[00:00:00] Καλημέρα! Θα μας πείτε το όνομα σας;

Ονομάζομαι Γεωργία Σουρλά.

Είναι Τρίτη 16 Ιουνίου 2020, είμαι με τη Γεωργία Σουρλά, βρισκόμαστε στην Τρίπολη, εγώ ονομάζομαι Αποστολόπουλος Παναγιώτης, είμαι ερευνητής στο Ιstorima και ξεκινάμε. Για να ξεκινήσουμε τη μικρή μας συνέντευξη και για να μπούμε στη σημερινή μας συζήτηση, πρώτα απ’ όλα πρέπει να μας πεις πότε γεννήθηκες; 

Γεννήθηκα στις 19/6/1965 στην κλινική Γεωργίου Τσαρουχά στην Τρίπολη.

H κλινική του Γεωργίου Τσαρουχά ήταν ιδιωτική;

Ιδιωτική κλινική ήταν ναι, στην Τρίπολη.

Και πού μεγάλωσες;

Ναι, και συνεχίζω να ζω και να έχω σχέσεις στο χωριό μου στο οποίο μεγάλωσα, στη Βλαχοκερασιά. 

H Βλαχοκερασιά σε ποια περιοχή βρίσκεται;

Είναι στην επαρχία Μαντινείας στο νομό Αρκαδίας. 20 χιλιόμετρα έξω από την Τρίπολη στον εθνικό δρόμο Τρίπολης Σπάρτης μπαίνουμε μέσα σ’ ένα δροσερό χωριό με δάσος.

Πόσο υψόμετρο έχει η Βλαχοκερασιά;

960 έχει έχουμε πεύκα, έλατα, βελανιδιές είναι καταπράσινο χωριό πολύ ωραίο και δροσερό.

Θυμάσαι τη γειτονιά σου; 

Εγώ... Το σπίτι μας ήταν στο κέντρο του χωριού μπροστά στην εθνική έλεγε «Εθνική οδός 11» θυμάμαι ήταν το σπίτι μου. Ήταν ο δρόμος που πέρναγε και πήγαινε στην Τρίπολη μετά. Ο πατέρας μου είχε παντοπωλείο και επάνω ήταν το σπίτι που μέναμε. Απέναντι από το παντοπωλείο του πατέρα μου, ήταν το καφενείο. Παραδίπλα περίπτερο, δυο περίπτερα κιόλας, το ένα δεξιά το άλλο αριστερά, δυο, τρία καφενεία, κόσμος πολύς εμείς ήμασταν δηλαδή στο κέντρο του χωριού. 

Πώς ήτανε το πατρικό σου σπίτι;

To σπίτι μας δεν είχε κήπο. Ήταν κάτω το μαγαζί όπως είπα... Καλά στο υπόγειο ήταν οι αποθήκες με τα εμπορεύματα του πατέρα μου και πάνω το σπίτι το δικό μας. Γύρω γύρω όμως είχε μεγάλο μπαλκόνι και η μάνα μου είχε πάρα πολλά λουλούδια. Ορτανσίες, βασιλικούς, εγώ δεν έπαιξα σε κήπο σε από το σπίτι μας με πηγάδια και τέτοια παρόλο που ήμασταν στο χωριό. Είχαμε όμως μεγάλη βεράντα και όλο το χωριό ήταν δικό μας άμα θέλαμε να παίξουμε. Δεν ήμασταν στερημένοι βέβαια αλλά το σπίτι μου δεν είχε κήπο.

Ποιες ήταν οι δραστηριότητες σου μέσα στο σπίτι; Πώς περνούσες το χρόνο σου; Τι δουλειές έκανες μέσα στο σπίτι; 

Όπως είπα, είχαμε και μαγαζί και βοηθούσαμε ήμουν μαζί και με την αδερφή μου. Βοηθούσαμε. Η μία βοηθούσε τον πατέρα μου στο μαγαζί και εγώ βοηθούσα τη μάνα μου στο σπίτι. Θυμάμαι πήγαινε η μάνα μας το καλοκαίρι που είχαμε σταματήσει το σχολείο πήγαινε η μάνα μας στο κήπο σ’ ένα κήπο που είχαμε μακριά από το χωριό 2-3 χιλιόμετρα ποτιστικό δηλαδή και πότιζε κολοκύθια, όλα τα μελιτζάνες και τέτοια. Και κάθε πρωί που έφευγε μας έλεγε «Η μία θα είναι στο μαγαζί στον πατέρα, μεγαλύτερη μου αδερφή που βοήθαγε και έβαζε τα πράγματα και εσύ θα μαγειρέψεις». Και με έβαζε από μικρό και μαγείρευα φασολάκια, πατάτες, όχι γεμιστά δεν έκανα από μικρή αλλά τα πιο απλά φαγητά τα έφτιαχνα και είχα τη συντήρηση του σπιτιού. Να φάμε, το φαγητό μας, τα κρεβάτια μας το ένα το άλλο.

Ποιο ήταν το όνομα του πατέρα σου;

Eλευθέριος Σουρλάς του Αποστόλου.

Και τι επάγγελμα είχε;

Είχε παντοπωλείο το οποίο βρισκόταν κάτω από το σπίτι μας.

Οπότε παντοπωλείο και σπίτι ήταν ακριβώς στον ίδιο χώρο;

Στον ίδιο χώρο ναι. Ανεβαίναμε από έξω επάνω στη σκάλα.

Ποιο ήταν το πατρικό όνομα της μητέρας σου;

Κωνσταντίνα Ηλία Σκούφη.

Και τι δουλειά έκανε η μητέρα σου; 

H μητέρα μου ήταν μια κοπέλα από το ίδιο χωριό με τον πατέρα μου, από τη Βλαχοκερασιά και αυτή Βλαχοκερασιώτισα, αλλά ήταν γυναίκα που εδούλευε πολύ στα χωράφια, όπως και ο πατέρας της είχε χωράφια είχε μάθει να κάνει αυτές τις δουλειές αλλά και δίπλα στον πατέρα μου στάθηκε δεινή στο μαγαζί. Στο να πουλάει, στο να βγάζει τιμές, στο να τακτοποιεί τα εμπορεύματα, ήταν πολύ καλή παρόλο που λέμε «Ότι ήτανε από το χωριό» ας πούμε που δεν είχε ο πατέρας της παντοπωλείο το έμαθε από τον πατέρα μου τη δουλειά αυτή. Ήτανε πολύ καλή. Έλειπε ο πατέρας μου και η μάνα μου το κρατούσε το μαγαζί άξια και αυτή ήτανε.

Τι συναισθήματα έχεις σήμερα για τους γονείς σου; 

Για τους γονείς μου, όπως όλα τα παιδιά, τους αγαπώ πολύ, τους σέβομαι τους εκτιμώ. Αναγνωρίζω όσα μου έχουν προσφέρει, τι λες τώρα Πάνο μου;

Σήμερα είναι εν ζωή οι γονείς σου;

Ναι, ζούνε σήμερα είναι 80 χρονών, 82 και πάμε συνέχεια τους φροντίζουμε, τους πάμε πράγματα σε καλή κατάσταση είναι εντάξει.

Για θύμησε μας, η Βλαχοκερασιά πόσα χιλιόμετρα απέχει από την Τρίπολη;

H Βλαχοκερασιά είναι 20 χιλιόμετρα από την Τρίπολη, στην εθνική οδό Τρίπολης Σπάρτης. Στο 20ο χιλιόμετρο μπαίνεις μέσα 2 χιλιόμετρα μέσα στα έλατα σ’ αυτά και είναι το χωριό μου με υψόμετρο μεγάλο και δροσιά και όλα. 

Ποιο είναι το αγαπημένο σου φαγητό;

Όπως όλα τα παιδιά και εγώ, αγαπώ τις πατάτες τηγανητές. Θυμάμαι τις έφτιαχνε η μάνα μου, όταν ήμασταν πιο μικρά, τώρα εντάξει δεν έχουμε, με ξύλα έβαζες μια σιδεροστιά επάνω και έβαζες ένα μαύρο τηγάνι μεγάλο και μας τις έκανε κάτι καλοκαιρινά βράδια που μοσχοβόλαγε όλη η γειτονιά από το λάδι, την πατάτα τη φρέσκια από το κήπο και όταν τις έτρωγες είχε μια γεύση διαφορετική από αυτές εδώ που τρώμε τώρα. Φρέσκια πατάτα από τον κήπο, λάδι δικό μας και το ξύλο το άρωμα του ξύλου που καιγότανε κάτω ήταν τέλειες, υπέροχες. Και τα γεμιστά μου αρέσουνε, όλα... Αυτά τα λαδερά.

Έχεις κάποιο φαγητό που η προετοιμασία του σου ξυπνά κάποιες ιδιαίτερες αναμνήσεις;

Θυμάμαι… Θυμάμαι στη γειτονιά μας ήτανε η μάνα μου και δυο, τρεις άλλες γειτόνισσες. Έρχονταν και άλλες δυο, τρεις από την Αθήνα γριές, μεγάλες σε ηλικίες που ερχόντουσαν το καλοκαίρι, και αναλάμβανε η θεία η Βάσω. Μια γειτόνισσα πολύ καλή που την είχε η μητέρα μου φίλη μέχρι που πέθανε πίνανε καφέ μαζί, αναλάμβανε η θεία η Βάσω στο φούρνο της να ψήσει γεμιστά. Μια φορά την εβδομάδα. Και μαζευόντουσαν όλες οι γειτόνισσες και η καθεμία έφερνε εκεί το ταψί της. Άλλες στρογγυλό, άλλες στενόμακρο, έξι, επτά γειτόνισσες και πήγαιναν η καθεμία με το ταψί της στο φούρνο, άναβε η θεία η Βάσω το μεγάλο το φούρνο που έκανε το ψωμί, το βάζανε μέσα και ή το αφήνανε να το προσέχει μόνο η θεία η Βάσω ή καθόντουσαν και αυτές εκεί και πιάνανε κουβέντα ή πήγαιναν λίγο στο σπίτι τους και ξαναρχόντουσαν. Και γινότανε ένα πηγαδάκι τρεις, τέσσερις ώρες μέχρι να γίνει το ψητό, μία έφευγε η Αγγέλω, μία η Μαριγώ η άλλη που ερχόταν από την Αμερική και έμενε εκεί, και μαζευόντουσαν όλες μαζί να το προσέξουνε ή άφηναν κάποια άλλη. Ήταν πάντως κάτι που δεν γίνεται τώρα, ήταν πολύ ωραία η εικόνα αυτή. Κουβεντιάζανε με τη συμπάθεια τους, την αγάπη τους φτιάχναν τον καφέ τους, ανοίγαν που και που τον φούρνο λίγο για να δουν εάν πήρε χρώμα και η καθεμία έπαιρνε το ταψί της και έφευγε. Αυτό εμένα με γυρίζει πίσω και η μυρωδιά αυτή με γυρίζει πίσω νοσταλγικά σ’ εκείνα τα χρόνια. Γιατί δεν υπάρχουν και τώρα και ξυλόφουρνοι να φτιάξεις το φαγητό σου έτσι. 

Πώς ήτανε η μυρωδιά του χώρου όταν γινότανε αυτό το φαγητό;

Πάνο σου είπα μοσχοβόλαγε και επειδή ήταν το σπίτι της θείας της Βάσως κοντά στην πλατεία, ήταν και εκεί τα καφενεία, το καταλαβαίνανε στο καφενείο και λέγανε «Ααα η Βάσω πάλι έβαλες τα ψητά». Μοσχοβόλαγε ο τόπος η γειτονιά, σου λέω μας παίρνανε χαμπάρι στο καφενείο και το λέγανε. 

Εκείνη τη χρονική περίοδο, μας είπες ότι γεννήθηκες το 1965, εκείνη τη χρονική περίοδο απ' ό,τι... Την οποία όπως μας διηγήθηκες θυμάσαι την παρασκευή των γεμιστών από τη θεία Βάσω στο παραδοσιακό ξυλόφουρνο, περίπου πόσο χρόνων ήσουν;

7, 8, 6, 7, 8 και 4 θυμάμαι. Γιατί αυτό δεν γινόταν μόνο μια χρονιά.

Οπότε μιλάμε γύρω στο 1970.

Και '75, και '75 γιατί αυτό η θεία η Βάσω το έκανε κάθε χρονιά. 

Θα ήθελα να σε ρωτήσω τι οικονομικές... Τι οικονομικές δραστηριότητες είχε το χωριό σου, η Βλαχοκερασιά Αρκαδίας, τη δεκαετία του 1970;

Όπως είπα, ο πατέρας μου είχε μαγαζί μπακάλικο. Παντοπωλεία άλλα σαν του πατέρα μου ήτανε άλλα τέσσερα, πέντε. Είχανε όλα δουλειά, όπως και ο πατέρας μου, είχαν όλα δουλειά γιατί ήταν πολύς κόσμος τότε στο χωριό και δεν υπήρχε αντιζηλία και έχθρα ανάμεσα στα παντοπωλεία. Δηλαδή όταν εμείς δεν είχαμε κάτι, μου έλεγε ο πατέρας μου «Πήγαινε στον Γρηγόρη πάρε αυτό δεν το έχουμε εμείς ή πήγαινε στου Γιαννέλη ή πήγαινε στου Κοτοπούλη» πήγαινα και στα άλλα μαγαζιά και έπαιρνα ή αυτοί έρχονταν σε εμάς όταν δεν είχανε. Δηλαδή δεν σημαίνει πως ή[00:10:00]τανε εχθροί και ο ένας αντιπαθούσε τον άλλονε και έχεις περισσότερο δουλειά δεν έχω εγώ. Ήταν πολύς κόσμος τότε.

Μας είπες πως ο πατέρας σου είχε παντοπωλείο μπακάλικο. Εκείνη τη χρονική στιγμή ποια άλλα παντοπωλεία μπακάλικα υπήρχανε μαζί ταυτόχρονα με αυτό του πατέρα σου;

Πολύ κοντά μπαίνοντας στο χωριό στην άκρη-άκρη του χωριού στο δρόμο από την Τρίπολη που ερχόμαστε ήτανε του Σώτου, του Τράκα παντοπωλείο στην άκρη του χωριού. Δεύτερον ήταν ο πατέρας μου. Τρίτον πολύ κοντά στον πατέρα μου ήτανε ο Γρηγόρης ο Κοντογιάννης. Πάλι κοντά στον πατέρα μου αλλά από άλλο δρόμο στην ανηφόρα ήταν ο Κοτοπούλης και κάτω κάτω δίπλα στην πλατεία ήτανε ο Γιαννέλης. Πέντε παντοπωλεία, μεγάλα παντοπωλεία που είχαν τα πάντα εκεί πέρα και ήταν και κόσμος. Ήταν γεμάτα όλα, ψώνιζαν όλοι από παντού και απ’ όλους.

Εκείνη τη χρονική στιγμή η Βλαχοκερασιά περίπου πόσους κατοίκους πιστεύεις ότι είχε;

Είχε γύρω στις δυο χιλιάδες, γύρω στις δυο χιλιάδες ήταν... Εγώ θυμάμαι όλα τα σπίτια του χωριού ανοιχτά, γεμάτα με κόσμο. Εάν όχι όλη τη χρονιά, μερικά ήτανε το καλοκαίρι μόνο. Αλλά γενικά τα σπίτια ήταν όλα γεμάτα, τώρα είναι τα 3/4 είναι άδεια έφυγε ο κόσμος. Άλλοι φύγαν από το χωριό, άλλοι χάθηκαν πεθάνανε. Εγώ θυμάμαι τα σπίτια του χωριού γεμάτα γιατί πηγαίναμε με τον πατέρα μου φιάλες και επειδή δεν είχαμε αυτοκίνητο φορτώναμε το γαϊδούρι του γείτονα μας του Νικόλα του Κοντογιάννη με φιάλες και πήγαινα και εγώ κοντά στον πατέρα μου. Σ’ όλα τα σπίτια του χωριού έχω πάει πηγαίνοντας φιάλες με τον πατέρα μου. Ήταν όλα γεμάτα.

Σήμερα η Βλαχοκερασιά στο περίπου πόσο πληθυσμό έχει;

Θα έχει γύρω στους εξακόσιους, δεν ξέρω το καλοκαίρι μπορεί να φτάνει και οκτακόσιους που έρχονται από την Αθήνα αλλά όσο πάνε και λιγοστεύουν. Αφού φεύγουν οι μεγάλοι, χάνονται οι μεγάλοι πεθαίνουν.

Δηλαδή μας λες ότι υπάρχει μια αριθμητική συρρίκνωση.

Βέβαια όπως σε όλα τα χωριά.

Και επιπλέον η κίνηση το καλοκαίρι αυξάνεται σε σχέση με την κίνηση στο χωριό το χειμώνα; 

Ναι, ναι. Λίγο το καλοκαίρι αυξάνεται η κίνηση βέβαια ξαναφεύγουν τώρα και με την οικονομική κρίση δεν έρχονται. Όλο και λιγοστεύουν οι άνθρωποι που επισκέπτονται το χωριό.

Άλλα μαγαζιά που είχε τη δεκαετία του '70 που ήσουν μικρό παιδάκι η Βλαχοκερασιά;

Εκτός είπαμε από τα παντοπωλεία, που ήταν μαζί με τον πατέρα μου, είχε και τρία κουρεία. Τρία κουρεία, δύο ραφτάδικα ραφεία ναι βέβαια ραφεία, χασάπικα τρία χασάπικα, του Τράκα, του Κουτού, του Κωνσταντόπουλου και του Κοπίτα. Ναι, ναι και του Μαρμάρη που ήταν δίπλα μας τέσσερα. Ήτανε μαγαζιά πολλά στο χωριό.

Όλα αυτά τα μαγαζιά τι απόσταση είχαν το ένα με το άλλο μαγαζί;

Μερικά ίσως δυο, τρία ήτανε στη μέση του χωριού έξω από το χωριό τα υπόλοιπα ήταν όλα στη μέση που ήταν και το δικό μας και τα κουρεία εκεί του Γκουμένη. Ναι Πάνο, εκεί ήτανε όλα στη μέση του χωριού.

Είχε καφενεία εκείνη την εποχή η Βλαχοκερασιά; 

Είχε, είχε βέβαια είχε καφενεία. Είχε απέναντι από το σπίτι μας της θείας της Φώτως του Γιώργου του Σουρλά. Είχε του Χρήστου του Μάνδρου, είχε του Βαγγέλη του Μάνδρου, ναι είχε τρία μεγάλα καφενεία. Ναι είχε τρία, δεν είχε άλλα, καφενεία τρία είχε αλλά ήτανε μεγάλα.

Εκείνη την εποχή, αρχές δεκαετίας 1970 που ήσουνα παιδάκι ηλικίας δημοτικού, στα καφενεία ποιοι σύχναζαν; 

Στα καφενεία ήταν μόνο άνδρες. Και μάλιστα όχι άνδρες νέοι 30άρηδες αυτοί είχαν δουλειά και 40άρηδες. 60, 70 και πάνω, οι παππούδες. Θυμάμαι πηγαίναμε στη γιαγιά μου με την αδερφή μου και στο δρόμο συναντούσαμε κάθε φορά που πηγαίναμε από το σπίτι μας μέχρι το σπίτι της γιαγιάς μου δεν ήταν και πολύ μεγάλη απόσταση συναντούσαμε παππούδες που είτε έρχονταν από την άκρη του χωριού στο καφενείο είτε πήγαιναν στα σπίτια τους. Και λέγαμε στο δρόμο «Καλησπέρα, καλησπέρα, καλησπέρα...». Δέκα φορές καλησπέρα μέχρι να φτάσουμε στη γιαγιά μας. Στους παππούδες που είτε πήγαιναν στο μαγαζί είτε έφευγαν από το καφενείο. Δηλαδή υπήρχε κόσμος και με τα πόδια που συναντούσες. Τώρα δεν είναι έτσι τα πράγματα. Δεν συναντάς τόσους ανθρώπους. 

Μας είπες πριν από λίγο ότι πήγαινες μαζί με την αδερφή σου επίσκεψη στη γιαγιά σου.

Στη γιαγιά μου, ναι.

H γιαγιά σου πως λεγόταν;

Κατερίνα Ηλία Σκούφη.

Και πού ζούσε στο χωριό;

Στο χωριό λίγο πιο πέρα, εμείς ήμασταν στο κέντρο του χωριού ήταν λίγο πιο πέρα η γιαγιά μου θα ήτανε 300 μέτρα πιο πέρα. Πηγαίναμε εμείς εκεί όταν η μάνα μου είχε δουλειά «Πηγαίντε στη γιαγιά σας να σας φτιάξει χυλοπίτες» μας έλεγε και πηγαίναμε και μας έφτιαχνε χυλοπίτες άσπρες με νερό και λαδάκι και αλάτι και το θυμάμαι ήταν πολύ ωραίες. Βρίσκαμε εκεί εντάξει τη γιαγιά μας. Ησυχία, καθόμασταν με σιγουριά. Μας άφηνε η μάνα μου. Και στο δρόμο αυτό λέω, πολλούς παππούδες που πήγαιναν στα καφενεία.

Τι σχέση είχες και συναισθήματα για τη γιαγιά σου;

Είχα δύο γιαγιάδες. Αυτή μιλάμε τώρα για τη μητέρα της μητέρας μου. Τη γιαγιά μου τη θυμάμαι ποτέ δεν φορούσε παπούτσια πάντοτε ξυπόλητη μες το σπίτι με τη ρόμπα της και με τη ποδιά της έκανε δουλειές ακούραστη. Σαν τη μάνα μου, η γιαγιά μου δεν σταματούσε ποτέ.

Τι είδους δουλειές εννοείς;

Τι είδους δουλειές; Του σπιτιού. Στο σπίτι δουλειές. Έφευγαν οι άλλοι στην οικογένεια και έμενε μόνο η γιαγιά μου και με τα άλλα της τα εγγόνια που τα μεγάλωσε και γενικά το σπίτι το φρόντιζε όλο η γιαγιά μου οι άλλοι ήταν στις γεωργικές δουλειές. Μιλάω για τη γιαγιά μου την Κατερίνα τη Σκούφη.

Μπορείς να μας δώσεις κάποια παραδείγματα με τις δουλειές του σπιτιού που μας λες;

Η γιαγιά πρώτα-πρώτα οι άλλοι πήγαιναν στα χωράφια. Τους είχε το πρωί που θα σηκωθούν τους είχε από το βράδυ σε μια πετσέτα του καθενός ψωμί, τυρί, ντομάτα το καλοκαίρι που είχαμε επειδή είχαν κρατούσαν και γουρούνι και το έσφαζαν τους έβαζε και λίγο παστό κοντά. Τους είχε έτοιμα η γιαγιά τα πράγματα που θα παίρνανε όταν πηγαίνανε στο χωράφι και όταν γύριζαν από το χωράφι θυμάμαι εμείς παίζαμε πάντοτε όταν ήμασταν στη γιαγιά μας θυμάμαι που ερχόντουσαν οι άλλοι από το χωράφι με τα γαϊδούρια και τα μουλάρια και μπαίνανε κάτω ξεφορτώνανε τα πράγματα τους ερχόντουσαν επάνω και αλλάζανε και η γιαγιά μου είχε έτοιμο το τραπέζι. Με φαγητά, δεν πηγαίναμε τότε στην Τρίπολη να φτιάχνουμε συνέχεια κοτόπουλα, σουτζούκια και τέτοια. Τι φαγητά τους είχε; Πατάτες με χυλοπίτες, αντίδια με χοιρινό, ψητό, γεμιστά, το χειμώνα τραχανά. Πάντως η γιαγιά μου πάντοτε όταν γύριζαν από το χωράφι τους είχε έτοιμο το φαγητό και το τραπέζι στρωμένο μέχρι να αλλάξουν, να πλυθούν, να ετοιμαστούν όλα ήταν έτοιμα από τη γιαγιά μου. Υπήρχε στο σπίτι κάποιος και πρόσεχε και τα κορίτσια τους.

Τα φαγητά αυτά τα έφτιαχνε μόνο η γιαγιά σου ή τη βοηθούσαν και κάποιες άλλες γυναίκες γειτόνισσες;

H γιαγιά μου, η καθεμία έφτιαχνε του σπιτιού της. Η γιαγιά μου θέλω να πω ότι φρόντιζε την οικογένεια, για τη γιαγιά μου τη μάνα της μάνας μου λέμε, φρόντιζε την οικογένεια του θείου μου που ζούσε μαζί.

Για θύμησε μας το όνομα της γιαγιάς σου;

Κατερίνα Αικατερίνη Ηλία Σκούφη το γένος Καστραντά.

Με τον παππού σου, τον άνδρα της γιαγιάς σου τι σχέσεις και συναισθήματα είχες;

Ήτανε ο παππούλης μου ο Ηλίας, τον αγαπούσα ήτανε ο πατέρας της μάνας μου. Εμείς λέω ότι όταν η μάνα μου είχε κάποια δουλειά και δεν είχε που να μας αφήσει μας έστελνε στη γιαγιά μου. Ήτανε άνθρωποι δικοί μας, τους αγαπούσαμε, μας αγαπούσαν, μας φρόντιζαν, μας πρόσεχαν.  

Είπες ότι πήγαινες επίσκεψη στη γιαγιά σου και τον παππού σου, από την πλευρά της μητέρας σου, μαζί με την αδερφή σου. Πώς λέγεται η αδερφή σου;

Παναγιώτα Ελευθερίου Σουρλά.

Και τι σχέση έχεις μαζί της;

Μεγαλώσαμε μαζί, ήμασταν η μία δίπλα στην άλλη, σπουδάσαμε μαζί αλλά τη χάσαμε σε κάποιο τροχαίο δυστύχημα όταν αυτή ήταν 21 και εγώ είκοσι. Ήμασταν σπουδάστριες και οι δύο τότε. Και η μία έμεινε στον τόπο και η άλλη έζησε. Παραπέρα δεν θέλω να το συνεχίσω γιατί πονάει αυτή η ιστορία. Απλά στο μυαλό είναι πάντοτε η αδερφή και για αυτό δεν μπορώ να πω «Επήγαινα, έκανα, έφτιαχνα», αφού πηγαίναμε, παίζαμε στη γιαγιά μας. Δεν μπορώ να τη διώξω από τη ζωή μου. Τελείωσε.

Το σέβομαι! Η Βλαχοκερασιά μας είπες στις προηγούμενες σου συζητήσεις πως ήταν ένα μεγάλο χωριό σε πληθυσμό. Ήτανε διοικητική πρωτεύουσα κάποιου δήμου;

Δεν υπήρχαν κάποιοι δήμοι τότε απλ[00:20:00]ά ήταν ένα κεφαλοχώρι. Έτσι τα λέγαμε δεν είναι όπως τώρα λέμε εμείς δήμος Σκιρίτιδος ανήκει, ήταν ένα κεφαλοχώρι... Κεφαλοχώρι μεγαλύτερο από τα Πηγαδάκια, την Κερασιά, τις Κολλίνες, τις κάτω Κολλίνες, του Μάναρη, αυτά ήταν μικρά πολύ μικρότερα από τη Βλαχοκερασιά. Και όταν δεν είχαν κάτι ή υπηρεσίες ταχυδρομείο, ιατρείο υπήρχε το χωριό ερχόντουσαν στο χωριό μου.

H Bλαχοκερασιά εκείνη την εποχή, αρχές δεκαετίας 1970, που ήσουν παιδάκι ηλικίας δημοτικού, τι διοικητικές υπηρεσίες είχε εφ’ όσον μας λες ότι ήταν ένα μεγάλο κεφαλοχώρι;

Πρώτα πρώτα είχε ιατρείο. Είχαμε το γιατρό. Μετά, όχι μόνο γιατρό, είχαμε και μία μαία τη θεία την Ελένη του Μητρόπουλου που είχε παντρευτεί Βλαχοκερασιώτη και έμενε στο χωριό. «Η Ελένη η μαμή» που λέγαμε. Λοιπόν, το ιατρείο υπήρχε, μετά υπήρχε ταχυδρομείο, υπήρχανε δασικές υπηρεσίες, υπήρχε που φύλαγε το δάσος «Ο δασικός» που λέγανε που ήτανε αρμόδιος να κοιτάζει μήπως κόβουνε ξύλα μήπως κάνουνε στο δάσος κλεψιές και να προσέχει. Τώρα άλλες υπηρεσίες; Υπήρχαν και οι αγροφύλακες, αγροφύλακες υπήρχαν και υπήρχαν και αστυνόμοι. Τρεις αγροφύλακες και τρεις αστυνόμοι, δύο χωροφύλακες κατώτεροι και ένας αστυνόμος ο μεγαλύτερος. Βέβαια τους θυμάμαι εγώ, με τους γιους του αστυνόμου πηγαίναμε μαζί σχολείο, τον Μανουσόπουλο, τον Ηλία τον Μανουσόπουλο, και παίζαμε κιόλας μαζί βέβαια τι λες; Και βέβαια ήταν. Και γιατρός ερχότανε, και αστυνόμος.

Oι δημόσιοι αυτοί υπάλληλοι ερχόντουσαν στη Βλαχοκερασιά για να εκτελέσουν την υπηρεσία τους και μένανε μεγάλα χρονικά διαστήματα ή φεύγανε μετά από σύντομα διαστήματα;

Εγώ είχα δάσκαλο και είμαι τυχερή που είχα δάσκαλο και δασκάλα αυτή τον κύριο Δημήτριο Κωστάκη. Και γυναίκα του η κυρία Παναγιώτα Μπάρκα. Η κυρία Μπάρκα με είχε στην Α'-Β' και ο κύριος Κωστάκης Ε' και ΣΤ'. Αυτοί οι δάσκαλοι ήταν στο χωριό μας είκοσι χρόνια και έμεναν στο χωριό. Είχαν νοικιάσει σπίτι και έμεναν στο χωριό. Με τα παιδιά των δασκάλων του δάσκαλου αυτού ήμουν συμμαθήτρια και παίζαμε μαζί και αυτά. Και μάλιστα έμενε και δίπλα από το σπίτι μου 100 μέτρα στην ίδια ευθεία. Και εγώ δεν μπορούσα να βγω έξω στο μπαλκόνι γιατί θα είχε βγει ο δάσκαλος και θα με έβλεπε ότι είχα βγει έξω στο μπαλκόνι. Έπρεπε να είμαι μέσα και να διαβάζω. Και φοβόμουν να βγω στο μπαλκόνι μη με δει ο δάσκαλος. Αλήθεια! Έμεναν οι δάσκαλοι εκεί στο χωριό.

Μας είπες στις πρώτες σου κουβέντες ότι βοηθούσες στο μαγαζί μαζί με την αδερφή σου. Παραδείγματος χάρη τι δουλειές έκανες μέσα στο μπακάλικο που είχε ο πατέρας σου;

Τις δουλειές... Η αδερφή μου όταν μεγάλωσε βέβαια τα τιμολόγια αυτά τα τακτοποιούσε έβγαζε πόσα πρέπει να πουληθεί το κάθε πράγμα, αυτά λέω αργότερα που είχαμε μεγαλώσει. Πιο πολύ το μαγαζί εγώ δεν, εντάξει μου άρεσε αλλά το άφηνα και στην αδερφή. Και εγώ φρόντιζα το σπίτι, δηλαδή η μάνα μου και ο πατέρας μου έλεγαν «Πάμε στο κήπο στα Μουρσιά» που είναι 3 χιλιόμετρα. Αργότερα είχαμε πάρει και αγροτικό, δεν πηγαίνανε με το γαϊδούρι με το αγροτικό επότιζαν, έφερναν είχαμε και γίδες και έπρεπε να φέρουνε χόρτα και να ταΐσουμε τις γίδες. Και έλεγαν «Θα πάμε στα Μουρσιά. Η μία θα είναι στο μαγαζί και θα εξυπηρετεί τους πελάτες, θα βάζει τα πράγματα στη θέση τους» και αυτά και εγώ που ήμουνα μικρότερη έπρεπε να μαγειρέψω. Να κόψω από τον κήπο φασολάκια, γιατί είχαμε και άλλο κήπο κοντά στο σπίτι, να κόψω από τον κήπο φασολάκια, να τα καθαρίσω να τα πλύνω να τα μαγειρέψω. Και να είναι έτοιμο το τραπέζι όταν ερχόντουσαν, να πλενόντουσαν, να φρεσκάρονταν και να ήταν έτοιμο και το σπίτι και το μαγαζί να δούλευε. Ρολόι δηλαδή.

Θυμάσαι καθόλου τον παππού σου και τη γιαγιά σου από τη πλευρά του πατέρα σου; 

Ο πατέρας του πατέρα μου πέθανε όταν εγώ ήμουν 1 χρονού μικρή. Δεν τον γνώρισα αλλά έχω ακούσει πάρα πολλά από τον πατέρα μου που λέει συνέχεια για αυτόν. Η μάνα του πατέρα μου όμως πέθανε πολύ μεγάλη. Όταν εγώ ήμουνα σπουδάστρια, όταν εγώ έδινα στην Ακαδημία και εζούσε μαζί μας. Είχα ζήσει δίπλα της πολύ, ήταν στο σπίτι μας μέχρι που ήμουνα 20 χρονών. Ήταν πολύ καλή, μας αγαπούσε και η γιαγιά μου που ήταν από την οικογένεια των Μαναίων, ήταν μεγάλη οικογένεια στο χωριό τότε, είχε αδέρφια οκτώ αδέρφια για εκείνα τα χρόνια είχαν όλοι σπουδάσει γιατροί, που και καλλιτεχνικές φλέβες είχανε, σκοπευτές ήτανε, ζωγράφος ήτανε, ο άλλος έγινε μεγάλος δικηγόρος στην Αμερική. Ήτανε καλής οικογένειας η γιαγιά μου, το όνομα Μάνου, και ήτανε η γιαγιά μου αρχόντισσα. Ήξερε πάρα πολλές ιστορίες και όχι γιδούλα με τα τρία κατσικάκια παραμυθάκια τέτοια, να μας μιλάει παραμύθια που δεν... Πολύ ωραία όχι σαν τη Χιονάτη λέμε. Σαν ιστορίες Αισώπου, ήξερε πάρα πολλά, ήξερε πολλά που από τις ιστορίες της πάντα έβγαινε ένα δίδαγμα. Πάντα! Θυμάμαι δηλαδή από μικρά μας είχε μεγαλώσει «Γιαγιά πες μου ένα παραμύθι» και πάντα είχε πάρα πολλά. Και είχε και μνήμη και τα θυμόταν και τα έλεγε. Δηλαδή εγώ μεγάλωσα με πολύ αγάπη από τη γιαγιά μου, του πατέρα μου τη μάνα. Ιστορίες και αυτά. Τα πόδια μου όταν ήταν κρύα μου τα έπαιρνε στη ποδιά και μου τα ζέσταινε συνέχεια.

Μας είπες προηγουμένως ότι ο πατέρας του πατέρα σου, ο παππούς σου, πέθανε όταν εσύ ήσουν 1 χρόνων.

Ναι ήταν 65 χρονών τότε. Ήταν μικρός.

Δηλαδή εφόσον εσύ γεννήθηκες το 1965, ο παππούς σου πέθανε το 1966.

'66 ναι.

Πώς λεγόταν;

Απόστολος Γεωργίου Σουρλάς.

Και τι επάγγελμα έκανε στη ζωή του; 

O παππούς μου ήτανε έμπορος μεγάλος. Έμπορος μεγάλος! Είχε μαγαζί στο χωριό πολύ μεγάλο και όλα τα χωριά από Καλτεζές, ερχόντουσαν και έλεγαν «Να πάμε να ψωνίσουμε στου Μπαχανά». Μπαχανάς ήταν το παρατσούκλι του. «Πάμε να ψωνίσουμε στου Μπαχανά». Είχε όλα, γνώριζε όλο τον κόσμο και είχε κάνει και κουμπαριά. Σαράντα παιδιά είχαν βαπτίσει ο παππούς μου και η γιαγιά μου μαζί. Είχαν πολλούς γνωστούς, τους αγαπούσε η περιοχή. Ήταν γνωστοί άνθρωποι.

Η γιαγιά σου πώς λεγότανε από την πλευρά του πατέρα σου;

Παναγιώτα Ελευθερίου Μάνου.

Και τι επαγγελματικές ασχολίες είχε;

H γιαγιά μου ήταν δίπλα στον παππού μου στο μαγαζί. Εξυπηρετούσε στο μαγαζί και όπως είπα είχανε ταβέρνα, ταβέρνα και κρεοπωλείο μαζί και όλα και η γιαγιά μου μαγείρευε για την ταβέρνα. Μαγείρευε για την ταβέρνα, μαγείρευε για την ταβέρνα, εξυπηρετούσε στο μαγαζί, ήτανε αρμόδια σε πολλά.

Το μπακάλικο τι προϊόντα στο περίπου πουλούσε;

Παλιά στον παππού μου ή στον πατέρα μου, στα χρόνια του πατέρα μου;

Σε πρώτη φάση με ενδιαφέρει να μάθω τι προϊόντα πουλούσε στα χρόνια του πατέρα σου;

Του πατέρα μου, πουλούσε πράγματα που τώρα δεν τα δεν υπάρχουν στα χωριά δηλαδή αυτοί τα παίρνουν από την Τρίπολη τώρα. Εγώ θυμάμαι ότι ο πατέρας μου, καλά άσε, έφερνε τσιμέντα ξεφόρτωνε ο πατέρας μου μαζί με τη μάνα μου τα κατεβάζανε φορτηγά μεγάλα γεμάτο τσιμέντο. Σίδερα οικοδομών είχαμε, και τα έκοβε με το σφυρί, τα έπαιρναν κουλούρες δηλαδή σύρμα ο ένας ήθελε μισή κουλούρα, σίδερα οικοδομών, σίδερα για περιφράξεις είχε που βάζαμε στους κήπους για να μην μπαίνουνε μέσα τα σκυλιά ή άλλα ζώα ή άλλοι άνθρωποι. Γύψους, μετά είχε χρώματα που βάφουνε, λαδομπογιές πλαστικά. Άσε. Πλαστικά για το σπίτι, μπολ αυτό, κατσαρόλα αλουμινένια που δεν τα έχουν τώρα στο χωριό. Αυτά τα παίρνουν τώρα από την Τρίπολη. Δεν παίρνουνε αλουμινένια παίρνουνε ανοξείδωτα αλλά θέλω να σου πω, πλαστικές λεκάνες μεγάλες. Δεν λέω τα softex αυτά που υπάρχουν και τώρα αλλά αυτά που ήταν τότε. Κουβαρίστρες, καρούλια, ένα σωρό ψιλικά είχε ο πατέρας μου. Τα πάντα είχε. Και ψιλικά είχε, και οικοδομικά υλικά είχε και πετρέλαιο είχε για τις λάμπες και πλαστικά όπως είπαμε. Αφού ο παππούς μου πουλούσε ακόμη και υφάσματα! Υφάσματα, ναι πουλούσε υφάσματα

Μας είπες πως συχνά οι γονείς σου πήγαιναν στο χωράφι για γεωργικές ασχολίες. Εσύ μαζί με την αδερφή σου πηγαίνατε και τους βοηθούσατε στα χωράφια; 

Όχι, όχι δεν πηγαίναμε. Καθόμασταν εμείς, το διάβασμα μας υποτίθεται είχαμε τα σχολεία μας, το διάβασμα μας και επειδή η μία είχε αναλάβει το σπίτι η άλλη το μαγαζί όχι [00:30:00]δεν πηγαίναμε. Να σου πω η αδερφή μου δεν πήγαινε σχεδόν καθόλου. Εγώ πήγαινα κάποιες φορές και μάλιστα μια φορά είχα θερίσει βίκο που ήθελε η μάνα μου είχα πάρει το δρεπάνι και εγώ είχα θερίσει βίκο. Δεν είναι δύσκολο, άμα θες το καταφέρνεις. Είχα θερίσει βίκο στο λιβάδι, ο βίκος είναι το ξεραίνουμε για να τρώγανε οι κατσίκες, ναι είχα θερίσει βίκο. Πηγαίναμε και στα και όταν μαζεύαμε κεράσια πηγαίναμε και άλλοι όταν μαζεύαμε καρύδια, κάστανα, όταν στη συγκομιδή πηγαίναμε έτσι τάχα να βοηθήσουμε.

Τα χωράφια αυτά ήταν οικογενειακά;

Ναι, ναι, ναι.

Ήτανε σε κοντινή απόσταση από το χωριό;

Ναι, ναι. Έχουμε πολύ ωραία χωράφια μεγάλα, σε κοντινή απόσταση και σ’ όλα πάει δρόμος. Είμαστε έχουμε καλά χωράφια, καλή περιουσία. 

Εκείνη την εποχή, δεκαετία 1970, η Βλαχοκερασιά που ήταν ένα μεγάλο αριθμητικά κεφαλοχώρι— 

Δεν σου είπα συγγνώμη εδώ πέρα ότι ο πατέρας μου είχε και φιάλες υγραερίου που τις βάζαμε στα πετρογκάζ και μαγείρευε η γυναίκα, η νοικοκυρά του χωριού γιατί εντάξει το χειμώνα μπορεί να μαγείρευε στη σόμπα το καλοκαίρι όμως έπρεπε οπωσδήποτε να έχει πετρογκάζ. Και η δουλειά που κάναμε πολλές φορές με τον πατέρα μου και μας άρεσε να πηγαίνουμε κοντά παίρναμε ένα γαϊδούρι, του γείτονα του παππού του Νικόλα, βάζαμε πάνω φιάλες δυο, τέσσερις και μία βάζαμε άμα ήτανε και δέναμε με το σκοινί την τριχιά τη φιάλη να μην πέσει από το σαμάρι του γαϊδουριού και βγαίναμε με τον πατέρα μου, ξεφορτώναμε τη φιάλη στο κάθε σπίτι. Τη βάζαμε μέσα, τη βίδωνε ο πατέρας μου, παίρναμε την άδεια, την ξαναβάζαμε στο μουλάρι και ξαναρχόμασταν. Έχω γυρίσει όλα τα σπίτια του χωριού βάζοντας φιάλες με τον πατέρα μου. Και μάλιστα όταν δεν είχαμε γαϊδούρι και είχαμε μεγαλώσει βέβαια εντάξει και άντεχε το χέρι μας τη πηγαίναμε με το χέρι στο χέρι το ένα ο πατέρας μου στο άλλο εμείς. Φιάλη στα σπίτια δηλαδή. Πουλούσαμε φιάλες και έπαιρνε «Λευτέρη φέρε μου μία φιάλη» και εμείς την πηγαίναμε. 

Ήταν κουραστική αυτή η διαδικασία;

Ήτανε 20 κιλά η φιάλη. Καλά όταν την πήγαινε το γαϊδούρι ήταν ωραία, βόλτα κάναμε. Έχω γυρίσει σου λέω όλα τα σπίτια. Ξέρω που είναι το σπίτι του καθενός επειδή βάζαμε φιάλες.

Εκείνη την εποχή υπήρχανε δρόμοι στο χωριό;

Οι δρόμοι ήτανε... Eντάξει ο κεντρικός ήτανε άσφαλτος και τσιμέντο υπήρχαν όμως και πολλοί χωματόδρομοι, πάρα πολλοί χωματόδρομοι. Τώρα έχουν φτιαχτεί, είναι όλοι τσιμεντένιοι αλλά τότε ήταν χωματόδρομοι ναι.

Ποια ήταν τα συναισθήματα σου προς τα ζώα; Προς το γαϊδούρι, το μουλάρι και άλλα ζώα που συναντάμε στα χωριά;

Εγώ τα αγαπάω τα ζώα και έχω μία ευαισθησία όχι μόνο στα ζώα αλλά και σε όλα έχω ευαισθησία. Δηλαδή, δεν μπορώ να βλέπω να χτυπούν ζώα και τέτοια. Να σου πω τώρα δεν υπάρχουν τόσα ζώα να γυρίζουν να κυκλοφορούν στα χωριά. Εγώ όμως θυμάμαι ότι ενώ περνάνε αυτοκίνητα παλιά υπήρχαν γαϊδούρια. Ερχόντουσαν να ψωνίσουν και εάν είχαν πολλά πράγματα ή να πάρουν κάποια φιάλη για ενέχυρο να την έχουν στα σπίτια τους αυτά έφερναν το γαϊδούρι και τα φορτώνανε. Εγώ θυμάμαι, –δεν έπρεπε να λέω εγώ τέλος πάντων εντάξει– που ξυπνούσα το πρωί καλοκαίρι ,καλά δεν ξυπνούσαμε νωρίς, αλλά... Ξυπνούσαμε γιατί μας φωνάζανε να πάμε στις δουλειές μας η καθεμία, ξυπνούσα και θυμάμαι έβλεπα απέναντι τους Σπυροπουλαίους που πηγαίνανε το Γιώργη το Σπυρόπουλο και το παππού το Δημήτρη άλλο είναι αυτό που πηγαίνανε στα χωράφια τους με το γαϊδούρι επάνω αυτοί και γύριζαν γεμάτο φορτωμένο το γαϊδούρι με εκτός από τα κηπευτικά που τα είχαν μέσα στο ταγάρι βάλει και με χορτάρια να χορτάρια ξέρεις, γρασίδι τέτοιο για να φάει το τα άλλα ζώα στο σπίτι δηλαδή θυμάμαι που γινόντουσαν οι μεταφορές με το γαϊδούρι. Πήγαιναν με το γαϊδούρι και έρχονταν με το γαϊδούρι γεμάτο φορτωμένο σανό, ντομάτες έτσι στο ταγάρι δηλαδή κάθε μέρα περνούσανε γαϊδούρια. Πήγαιναν και έρχονταν στα χωράφια τους οι άνθρωποι με τα γαϊδούρια τους.

Εκείνη την περίοδο επισκεπτόντουσαν για τις δημόσιες υπηρεσίες ή για άλλες δουλειές κάτοικοι από άλλα χωριά τη Βλαχοκερασιά;

Ναι, ερχόντουσαν στο χωριό μας βέβαια για το ταχυδρομείο για όλα.

Από ποια χωριά συνήθως ερχόντουσαν στη Βλαχοκερασιά να εξυπηρετηθούν οι άνθρωποι; 

Από την Κερασιά, από το Αλεποχώρι, από τα Πηγαδάκια και από τα Βούρβουρα και από τις Κολλίνες και από του Μάναρη. Ερχόντουσαν και από εκεί.

Το καλοκαίρι, μας είπες στην αρχή της συζήτησης μας, πως η κίνηση και οι άνθρωποι αυξανόντουσαν στο χωριό.

Ναι γιατί το χωριό είχε δροσιά το καλοκαίρι. Όχι, μην κοιτάς τώρα που κάνει και εκεί ζέστη, εγώ θυμάμαι ποτέ δεν θυμάμαι τον εαυτό μου να κοιμήθηκε χωρίς σεντόνι. Πάντοτε όχι σεντόνι και κουβέρτα ελαφριά το καλοκαίρι. Πάντοτε. Είχε δροσιά.

Τι υψόμετρο είχε η Βλαχοκερασιά;

960 έχει, και 1000 σ’ ένα ύψωμα πιο πάνω που είναι μια ανηφόρα εκεί πέρα και είναι σπίτια είναι 1000.

Στην αρχή αναφέρθηκες πως η Βλαχοκερασιά απέχει 20 χιλιόμετρα περίπου από την Τρίπολη. Ποια είναι η συγκοινωνία του χωριού με τη Βλαχοκερασιά; Ποια ήταν η συγκοινωνία εκείνα τα χρόνια; Πώς γίνονταν η συγκοινωνία; 

Υπήρχε ένα λεωφορείο που ερχόταν το πρωί στις 07:30 έφτανε και γύριζε στην Τρίπολη. 07:30 φόρτωνε και γύριζε στην Τρίπολη. Εάν ήθελες δηλαδή να πας στην Τρίπολη πήγαινες το πρωί με τις 7μιση το λεωφορείο, έκανες τις δουλειές σου στην Τρίπολη και γύριζες. 14:00 έφευγε από την Τρίπολη, 14:30 ερχόταν στο χωριό. Και μισή ώρα αργότερα υπήρχε λεωφορείο που πήγαινε στις Κολλίνες εάν ήθελες ερχόσουν και με αυτό σταμάταγες στη Βλαχοκερασιά δεν πήγαινες στις Κολλίνες. 

Το εισιτήριο το πλήρωνες;

Το πλήρωνα βέβαια.

Με δραχμές;

Με δραχμές.

Εκείνη την εποχή, τη δεκαετία του 1970 η πλειονότητα των ελληνικών χωριών ασχολιόνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Η Βλαχοκερασιά είχε αυξημένη γεωργία και κτηνοτροφία;

Όλα τα χωράφια ήταν καλλιεργημένα. Όχι όπως τώρα είναι όλα χωρίς να έχουν καλλιεργηθεί, χέρσα που λέμε. Όλοι ασχολούνταν με τη γεωργία. Με τα δέντρα, με τους κήπους, με όλα μα ήταν αγροτικές οι ασχολίες. 

Γενικά οι Βλαχοκερασιώτες με τι γεωργικές ασχολίες ασχολιόντουσαν;

Πρώτα-πρώτα έσπερναν, έσπερναν και έβγαζαν το σιτάρι, και όχι μόνο σιτάρι και κριθάρι για τα ζώα τους γιατί είπαμε ότι υπήρχε και κτηνοτροφία. Εγώ θυμάμαι ότι έρχονταν στο χωριό δύο αλωνιστικές μηχανές που αλώνιζαν το μήνα Ιούλιο. Η μία εκεί που πάμε προς τον Προφήτη Ηλία ψηλά και η άλλη στα Γκονέϊκα. Λοιπόν, αυτές οι αλωνιστικές μηχανές είχανε είκοσι ανθρώπους που δουλεύανε για να συντονίσουν συντονιστούν άλλος έβαζε τα δεμάτια, άλλος τράβαγε το άχυρο δούλευαν άνθρωποι. Και θυμάμαι ναι πραγματικά αυτοί οι άνθρωποι, το συνεργείο δηλαδή των είκοσι ατόμων που υπήρχε σε κάθε μια ερχόντουσαν το βράδυ και έπαιρναν φαγητά από τον πατέρα μου σαλάμια, τυριά, ψωμί και τρώγανε. Τους βάζαμε και τρώγανε εκεί οι άνθρωποι δηλαδή κόσμος πολύς... Δύο αλωνιστικές μηχανές υπήρχαν στο χωριό δηλαδή ο μήνας Ιούλιος τρελαινόντουσαν οι άνθρωποι. Δηλαδή χαμός, κακό. Άλλος φόρτωνε από εδώ, άλλος από κει ήτανε σε εγρήγορση όλοι. Έπρεπε να αλωνίσουνε.

Μας περιγράφεις αυτή τη στιγμή ότι το μήνα Ιούλιο επικρατούσε μία έντονη κινητικότητα. 

Ναι, ναι έντονη κινητικότητα

Ποια ήταν τα δικά σου συναισθήματα και σκέψεις εκείνη τη περίοδο; Για το μήνα Ιούλιο; Πώς τι σκεφτόσουν κάθε Ιούλιο όταν ήσουν μικρό παιδάκι στο χωριό;

Εγώ καλά πολύ μικρός σκεφτόμουν τα παιχνίδια μου. Σιγά μη σκεφτόμουν εγώ ότι έπρεπε ο πατέρας μου να εξυπηρετήσει στο μαγαζί τους εργάτες που έφερναν τυρί και ψωμί και να τους βάλει. Ναι αργότερα όμως που είχα μεγαλώσει βοηθούσαμε τον πατέρα μου στο να στρώναμε τα τραπέζια, να τους πηγαίναμε μπύρες, να τους εξυπηρετούμε γιατί οι άνθρωποι αυτοί ήταν κουρασμένοι όλη τη μέρα ερχόντουσαν το βράδυ να πιούνε μπύρες, να φαν ψωμί, σαλάμι, ντομάτα, τυρί τους έβαζε η μάνα μου.

Οι εργάτες που ερχόντουσαν να φάνε το φαγητό που μας είπες πριν από λίγο; Σε ποιο μέρος έρχονταν;

Στο μαγαζί του πατέρα μου, στο μαγαζί του πατέρα μου. Ο πατέρας μου είχε βάλει και τραπέζια είχε κάτι τραπέζια σιδερένια και πίνανε εκεί μπύρες και πίνανε εκεί και μπύρες.

Ήταν μας είπες[00:40:00] πως το μαγαζί του πατέρα σου ήταν παντοπωλείο μπακάλικο.

Αλλά το καλοκαίρι γινόταν και σαν ταβέρνα, σαν ταβέρνα αλλά δεν τηγανίζαμε. Ανοίγαμε ζαμπόν, σαλάμι, αυτά που πουλούσε το μαγαζί τα βάζαμε σε μία λαδόκολλα τυρί θυμάμαι τη γραβιέρα σε μία λαδόκολλα και τσιμπάγανε μαζί με τις μπύρες τους. Και να τρώγανε περισσότερο φαγητό να πηγαίνανε στις άλλες ταβέρνες να τρώγανε φαγητό γιατί δουλεύανε όλη μέρα, ερχόντουσαν το βράδυ να πίνουν μια μπύρα. Και οι μπύρες ήτανε συνοδεία με το τυράκι. Δεν τους ταΐζαμε εμείς καθ’ ολοκληρία αλλά έβγαιναν το βράδυ οι άνθρωποι τη βόλτα τους.

Η κτηνοτροφία τι σημασία είχε για τους κατοίκους του χωριού της Βλαχοκερασιάς;

Πάρα πολλές οικογένειες είχαν πρόβατα. Αυτοί οι άνθρωποι το πρωί, –είχαμε και το γείτονα μας το θείο το Θανάση τον Κώτσινα και τον παππούλη το Γιάννη– λοιπόν 06:00 η ώρα πρωί έπαιρναν τα πρόβατα και πήγαιναν να τα βοσκήσουν. Είχαν πάρει και σ’ ένα ταγάρι το ψωμάκι τους, το φαγητό τους, σιγά σιγά πήγαιναν κάθονταν τρώγανε το μεσημέρι τα πρόβατα έβοσκαν και το βράδυ προς το ηλιοβασίλεμα ξαναγύριζαν στο σπίτι με τα πρόβατα. Δηλαδή συνοδεία τα πρόβατα. Το πρωί τα πηγαίνανε, βοσκούσαν καθόντουσαν όλη μέρα και ξαναγύριζαν το βράδυ. Αυτό κάναν όλοι οι τσοπάνηδες.

Έχω διαβάσει πως πολλοί χωρικοί σε πολλά χωριά της Ελλάδας μετανάστευαν τους χειμερινούς μήνες σε πιο ζεστά μέρη για να βρουν ευκολότερα τροφή τα ζωντανά τους. Αυτό οι κάτοικοι το λέγαν χειμαδιά. Οι Βλαχοκερασιώτες είχανε αντίστοιχα χειμαδιά σε άλλα μέρη πέραν από το χωριό τους;

Βέβαια, είχανε αντίστοιχα χειμαδιά. Σε τρία, τέσσερα μέρη θα τα πω. Μάλιστα από αυτά τα χειμαδιά έχει πάρει προίκα η μάνα μου μερικές ελιές που είναι στη Λακωνία. Λέγεται αυτή η περιοχή Κουρεμένος Σκουφέϊκα. Πάρα δίπλα από τον Κουρεμένο είναι ο Κοπελιάς, είναι η αγία Ειρήνη σε άλλο μέρος, είναι οι Ράχες, έχουν σε πολλά μέρη. Λοιπόν πώς γινότανε... Προς το τέλος του Νοέμβρη μαζεύαν τα πράγματά τους δηλαδή πέντε πιάτα, δεν είχαν διπλά τότε να ‘χουν και πέντε πιάτα, μια κατσαρόλα, λίγο τραχανά, λίγες χυλοπίτες και όλα, όλα αυτά που χρειάζεται για να ζήσει έτσι μια οικογένεια τα βάζανε σε λινάτσες, σε ταγάρια σε αυτό και τα φορτώνανε στο φορτηγό και πήγαιναν στην άλλη τους κατοικία που ήταν το χειμαδιό. Εκεί πέρα, μάζευαν ελιές δύο, τρεις μήνες έκαναν τις δουλειές τους και ερχόντουσαν πίσω το Μάρτιο. Τα παιδιά όμως που πήγαιναν στο σχολείο αναγκάζονταν και έφευγαν από το σχολείο το δικό μας που ήμασταν εμείς και πηγαίνανε σχολείο στην Κονιδίτσα. Η Κονιδίτσα είναι το χωριό που είναι κοντά στις ελιές και πήγαιναν και αυτοί με τα πόδια 2 χιλιόμετρα κάθε μέρα και ξαναγύριζαν τον Μάρτιο μαζί με εμάς στο σχολείο. Δεν ήμασταν και άλλες φορές τις περισσότερες φορές ο δάσκαλος τους έκανε και άλλα μαθήματα για να βαδίσουν σε εμάς δηλαδή δεν ήμασταν στο ίδιο ακριβώς μάθημα αλλά εντάξει. Δεν έχαναν εντελώς την επαφή τους με το σχολείο αυτό θέλω να πω. Πηγαίνανε στο διπλανό χωριό, εκεί που ήτανε. 

Η Βλαχοκερασιά είχε αριθμητικά εκείνη την εποχή τη δεκαετία του 1970 πολλές εκκλησίες;

Οι εκκλησίες ήταν πολλές. Παπά όμως είχαμε έναν. Ναι, οι εκκλησίες ήταν πολλές όπως τώρα έχουμε πολλές εκκλησίες πολύ ωραίες. Και εξωκλήσια.

Μπορείς να μας πεις ενδεικτικά ποια είναι η κεντρική εκκλησία του χωριού της Βλαχοκερασιάς και ονομαστικά κάποια εξωκλήσια του χωριού; 

Η εκκλησία μας η κεντρική είναι η Κοίμηση της Θεοτόκου που βρίσκεται στην πλατεία. Είναι μια πολύ ωραία εκκλησία με πέτρες. Την έχουν φτιάξει οι Βλαχοκερασιώτες που ζουν στην Αμερική πολλά χρήματα, πολύ ωραία εκκλησία, πάρα πολύ ωραία πλατεία. Όλα είναι πολύ ωραία στην εκκλησία μας. Λοιπόν, και έχουμε και πολλά εξωκλήσια. Τον άγιο Γεώργιο στην άκρη του χωριού, τον άγιο Απόστολο, τον άγιο Κωνσταντίνο, την Παναγία, την αγία Ειρήνη, τον άγιο Ηλία... Τον Προφήτη Ηλία, τον ‘Αη Γιάννη. Δεν θυμάμαι, πρέπει να τα είπα όλα. 

Όταν ήσουν παιδάκι, πήγαινες στις κυριακάτικες Θείες Λειτουργίες;

Πήγαινα. Τις πιο πολλές φορές ναι πήγαινα. Πήγαινα, μας φώναζε η μάνα μου σηκωνόμασταν μας φορούσε τα σοσονάκια μας τη φούστα μας την μπλε και την μπλουζίτσα μας περιποιημένα πάντοτε. Τα παιδιά τότε μπορεί να μη ντύνονταν όπως τώρα που ντύνονται με τα χρώματά τους τα πολλά τους τα ρούχα και αυτά αλλά όλες όλα τα παιδιά ήμασταν περιποιημένα και καθαρά. Οι γονείς μας δεν μας είχαν παραμελήσει. Όχι, όχι μόνο εμάς όλα τα παιδιά μπορεί να φορούσαμε παλιά ρούχα ήμασταν όμως καθαρά και στο σχολείο που πηγαίναμε όλα τα παιδιά ήμασταν περιποιημένα. Όλα. Όντως, δεν ήμασταν παραμελημένα και βρώμικα. 

Όταν γιόρταζε και πανηγύριζε ένα εξωκλήσι πήγαινες στη θεία Λειτουργία του εξωκλησιού;

Όχι μόνο εγώ. Όλοι πηγαίναμε στη θεία Λειτουργία. Δηλαδή παλιά οι άνθρωποι ήταν πολύ πιο κοντά στην εκκλησία από ότι τώρα μπορεί να λέμε «εντάξει δεν προλαβαίνω, έχω δουλειές, είμαι κουρασμένη». Παλιά όμως όλο το χωριό συμμετείχε στις θείες Λειτουργίες. Και μάλιστα όταν γιόρταζε κάποιο εξωκλήσι γίνονταν και πανηγύρια. Και φορούσαν όλοι τα καλά τους και παίρνανε όλοι μαζί τους φαγητό και κρασί για να έχουν να φάνε γιατί δεν υπήρχαν τότε γουρνοπούλες και ψητά εκεί πέρα έπαιρναν όμως ο καθένας το δικό του και κέρναγε και τους άλλους. Δηλαδή ο ένας μπορεί να πήγαινε βραστό αρνί, ο άλλος μπορεί να πήγαινε χοιρινό και ο καθένας τα έβγαζε από το ταγάρι του, τα βάζανε στο τραπέζι επάνω και τρώγανε. Και όχι μπύρες, κρασί ο καθένας το κρασάκι του. Δηλαδή γινόντουσαν πανηγύρια αλλά όχι όπως με ψητές γουρνοπούλες πού να βρεθεί η γουρνοπούλα η ψητή τότε; 

Με ποιο τρόπο πήγαινες στα εξωκλήσια;

Δεν υπήρχαν αυτοκίνητα τότε. Οι περισσότεροι πήγαιναν με τα πόδια. Και όσοι είχαν γαϊδούρι ή μουλάρι πήγαιναν με το ζώο αυτό. Εγώ ένα παράπονο έχω. Επειδή ήμουν μικρό και αδύνατο δεν με βάζαν στο σαμάρι ποτέ. Με βάζαν πίσω στα καπούλια του γαϊδουριού. Καταλαβαίνεις, πίσω στον κώλο του γαϊδουριού. Καθόντουσαν στο σαμάρι δυο άλλοι και εγώ το μικρό πίσω τσουπ στα καπούλια. Και είχα παράπονο «Εγώ ποτέ δεν θα μπω στο σαμάρι;». Ναι, με βάζαν πίσω ναι στο γαϊδούρι πίσω στο πισινό του γαϊδουριού έτσι μικρό που ήμουν και αδύνατο και κρατιόμουν εγώ βέβαια μπροστά αλλά δεν με βάζαν στο σαμάρι.

Παρέα με ποια άλλα άτομα πήγαινες στα εξωκλήσια για τη θεία Λειτουργία;

Πήγαινα πάντοτε η μάνα του πατέρα μου δεν ήτανε... Έμενε συνήθως πίσω στο σπίτι με τον πατέρα μου και το μαγαζί έτσι φροντίζανε. Αλλά εγώ με τον πατέρα μου... Με τη μάνα μου και με την αδερφή μου πηγαίναμε με τον παππού και τη γιαγιά του Σκούφη του πατέρα μου την οικογένεια της μάνας μου την οικογένεια συγγνώμη πηγαίναμε στα εξωκλήσια. Εκεί, εκεί πηγαίναμε.. πάντοτε δηλαδή με τη γιαγιά μας την Κατερίνα πηγαίναμε στα εξωκλήσια, στα πανηγύρια μετά. Τι με ρώτησες; Τι άλλο με ρώτησες; 

Όχι, αυτό ήθελα να μάθω, ότι πήγαινες δηλαδή μαζί με τη γιαγιά σου... 

Ναι από τη μάνα μου τη μάνα μου, την αδερφή μου, τις θείες μου από εκεί. Ναι γιατί η άλλη μου γιαγιά και ο πατέρας μου ήταν στο μαγαζί, έπρεπε να προσέχουν το μαγαζί, όχι ότι δεν ήθελαν να έρθουν στην εκκλησία αλλά είχαμε και άλλες υποχρεώσεις. Αλλά εγώ σου λέω με τη γιαγιά μου, από εκεί της μάνας μου, τις θείες μου, με τις ξαδέρφες μου από εκεί. Θυμάμαι ότι όλο το καλοκαίρι ήμασταν σε... Δηλαδή δεν υπήρχανε που να είχαμε πολύ καιρό μέρες που να είχαμε πολλές ημέρες να πάμε στην εκκλησία. Πηγαίναμε συνέχεια στις εκκλησίες.

Πολύ καλά! Ένα βασικό ερώτημα που θέλω να σε ρωτήσω και θα ήθελα να μάθω αρκετές πληροφορίες από σένα είναι πώς λειτουργούσε η δημόσια εκπαίδευση στα χρόνια της δεκαετίας του 1970 έως τα μέσα της δεκαετίας του 1980 στην ελληνική ύπαιθρο και συγκεκριμένα στην Πελοπόννησο, στην περιοχή δηλαδή που έζησες και δραστηριοποιήθηκες.

Το χωριό μου είχε σχολείο σαν... Κτήριο ήταν ένα υπέροχο κτήριο μεγαλοπρεπέστατο με μεγάλες πέτρες φτιαγμένο από τους Βλαχοκερασιώτες της Αμερικής. Πολύ μεγάλο κτήριο. Δημοτικό, Γυμνάσιο και στο κέντρο είναι μεγάλη αίθουσα για εκδηλώσεις. Μια μεγάλη αίθουσα. Πολύ μεγάλο κτήριο, μεγαλοπρεπέστατο. Λοιπόν, υπήρχε υπήρχαν τρεις δάσκαλοι...

Μισό λεπτό. Για να διευκολύνουμε τη συζήτηση μας, πρέπει να πούμε ότι δημοτικό πήγες στα χρόνια απ[00:50:00]ό το 1971 έως το 1977 σωστά;

Ναι, ναι πήγα στο δημοτικό. Ήταν τριθέσιο το σχολείο. Στην Α' και τη Β' υπήρχε πολλά χρόνια στο χωριό μας είχα δασκάλα την Μπάρκα Παναγιώτα. Πολύ καλή εκπαιδευτικός, αυστηρή γιατί όλοι οι δάσκαλοι ήταν τότε αυστηροί, δεν μας επέτρεπαν να βγαίνουμε έξω χωρίς λόγο. Θυμάμαι όσα χρόνια πήγαινα σχολείο ποτέ δεν βγήκα έξω για τουαλέτα. Ποτέ! Δεν υπήρχε λόγος να τώρα που λένε τα παιδιά «Να πάω έξω κυρία» δεν υπήρχαν αυτά τότε. Υπήρχε αυστηρότητα. Λοιπόν, είχα την κυρία Μπάρκα Παναγιώτα στη Α' και τη Β', καλά τα πρώτα μου γράμματα θυμάμαι τον ενθουσιασμό του σχολείου και αυτά. Αυτή η κυρία Μπάρκα μας και σε μεγάλες τάξεις που ήμασταν μας έμαθε πάρα πολλούς χορούς. Καλαματιανό, θράκικο, ηπειρώτικο, εε τραγούδια Ψηλά στην Κωστηλάτα, ένα σωρό τραγούδια δημοτικά που έχουν διαφορετικούς χορούς και μας τους μάθαινε και τους δείχναμε στο τέλος σε μια παράσταση στις γυμναστικές επιδείξεις. Πάρα πολλούς χορούς, ίσως είναι και είκοσι πραγματικά, 20 χορούς μας τους είχε μάθει αυτή η Μπάρκα η Παναγιώτα. Που τώρα τα σχολεία δεν τους ξέρουνε και εγώ τους θυμάμαι από το δημοτικό. Λοιπόν είχα την κυρία Μπάρκα στη Α' και τη Β'. Στη Γ' και Δ' είχα την κυρία Σοφία Καζαντζίδου και στη Ε' και στη ΣΤ' είχα τον κύριο Δημήτρη Κωστάκη, που ήταν άνδρας της Παναγιώτας της Μπάρκα. Πάρα πολύ καλός δάσκαλος, αυστηρός, επιβλητικός αλλά μας έμαθε πάρα πολλά. Μας έμαθε να σεβόμαστε! μας έμαθε να μην αντιμιλάμε! Μας έμαθε να καθόμαστε προσοχή! Και στην ώρα του μαθήματος και έξω από το σχολείο όταν πηγαίναμε εκδρομή δεν υπήρχε περίπτωση να μην είμαστε σε σειρά και σε τριάδες. Δεν πηγαίναμε μπουλούκι ποτέ, ποτέ. Όλα ήταν αυστηρά. Και τότε, τότε ήταν και υποχρεωτικό να πηγαίνουμε στην εκκλησία κάθε Κυριακή. «Με την τρίτη καμπάνα θα ξεκινήσετε από το σπίτι σας» μας είχε πει ο επιβλητικός κύριος Κωστάκης.

Σήμερα τι συναισθήματα νιώθεις για τους δασκάλους σου στο δημοτικό;

Τους αγαπώ τους δασκάλους μου, τους σκέπτομαι με αγάπη εάν και έριχναν και ξύλο με τη βέργα, έριχναν και ξύλο σε όλα τα παιδιά και εγώ είχα φάει ξύλο πολλές φορές όχι για μάθημα γιατί… Γιατί κουνιόμουνα, γιατί μίλαγα στο μάθημα και τέτοια και έπεφτε ξύλο δεν υπήρχε περίπτωση να τη γλυτώσεις τότε. 

Με ποιο τρόπο έπεφτε ξύλο;

Όταν νευρίαζαν έλεγαν για το Γιάννη το Μπαζιώτη τι ξύλο που είχε φάει αυτό το παιδί; Έλεγαν «Θα μου φέρετε αύριο άλλη μια βέργα κυδωνιά». Η βέργα η κυδωνιά ήταν από το αυτό το δέντρο να κόψεις 0,5 μέτρο ένα ξύλο, να το γυαλίσουνε να το τρίψουν και να μη γεμίζουνε και τα χέρια του αγκάθια έτσι σκληρά και τον στεναχωρούνε, να του τη γυαλίσουνε και να του τη φέρουν στο σχολείο γιατί όποιος δεν άκουγε μας έλεγε «Έλα εδώ –μας έλεγε– τέντωσε το χέρι σου» και έπεφτε ξύλο. Όταν νευρίαζε έλεγε «Θα μου φέρετε αύριο άλλη μια κυδωνιά», να έχει δυο, τρεις, τέσσερις μην τυχόν σπάσει η μια να χρησιμοποιεί την άλλη. Βέβαια, μάζευε κυδωνιές ο δάσκαλος αλλά παρ' όλα αυτά, παρόλο το ξύλο μάθαμε πάρα πολλά, μάθαμε να σεβόμαστε, μάθαμε να διαβάζουμε, μάθαμε να πειθαρχούμε.

Θυμάσαι τα σχολικά σου βιβλία στο δημοτικό;

Να πω και κάτι άλλο για το ξύλο. Ότι μάθαμε να πειθαρχούμε. Τους τελευταίους χαιρετισμούς που ήταν μεγάλοι γιατί πηγαίναμε και το Σάββατο σχολείο μας είχε πει ο δάσκαλος «Θα ‘ρθείτε στους χαιρετισμούς» όπως έπρεπε να είμαστε. Αυτός έψελνε. Θυμάμαι εγώ μικρό ήμουνα, είχα κουραστεί. Και γύριζα πίσω στην άλλη πίσω και της έδινα μαντήλι, κάτι έδινα κάτι έπαιρνα δεν ξέρω, δυο, τρεις, φορές γύρισα πίσω είδα το δάσκαλο στο αναλόγιο που ήτανε με είδε. Την άλλη μέρα, γατί είχαμε το Σάββατο σχολείο, στη γραμμή όπως μαζευόμασταν στη γραμμή κάναμε προσευχή ανέφερε μερικά ονόματα. «Να έρθουν στο γραφείο». Μέσα σε αυτά τα ονόματα δεν ξέρω γιατί τους άλλους τους είχε καλέσει, είχε καλέσει και εμένα. «Γιατί δεν καθόσουνα ήσυχα στην εκκλησία;». Το χέρι μου έτσι, μια ξυλιά, δυο, έφαγα τρεις, τέσσερις ξυλιές στη παλάμη για να μάθω να σέβομαι την εκκλησία. Και πήγα μετά στην τάξη μου πρωί πρωί πήγα στην τάξη μου ήσυχη. Γιατί θέλω να πω ήταν αλλιώς τα πράγματα τότε. Έκανα φασαρία λίγο στην εκκλησία, με σημείωσε, με περιποιήθηκε την άλλη μέρα τελείωσε. Έτσι ήταν τα πράγματα τότε. Όχι, πήγαινε με τώρα...

Θυμάσαι καθόλου τα σχολικά σου βιβλία και μαθήματα που έκανες στο δημοτικό;

Βέβαια, θυμάμαι... Καλά εμείς αναγνωστικό είχαμε το Μίμη, την Άννα, την Έλλη και τη Λόλα. Βέβαια, το ξέρουμε το αναγνωστικό αυτό, είναι γνωστό. Έχουν μεγαλώσει πολλοί πολλές γενιές έτσι πολλές χρονολογίες ανθρώπων της ηλικίας μου. Λοιπόν, τι μαθήματα έκανα; Γλώσσα, μαθηματικά, στην Α' και τη Β' κάναμε μελέτη αλλά επειδή δεν είχαμε βιβλίο μελέτης η δασκάλας μας η κυρία Μπάρκα μας τα έγραφε στον πίνακα και εμείς τα γράφαμε σε τετράδιο. Και σκέψου της δευτέρας δημοτικού παιδάκι να γράφει τη μελέτη από τον πίνακα στο τετράδιο. Την έγραφα στο τετράδιο και γρήγορα-γρήγορα για να το σβήσει να γράψει και άλλο. Και άλλο, και άλλο. Μαθηματικά, μελέτη, ο κύριος Κωστάκης και η κυρία Μπάρκα βέβαια μας έχουν μάθει πάρα πολύ ωραία τραγούδια. Θυμάμαι τα τραγούδια, πολύ ωραία τραγούδια.

Μπορείς να μας πεις κάποια παραδείγματα από α τραγούδια αυτά; Κάποιους ενδεικτικούς τίτλους;

Τα τραγούδια δεν είχαν τώρα τα τραγούδια που λένε οι τραγουδιστές. Ήταν όλα μιλούσαν για την πατρίδα. Δηλαδή Μακεδονία ξακουστή του Αλεξάνδρου η χώρα… Tι λες; Για τον μέγα Αλέξανδρο τραγούδια, Ψηλά στην Κωστηλάτα, διάφορα δημοτικά, καλά Τη γερακίνα την είχαμε μάθει, το Έλα μυρτιές να κόψουμε λουλούδια μυρωμένα, να στέψουμε τους ήρωες άνδρες του '21. Όλα τα τραγούδια ήταν πατριωτικά ή εθνικά αυτά με τους χορούς.

Όταν ακούς σήμερα αυτά τα τραγούδια και αυτά τα ποιήματα τι αισθάνεσαι;

Νοσταλγία, νοσταλγία, δηλαδή τα τραγούδια αυτά μου θυμίζουν πολύ εντάξει την προπαίδεια δεν θυμάμαι οπωσδήποτε τη δασκάλα που κάναμε προπαίδεια αλλά τα τραγούδια μου γυρίζουν το μυαλό μου πίσω στο σχολείο. Παρένθεση να πω αυτό; Επειδή έγινα δασκάλα και δούλεψα δασκάλα πολλές φορές σε γραμματάκια, ραβασάκια που μου είχαν γράψει τα παιδιά μου «Κυρία ακούμε τα τραγούδια και σας σκεπτόμαστε», «Τα τραγούδια που μας μάθατε και σας θυμόμαστε» όταν γράφω στα παιδιά εμένα σαν δασκάλα δηλαδή. Θέλω να πω το τραγούδι μας φέρνει πίσω στα χρόνια που περάσαμε και εγώ θυμάμαι τα τραγούδια από το δάσκαλο μου και τους χορούς από τη δασκάλα μου. Που μας είχε μάθει πολλούς χορούς λέμε εθνικούς. Έκλεισε η παρένθεση.

Θυμάσαι τους φίλους σου που έκανες παρέα και τις φίλες σου που έκανες παρέα στο δημοτικό;

Βέβαια, βέβαια, βέβαια τους θυμάμαι.

Θα ήθελες να μας πεις κάποια ενδεικτικά ονόματα; 

Η Κική η Σπυροπούλου, την είχα φίλη στο δημοτικό, στο γυμνάσιο, στο λύκειο μέχρι που παντρεύτηκε στην Πάτρα και ακόμα την έχω φίλη, δεν σημαίνει πως δεν την έχω φίλη, απλά έχουμε χαθεί. Η καλύτερη μου φίλη. Η Ελένη η Μήτσιου, πολύ καλή φίλη, τώρα είναι στην Αθήνα, όταν έρχεται συναντιόμαστε. Και τα άλλα τα κορίτσια, η Κατερίνα η Χαρίτου με την αδερφή της τη Σούλα τη Χαρίτου, τι λες... Βεβαίως, έχουμε πολύ καλές σχέσεις. Η Μαρία η Στασινού, σχέσεις έχουμε μιλάμε.

Εσείς ως κορίτσια και κοριτσοπαρέα γενικότερα είχατε φιλικές παρέες με τα αγόρια συμμαθητές σας;

Είχα ένα γείτονα τον Κώστα τον Μήτσιο που ήμασταν και φίλοι πολύ. Με τον Κώστα τι ωραία που είχαμε περάσει. Ερχότανε στο σπίτι μας και επειδή και του Κώστα του άρεσε η μουσική και τα τραγούδια και εμένα και της αδερφής μου καθόμασταν ώρες και τραγουδούσαμε στην κουζίνα. Με το που τελείωνε το ένα τραγούδι χωρίς να υπάρχει... Να μείνει χώρος χωρίς τραγούδι χρόνος συνέχιζε ο άλλος το άλλο. Τραγουδούσαμε δηλαδή ασταμάτητα τραγούδια ο Κώστας, η αδερφή μου και εγώ ώρες ολόκληρες τραγούδια λαϊκά. Δηλαδή χωρίς αναπαμό που λέμε συνέχεια. Βέβαια ο Κώστας.

Ποια παιδικά παιχνίδια έπαιζες στο δημοτικό μαζί με τους φίλους σου και τις φίλες σου;

Να σου πω κάτι τώρα που είπες «Παιδικά παιχνίδια». Εμείς δεν είχαμε καλά ούτε Playmobil ούτε τίποτα τέτοια παιχνίδια. Λοιπόν, εμείς παίζαμε με δικά μας αυτοσχέδια, κάναμε τάχα πως ήτανε παιχνίδι και το ένα και το άλλο. Δεν είχαμε έτσι παιχνίδια όπως τώρα που παίζουνε, τι άλλο με ρώτησες τώρα;

Εάν θυμάσαι ποια ήταν τα παιδικά παιχνίδια που έπαιζες παρέα με τους φίλους και τις φίλες σου στην ηλικία του δημοτικού

Ωραία, να σου πω κάτι. Σου είπα ότι δεν είχαμε παιχνίδια πολλά τέτοια. Λοιπόν, εγώ ερχότανε απέναντι από το σπίτι μας ήτανε είναι ένα σπίτι τα Τσιγκέϊκα. Και ερχόταν η εγγονή του Τσίγκου του Λάμπρου, η Πέπη, η οποία είχε ήταν κοπελίτσα από την Αθήνα η οποία είχε και παιχνίδια. Όταν ερ[01:00:00]χόταν η Πέπη με την αδερφή μου είχαμε χαρές μεγάλες γιατί θα παίζαμε με το παιχνίδι της και τα παιχνίδια τα ζηλεμένα ξέρεις ποια ήτανε; Τα κουζινικά. Πώς ζήλευα; Είχε η Πέπη ένα πετρογκάζ, ένα πετρογκαζάκι πλαστικό και φλιτζανάκι και εγώ όχι τα ζήλευα τα μας άρεσε να παίζουμε με την Πέπη που είχε αυτά τα παιχνίδια. Και πάλι χαιρόμασταν όταν ερχότανε η ξαδέρφη μας από την Αθήνα η Άρτεμις η οποία αυτή δεν ήταν μόνο ότι έφερνε τα παιχνίδια τα ωραία. Αυτή έφερνε, απλά τη βλέπαμε και μας άρεσε, έφερνε και ωραία ρούχα. Φορούσε ενώ εμείς εντάξει δεν είχαμε ιδιαίτερο η Άρτεμις φορούσε άσπρα μπλούζες, φούστες, φρου φρου και τέτοια και δεν τη ζηλεύαμε απλά χαιρόμασταν που τη βλέπαμε δίπλα ντυμένη ωραία. Αυτό θυμάμαι δηλαδή. Χαιρόμασταν και αυτή έφερνε κουζινικά. Χαιρόμουν με τα κουζινικά της Άρτεμις και της Πέπης που ερχόντουσαν και είχαμε έτσι κάποια αλλαγή από τα δικά μας και... Δεν είχαμε και τίποτα εμείς.

Δηλαδή θυμάσαι ότι τα παιδιά που ερχόντουσαν από Αθήνα συνήθως είχαν καλύτερα ρούχα.

Ναι, ναι ήταν καλύτερα ρούχα πιο περιποιημένα εγώ δεν θυμάμαι να φορούσα άσπρο σοσονάκι ποτέ γιατί η μάνας μας δεν μας έπαιρνε άσπρα σοσονάκια γιατί αυτά λερωνόντουσαν. Δεν είχαμε εμείς πλυντήριο αυτά. Kαι φορούσαμε ξέρεις άντε άσπρα να είχαμε μια φορά το Πάσχα. Φορούσαμε μπλε, σοσονάκια αυτά ή φορούσαμε σαγιονάρα τώρα το καλοκαίρι δεν ήταν ανάγκη ενώ αυτές ερχόντουσαν με το σοσονάκι τους, το άσπρο παπουτσάκι τους. Ξέρεις το σοσονάκι που γύριζε από πίσω και έκανε φρου φρου από πάνω σαν να ήτανε αυτό καλά αν είναι δυνατόν δεν τα ζηλεύαμε απλά μας άρεσε που τα βλέπαμε. Να σου πω και κάτι, όταν ερχόντανε η Άρτεμις μας έφερναν και εμάς μια βόλτα στου Παπαντώνη μαζί με την Άρτεμις.

Ο Παπαντώνης τι είναι;

Ήταν ένα εξοχικό κέντρο που πουλούσε σουβλάκια και πατάτες τηγανητές. Καλά όχι ότι δεν τρώγαμε πατάτες, αλλά στου Παπαντώνη οι πατάτες οι τηγανητές μας άρεσαν γιατί ήτανε δίπλα στα σουβλάκια συνοδεία και ήτανε για εμάς γιορτή και όταν πηγαίναμε που τρώγαμε πατάτες. Για εμάς η βόλτα μας ήτανε ο Παπαντώνης.

Και πόσα χιλιόμετρα απέχει το εξοχικό κέντρο του Παπαντώνη από τη Βλαχοκερασιά;

2 χιλιόμετρα, 2 χιλιόμετρα αλλά πολλές φορές με τη θεία μου τη Νίτσα βγαίναμε στου Παπαντώνη. Μας έπαιρνε και με την Άρτεμις και αυτά και πηγαίναμε με τα πόδια σιγά-σιγά, μισή ώρα βολτίτσα στου Παπαντώνη, τρώγαμε τα σουβλάκια μας, τις πατατούλες μας και γυρίζαμε.

Θυμάσαι άλλα παιδικά παιχνίδια ομαδικά που παίζατε με τα υπόλοιπα παιδιά;

Ναι θυμάμαι.. Παίζαμε τα μήλα, τα μήλα παίζαμε, παίζαμε βόλεϊ, παίζαμε κυνηγητό, παίζαμε κρυφτό, βέβαια κρυφτό!

Τα μήλα πώς παιζόντουσαν;

Τα μήλα αναλάμβαναν δυο αρχηγοί που διάλεγαν ήμασταν δέκα παιδιά χωριζόμασταν πέντε ο ένας πέντε ο άλλος η μία ομάδα. Καθένας από τους δύο αρχηγούς διάλεγε έναν από τους υπολοίπους για να τον πάρει στην ομάδα του. Λοιπόν, ήμασταν οι δύο ομάδες. Ρίχναμε κλήρο μετά ποια θα μπει μέσα και ποια θα μείνει έξω. Λοιπόν, αυτή που έμενε έξω έμενε σε μία απόσταση 10 μέτρων ο ένας από τον άλλονε. Λοιπόν, και οι υπόλοιποι πηγαίνανε οι μισοί από εδώ οι άλλοι μισοί από εκεί. Οι άλλοι που έμπαιναν μέσα έμπαιναν μέσα και οι άλλοι που ήτανε έξω έριχνε ο ένας την μπάλα στον άλλον με σκοπό να βγάλουν αυτούς που ήταν μέσα. Κατάλαβες; Ωραία. Μόλις τους έβγαζαν αυτούς που ήταν μέσα έμενε ο τελευταίος. Εάν στον τελευταίο πέταγαν δέκα φορές την μπάλα αυτοί που ήταν έξω ένας στον άλλο και δεν τον έβρισκαν κέρδιζαν την παρτίδα και ξαναέμπαιναν όλοι μέσα. Εάν όμως στις δέκα φορές τον πετύχαιναν την τρίτη, τέταρτη έφευγε και μπαίνανε η άλλη αλλάζανε σειρά. Δεν είναι τίποτα. Άμα το σκεφτείς θα το καταλάβεις. 

Το σχολείο σου, το δημοτικό σου σχολείο στη Βλαχοκερασιά, τα μαθήματα με ποιο τρόπο διδασκόντουσαν; Ποια ήταν δηλαδή η μέθοδος διδασκαλίας των δασκάλων σου;

Τα θρανία δεν ήταν κυκλικά ή σε «Π» αυτά. Ήταν το ένα πίσω από το άλλο. Τρεις σειρές με θρανία. Ο δάσκαλος ήταν μπροστά και στην έδρα. Και η έδρα ήταν υπερυψωμένη επάνω σε ξύλινο βάραθρο. Λοιπόν, δεν μιλούσαμε από μόνοι μας ποτέ, δεν πεταγόμασταν ποτέ, σηκώναμε χέρι και όταν μας έδινε την άδεια ο δάσκαλος μιλούσαμε. Δεν υπήρχε να μιλήσουμε χωρίς να μιλήσουμε γιατί θα μας έκανε παρατήρηση. Και με τη δεύτερη φορά μπορεί να τρώγαμε και ξύλο. Λοιπόν έλεγε ο δάσκαλος το μάθημα, λέγαμε εμείς απορίες και συνέχιζε να μας λέει. Λοιπόν, την άλλη μέρα μας ρώταγε το μάθημα που παρέδωσε. Και όχι ποιος θα πει μάθημα, «Πες μας μάθημα». Θεωρούσε όλους όλοι ήμασταν ικανοί, όχι ικανοί... Όλοι ήμασταν έτοιμοι να πούμε μάθημα. Δεν υπήρχε «Αα θέλω να πω εγώ, θέλω να πω εγώ». Έπρεπε όλοι να ήμασταν έτοιμοι να το πούμε το μάθημα. Το κατάλαβες; Δεν υπήρχε περίπτωση να πεις «Δεν θέλω να το πω σήμερα». Τι θα πει αυτό δεν θες να το πεις; Πρέπει να το ξέρεις. Δεν υπήρχε «Δεν θέλω» ή «Δεν πρόλαβα». Δεν υπήρχε.

Ποια γλώσσα χρησιμοποιούσαν οι δάσκαλοι; Την καθαρεύουσα ή την καθομιλουμένη;

Όχι, όχι, όχι. Εγώ δεν θυμάμαι καθαρεύουσα. Καθομιλουμένη.

Πολυτονικό ή μονοτονικό σύστημα γραφής;

Πολυτονικό, τι λες τώρα; Όχι απλώς πολυτονικό αλλά και ποιες λέξεις παίρνουν ψιλή και ποιες δασεία. Μας τα είχε μάθει αυτά ο Κωστάκης.

Σήμερα ποια είναι τα συναισθήματα σου για το πολυτονικό σύστημα γραφής; 

Κρίμα... Εντάξει μπορεί να είναι διευκόλυνση ευκολία για να μην κάνουμε λάθη όλοι αλλά κρίμα που χάθηκε. Εμένα μου άρεσε που υπήρχε και η δασεία και η περισπωμένη γιατί όλα είχανε... Όλα για κάποιο λόγο έπαιρναν δασεία ή ψιλή που λέγαμε ή περισπωμένη. Θυμάμαι τον Κωστάκη που μας μάθαινε ποια παίρνουν περισπωμένη, ποια παίρνουν δασεία σε κανόνες: Άδης, άγιος, αγνός, άλμα, αλάτι, αλμυρός, αίμα, άλωση, αβρός, άμιλλα, άπτομαι, αψίδα, αλυκή και αλυσίδα, αίρεση και αμαρτία, άμαξα και αρμονία αυτά παίρνουν δασεία από το άλφα. Το βήτα μετά. Ναι σου λέω.

Στο σχολείο με ποια ρούχα πηγαίνατε;

Όχι το βήτα μετά, το βήτα δεν παίρνει δασεία, το έψιλον… Έλα.

Στο σχολείο με ποια ρούχα πηγαίνατε για μάθημα;

Με την ποδιά μας, οπωσδήποτε μπλε ποδιά. Η ποδιά ήτανε μια ρόμπα, ρόμπα από ύφασμα σαν το σεντόνι τέτοιο ύφασμα βαμβακερό και όχι μόνο ποδιά. Επάνω ο γιακάς της ποδιάς έπρεπε να είναι η ποδιά, η ποδιά είχε γιακά κανονικό εντάξει αλλά εμείς πάνω στον κανονικό γιακά έπρεπε να έχουμε άσπρο γιακά άλλο βάλει. Τον οποίο η μάνα μας τον άσπρο τον είχε φτιάξει με κόπιτσες γιατί ο άσπρος γιακάς πλενόταν κάθε δυο μέρες γιατί λερωνότανε ενώ η ποδιά δεν πλενότανε κάθε δυο μέρες. Πλενότανε κάθε Σάββατο, Σάββατο γιατί είχαμε σχολείο και έτσι το γιακά –κατάλαβες που σου είπα ο γιακάς με κόπιτσες– έβγαινε και έμπαινε. Μας τον άλλαζε η μάνα μου κάθε μία μέρα δύο και την ποδιά κάθε Σάββατο.

Ποιος σας ξύπναγε για να πάτε σχολείο το πρωί;

Η μάνα μου.

Τρώγατε πρωινό;

Πίναμε γάλα. Το γάλα ήταν έτοιμο. Γάλα πίναμε, δεν τρώγαμε μαρμελάδες και τέτοια όχι, όχι ποτέ. Πίναμε το γάλα μας και φεύγαμε για το σχολείο μας.

Είχατε σχετικά εύκολο πρωινό ξύπνημα;

Εγώ ήμουν πιο εύκολη από την αδερφή μου. Η αδερφή μου και αργότερα μετά που πηγαίναμε λύκειο κόντευε σχεδόν να έρθει το λεωφορείο για να μας πάρει και να σηκωθεί. Αλλά αργούσε αυτή το βράδυ να κοιμηθεί. Έλα...

Το σχολείο διοργάνωνε διάφορες εορταστικές και επετειακές εκδηλώσεις;

Βέβαια. Στις εθνικές εορτές έπρεπε να κάνουμε παρέλαση. Και παρέλαση με τη φούστα μας την μπλε την πλισέ και με την άσπρη μπλούζα. Και τα αγόρια μπλε παντελόνι άσπρο πουκάμισο. Παρέλαση οπωσδήποτε. Μετά, στις εθνικές εορτές όμως πολλές φορές εντάξει των τριών Ιεραρχών θα φορούσαμε αυτά ή όσοι δεν είχανε στολές έπρεπε να ντυθούμε Αμαλίες και τσολιάδες. Και μετά με τις Αμαλίες και τους τσολιάδες να χορέψουμε τους παραδοσιακούς χορούς με αυτά τα ρούχα στην πλατεία ή στο σχολείο.

Όταν ντυνόσουν «Αμαλία» και συμμετείχες σε εορταστικές εκδηλώσεις τι ένιωθες; 

Υπερηφάνεια και χαρά. Υπερηφάνεια, χαρά βέβαια. Και δεν είχαμε τότε... Δανειζόμασταν το κοντογούνι εντάξει τη φούστα τη φτιάχναμε με φόδρα εντάξει δεν ήτανε τόσο δύσκολο αλλά το παπάζι που είναι το γιλέκο που φοράνε οι αμαλίες και το καπέλο που είναι το φέσι τα δανειζόμασταν από άλλα σπίτια. Και πηγαίναμε και ρωτούσαμε «Έχετε παπάζι, έχετε το ένα έχετε το άλλο μπορείτε να μας το δανείστε;». Tα δανειζόμασταν.

Τα σχολικά μαθήματα του δημοτικού στο δημοτικό σχολείο της Βλαχοκερασιάς που πήγαινες σχολείο τι ώρα το πρωί ξεκίναγαν και τι ώρα τελείωναν;[01:10:00]

08:30 ξεκίναγαν, 08:30 έπρεπε οπωσδήποτε όλοι εκεί να κάνουμε την προσευχή απ' έξω από το σχολείο. Δεν υπήρχε βρέχει... Εκτός άμα έβρεχε πολύ μπαίναμε μέσα και κάναμε ο καθένας προσευχή μέσα στην τάξη. Την προσευχή έξω από το σχολείο, σε τριάδες, να ανεβάσουμε τη σημαία με τον Εθνικό Ύμνο. Εθνικός Ύμνος ανεβάζαμε τη σημαία. Λοιπόν, και μετά μπαίναμε στις τάξεις μας για μάθημα. Ποτέ δεν βγαίναμε λίγο νωρίτερα, ποτέ δεν μπαίναμε λίγο αργότερα. Πάντοτε ο δάσκαλος μας ήταν αυστηρά τυπικός. Ποτέ δεν ήταν χαλαρά τα μέτρα. Ποτέ. 

Ποιες ήταν οι σχέσεις ανάμεσα στους μαθητές και στους δασκάλους τους στο δημοτικό;

Όχι όπως είναι τώρα. Οι δάσκαλοι ήταν πολύ ψηλά. Εξάλλου είπαμε κάθονταν και στην έδρα πιο ψηλά. Δεν τους έλεγες ότι ήθελες, δεν χρησιμοποιούσες τους σεβόσουνα, τους φοβόσουνα. Όχι απλώς τους σεβόσουνα, τους σεβόσουνα, τους φοβόσουνα, τους είχες πολύ ψηλά σου είπα.

Τι είδους επικοινωνία και σχέση είχαν οι δάσκαλοι με τους γονείς των μαθητών; 

O δάσκαλος έμενε στο χωριό αλλά δεν μπορώ να πω ότι έβγαινε στο καφενείο και μιλούσε. Όχι, κρατούσε αποστάσεις γιατί εντάξει μίλαγε στον κόσμο αλλά δεν ήτανε όμως και φίλοι έτσι όλοι, όλοι μαζί. Δεν ήθελε ο καθένας να τον έχει για να περιμένει ότι το παιδί του θα έχει ευνοϊκή μεταχείριση. Όχι, πραγματικά.

Θυμάσαι τα μέρη που πήγαινες σχολικές εκδρομές στο δημοτικό; 

Περιπάτους πηγαίναμε στα εξωκκλήσια λέμε του χωριού και όπου είχαμε πράσινο να παίξουμε. Τώρα παραπέρα για εκδρομές με λεωφορείο θυμάμαι πήγαμε μια φορά πήγαμε... Όταν πήγαινα Δ' πήγαμε στην Καλαμάτα μ’ ένα λεωφορείο όχι αυτά τα καινούρια που είναι τώρα ξέρεις το παλιό, παλιό λεωφορείο και πήγαμε στην Καλαμάτα από στροφές από αυτό και είχα πάρει κάτι μαντήλια καλαματιανά τότε θυμάμαι στη Γ’, Δ’. Και Ε', ΣΤ' είχαμε πάει πάλι στο Ναύπλιο και εκεί το θυμάμαι από Κολοσούρτη με το λεωφορείο.

Γυμναστική κάνατε στο σχολείο σας;

Γυμναστική μας έκαναν οι δάσκαλοι είτε η κυρία Μπάρκα είτε η κυρία Σοφία είτε ο κύριος Κωστάκης. Εμείς τα κορίτσια φορούσαμε είπαμε ποδιές. Όταν θα σκύβαμε στη γυμναστική δεν έπρεπε να φαίνεται το εσώρουχο μας για αυτό είχαμε τις φουφούλες. Οι φουφούλες ήταν μαύρο ύφασμα σαν σεντόνι το ύφασμα το οποίο ήταν με λαστιχάκι εδώ στα πόδια οπότε όταν σκύβαμε δεν φαινόταν το εσώρουχο φαινόταν η φουφούλα που σκύβαμε και κάναμε τις ασκήσεις μας. 

Προηγουμένως που μας μίλησες για τις σχολικές σου εκδρομές και περιπάτους, ποια ήταν τα συναισθήματα σου όταν πήγαινες περίπατο ή εκδρομή μαζί με τους συμμαθητές σου στο δημοτικό;  

Μας άρεσε, μας άρεσε να πηγαίνουμε εκδρομές. Θέλω να πω κάτι τώρα. Δεν πειράζει καλό μας έκανε γιατί το είχαμε.. Όχι καλά μας έκανε. Μια φορά είχαμε ζητήσει από τον δάσκαλο μας εκδρομή. Αυτά το άκουσε ο δάσκαλος «Άκου λέει, θα τα πάω εκδρομή επειδή το θέλουνε, όχι δεν θα πάμε. Θέλουμε να κάνουμε μάθημα» και τέτοια. Και εμείς κάναμε τάχα πως θυμώσαμε, δεν θέλαμε να μπούμε μέσα στην τάξη σαν αντίσταση σε αυτό που δεν μας έκανε τη χάρη. «Ωραία» λέει ο δάσκαλος, κλείδωσε την πόρτα και δεν μας επέτρεπε να μπούμε μέσα. Εμείς τώρα οι επαναστάτες και οι επαναστάτριες μέναμε στο προαύλιο. «Του τη φέραμε του δάσκαλου», «δεν μας πήγε εκδρομή αλλά και εμείς δεν μπαίνουμε μέσα». Πέρασε μία ώρα, πέρασε μιάμιση αρχίσαμε εμείς να σπάμε. «Εντάξει κύριε εντάξει να κάνουμε μάθημα». «Όχι» λέει ο δάσκαλος, δεν μας άνοιγε την πόρτα. «Όχι φταίξατε δεν υπακούσατε, κάνατε το δικό σας δεν υπακούσατε. Υπό έναν όρο, θα ζητήσετε συγγνώμη». «Κύριε δεν κάναμε κάτι. Θα ζητήσετε συγγνώμη για να σας ανοίξω». Και όπως ψηλός και επιβλητικός ήταν ο δάσκαλος μας είχε πατήσει επάνω στην έδρα και κάθε παιδί που πέρναγε υποκλινόταν μπροστά του κλαίγοντας, είχαμε όλα σπάσει, μας είχε σπάσει τον τσαμπουκά. Όλα τα παιδιά υποκλινόμενα μπροστά του «συγγνώμη κύριε, συγγνώμη» και τελείωσαν έτσι εκατό παιδιά ζήτησαν συγγνώμη και μας έβαλε τα δυο πόδια σ’ ένα παπούτσι γιατί έτσι έπρεπε. Γιατί και εμείς να κάνουμε την επανάστασή μας; Είπε ο δάσκαλος όχι, όχι. Καλά μας έκανε. Έτσι μάθαμε και να σεβόμαστε.

Θυμάσαι το όνομα του δασκάλου;

O Δημήτρης ο Κωστάκης. Πολύ καλός δάσκαλος και καλά μας έκανε. Τι θα πει αυτό; Η πολλή δημοκρατία… Σιγά.

Εκείνη την περίοδο ερχόντουσαν και από άλλα μέρη στο δημοτικό σχολείο της Βλαχοκερασιάς;

Όχι, όχι. Όχι ήταν μόνο το χωριό μας γιατί είπαμε ότι είχαν μονοθέσια. Όταν πηγαίναμε εκδρομές πολλές φορές πηγαίναμε και με το διπλανό χωριό την Κερασιά άμα πηγαίναμε στον Άγιο Θανάση που είναι στου Παπαντώνη και το εκκλησάκι. Το εκκλησάκι δίπλα στου Παπαντώνη, έχει δέντρα. Ερχόταν και το σχολείο της Κερασιάς εκεί ας πούμε. Αλλά αν πηγαίναμε δεν ερχότανε.

Περίπου πόσα παιδιά είχε η τάξη σου στο δημοτικό;

Ήμασταν δεκαπέντε οι δικοί μου και δεκαπέντε οι άλλοι που ήμασταν διθέσιο. Ήμασταν δύο τάξεις, δηλαδή θυμάμαι τριάντα παιδιά. Τριάντα παιδιά

Mπορείς να μας πεις και οι έξι τάξεις του δημοτικού στη Βλαχοκερασιά, όταν εσύ ξεκίνησες το δημοτικό, περίπου πόσα παιδιά είχε το δημοτικό σχολείο της Βλαχοκερασιάς; Κατά προσέγγιση...

Εγώ θυμάμαι είχα αρχίσει εκατό είκοσι και όταν τελείωσα το σχολείο ήταν ενενήντα οκτώ παιδιά. Όταν πήγα εκατό είκοσι και όταν τελείωσα ενενήντα οκτώ, αυτό το θυμάμαι.

Τα παιδιά που σταμάτησαν τη φοίτηση σου στο σχολείο για ποιο λόγο πιστεύεις ότι το σταμάτησαν;

Δεν σταμάτησαν στο δημοτικό, δεν σταμάτησαν στο δημοτικό, πήγαν όλα γυμνάσιο.

Πήγαν όλα γυμνάσιο;

Όλα πήγαν γυμνάσιο. Από εκεί και πέρα σταμάτησαν γιατί δεν είχαν τις δυνάμεις να συνεχίσουν.

Εκείνη τη χρονική περίοδο πήγαινες φροντιστήριο ή σε βοηθούσαν κάποιοι μεγαλύτεροι στα μαθήματα και στη μελέτη σου για το δημοτικό;

Εγώ εάν δεν ήξερα κάτι ρώταγα την αδερφή μου που ήταν ένα χρόνο μεγαλύτερη από εμένα και μου απαντούσε. Στα δε μαθηματικά που είχα δυσκολίες, κάποιο πρόβλημα ρώταγα τον πατέρα μου ο οποίος ήτανε ικανότατος για όλα και με βοηθούσε στα μαθηματικά.

Αγγλικά μάθαινες εκείνη την περίοδο;

Είχε έρθει κάποιο φροντιστήριο στο χωριό και είχε νοικιάσει ένα σπίτι και πηγαίναμε… Έχω κάνει πέντε χρόνια αγγλικά. Τώρα πόσα ξέρω άλλο θέμα. Ερχότανε από την Τρίπολη ερχότανε και μας έκανε αγγλικά στο χωριό και πληρώναμε βέβαια. Εμείς τα πληρώναμε.

Και είχατε κανονίσει συγκεκριμένες ημέρες και ώρες για μάθημα;

Ναι, ναι, ναι, ναι τότε είχαμε νοικιάσει ένα σπίτι εκεί και κάναμε μάθημα.

Υπήρχε ο θεσμός της επιμελήτριας της τάξης εκείνα τα χρόνια;

Υπήρχε, υπήρχε, ναι

Και ποια ήταν η κύρια φροντίδα της; 

Εμείς ποτέ η τάξη τα παιδιά της τάξης ποτέ δεν έμεναν μέσα. Ποτέ! Πάντοτε βγαίναμε έξω, στο προαύλιο, ούτε μέσα στο διάδρομο. Εκτός εάν έβρεχε μαζευόμασταν στον διάδρομο. Μέσα στην τάξη όμως κάθε βδομάδα αλλάζανε οι επιμελητές. Έμεναν οι επιμελήτριες οι οποίες άνοιγαν τα παράθυρα, μάζευαν κάτω μην τυχόν και έχει πέσει κάτω φρόντιζαν την τάξη. Ξεσκόνιζαν την έδρα, όλα. Πηγαίναμε και στο δάσκαλο μας και στη δασκάλα μας πάντοτε να υπάρχει λουλούδια στο βάζο τους πάντοτε.

Η εξωτερική σας εμφάνιση πως έπρεπε να ήταν; 

Θυμάμαι ότι τώρα που είπες επιμελήτριες. Η επιμελήτρια ερχότανε στο διάλειμμα όχι το πρωί πριν μπούμε μέσα και έλεγε «Τα νύχια σου και το μαντήλι σου» για να μας κοιτάξει όλων εάν είχαμε κόψει τα νύχια μας και περιποιηθεί και εάν είχαμε μαντήλι στην τσάντα μας και τσέπη μας μην τυχόν και… Ναι αυτό το κάνανε. Μας έκαναν έλεγχο εάν τα είχαμε όλα.

Με ποιο τρόπο— 

Όλα δούλευαν ρολόι πάντως τότε στο σχολείο. Λέγε...

Με ποιο τρόπο θερμαινότανε η τάξη σου στο δημοτικό;

Αχ, αχ, αχ η τάξη μου στο δημοτικό στο δημοτικό είχαμε ξυλόσομπες και φέρναμε ξύλα... Λοιπόν, κάθε μέρα επηγαίναμε στο σχολείο το κάθε παιδί μαζί με την τσάντα του με ένα κουτσουράκι στο χέρι που το ρίχναμε εκεί δίπλα στη σόμπα και το ρίχναμε στη σόμπα δίπλα στη δασκάλα για να έχουμε ζεσταθεί στην αίθουσα. Να ζεστάνει η αίθουσα. Εγώ για να πάω στο σχολείο πέρναγα μια κατηγόρα που ήταν δίπλα ένα πολύ ψηλό σπίτι και έπιανε πάγο. Λοιπόν, εγώ θυμάμαι ότι έπεφτα πολλές φορές και μία τη θυμάμαι συγκεκριμένα, έπεφτα και δεν κοίταζα που χτύπησα. Κοίταζα ενώ από[01:20:00] τον πάγο γλίστρησα και έπεσα που μου έφυγε το κουτσουράκι μου και που να το πιάσω δίπλα εκεί σ’ ένα χαντάκι και έλεγα «Το κουτσουράκι μου, το κουτσουράκι μου». Δηλαδή, έπρεπε οπωσδήποτε να φανώ συνεπής, να πάω με το κουτσουράκι μου σχολείο, ναι. 

Η σχολική σου σάκα, η σχολική σου τσάντα, από τι υλικό ήταν φτιαγμένη;

Η πρώτη μας τσάντα, τα πρώτα τρία χρόνια, τη Γ’ αλλάξαμε με την αδερφή μου το ίδιο πράγμα, η πρώτη μας δερμάτινη καφέ δέρμα. Σκληρό, όπως πραγματικά Πάνο, όπως οι παλιές τσάντες έτσι με το τσακ τσακ που πιάνει το δέρμα το παχύ το χοντρό. Και έτσι, στο χέρι δεν ήτανε στον ώμο, και μετά από Γ’ και Δ’ μας επήρανε κάτι μαύρες μεγάλες έτσι πλαστικές. Αλλά η πρώτη ήτανε δερμάτινη, δέρμα καλό, σκληρό και ωραίο. Έτσι καλό...

Θυμάσαι την πρώτη σου μέρα στο δημοτικό σχολείο;

Nα σου πω. Τώρα που είπαμε δημοτικό την πρώτη μου μέρα. Εγώ ήμουν ένα χρόνο μετά την αδερφή μου και αυτό ότι έκανα τα ‘χα γνωρίσει πριν από αυτή. Δηλαδή είχα πάρει το βάπτισμα από αυτή. Και τώρα παρένθεση να πω κάτι. Την πρώτη φορά που πήγε η αδερφή μου σχολείο, πρώτη αυτή εγώ δεν σπίτι εγώ είχα μείνει επειδή ήταν μικρό παιδάκι είπε η μάνα μου και ο πατέρας μου «Να τις πάμε με το γαϊδούρι του παππού του Νικόλα δίπλα να της πάμε τα ξύλα από την αρχή της χρονιάς δυο σακιά, τρία να τα πάμε στο σχολείο να μην τα κουβαλάει το μικρό το κοριτσάκι ένα-ένα». Και θυμάμαι, τότε έκαναν και απόγευμα σχολείο. Ναι, η αδερφή μου στην πρώτη τάξη έκανε και απόγευμα. Κάνανε αυτοί απόγευμα σχολείο και πήγα η μάνα μου και με το γαϊδούρι και με τα ξύλα πήγα και εγώ στο σχολείο και θυμάμαι είχα πάρει εγώ ένα ύφος «Ήρθαμε με το γαϊδούρι και τον άλλο κηδεμόνα για να φέρουμε της μικρής τα ξύλα». Και έκανα τον έξυπνο εγώ έτσι! Όντως είχα έτσι ένα υφάκι, «Φέραμε τα ξύλα της μικρής της μαθήτριας». Την άλλη φορά όμως, την άλλη χρονιά όμως θυμάμαι τα πηγαίναμε στο χέρι τα κουτσουράκια. Θυμάμαι είχα πάρει ύφος σου λέω, «Της μαθήτριας της μικρής της έφερα τα ξύλα ο κηδεμόνας». 

Το Σάββατο το πρωί είχατε σχολικό μάθημα;

Είχαμε, είχαμε, βέβαια κανονικά το Σάββατο είχαμε μάθημα. Και την τελευταία ώρα του Σαββάτου κάναμε πάντοτε θρησκευτικά. Πάντοτε θρησκευτικά. Και το απόγευμα του Σαββάτου μας είχε ο δάσκαλος κατηχητικό. Στις 17.00 η ώρα. Έπρεπε όλοι να πάμε και να μας μιλήσει για το Ευαγγέλιο της επόμενης ημέρας. Τι δίδαγμα βγάζουμε; Τι θέλει να πει; Και όχι... Το μάθημα γινότανε στην εκκλησία. Μαζευόμασταν στην εκκλησία μέσα. Και μετά ο δάσκαλος αφότου μας έκανε μάθημα μας εξηγούσε το ευαγγέλιο της επόμενης ημέρας, μετά μας έδιωχνε, έμενε αυτός να ψάλλει μαζί με τον παπά τον εσπερινό για την άλλη μέρα την Κυριακή και την Κυριακή στην τρίτη καμπάνα έπρεπε να ξεκινήσουμε από το σπίτι μας να πάμε εκεί και να κάνουμε τον εκκλησιασμό μας. Αυτός έψελνε και εμείς ήμασταν σε γραμμές όχι διάσπαρτες… Σε γραμμές!

O δάσκαλος σας έπαιρνε απουσίες όταν λείπατε από τα σχολικά μαθήματα;

Εγώ δεν θυμάμαι να είχα λείψει εκτός εάν ήμουν άρρωστη ποτέ άλλοτε νομίζω δεν αρρωσταίναμε δεν ξέρω, δεν θυμάμαι. Ε βέβαια έπαιρναν απουσίες. Αλλά ποτέ δεν ήταν δικαιολογημένες ή όχι, δεν λείπαμε για να υπάρξουν δικαιολογημένες ή όχι, μα δεν λείπαμε για να υπάρξουν δικαιολογημένες ή όχι να το διαπραγματευτούμε

Και ακόμα ο δάσκαλος σας έπαιρνε απουσίες όταν κάποιο παιδί απουσίαζε από την κυριακάτικη θεία Λειτουργία;

Ρωτούσε «που ήσουνα» ή έπρεπε να το έχουμε πει εμείς από πριν. Δεν γινόταν «Δεν ήθελα να έρθω». Όχι, τι λες;

Θυμάσαι το πίνακα που έκανε το μάθημα ο δάσκαλος; Tι εργαλεία χρησιμοποιούσε ο δάσκαλος για να κάνει το μάθημα του;

Κιμωλία, κιμωλία, πίνακα. Και σπόγγο, όχι σφουγγάρι πλαστικό, σπόγγος. Είχανε μαζέψει ύφασμα, το είχανε με κλωστή γύρω γύρω, γύρω, γύρω, σφίξει και ξαναμαζέψει σπόγγους. 

Τα θρανία από τι υλικό ήταν φτιαγμένα;

Ξύλινα, ξύλινα ήταν τα θρανία χρώματος κίτρινο και πράσινο. Ξύλινα, χοντρά, παχιά ωραία, ωραία, ωραία!

Και καθότανε το ένα παιδάκι παρέα με άλλο παιδάκι ή μόνο του;

Όχι, μας έβαζε ο δάσκαλος όπως θα ήθελε και όχι κορίτσι με αγόρι, όχι. Από εδώ τα κορίτσια, από εκεί τα αγόρια. Κορίτσι με κορίτσι καθότανε. Και όχι όπως ήθελε αυτό, όπως το έβαζε ο δάσκαλος. Και σε όποια σειρά ήθελε το έβαζε. 

Mάλιστα. Αναφερθήκαμε στα βιώματα σου κατά την περίοδο που εσύ πήγαινες δημοτικό στο δημοτικό σχολείο της Βλαχοκερασιάς. Πάμε τώρα να μας πεις για τη μετάβαση σου στο γυμνάσιο. Στο περίπου ποιες χρονιές φοίτησες στο γυμνάσιο;

Στο γυμνάσιο φοίτησα το '77, το '78, το ΄79.

Οπότε 1977 με 1979 ήσουν στο γυμνάσιο. Σε ποιο μέρος πήγες γυμνάσιο;

Στη Βλαχοκερασιά δίπλα ακριβώς από το δημοτικό.

Θυμάσαι τα σχολικά μαθήματα που είχες στο γυμνάσιο; 

Βέβαια! Βέβαια. Εκτός από τη γλώσσα τη νεοελληνική γλώσσα που κάναμε στο γυμνάσιο στη Α' γυμνασίου έκανα: έκανα Οδύσσεια, έκανα μαθηματικά με τον κύριο Μαστοράκη, τους θυμάμαι τους καθηγητές μου, την κυρία Μαγκλή τη φιλόλογο τους θυμάμαι. Την κυρία Γούσια, τη γυναίκα του Μαστοράκη. Λοιπόν, φυσική κάναμε, χημεία κάναμε, γεωγραφία κάναμε, γεωλογία κάναμε, όλα τα μαθήματα. 

Θυμάσαι τα ονόματα των φίλων σου στο γυμνάσιο και τα ονόματα από τις φίλες σου;

Από το δημοτικό είχα την Κική που την είχα πάντοτε τη Σπυροπούλου, είχα και τη Χριστίνα την Παπαγεωργίου από το διπλανό χωριό. Αυτή ήρθε στο γυμνάσιο.

Τι παιχνίδια παίζατε στο γυμνάσιο;

Στο γυμνάσιο... Δεν παίζαμε τώρα μήλα και τέτοια όπως στο δημοτικό αλλά στο γυμνάσιο επειδή είχαμε γυμνάστρια γυμνάστριες και μας έκαναν γυμναστική παίζαμε βόλεϊ, παίζαμε μπάσκετ και αυτά είναι τα παιχνίδια μας. Βόλεϊ, μπάσκετ και μετά συζήτηση, δηλαδή περπατούσαμε συζητώντας. Δεν παίζαμε τώρα όπως το δημοτικό που παίζαμε κυνηγητό κρυφτό, όχι. Τώρα πάει, στο γυμνάσιο μεγαλώσαμε.

Σου άρεσαν τα ομαδικά παιχνίδια όπως το «βόλεϊ», το «μπάσκετ»;

Να σου πω κάτι; Ιδιαίτερα όχι δεν μου άρεσαν. Προτιμώ προτιμούσα να περπατάω και να κουβεντιάζω. Ιδιαίτερα όχι, τη γυμναστική δεν τη λάτρεψα ποτέ. Τώρα όμως μου αρέσει.

Όταν πήγες στο γυμνάσιο είχες άγχος;

Όχι, κανένα. Αν και δώσαμε και εξετάσεις για να πάμε στο γυμνάσιο. Όχι, κανένα άγχος. Ήμασταν καλές μαθήτριες, δεν είχαμε στεναχώρια όχι.

Σου άρεσε γενικά να διαβάζεις; 

Μου άρεσε, πώς μου άρεσε; Μου άρεσε γιατί ζούσα σε ένα σπίτι που έπρεπε να διαβάσω, που ο πατέρας μου διάβαζε, που μας είχαν πει ότι πρέπει να διαβάζουμε. Και να σου πω κάτι; Πιο πολύ όχι μου άρεσε να διαβάζω, ντρεπόμουν να πάω αδιάβαστη. Αυτό ήτανε. Δηλαδή έπρεπε να φανώ επάξια, όχι επάξια συνεπής! στις υποχρεώσεις μου. Και ντρεπόμουν να πάω αδιάβαστη. Αλλιώς μου άρεσε και εμένα να χαζεύω. Όχι όμως έπρεπε να διαβάσω γιατί πώς θα βρεθώ αδιάβαστη; Πώς θα φανώ αδιάβαστη; 

Το Σάββατο είχες μάθημα στο γυμνάσιο;

Nαι, ναι είχα.

Την Κυριακή το πρωί ήσουν υποχρεωμένη να παρακολουθήσεις τη θεία Λειτουργία στο γυμνάσιο;

Όχι, όχι γιατί οι δάσκαλοι έφευγαν. Οι καθηγητές έφευγαν, δεν είχαμε.

Mε ποια ρούχα πήγαινες στο γυμνάσιο;

Με την ποδιά, τη σχολική ποδιά. Όπως στο δημοτικό.

Εξακολουθούσε να υπάρχει σχολική ποδιά;

Nαι, ναι εξακολουθούσε να υπάρχει μέχρι τη Γ' λυκείου εμένα, φορούσαμε ποδιά. Βέβαια, φορούσαμε ποδιά αλλά ανοιχτό χρώμα μπλε. Ανοιχτό μπλε χρώμα. 

Όσο ήσουν στο γυμνάσιο διοργανώντουσαν εορταστικές σχολικές εορτές;

Nαι, κάναμε και το Πολυτεχνείο τότε όσο ήμουν στο γυμνάσιο κάναμε και το Πολυτεχνείο. Ααα είχα και μια φίλη, την Πότα του Μπόμπου η οποία Ριζοσπάστη διάβαζε από τότε αυτή μας είχε βάλει στο Πολυτεχνείο βεβαίως μαζί με την Κική πρέπει να αναφέρω και την Πότα του Μπόμπου τη φίλη μου τη συμμαθήτρια και την Ελένη του Μήτσιου, αυτές τις τρεις. Η Πότα ήταν του Πολυτεχνείου έτσι πολύ και θυμάμαι τραγούδια, Ο δρόμος είχε τη δική του ιστορία, Ένα το χελιδόνι. Αυτά τα είχαμε στο γυμνάσιο πιο ενώ στο δημοτικό δεν τα είχαμε. Στο γυμνάσιο τα τραγουδάγαμε, τα λέγαμε. Ζούσαμε το Πολυτεχνείο.

Στο γυμνάσιο θυμάσαι καθόλου ποια ήταν τα μέρη τα οποία πήγατε επίσκεψη μαζί με το σχολείο σου;

Να σου πω. Επίσκεψη Πάνο... Δεν πηγαίναμε σε μακρινά. Δηλαδή καθορισμένα μέρη για επίσκεψη ήτανε ή Ναύπλιο ή Μυστράς ή Καλαμάτα. Δεν πήγαμε αλλού. Αυτά τα τ[01:30:00]ρία είχαμε πάει.

Και παραδοσιακούς χορούς τους οποίους μας ανέφερες ότι είχες μάθει από το δημοτικό, συνεχίζεται η εκμάθηση παραδοσιακών χορών και στο γυμνάσιο;

Nαι, ναι από την κυρία Ζαμπαθά, την κυρία Παρασκευοπούλου και την κυρία Ψάθα ναι. Στο περίπου οι ίδιοι, άλλοι κάπως λίγο διαφορετικοί αλλά χορεύαμε και εκεί χορεύαμε και εκεί στις εθνικές εορτές ναι.

Από ποια άλλα μέρη ερχόντουσαν γυμνάσιο Βλαχοκερασιάς μαθητές;

Από την Κερασιά, από το Αλεποχώρι και από τα Πηγαδάκια. Η Κολλίνα πήγαινε στην Τρίπολη γιατί δεν τους βόλευε.

Εσύ είχες καλή επικοινωνία και καλές σχέσεις με τα παιδιά από τα άλλα χωριά; 

Βεβαίως. Ναι, ναι, ναι. Ναι η φίλη μου η Χριστίνα η Παπαγεωργίου ήταν από την Κερασιά. Ναι μα γίναμε τα παιδιά εκείνα τα δεχτήκαμε σαν από το χωριό μας, σαν ένα δεν υπήρχε...

Ποιες ήταν οι σχέσεις ανάμεσα στους μαθητές και στους καθηγητές τους;

Σαν τον κύριο Κωστάκη και οι καθηγητές είχαν την αυστηρότητα τους, μας ενέπνεαν τον σεβασμό, δεν λέγαμε ό,τι θέλαμε, δεν μιλούσαμε στον ενικό ποτέ, πάντοτε με συστολή εγώ ποτέ τους δασκάλους μου δεν τους είπα με το μικρό όνομα ποτέ, ποτέ, ποτέ! Ενικό. Πάντοτε σεβασμό και απόσταση. Ξεχώριζα πάντοτε ότι ήμουν μαθήτρια και ο καθηγητής, ποτέ. «Γιώργο» να πω εγώ τον καθηγητή μου; Κύριε Μποτή, κύριε Μαστοράκη, κύριε Καραχάλιε. Τι λες τώρα; Ποτέ!

Οι καθηγητές του γυμνασίου είχαν επικοινωνία με τους γονείς των μαθητών;

Nα σου πω. Ο πατέρας μου επειδή ήμασταν καλές μαθήτριες ποτέ δεν ερχόταν στο σχολείο να ρωτήσει. Ποτέ... Ερχόταν μόνο όταν έπρεπε υποχρεωτικά να έρθει για να πάρει τους βαθμούς. Να ρωτήσει ή γνωριμίες και αυτά τίποτα. Ερχόταν τυπικά έπαιρνε τους βαθμούς, ήταν σίγουρος για εμάς ότι ήμασταν καλές μαθήτριες.

Οι γονείς διάφορων μαθητών και μαθητριών έφερναν δώρα στους καθηγητές τους; 

Εγώ δεν ξέρω, δεν ξέρω, εάν είχε γίνει αυτό, δεν ξέρω. Πάντως θυμάμαι να πω κάτι. Ο δάσκαλος που έμενε στο χωριό μας πάρα πολλές από το χωριό μητέρες του πήγαιναν ή χόρτα ή κεράσματα αυτά, ο πατέρας μου ποτέ ποτέ δεν είχε έτσι να σκέφτεται να περιποιηθεί το παιδί ποτέ.

Με ποιο τρόπο θερμαινότανε η τάξη σας στο γυμνάσιο;

Στο γυμνάσιο στη Βλαχοκερασιά στο γυμνάσιο είχαμε σόμπες πετρελαίου. Και ήτανε η καθαρίστρια του σχολείου ήτανε η θεία η Μαρία η συγχωρεμένη των Μελεταίων η οποία άναβε τη σόμπα. Κανονικά, σόμπα πετρελαίου. Ναι.

Οπότε στο γυμνάσιο δεν έφερνες κουτσουράκι με ξύλα.

Όχι, όχι, κουτσουράκι, όχι...

Όπως έφερνες στο δημοτικό.

Ναι γιατί είχαν περάσει έξι χρόνια και έτυχε να βάλουν στο γυμνάσιο σόμπες πετρελαίου.

Mε ποιο τρόπο έκανε το μάθημα στο γυμνάσιο ο καθηγητής;

Παρέδιδε, ρωτούσε, πάντοτε σηκώναμε χέρι. Ποτέ δεν απαντούσαμε μόνοι μας. Ποτέ δεν διακόπταμε τον καθηγητή μας. Επιβαλλόταν ο καθηγητής. 

Ο πίνακας και τα θρανία ήταν ίδια με αυτά που είχες στο δημοτικό;

Όχι, όχι. Ήταν με την ίδια σειρά φτιαγμένα έτσι, δεν ήτανε «Π». Ο πίνακας στο γυμνάσιο ήτανε πράσινος ανοιχτό και τα θρανία δεν ήτανε ξύλινα. Ήτανε τα πράσινα με τα σιδερένια πόδια. Πράσινο επάνω φυστικί ένα χρωματάκι και σιδερένια πόδια κάτω. Kαι δεν είχαμε θρανίο, είχαμε καρέκλες αυτά με το σίδερο και τη βάση κάτω να καθίσεις.

Συνήθως τι ώρα ξεκίναγε το μάθημα στο γυμνάσιο και τι ώρα τελείωνε;

08:30 μπαίναμε μέσα και τελειώναμε 13:30, 14:00. 13:30.

Είχατε πρωινή προσευχή;

Nαι, ναι και στο γυμνάσιο.

Λέγατε και τον εθνικό ύμνο;

Στο γυμνάσιο δεν νομίζω. Δεν θυμάμαι. Στο δημοτικό όμως σίγουρα τον λέγαμε, στο γυμνάσιο...

Στο γυμνάσιο συνέχιζες να πηγαίνεις φροντιστήριο αγγλικών;

Μέχρι τη Β’ γυμνασίου πήγαινα ναι, αγγλικών.

Αγγλικά σε αυτό το φροντιστήριο που μας είπες, έκανες ατομικά ιδιαίτερα μαθήματα ή παρέα με άλλα παιδιά σε τάξεις;

Mε άλλα τρία, τέσσερα κορίτσια, πέντε... Σε... Όχι και θρανία αλλά καρέκλες καθόμασταν και το συζητούσαμε το μάθημα

Μόνο κορίτσια ήταν στην τάξη;

Nαι, ναι.

Αγγλικά πήγαιναν και αγόρια;

Έτυχε η τάξη μας και δεν είχε αγόρια. Ναι, πήγαιναν,

Πιστεύεις ότι πήγαιναν πολλά παιδιά να μάθουν αγγλικά σε αυτό το φροντιστήριο από το χωριό ή όχι και τόσο πολλά παιδιά;

Τη στιγμή που ήτανε εκατό παιδιά ή εκατό είκοσι και πηγαίναμε αγγλικά μόνο δεκαπέντε, ήτανε λίγα, ήτανε λίγα βέβαια. Από τα εκατό παιδιά τα δεκαπέντε; Ήμασταν λίγα...

Πάμε τώρα να μας μιλήσεις για τις εμπειρίες σου από το λύκειο. Χρονολογικά πότε πήγες λύκειο;

'80, τo '80.

Ήταν τρεις τάξεις το λύκειο τότε; 

Nαι, '80 με '81, '81 με '82 B', 82 με 83 Γ' ναι. Τρεις τάξεις στο λύκειο. Δώσαμε εξετάσεις για να μπούμε στο λύκειο.

Είχες άγχος όταν έδινες τις εξετάσεις σου από το γυμνάσιο στο λύκειο;

Όχι, όχι γιατί ήμουν καλή μαθήτρια. Αλλά το άγχος ξέρεις, είχα το συνηθισμένο άγχος. Το... Νορμάλ το κανονικό το φυσιολογικό. μην τυχόν και ξεχάσω και δεν γράψω. Ανοησίες…

Για να αποφοιτήσεις από τη μία τάξη στου γυμνασίου στην άλλη έδινες εξετάσεις;

Βέβαια, βέβαια. Δίναμε εξετάσεις, τι λες; Σε όλα τα μαθήματα. Σε όλα τα μαθήματα διαβάζαμε, βέβαια.

Σε ποιο μέρος πήγες λύκειο, εφόσον πέρασες στις εξετάσεις του γυμνασίου; 

Πήγα στην Αλέα, στην Τεγέα στην Αλέα στο χωρίο Αλέα της Τεγέας δίπλα στην Κερασίτσα, δίπλα στο Στάδιο ανάμεσα στην Κερασίτσα και το Στάδιο

Πόσα χιλιόμετρα περίπου απέχει η Βλαχοκερασιά από την Αλέα;

15.

Και με ποιο τρόπο πήγαινες από τη Βλαχοκερασιά στην Αλέα;

Κάθε πρωί ερχόταν το λεωφορείο και μας έπαιρνε. Εκεί έπρεπε μαζί με τους χωριανούς μας που πηγαίνανε στην Τρίπολη να έχουν μαζευτεί και όλα τα παιδιά του σχολείου με τις σάκες μας πηγαίναμε. Και με αυτό πριν παέι στην Τρίπολη, πέρναγε από την Αλέα, μας άφηνε και συνέχιζε να πάει στην Τρίπολη με τους άλλους ταξιδιώτες. 

Πληρώνατε εισιτήριο για να πάτε στην Αλέα;

Όχι, μας είχανε βγάλει κάρτα. Είχαμε την κάρτα μας, την οποία είχαμε πάντοτε στο τσεπάκι μας και τη δείχναμε.

Tι ώρα γυρίζατε στη Βλαχοκερασιά;

14:45 ερχότανε, 14:30, 14:40 ερχότανε στην Αλέα, εε 15:10 είχαμε φτάσει στο χωριό.

Στην Αλέα, από ποια άλλα μέρη φοιτούσαν στο λύκειο της Αλέας παιδιά;

Απ’ όλα τα χωριά της Τεγέας: Βουνό, Κερασίτσα, Στρίγκου, Τζίβα, Παλλάντιο, Ρίζες, Στάδιο, Μαυρίκι, Ψηλή Βρύση, Γαρέα που ήταν και ο καθηγητής μας ο κύριος Μπισιούλης, Γαρέα Αλέα εκεί στην Αλέα.

Στο λύκειο, θυμάσαι ενδεικτικά κάποια σχολικά μαθήματα που έκανες;

Ίδια ήταν τα μαθήματα. Τώρα μπορεί να έκανα παραπάνω όπως είπαμε γεωλογία, τι άλλο μπορεί να ήτανε παραπάνω; Τα μαθήματα περίπου τα ίδια ήτανε, κοσμογραφία, αυτά… Αυτά τέτοια μαθήματα αλλιώς τα άλλα ήτανε νέα, μαθηματικά, φυσική, χημεία, λατινικά έκανα στο λύκειο βέβαια που δίναμε στις εξετάσεις. Τα καινούρια ήταν το αρχαίο κείμενο, βέβαια. Το αρχαίο κείμενο, ενώ στο γυμνάσιο κάναμε αρχαία από μετάφραση, στο λύκειο κάναμε αρχαία από κείμενο. Και αφού ήμουν εγώ και της δέσμης των αρχαίων…

Κατά γενική εικόνα ήταν κοινά τα μαθήματα σε γυμνάσιο και λύκειο.

Σε γενικές γραμμές πολλά κοινά αλλά μετά όμως ήταν τα παραπάνω αυτά που δώσαμε για τις εξετάσεις. Τα λατινικά, τα αρχαία, τα αυτά. Αλλά λίγο πολύ περίπου ίδια. Μου είχε τύχει μια τέτοια

Θυμάσαι εάν έκανες στο λύκειο το μάθημα των οικοκυρικών;

Kάναμε, οικιακή οικονομία το λέγαμε αυτό, κάναμε μια φορά την εβδομάδα

Παρακολουθούσαν και τα αγόρια αυτό το μάθημα;

Nαι, ναι παρακολουθούσαν και τα αγόρια, Και δεν ήταν το οικοκυρικών το αυστηρά… Ήταν κάτι σαν… Σαν υγιεινή, σαν τρόπος ζωής δεν ήτανε οικοκυρικών αυτά που κάνει μια γυναίκα. Για τη ζωή μιλούσε και πώς θα συντηρηθούμε.

Στην τάξη μέσα είχατε και αγόρια συμμαθητές;

Βέβαια, βέβαια, βέβαια, πάντοτε.

Στην Τρίπολη, εκείνη την πε[01:40:00]ρίοδο, τα αγόρια φοιτούσαν στην ίδια τάξη με τα κορίτσια;

Eμείς, εμείς στην Αλέα που πηγαίναμε ήτανε μικτό το γυμνάσιο. Εδώ όμως στην Τρίπολη υπήρχαν τρία γυμνάσια. Το πρώτο ήτανε αρρένων και τα άλλα δύο ήταν θηλέων. Διαφορετικά τα αγόρια και διαφορετικά τα κορίτσια. Ναι έτσι πήγαιναν, εγώ όμως δεν το γνώρισα γιατί πήγα στο μικτό.

Θυμάσαι διάφορα ονόματα καθηγητών που είχες στο λύκειο; 

Βεβαίως. Ο κύριος Δημήτριος ο Καραχάλιος, ο κύριος Δημήτριος ο Καραχάλιος, ο Καλαμούτσος ο Δημήτρης, λυκειάρχης και αυτός, ο Κωτσιόπουλος ο κύριος Κωτσιόπουλος ο Ευάγγελος ο μαθηματικός. Ο κύριος Στιβακτάκης ο Μιχάλης, τι άλλο να πούμε τώρα; Ο κύριος Μιχάλης ο Σέρβος

Οι σχέσεις των Βλαχοκερασιωτών με τα παιδιά από τα άλλα μέρη και από τα άλλα χωριά ποια ήταν; 

Εμείς οι Βλαχοκερασιώτες κατεβήκαμε στην Τεγέα αεράτοι. Παιδιά, μιλούσαμε, γελαστοί αεράτοι τύποι. Και ενώ τα τεγεατόπουλα πιο μαζεμένα, πιο συντηρητικά, τα βλέμματα τους δεν ήτανε τόσο έτσι οικεία και χαρούμενα και λοιπά. Αλλά όταν πηγαίναμε όλοι θέλανε την παρέα μας. Εμείς οι Βλαχοκερασιώτες ήμασταν δεμένοι και όλα θέλουν να μας πλαισιώσουν να μας κάνουν παρέα. Και λίγο λίγο μπαίναν στην παρέα μας και τους κάναμε τους Τεγεάτες Βλαχοκερασιώτες και όχι εμείς να γίνουμε Τεγεάτες. Να γίνουμε εμείς σκυθρωπά και να μη μιλάμε, όχι, όχι. Εμείς και μιλάγαμε και ζωηροί ήμασταν.

Θυμάσαι περίπου αριθμητικά πόσα παιδιά πήγαιναν από τη Βλαχοκερασιά στο λύκειο της Αλέας μαζί με σένα;

Είκοσι.

Και εκείνη την εποχή πόσα παιδιά ερχόντουσαν από τα υπόλοιπα χωριά της Τεγέας στην Αλέα;

Είκοσι. Όχι στην τάξη μου, είκοσι και στις τρεις τάξεις. Ναι, ναι εμείς ήμασταν έξι. Πόσα παιδιά ερχόντουσαν;

Πόσα παιδιά στο περίπου, πόσα παιδιά— 

Ωραία, όταν εμείς ήμασταν οκτώ, οι άλλοι θα ήτανε εμείς θα ήμασταν το 1/6. To 1/6, το 1/5 εκεί η Βλαχοκερασιά δηλαδή της τάξης.

Ποια παιχνίδια παίζατε στο λύκειο μαζί με τις παρέες σου; 

Στο λύκειο περπατούσαμε και συζητούσαμε, δεν παίζαμε παιχνίδια. Παίζαμε παιχνίδια στη γυμναστική. Στη γυμναστική παίζαμε ή «βόλεϊ» ή «μπάσκετ» ή τέτοια. Αλλά περπατούσαμε και συζητούσαμε. Και να σου πω και κάτι; Εγώ ήμουν καλή μαθήτρια εντάξει. Αλλά πολλές φορές, γεωγραφία, κάναμε και λογική και τέτοια κάτι μαθήματα, γεωγραφία, θρησκευτικά δεν είχα προλάβει να τα κοιτάξω και τα έλεγα στη φιλενάδα μου την Κική γιατί αυτή διάβαζε, ήταν επιμελής. Άσχετα αν δεν πέρασε, εντάξει. Για πες μου «Τι έχουμε θρησκευτικά, πες μου γιατί δεν το έχω κοιτάξει» Μου έλεγε το μάθημα της ώρας που είχαμε μετά γιατί εγώ θρησκευτικά αυτά δεν τα, τα δευτερεύοντα μαθήματα τα είχα πιο πίσω. Ξέρω γω; Μου έλεγε η φιλενάδα μου, διαβάζαμε λέγαμε μαθήματα, συνήθως για την επόμενη ώρα κατάλαβες. Αυτό.

Με ποιο τρόπο πηγαίνατε ντυμένοι στο λύκειο της Αλέας;

Με τη σχολική μας την ποδιά. Στο γυμνάσιο ήτανε μπλε ανοικτό και στο λύκειο ήτανε μπλε σκούρο. Μπλε σκούρο. Τη φορούσα αυτή μέχρι που καταργήθηκε Γ' λυκείου. 

Και στις επίσημες σχολικές εορτές τι φοράγατε;

Στις επίσημες σχολικές εορτές είχαμε στολή, η οποία ήτανε γκρι φούστα με πιέτα μπροστά και μπλε μακρυμάνικη μπλούζα. Μπλε βαθιά.

Οι σχέσεις των καθηγητών με τους μαθητές ποια ήταν; 

Όπως ήταν και στο γυμνάσιο. Οι καθηγητές ήταν το ίδιο αυστηροί και οργάνωση και απόμακροι. Όχι, έτσι έπρεπε να είναι. Όπως και στο γυμνάσιο. Δεν ήταν ούτε πιο πολύ ούτε πιο λίγο.

Οι καθηγητές είχαν τακτική επικοινωνία με τους γονείς των μαθητών;

Ο πατέρας μου εμένα ερχόταν όταν έπαιρνε τους βαθμούς, τους έπαιρνε καλές ήταν και έφευγε. Για τα άλλα παιδιά δεν ξέρω αν τους καλούσαν ή είχαν πρόβλημα, δεν ξέρω.

Είχες συμμετάσχει ποτέ σε κάποια ομαδική κοπάνα ή σε κάποια ομαδική αποχή από το σχολείο σου στο λύκειο της Αλέας;

Και κοπάνα και αποχή. Ομαδική.

Θα ήθελες να μας μιλήσεις λίγο για αυτό;

Θα αρχίσω από την αποχή. Κάποτε είχαν χαλάσει τα καλοριφέρ. Και δεν είχαμε μια φορά, δύο ημέρες. Και αποφασίσαμε εμείς να κάνουμε εξέγερση. Αποχή. Όχι, δεν μπαίνουμε μέσα δεν έχει ζέστη, κρυώνουμε. «Ελάτε μετά την προσευχή, μαζευτείτε για προσευχή ελάτε μέσα» Όχι, όχι! Και εγώ και μια φίλη μου από το χωριό παρασύραμε και τα άλλα τα παιδιά «Όχι δεν μπαίνουμε μέσα. Αποχή, δεν έχουμε ζέστη» και φεύγαμε από το προαύλιο για να βγούμε έξω στο δρόμο. Και θυμάμαι τον καθηγητή μας τον λυκειάρχη μας «Σουρλά, –αγριεμένος– Μήτσιου, θα μου διαλύσετε το σχολείο γρήγορα μέσα». Αλλά εμείς άλλο που δεν θέλαμε εμείς για να κάνουμε την κοπάνα μας, κάναμε αποχή και δεν κάναμε μάθημα μέχρι που να τον συμμορφώσουμε για να μας φέρει πετρέλαιο. Να μας φτιάξει το καλοριφέρ. Αυτή ήταν η ομαδική αποχή. Η κοπάνα; Πολλές κοπάνες! Στο τέλος που δεν φαινόντουσαν οι απουσίες, για να μην με ρωτήσει ο πατέρας μου πού ήμουνα και γιατί δεν πήγα σχολείο κανονίζαμε και κάναμε αντί να πάμε σχολείο πηγαίναμε στην Επισκοπή και παίζαμε και πίναμε καφέ και καθόμασταν στα δέντρα. Μια φορά είχαμε αποφασίσει να πάμε όλη η τάξη σ’ ένα μακρινό μέρος, στην αγία Κυριακή εκδρομή. Το πρωί φύγαμε από το σπίτι μας. Είχαμε βάλει μες την τσάντα μας κάτι μπουφάν τα είχαμε για να φουσκώνουν να μην είναι βαριά να δείχνουμε ότι έχει μπούγιο και τάχα ότι πήγαμε σχολείο και πήγαμε στην εκδρομή μας. Περάσαμε πολύ ωραία θυμάμαι, ήμασταν πολλά παιδιά δεκαπέντε παιδιά θυμάμαι από τρεις τάξεις, πολλά παιδιά. Η παρέα μου περάσαμε πάρα πολύ ωραία, και όταν γυρίσαμε δεν έπρεπε να γυρίσουμε νωρίς μην μας δούνε οι καθηγητές που ήτανε ακόμη σχολείο γυρίζαμε όταν το λεωφορείο φόρτωνε τα παιδιά για να φύγουνε. Το προλάβαμε στο τσακ αλλιώς πού ήμασταν θα λέγαμε; Τέλος πάντων, κάπως θα τα μπαλώναμε. Δηλαδή και κοπάνες και αποχές. Εντάξει και άλλες φορίτσες, δεν είναι ανάγκη να τις πούμε τώρα όλες εντάξει. 

Πηγαίνατε και οργανώνατε εκδρομές στο λύκειο της Αλέας; Σε ποια μέρη συνήθως όταν οργανώνατε εκδρομές πηγαίνατε;

Δεν θυμάμαι εκδρομή με λεωφορείο στην Αλέα, δεν θυμάμαι.

Είχατε οργανώσει κάποια πολυήμερη εκδρομή στο λύκειο, που διοργάνωναν άλλα λύκεια;

Αυτές ναι. Μόνο στη Γ’ λυκείου είχαμε πολυήμερη, δεν θυμάμαι όμως στις άλλες τάξεις. Δεν πρέπει να πηγαίναμε. Η τρίτη λυκείου το καθιερωμένο έκανε τις… Εμείς είχαμε πάει τότε στην Εύβοια. Στη Χαλκίδα. Είχαμε κάνει το γύρο θυμάμαι της Εύβοιας και ήμασταν και στη Χαλκίδα σ’ ένα ξενοδοχείο. Εκεί θυμάμαι είχα κοιμηθεί μαζί με τη φίλη μου, τη Χριστίνα την Παπαγεωργίου από το διπλανό χωριό και την Αγγελική τη Σπυροπούλου. Είχαμε περάσει πολύ ωραία εκείνο το βράδυ, γελάγαμε πολύ. Πολύ ωραία. Είχαμε περάσει καλά θυμάμαι στο λύκειο. 

Τι ένιωθες όταν ξεκίναγε το ταξίδι της πολυήμερης για να πάτε στην Εύβοια;

Eίχαμε χαρά, πολύ χαρά ήμασταν πολύ χαρούμενα όλα τα παιδιά ήμασταν χαρούμενα. Ήτανε η πρώτη φορά που θα φύγουμε, τρεις ημέρες είχαμε κάνει στην Εύβοια, θυμάμαι.

Μονοήμερες εκδρομές μικρές και περιπάτους, όταν ήσουν στο λύκειο της Αλέας, συνήθως ποια μέρη...

Πηγαίναμε στην Επισκοπή, πάντοτε πηγαίναμε εκδρομή εκεί υπήρχε χώρος για να πιούμε όλα τα παιδιά και να πάρουμε τοστ αλλά και να κάνουμε και βόλτες. Είναι πολύ ωραίος ο χώρος εκεί της Επισκοπής. 

Aλέα-Επισκοπή πόσο απέχει; Xιλιομετρικά.

1 χιλιόμετρο, 1.5... Δεν είναι τίποτα, περίπατος ήτανε.

Με ποιο τρόπο δίδασκε το μάθημα ο καθηγητής μέσα στην τάξη;

Το έλεγε το μάθημα, καλά έκανε εξέταση πάντοτε και μετά έκανε με αφορμή κάτι έμπαινε στο επόμενο μάθημα που το παρέδιδε και ερωτήσεις έκανε και μόνος του το έλεγε. Όχι, εγώ δεν είχα παράπονο από τους καθηγητές μου, παράπονο; Ήμουν καλή μαθήτρια, δεν είχα στεναχώρια ποτέ, δεν με στεναχώρησε κάτι στο σχολείο να μην μάθω, να μην καταλάβω ποτέ, ποτέ...

Συνήθως ποια ήταν η συμπεριφορά των μαθητών μέσα στην τάξη, προς το πρόσωπο του καθηγητή; 

Δεν μιλούσαμε μες την τάξη, δεν βγαίναμε έξω χωρίς να ζητήσουμε άδεια. Καλά εγώ δεν είχα βγει ποτέ έξω. Ποτέ! Αλλά και τα άλλα παιδιά εάν έβγαιναν ζητούσαν «Συγγνώμη –το χέρι– κυρία να πάω έξω;». Δεν μιλούσαν χωρίς να σηκώσουν το χέρι, δεν πεταγόντουσαν ποτέ. Ο καθηγητής ήταν καθηγητής. Δεν έκανε ο καθένας ότι ήθελε χωρίς να τον ρωτήσει. Ποτέ, ποτέ δεν βγαίνανε από την τάξη. Ποτέ. Ποτέ δεν καθόντουσαν όπου ήθελαν, ποτέ!

Καθώς πήγαινες από τη Β' λυκείου στη Γ' λυκείου, θα ήθελα λίγο να μου μιλήσεις για το σύστημα της εξέτασης, της π[01:50:00]ανελλήνιας εξέτασης. Πώς ήταν εκείνα τα χρόνια οργανωμένο το εκπαιδευτικό σύστημα;

Υπήρχαν δύο δέσμες. Η μία η θεωρητική και η πρακτική. Θεωρητική ήταν λατινικά, έκθεση, ιστορία και αρχαία και η άλλη ήταν μαθηματικά, έκθεση, φυσική και χημεία. Το πρακτικό και το λοιπόν... Εγώ δεν ήμουν στα μαθηματικά ήμουν στην έκθεση. Μία από τις δύο δέσμες. Παρακολουθούσαμε τα μαθήματα του κορμού και τα μαθήματα της δέσμης διαφορετικά. Δηλαδή έλεγα «Έχω αρχαία κορμού αλλά και έχω και αρχαία δέσμης». Στα αρχαία κορμού ήμασταν όλο το τμήμα το Γ1. Στα αρχαία δέσμης όμως ήμασταν και το Γ1 και το Γ2 αυτοί που είχαμε που θέλαμε τα φιλολογικά μαθήματα. Κατάλαβες; Που ήμασταν στην τάδε ομάδα. Για αυτό αλλάζαμε θέσεις πολλές φορές, στα μαθήματα του κορμού όλη η τάξη και τα μαθήματα της δέσμης από εδώ, από εκεί, από εκεί που είμαστε για να δώσουμε ή στο θεωρητικό ή στο πρακτικό ή στο… Ή στο θεωρητικό ή στο πρακτικό κατάλαβες.

Εσύ σε ποια δέσμη;

Στην τρίτη δέσμη τα φιλολογικά μαθήματα

Θυμάσαι τα μαθήματα που έδωσες εξετάσεις;

Βεβαίως. Έκθεση, λατινικά, ιστορία και αρχαία.

Σε ποιο χώρο έγινε η εξέταση;

Στο 3ο Γυμνάσιο. Στο θηλέων που λέγαμε.

Και η εξέταση έγινε το 1982, σωστά;

Όχι, όχι '83.

Το 1983

'83

Θυμάσαι τι έπρεπε να είχες μαζί σου κατά τη διαδικασία της εξέτασης;

Nαι, έπρεπε να είχα διπλό στυλό, γόμμα, δεν υπήρχε μπλάνκο τότε. Γόμμα, ξύστρα, μολύβι, χάρακα. Αυτά. Δεν μπορούσες να ζητήσεις κάτι.

Και ποια ήταν τα συναισθήματα σου λίγο πριν την εξέταση;

Άγχος, άγχος πολύ μήπως γίνει κάτι και δεν το θυμηθώ και δεν το κάνω.

Ήθελες να περάσεις σε κάποια συγκεκριμένη σχολή μετά την εξέταση; Πού στόχευες να περάσεις;

Ήθελα να περάσω, να σου πω την πρώτη φορά ίσως δεν ήθελα και τόσο να περάσω δεν ξέρω, δεν… Ήθελα να τελειώσω το σχολείο. Δεν ξέρω εάν ήθελα να περάσω. Αλλά απ’ όταν πέρασε η αδερφή μου και μετά μου έγινε παράδειγμα. Λέω «Όχι, θα περάσω και εγώ». Δηλαδή γιατί να σου πω κάτι; Θεωρούσα το να περάσεις κάπου ότι είναι πολύ δύσκολο. Θεωρούσα ότι είναι πολύ δύσκολο και δεν θα τα καταφέρω και έλεγα καλύτερα «Ας βγάλουμε το σχολείο και θα δούμε». «Ας είμαστε καλά»

Πού είχε περάσει η αδερφή σου; 

Με το που πέρασε η αδερφή μου όμως δασκάλα στην Ακαδημία της Τρίπολης είπα «Άρα είναι κατορθωτό. Αφού πέρασε η αδερφή μου γίνεται να περάσω και εγώ». Δηλαδή για μένα όχι ζήλια, για όνομα του Θεού ποτέ! Απλά είδα να αφού το έκανε η αδερφή μου γίνεται να το κάνω και εγώ. Γιατί το θεωρούσα Πάνο ότι εμείς της επαρχίας δεν μπορούμε να περάσουμε στα πανεπιστήμια. Θεωρούσα ότι αυτό είναι προνόμιο μόνο των πόλεων. Αλήθεια σου λέω. Και αφού πέρασε η αδερφή μου λέω «Άρα γίνεται, δώσε και εσύ». 

Και πού ήθελες να περάσεις;

Ακαδημία, ακαδημία ήθελα. Πέρασε η αδερφή μου τυχαία στην Τρίπολη και εγώ το έβαλα σαν πρώτο σκοπό, σαν πρώτη επιλογή την Τρίπολη. Και φοιτήσαμε μαζί της Τριπόλεως το σχολείο. 

Εκείνη την εποχή, σε ποια άλλα μέρη υπήρχαν Παιδαγωγικές Ακαδημίες πλην της Τρίπολης;

Παιδαγωγικές Ακαδημίες υπήρχε εκτός από τη Μαράσλειο στην Αθήνα υπήρχε: στην Πάτρα, υπήρχε στα Γιάννενα, στη Λαμία, στη Φλώρινα, στη Μυτιλήνη, στην Αλεξανδρούπολη, αυτά.

Και πώς τα πήγες τελικά στην εξέταση;

Στην πρώτη φορά λέμε; 

Στην πρώτη φορά.

Λοιπόν, στην πρώτη φορά ενώ δεν το πολυείχα τόσο ζεστά έπαθα μου συνέβη κάτι που δεν θα το ξεχάσω ποτέ. Είχα τυχαία είχα αφήσει, όχι τυχαία δεν προλάβαινα ίσως δεν το θεωρούσα και σημαντικό ένα κομματάκι, μια παράγραφο αδιάβαστη στην ιστορία και αυτήν την έβαλαν σαν θέμα.Όταν το άκουσα ότι έβαλαν αυτό που είχα αφήσει εγώ αδιάβαστο, έκλαιγα πάνω στην κόλλα είχα απογοητευτεί έλεγα «Να τα παρατήσω και να φύγω». Μετά λέω «Γεωργία γράψε ό,τι ξέρεις». Από τις τέσσερις ερωτήσεις έγραψα τις τρεις και πήρα 15. Ή 15 ή 14 δεν θυμάμαι. Λοιπόν, κλαμένη έδωσα την κόλλα μου και βγήκα. Όταν βγήκαν όμως τα αποτελέσματα είχα παρ’ ολίγο... Παρ’ ολίγο να περάσω και εγώ. Πέρασε η αδερφή μου εκείνη τη χρονιά. Παρ‘ ολίγο να περάσω και εγώ. Και είπα «θα ξαναδώσεις για δεύτερη φορά». Και έδωσα τη δεύτερη και πέρασα με πολύ καλή σειρά.

Από μικρή τι ήθελες να γίνεις επαγγελματικά όταν μεγαλώσεις;

Δασκάλα, δασκάλα. Είχαμε κάποτε σε μια αποθήκη που είχε ο πατέρας μου πεπιεσμένο χαρτί στον τοίχο και εγώ έπαιρνα κιμωλίες γιατί πουλούσε ο πατέρας μου και κιμωλίες και έκανα μάθημα κάτω. Έγραφα συνέχεια στο πεπιεσμένο χαρτί και το ‘σβηνα με κάτι κάλτσες παλιές και ξανάγραφα και ξανάσβηνα. Έκανα μάθημα στο χαρτί, ενώ η αδερφή μου φύλαγε το μαγαζί. Εγώ κατέβαινα κάτω στο υπόγειο και έκανα μάθημα. 

Την πρώτη φορά που προσπάθησες σε εξετάσεις, όταν βγήκαν τα αποτελέσματα τι ακριβώς αισθάνθηκες;

Αν είχα γράψει σε ένα μάθημα μισή μονάδα περισσότερο θα περνούσα ουυ, πολύ άνετα. Λίγο, λίγο έπρεπε να είχα ακόμη γράψει, ούτε μισή μονάδα, και να είχα μπει μέσα. Εε μου στοίχισε, αισθάνθηκα απογοήτευση.

Και πού στόχευες; Σε ποια σχολή στόχευες;

Στην Ακαδημία.

Σε ποιο μέρος; 

Όπου και να περνούσα Ακαδημία τότε, επειδή είχε περάσει η αδερφή μου στην Ακαδημία της Τριπόλεως, θα ερχόμουν στην Τρίπολη κι εγώ. Έπιανα θυμάμαι την Ακαδημία της Μυτιλήνης και της Φλώρινας, αν είχα γράψει μισή μονάδα περισσότερο. Και αφού υπήρχε η αδερφή μου θα ερχόμουν κι εγώ στην Τρίπολη. Αλλά δεν πειράζει. Πήγα μεταλυκειακό…

Με το θεσμό της μεταγραφής;

Ναι, ναι, ναι, με το θεσμό της μεταγραφής θα ερχόμουν κι εγώ στην Τρίπολη.

Οι γονείς σου πώς σου συμπεριφέρθηκαν όταν βγήκαν τα αποτελέσματα της πρώτης σου εξέτασης;

Δυστυχώς οι γονείς μου δεν... Θέλω να πω δυστυχώς δεν χαρήκαμε της αδερφής μου την επιτυχία γιατί είχαμε τη στεναχώρια τη δική μου. Αλλά δεν πειράζει, την άλλη χρονιά γιορτάσαμε και για τις δύο μαζί. Θέλω να πω οι γονείς μου ναι μεν χάρηκαν για την αδερφή μου που πέρασε, ναι μεν στεναχωρήθηκαν για μένα που δεν πέρασα. Γιατί και η αδερφή μου εντάξει… Έδωσα όμως και πέρασα την άλλη χρονιά και έγιναν τα πράγματα ωραία.

Οπότε μας λες πως αποφάσισες να ξαναδώσεις.

Αμέσως, αμέσως. Δηλαδή είδα ότι αυτό που θεωρούσα ακατόρθωτο, να κατορθώνεται! Γιατί στο μυαλό μου θεωρούσα ότι μόνο τα παιδιά της Αθήνας είχαν δικαίωμα να σπουδάσουνε. 

Σε ποιον εκπαιδευτικό χώρο πήγαινες για να κάνεις επαναλήψεις και τα μαθήματά σου, έτσι ώστε να προετοιμαστείς κατάλληλα για τη δεύτερή σου εξέταση;

Λειτουργούσε τότε το Μεταλυκειακό, στο 3ο Γυμνάσιο της Τριπόλεως. Μεταλυκειακό ήτανε. Οι καθηγητές μας έκαναν μάθημα έτσι λίγο… Ιστορία για να τα ξαναθυμηθούμε και γι’ αυτά… Ερχόμασταν εμείς από το χωριό, καλά μη νομίζεις ότι, πηγαίναμε στο Μεταλυκειακό βέβαια αλλά κάναμε και τις βόλτες μας με τις φίλες μου την Ελένη τη Μήτσου που σου ‘πα και με την Κική τη Σπυροπούλου. Κάναμε τις βόλτες μας στην Τρίπολη και ξαναγυρίζαμε το βράδυ. Και μετά το Μεταλυκειακό και μετά τις βόλτες. Εντάξει, πέρασε η χρονιά αμέσως. 

Σε ποιον εκπαιδευτικό χώρο γινόντουσαν τα μαθήματα του Μεταλυκειακού στην Τρίπολη;

Στο Γυμνάσιο Θηλέων. Στο 3ο Γυμνάσιο, Λύκειο. Στο 3ο Γυμνάσιο ήτανε τότε, 3ο Γυμνάσιο.

Και πώς ερχόσουν, από τη Βλαχοκερασιά που έμενες, στην Τρίπολη για το Μεταλυκειακό;

Με το λεωφορείο που ερχότανε στο χωριό των τριών, που άφηνε εμάς τους μαθητές πήγαινε στην Κολλίνα και ξαναγύριζε από την Κολλίνα. Και στον γυρισμό από την Κολλίνα έπαιρνε και όσους ήθελαν Βλαχοκερασιώτες να πάνε στην Τρίπολη. 

Πλήρωνες εισιτήριο για το λεωφορείο;

Είχαμε κάρτα ότι ήμασταν του σχολείου πάλι.

Τι ώρα ερχόταν το λεωφορείο και σας έπαιρνε από τη Βλαχοκερασιά;

Που γύριζε από τις Κολλίνες, 15:45.

Και τι ώρα γυρίζατε από την Τρίπολη στη Βλαχοκερασιά;

Τότε δεν είχε της Βλαχοκερασιάς. Παίρναμε τυχαία σπαρτιάτικο που ερχότανε από Αθήνα, Σπάρτη. Περνούσε μέσα από την Τρίπολη και σταματούσαμε εμείς και μας έπαιρνε, και μας άφηνε στον Παπαντώνη στη διασταύρωση. Εκεί μας περίμενε ο πατέρας της φίλης μου της Κικής που ήταν ταξιτζής και μας πήγαινε πολλές φορές.

Παράλληλα με τα μαθήματά σου στο Μεταλυκειακό στην Τρίπολη, είχες τη δυνατότητα να κάνεις και βόλτες στην Τρίπολη;

Εε βέβαια κάναμε και τη βόλτα μας. Το τερπνόν μετά του ωφελίμου.

Και περνάει ο καιρός και πλησιάζει η εξέταση για δεύτερη φορά. Ποια ήταν τα συναισθήματά σου προτού ξεκινήσει η εξέταση;

Είχα καλύτερα εφοδιαστεί βέβαια, είπα «Έφτασε ο κόμπος στο χτένι, τώρα πρέπει να γίνει αυτό που πρέπει να γίνει», είχα κάνει τον σταυρό μου, και έδωσα. Δύο μαθήματα έδωσα, την ιστορία και τα αρχαία. [02:00:00]

Γιατί έδωσες δύο μαθήματα ενώ την προηγούμενη χρονιά έδωσες τέσσερα μαθήματα που μας είπες;

Γιατί στα δύο είχα γράψει 19, δεν χρειαζότανε, κάναμε αναβαθμολόγηση, δεν ξαναέδωσα κανονικά.

Οι γονείς σου πώς σου συμπεριφερόντουσαν όταν είχες τη χρονική διάρκεια της εξέτασης; Στο σπίτι τι συναισθήματα επικρατούσαν;

Ποτέ οι γονείς μου δεν με άγχωσαν, ποτέ δεν με μάλωσαν, απεναντίας στεναχωριόντουσαν με το άγχος μου και με τη στενοχώρια τη δική μου. Αυτό στεναχωριόντουσαν. 

Ένιωθες υποστήριξη από τους γονείς σου;

Η μητέρα μου τα έκανε όλα, μας έφερνε το γάλα, μας… Όλα μας τα έκανε, ποτέ δεν ζήτησε να της κάνουμε κάτι. Όχι όλα μας τα έκανε και έλεγε «Διαβάστε, διαβάστε, διαβάστε». Αυτό μας έλεγε συνέχεια.

Και ποια ήταν τελικά τα αποτελέσματα σε αυτή τη δεύτερη προσπάθειά σου στην εξέταση; 

Τα αποτελέσματα; Με πήρε το πρωί τηλέφωνο μία πρώτη μου ξαδέρφη, είχε παντρευτεί έναν δημοσιογράφο που δούλευε στο Βήμα, και χωρίς εγώ να ξέρω, αυτωνών είχανε πάει τα μαθήματα, του είπε φαίνεται η θεία μου… Τον είχε τσιγκλήσει η θεία μου, η πεθερά του, κι είχε ψάξει κι είχε δει το όνομά μου που είχε πάει εκεί πέρα ότι πέρασα στην Παιδαγωγική Ακαδημία της Τριπόλεως, και με είχε πάρει πρωί πρωί τηλέφωνο, πριν πει το ράδιο κάτι. Ένιωσα τόση χαρά, τόση χαρά, πετούσα από τη χαρά μου. Και δεν πίστευα ότι πέρασα. Μέχρι που γράφτηκα στην Ακαδημία, δεν πίστευα ότι είχε γίνει το όνειρό μου πραγματικότητα. Γιατί ήταν όνειρο, ήταν όνειρο. Σου λέει δεν σπούδαζαν. Της Αθήνας τα παιδιά, των πόλεων. Μα να σπουδάσουμε εμείς από το χωριό; Ήτανε κατόρθωμα. 

Πώς γιόρτασες την ημέρα που βγήκαν τα αποτελέσματά σου, και πέρασες στην Παιδαγωγική Ακαδημία της Τρίπολης;

Τότε χάρηκε και η αδερφή μου, γιατί στης αδερφής μου δεν είχαμε… Εμένα που ΄χα στο παρά τρίχα, χάρηκε και η αδερφή μου και όλοι αυτοί, κι είχαμε πάει μία μεγάλη βόλτα στου Παπαντώνη στο Τουριστικό που είναι και κοντά στο χωριό, κι είχαμε φάει σουβλάκια κι αυτά, κι είχαμε περάσει πολύ ωραία.

Σε ποιο χρονικό έτος πέρασες τη δεύτερη φορά τις εξετάσεις για την Παιδαγωγική Ακαδημία της Τρίπολης; 

Ωραία, πέρασα τη σχολική χρονιά ΄83-΄84. Το ΄84.

Οπότε συνεχίζοντας τη συζήτησή μας, τον Οκτώβριο του 1984 κάνεις εγγραφή στην Παιδαγωγική Ακαδημία της Τρίπολης. Σωστά;

Ναι, ναι.

Με ποιον τρόπο έγινε η εγγραφή σου;

Δεν θυμάμαι κάτι ιδιαίτερο. Χαρτιά και τέτοια, δεν θυμάμαι έτσι… Είχαν πάει τα ονόματα από το… Δεν πήγαμε κάτι, δεν χρειάστηκε να ψάξουμε εμείς να πάμε κάτι χαρτιά αυτά… Είχαν πάει τα ονόματα. Τώρα τι μπορεί να πήγαμε εμείς δεν το θυμάμαι έτσι. Πάντως δεν χρειάστηκε πολλά γιατί τα ονόματα ήτανε έτοιμα.

Χρειάστηκε να πας αυτοπροσώπως στη γραμματεία της Παιδαγωγικής Ακαδημίας στην Τρίπολη για να δηλώσεις τα προσωπικά σου στοιχεία; 

Ναι αυτό χρειάστηκε, αλλά θέλω να πω δεν χρειάστηκε… Δηλαδή το βασικό ήταν ότι είχαμε περάσει, τώρα τα υπόλοιπα…

Θεωρείς ότι ήταν γραφειοκρατικές διαδικασίες.

Ναι, ναι, ναι, που δεν τις θυμάμαι τώρα εγώ έτσι σαν κάτι ιδιαίτερο.

Ποιες ήταν οι παρέες σου στην Ακαδημία Τρίπολης;

Οι παρέες μου… Είμασταν οκτώ τμήματα εμείς στο Α' έτος. Λοιπόν, το Β' έτος έμενε στο καινούριο κτήριο της Παιδαγωγικής Ακαδημίας που έφτιαξαν, αλλά έμενε το δεύτερο έτος και το μισό το πρώτο. Τα δύο τελευταία τμήματα του πρώτου, το Α7 και το Α8, έμεναν στη διπλανή πολυκατοικία στον τέταρτο όροφο. Αλλά εγώ επειδή είχα την αδερφή μου και τη φίλη μας τη Μαρία τη Σπυροπούλου, συμφοιτήτρια της αδερφής μου και φίλη μας όλων, κι εμένα το ίδιο, δεν πήγαινα στον τέταρτο όροφο της πολυκατοικίας, –γιατί άμα ανέβαινα εκεί πάνω και ξανακατέβαινα κουραζόμουνα– πήγαινα στο Α6, στο άλλο τμήμα για να είμαι στο διάλειμμα μαζί με την αδερφή μου και τη Μαρία. Πήγαινα μόνο στα υποχρεωτικά από κει. Δηλαδή δεν ήταν υποχρεωτικό να είσαι ντε και καλά στο τμήμα σου. Μόνο στις ώρες που έπρεπε να έχεις παρουσία, επήγαινα τότε εκεί εντάξει. Δηλαδή έκανα το μάθημα σε ένα άλλο τμήμα για να είμαι στο ίδιο οίκημα με την αδερφή μου και τη φίλη μας τη Μαρία. Εντάξει δεν ήτανε θέλω να πω… δεν ήτανε αναγκαστικά όλα όπως μας το λέγανε να το κάνουμε. Αφού κοιτούσα η ίδια ύλη ήτανε, δεν με πειράζει, έκανα στο δίπλα.

Θυμάσαι να μας πεις κάποια μαθήματα που παρακολούθησες στην Ακαδημία;

Βέβαια. Παιδαγωγική, Διδακτική, Ειδική Διδακτική, Ψυχολογία, καλά Θρησκευτικά κάναμε, Υγιεινή κάναμε, Γυμναστική κάναμε, αθλητικές δραστηριότητες, Φιλοσοφία το είπα; Δεν θυμάμαι. 

Μπορείς να μας πεις κάποια ονόματα καθηγητών που είχες στην Ακαδημία;

Βέβαια. Ο Σπύρος Βαρδουνιώτης, Ψυχολογία. Ο Κοτσιομύτης Γεώργιος, Κοτσιομύτης Γεώργιος, ο καθηγητής μας ο Παλυβός. Η Παλυβού ήταν μουσικός μετά η άλλη που την είχαμε.

Οι κτιριακές εγκαταστάσεις στην Ακαδημία ήτανε καλές για τα δεδομένα της εποχής εκείνης;

Εμείς, η χρονιά μου, δεν πήγε στο παλαιό κτίριο της Παιδαγωγικής Ακαδημίας. Πήγαμε στα δίπλα. Ήταν πολύ καλά, ήταν καινούρια κτίρια, ήταν πολύ καλά. Εκεί που είναι τώρα το 4ο Λύκειο. Εκεί. 

Τα βιβλία σου στην Ακαδημία ως φοιτήτρια που διάβαζες, σου τα μοίραζαν δωρεάν ή τα αγόραζες;

Δωρεάν, δωρεάν. Και ήτανε κάτι μεγάλα βιβλία, όλα δωρεάν όμως. Βαριά, μεγάλα.

Περίπου μπορείς να μας πεις στο έτος που πέρασες στην Παιδαγωγική Ακαδημία πόσοι άλλοι φοιτητές πέρασαν μαζί σου;

Τριακόσιοι;

Κατά προσέγγιση τριακόσια άτομα.

Εκεί είναι, εκεί είναι.

Και υπήρχαν και αρκετές κοπέλες; 

Οι περισσότερες ήταν κοπέλες.

Υπήρχαν ωστόσο και άντρες φοιτητές;

Ναι υπήρχαν. Όχι… Ίσως μισοί-μισοί, υπήρχαν και κορίτσια και αγόρια, ναι ήτανε.

Και τα κορίτσια και τα αγόρια κάνανε από κοινού μαθήματα σε αμφιθέατρα;

Δεν κάναμε σε αμφιθέατρο συνήθως, γινόταν σε τάξεις. Σε αμφιθέατρο γινότανε αν κάναμε κάτι όλα τα τμήματα μαζί και θέλαμε να δείξουμε. Αλλά εμείς κάναμε σε τάξεις τα μαθήματα και σε ομάδες ανάλογα, πηγαίναμε και παρακολουθούσαμε μαθήματα σε δημοτικά. Ήμασταν χωρισμένοι δηλαδή… Εσύ θα παρακολουθήσεις το τάδε δημοτικό η τάδε ομάδα, στο 1ο, στο 2ο, στο 3ο, στο 4ο, που πηγαίναμε και παρακολουθούσαμε και σχολεία ορισμένα και τάξεις των σχολείων ορισμένες. Γιατί ο καθένας πήγαινε… δεν πηγαίναμε όλοι μαζί… πήγαινε με σειρά στο τάδε σχολείο στον τάδε δάσκαλο στην τάδε τάξη να παρακολουθήσει.

Αυτό ήταν κάτι σαν σήμερα που έχουν οι φοιτητές την πρακτική τους άσκηση;

Ναι, ναι.

Πώς ένιωθες που ήσουν φοιτήτρια στην Τρίπολη; Σε μία πόλη που απ’ ότι μας είπες πριν την ήξερες διότι πήγαινες και Μεταλυκειακό στην Τρίπολη…

Ναι. Εε δεν υπήρχε λόγος, δεν ήθελα εγώ να φύγω να ζήσω φοιτητική ζωή, αφού είχα εδώ την αδελφή μου, είχα εδώ την οικογένειά μου. Δεν είχα ιδιαίτερη επιθυμία να βρεθώ στα Γιάννενα και να ζήσω τη φοιτητική ζωή, να τη γνωρίσω. Καλά ήτανε και εδώ. 

Όσο ήσουν φοιτήτρια…

Γιατί δεν ήθελα να σπουδάσω και κάτι άλλο, αφού γινόταν δασκάλα εδώ γιατί να πάω;

Όσο ήσουν φοιτήτρια στην Τρίπολη, που έμενες;

Όπως σου είπα ότι είχαμε τη φίλη μας, η αδερφή μου, μία κοπέλα που πήγαινε μαζί στην ίδια τάξη, τη Μαρία τη Σπυροπούλου, λοιπόν η Μαρία είχε σπίτι εδώ στην Τρίπολη νοικιάσει και μέναμε. Ή και οι τρείς εδώ στο σπίτι της Μαρίας ή και οι τρείς στη Βλαχοκερασιά, στο σπίτι το δικό μας. Και κοιμόμασταν μάλιστα και στο ίδιο κρεβάτι και οι τρείς με τη Μαρία. Η Μαρία, η αδερφή μου κι εγώ. Και οι τρείς. Αυτές ήταν οι φίλες μου, εγώ είχα τις φίλες μου, την αδερφή μου και τη φίλη μας. 

Η συγκοινωνία της Τρίπολης με τη Βλαχοκερασιά γινόταν με τα λεωφορεία;

Ναι με τα λεωφορεία. Και μάλιστα μας έλεγε ο πατέρας μου «Αφού θα ΄ρθείτε πηγαίνετε στου Γεωργαντά, ένα μαγαζί με ψιλικά, και φέρτε μου εκείνο, εκείνο και εκείνο». Και πηγαίναμε εμείς και εφόδια στον πατέρα μου στις τσάντες. Οδοντόκρεμες, που ήθελε… ό,τι ήθελε για το μαγαζί, ξέρεις, πακέτα.

Όσο ήσουν φοιτήτρια και χρησιμοποιούσες το λεωφορείο, πλήρωνες κανονικό εισιτήριο;

Όχι, είχα την κάρτα μου ότι ήμουν σπουδάστρια.

Και ήταν δωρεάν το εισιτήριο;

Ναι δωρεάν. Τότε δεν ήμασταν... Δεν λεγόμασταν φοιτήτριες εμείς της Ακαδημίας, ήμασταν σπουδάστριες. Γιατί η Ακαδημία ήτανε δύο έτη. Αργότερα που κάναμε την εξομοίωση γίναμε τετραετούς φοιτήσεως και πλέον με το δίπλωμα το άλλο το… Το πτυχίο το άλλο. Ήμασταν σπουδάστριες. 

Θα ήθελα να μου πεις λίγα λόγια για τις βόλτες σου στην Τρίπολη, και τη διασκέδασή σου στην Τρίπολη, ως φοιτήτρια.

Ως φοιτήτριες, κι όχι μόνο εμείς η παρέα μας οι τρείς, οι πέντε… Όλα τα παιδιά... Πρέπει να ήσουνα πολύ σπασικλάκι για να πηγαίνεις συνέχεια στους καθηγητές. Πηγαίναμε οπωσδήποτε εκεί που έπρεπε να είναι υποχρεωτικό, σε διδασκαλίες, σε… που βάζανε υπογραφή οι άλλοι δάσκα[02:10:00]λοι κι αυτά… Αλλά κάναμε και πολλές καφέ. Δηλαδή πηγαίναμε το πρωί άντε οχτώ με δέκα μάθημα. Εγώ τότε έκανα παρέα και με δύο αγόρια συσπουδαστές μου. Λοιπόν, και ενώ εγώ με τα αγόρια, που ήμασταν στην ίδια ηλικία, στην ίδια χρονιά, είχαμε υποχρεώσεις και υπογραφή ας πούμε, έπρεπε να έρθουν οπωσδήποτε παρουσία η Μαρία και η αδερφή μου είχαν τελειώσει, και λέγανε «Εμείς πάμε εκεί. Καθήστε εσείς και ελάτε μετά». Δηλαδή, θέλω να πω ότι κάναμε τα υποχρεωτικά μας και τσούκ! Να βγούμε στη βόλτα μας, στο «Σαλέ». Στο «Σαλέ», στο «Τουριστικό…». Και σου λέω επειδή τα κορίτσια φεύγαν νωρίτερα, πήγαινα κι εγώ, γιατί είχα στο πρώτο έτος είχα φίλους το συμμαθητή μου… Δύο συμμαθητές μου έτσι που είχανε… Σπουδαστές. Και πηγαίναμε και συναντιόμασταν εκεί. Δηλαδή δεν ήμουνα όλες τις ώρες στο σχολείο. Στα υποχρεωτικά, πήγαινα στα σχολεία. 

Είχατε συγκεκριμένες ώρες και μέρες μάθημα στην Ακαδημία ή το πρόγραμμα άλλαζε ανά τακτά διαστήματα;

Όχι πάντοτε είχαμε Ακαδημία, πάντοτε σαν το Λύκειο. Πάντοτε. Αλλά ήτανε οι τάδε ώρες που θα πας εσύ για διδασκαλία σε εκείνο το δημοτικό ή στο άλλο δημοτικό ή σε άλλο. Αυτά αλλάζανε.

Ποια ήταν η συμπεριφορά των ντόπιων Τριπολιτσιωτών προς τους φοιτητές και τις φοιτήτριες; 

Εντάξει εγώ είχα γνωστούς, Τριπολιτσιώτισσα ήμουν κι εγώ εν μέρει, Τριπολιτσιώτες κι αυτοί, αλλά τα κορίτσια τα άλλα ή τα άλλα παιδιά που είχαν έρθει από άλλα μέρη οι Τριπολιτσιώτες τα κοιτούσανε… Δεν ξέρω, πώς να βγάλουν χρήματα περισσότερα από αυτούς, τις κοπέλες πώς να τις πιάσουνε φιλενάδες… Δεν ξέρω εγώ δεν είχα… Καλά εμείς είχαμε την παρέα μας με τη Μαρία και την αδερφή μου και τους φίλους μας, δεν είχαμε ανοιχτεί σε πιο πολλούς, αλλά από τα άλλα κορίτσια τις σπουδάστριες που είχα ακούσει. Τις φλέρταραν, μερικές παντρεύτηκαν κιόλας εδώ. Άλλες ήθελαν να τις εκμεταλλευτούνε με τα σπίτια που νοίκιαζαν. Δεν ξέρω, δεν ήτανε τόσο… Τόσο φιλικοί. 

Η Τρίπολη παρείχε— 

Τότε είχε υψηλές ανεβάσει τιμές, υψηλές ανεβάσει τιμές εκεί κάτι ενοικιαζόμενα διαμερίσματα κάτι τέτοια.

Η Τρίπολη παρείχε ασφάλεια ή ήτανε μία επικίνδυνη πόλη εκείνη την περίοδο που ήσουν φοιτήτρια στην Τρίπολη;

Όχι, όχι. Ασφάλεια, ασφάλεια. Δεν είχαμε κάτι να φοβόμαστε.

Οι δρόμοι στην Τρίπολη ήτανε χωμάτινοι ή είχε έλθει ασφαλτόστρωση;

Όχι, όχι. Άσφαλτος… Άσφαλτος στρωμένη.

Που τρώγατε ως φοιτήτριες; 

Ως φοιτήτριες; Όταν καθόμασταν είπαμε, καθόμασταν ή στο σπίτι της Μαρίας ή... Όταν καθόμασταν, τρώγαμε στο σπίτι, επειδή άρεσαν στα δύο άλλα κορίτσια –εμένα όχι τόσο πολύ– τα μακαρόνια, με είχαν ταράξει στη μακαρονάδα. Αλλά κάθε βράδυ βγαίναμε έξω, τα περισσότερα βράδια, σχεδόν όλα δηλαδή, βγαίναμε έξω και πηγαίναμε ή στην Τριπολιτσιώτικη Γωνιά ή σε άλλα έτσι… σουβλατζίδικα αυτά… και παίρναμε όχι γύρο τότε, δεν ήτανε γύρος, δεν ήτανε τόσο γνωστός. Παίρναμε σουβλάκια, πατάτες, πίτσα. Τους άρεσε και η πίτσα εκτός από τη μακαρονάδα τα κορίτσια. Τρώγαμε. 

Υπήρχε τότε στην Τρίπολη κάποιο υπαίθριο σινεμά, κινηματογράφος;

Υπήρχανε αλλά εμείς δεν πηγαίναμε σινεμά, δεν είχαμε πάει. Υπήρχαν όμως, υπήρχανε ναι.

Φοιτητικές παρατάξεις υπήρχαν στην Παιδαγωγική Ακαδημία;

Υπήρχανε βεβαίως, η ΠΑΣΚ, η ΔΑΠ-ΝΔΦΚ… Υπήρχανε, υπήρχανε ναι.

Πριν που μιλήσαμε για το φαγητό, υπήρχε κάποιο κτίριο που λειτουργούσε ως πανεπιστημιακό εστιατόριο; 

Όχι. Οι σπουδαστές εδώ στην Τρίπολη έτρωγαν έξω στις… Αφού σου λέω όταν πηγαίναμε κάπου βλέπαμε πάντοτε σπουδαστές, και στο Σαλέ, και στις ταβέρνες σ’ όλα οι σπουδαστές ξεχύνονταν στην Τρίπολη και τη γέμιζαν με χρήματα, με πνοή, με κίνηση, με αέρα, με δροσιά από τις κοπέλες. Είχε άλλη ζωή η Τρίπολη τότε.

Πανεπιστημιακές εστίες λειτουργούσαν στην Τρίπολη;

Όχι, όχι. Δεν υπήρχαν αυτά. 

Όταν έδωσες το πρώτο σου πανεπιστημιακό μάθημα, τι συναισθήματα είχες;

Όχι δεν φοβόμουνα, μόνο που έπρεπε να διαβάζω, όχι δεν φοβόμουνα. Δεν ήτανε κάτι ιδιαίτερο. Είχα δώσει και άλλα μαθήματα, το ίδιο πράγμα ήτανε.

Όταν είχες εξεταστική ποια ήταν τα συναισθήματά σου;

Ότι είχα άγχος και κούραση, είχα. Άγχος και κούραση, όπως όλες τις φορές, υπήρχαν αλλά έλεγα «Αφού μπήκα θα βγω, πάει στο καλό πάει, θα τα καταφέρω». 

Ποιος ήταν ο τρόπος εξέτασης των πανεπιστημιακών μαθημάτων;

Όπως ήτανε και στο λύκειο, το ίδιο, στα θρανία έτσι με σειρά, με καλυμμένα ονόματα, με επιτήρηση, με θέματα, με επιλογές θεμάτων, με υποχρεωτικές απαντήσεις, έτσι.

Όταν βγήκε το τελευταίο μάθημα και το είχες περάσει, τί αισθάνθηκες;

Επιτέλους τα κατάφερα, το όνειρό μου πραγματικότητα, θα μπορέσω πλέον να δουλέψω.

Τι αισθάνθηκαν οι γονείς σου για σένα όταν τους παρέδωσες το πτυχίο σου;

Ανακούφιση και το όνειρό μου έγινε πραγματικότητα, οι γονείς μου. Και μετά από μία μεγάλη!! στεναχώρια που είχαν περάσει, ήταν η πρώτη φορά που ευχαριστήθηκαν. Όχι ευχαριστήθηκαν, που ικανοποιήθηκαν, που ένα όνειρό τους δε γκρεμίστηκε.

Δύο χρόνια φοίτησες στην Ακαδημία;

Ναι δύο. 

Και μετά ποιες ήτανε οι σκέψεις σου για τη μετέπειτα πορεία στη ζωή σου;

Ήθελα να δουλέψω για να προσφέρω στην κοινωνία. Είχα πολύ αγάπη εγώ για τη δουλειά μου, για τα παιδιά και να σου πω κάτι; Δεν ήθελα τόσο πολύ να προσφέρω γνώσεις, τις γνώσεις τις βρίσκουνε. Ήθελα να κάνω καλά παιδιά με ήθος, με συμπεριφορά καλή, να αγαπούν τους άλλους, να έχουν ευγένεια, διακριτικότητα, δηλαδή οι μαθητές μου πραγματικά και στα σχολεία... Είχα τα καλύτερα παιδιά νομίζω. Δεν είχα παλιόπαιδα, δεν τα άφηνα να γίνουν παλιόπαιδα, δηλαδή τους έκοβα τη φόρα στις αυθάδειες και στις άσχημες πράξεις. 

Λίγο πριν μας είπες πως οι γονείς σου πέρασαν μία έντονη στεναχώρια…

Όχι απλώς στεναχώρια... Υπάρχει μεγαλύτερο κακό από αυτό που πέρασαν;

Θα ήθελες να μας μιλήσεις λίγα παραπάνω λόγια για αυτό το γεγονός;

Όταν… Αυτό δεν θέλω να το κουβεντιάσω γιατί πονάει και καλύτερα να το αφήσουμε. 

Το σέβομαι απόλυτα!

Βάλτε αποσιωπητικά και τελείωσε. Πάντως ήταν κάτι πολύ μεγάλο, πολύ βαθύ, πολύ οδυνηρό. Άστο.

Το σέβομαι απόλυτα! Θα ήθελα τώρα να μου πεις, διότι όπως έχουμε πει γεννήθηκες το 1965, θα ήθελα να μου πεις εάν θυμάσαι τις πρώτες τηλεοράσεις στο χωριό. 

Ααα τηλεοράσεις. Δεν είχαμε τηλεόραση στο σπίτι μας αλλά απέναντι απ’ το σπίτι μας υπήρχε καφενείο. Λοιπόν εκεί θυμάμαι, το 69 θυμάμαι που πάτησε ο άνθρωπος στο φεγγάρι, είχε μαζευτεί όλο το χωριό και κοιτάγαμε από μία τηλεόραση, όχι μεγάλη μέτρια ήτανε, αλλά το γεγονός ότι υπήρχε τηλεόραση είχαμε μαζευτεί εκεί και θυμάμαι να βλέπω άνθρωπο που πάτησε στο φεγγάρι.. Το θυμάμαι.. Το '69 ήμουν 4 χρονών. Κι όμως θυμάμαι τον άνθρωπο στο φεγγάρι, το θυμάμαι που το έβλεπα από την τηλεόραση. Τι άλλο μου είπες να θυμάμαι από την τηλεόραση;

Τι παρακολουθούσες στην τηλεόραση; 

Όχι εκτός από το... Να πω και κάτι άλλο που θυμάμαι από την τηλεόραση;

Βεβαίως.

Το '74 από το ράδιο θυμάμαι και από την τηλεόραση που τα έλεγε θυμάμαι που ήρθε ο Καραμανλής, που λέγανε «ήρθε ο Καραμανλής, μετά την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο». «Ήρθε ο Καραμανλής, ήρθε ο Καραμανλής». Και η τηλεόραση και ράδιο, αυτά θυμάμαι που έδειχνε τότε. 

Καταλαβαίνω πως κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών, που διήρκησε από το 1967 έως το 1974, ήσουν μικρό παιδάκι.

Ναι.

Ωστόσο, μπορείς να θυμηθείς εάν υπήρχαν, εάν είχαν πραγματοποιηθεί εάν υπήρχαν διάφορες αφίσες ή πλακάτ προπαγάνδας υπέρ του καθεστώτος; 

Ναι. Θυμάμαι ότι υπήρχε ο δικέφαλος αετός 21η Απριλίου. Πουλούσε ο πατέρας μου, όπως είπαμε είχε το μαγαζί, σπίρτα πουλούσε με το δικέφαλο αετό. Θυμάμαι ότι είχαν φέρει και αστυνόμοι στον πατέρα μου αυτό τον δικέφαλο αετό να τον βάλει στο γραφείο του ο πατέρας μου. Να το έχει στάμπα. Θυμάμαι ότι αυτοί ο δικέφαλος αετός υπήρχε παντού, δηλαδή και μέσα στο μαγαζί μας και στο καφενείο κρεμα[02:20:00]σμένα και η αφίσα του Γεωργίου Παπαδόπουλου, το πρόσωπό του.

Αυτό ήταν υποχρεωτικό; 

Τη στιγμή που ερχόταν ο αστυνόμος και έκανε έφοδο να δει αν έχουμε ασπρίσει μπροστά στο μαγαζί μας το πεζοδρόμιο, αν έχουμε όλες τις τιμές στους πελτέδες, ε κοίταζε άμα έχουμε και τη φωτογραφία και θα έκανε παρατήρηση άμα δεν την έχουμε. Όχι ότι το θέλαμε, θέλαμε να δείξουμε ότι το βάζουμε, γι’ αυτό την είχαμε.

Ραδιόφωνο, κατά τη δεκαετία του 1970 θυμάσαι εάν είχε κάποιος ραδιόφωνο στη Βλαχοκερασιά;

Είχε ραδιόφωνο σίγουρα, εάν όχι το καφενείο το απέναντί μας, είχε το καφενείο του Χρήστου του Μάνδρου λίγο πιο δίπλα και θυμάμαι ότι το έβαζε ο Χρήστος και ακούγονταν τραγούδια... Ναι. Υπήρχε ραδιόφωνο. 

Όταν συνέβησαν τα γεγονότα του Πολυτεχνείου το Νοέμβριο του 1973 στην Αθήνα, εσείς, και γενικότερα το χωριό στη Βλαχοκερασιά πληροφορήθηκε για τις εξελίξεις των γεγονότων;

Εγώ εκείνες τις ημέρες ήμασταν με τη μάνα μου στην Αθήνα στην αδερφή της και θυμάμαι επειδή είχε λάβει μέρος στην κυβέρνηση κάποιος από το χωριό μας, ο Αλέκος ο Τζαβέλας, ο Αλέξανδρος ο Τζαβέλας ήταν υπουργός, θυμάμαι που τον συζητούσαν, «Ααα ο Αλέκος από το χωριό μας» και αυτά. Δηλαδή θυμάμαι ότι κάτι λέγανε για κείνη την περίοδο, αλλά εγώ δεν καταλάβαινα ούτε μπορούσα να φανταστώ τι είχε γίνει. Απλά θυμάμαι εκεί στην αναστάτωση μέσα σε αυτό ήταν και ο Αλέκος ο Τζαβέλας, που ήταν απ’ το χωριό μας, ο υπουργός. Τίποτε άλλο. Δεν καταλάβαινα εγώ. Τι να καταλάβαινα; 

Όταν συνέβησαν τα γεγονότα της Κύπρου τον Ιούλιο του 1974, εσύ τι αναμνήσεις είχες από αυτή τη χρονική περίοδο;

Αυτή τη μέρα τη θυμάμαι πολύ καλά. Είχε έρθει ο αδερφός της μάνας μου από την Αμερική, ο θείος μου ο Γιώργος, και γιόρταζε ο γιός του ο Ηλίας και ο παππούς μου ο Ηλίας και είχαμε πάει στο ξωκλήσι του Άη-Λιά και γυρίζαμε και όταν γυρίσαμε στο χωριό ενώ είχαμε κανονίσει να φάμε όλοι τα γλυκά εκεί που γιόρταζε ο παππούς και ο θείος μου είχε και γενέθλια και αυτά ακούμε ότι «Έγινε εισβολή στην Κύπρο» και έπρεπε και ο πατέρας μου και ο άλλος αδερφός της μάνας μου να ετοιμαστούνε για επιστράτευση. Κλάματα, χαμός, κακό, όλοι έκλαιγαν, η μάνα μου έκλαιγε, ετοίμαζε τα πράγματα του πατέρα μου να φύγει, κλαίγαμε και εμείς, όχι απλώς κλαίγαμε, σπαρταράγαμε, δεν ξέραμε γιατί, γιατί μπήκανε οι Τούρκοι στην Κύπρο. Εγώ αυτό θυμάμαι. Δεν καταλαβαίνω γιατί έκλαιγα, έκλαιγα όμως πολύ.

Τι συναισθήματα είχες εκείνη την ημέρα; 

Έκλαιγα πολύ γιατί έλεγα «Ξανάρθανε οι Τούρκοι. Ξανάρθανε οι Τούρκοι». Φοβόμουνα όχι εμάς, την Κύπρο, όλη την Ελλάδα. Ότι ξαναήρθανε οι Τούρκοι.

Όταν έπεσε το Απριλιανό καθεστώς και αποκαταστάθηκε στην Ελλάδα η δημοκρατία, εσύ τι θυμάσαι από αυτή τη μετάβαση; 

Δεν θυμάμαι εγώ... Έλεγαν ότι «Έγινε κάτι με το Πολυτεχνείο», αλλά εγώ τότε δεν θυμάμαι πολλά. Θυμάμαι όμως ότι ένα βράδυ, το καλοκαίρι, λέει ο πατέρας μου άκουσε σε κάποιο ραδιόφωνο «Μη μιλάτε, μη μιλάτε, ήρθε ο Καραμανλής, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής» αυτό το θυμάμαι που το έλεγε ο πατέρας μου και το έλεγε ο πατέρας μου σαν μια ελπίδα σωτηρίας ας πούμε, ότι ήρθε ο Καραμανλής και θα βάλει τα πράγματα, θα τα φτιάξει καλύτερα, είχαμε όμως όλοι το πόνο από την εισβολή.

Ο πατέρας σου συμμετείχε στα στρατιωτικά γεγονότα της Κύπρου το 1974;

Όταν είπαμε ότι θα γίνει η επιστράτευση ετοιμάστηκε ο πατέρας μου του έβαλε η μάνα μου τα πράγματα, πήγε, αλλά ενώ πήγε είχε πάει από το χωριό μας τον γύρισαν πίσω γιατί είχε λευκό χαρτί λέει, δεν ξέρω…

Λευκό φύλλο πορείας εννοείτε;

Ναι λευκό φύλλο πορείας, δεν μπορούσε να... Σε άλλη φάση μπορεί να τον χρειαζόντουσαν, τον έδιωξαν όμως.

Τώρα θα ήθελα να σε ρωτήσω για τις εκλογές του 1981. Θέλω να μου πεις τι κλίμα επικρατούσε στο χωριό κατά τη διάρκεια διεξαγωγής των εκλογών του 1981. 

Εμείς είμαστε δεξιοί, πάντοτε ήμασταν δεξιοί και δεν είχαμε καταλάβει γιατί πρέπει να αλλάξει, ο Καραμανλής όλα ωραία τα είχε φτιάξει όλα καλά ήτανε. Αλά ο κόσμος, θυμάμαι και πολλοί χωριανοί μας, είχανε αγριέψει, ίσως ήτανε επειδή δεν ήτανε και δεξιοί. Ήθελαν να αλλάξουν τα πράγματα. Και όχι μόνο αυτοί και πολλοί άλλοι. Θυμάμαι, τώρα δεν θα σου πω ανθρώπους που ήτανε όλο με τη σημαία του ΠΑΣΟΚ και γυρίζανε και ήσουν εξελιγμένος όταν ήσουν ΠΑΣΟΚ, ΠΑΣΟΚ, ΠΑΣΟΚ, ΠΑΣΟΚ, τραγούδια, Αντρέας και αυτά και όπως έγιναν τα πράγματα, έδειξαν τα πράγματα, όλη η Ελλάδα ήθελε του ΠΑΣΟΚ την αλλαγή και ήρθε το ΠΑΣΟΚ με την αλλαγή. Καλά εγώ τότε είχα στεναχωρηθεί πάρα πολύ που βγήκε ο Ανδρέας και είχε πέσει η δεξιά. Ουυυ… 

Ποια ήταν τα συναισθήματα τα δικά σου και τι πιστεύεις πώς ήταν τα συναισθήματα των γονιών και των οικογενειακών σου φίλων όταν έπεσε η δικτατορία και αποκαταστάθηκε η δημοκρατία στο τόπο;

Ε όλοι ήθελαν να έρθει η δημοκρατία. Τώρα εντάξει μπορεί να μας κακοφάνηκε που βγήκε το ΠΑΣΟΚ αλλά το ότι ήρθε η δημοκρατία όλοι το θέλαμε, όλοι θέλαμε να φύγει η δικτατορία, αν και η δικτατορία έκανε έργα. Επί περίοδο δικτατορίας έγιναν έργα στο χωριό. 

Θυμάσαι κάποια έργα να μας πεις που έγιναν επί Χούντας;

Στο χωριό μας έγιναν και δρόμοι έγιναν, και η Χούντα πρώτα-πρώτα είχε πει «Θα δίνει και επίδομα για τα κορίτσια για προίκα των κοριτσιών». Θυμάμαι υδραγωγείο στο χωριό μας, έγιναν έργα.

Είχατε πάρει σαν κορίτσια εσείς…

Όχι, όχι

Χρήματα…

Όχι, όχι τίποτα.

Για την προίκα που μας είπες;

Όχι, όχι, απλά λέω ότι είχε το είχε σκοπό να το κάνει αυτό.

Με τις εκλογές του 1981 καθιερώθηκε στην πολιτική σκηνή του τόπου μας ο Αντρέας Παπανδρέου. Τι θυμάσαι από τον Αντρέα Παπανδρέου;

Ναι να σου πω. Eντάξει στεναχωρήθηκα που βγήκε το ΠΑΣΟΚ και που δεν βγήκα εγώ, ας πούμε αυτό που ήθελα εγώ, που ήμουν δεξιά, αλλά αφού το ήθελε ο κόσμος και αφού θα είναι καλό για την πατρίδα ας το δοκιμάσουμε. Ντάξει... Λοιπόν, ας το δοκιμάσουμε... Τι είπες τώρα;

Ποια ήταν τα αισθήματά σου γύρω από το πρόσωπο του Ανδρέα Παπανδρέου;

Ε στην αρχή… Μικρό παιδί εγώ τι να έχω και αυτά. Στην αρχή είχα θυμώσει με τον Αντρέα αλλά μετά ήρεμα και ψύχραιμα τον συμπάθησα γιατί ο Αντρέας ήταν πατριώτης δεν ήταν κακός, δεν πρόδωσε την πατρίδα ο Αντρέας εκεί που είπε «Βυθίσατε το ΧΟΡΑ». Ο Αντρέας ήταν πατριώτης. 

Θα ήθελα να σε ρωτήσω τώρα για τα συναισθήματά σου γύρω από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.

Τον μεγάλο τον Κωνσταντίνο Καραμανλή;

Τον μεγάλο.

Όταν ήρθε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο οποίος όπως έχω διαβάσει και σε σχόλιο ήτανε νευρικός, ήταν επιβλητικός, δεν του περνούσες του Καραμανλή αυτό που ήθελες. Και έριχνε και σκαμπίλι με τον τρόπο του ο Καραμανλής, δεν ήταν αστείο. Ήταν μια ελπίδα σωτηρίας για το χάλι που βρισκόμασταν και είχανε μπει τώρα και οι Τούρκοι στην Κύπρο ας τα διαπραγματευτεί αυτός. Εκεί ελπίζαμε. 

Θα ήθελα να μου μιλήσεις για τα επίπεδα της εγκληματικότητας στο χωριό τη δεκαετία του 1970 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980.

Εγώ δεν θυμάμαι ούτε εγκληματικότητα ούτε κλεψιά στο χωριό. Κανάς γύφτος άμα ερχότανε, έτσι γύφτισσες έτσι που λέμε, που ο πατέρας μου είχε μαγαζί ε δεν τους αφήναμε να μπουν και μέσα να καθίσουνε οι γύφτισσες γιατί, εντάξει, κλέβουνε. Αλλά εγκληματικότητα και κλεψιές και σεσημασμένα πράγματα δεν θυμάμαι, δεν υπήρχαν τότε. Δεν υπήρχαν τότε, όχι. 

Αυτοκίνητα και αμάξια θυμάσαι κατά τη δεκαετία του 1970 έως τα μέσα της δεκαετίας του '80 στο χωριό να κυκλοφορούν;

Υπήρχανε ελάχιστα. Ο μπάρμπα-Γιάννης o Zέππος είχε ένα, ο τρακτεράς, να φανταστείς τον λέμε «τρακτερά» επειδή είχε ένα τρακτέρ, και του ‘μείνε το όνομα τρακτεράς. Ε αυτά, υπήρχαν κάνα δυο τρακτέρ και κάνα δυο αγροτικά. Τίποτε άλλο. Δεν υπήρχαν αυτοκίνητα πολλά τότε. Και γαϊδούρια, ερχόντουσαν να ψωνίσουν στο μαγαζί τσιμέντα με γαϊδούρια, γιατί ο πατέρας μου είχε μαγαζί με τσιμέντα και φορτώνανε, τρία τσιμέντα και στο γαϊδούρι τα ‘βάζε. 

Κατάλαβα. Κάπου εδώ πιστεύω πως ολοκληρώσαμε τη συζήτηση που είχαμε...

Δεν ξέρω αν σε έκανα να φανταστείς και να καταλάβεις πώς ήταν τότε τα…

Με την... Με βοήθησες πάρα πολύ στην έρευνά μου. Θα ήθελα να ευχαριστήσω την κυρία Γεωργία Σουρλά διότι μου έδωσε πολύτιμες πληροφορίες γύρω από δύο βασικά ερωτήματα που είχα. Το πρώτο μου ερώτημα ήταν ποια... Πώς λειτουργούσε η δημόσια εκπαίδευση στην ελληνική ύπαιθρο [02:30:00]και συγκεκριμένα στην Πελοπόννησο τη δεκαετία του 1970 έως τα μέσα της δεκαετίας του 1980 και ένα άλλο ερώτημα ήταν ποια ήταν τα πρώτα βιώματα της πρώτης εικοσαετίας της ζωής της Γεωργίας Σουρλά. Θα ήθελα να σε ευχαριστήσω και πάλι. Βοήθησες πάρα πολύ στην έρευνα…

Να πω κάτι που το ξέχασα; Εκεί που λέγαμε για το δημοτικό σχολείο η χαρά μου ήταν απερίγραπτη όταν πήγαινα τον έλεγχο, το φύλλο που μας έδιναν, το ενδεικτικό, το ενδεικτικό, με 10, με άριστα, έτρεχα και εγώ σαν την Άννα και τη Λόλα στο παιχνίδι στο βιβλίο τη θυμάσαι την Άννα με τα κοτσιδάκια με άριστα;;… Έτσι έτρεχα και εγώ πάντοτε με 10, τα άριστα!. Δηλαδή πραγματικά, τρέχοντας με το ενδεικτικό μου να το δείξω ότι είχα άριστα 10, όπως στην Άννα. 

Γενικότερα θέλω να σε ρωτήσω όταν...

Θέλω να πω ότι εμείς χαιρόμασταν! Με το 10 μας.

Γενικότερα θέλω να σε ρωτήσω όταν γυρνάνε οι αναμνήσεις σου στα παιδικά και νεανικά σου χρόνια ποια συναισθήματα αναβλύζουν από μέσα σου;

Μα τι σου είπα; Τώρα, επειδή το είχα ξεχάσει, με συγκίνησε και λέω «Απ ξέχασα να του πω για το ενδεικτικό μου και το τρέχω σαν την Άννα». Νοσταλγία, χαρά που έζησα αυτά τα γεγονότα τα ευχάριστα και τα ωραία. Χαρά, όχι νοσταλγία, δεν ήθελα να ξανατρώω ξύλο, χαρά με είχαν οι δάσκαλοί μου και παρατηρήσεις μου έκαναν και με μάθαιναν, όλα χαρά που τα έζησα αυτά τα τότε που είναι διαφορετικά από το τώρα. Χαρά που σεβόμουν τον δάσκαλο και που τον ντρεπόμουν!

Καταλαβαίνω. Σε ευχαριστώ πάρα πολύ. Η αφήγησή σου μου έδωσε σημαντικές πληροφορίες πάνω στα βασικά ερωτήματα που είχα και θα ήθελα να σε ευχαριστήσω για ακόμα μία φορά. Οι πληροφορίες σου ήταν πολύτιμες. Ευχαριστώ πολύ!

Και εγώ σε ευχαριστώ που με άκουσες και πιστεύω ότι έτσι όπως τα λες να καταλάβατε τι χαρά ήταν το 10 το δικό μας, ενώ τώρα πάει στράφι η χαρά... Ευχαριστώ.