Κα[00:00:00]λησπέρα σας.

Καλησπέρα.

Πώς ονομάζεστε;

Αλέξης Καρύδας.

Είμαστε στη Νάουσα του Νομού Ημαθίας, είναι 2 Οκτωβρίου του 2020. Ονομάζομαι Μαρία Χαρμάνη, είμαι ερευνήτρια στο Istorima και σε αυτό το σημείο ξεκινά η σημερινή μας αφήγηση.

Bρισκόμαστε στο εργαστήριο «Κονάκι» στη Νάουσα Ημαθίας. Θέλετε να μας μιλήσετε για τη δραστηριότητά σας εδώ στο εργαστήριο; 

Λοιπόν, είμαι ο κατασκευαστής των φορεσιών που λαμβάνουν μέρος στο έθιμο οι Γενίτσαροι και Μπούλες. Εδώ φτιάχνουμε τις παραδοσιακές φορεσιές της Νάουσας του Γενίτσαρου, την Μπούλα, τη νύφη δηλαδή. Κάνουμε και τις τοπικές φορεσιές, την επίσημη της Ναουσαίας, την επίσημη του Ναουσαίου. Από κει και πέρα, κατασκευάζουμε και το βασικότερο εξάρτημα της φορεσιάς του Γενίτσαρου, τον πρόσωπο. Ο πρόσωπος φτιάχνεται από καθαρό κερί μέλισσας πάνω σε γύψινο καλούπι, ενώ στη μέση αποτελείται από χοντρό πανί, καραβόπανο. Λοιπόν, να πούμε ορισμένα πράγματα όσον αφορά τη διαδικασία της κατασκευής. Έχουμε το γύψινο καλούπι, φτιαγμένο με χαρακτηριστικά ανθρώπινου κεφαλιού. Αφού ζεστάνουμε το κερί, καθαρό κερί μέλισσας, τοποθετούμε πάνω στο καλούπι ένα χοντρό πανί και παίρνουμε με το πινέλο και αλείφουμε πολλά στρώματα κεριού, έτσι λιωμένου κεριού που, όταν στεγνώσει, αποκτά στερεή μορφή. Έτσι, λοιπόν, μετά από πολλά στρώματα κεριού, ο πρόσωπος, αυτό που σχηματίζεται δηλαδή, έχει αρκετό, αρκετά μεγάλο πάχος, ώστε να ξεκολλήσει από το καλούπι. Και έτσι λοιπόν, αφού το βγάλουμε από το καλούπι, αλείφουμε και από μέσα, από τη μέσα μεριά και έτσι δημιουργείται ο πρόσωπος. Η συνέχεια, στη συνέχεια τρυπούμε με διάφορα ειδικά εργαλεία τα μάτια, τη μύτη, το στόμα, μικρές τρύπες, ίσα-ίσα που να φαίνεται από μέσα προς τα έξω, και αφού τελειώσει κι αυτή η διαδικασία, ακολουθεί το βάψιμο. Να πούμε ότι τα χρώματα του προσώπου είναι χρώματα λαδιού, στα οποία αναμειγνύουμε και κρόκο από αυγό της κότας. Έτσι αυτό του δίνει γυαλάδα, επειδή το κερί είναι δύσκολο υλικό, δεν έχει πόρους, θα πρέπει να το βοηθήσουμε με κάποια υλικά. Μετά το άσπρο ακολουθεί το κόκκινο χρώμα στα μάγουλα και στα μάτια και στο στόμα φυσικά, και ακολουθεί το μαύρο χρώμα στα ματόκλαδα, τα φρύδια και στο μουστάκι. Τελευταίο χρώμα είναι το χρυσό, το οποίο μπαίνει στο μέτωπο ως ένα κίτρινο βαράκι, ως ένα χρυσό βαράκι στο κέντρο του μετώπου, όπως και στο μουστάκι, το οποίο μουστάκι είναι φτιαγμένο από αλογότριχα, από ουρά αλόγου. Η βάση του είναι μαύρη και γίνονται και βάφεται στις άκρες με χρυσό. Aυτά. Κερί χρησιμοποιούμε γιατί είναι πρώτον φυσικό υλικό. Έτσι είναι υγιεινό δηλαδή για το δέρμα του ανθρώπου και, δεύτερον, είναι υλικό το οποίο μαλακώνει, παίρνει δηλαδή τα χαρακτηριστικά του καθενός που το φορά. Όταν ζεσταίνεται δηλαδή μαλακώνει και δεν ραγίζει, δεν κάνει ρωγμή δηλαδή, αλλά και δροσίζει και τον χορευτή που το φορά σε αντίθεση με άλλα υλικά, όπως το πλαστικό, που δεν μπορεί να τα αντέξει. Είναι ανθυγιεινά, έτσι ανεβάζουν αρκετά δηλαδή τη θερμοκρασία.

Πόση ώρα σάς παίρνει να κατασκευάσετε μία μάσκα;

Η κατασκευή της μάσκας γίνεται καταρχήν σταδιακά. Δηλαδή δεν μπορούμε να μετρήσουμε ώρες, μπορούμε να μετρήσουμε μέρες για αρκετές, για αρκετούς προσώπους. Έτσι, λοιπόν, μπορούμε να πούμε ότι μέσα σε μία εβδομάδα μπορούμε να κατασκευάσο[00:05:00]υμε γύρω στις, γύρω στους δέκα προσώπους.

Το εργαστήριο λειτουργεί όλον τον χρόνο;

Ναι, βέβαια. Είμαστε ανοιχτά όλον τον χρόνο. Η σεζόν ξεκινάει από τέλη Nοεμβρίου με αρχές Δεκεμβρίου, που ξεκινούν στην ουσία να δίνουμε φορεσιές, να διαθέτουμε φορεσιές από δω απ’ το εργαστήρι. Έρχονται παιδιά τα οποία είναι να πάρουν μέρος στο έθιμο. Εφοδιάζονται με τις φορεσιές. Από κει και πέρα, κατασκευάζουμε μέχρι τις Απόκριες φορεσιές και μετά, μετά τις Απόκριες, αφού γίνει όλη αυτή η γιορτή ας πούμε, και είμαστε ανοιχτά όλες τις μέρες κατά την περίοδο της Αποκριάς. Μετά συνεχίζουμε και κάνουμε προετοιμασία έτσι όλον τον χρόνο για την επόμενη χρονιά.

Συνολικά στο έθιμο πόσες μάσκες δίνετε;

Πάνω από εκατό είναι οι μάσκες που μπορούμε να, που δίνουμε κάθε χρόνο στο έθιμο.

Εκτός από το έθιμο δίνετε και κάπου αλλού;

Oι χορευτικές, οι χορευτικοί πρόσωποι είναι μόνο για τους χορευτές. Από κει και πέρα, υπάρχει κι ένα άλλο κομμάτι, υπάρχουν τα τουριστικά, τα οποία κατασκευάζονται, είναι μάλλον ίδιος ο τρόπος κατασκευής. Έτσι όπως τα, τα αυθεντικά, ας πούμε, και αυτά είναι αρκετά, πάρα πολλά θα έλεγα, έτσι και απευθύνονται σε σπίτια έτσι επισκεπτών στη Νάουσα. Δηλαδή οι επισκέπτες που έρχονται να δούνε τις Απόκριες, εφοδιάζονται και τα παίρνουν στα σπίτια τους. Έτσι είναι τουριστικά αυτά. Είναι ο ίδιος τρόπος κατασκευής με άλλο αποτέλεσμα. Δηλαδή είναι πιο μικρό το ύφασμα, είναι αυτό το διακοσμητικό.

Μαθαίνετε και στους νέους να κατασκευάζουν μάσκες;

Κάθε χρόνο, σε συνεργασία με τον Δήμο, κάνουμε το μάθημα κατασκευάζοντας έναν πρόσωπο. Υπάρχει ένας χώρος στα, στο συγκρότημα «ΕΡΙΑ». Έτσι, τα «ΕΡΙΑ» είναι το πολιτιστικό κέντρο «ΕΡΙΑ», όπου εκεί υπάρχει ειδικός χώρος, όπου έρχονται τα παιδιά του σχολείου, των σχολείων της Νάουσας και των περιχώρων της Νάουσας έτσι και τα βάζουμε με μια προεργασία που έχουμε ετοιμάσει εμείς στο εργαστήρι έτσι τα βάζουμε και βάφουν τον πρόσωπο, έτσι το ζωγραφίζουν τον πρόσωπο, με φιλικά υλικά, ας πούμε, με όσο μπορούμε, ας πούμε, οικολογικά υλικά έτσι όσον αφορά το, τα χρώματα και τον παίρνουν τον πρόσωπο μαζί τους στο, στο σπίτι. Αυτό επιδοτείται απ’ τον Δήμο και εμείς αναλαμβάνουμε όλη την...

Τα παιδιά όταν ασχολούνται με την προετοιμασία της μάσκας, την κατασκευή πώς αισθάνονται; Τι παρατηρείτε εσείς;

Σίγουρα το περιμένουν. Έτσι δηλαδή να πούμε ότι ένα αγοράκι, όταν ξεκινάει από 5-6 χρονών να ντύνεται έτσι Γενίτσαρος, περιμένει πώς και πώς να φτάσει στα 16 για να βάλει πρόσωπο. Θεωρείται το πρώτο αποκορύφωμα έτσι το να βάλεις πρόσωπο. Όπως και το να γίνεις αρχηγός κάποια στιγμή. Έτσι κι αυτό είναι δηλαδή το τελευταίο αποκορύφωμα. Έτσι δηλαδή τελειώνει ωραία όλα αυτά τα χρόνια, ας πούμε.

Σε τι ηλικία γίνεται κάποιος αρχηγός στο έθιμο;

Αρχηγός υπάρχει κάποιες, υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις για να γίνει κάποιος αρχηγός. Είναι η ηλικία, είναι τα χρόνια που ντύνεται. Είναι οι γνωριμίες που έχει με τα παιδιά. Δηλαδή θα πρέπει να τον ξέρουνε τα παιδιά και να τον αποδέχονται ως αρχηγό. Τώρα η ηλικία εξαρτάται. Έχει τύχει να γίνω αρχηγός, ας πούμε, και 23 χρονών, έχει τύχει και 30. Έτσι ανάλογα ο καθένας και τι ανάγκη υπάρχει από τον σύλλογο εκείνον τον καιρό.

Εσείς πώς ξεκινήσατε να κατασκευάζετε μάσκες;

Η απαρχή ήτανε από[00:10:00] προσωπικά βιώματα έτσι, όταν ήμουνα 16 χρονών, ήθελα να κάνω έναν πρόσωπο τον οποίο να τον φέρω στα μέτρα μου. Έτσι, λοιπόν, έκανα τον πρώτο πρόσωπο, τον οποίο τον φόρεσα κιόλας κι από κει ξεκίνησε και όλο το, το στήσιμο, ας πούμε, του εργαστηρίου. Έκανα στην αρχή το πρόσωπο, έκανα και για δυο-τρεις φίλους μου ακόμη και σιγά-σιγά φτιάχτηκε το εργαστήριο, το εργαστήριο του προσώπου. Επεκταθήκαμε και στη φορεσιά και αυτή τη στιγμή έχουμε ένα απ’ τα μεγαλύτερα βεστιάρια σ’ όλη την Ελλάδα όσον αφορά τις φορεσιές του Γενίτσαρου και διαθέτουμε φορεσιές για τη Νάουσα, για τις Απόκριες. 

Είστε το μοναδικό εργαστήριο εδώ στη Νάουσα που κατασκευάζει μάσκες για το έθιμο;

Ναι, επίσημα ναι, ναι. 

Τη στιγμή εκείνη που φορέσατε για πρώτη φορά τον πρόσωπο, όταν ήσασταν μικρός, πώς αισθανθήκατε;

Σίγουρα ήτανε ευχάριστα. Δύσκολα μεν, έτσι; Γιατί σου κακοφαίνεται, είναι δύσκολα, δηλαδή, να χορεύεις, να είσαι δέκα ώρες έτσι με τον πρόσωπο μπροστά στο κεφάλι σου, αλλά όλα αυτά ξεχνιούνται καθ’ όλη τη διάρκεια της μέρας που το φοράς, γιατί σου δίνει την αίσθηση έτσι, σου δίνει μία αίσθηση ωραία. Έτσι είναι πολύ όμορφα και σίγουρα σκέφτεσαι ότι έχεις φτάσει, ας πούμε, στο κατάλληλο επίπεδο. Δηλαδή βλέπεις τον εαυτό σου να μεγαλώνει και φτάνεις, ας πούμε, στο επίπεδο που παλιότερα κοιτούσες τους άλλους και έτσι λέγαμε δηλαδή όταν ήμασταν πιτσιρικάδες, κάναμε όνειρα έτσι, πότε θα φτάσει η ηλικία να βάλουμε πρόσωπο κι όλα αυτά. Τέλος πάντων, έφτασε η ηλικία, φορέσαμε τον πρόσωπο, ήταν πάρα πολύ όμορφο το συναίσθημα έτσι, παρόλο την κούραση και τη δυσκολία που υπήρχε, επικρατεί η ευχαρίστηση πάνω απ’ όλα.

Tο εργαστήριο σε τι ηλικία το ξεκινήσατε;

Aπό τα 16 μου. Από τα 16 μου ξεκίνησα, έκανα τον πρώτο πρόσωπο. Ήταν και η πρώτη χρονιά που έβαλα πρόσωπο, έτσι και από κει και μετά συνεχίσαμε. Κάθε χρόνο φτιάχναμε, φτιάχναμε... Είχα, βέβαια, τα πρώτα χρόνια και τη βοήθεια των γονιών μου, έτσι;

Τώρα είσαστε μόνος, έχετε και άλλα άτομα που δραστηριοποιούνται εδώ στο «Κονάκι»;

Ναι, είμαστε πάλι οικογενειακή επιχείρηση. Έτσι συνεχίζουμε με πιο πολλά άτομα. Τώρα αυτή τη στιγμή είναι και η γυναίκα μου η οποία συμμετέχει. Είναι κι ο αδερφός μου, ο οποίος περιστασιακά συμμετέχει και αυτός. Και γενικά έχω βοήθεια, ας πούμε, την οποία βοήθεια τη χρειάζομαι κιόλας, γιατί όλα τα, τα προϊόντα που κατασκευάζουμε εδώ είναι χειροποίητα, όλα απαιτούνε ώρες στο να φτιαχτούν και έτσι, λοιπόν, χρειαζόμαστε, έχουμε ανάγκη από χέρια.

Εσείς από πού μάθετε να κατασκευάζετε τις μάσκες αυτές;

Δεν με έδειξε κανένας να κατασκευάζω τα προσωπεία. Μόνος μου βρήκα όλο τον, όλο τον τρόπο της κατασκευής, μόνος μου έκανα το καλούπι και όλα αυτά προήλθαν από προσωπικές ανάγκες. Δηλαδή έβλεπα πώς είναι και χορευτικά όλο αυτό το κομμάτι αλλά και κατασκευαστικά. Κι έτσι ήμουνα απ’ τους, απ’ «τους λίγους και τυχερούς», σε εισαγωγικά, γιατί μπορούσα να καταλάβω, ας πούμε, τι χρειαζότανε και ο κάθε χορευτής. Δηλαδή έβλεπα τις ανάγκες κάθε  χορευτή και μπορούσα να καταλάβω τι, τι ακριβώς χρειαζόταν εκείνη την ώρα κάθε χορευτής. 

Εσείς τώρα συμμετέχετε στο έθιμο;

Όχι. Έχει, έ[00:15:00]χει ακριβώς δέκα χρόνια έχει που σταμάτησα. Συμμετείχα στο έθιμο από το 1988 σε ηλικία οχτώ χρονών. Ντύθηκα είκοσι τρία χρόνια με τελευταία χρονιά το 2010 σε ηλικία 30 χρονών. Το 2008 είχα και την τιμή να είμαι αρχηγός στο μπουλούκι. 

Όταν πρωτοξεκινήσατε, τι θυμάστε ακριβώς, πώς αισθανόσασταν που συμμετείχατε σ’ ένα τόσο γνωστό για τη Νάουσα έθιμο;

Στην αρχή χόρευα μαζί με τον αδερφό μου. Πηγαίναμε σε άλλο σύλλογο, σ’ ένα τοπικό σύλλογο εδώ στη Νάουσα, ο οποίος δεν είναι Γενίτσαροι και Μπούλες, είναι άλλα, άλλοι χοροί, πανελλήνιοι χοροί. Γενικότερα, δηλαδή, Μακεδονίας και Θράκης, και στολές, όχι Γενίτσαροι, όχι δηλαδή το, η τοπική φορεσιά της Νάουσας, αυτή η πολεμική φορεσιά. Δυο χρόνια χορέψαμε εκεί και όσο και να πεις, όταν βλέπεις Γενίτσαρο, σε πιάνει ένα δέος, σε πιάνει ένα... και λες: «Αφού μ’ αρέσει, δεν έχω καμιά δουλειά εκεί πέρα, πρέπει να, να πάω. Πρέπει να, πρέπει να ανήκω, δηλαδή, στους Γενίτσαρους». Και αυτό ήταν το έναυσμα και... Σε ηλικία 8 χρονών εγώ και 5 χρονών ο αδερφός μου. Έτσι πήγαμε εκεί, γραφτήκαμε μόνοι μας. Εκείνα τα χρόνια ήταν και πιο ελεύθερα τα πράγματα, δηλαδή γυρνούσαν τα παιδιά μόνα τους σ’ αυτές τις ηλικίες. Και αυτή ήταν η απαρχή για όλο αυτό. Ήταν το μεράκι στην ουσία. 

Το έθιμο πώς είναι; Ποια είναι η διαδικασία του εθίμου; Θέλετε να μας το περιγράψετε;

H διαδικασία, ναι. Λοιπόν, ξεκινάει το ντύσιμο. Θα πούμε για έναν Γενίτσαρο άντρα, ο οποίος ξεκινάει να ντύνεται στο σπίτι του, και τον παίρνουν από το σπίτι του, έτσι. Λοιπόν, ξεκινάει το ντύσιμο αρκετά νωρίς. Απαιτούνται περίπου δύο ώρες για να ντυθεί ο Γενίτσαρος. Αφού ντυθεί, θα φορέσει και τον πρόσωπο μέσα στο σπίτι, και θα ’ρθει το μπουλούκι να μαζέψει. Το μπουλούκι ξεκινάει απ’ τον πρώτο, δεύτερο, τρίτο μέχρι να μαζέψει όλο, μέχρι να μαζευτούνε όλα τα, όλοι οι χορευτές. Θα βγει στο παράθυρο του σπιτιού του ή στο μπαλκόνι, θα χαιρετίσει. Ο χαιρετισμός είναι γέρνοντας έτσι τη μέση του προς τα πίσω και βγάζοντας τα στήθια του μπροστά, κουνάει έτσι το, το στήθος του για να ακούγονται και τα κέρματα κιόλας, το γιλέκο με τα ασημικά. Από κει και μετά, θα βγει στην πόρτα του σπιτιού, θα κάνει τον σταυρό του τρεις φορές, θα φιλήσει τους γονείς του, τους αποχαιρετάει και ενσωματώνεται μες στο μπουλούκι. Θα πάει να μαζέψει και τους υπόλοιπους χορευτές και, αφού μαζευτεί όλο το μπουλούκι, θα περάσουνε από το Δημαρχείο να πάρουν την άδεια. Εκεί ανεβαίνει ο αρχηγός του μπουλουκιού μαζί με τη νύφη, ζητούν την άδεια από τον Δήμαρχο. Συγκεκριμένα, βγάζει τον πρόσωπο ο αρχηγός του μπουλουκιού, αποκαλύπτεται και λέει: «Δήμαρχε ζητώ την άδεια να χορέψει το μπουλούκι μου στους δρόμους και τις πλατείες της Νάουσας». Από κει και πέρα, δίνεται η άδεια και ξεκινά στην ουσία και επίσημα το έθιμο. Αυτή είναι η πρώτη στάση. Όλο το, το έθιμο τις Κυριακές αποτελείται από εφτά στάσεις. Είναι εφτά πλατείες της Νάουσας, είναι τα όρια της παλιάς Νάουσας. Εκεί χορεύουν οι περίοικοι της γειτονιάς, έτσι μεγάλοι χορευτές που φορούν έναν πρόσωπο, χορεύουν ως συνήθως ατομικούς χώρους, ενώ οι μικροί χορευτές ομαδικούς χορούς. Και στην τελευταία πλατεία, στα αλώνια, ο πρόσωπος βγαίνει. Μετά, στο μπ[00:20:00]ουλούκι μπορούν να ενσωματωθούνε και παλιοί χορευτές με πολιτικά, να χορέψουν κι από κει και μετά τελειώνει το έθιμο της ημέρας της Κυριακής. Έτσι στην πλατεία του Διοικητηρίου, έτσι στην πλατεία Καμμένα που είναι το Διοικητήριο, δηλαδή αστυνομία της Νάουσας. Τη Δευτέρα συνεχίζεται το έθιμο, την πρώτη Δευτέρα και την Καθαρά Δευτέρα με τραπέζια που κάνουν οι χορευτές προς το μπουλούκι, και με αποκορύφωμα την Καθαρά Δευτέρα το βράδυ. Μετά τα τραπέζια γίνεται εκεί πάλι ένας τελευταίος χορός στην πλατεία Διοικητηρίου, παίρνουν μετά τον χορό, παίρνουν όλοι οι γενίτσαροι τον, τους οργανοπαίχτες, τους βάζουνε... Αφού έχουνε κυκλωθεί, τον βάζουνε στη μέση του κύκλου τον οργανοπαίχτη, χτυπούν από πάνω τα σπαθιά, πάνω απ’ το κεφάλι του, και λένε και δίνουν τον όρκο: «Ό,τι είπαμε και δεν είπαμε, εδώ να μείνει». Δηλαδή ότι είναι δύο μέρες στην ουσία, ό,τι παρεξήγηση έχει γίνει μεταξύ μας, γιατί γίνονται παρεξηγήσεις φορώντας αυτή τη στολή, η αλήθεια είναι αυτή, γίνονται πολλές παρεξηγήσεις. Έτσι, λοιπόν, τελειώνει το έθιμο, χαιρετώντας και δίνοντας τον όρκο για του χρόνου πάλι να ’ναι καλά, όλοι να ’ναι εκεί και να ξαναχορέψουν.

Εσείς παρατηρείτε κάποια διαφορά μετά τη λήξη του εθίμο, όσον αφορά τους συμμετέχοντες; Αν αυτό έχει επιδράσει κάπως θετικά ή αρνητικά την ψυχολογία τους και τη συμπεριφορά τους.

Ναι, είναι σε έκσταση όλοι οι χορευτές. Δεν... Νιώθουν πάρα πολύ όμορφα, είναι απερίγραπτο συναίσθημα αυτό που γίνεται. Δηλαδή έχω μιλήσει κατά καιρούς, επειδή ήμουνα πάντα το κέντρο έτσι των, του μπουλουκιού, γιατί ήμουνα και ο κατασκευαστής και επειδή ήξερα και όλα τα παιδιά, μιλούσα συνεχώς με τα παιδιά, πώς αισθάνονται, πώς τους φαίνονται, αν κουράστηκαν, γιατί είναι αρκετά κουραστικό, αλλά στο τέλος υπάρχει μια υπερένταση, η οποία δεν δικαιολογείται. Δηλαδή μετά από τόση, μετά από ολόκληρη τη μέρα, φορώντας τα τσαρούχια και χορεύοντας θα δεις όλα τα παιδιά να χορεύουνε, να, να πηδάνε και να έχουνε, υπερδυνάμεις να βγάζουνε. Έτσι και να αντέχουν όλο αυτό. Γιατί οι Γενίτσαρο, να πούμε ότι δεν σταματάνε ούτε με βροχή, ούτε με χιόνι, ούτε με κρύο, ούτε με ζέστη κι ούτε με τα μέτρα του κορονοϊού δεν σταμάτησαν.

Εσείς εδώ αναλαμβάνετε και επιδιορθώσεις της στολής;

Ναι, βέβαια. Να πούμε ότι οι φορεσιές αυτές έχουνε αρκετές φθορές. Φορώντας τες μ’ όλες αυτές τις, με οποιαδήποτε δηλαδή, με οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες φορώντας τις φορεσιές, είναι λογικό να έχουμε και φθορές, οι οποίες πρέπει να επιδιορθωθούνε. Και ακόμη και από Κυριακή, από πρώτη Κυριακή προς δεύτερη Κυριακή έχουμε αρκετές επιδιορθώσεις.

Η στολή πώς είναι;

Η στολή να πούμε ότι αποτελείται από αρκετά εξαρτήματα. Υπάρχει η φουστανέλα, βασικό εξάρτημα, το γιλέκο, το πισλί που λέμε, το εσωτερικό γιλέκο, το εξωτερικό γιλέκο με τ’ ασημικά. Σας λέω για τα βασικά εξαρτήματα. Το σελάχι το δερμάτινο. Ο πρόσωπος φυσικά, η πάλα... Να πούμε ότι είναι αρκετά βαριά η φορεσιά. Ζυγίζει γύρω στα 20 κιλά μια αντρική φορεσιά. Μόνο το γιλέκο με τα ασημικά ζυγίζει γύρω στα 6-7 κιλά, γιατί να πούμε ότι αποτελείται από περίπου [00:25:00]τετρακόσια κέρματα ένα γιλέκο αντρικό. Αρκετά πράγματα, ραμμένα τα περισσότερα πάνω σε κάθε χορευτή. Επειδή φορώντας τα όλη μέρα θα πρέπει να είναι αρκετά δεμένα έτσι όλα μεταξύ τους, για να μην, να μην υπάρχουνε πάρα πολλές φθορές, γιατί φθορές θα υπάρξουν όπως και να ’χει.

Τα φλουριά γνωρίζουμε τι συμβολίζουν;

Λοιπόν, τα φλουριά κάποιοι λένε ότι είναι η πανοπλία του Γενίτσαρου. Να πούμε ότι υπάρχουν διάφορες απόψεις. Να σας πω εγώ τι πιστεύω και από κει και πέρα ο καθένας ας κρίνει με τον δικό του τρόπο. Να πούμε ότι όλα ξεκίνησαν το 1704, όταν ήρθαν Τούρκοι να κάνουν παιδομάζωμα στην πόλη. Οι Ναουσαίοι αντιστάθηκαν, δεν έδωσαν κανένα παιδί στον Τούρκο κατακτητή και με αρχηγό τον Καπετάν Ζήση Καραδήμο βγήκαν αντάρτες στο βουνό. Όλο αυτό το, όλη αυτή η ομάδα των ανταρτών εξολοθρεύθηκε από αστέρια Γκέγκηδων Τούρκων, ήταν ειδικές δυνάμεις των Τούρκων. Και τον επόμενο χρόνο, το 1705, θέλοντας να τιμήσουνε αυτά τα παλικάρια, όσοι εναπομείναντες στη Νάουσα άντρες, ντύθηκαν μ’ αυτές τις φορεσιές και βγήκανε και χόρεψαν στα όρια της παλιάς Νάουσας. Το δρομολόγιο από τότε μέχρι και σήμερα παραμένει το ίδιο. Κάθε χρόνο γίνεται το έθιμο, ανεξαρτήτως από, ανεξαρτήτως καιρού ή οτιδήποτε άλλες δυσκολίες προκύψουν. Σταμάτησε το έθιμο, να πούμε ότι σταμάτησε το έθιμο από το 1939 μέχρι το 1944, ήτανε η εποχή της Κατοχής. Δεν το επέτρεπαν οι Γερμανοί, ήτανε δηλαδή άνευ Δυνάμεων έτσι... Και συνεχίστηκε πάλι έτσι με μια παρέα, μία χούφτα ήτανε αυτοί που ξεκίνησαν και συνέχισαν και τώρα έχουμε φτάσει σ’ ένα επίπεδο το οποίο, αν δεν ντυθεί γενίτσαρος το αγοράκι κάθε σπιτιού... Δηλαδή είναι τόσο περηφάνια βγάζει, που, αν δε ντυθεί, κάτι θα γίνεται, κάτι θα συμβαίνει, ας πούμε, στη Νάουσα. Κάπως έτσι το ’χουν οι περισσότεροι. Τώρα όσον αφορά τη φορεσιά να πούμε ότι έχουνε κάποια, υπάρχουνε κάποια στοιχεία και από Τουρκοκρατία και από αρχαιότητα. Εγώ θέλω να, να μείνω στην Τουρκοκρατία, γιατί βρίσκω αρκετά έτσι στοιχεία τα οποία συνδέουν αυτό και ξεκινώντας με τα ασημικά, τα οποία θεωρείται μία τέλεια πανοπλία, να πούμε ότι έχουμε δει και παλαιότερα πανοπλίες μεταλλικές, που οι οποίες μπαίνουν στον θώρακα του πολεμιστή. Να πούμε ότι αυτό το γιλέκο έχει το προτέρημα ότι μπορείς να κινηθείς, μπορείς να κοιμηθείς πάρα πολύ άνετα στο πεδίο της μάχης. Να πούμε ότι πάνω στο γιλέκο βλέπουμε και διάφορα στοιχεία της θρησκείας, τα οποία να, μας κάνουν για να ’μαστε πιο δυνατοί απέναντι στον Τούρκο κατακτητή. 

Ποια στοιχεία της θρησκείας; Υπάρχουν κάποια σύμβολα;

Yπάρχουνε φυλαχτά. Yπάρχει ο σταυρός, υπάρχει το φυλαχτό του Αγίου Γεωργίου, το φυλαχτό του Αγίου Δημητρίου, είναι πολέμαρχοι Άγιοι της εκκλησίας. Υπάρχουν διάφορα άλλα φυλαχτά στρογγυλά, τρίγωνα, σε διάφορα σχήματα, τα οποία είχανε και χρηστική σημασία. Γιατί σε άλλα βάζαν μπαρούτι μέσα, σε άλλα τύλιγαν σημειώματα και τα μετέφεραν οι αντάρτες την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Να πούμε ότι πολεμιστές δεν σταμάτησαν να, να υπάρχουν μέχρι την απελευ[00:30:00]θέρωση της Νάουσας και με την ευκαιρία της Αποκριάς μπορούσαν και κατέβαιναν στην πόλη, βλέπαν τους δικούς τους, παίρναν βοήθεια από τους κατοίκους εδώ της Νάουσας, δηλαδή παίρναν τροφές, παίρναν όπλα, χρήματα. Βρίσκαν την ευκαιρία, δηλαδή, να ’ρθουν να βοηθηθούν από τους κατοίκους της πόλης και ν’ ανέβουν πάλι, να συνεχίσουν πάλι τον αγώνα τους στο βουνό. Μέχρι την επόμενη χρονιά που θα κατέβαιναν πάλι.

Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ για όσα μοιραστήκατε μαζί μας.

Ευχαριστώ και εγώ.

Και ελπίζουμε να δούμε από κοντά το έθιμο με την πρώτη ευκαιρία.

Βεβαίως, σας προσκαλούμε να έρθετε και είμαι σίγουρος ότι θα περάσετε πάρα πολύ όμορφα

Τι πιστεύετε ότι συμβολίζει το έθιμο το συγκεκριμένο;

Τo έθιμο χάνεται στα βάθη των αιώνων. Οι ρίζες του χάνονται στα βάθη των αιώνων. Συμβολίζει την αναγέννηση και είναι και κάποιες γιορτές που γινότανε την περίοδο του ερχομού της άνοιξης, δηλαδή τη μεταβατική περίοδο από τον χειμώνα προς την άνοιξη. Είναι οι γιορτές που γινόταν προς τον, προς τιμήν του θεού Διόνυσου, τα Ανθεστήρια και Ανθοφωστήρια. Όλο αυτό, όμως, με την πάροδο των χρόνων εξελίχθηκε και το 1704 έχουμε το παιδομάζωμα.

Η στολή του Γενίτσαρου από τι αποτελείται;

Είναι πάρα πολλά εξαρτήματα από τα οποία αποτελείται η στολή του Γενίτσαρου. Πρώτα είναι ο πρόσωπος, ο κέρινος πρόσωπος, ο οποίος στηρίζεται πάνω στο κεφάλι του χορευτή με το ταράμπουλο. Το ταράμπουλο είναι ύφασμα τεσσάρων μέτρων, το οποίο δένεται περίτεχνα πάνω στο κεφάλι του χορευτή. Αποτελείται από πολλούς κόμπους, αποτελείται, καταρχήν, από τρεις λωρίδες υφάσματος, οι οποίες δένονται μεταξύ τους με ψαροκόκαλο. Το ψαροκόκκαλο είναι αρχαία τεχνική κεντήματος. Στην άκρη υπάρχουν φουντάκια χειροποίητα, τα οποία είναι κεντημένα, τα οποία είναι γραμμένα πάνω σε ξέφτια. Στα ξέφτια του ίδιου του υφάσματος. Υπάρχει καρφίτσα στο μέτωπο του, του κεφαλόδεσμου αυτού και το πανί, το οποίο στηρίζει τον πρόσωπο. Υπάρχει το κόκκινο πανί, το οποίο ράβεται γύρω-γύρω από τον πρόσωπο και στηρίζει τον πρόσωπο πάνω στο κεφάλι του, του χορευτή.  Mετά προχωρούμε προς τα κάτω. Aπό μέσα προς τα έξω είναι τα μανικάκια, κεντημένα μανικάκια. Το κέντημα φτάνει μέχρι το μπράτσο του χορευτή και μετά συνεχίζει με φανέλα, βαμβακερή φανέλα. Από πάνω ακριβώς βλέπουμε το, το πουκάμισο. Υπάρχει το πουκάμισο, το οποίο λέγεται κοντέλα. Είναι ένα φαρδυμάνικο πουκάμισο με σηκωμένο γιακά. Έτσι στον γιακά εκεί στην άκρη από το μανίκι συναντούμε πάλι το ψαροκόκκαλο, σε κόκκινο, με κόκκινη κλωστή. Από πάνω ακριβώς από την κοντέλα φοριέται το πισλί, το οποίο είναι το εσωτερικό γιλέκο, το οποίο δεν φαίνεται καθόλου και φαίνονται μόνο τα μανίκια του πισλιού, τα οποία είναι εξωτερικά έτσι και κεντημένα. Να πούμε ότι φτιάχνεται από μάλλινη τσόχα, ενώ τα μανίκια, στα μανίκια υπάρχει και κέντημα με, ως συνήθως, μεταξωτά σιρίτια και κορδόνια. Από πάνω ακριβώς μπαίνει το γιλέκο με τα ασήμια. Έτσι το βαρύτερο κομμάτι της, της φορεσιάς. Μπροστά υπάρχει ο θώρακας με τα κέρματα. Να πούμε ότι ένα αντρικό γιλέκο αποτελείται από τετρακόσια περίπου κέρματα, ανάλογα με το μέγεθος. Συναντούμε και γιλέκα και με εξακόσια και με εφτακόσια όταν τα κέρματα είναι μικρότερα. Αλλά και λιγότερα κέρματα από τετρακόσια όταν είναι μεγαλύτερα. Πάνω στο γιλέκο βλέπουμε κάποια έτσι φυλαχτά, τον σταυρό, το γιορντάνι στον λαιμό. Και στην πλάτη θα δούμε κοσμήματα, είτε σε σχήμα σταυρού είτε σε σχήμα αράχ[00:35:00]νης, η λεγόμενη παλιατζίδα. Μετά προς τα κάτω από μέσα πάλι είναι η φουστανέλα, με ως συνήθως τετρακόσια λαγκιόλι. Τα λαγκιόλια είναι τρίγωνα φύλλα βαμβακερού υφάσματος, χασέ, τα οποία ράβονται μεταξύ τους, ράβονται το ένα δίπλα στ’ άλλο, σχηματίζουν μια απέραντη σειρά γύρω στα 15-20 μέτρα και περνιούνται με σούρα πάνω στη μέση του χορευτή. Έτσι να σουρώνουν. Η σούρα χρησιμοποιείται για να κάθεται φουντωτό το, το ύφασμα και να δείχνει η φουστανέλα αρκετά πλούσια. Πάνω στη φουστανέλα βλέπουμε κάποιες αλυσίδες, τα οποία είναι οι ζώστρες και κοσμούνε τη φουστανέλα, κι ακριβώς από πάνω είναι το σελάχι. Είναι το δερμάτινο εξάρτημα της φορεσιάς. Αποτελείται από καθαρό δέρμα, πολλά στρώματα δέρματος, είναι αρκετά παχύ. Πάνω ακριβώς απ’ το σελάχι, βλέπουμε το μαφέσι, το οποίο είναι μεταξωτό μαντήλι. Μαφέσι βλέπουμε, μαφέσι βλέπουμε από τη μέση και μπροστά, ενώ το ζωναράκι σε χρώματα γαλάζιο και άσπρο συνήθως, βλέπουμε από τη μέση και πίσω. Μετά είναι οι κάλτσες, μάλλινες κάλτσες, οι λεγόμενες μπέτσφες, στα γόνατα οι βουδέτες, είναι μαύρα κορδόνια με μαύρες φούντες στο πίσω μέρος και τα τσαρούχια. Μαύρα ή καφέ τσαρούχια με μαύρη φούντα. Η πάλα, το βασικότερο πολεμικό εξάρτημα του Γενίτσαρου. Η πάλα ήταν το ανώτερο όπλο επί Τουρκοκρατίας, αλλά φορούσαν δηλαδή αξιωματικοί, από αξιωματικούς και πάνω, ενώ γιαταγάνια είχανε οι πιο χαμηλόβαθμοι ή οι στρατιώτες. Η πάλα φτιάχνεται από ατσάλι, δεν λυγάει, δεν σπάει. Να πούμε ότι οι Γενίτσαροι χτυπούνε την πάλα μεταξύ τους και έτσι θα πρέπει να είναι αρκετά γερή και να αντέχει. Φυσικά η θήκη της πάλας να πούμε ότι είναι φτιαγμένη από ξύλο φλαμουριάς, και το χερούλι της πάλας είναι φτιαγμένο από άγρια κρανιά. 

Ποιο σημείο θεωρείτε πάνω στη στολή ότι δυσκολεύει περισσότερο στην επιδιόρθωση;

Σίγουρα το γιλέκο. Έχει τις περισσότερες φθορές και είναι και πιο δύσκολο στο να φτιαχτεί και να επιδιορθωθεί. Είναι το, το πιο βαρύ εξάρτημα της φορεσιάς, είναι αυτό που, λόγω βάρους, κρεμάει, μπορεί να κρεμάσει, μπορεί να ξηλωθεί κάποια αλυσίδα, κάποιο κέρμα, κάποιο φυλαχτό, αλλά και δέχεται και οξειδώσεις επειδή είναι μεταλλικό και, όπως έχουμε πει ότι, οι Γενίτσαροι βγαίνουν και με βροχή και με χιόνια. Αυτό με τον καιρό ίσως μπορεί να φθαρεί αρκετά το γιλέκο. Να πούμε ότι γιλέκα δεν σώζονται παλαιότερα. Δηλαδή η, η ηλικία ενός γιλέκου θεωρείται ότι είναι περίπου στα τριάντα χρόνια. Έτσι όταν φοριέται δηλαδή για τριάντα χρόνια, μετά σχεδόν διαλύεται το γιλέκο. 

Υπάρχει κάποιο άλλο σημείο πάνω στη φορεσιά το οποίο δυσκολεύει σε τυχόν επιδιορθώσεις;

Ο πρόσωπος και αυτός μπορεί να, έτσι έχει τύχει να χτυπηθεί αρκετές φορές. Όπως είπαμε, είναι από κερί. Αν πέσει κάτω, θα γίνει ζημιά σίγουρα. Έτσι και αυτό δηλαδή είναι κάποιο από τα εξαρτήματα τα οποία παθαίνουν ζημιά, όπως και οι ζώστρες, είναι οι αλυσίδες που κρέμονται στη φουστανέλα. Εκεί, λοιπόν, έχει τύχει αρκετά λουριά να σκαλώνουν, να κόβονται οι αλυσίδες...

Εσείς, κατά την τέλεση του εθίμου, είστε ανά πάσα ώρα και στιγμή εκεί για να επιδιορθώσετε κάτι, να βοηθήσετε και λοιπά;

Ναι, όσο μπορώ είμαι. Αν και οι επιδιορθώσεις γίνονται εδώ, δηλαδή την επόμενη μέρα. Πά[00:40:00]ντα να πούμε ότι στα παιδιά δίνω οδηγίες στο να έχουνε είτε κομμάτια σύρματος, είτε παραμάνες, διάφορα επιδιορθωτικά ας πούμε, ή τα εργαλεία. Να πούμε ότι στα περισσότερα παιδιά υπάρχουν και γονείς από κοντά, έτσι ώστε να επιδιορθώνουν εκεί επιτόπου κάποιες ζημιές που γίνονται, και γίνονται αρκετές.

Σας ευχαριστούμε και πάλι πάρα πολύ.

Ωραία, ευχαριστώ.