικής. Πάντως ήτανε και σαν... Θυμάμαι τα τελευταία χρόνια, όταν είχε συνταξιοδοτηθεί πρέπει να δούλευε και σαν σύμβουλος. Δηλαδή θυμάμαι ότι πολλές φορές τον ρωτούσαν πράγματα να πει τη γνώμη του. Βέβαια για να μην το ξεχάσω, να πω ότι προς τιμήν του έχει δοθεί το όνομά του σε έναν δρόμο που είναι στην Κάνηθο, στην Κάνηθο, οδός Κωτσόπουλου. Νομίζω ότι είναι κάπου κοντά στο Κάστρο της Χαλκίδας, κοντά στο κάστρο και υπάρχει βέβαια και ένα καταπληκτικό θεατράκι, το οποίο είναι αμφιθεατρικό, «θεατράκι αμφιθεατρικό»... Υπάρχει ένας χώρος αμφιθεατρικός, είναι στην Μέσα Παναγίτσα, είναι στους βράχους. Έχει διαμορφωθεί από τα τελευταία χρόνια, δηλαδή περίπου από το ’91... Κάπου εκεί, απ’ το 2000, ’98-2000, κάπου εκεί διαμορφώθηκε ένας χώρος στα βράχια που είναι κοντά στη Μέσα Παναγίτσα, που λέμε, το εκκλησάκι, το οποίο έχει πάρει το όνομά του. Ο Κωτσόπουλος έχει γράψει και πάρα πολλά έργα και επίσης είχε γράψει και το βιβλίο μουσικής που είχαμε στο σχολείο. Το οποίο έτυχε να το κρατάω, επειδή έχω έτσι, κρατάω βιβλία από το σχολείο. Έτυχε να διαβάσω ότι το είχε γράψει ο αρχιμουσικός Κωτσόπουλος, αυτό. Αυτές είναι οι μνήμες μου από τη Φιλαρμονική, την τότε. Εκ των υστέρων... Βέβαια να πω ότι είχε, έτσι, έναν χαρακτήρα –πώς να το πω– λίγο διασκεδαστικό. Δηλαδή τις ημέρες της παρέλασης, όταν γινόταν η παρέλαση –25η Μαρτίου και 28η Οκτωβρίου– άνοιγε βέβαια την παρέλαση και υπήρχε και ένα, έτσι σαν παιχνίδι να το πω, σαν χαρακτηριστικό –δεν ξέρω πώς το χαρακτηρίσω– όπου μπροστά, μπροστά από τη Φιλαρμονική υπήρχε νομίζω πριν τον αρχιμουσικό, υπήρχε κάποιος, πάλι μέλος της Φιλαρμονικής, ο όποιος είχε ένα –αν βρω φωτογραφία, θα την υποβάλλω– είχε... σαν ζογκλέρ. [00:20:00]Είχε ένα, σαν μεγάλο δοξάρι να το πω, σαν μεγάλο ραβδί, το οποίο ήταν διακοσμημένο με φούντες, τρέσες και με κάποια χαρακτηριστικά, ίσως σύμβολα της Φιλαρμονικής, με το οποίο έκανε διάφορα παιχνίδια. Δηλαδή το έπαιζε στα χέρια του, σήκωνε ψηλά, το πέταγε, το ξανάπιανε... Δούλευε λιγάκι, λίγο σαν... Προϊδέαζε έτσι, το χαρμόσυνο και το αυτό που θα ακολουθούσε. Νομίζω ότι μετά ακολουθούσε Κωτσόπουλος, πάντοτε ακολουθούσε ο αρχιμουσικός, δεν θυμάμαι αν ήτανε πριν ή μετά αυτό τον τύπο που λέω, ο οποίος ήτανε σοβαρός άνθρωπος. Δηλαδή δεν ήτανε παιδάκι, ήταν κάποιος, μέλος της Φιλαρμονικής που ήξερε απλώς κι αυτό το παιχνίδισμα και ακολουθούσε εκεί. Τώρα από κει και μετά, ακολουθούσε, είπα στης Αγίας Παρασκευής, είπα τη Μεγάλη Παρασκευή, έτσι; Συνόδευε τον επιτάφιο ή τους επιτάφιους αργότερα. Αυτό ήταν ένα κομμάτι το οποίο το θυμάμαι, γιατί ήτανε στα χρόνια που κι εγώ ακόμη ήμουνα μικρή με τον Κωτσόπουλο. Μετά άλλαξε λιγάκι. Δηλαδή μεσολάβησαν τα χρόνια που κι εγώ έφυγα από τη Χαλκίδα να σπουδάσω, μετά ξεκίνησα δουλειά, δεν πολυασχολιόμουν με αυτά όλα τα θέματα, τα δρώμενα της πόλης, παρά μόνο αν τύχαινε να συναντήσω τη χορωδία του Δήμου ή τη Φιλαρμονική σε κάποια γεγονότα ευχάριστα ή δυσάρεστα και μετά την ξανασυνάντησα, ξαναείχα επαφές με την... Λιγάκι στο μυαλό μου να ανακατεύεται η Φιλαρμονική, όταν πλέον ασχολήθηκε το παιδί μου με τη μουσική, όπου πήγε, στο ωδείο που πήγε, ένας από τους διευθυντές ωδείου ή μέλη των επιτροπών που εξετάζονται όσοι ασχολούνται με τη μουσική, ήτανε πλέον ο μετέπειτα διευθυντής της Φιλαρμονικής, ο όποιος, αν δεν κάνω λάθος, υπάρχει και τώρα, ο Πέτρος ο Πρόκος, η σύζυγος του οποίου, η γυναίκα του οποίου ήταν καθηγήτρια της κόρης μου στο πιάνο. Οπότε ακολουθούσαμε λιγάκι και το πρόγραμμα που είχαν εκείνοι, διότι η καθηγήτρια της κόρης μου και σύζυγος του πλέον καινούργιου διευθυντή, ήταν και μέλος της Φιλαρμονικής, έπαιζε σαξόφωνο στη Φιλαρμονική. Οπότε ό,τι εκδηλώσεις είχαν, ακολουθούσαμε κι εμείς γιατί μας ενδιέφερε και μας άρεσε και ήθελα κι εγώ να συμμετέχω σ’ αυτά. Μετά άλλαξαν λιγάκι και το στυλ των εκδηλώσεων. Δηλαδή εμπλούτισαν το πρόγραμμα και εκτός απ’ το ότι καλούσαν και κάποιους άλλους μουσικούς ή κάποιους τραγουδιστές και έκαναν εκδηλώσεις και σε θέατρο, που είχε πλέον διαμορφωθεί στη Χαλκίδα –το κλειστό θέατρο Παπαδημητρίου–, αλλά και στο ανοιχτό θεατράκι Κωτσόπουλου. Όπου και έκαναν τις εξετάσεις ή τις βραδιές που ήταν για την αποφοίτηση ξέρω ’γω παιδιών που τελείωναν το ωδείο, αλλά επίσης γιατί μπορούσαν να κάνουν και συναυλίες ή βραδιές, μουσικές βραδιές αφιερωμένες κάθε φορά σε κάποιον μουσικό, μεγάλο τραγουδιστή, μεγάλο σύνθετη, μεγάλο ξέρω ’γω ποιητή... Αυτό όμως το οποίο καθιέρωσαν και ήταν πάρα πολύ σημαντικό, ήταν ότι κάθε χρόνο, πριν τα Χριστούγεννα, γινόταν αυτή η χριστουγεννιάτικη συναυλία, εκεί στο θέατρο Παπαδημητρίου, το οποίο ήταν μία πάρα πολύ ωραία συναυλία. Πάρα πολύ ωραία. Και μάλιστα, έπρεπε να κλείσουμε θέσεις πάρα πολύ νωρίς. Ήταν δωρεάν, εντάξει, ήταν για το κοινό της Χαλκίδας... Είχε πάρα πολύ ενδιαφέρον, πάρα πολύ ενδιαφέρον. Και από κει και μετά ή Φιλαρμονική άρχισε να υποστηρίζει κι άλλα μουσικά σύνολα, δηλαδή μουσικό σύνολο ξέρω ’γω υπαλλήλων του ΟΤΕ, μουσικά σύνολα που έφτιαχναν υπάλληλοι εκπαιδευτικοί, συνάδελφοι δικοί μου... Είχε έτσι... δεν είχε μείνει στο... Και ακόμα και τώρα είναι, βέβαια, τα τελευταία αυτά χρόνια με τα θέματα που αντιμετωπίζουμε –τα θέματα υγείας και επιδημίας και τα λοιπά και τα λοιπά– έχει περιοριστεί πάρα πολύ ο ρόλος Φιλαρμονικής. Θέλω να πιστεύω ότι συνεχίζουν τουλάχιστον τις πρόβες με όσες... με όποιον τρόπο μπορούν να τις συνεχίσουν τις πρόβες. Είναι ένας τομέας που είχε πολύ ενδιαφέρον. Καλούσανε επίσης φιλαρμονικές από άλλα μέρη. Πάρα πολλές φορές έχουν καλέσει της Κέρκυρας, έτσι, που φημίζονται οι φιλαρμονικές της Κέρκυρας. Αυτά έχω εγώ στο μυαλό μου λίγο από τη Φιλαρμονική προς το παρόν. Αλλά αυτό το οποίο με συνέθεσε ήταν και είχα τις περισσότερες λεπτομέρειες και να ζήσω, δηλαδή, τον διευθυντή –τον τότε διευθυντή– και τον μετέπειτα διευθυντή, ήταν ακριβώς η συγγενική μας σχέση με τον Παναγιώτη Κωτσόπουλο, όπου ήταν μια αφορμή να παρακολουθούμε τα της Φιλαρμονικής και εκ των υστέρων η σχέση μου λόγω παιδιού μου με τη μουσική και τον μετέπειτα διευθυντή τον Πέτρο τον Πρόκο. Πάντως, δεν είναι εύκολο. Θέλει πολλή πειθαρχία η ιστορία της μουσικής. Αυτές είναι σε λίγες γραμμές η μνήμη μου... Πρέπει να έχω φωτογραφίες από εκδηλώσεις και από την παιδική μου ηλικία, αν τις βρω ευχαρίστως να τις προσκομίσω για το αρχείο σας, γιατί είναι πολύ σημαντικό. Είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε. Είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε. Δεν ξέρω αν θέλετε να με ρωτήσετε κάτι.

Θα ήθελα να σας κάνω κάποιες συμπληρωματικές ερωτήσεις.

Ναι.

Καταρχάς, είχατε βρεθεί ποτέ η ίδια σε κηδεία όπου έπαιζε η Φιλαρμονική;

Βεβαίως, βεβαίως. Είχα βρεθεί σε μία πολύ χαρακτηριστική ας πούμε –μία πολύ χαρακτηριστική το λέω– ήταν όταν πέθανε κάποιος βουλευτής της Εύβοιας, έτσι; Εγώ θυμάμαι αν δεν κάνω λάθος τον Τάσο τον Καμπούρη, που υπάρχει και στάδιο, έχει γίνει ένα γήπεδο και έχει πάρει το όνομά του. Θυμάμαι σε νέους ανθρώπους –τώρα δεν θυμάμαι όνομα– κάποιος που είχε αρρωστήσει και πέθανε νέος. Και μία γνωστή, αλλά δεν θυμάμαι δυστυχώς το όνομά της. Έχω βρεθεί, έχω βρεθεί. Συνόδευε τη σορό. Διότι –για να βάλω και αυτή τη λεπτομέρεια– ακόμη και οι κηδείες γινόντουσαν διαφορετικά όταν εμείς ήμασταν μικροί, έτσι; Δηλαδή δεν υπήρχε αυτός ο τρόπος που τώρα πάμε στην εκκλησία κατευθείαν, συναντάμε ξέρω ’γω την οικογένεια και τα λοιπά και τα λοιπά. Υπήρχε μία διαδικασία πρώτα απ’ όλα από το σπίτι προς την εκκλησία, η σορός να πηγαίνει με τα πόδια, έτσι; Στον ώμο. Με τους ανθρώπους του γραφείου τελετών. Οπότε γινόταν ένα πέρασμα μέσα από την πόλη, έτσι, θυμάμαι του Σκαρίμπα τον θάνατο, την κηδεία. Την κηδεία του Γιάννη Σκαρίμπα. Θυμάμαι πολλών ανθρώπων, ας πούμε σε εισαγωγικά «επιφανών», της πόλης ή του νομού έτσι; Συνόδευε η κηδεία. Βεβαίως, βεβαίως. Από το σπίτι μέχρι την εκκλησία, που γινόταν η εξόδιος ακολουθία κι από την εκκλησία μέχρι το κοιμητήριο. Μάλιστα στο κοιμητήριο, το παλιό κοιμητήριο Χαλκίδας, υπάρχει και μία στήλη, ένας σταυρός, μία κατασκευή για το οστεοφυλάκιο το οποίο είναι –δεν ξέρω τώρα αν έχει μεταφερθεί στο καινούργιο κοιμητήριο–, αλλά είναι στη μνήμη του –τιμής ένεκεν δηλαδή– του Παναγιώτη Κωτσόπουλου. Εντάξει; Αυτό.

Θα ’θελα να μου περιγράψετε τα συναισθήματά σας κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας κηδείας. 

Τα συναισθήματα είναι ανάμεικτα. Δηλαδή εξαρτάται από το... Εξαρτάται από το αν το άτομο το οποίο φεύγει είναι κάποιο συγγενικό σου άτομο ή αν είναι απλώς τυπική η παρουσία στο να συνοδεύσεις μία κηδεία, όπως επίσης παίζει ρόλο και το ποια είναι η ηλικία του ατόμου. Και μια και το είπαμε, να πω και το εξής: Θυμάμαι ότι ήμουν φοιτήτρια ή στο πρώτο ή στο δεύτερο έτος –δεύτερο έτος, δεύτερο ή τρίτο, δεύτερο έτος– όταν σκοτώθηκε στη Χαλκίδα, έγινε ένα φοβερό δυστύχημα και σκοτώθηκε φίλη μου. Έγινε ένα δυστύχημα στην πόλη της Χαλκίδας. Τώρα αν κάποιος έχει μία εικόνα της πόλης, μπορεί να το καταλάβει. Η πόλη βέβαια τότε ήταν πολύ διαφορετική από το πώς είναι σήμερα και δηλαδή ο κεντρικός δρόμος της πόλης, η οδός Αβάντων, η οδός Αβάντων, η οποία αυτή τη στιγμή είναι πεζόδρομος μέχρι ένα... σχεδόν μέχρι τη μέση της, το μισό κομμάτι της... Η οδός Αβάντων λοιπόν τότε, ήταν οδός που ήταν κάθοδος. Δηλαδή από τη Βόρεια Εύβοια έμπαινες στη Χαλκίδα απ’ αυτό τον δρόμο με φορά προς τη Νότια Εύβοια. Υπήρχε λοιπόν, ήταν τα πρώτα-πρώτα χρόνια, που άρχιζαν να κυκλοφορούν περισσότερα αυτοκίνητα και έγινε ένα δυστύχημα περίπου στο μέσο του τμήματος –πώς να το περιγράψω τώρα ακριβώς... [00:30:00]Αν κάποιος έχει εικόνα, σημερινή εικόνα της πόλης της Χαλκίδας, υπήρχε ένα σημείο όπου σήμερα είναι στοά και ήταν κάποτε εκεί το βιβλιοπωλείο –έχει μεταφερθεί απέναντι– ο «Ελλέβορος». Εκεί υπήρχε ένα πολύ παλιό παραδοσιακό παντοπωλείο. Ήταν το πρώτο παντοπωλείο που είχε δημιουργηθεί στη Χαλκίδα –ένα απ’ τα πρώτα, του Βέτα– έξω από το οποίο υπήρχε ένας στύλος της ΔΕΗ. Στο σημείο αυτό, ο δρόμος έκανε μία, ας πούμε μία κούρμπα, μία στρογγυλάδα. Όπως λοιπόν γύριζαν με το αυτοκίνητο, τους έφυγε το αυτοκίνητο, χτύπησε την κολόνα αυτή απ’ τη μεριά του συνοδηγού –τότε βέβαια δεν υπήρχανε ζώνες και τέτοια που καθιερώθηκαν αργότερα– και η Βάσω σκοτώθηκε επιτόπου. Λοιπόν αυτή ήταν μία κηδεία η οποία εμένα με είχε στοιχειώσει, με είχε σφραγίσει, με είχε στεναχωρήσει πάρα πολύ καιρό. Πρώτα απ’ όλα διότι ήταν φίλη μου. Ήταν νέο κορίτσι, ήταν σε ένα στάδιο ζωής, δημιουργίας... Είχαμε μιλήσει την προηγούμενη ημέρα, μου φαινόταν αδιανόητο ένας άνθρωπος να υπάρχει, να τον έχω δει χθες και να μην υπάρχει σήμερα. Με είχε σοκάρει. Με είχε σοκάρει και μάλιστα πραγματικά ήταν λίγο άσχημο το να... Δεν ήταν και πολύ ωραίο να βλέπεις τον άνθρωπο που φεύγει, ειδικά άμα είναι χτυπημένος... Δεν ήτανε πολύ, δεν μου άρεσε αυτό. Και βέβαια ήτανε πάρα πολύ ανατριχιαστικό και πάρα πολύ περίεργο στα συναισθήματα τα κομμάτια, τα πένθιμα εμβατήρια τα οποία παιζόντουσαν απ’ τη Φιλαρμονική. Τα οποία ανέβαζαν, ας πούμε την ένταση της συγκίνησης στο peak, δεν... Ήταν φοβερό. Από αυτές τις κηδείες που ήταν πλέον και στην στην ηλικία που ακουμπούσαν τα γεγονότα. Επαναλαμβάνω τώρα, άλλο να ’σαι 5 χρονών, να πηγαίνεις, να σε πάει ο άλλος με το χέρι από κοντά κι άλλο να είσαι σε μια ηλικία όπως ήμουν εγώ τώρα, φοιτήτρια δεύτερο-τρίτο έτος, που έχουμε κάνει παρέες, έχουμε αρχίσει να συναναστρεφόμαστε, να πηγαίνουμε από κει, απ’ το ένα μέρος στο άλλο... Μας είχε βγει κι ένας φόβος, πώς θα κυκλοφορούμε, πώς θα οδηγούμε, πώς να περπατάμε, τις απίθανες περιπτώσεις. Τώρα να σου φύγει το αυτοκίνητο και να χτυπήσει πάω στον στήλο και να σκοτωθείς, έτσι; Όλα αυτά λοιπόν σε συνδυασμό με το ότι η συνοδηγός είχε σκοτωθεί στον τόπο, είχε μείνει στον τόπο και ο οδηγός δεν είχε πάθει ούτε μία γρατζουνιά και τα συναισθήματα του αρραβωνιαστικού της –και πάλι φίλου μας–, ο οποίος δεν μπορούσε και ένιωθε και υπεύθυνος γι’ αυτό το θέμα. Όλο αυτό το πακέτο ήταν πάρα πολύ συγκινητικό. Πάρα πολύ συγκινητικό, αλλά είχε και μία... Σου πέρναγε μέσα αυτή την, την παράμετρο του ότι πραγματικά είναι πολύ προσωρινή η ζωή, αυτό. Ίσως ήταν από τις πρώτες, αυτές, στιγμές και σκέψεις που αρχίζει να κάνει ένας άνθρωπος σε αυτές τις ηλικίες. Αυτές οι αφορμές σε κάνουν να νιώθεις το προσωρινό, το ότι πώς είμαστε απ’ τη μία στιγμή στην άλλη. Και το τυχαίο γεγονός, το τυχαίο γεγονός. Υπάρχει ένα βιβλίο που λέει: «Η σημασία της τυχαιότητας». Πραγματικά έντονα συναισθήματα.

Θα σας πάω σε λίγο πιο ευχάριστα. Πού ήταν το ωδείο του Κωτσόπουλου;

Λοιπόν, το ωδείο του Κωτσόπουλου, αυτό που θυμάμαι εγώ, αυτό που θυμάμαι εγώ, ήταν... Εγώ θα πω τώρα τη σημερινή διεύθυνση και κάποιος ο οποίος θα το αναζητήσει με ιστορικά στοιχεία ήταν στη διασταύρωση... Ήταν επί της Περικλέους Σταύρου, διασταύρωση Αβάντων και Περικλέους Σταύρου, πίσω ακριβώς από το φαρμακείο, από ένα μεγάλο φαρμακείο, λεγόταν... Τέλος πάντων, δεν το θυμάμαι το φαρμακείο τώρα. Λοιπόν ήταν ακριβώς πίσω. Ήταν το φαρμακείο... Το φαρμακείο του Κουτσούκου. Θα το θυμηθώ γιατί νομίζω ότι είναι σημαντικό να τα θυμόμαστε. Υπήρχε ένα νεοκλασικό κτήριο, το οποίο –αν δεν κάνω λάθος– υπάρχει ακόμα, υπάρχει ακόμα. Πίσω υπήρχε λοιπόν αυτό, πολύ μεγάλο φαρμακείο για τα χρόνια που ήμασταν παιδιά. Σήμερα έχει αναπαλαιωθεί και στεγάζει ένα κατάστημα ρούχων. Πίσω υπήρχε ένα φροντιστήριο Αγγλικών του Τσονίδη και στο ακριβώς πίσω, ακριβώς πίσω τετράγωνο, πάλι ένα κτίριο –δεν μπορώ να πω, μισό– όχι πόσο παλιό, στέγαζε το ωδείο του Κωτσόπουλου, το οποίο αργότερα μεταφέρθηκε από την απέναντι μεριά. Επί της Περικλέους Σταύρου πάλι, αλλά στο απέναντι κτήριο. Εκεί λοιπόν είχε και σχολή χορού και είχε και ωδείο στο οποίο μαθαίναμε. Είχα πάει κι εγώ, έτσι, μαθαίναμε πιάνο, βιολί –τα κλασικά όργανα– και δεν ξέρω, δεν θυμάμαι αν εκεί μέσα υπήρχε και χώρος, αν εκεί έκαναν και τις πρόβες για τα όργανα της Φιλαρμονικής. Δηλαδή περισσότερο τύμπανα, η Φιλαρμονική χρησιμοποιηθεί έτσι έχει ένα δικό της σύνολο μουσικών οργάνων, έτσι; Δεν έχει ας πούμε το βιολί, δεν έχει τη βιόλα, δεν έχει τέτοια όργανα. Δεν θυμάμαι αν γινόντουσαν οι πρόβες εκεί ή αν για τα όργανα της Φιλαρμονικής γινόντουσαν στα κτίρια τα δύο που είπα και βασικά το παλιό-παλιό, το παλιό-παλιό στην παλιά αγορά της Χαλκίδας, εκεί στεγαζόταν. Αυτό κάποια στιγμή, το ωδείο αργότερα, όταν νομίζω συνέχισε να ονομάζεται Ωδείο Κωτσόπουλου, στο οποίο βασική καθηγήτρια, βασική καθηγήτρια –πρέπει να τη μνημονεύσω γιατί υπήρχε και μία συγγένεια της οικογένειάς μου με τη συγκεκριμένη– στέλεχος στο ωδείο, ίσως ήταν και υποδιευθύντρια – δεν ξέρω πώς ακριβώς ήτανε. Ήταν η Ειρήνη η Πανουργιά, μία από τις επίσης καθηγήτρια μουσικής σε Γυμνάσια της Χαλκίδας. Νομίζω ότι, νομίζω ότι η Πανουργιά ήτανε στο Γυμνάσιο στο Αρρένων, δεν είμαι πολύ σίγουρη. Πάντως ήταν καθηγήτρια μουσικής σε γυμνάσιο. Η οποία έπαιζε πιάνο, εκπληκτική και έτυχε να τη γνωρίσω και σε πολύ μεγάλη ηλικία, λίγο πριν πεθάνει, γιατί ήταν στις επιτροπές μαζί με τον Πέτρο τον Πρόκο. Ο Πέτρος ο Πρόκος, ο νυν αρχιμουσικός με την Ειρήνη την Πανουργιά, μεγάλη σε ηλικία πλέον, ήταν στις επιτροπές που έδινε η κόρη μου να πάρει το πτυχίο για το πιάνο. Οπότε την... ξαναήρθαμε σε επαφή, όταν πλέον ήταν μεγάλη. Ήταν όμως η βασική καθηγήτρια και σολίστ, έτσι; Στις εκδηλώσεις της Φιλαρμονικής, που είχαν ένα κλασικό περιεχόμενο και στις εκδηλώσεις του ωδείου. Και στις εκδηλώσεις του ωδείου. Ίσως, ίσως, δεν είμαι πολύ σίγουρη, αλλά θα ήθελα να αναφέρω και μπορεί να ήταν καθηγήτρια και στο ωδείο –μπορεί να ήταν, δεν είμαι πάρα πολύ σίγουρη– και η κυρία Χαλβατζή, που την είχαμε εμείς στο Θηλέων σαν καθηγήτρια μουσικής. Είχαμε πάντως στη Χαλκίδα εκπληκτικούς καθηγητές μουσικής, πολύ καλούς, πολύ μορφωμένους ανθρώπους, που έδιναν μία άλλη αξία στο σχολείο. Εμένα μου λείπει, επειδή δεν υπάρχει καθηγητής μουσικής σήμερα στα περισσότερα σχολεία. Μου λείπει ο καθηγητής μουσικής απ’ το σχολείο. Σε κάθε εκδήλωση των παιδιών στο σχολείο δηλαδή, συνειδητοποιώ πόσο απαραίτητος είναι. Όχι για να κάνει την εκδήλωση, αλλά για τη μουσική παιδεία των μαθητών.

Είχατε...

Αυτά...

Είχατε πάρει εσείς μέρος στη χορωδία του σχολείου;

Εγώ προσωπικά στη χορωδία του σχολείου, ναι. Όχι της Φιλαρμονικής, του σχολείου. Ναι, βεβαίως, από την πρώτη, από την Πρώτη Γυμνασίου. Με το που ξεκινήσαμε. Εμείς είχαμε τη Μπουμπού τη λέγαμε, Χαλβατζή. Ζει, είναι μία χαρά και τώρα, είναι μία εξαιρετική γυναίκα για την οποία θα πω και κάτι έτσι που την έχω στο μυαλό μου. Ήταν πάρα πολύ δραστήρια, κάναμε πάρα πολλές εκδηλώσεις, είχαμε συγκεκριμένες ώρες που κάναμε πρόβες για τη χορωδία. Μαθαίναμε μουσική, μουσική, με νότες. Όχι «ελάτε να τραγουδήσουμε». Είχαμε τις νότες μας, είχαμε τις παρτιτούρες μας, μαθαίναμε ορθοφωνία, τις κλίμακες... Και επίσης –αυτό εντάξει τώρα, τα παιδιά όταν τυχαίνει να τους το λέμε στο σχολείο τους κάνει εντύπωση αυτό– την προσευχή στο σχολείο κάθε πρωί την έκανε ένας μαθητής ο οποίος έλεγε το τροπάριο με τα κλειδιά της μουσικής. Δηλαδή κάνοντας τις κινήσεις του «πα-βου-γα-δι», ας πούμε, της βυζαντινής μουσικής. Θυμάμαι ότι τα χρόνια που ήμουνα εγώ μαθήτρια, κάπου εκεί στις τρεις τελευταίες τάξεις του γυμνασίου, κάθε πρωί την προσευχή την έκανε η παιδική μου φίλη –η πολύ αγαπητή μου και παιδική μου φίλη– και τώρα φίλη μου αν και ζει σ’ άλλον τόπο, η Μαρία η Βέγγου η οποία έκανε κάθε πρωί, ανέβαινε... Υπήρχε ένας εξώστης στο Γυμνάσιο Θηλέων και έλεγε το τροπάριο με βυζαντινούς, με τους ήχους της βυζαντινής μουσικής, τις νότες, κάνοντας ακριβώς τώρα... [00:40:00]Κάποιος που θα ασχοληθεί με τη μουσική θα το δει πώς είναι. Ήτανε το σήμα που μετράμε τον χρόνο, ο τρόπος που μετράμε τον χρόνο στη βυζαντινή μουσική. Ήταν πάρα πολύ ενδιαφέρουσα η συμμετοχή στη χορωδία. Κάναμε πάρα πολλές εκδηλώσεις. Υπήρχε η αίθουσα εκδηλώσεων στο Γυμνάσιο Θηλέων και φαντάζομαι και σ’ άλλα γυμνάσια, στα οποία κάναμε και παρουσιάζαμε... Παρουσιάζαμε σε γιορτές, στις σχολικές γιορτές, κάναμε ολόκληρη παρουσίαση. Δηλαδή λέγαμε πάρα πολλά τραγούδια. Εγώ προσωπικά έχω τραγουδήσει και μόνη μου. Ήμουνα και μόνη μου, μπροστά δηλαδή, σόλο. Θυμάμαι όμως... Α, να μην ξεχάσω να πω ότι με τη χορωδία του Θηλέων, πρέπει να ήταν περίπου... Γύρω τώρα τι ηλικία που ήμουν εγώ, πρέπει να ήμουν Τρίτη Γυμνασίου, Τετάρτη Γυμνασίου... Είχαμε κάνει πρόβες και είχαμε παρουσιάσει στο Θέατρο Χαλκίδας. Ένα μουσικό ορατόριο στο οποίο δύο μαθήτριες της τρίτης λυκείου, η μία ήταν η Δεβεράκη, η οποία είναι οδοντίατρος σήμερα. Δεν θυμάμαι η άλλη κοπέλα ποια ήταν, μπορεί... Από τις οποίες έχω φωτογραφίες και μπορώ να τις υποβάλλω να υπάρχουν στο αρχείο τα αντίγραφα, οι οποίες ήτανε σοπράνο η μία και μέτζο σοπράνο η άλλη και είχαμε στο ορατόριο αυτό, του οποίου έχω κρατήσει –πρέπει να έχω κρατήσει– το τετράδιο με τα λόγια. Νομίζω ότι ήτανε προς την 25η Μαρτίου. Είχε προσκαλέσει η καθηγήτριά μας και έναν τενόρο, τενόρο; Ίσως, νομίζω τενόρος ήτανε, ο οποίος εκ των υστέρων έγινε γνωστός και σαν και ηθοποιός του κινηματογράφου, τον Θεόδωρο το Δημητρίεφ. Έχω φωτογραφίες από αυτό, μπορώ να σας τις υποβάλλω να τις έχετε στο αρχείο. Οι πρόβες που κάναμε τότε, όμως για το ορατόριο με τη χορωδία του μουσικού, με τη χορωδία του σχολείου, γινόντουσαν σε έναν άλλον χώρο. Υπήρχε πάλι κάποια... Πρέπει κάποιος να γνωρίζει λίγο το παλιό, αυτό το οποίο είναι το Δημαρχείο Χαλκίδος, αλλά όχι οι οικονομικές υπηρεσίες και οι άλλες υπηρεσίες. Το κτίριο του Κώτσικα που λένε, που είναι κάτω στη Χαλκίδα, που είναι στην παραλία Χαλκίδας κι αυτό είναι από δωρεά κατασκευασμένο και έχει μία ολόκληρη ιστορία για την οποία θα μπορούσαμε να κάνουμε μία άλλη, πολύ μεγάλη, πολύ ωραία, ενδιαφέρουσα συνέντευξη. Εκεί λοιπόν, σε μία από τις πλαϊνές... Όπως είναι η κεντρική είσοδος, υπήρχαν κάποιες παράπλευρες, δεύτερες είσοδοι, που ανέβαιναν με ξύλινες εσωτερικές σκάλες, έφταναν πάλι σε κάποια δωματιάκια του πρώτου και δευτέρου ορόφου, όπου εκεί που ήταν ο χώρος που κάναμε τις πρόβες με τη χορωδία του σχολείου, με τη χορωδία του σχολείου. Ήταν... Υπόψιν ότι αυτά όλα ήτανε δραστηριότητες, που ήταν έξω από τις υποχρεωτικές του σχολείου, οι οποίες όμως συνετέλεσαν πάρα πολύ, νομίζω, στη διαμόρφωση του χαρακτήρα μας, πάρα πολύ. Και ίσως είναι και κάτι το οποίο σήμερα λείπει, έτσι; Εγώ ζώντας τώρα και σαν καθηγήτρια, απ’ τη μεριά την άλλη, ζώντας στον χώρο, βλέπω ότι αυτές οι παράπλευρες δραστηριότητες λείπουν. Λείπουν, λείπουν... Και πρέπει να έχω και στοιχεία –φωτογραφία έχω σίγουρα–, αλλά θα σας την δώσω τη φωτογραφία, να την υποβάλουμε. Ναι, ήταν μία από τις πολύ ωραίες... Και βέβαια κάναμε και στο Θηλέων και στο σχολείο και στο... Λέγαμε πάντοτε, σαν χορωδία Χαλκίδας, λέγαμε τον Ολυμπιακό Ύμνο, όταν κάναμε τις αθλητικές, τις επιδείξεις στο τέλος της χρονιάς. Γιατί εγώ μέχρι που τελείωσε το σχολείο, κάθε χρόνο όλα τα σχολεία της Χαλκίδας κάνανε επιδείξεις. Δηλαδή παρουσίαζαν ένα αθλητικό, ένα δρώμενο ξέρω ’γω, στο γήπεδο Χαλκίδας. Εκεί λοιπόν, στο γήπεδο Χαλκίδας ή όταν τελείωναν κάποιοι αγώνες που κάναμε... Κάναμε ενδοσχολικούς, κάναμε νομού, έτσι; Πάντοτε η χορωδία του Θηλέων έλεγε τον Ολυμπιακό Ύμνο. Και κάναμε ας πούμε, της σημαίας. 

Θυμάστε ποιο ήταν το έργο; Εκείνο το ορατόριο που είχατε παρουσιάσει;

Δεν το θυμάμαι το ορατόριο. Δεν το θυμάμαι πώς λεγόταν. Είμαι σίγουρη όμως, ότι κάπου, σε κάποιο τετράδιο –και μπορώ να το βρω– και θα προσπαθήσω να το βρω αν όχι από μένα, από δικό μου αρχείο, αλλά από αρχείο και συμμαθητών μου, συμμαθητριών μου, γιατί ήτανε μία δραστηριότητα πραγματικά, ίσως υπάρχει. Ναι, στα αρχεία του Δήμου Χαλκιδέων θα υπάρχει σίγουρα κάτι, αλλά θα προσπαθήσω να το βρω, θα προσπαθήσω να το βρω, πραγματικά. Φωτογραφία έχω που είμαστε, παρότι οι φωτογραφίες εκείνη την εποχή ήτανε σε πολύ κακή έκδοση, αλλά θα βρω φωτογραφία και θα σας την υποβάλλω να την έχετε με τον Δημητρίεφ. Νομίζω ότι, αν δεν κάνω λάθος την έχω. Αν δεν κάνω λάθος την έχω.

Πώς ήταν η εμπειρία σας από εκείνη την παράσταση;

Σπουδαία. Να μην χαρακτηρίσω σπουδαία την εμπειρία. Εγώ ένιωσα σπουδαία. Δηλαδή το ότι συμμετείχα, το ότι είχαμε κάνει πάρα πολλές πρόβες. Είχε γίνει μία προσπάθεια. Αυτή η προσπάθεια είχε το χαρακτηριστικό ότι σου έδινε και την εμπειρία και την... Να πειραματιστείς στο να δουλέψεις ομαδικά. Γιατί η χορωδία, όπως και κάποια πιθανόν αθλήματα ή κάποιες συνεργασίες, σε εκπαιδεύουν να δουλέψεις ομαδικά. Δεν είσαι μόνος σου, επηρεάζεις και επηρεάζεσαι από άλλους. Με έκανε λοιπόν να καταλάβω πόσο σημαντικό ήταν το να συνεργαστώ με άλλα παιδιά, με άλλα άτομα και όχι μόνο άτομα που γνώριζα εγώ. Γιατί εντάξει, στη χορωδία τότε του Θηλέων, δεν ήμασταν μαθήτριες της ίδιας τάξης, του ίδιου τμήματος. Ήτανε απ’ όλη την... Από τις έξι τάξεις του γυμνασίου. Αν έκρινε... Δηλαδή μας περνούσε από τεστ η καθηγήτρια. Αν τραγουδούσαμε σωστά, αν η φωνή μας ήταν ψηλή, λεπτή, χοντρή, μπάσα –δεν ξέρω τι– και η κάθεμία από εμάς είχε έναν ρόλο στη χορωδία, έτσι; Λοιπόν πρώτα από όλα η ικανοποίηση του να... Όταν δηλώνεις, εκδηλώνεις το ενδιαφέρον να συμμετέχεις σε μια χορωδία ή σε οποιαδήποτε άλλη ομαδική δραστηριότητα, εννοείται ότι έχεις δείξει το ενδιαφέρον και η πρώτη ικανοποίηση είναι ότι σε επιλέγουν. Άρα πληροίς τα κριτήρια. Εντάξει αυτό. Το δεύτερο είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζεις στην εκπαίδευση, στις πρόβες όπου πρέπει να μάθεις να είσαι πάρα πολύ συγκεντρωμένος για να συντονιστείς με τους άλλους. Γιατί ο καθένας έπρεπε – η καθεμία μάλλον. Έπρεπε σε συγκεκριμένο χρόνο, να πει συγκεκριμένη νότα, με συγκεκριμένο τρόπο. Όλη αυτή η προσπάθεια, όλη αυτή... Που έχει και μία αγωνία, που η αγωνία κορυφώνεται βέβαια και στο τέλος, του πώς θα βγει το αποτέλεσμα. Όταν δε ήρθε η ώρα από κει που ο καθένας μόνος του τον ρόλο να είμαστε όλοι μαζί, εκεί γινόντουσαν και πάρα πολλές πλάκες, διότι άλλη ξεχνιότανε, άλλη ήταν βραχνιασμένη, άλλη... Έπρεπε να ξεπεράσουμε και άλλα προβλήματα. Λοιπόν, επίσης το ακόμα χειρότερο, το ακόμη πιο δύσκολο, ήταν όταν πλέον, έπρεπε να μπουν και οι δύο ελεύθερες, οι δύο σοπράνο τέλος πάντων και οι μέτζο, οι δυο μαθήτριες, συμμαθήτριες –νομίζω ήταν της τρίτης τάξης– οι οποίες τραγουδούσαν σόλο. Και ακόμα χειρότερο, ακόμα πιο δύσκολο και τρέμαμε. Τρέμαμε, γιατί μας είχε πει τόσα πολλά πράγματα για τον Δημητρίεφ η καθηγήτριά μας, που για μας δούλευε λιγάκι ότι είναι κάτι, ένας άνθρωπος που ας πούμε, μην μας παρεξηγήσει, κάνουμε κάνα φάλτσο και μας παρεξηγήσει. Ήταν ένας πάρα πολύ συνεργάσιμος άνθρωπος, είναι πολύ γνωστός από τις ταινίες εκ των υστέρων και ξέρω ότι έκανε και... Συμμετέχει και ακόμα και τελευταία –δεν ξέρω τώρα αν ζει– σε εκδηλώσεις που γινόντουσαν στο Μέγαρο Μουσικής στην Αθήνα, σε τέτοιες εκδηλώσεις μουσικής. Λοιπόν ήτανε τόσο εξαντλητικές οι προσπάθειες, αλλά ένιωθες τέτοια ικανοποίηση όταν έβλεπες ότι αυτό που κάνεις φέρνει αποτέλεσμα κι όταν πλέον παρουσιάσαμε και το έργο και πήγε πάρα πολύ καλά, θυμάμαι και τη συγκίνηση της καθηγήτριάς μας, γιατί εννοείται ήταν και ο Δήμος, ήτανε όλοι εδώ οι τοπικοί άρχοντες, έτσι; Τις ανθοδέσμες που της δίνανε, την ικανοποίησή της, όλα αυτά... Και θυμάμαι ότι εμείς νιώσαμε μία, έτσι, υπερηφάνεια ότι τα καταφέραμε. Είναι από αυτά τα πρώτα συναισθήματα που λες ότι: «Αξίζει να προσπαθήσω». Είναι αυτό ότι, το συναίσθημα της... Αυτή η ευτυχία που νιώθεις, αυτή... Ότι όλα πήγανε καλά, αξίζει. [00:50:00]Αξίζει να κάνεις αυτή την προσπάθεια για να νιώσεις αυτό το συναίσθημα, ότι όλα πήγαν καλά, έτσι; Οπότε όλα αυτά είναι θετικά, όλες αυτές οι δραστηριότητες που κάναμε στο σχολείο, με την συγκεκριμένη... Εμείς είχαμε τη Μπουμπού, η Μπουμπού –τη λέγαμε, τη φωνάζαμε Μπουμπού– κυρία Μπουμπού, έτσι; Πάρα πολύ καλά, ήτανε πάρα πολύ... Πάρα πολύ δραστήρια, πάρα πολύ σωστή απέναντί μας, πολύ πολύ πολύ.

Τι σας έχει μείνει από τις αναμνήσεις σας με τη Φιλαρμονική και τη χορωδία;

Πρώτα απ’ όλα μου έχει μείνει αυτή η διαχείριση του χρόνου που είχαμε, γιατί εμείς όταν ήμασταν τότε σ’ αυτές τις ηλικίες, ήταν πολύ λίγες οι εκτός του σπιτιού και οι εκτός σχολείου δραστηριότητες που είχαμε. Δεν είχαμε την ελευθερία να πάμε βόλτα, έτσι; Συνοδευόμασταν πάντοτε από τους γονείς μας. Ήτανε περιορισμένες οι ώρες που κυκλοφορούσαμε σαν μαθήτριες. Οπότε στην αρχή αυτό το πράγμα όλο, ξεκινούσε, είτε ήτανε χορωδία είτε ήταν κάποια άλλη δραστηριότητα του σχολείου, ξεκινούσε κι από την ανάγκη μας να φύγουμε λίγο απ’ το σπίτι με την πρόφαση ότι πάμε στο σχολείο. Και πηγαίναμε στο σχολείο, δεν μπορούσαμε να μην πάμε στο σχολείο. Όμως αυτό το οποίο μου ’μεινε ύστερα από τόσα χρόνια που το σκέφτομαι, ήτανε πόσο ποιοτικά καταναλώναμε αυτό. Δηλαδή ο χρόνος που αφιερώσαμε σ’ αυτές τις δραστηριότητες και ειδικά στη μουσική, που πιστεύω ότι εμένα προσωπικά, νομίζω ότι με βοήθησε πάρα πολύ στη διαμόρφωση αυτού του χαρακτήρα που έχω. Δηλαδή το να πειθαρχείς, νομίζω ότι η μουσική, όπως και αθλητισμός, σε μαθαίνει ακόμη και τον τρόπο που θα δουλέψεις στα μαθήματά. Δηλαδή στο πώς θα διαβάσεις, πώς θα είσαι μαθητής, πώς θα είσαι στη δουλειά σου, πώς θα πειθαρχείς με τους ανθρώπους σου. Μου έχει αφήσει πάρα πολύ θετικά συναισθήματα. Και επαναλαμβάνω, βλέπω ότι αυτό το πράγμα λείπει σήμερα από το σχολείο. Παρότι τα παιδιά σήμερα είναι... Δεν λέω ότι εμείς ήμασταν στις καλές εποχές και τα παιδιά σήμερα στις άσχημες. Γιατί τα παιδιά σήμερα έχουν πάρα πολλά πλεονεκτήματα και δυνατότητες, που εμείς δεν είχαμε, έτσι; Ήτανε πολύ περιορισμένες και οι εξωσχολικές έτσι δραστηριότητές μας. Καταρχάς έπρεπε να έχουμε ειδικές άδειες για να κινούμαστε ακόμη και για να πάμε να κάνουμε μία ξένη γλώσσα, έτσι; Θυμάμαι, ας πούμε κι απ’ τον εαυτό μου ότι επειδή έκανα γαλλικά 19:00 με 20:00 το βράδυ, έπρεπε να πάρω από το σχολείο ειδικό χαρτί για να κυκλοφορώ. Έχοντας όμως την αφορμή της μουσικής, που πηγαίναμε... Στην αρχή πηγαίναμε, είπα για να αλλάξουμε. Μετά όμως, πηγαίναμε γιατί μας άρεσε, γιατί βρισκόμασταν, γελάγαμε. Δουλεύαμε ομαδικά, συνεργαζόμασταν με ανθρώπους που για μας ήτανε σημαντικοί, γιατί αυτοί οι καθηγητές που ασχολιόντουσαν μ’ εμάς και έξω από το σχολείο, μας έκαναν να νιώθουμε ότι αγαπάνε πάρα πολύ αυτό που κάνουν. Και αυτό μας ενέπνεε, αυτό μας ενέπνεε. Μετά, ανοίγανε οι ορίζοντές μας, βλέπαμε πράγματα. Ακούγαμε και άλλα είδη μουσικής, έτσι; Τα οποία όμως, μας τα υποστήριζε η καθηγήτρια. Δηλαδή δεν ακούγαμε μία όπερα και σιγά μην καταλάβουμε τι λέει. Μας εξηγούσε τι σήμαινε, για ποιον λόγο έγινε έτσι, γιατί ήταν η μορφή της μουσικής αυτή, γιατί έπρεπε να είναι θλιβερό, γιατί έπρεπε να είναι αυτό το είδος για να είναι ευχάριστο, να είναι χαρωπό. Όλα αυτά, όλα αυτά μας έδωσαν... Εγώ πιστεύω ότι μας έδωσαν εφόδια. Δηλαδή είναι κάτι το οποίο το είπα ξανά... Νομίζω ότι λείπει απ’ παιδιά σήμερα. Κι επειδή ακούω κάτι χορωδίες στις γιορτές που κάνουμε τα Χριστούγεννα και κάτι 25η Μαρτίου, με κάτι παράφωνους που δεν ξέρεις πώς να κλείσεις τα αυτιά σου, νομίζω ότι θα έπρεπε το σχολείο λιγάκι να έχει και αυτόν τον τομέα.

Υπάρχει κάτι άλλο που θα θέλατε να προσθέσετε;

Όχι. Αυτό το οποίο... Δεν θέλω να προσθέσω κάτι, νομίζω ότι δεν υπάρχει κάτι άλλο το οποίο να μπορώ να θυμηθώ, αλλά είναι ένα κομμάτι της ζωής μου που είναι ντυμένο... Η Φιλαρμονική δηλαδή, έδωσε μία... έναν ρυθμό σε κάποια γεγονότα της καθημερινότητας, χαρωπό ή πένθιμο, αλλά έδωσε ρυθμό. Έδωσε ρυθμό και είναι μες στα αυτιά μας. Είναι μέσα στα αυτιά μας, έτσι; Αυτό.

Κυρία Βιβή, σας ευχαριστώ πάρα πολύ για τη συνέντευξη.

Και εγώ ευχαριστώ πάρα πολύ. Εγώ ευχαριστώ.