Καλησπέρα.

Καλησπέρα.

Εγώ είμαι ερευνήτρια του Istorima, λέγομαι Μαρούλη Ευαγγελία-Άννα, και είμαι σήμερα εδώ στη Νάξο, 13 Μαρτίου 2021 με τον Ειρηναίο Τολάκη. Πού μεγαλώσατε;

Μεγάλωσα στη Νάξο, στη Χώρα. Σε ηλικία 12 ετών, μετακόμισα στο Γλινάδο, είναι ένα χωριό περίπου 7-8 λεπτά από τη Χώρα, από την πόλη της Νάξου. Αυτά.

Ωραία. Και πώς και ασχοληθήκατε με τη γεωπονική;

Ουσιαστικά, τη χρονιά που πήγα να σπουδάσω, που ήταν '13-'14 που έδινα Πανελλήνιες, υπήρχε ουσιαστικά κρίση, εκείνες τις χρονιές, κι αυτό που έβλεπα ήταν ότι ο κόσμος γυρνούσε στην αγροτιά, και σκέφτηκα ότι θα 'τανε μια καλή λύση. Επειδή και το νησί σαν νησί είναι, παρόλο που είναι νησί και θα μπορούσε να βασιστεί στην αλιεία, στηρίζεται περισσότερο στη γεωργία και στην κτηνοτροφία. Και σκέφτηκα ότι θα ήταν μια καλή λύση να στραφώ στη γεωπονική.

Ωραία. Απ' ό,τι γνωρίζω, έχετε ασχοληθεί με τη καλλιέργεια της πατάτας. Θέλετε να μας πείτε κάποιες πληροφορίες σχετικά με αυτό.

Ναι, αμέ. Ουσιαστικά το χωριό μου το Γλινάδο, που μένω και τώρα, είναι το βασικό χωριό για την πατάτα Νάξου, το βασικό χωριό που παράγει πατάτα Νάξου. Δηλαδή, παράγει περίπου το 70-80% της παραγωγής, έχει το 70% της παραγωγής. Οπότε, εγώ έπιασα δουλειά στην ΕΑΣ Νάξου, στην Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών, και λόγω του ότι είμαι γεωπόνος, μπήκα στο τμήμα του πατατοσπόρου παλαιότερα, και τώρα συσκευασίας πατάτας για φαγητό. Αυτό. Τι άλλο να σου πω;

Πού οφείλεται η τόσο μεγάλη παραγωγή πατάτας στο Γλινάδο;

Επειδή ουσιαστικά το Γλινάδο, ουσιαστικά στο Γλινάδο ανήκει το Λιβάδι που λένε, η περιοχή που λέγεται Λιβάδι, και είναι πάρα πολύ εύφορη περιοχή, και από πολύ παλιά, καλλιεργούνταν εκεί πατάτα. Και πολλοί στραφήκανε σε αυτό το αντικείμενο. Και λόγω που εκεί υπήρχε και παραγωγή αγελάδων, παρατήρησαν ότι όπου είχαν αγελάδες, το χωράφι ήταν πολύ γόνιμο. Και γι' αυτό ουσιαστικά οφείλεται και σε ένα μέρος παραγωγής της πατάτας, οφείλεται ότι υπάρχει ζωοπαραγωγή αγελάδων και χρησιμοποιείται πολύ η κοπριά τους σαν λίπανση.

Μάλιστα. Και σε ποια άλλα χωριά φυτεύουνε πατάτα;

Κοίταξε να δεις η μεγαλύτερη παραγωγή είναι Γλινάδο, μετά είναι Τρίποδες, Αγερσανί, Γαλανάδο. Αυτοί ουσιαστικά βγάζουν τη μεγαλύτερη ποσότητα παραγωγής. Μετά υπάρχουνε και στις Μέλανες βάζουν πατάτες, και στις Εγγαρές, Γαλήνη, από κει πέρα. Επαγγελματικά τόσο πολύ στα ορεινά χωριά δεν υπάρχουν. Βάζουν πιο πολύ για το σπίτι τους.

Κατάλαβα. Υπάρχουν πολλές ποικιλίες πατάτας που φυτεύεται στη Νάξο ή είναι μία συγκεκριμένη;

Όχι, όχι, δεν υπάρχει μία συγκεκριμένη. Υπάρχουν αρκετές ποικιλίες. Και κάθε χρόνο προσπαθούν να φέρουν καινούριες, οι οποίες θα είναι πιο επικερδείς στον παραγωγό και στην εταιρεία, η οποία θα πάρει τις πατάτες. Είτε είναι Ένωση, είτε είναι ο Κουτελιέρης που παίρνει πατάτες κι αυτός, είτε είναι ο Γεωργάτζος που κι αυτός προμηθεύεται πατάτα φαγητού. Κάποιες ποικιλίες, ας πούμε, είναι η πιο γνωστή απ' όλες, είναι η σπούντα, που θεωρείται και η πιο νόστιμη απ' όλες. Απλά η σπούντα, επειδή το σχήμα της είναι μακρόστενο, έχει πολύ μεγάλη φύρα για τον παραγωγό, και όχι μόνο για τον παραγωγό και για τις εταιρείες, όπως σου είπα. Και προσπαθούν τώρα, ας πούμε, να στραφούν σε άλλες ποικιλίες, ούτως ώστε να μειωθεί αυτή η απώλεια. Θέλουν δηλαδή να βρουν πατάτες, προσπαθούν να βρουν πατάτες, που έχουν πιο στρογγυλό σχήμα, για να μην έχει χτυπήματα η πατάτα, να μην έχει πρασινίσματα. Γιατί η πατάτα όταν βγει από το χωράφι και τη δει ο ήλιος πρασινίζει, κι αυτό το πρασίνισμα δεν είναι, όχι δεν είναι καλό απλά, είναι ανθυγιεινό να το πω. Είναι ουσιαστικά ουσία που παράγει η πατάτα, το λυκοπένιο είναι επιβλαβές για τον άνθρωπο, αν το φάει σε μεγάλες ποσότητες.

Ωραία. Να μας πείτε κάποιες λεπτομέρειες σ[00:05:00]χετικά με την καλλιέργεια και τη συλλογή της πατάτας;

Εννοείται. Καλλιέργεια ουσιαστικά, η πρώτη καλλιέργεια είναι αυτή που μπαίνει τέτοια εποχή περίπου, δηλαδή ξεκινάει από Φλεβάρη ουσιαστικά, είναι μέχρι και Μάρτη, μπορεί να πάει, φυτεύεται δηλαδή. Αυτή η πατάτα προέρχεται από εξωτερικό, ο σπόρος. Ο σπόρος αυτός έρχεται είτε από Δανία είτε από Γαλλία, Ολλανδία. Από εκεί προέρχεται συνήθως ο σπόρος, από τις περισσότερες εταιρείες που φέρνουνε. Αυτός τώρα ο σπόρος φυτεύεται εδώ, επειδή βέβαια είναι ακριβός, δηλαδή το τσουβάλι το 25κιλο είναι 27-28 ευρώ, δηλαδή πάνω από 1 ευρώ το κιλό, δεν φυτεύεται η πατάτα όπως είναι, γερή. Την κόβουνε ανά μάτια. Η πατάτα έχει πάνω οφθαλμούς, όπου από εκεί θα βγούνε βλαστοί. Έτσι, λοιπόν, κόβεις, ξεχωρίζεις κάθε μάτι στη πατάτα, το κόβεις, και φυτεύεις κομμάτια της πατάτας ουσιαστικά, τα οποία μέσα στη γη, θα πετάξουν ρίζα κι από εκεί θα βγει το φυτό της πατάτας. Μετά από λίγο καιρό, τώρα μετά από 10-15 μέρες εκεί, ουσιαστικά γίνεται κάποιο ράντισμα για τα χόρτα. Ξέχασα να σου πω ότι, στην αρχή, γίνεται η βασική λίπανση, στην οποία εκεί μπαίνει η κοπριά από τις αγελάδες, η οποία δίνει το κάτι παραπάνω για την πατάτα Νάξου. Και κάποιο, αν χρειαστεί με κάποιες αναλύσεις που γίνονται, αν χρειαστεί κάποιο επιπλέον λίπασμα το χωράφι. Μετά από... ή γίνεται κάποια ζιζανοκτονία, αν χρειαστεί πάλι, αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα στο χωράφι, θα γίνει κάποια ζιζανοκτονία στη βασική λίπανση εκεί. Μετά από 10-15 μέρες πάλι, αν χρειαστεί, αν δεν έχει γίνει κάποια ζιζανοκτονία, θα γίνει στις 10-15 μέρες εκεί, για να καταπολεμηθούν τα ζιζάνια. Αυτή ουσιαστικά η παραγωγή που μπαίνει αυτήν την εποχή, θα είναι έτοιμη αρχές Ιούνη, τέλη Μάη μέχρι και Ιούλη, εξαρτάται πότε έχει βάλει ο κάθε παραγωγός, πότε έχει φυτέψει. Ανάλογα την ποικιλία, είναι και ο χρόνος ζωής, μέχρι να γίνει η πατάτα. Οι περισσότερες ποικιλίες θέλουνε από 100 μέρες, το λιγότερο είναι 90 μέρες. Κάποιες ποικιλίες λοιπόν θα είναι 90 μέρες, είναι οι πρώιμες πατάτες, όπως η ελ μπέιντα, ας πούμε, θέλει 90 μέρες. Ε, μετά είναι η σπούντα, που είπαμε και πριν, που θέλει γύρω στις 100-110 μέρες, αυτό το βλέπει κι ο παραγωγός. Τις σκαλίζει δηλαδή στο χωράφι, να δει το μέγεθος της πατάτας ποιο είναι. Βλέπει και τη φυτεία, αν ξεραίνεται, και τέτοια. Εκεί μέχρι και 120 μέρες είναι το max που μπορεί να πάει, δηλαδή 4 μήνες. Οπότε, εκεί στο καλοκαίρι, αρχές καλοκαιριού, μέχρι μέσα καλοκαιριού, γίνεται η εξαγωγή της πατάτας. Και σε όλη τη διάρκεια, ανάλογα τις απαιτήσεις, γίνεται κάποια επιπλέον προσθήκη λιπασμάτων. Αν θέλει δηλαδή κάτι για το μέγεθος της πατάτας να αυξηθεί, μπορεί να βάλει κάτι. Κάλιο χρησιμοποιείται για να μεγαλώσει ο κόνδυλος. Αν υπάρχει κάποια ασθένεια, αναγκαστικά θα ραντίσει για να καταπολεμηθούν οι ασθένειες. Τι άλλο; Αυτά για την, ουσιαστικά την καλοκαιρινή πατάτα, που βγαίνει το καλοκαίρι. Μετά, αυτή η πατάτα θα έρθει σε κάποια εταιρεία είτε θα πουληθεί από τον παραγωγό μόνη της. Από αυτήν την πατάτα, ουσιαστικά, οι παραγωγοί κρατάνε τις μικρές πατάτες, τις ψιλές που λέμε. Αυτές οι πατάτες, ουσιαστικά, είναι αυτές που θα χρησιμοποιηθούν για σπόρο, στην επόμενη καλλιέργεια. Είναι αυτή που λέγαμε ο πατατόσπορος Νάξου. Αυτός ήταν ο πατατόσπορος, που προμήθευε και όλη την Ελλάδα η Νάξος με πατατόσπορο, το οποίο έχει βέβαια σταματήσει τα τελευταία χρόνια, διότι είναι και οι [Δ.Α.] στη μέση και δεν το κάνουν. Δεν γίνεται πια από εμάς. Γίνεται δηλαδή σε πολύ μικρές ποσότητες, με κάποιες εταιρείες που ακόμα συνεργάζονται είτε η πατατοσπορική Νάξου είτε η Ένωση Νάξου, η Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών. Αυτός λοιπόν ο σπόρος αποθηκεύεται, οι ψιλές πατάτες αποθηκεύονται, και περίπου τον Αύγουστο με Σεπτέμβρη, θα φυτευτούν γερές όπως είναι, και θα φυτρώσουν ουσιαστικά το... Θα φυτευτούν, τέλος πάντων, τον Αύ[00:10:00]γουστο με Σεπτέμβρη, και θα βγούνε Δεκέμβρη, τέλος Νοέμβρη, πολύ τέλος Νοέμβρη με Δεκέμβρη και Γενάρη. Εκεί θα βγούνε. Θα είναι η δεύτερη γενιά ουσιαστικά της πατάτας. Και ουσιαστικά αυτό που δεν μπορεί να γίνει, η πρώτη γενιά ουσιαστικά είναι αυτή που φυτεύεται τώρα που είπαμε. Είναι που έρχεται από το εξωτερικό. Από το άνθος του φυτού φυτεύεται ο σπόρος, που βγαίνει από τον καρπό μετά, φυτεύεται ο καρπός. Αυτό δεν μπορεί να γίνει στην περίπτωση της πατάτας στην Ελλάδα, σε άλλες χώρες γίνεται. Γι' αυτό κι εδώ κάνουμε με μοσχεύματα, αναπαραγωγή με μόσχευμα, αγενής αναπαραγωγή ουσιαστικά, και φυτεύουμε ένα τμήμα της πατάτας δηλαδή, που είναι ο κόνδυλος. Η πρώτη γενιά είναι αυτή που έρχεται από το εξωτερικό, και μας δίνει παραγωγή περίπου στο στρέμμα, γύρω στους 4 τόνους, το στρέμμα θα θεωρηθεί αποτυχία, σκέψου. Και φυτεύεται γύρω στα 150 κιλά στο στρέμμα πατατόσπορου. Η δεύτερη γενιά, αυτή που φυτεύεται τώρα, και θα βγει, ψέματα αυτή που φυτεύεται τον Αύγουστο και θα βγει τον Δεκέμβρη, είναι πολύ μειωμένη παραγωγή. Θα έχουμε δηλαδή απόδοση, σκέψου γύρω στο 2 με 2,5 τόνους το στρέμμα. Πολύ μειωμένη. Γι' αυτό δεν μπορούμε να κρατήσουμε και μετά κι άλλο.

Σχετικά με τη συλλογή της;

Παλιά πήγαινε πατροπαράδοτα, ξέρω γω. Χρησιμοποιούσαν παλιά, μουλάρια και βγάζαν τις πατάτες. Τώρα πια, τη θέση τους έχουν πάρει μηχανήματα, τρακτέρια, και υπάρχει ειδικό μηχάνημα το οποίο βγάζει τις πατάτες. Παλιά, πηγαίναν οι οικογένειες, και βοηθούσαν η μία την άλλη. Δηλαδή, πήγαινα εγώ, έβγαζα εγώ πατάτες, ερχόσουν εσύ και με βοηθούσες, βγάζαμε μαζί τις πατάτες τις δικές μου. Μετά, έβγαζες εσύ πατάτες. Ερχόμουνα εγώ με την οικογένειά μου και σε βοηθούσα. Πήγαινε, έτσι, λίγο-πολύ. Τώρα πια υπάρχουν εργάτες από το εξωτερικό, κυρίως Πακιστάν, Μπαγκλαντές, και βοηθάνε αρκετά σε αυτήν τη δουλειά. Οπότε, και γι' αυτό έχει αυξηθεί η παραγωγή της πατάτας. Γιατί υπάρχουν εργατικά χέρια. Είπαμε, γίνεται στην πρώτη σοδειά, τέλος Μάη, Ιούνη, και αρχές Ιούλη. Αυτή η πατάτα εξαρτάται από τον παραγωγό πάλι. Αν θα τη φέρει σε κάποιο εργοστάσιο, δηλαδή είτε στην Ένωση, είτε στην πατατοσπορική Νάξου, είτε στον Κουτελιέρη. Αυτό γίνεται σε μία μέρα, μονοήμερα. Θα τις βγάλει, θα τις βάλει σε τσουβάλια, σε ό,τι είναι, σε τελάρα. Στην Ένωση χρησιμοποιούμε τσουβάλια. Σε άλλες, χρησιμοποιούν τελάρα. Θα τις βάλει σε τελάρα, και θα τις πάει την ίδια μέρα στην εταιρεία. Αν ο παραγωγός θέλει να τις πουλήσει μόνος του, τις αποθηκεύει. Δεν θέλουνε καθόλου φως, δεν θέλουνε αέρα γιατί πρασινίζει η πατάτα. Κι από εκεί, τις πουλάει σιγά-σιγά μόνος του. Καθ' όλη τη διάρκεια, όσο έχει δηλαδή. Μπορεί να θέλει να κρατήσει πατάτες 4 μήνες, να τις έχει μέσα στις αποθήκες. Τι άλλο για την εξαγωγή;

Τι ποσότητα βγαίνει περίπου σε κάθε... πώς να το πω; Χειμερινή και καλοκαιρινή σοδειά, να το πω;

Ναι.

Στη Νάξο γενικά.

Συνολικά;

Ναι.

Τώρα τι να σου πω. Να σου πω, σίγουρα για την Ένωση που ξέρω. Ας πούμε, τώρα τελειώσαμε στη χειμωνιάτικη, που βγάλανε Δεκέμβρη-Γενάρη, και η Ένωση μάζεψε γύρω στους 700 τόνους, 750, κάπου εκεί. Οι υπόλοιπες εταιρείες μαζεύουν πιο λίγες. Δηλαδή, σαν εταιρείες να μαζέψανε μαζί γύρω στους 1200 τόνους. Και μετά, από εκεί και πέρα, τις πουλάνε μόνοι τους. Γι' αυτό δεν μπορούμε να πούμε σίγουρα ότι μαζευτήκανε τόσοι τόνοι απ' όλη τη Νάξο. Ξέχασα να σου πω ότι η πατάτα Νάξου είναι προϊόν γεωγραφικής ένδειξης. Είναι κάτι σαν ΠΟΠ. Πιο απλά, μικροδιαφορές. Δηλαδή, έχει ένδειξη, είναι πατάτα Νάξου.

Και γιατί πιστεύεις ότι είναι τόσο γνωστή; Τι έχει συμβάλει σε αυτό;

Η νοστιμιά της.

Συμφωνώ απόλυτα. Αλλά σε τι οφείλεται αυτό;

Οφείλεται φυσικά στα κλιματικά χαρακτηριστικά του νησιού. Μεγάλο ρόλο παίζει και η κοπριά, που είπαμε και πιο πριν.

Και τι άλλα τοπικά προϊόντα έχετε στη Νάξο;

Κοίτα, το πιο γνωστό, με το που θα πεις Νάξος, πέρα από την Πάρο και τη Νάξο, τον αέ[00:15:00]ρα σου θα αλλάξω, είναι η γραβιέρα Νάξου, κλασικά. Για μένα, όχι επειδή είμαι από εδώ, αλλά θεωρώ ότι είναι η πιο νόστιμη γραβιέρα στην Ελλάδα. Γενικά, η Νάξος έχει φοβερά τυροκομικά προιόντα. Δηλαδή είτε είναι το αρσενικό, που κι αυτό είναι, από το 2020 είναι προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης, ουσιαστικά είναι από αιγοπρόβειο γάλα και, ναι, αυτό. Και η γραβιέρα Νάξου, που κι αυτή είναι προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης, αυτή είναι από αγελαδινό γάλα, βέβαια. Μετά είναι το Κίτρον Νάξου, το οποίο προέρχεται από απόσταξη φύλλων κιτριάς. Από άλλα προιόντα, πέρα από παραδοσιακά που είναι αυτά τα τρία, τρομερά λάδια, κρασιά, πολύ καλά. Τυροκομία, βέβαια, υπάρχει. Υπάρχει το θηλυκό το τυρί, που είναι πρώιμη μυζήθρα ουσιαστικά, και βγαίνει άμα την αφήσεις και ξεραθεί τη μυζήθρα, θα βγει ανθότυρο. Το ανθότυρο, λοιπόν, που λέμε. Ξινότυρα, που είναι η μυζήθρα η ξινή, η ξινομυζήθρα, την οποία την αφήνεις να ξεραθεί πάλι και γίνεται ξινότυρο.

Ωραία, σε ευχαριστώ πάρα πολύ, Ειρηναίε, για όλες αυτές τις πληροφορίες σχετικά με την παραγωγή της πατάτας. Δεν ξέρω αν θέλεις να προσθέσεις εσύ κάτι άλλο.

Γλυκοπατάτα Νάξου. Δεν έχει γίνει τόσο μεγάλη παραγωγή ακόμα. Θέλω να πω, η γλυκοπατάτα είναι παρεξηγημένο προϊόν δεν έχει, έχει αργήσει πολύ να εμφανιστεί στην Ελλάδα. Δεν τη προτιμάνε πάρα πολλοί. Αλλά τώρα γίνεται μια προσπάθεια από τη Νάξο να βγει προς τα έξω η γλυκοπατάτα. Ασχολείται αρκετός κόσμος με τη γλυκοπατάτα. Είναι ένα προϊόν το οποίο μπορεί να- ουσιαστικά θεωρείται και γκουρμέ. Κι αυτό γίνεται, αρχίζει και γίνεται, τα τελευταία χρόνια, μια εκτεταμένη παραγωγή από τα χωριά μας για να βγει προς τα έξω. Με το παρελθόν αρκετές διαφορές. Δεν θα σου πω τεράστιες, αλλά θα σου πω αρκετές διαφορές. Γιατί ήταν άλλα τα μέσα τότε, παλιά με το μουλάρι βάζανε πατάτες. Τώρα πια έχουν εκσυγχρονιστεί τα πάντα, τρακτέρια, γίνονται όλα πιο εύκολα. Το πότισμα πια έχει αλλάξει. Έχουν μπει πια τα μπεκ, έχουν μπει πομόνες, που ποτίζουν πια από γεωτρήσεις, πηγάδια, έχει γεμίσει ο κόσμος πια. Παλιά ποτίζανε με ναούς, σκέψου φέρνανε ερχότανε το νερό με ναούς, και μια μέρα ερχόταν το ποτάμι στο χωράφι σου και πότιζες εσύ από εκεί, την άλλη πήγαινε αλλού. Γίνονταν πολύ αλλιώς όλα τα πράγματα. Τώρα πια είναι πιο εκσυγχρονισμένα όλα, που και η Νάξος λόγω του μεγέθους της, είναι μικρό νησί, δεν είναι κάποιο σαν το Νευροκόπι, που είναι απέραντες οι περιοχές που καλλιεργείται η πατάτα, ή σε Θεσσαλία, ή Θήβα, ή Κύπρος, ή Κρήτη. Η Νάξος είναι πολύ μικρό νησί, πολύ μικρή η παραγωγή σε σύγκριση με τις άλλες. Το καλοκαίρι, δηλαδή αυτή που φυτεύτηκε τώρα και θα βγει τον Ιούλιο, λόγω του ότι η αναλογία είναι μεγαλύτερη, μπορεί η Ένωση σαν Ένωση να μαζέψει, ας πούμε, γύρω στα 2 εκατομμύρια κιλά, 2000 τόνους δηλαδή. Να το συμπληρώσεις αυτό δηλαδή στο προηγούμενο. Η πατάτα είναι από τα φυτά που δεν είναι μίας εποχής. Δεν είναι δηλαδή μόνο καλοκαιρινή ή μόνο χειμωνιάτικη, για να χρειαστεί να μπει σε θερμοκήπιο. Δηλαδή η ντομάτα το καλοκαίρι πρέπει να μπει, μπαίνει στο θερμοκήπιο για να έχει ντομάτα και τον χειμώνα. Για να εκμεταλλευτείς τον ήλιο, τον λίγο του χειμώνα. Η πατάτα και τον χειμώνα και το καλοκαίρι βγαίνει. Δεν χρειάζεται να μπει σε θερμοκήπιο.

Ωραία, σε ευχαριστώ πάρα πολύ Ειρηναίε. Ευχαριστώ πάρα πολύ για όλα.