Καλησπέρα, βρισκόμαστε μαζί με τη Σοφία Παπαδοπούλου στην Θεσσαλονίκη, η ημερομηνία είναι 27 Ιουνίου του 2022 και εγώ είμαι η Ελένη Χαρχαρίδου, ερευνήτρια για το Istorima. Καλησπέρα!

Καλησπέρα!

Θα θέλατε να ξεκινήσουμε με μερικά λόγια για εσάς, να μας πείτε ποια είστε;

Είμαι η Σοφία Παπαδοπούλου, ασχολούμαι με το θεατρικό παιχνίδι, έχω ένα βεστιάριο με θεατρικά κοστούμια, είμαι μητέρα πέντε παιδιών στη Θεσσαλονίκη, αυτά. Ζω στη Θεσσαλονίκη, είμαι βέρα Θεσσαλονικιά, εδώ γεννήθηκα, εδώ μένω, εδώ εργάζομαι.

Τέλεια. Ωραία, θα ήθελα να ρωτήσω για αρχή αν το γεγονός ότι είστε μητέρα πέντε παιδιών είναι κάτι το οποίο προέκυψε ή που ονειρευτήκατε και προγραμματίσατε. 

Όχι, δεν ήτανε κάτι το οποίο προέκυψε, ήτανε κάτι το οποίο ήτανε προγραμματισμένο. Δηλαδή, ήτανε επιλογή μου το να κάνω πέντε παιδιά. Δεν ήταν, δηλαδή, ότι προέκυψε ένα παιδί και απλά το κράτησα. Το επιδίωξα, ήθελα να κάνω μεγάλη οικογένεια.

Και ποιες ήτανε οι καταβολές ή έτσι τα ερεθίσματα που μπορεί να σας έφεραν σε αυτή την θέση;

Προέρχομαι από πολύτεκνη οικογένεια, αλλά και του συζύγου μου η οικογένεια ήτανε τρίτεκνη. Οπότε, όταν γνωριστήκαμε και τα βρήκαμε μεταξύ μας, είχαμε πει ότι θέλουμε να κάνουμε μεγάλη οικογένεια, πράγμα που και κάναμε.

Και από την παιδική σας ηλικία, που μεγαλώνατε μαζί με πολλά ακόμα αδέρφια, ποιες είναι έτσι οι μνήμες που μπορεί να έχετε που σας κράτησαν να θέλετε να κάνετε κι εσείς μια τέτοια οικογένεια;

Είχα ωραίες αναμνήσεις από την οικογένειά μου. Ήτανε μια πολύ δεμένη οικογένεια. Ο πατέρας μου φρόντιζε πάντοτε να είμαστε δεμένοι και επίσης όχι μόνο, ας πούμε, η πρώτη μορφή της οικογένειας, δηλαδή ο μπαμπάς, η μαμά και τα παιδιά, αλλά και τα αδέρφια του και τα αδέρφια της μητέρας μου. Δηλαδή, πάρα πολύ συχνά είτε ερχότανε στο σπίτι μας τα αδέρφια των γονιών μου είτε πηγαίναμε εμείς. Δηλαδή, ήτανε μία μεγάλη οικογένεια δεμένη. Και εκείνοι πολύτεκνοι, έτσι; Δηλαδή, ο πατέρας μου είχε πέντε αδέρφια και η μάνα μου είχε τέσσερα ήταν δηλαδή…εκείνη την εποχή κάνανε οι άνθρωποι παιδιά. Δεν ήταν, όπως είναι τώρα.

Και έτσι θυμάστε ίσως κάποια στιγμή χαρακτηριστική που είστε όλοι οι άνθρωποι μαζεμένοι—

Ναι, ναι, ναι. Σου λέω ότι πάρα πολλές φορές μέσα στον χρόνο βρισκόμασταν, τρώγαμε μαζί. Επίσης, ο πατέρας μου ήτανε αγαπητός, γιατί ήταν πολύ δραστήριος άνθρωπος, είχε πάρα πολλούς φίλους και συγχρόνως και οι μεγάλες οικογένειες, οπότε, όταν γιόρταζε τη γιορτή του, γιορτάζαμε για δυο μέρες, τη μια μέρα ερχόταν όλοι οι συγγενείς, την άλλη ερχόταν όλοι οι φίλοι. Αυτό το πράγμα εμένα μου άρεσε, δηλαδή αυτό το άνοιγμα, αλλά συγχρόνως και το δέσιμο της οικογένειας μάς έκανε να πατάμε καλά στα πόδια μας, να ξέρουμε ότι υποστηριζόμαστε από κάποιους, που αυτοί ήταν η οικογένεια. Και για μένα αυτό ήταν πάρα πολύ σημαντικό και αυτό ήθελα, ας πούμε, να μεταφέρω κι εγώ στη δικιά μου οικογένεια, που θα φτιάξω, το ότι είμαστε μία οικογένεια, υποστηρίζει ο ένας τον άλλον, είναι εδώ πέρα το σπίτι μας, είναι εδώ η φωλιά μας, ό,τι και να σου συμβεί εδώ θα σε βοηθήσουμε, θα σε αγκαλιάσουμε. Ό,τι και αν γίνει. Αυτό.

Και έτσι από όλα αυτά τα τραπέζια που αναφέρατε, θυμάστε ίσως πώς τα προετοιμάζατε, όλοι οι άνθρωποι στο σπίτι, η οικογένεια;

Ναι, ναι, ναι. Εντάξει, βοηθούσαμε όλοι. Τρία κορίτσια είμαστε και δύο αγόρια. Η μαμά μου δεν δούλευε, δούλευε πολύ λίγο κάποια στιγμή, οπότε βοηθούσαμε όλοι. Χώρια που πάρα πολλές φορές και αυτοί που ερχότανε, ερχότανε με μία κατσαρόλα, με ένα ταψί, με κάτι τέλος πάντων. Ή, ας πούμε, λέγανε: «Εμείς θα φέρουμε το γλυκό» και φέρναν τα γλυκά. Οπότε…και επίσης υπήρχε μια απλότητα, δηλαδή, όταν λέω απλότητα, μπορεί το τραπέζι να γινότανε με αυγά τηγανητά και τηγανητές πατάτες —έτσι;— δεν ήταν απαραίτητο να βγει γουρουνόπουλο και παϊδάκια, ας πούμε. Όχι, μπορεί να ήτανε της Μεταμορφώσεως το καλοκαίρι και να τρώγαμε σαρδέλα, αλλά, ωστόσο, μαζευόταν η οικογένεια, τραγουδούσαμε. Ο πατέρας μου ήτανε μουσικός, δηλαδή του άρεσε η μουσική. Δικηγόρος ο άνθρωπος σαν επάγγελμα, αλλά είχε σπουδάσει μουσική, τραγουδούσε. Η οικογένειά του όλοι ήτανε καλλίφωνοι. Οπότε, όλοι τραγουδούσαν! Από την άλλη πλευρά, της μάνας μου, δεν ήταν τόσο καλλίφωνοι, αλλά ήτανε γλεντζέδες. Δηλαδή, θα πίναν το ουζάκι και μετά θα τραγουδούσαν, όπως μπορούσανε. Και έτσι ήταν όμορφα. Η οικογένεια της μαμάς μου γνωρίζανε πολύ καλά την οικογένεια του πατέρα μου, ακριβώς γι[00:05:00]ατί υπήρχε αυτή η συνεύρεση, ας πούμε, γινόταν πολλές φορές. Κάπως έτσι. Ναι.

Και αργότερα, λοιπόν, όταν αποφασίσατε να κάνετε τα δικά σας παιδιά, σε τι ηλικία συνέβη αυτό;

Παντρεύτηκα μικρή. Παντρεύτηκα μικρή, 19 χρονών. Συνάντησα τον άντρα μου, ήταν 29, είχαμε μία δεκαετία διαφορά και παντρευτήκαμε. Εκείνη την εποχή παντρευόταν ο κόσμος και πιο μικρός, όχι όπως είναι τώρα. Οπότε, με το που παντρευτήκαμε μετά, εντάξει, εγώ είχα κατά νου ότι θα ήθελα να κάνω αυτήν την οικογένεια που…δηλαδή, για εμένα πιο πολύ ήταν η οικογένεια και μετά ερχότανε η δουλειά, γιατί στη φύση μου είναι η αγάπη για τα παιδιά. Θα δείτε ότι και μετά, έτσι που θα εξιστορήσω την ιστορία μου, ότι ασχολήθηκα με τα παιδιά και ασχολούμαι με τα παιδιά, έτσι; Θεωρώ ότι είναι ό,τι καλύτερο υπάρχει στον κόσμο να ασχολείσαι με τα παιδιά. Γιατί; Γιατί τα παιδιά είναι πολύ αγνά, έτσι; Δηλαδή, δεν έχει καμία σχέση η δουλειά σε μια τράπεζα, από τη δουλειά που κάνω εγώ. Εγώ κάνω θεατρικό παιχνίδι αυτή τη στιγμή, μου δίνουν τα παιδιά τον καλύτερό τους εαυτό! Παίζω μαζί τους. Οπότε, απ' την πρώτη στιγμή, όπως είπα, ήθελα να κάνω έτσι οικογένεια, που να έχω παιδιά κοντά μου. 

Και αυτό συνέβη στην ηλικία;

Στα 21 έκανα δίδυμα. Έκανα δίδυμα και μετά από δύο χρόνια έκανα το τρίτο, μετά από 2,5 χρόνια το τέταρτο και μετά από 5 χρόνια έκανα και το πέμπτο.

Ωραία, και ξεκινώντας, λοιπόν, στην ηλικία που έχετε τα πρώτα δύο παιδιά—

Ναι.

Σε νεαρή ηλικία. Τότε δεν είχατε κάποια δουλειά; Είχατε κάποια δουλειά, ποια ήτανε—

Λοιπόν, για καλή μου τύχη, με το που παντρεύτηκα, άρχισα να δουλεύω σε κάποιο ιδιωτικό σχολείο σαν μουσικός. Οπότε... με λίγες ώρες —έτσι;—, γιατί ήμουνα και μικρή, δεν με εμπιστευότανε την πρώτη χρονιά, δεν ξέρανε, σου λέει: «19 χρονών. Τι θα κάνει; Πώς θα αντιμετωπίσει;». Είναι δύσκολο να αντιμετωπίσεις τους γονείς, να αντιμετωπίσεις τα παιδιά, δεν είναι εύκολο και μάλιστα σε ένα ιδιωτικό σχολείο το οποίο έχει απαιτήσεις. Αλλά, εντάξει, τα κατάφερα και καθώς τα κατάφερα, ας πούμε, με κρατήσανε στη δουλειά. Λίγες ώρες, γιατί, ακριβώς επειδή είχα τα δίδυμα είχα παρακαλέσει αν γίνεται —ήμουν ωρομίσθια, δεν ήμουνα διορισμένη κανονικά— να έχω λίγες ώρες. Το άκουσαν οι άνθρωποι, το δεχτήκανε, ας πούμε. Οπότε, κάπως έτσι—

Ωραία—

Δούλευα. Δούλευα τότε, θυμάμαι, 2-3 πρωινά. Δεν δούλευα, δηλαδή, πενθήμερο και ήτανε από τις 9:00 μέχρι τις 12:00-12:30, ένα τρίωρο, ας πούμε.

Και όσο η οικογένεια άρχισε να αυξάνεται και να αυξάνεται και να αυξάνονται τα μέλη, τι αλλαγές βλέπατε στη δική σας ζωή, σαν μητέρα;

Η μεγαλύτερη αλλαγή στη ζωή μου έγινε, όταν έγινα για πρώτη φορά μητέρα, έτσι; Και φαντάζομαι ότι για κάθε γυναίκα είναι αυτό, γιατί από κει που είσαι μόνος σου, ξαφνικά καταλαβαίνεις ότι έχεις ανθρώπους τους οποίους πρέπει να τους φροντίζεις, εξαρτούνται από σένα. Το μωρό όταν γεννιέται, θέλει τη μάνα του. Οπότε, η μεγαλύτερη αλλαγή ήταν αυτή. Η αλήθεια είναι ότι όταν τα παιδιά ήτανε... μέχρι που έγιναν ενός έτους, πέρα από τη δουλειά, που πήγαινα στο σχολείο, δεν έφευγα από το σπίτι. Δεν μπορούσα να φύγω απ' το σπίτι, δεν μπορούσα να κάνω τίποτα. Ούτε καφέ ούτε για αστεία. Αγορά, σούπερ μάρκετ, τέτοια, έπρεπε να υπάρχει κάποιος στο σπίτι. Θυμάμαι πηγαίναμε στον γιατρό για τα εμβόλια των παιδιών και αν τυχόν κάποιο αρρώσταινε και πάλι πίσω, γιατί ήτανε πάρα πολύ δύσκολο. Ήτανε δύο μωρά, μωρά-μωρά. Και, θυμάμαι, ήταν μεγάλο γεγονός, όταν κάναμε τα γενέθλιά τους, τα πρώτα γενέθλια, εγώ αισθάνθηκα ρε παιδί μου ότι: «Επιτέλους, γίνανε ένα χρονών και τώρα μπορούμε να κάνουμε πράγματα». Αυτό. Ήτανε δύσκολο, δεν ήτανε εύκολο. Νομίζω ότι τότε ήταν η μεγαλύτερη αλλαγή. Μετά, όταν ήρθε το τρίτο παιδί, εντάξει, εγώ αισθάνθηκα ότι: «Α, έτσι είναι να έχεις παιδί; Άμα έχουμε ένα παιδί, ένα μωρό, κάνουμε κι άλλο». Γιατί μετά απ' τα δίδυμα, άμα σου 'ρθει ένα, είναι εύκολο το πράγμα, δεν είναι δύσκολο. Κάπως έτσι. Μετά, μάθαμε όλοι να λειτουργούμε με τα παιδιά.

Και είχατε πει πριν ότι είχατε κάποιες πολύ ωραίες αναμνήσεις στην παιδική ηλικία, που θα θέλατε να έχετε μια οικογένεια, που να ζείτε ξανά αυτές τις εμπειρίες σας. Τι είδους καταστάσεις θέλατε να δημιουργήσετε, ας πούμε, με την οικογένεια;

Ήθελα να είναι το σπίτι μας ανοιχτό: φίλοι, κουμπάροι, συγγενείς, να είναι ανοιχτό για όλους. Και έτσι και το κάναμε. Δηλαδή, τώρα με τον κορονοϊό σταματήσαμε να γιορτάζουμε τις γιορτές μας. Και ο σύζυγος και εγώ γιορτάζαμε τις γιορτές μας, αν και ο κόσμος τώρα πια δεν το κάνει αυτό, [00:10:00]εμείς θεωρούμε ότι είναι πάρα πολύ ωραίο, γιατί δίνεται η ευκαιρία να μαζευτούμε όλοι οι φίλοι, όλοι οι συγγενείς. Επίσης, αρκετές φορές, δηλαδή, μέσα στον χρόνο —το έχω και τώρα ακόμα— μία φορά θα καλέσω όλους τους συγγενείς, ξαδέρφια, αδέρφια του άντρα μου και ένα πρωινό θα καλέσω όλα τα αδέρφια, ξαδέρφια τα δικά μου με τις οικογένειές τους. Κι αυτό το κάνω γιατί; Για να κρατάμε τις ρίζες και γιατί τους αγαπώ, θέλω να τους βλέπω, ρε παιδί μου, είναι η οικογένειά μας.

Ωραία. Και, ας πούμε, θα είχατε κάποια ανάμνηση που να είναι πολύ αγαπημένη μέσα από το σπίτι μαζί και με τα δικά σας παιδιά; Κάποια χαρακτηριστική εικόνα, που ήσασταν έτσι γιορτινά;

Ναι. Κοίταξε, αναμνήσεις υπάρχουνε πολλές. Ας πούμε, για να καταλάβεις, μέχρι και πριν και... ακόμα και τώρα η μαμά μου, που γιορτάζει την Πρωτοχρονιά, μας φωνάζει όλους στο σπίτι από πάντοτε, δηλαδή από τότε που παντρεύτηκα εγώ, από τότε, μας φωνάζει όλους στο σπίτι και ανήμερα την Πρωτοχρονιά —όχι το βράδυ, αλλά τη μέρα της Πρωτοχρονιάς— τρώμε όλοι μαζί στο σπίτι της και μετά ανοίγει έναν πολύ μεγάλο σάκο, που έχει μέσα —που το λέει ο σάκος του Άη Βασίλη— που έχει δώρα για όλους μας. Όταν λέμε δώρα, το πιο απλό, ρε παιδί μου, παντόφλες, κάτι για τον καθένα από μας και για τα παιδιά μας και της αδερφής μου τα παιδιά, για όλους. Αυτό σημαίνει ότι συνεχίζεται αυτό το πράγμα. Ενώ, επειδή ο πατέρας μου γιόρταζε τα Χριστούγεννα και τον γιο μου τον λένε... ο ένας μου ο γιος έχει το όνομά του, τώρα πια έχω αναλάβει εγώ και τους καλώ όλους στο σπίτι τη μέρα που γιόρταζε ο πατέρας μου, γιατί ο πατέρας μου συγχωρέθηκε, πέθανε, αλλά το κρατάμε. Δηλαδή, πάλι η μάζωξη της οικογένειας θα γίνει, απλά σε άλλο σπίτι.

Και όλες οι δυσκολίες, που είπατε πριν, μεγαλώνοντας τα παιδιά, πώς θα μπορούσατε να τις περιγράψετε; Από τα πρώτα δύο παιδιά.

Κοίταξε, εγώ θεωρώ ότι ο καθένας από μας πρέπει να έχει ξεκαθαρισμένα μέσα του τι θέλει στη ζωή του. Εάν ο άνθρωπος ξεκαθαρίσει τι θέλει, τότε θα τα καταφέρει. Εάν δεν τα ξεκαθαρίσεις και δεν τα έχεις καλά με τον εαυτό σου, δεν θα μπορέσεις, έτσι; Εγώ ήμουν ξεκαθαρισμένη ότι θέλω μεγάλη οικογένεια. Οπότε, από τη στιγμή που γίνανε τα πρώτα παιδιά και κλείστηκα, από κει και πέρα προχώρησα στα επόμενα, αλλά ήμουν αποφασισμένη ότι: «Ναι, είναι η επιλογή μου, έκανα αυτά τα παιδιά, τα θέλω αυτά τα παιδιά και θέλω να ακολουθήσω αυτό που κάνανε οι δικοί μου». Κατάλαβες; Οπότε, όταν εσύ μέσα σου είσαι αποφασισμένος και ξεκαθαρισμένος, τότε είναι και λιγότερες οι δυσκολίες που έχεις με τον ίδιο σου τον εαυτό. Γιατί έχω την αίσθηση ότι οι δυσκολίες της ζωής ξεκινάνε βασικά με το μέσα σου. Δηλαδή, αν με τον εαυτό σου είσαι εντάξει, τότε τα έξω λίγο πολύ, λίγο έτσι, λίγο αλλιώς, θα καταφέρεις να βγάλεις πέρα. Αν όμως με τον εαυτό σου δεν τα έχεις βρει, δεν ξέρεις τι θες, τότε είναι πολύ δύσκολα. Οπότε, εγώ θεωρώ ότι, επειδή ήμουνα ξεκαθαρισμένη στο τι θέλω, μάλλον και γι' αυτό, ας πούμε, πορεύτηκα, έτσι όπως πορεύτηκα.

Και σαν μία μητέρα, που ήτανε και εργαζόμενη, και μάλιστα μητέρα πολλών παιδιών, πώς κυλάει η καθημερινότητα;

Ήτανε δύσκολα, δεν ήταν εύκολα, έτσι; Δεν υπήρχε στιγμή για τον εαυτό μου. Και όταν λέμε στιγμή για τον εαυτό μου, όχι αυτό το μήνα ή αυτή την εβδομάδα, για χρόνια, για πολλά χρόνια, έτσι; Δηλαδή, να σηκωθώ να πάω μία βόλτα; Δεν υπήρχε περίπτωση —έτσι;—, γιατί εγώ έπρεπε να είμαι στο σπίτι, να διαβάσω τα παιδιά, να μαγειρέψω, δούλευα, γιατί το οικονομικό κομμάτι είναι και το πιο σημαντικό, έτσι; Δηλαδή, αν δεν υπάρχουν χρήματα… δουλεύει ο σύζυγος, αλλά αν δεν δουλεύω κι εγώ, δεν έβγαινε, ήταν πέντε παιδιά, έτσι; Δεν υπήρχε χρόνος για τον εαυτό μου. Ωστόσο, επειδή παντρεύτηκα μικρή και τα παιδιά, όταν έγινα 40 χρονών, τα πρώτα μου παιδιά ήταν σχεδόν 20 —έτσι;— είχαν τελειώσει με το σχολείο, ήταν φοιτητές. Το τρίτο μου το παιδί ήτανε υποψήφιο, σιγά σιγά στα 40, δηλαδή σε μια σχετικά νέα ηλικία —έτσι;— εγώ είχα ελευθερωθεί από τα παιδιά εν μέρει, γιατί πια είχαν αρχίσει να παίρνουν τους δρόμους τους. Οπότε, ήμουνα μάχιμη στο να κάνω πράγματα για μένα και έτσι και γι' αυτό και μετά, απ' τα 40 ας πούμε, έκανα πολύ ωραία πράγματα, πολύ δημιουργικά, πολύ… Άλλα, χώρια που αν κάποιος θέλει να κάνει για τον εαυτό του…τώρα μου ήρθε στο μυαλό ότι το 2004, όταν[00:15:00] γέννησα, δηλαδή, και το πέμπτο παιδί, επειδή στο σχολείο, που δούλευα, πέρα από τη μουσική που έκανα, έκανα και θεατρικές παραστάσεις και μου άρεσε πάρα πολύ το θεατρικό παιχνίδι από τότε, είχα παρακολουθήσει σεμινάρια και τέτοια διάφορα και έκανα και στο σχολείο, μάζεψα όλο το υλικό που είχα αυτά τα 16 χρόνια, που δούλεψα, και έγραψα δύο βιβλία, τα οποία τα έκδοσα και κυκλοφόρησαν στο εμπόριο. Λοιπόν, αυτά τα βιβλία τα έγραφα, αφού κοιμότανε τα παιδιά, δηλαδή είχα πρόγραμμα. Κατά τις 21:30 το βράδυ πέφτανε για ύπνο, άντε 22:00, τα μεγάλα μπορεί να μην κοιμόνταν, αλλά πλέον είχαν ησυχάσει ρε παιδί μου, είχαν γυρίσει στο σπίτι, ήταν μαζεμένα ρε παιδί μου. Και αφού τα έγραψα εγώ στον υπολογιστή, μετά τις 22:00 το βράδυ, λίγο πιο πάνω απ' το σπίτι μου, στην ίδια πολυκατοικία, ήταν μία γραφίστρια, οπότε είχαμε συνεργασία. Της τα έδωσα όλα αυτά τα θεατρικά, που είχα γράψει, τα είχα κάνει σε μία δομή, έτσι, πολύ καλή, της τα έδωσα και αυτή τα ετοίμασε, ώστε να εκδοθούνε. Και εκδόθηκαν, βρέθηκε εκδοτικός οίκος που τα πήρε. Είναι δύο βιβλία τα οποία έχουνε μέσα και στη CD με μουσική που επίσης έτσι το βράδυ, μετά τις 22:00-22:30, πήγαινα στο στούντιο και φτιάχναμε τις μουσικές και τα κάναμε, γιατί ήτανε μεράκι. Ήταν, δηλαδή, μία διέξοδος δημιουργική, γιατί επειδή είμαι δραστήριο άτομο, αφού τελείωνα όλες τις υποχρεώσεις με τα παιδιά, ήτανε το παραθυράκι, το κάτι, το κέρασμα, ας πούμε, στη ζωή μου αυτό, το ότι: «Ωραία, έκανα για τα παιδιά, αλλά δημιουργώ κιόλας, κάνω κάτι για μένα». Αλλά μετά, το βράδυ, μετά τις 22:30 και γυρνούσα αργά 00:00 μπορεί να 'ταν, 00:30.

Ok. Και αυτό είπατε ότι έγινε το 2004, όταν γεννήθηκε—

Όταν ήταν 2 χρονών η Βαγγελίτσα. 

Όταν ήταν 2 χρονών η Βαγγελίτσα. Θα ήθελα να ρωτήσω για την σχέση του τελευταίου παιδιού με τα υπόλοιπα, που είναι πέντε χρόνια η διαφορά που έχουν έτσι;

Από το προτελευταίο έχει πέντε χρόνια διαφορά. Από το πρώτο έχει εννιάμιση χρόνια, απ' τα πρώτα—

Οπότε, αφού είχαν γεννηθεί και είχαν μεγαλώσει σχετικά τα πρώτα τέσσερα παιδιά, πώς ήτανε να ξαναγεννιέται ένα ακόμα μικρό παιδί για την οικογένεια;

Ήτανε πολύ αγαπησιάρικο παιδάκι αυτό πάρα πολύ αγαπησιάρικο, δηλαδή το αγαπούσανε. Εκτός από το τέταρτο το οποίο το ζήλευε. Αλλά, γενικά ήταν ζηλιάρικο αυτό και τα μεγάλα ζήλευε και το μικρό ζήλευε. Ωστόσο, την αγαπούσανε, την αγαπούσανε πολύ. Και τώρα, ας πούμε, που πια δεν φαίνεται η διαφορά ηλικίας τους —μιλάμε ότι τα πρώτα είναι 29 χρονών και αυτό είναι σχεδόν 20, δεν φαίνεται η διαφορά—, είναι πολύ αγαπημένοι. 

Και σαν μητέρα για εσάς, που τα παιδιά ήταν κάποια πολύ μεγαλύτερα, κάποια μικρότερα, οι δυναμικές που βλέπατε μέσα στην οικογένεια—

Οι τέσσερις μεγάλοι πηγαίνανε μαζί, συμβαδίζανε, ας πούμε. Η μικρή ήτανε πάντοτε η μικρή. Απλά, όταν πια, ας πούμε, και το προτελευταίο έγινε φοιτητής, άλλαξε μετά η ζυγαριά. Δηλαδή και αυτή, όταν αυτός έγινε φοιτητής, ήτανε τρίτη γυμνασίου. Δηλαδή, πλέον λειτουργούσανε διαφορετικά. Τώρα, ας πούμε, είναι όλοι ίσοι, δεν έχει… είναι η μοναδική φοιτήτρια τώρα, εννοείται, γιατί οι υπόλοιποι εργάζονται, έχουν φύγει από το σπίτι κάποιοι. Αλλά, την αγαπούσαν και την αγαπάνε.

Και επίσης εσάς και τις δραστηριότητές σας—

Ναι.

Είπατε ότι έχετε ένα βεστιάριο, ένα—

Ναι.

Κάνετε θεατρικό παιχνίδι, έχετε ένα βεστιάριο. Όλες αυτές οι εργασίες ταυτόχρονα με το μεγάλωμα πέντε παιδιών—

Ναι. Μέχρι που γέννησα και την μικρούλα, μέχρι το 2006, εργαζόμουνα σε σχολείο, σε ιδιωτικό σχολείο, οπότε αυτό σημαίνει ότι μόνο τα πρωινά εργαζόμουν. Οπότε, πηγαίνανε τα παιδιά εκεί, εννοείται με μία πάρα πολύ καλή τιμή, γιατί, όπως είπα, ήτανε συγγενικό πρόσωπο ο ιδιοκτήτης του ιδιωτικού σχολείου. Με μία πολύ μικρή τιμή πηγαίναν τα παιδιά εκεί, όποτε εμένα με βόλευε, γιατί το πρωί πηγαίναμε μαζί, το μεσημέρι γυρνούσαμε μαζί, μετά ήμασταν μαζί στο σπίτι. Και όταν, το 2006, που πήρα την απόφαση να φύγω από το σχολείο, γιατί ήθελα να κάνω δικά μου πράγματα, στην ουσία εί[00:20:00]χανε ψιλομεγαλώσει τα παιδιά, δηλαδή δεν ήτανε μωρά, δεν ήτανε... ήτανε μεγαλούτσικα. Οπότε, τα πρώτα, δηλαδή, ήτανε δευτέρα γυμνασίου κάπως έτσι, ας πούμε, είχαν αρχίσει να παίρνουν τον δρόμο τους. Το δύσκολο ήταν, βέβαια, η εφηβεία, γιατί τέσσερα παιδιά στην εφηβεία, ένα τρελοκομείο στο σπίτι. Πολλή υπομονή, πολλή προσευχή, πολύ…δεν μιλάς, δεν λες πολλά. Αλλά, δόξα τω Θεώ, μεγαλώσανε.

Και για όλη αυτήν τη δύσκολη κατάσταση με τον χρόνο, υπήρξε κάποια βοήθεια σε όλη αυτήν τη διάρκεια—

Ναι, βοήθεια είχα... Ο σύζυγος έλειπε ταξίδια, γιατί ήτανε ελεύθερος επαγγελματίας. Το 2004, όμως, που έγινε ο νόμος... ο Καραμανλής όταν βγήκε, έκανε τον νόμο των πολυτέκνων, που μπορούσαν οι πολύτεκνοι να διοριστούνε στο Δημόσιο. Οπότε, για μας αυτό ήταν μία μεγάλη ανάσα, γιατί ο σύζυγος μπόρεσε και διορίστηκε σαν καθηγητής εδώ, στη Θεσσαλονίκη. Οπότε, αμέσως αμέσως υπήρχε ένας σταθερός μισθός, κάποια σταθερά χρήματα και ο σύζυγος δεν ήτανε σε ταξίδια. Οπότε, υπήρχε πια βοήθεια από κει και όταν ήταν μικρότερα τα παιδιά, βοηθούσε οικονομικά λίγο η πεθερά μου η οποία μας πλήρωνε μια κοπέλα και τα πήγαινε στις δραστηριότητες. Δεν είχανε άπειρες δραστηριότητες, τα παιδιά κάνανε μουσική και τα δύο κορίτσια θελήσανε να κάνουνε και χορό —κάνανε και χορό—, αλλά αλλιώς είχανε μόνο τη μουσική.

Ναι.

Αυτό. Οπότε, η γιαγιά είχε αναλάβει αυτή την κοπέλα την οποία την πληρώναμε —την πλήρωνε μάλλον— και τα πήγαινε στις δραστηριότητες και τα γυρνούσε, με σκοπό να μην βγαίνω εγώ τα απογεύματα από το σπίτι, γιατί, εντάξει, έπρεπε να μαγειρέψω, έπρεπε να ετοιμάσω. Οικογένεια με πέντε παιδιά... την επόμενη μέρα δούλευα.

Και μιας που αναφέρατε το μαγείρεμα, τι σημαίνει το μαγειρεύω για μια εφταμελή οικογένεια—

Σημαίνει ότι μαγειρεύω κάθε μέρα, έτσι; Δηλαδή, δεν υπάρχει ότι μαγείρεψα και έχω φαγητό και για αύριο, έτσι; Κάνουμε γεμιστά; Ταψί; Την επόμενη μέρα δεν υπάρχει φαγητό, έχει τελειώσει. Πρέπει ξανά. Αυτό είναι πολύ κουραστικό και φοβερή έννοια, γιατί το να έχεις άπλυτα ρούχα, να έχεις ασιδέρωτα ρούχα, να μην είναι πολύ καθαρό το σπίτι, πάει κι έρχεται, αλλά δεν γίνεται να μην έχεις φαγητό μαγειρεμένο. Το πρωί πηγαίνουν τα παιδιά στο σχολείο, ειδικά όταν ήταν μικρά, έπρεπε να υπάρχουν έχουνε τάπερ που να είναι γεμάτο. Δεν μπορείς κάθε μέρα να δίνεις ένα σάντουιτς, έπρεπε να τρώνε. Αυτό ήταν το δύσκολο.

Και πότε γινόταν το φαγητό, το βράδυ—

Τα απογεύματα. 

Ωραία. Και τύχαινε ποτέ να παίρνετε τα παιδιά σας μαζί στις διάφορες δουλειές που κάνατε; Να είστε όλοι μαζί;

Όχι. Βασικά, όταν δούλευα στο σχολείο, είπαμε: πήγαινα εγώ, τα παιδιά πηγαίνανε στις τάξεις τους, εγώ όταν τελείωνα από το μάθημα, με περιμέναν, ας πούμε, και φεύγαμε όλοι μαζί. Μετά, όταν έφυγα από το σχολείο, που δούλευα, και ξεκίνησα το βεστιάριο και συγχρόνως ξεκίνησα να κάνω και θεατρικό παιχνίδι... Είχα βρει μία βιβλιοθήκη εδώ, στη Θεσσαλονίκη, του δήμου, δημοτική, όπου είχα πάει την πρώτη χρονιά αφιλοκερδώς και έκανα, γιατί ήτανε μεράκι. Λοιπόν, σε αυτές τις θεατρικές ομάδες, που έκανα εκεί, την πρώτη φορά ήταν αφιλοκερδώς, μετά οι ίδιοι μου είπαν ότι: «Ξέρεις, να πληρώνεσαι». Οπότε, επειδή μπορούσα να... ήμουν ελεύθερος επαγγελματίας, είχα μπλοκάκι παροχής υπηρεσιών, μπορούσα, πληρωνόμουνα. Σ' αυτές τις θεατρικές ομάδες έπαιρνα και τα παιδιά. Δηλαδή, αυτά που ήταν στην ηλικία εκείνη. Η μικρούλα μου, δηλαδή, έχει κάνει πάρα πολύ θεατρικό παιχνίδι. Οι άλλοι ήταν πιο μεγάλοι, δηλαδή αυτά που ήτανε στο γυμνάσιο δεν κάνανε, αλλά το προτελευταίο, ας πούμε, έκανε. Σε τέτοιες φάσεις τα 'παιρνα. Μετά στο βεστιάριο, όταν είχαμε δουλειά, κυρίως στο τέλος της χρονιάς, όχι τα Χριστούγεννα... τα Χριστούγεννα είχαν διαβάσματα και τέτοια. Αλλά, η δουλειά στο βεστιάριο κρατάει, ας πούμε, μέχρι τις 15 Ιουλίου να σου πω, γιατί ναι μεν οι γιορτές, ας πούμε, μπορεί... Επειδή δουλεύω με παιδικούς σταθμούς, οι παιδικοί σταθμοί κάνουνε και 2 Ιουλίου γιορτές, και τρίτης Ιουλίου. Δηλαδή, τώρα, φέτος έτσι, μέχρι τις 3 Ιουλίου έχουμε γιορτές. Οπότε, όταν τελειώναν αυτά, 15 Ιουνίου, από το σχολείο, όποιος ήθελε, ερχότανε στην αποθήκη, βοηθούσε και έπαιρνε χαρτζιλίκι, πληρωνόταν. Οπότε, ερχότανε.

Και για εσάς πώς ήτανε να έχετε τον ρόλο και[00:25:00] της δασκάλας, ας πούμε, στο παιχνίδι, αλλά και της μητέρας. Δηλαδή—

Κοίταξε, είναι δύσκολο αυτό. Γιατί; Γιατί προς αποφυγή παρεξηγήσεων, αν και το κοριτσάκι, αυτό το μικρό μου, είναι πάρα πολύ ταλαντούχο στην υποκριτική, ποτέ δεν το έβαζα πρωταγωνίστρια. Πάντοτε έβαζα τα άλλα παιδιά, με σκοπό να μην γίνει παρεξήγηση, γιατί είναι πάρα πολύ εύκολο να σε κατηγορήσουν οι άλλοι, χωρίς να ξέρουν ότι αυτό το παιδί κάνει, ας πούμε, θεατρικό παιχνίδι από την πρώτη δημοτικού μέχρι την τρίτη λυκείου και ποτέ δεν έχει γίνει πρωταγωνίστρια, έτσι; Ωστόσο, φέτος της το χρωστούσα — γιατί είπαμε από την πρώτη δημοτικού μέχρι την τρίτη λυκείου— φέτος της το χρωστούσα και την έκανα πρωταγωνίστρια, αλλά επειδή η ομάδα, που είναι, την ξέρει και είναι πολλά χρόνια μαζί, το καταλάβανε, δηλαδή δεν είχε... κανένας δεν παραπονέθηκε. Είπαν ότι: «Ναι. Πρέπει αυτό το παιδί επιτέλους να παίξει» και έτσι έπαιξε η γλυκούλα μου.

Και όσο τα παιδιά μεγαλώνουνε και ένα ένα φεύγει, αυτό πώς το βιώνετε;

Λοιπόν, αφενός μεν το καταλαβαίνω, ότι η φυσική ροή των πραγμάτων είναι αυτή και αλίμονο αν δεν ήταν αυτή! Δηλαδή, πρέπει να φύγουνε, πρέπει να βρουν τον δρόμο τους. Το θέμα είναι ότι, καθώς ζούμε σε δύσκολη εποχή, εγώ στεναχωριέμαι, γιατί είναι πολύ δύσκολα γι' αυτά. Δηλαδή, ναι μεν ο ένας ο γιος μου είναι στρατιωτικός, οπότε είναι τακτοποιημένος, ο άλλος μου ο γιος τελείωσε την ιατρική, εγώ θεωρώ ότι κι αυτός είναι τακτοποιημένος. Τα κορίτσια, όμως, και τα τρία ασχολούνται με την τέχνη και η τέχνη στην Ελλάδα δεν αντιμετωπίζεται σαν δουλειά, αντιμετωπίζεται σαν χόμπι, ωραία; Οπότε, ήδη το ένα μου το κορίτσι έχει φύγει στη Γερμανία ψάχνοντας κάτι καλύτερο και εύχομαι να το βρει. Βέβαια, το ότι είναι στη Γερμανία, με πονάει. Θα προτιμούσα να είναι στη Θεσσαλονίκη ή έστω να 'ναι στην Ελλάδα, βρε παιδί μου, δηλαδή να μπορούσα να πω ότι: «Ξέρεις, θα πάω να το δω». Τώρα στη Γερμανία είναι δύσκολα. Ή κάτι συμβαίνει. Στην Ελλάδα μπορείς να πας, στη Γερμανία… αυτό. Αλλιώς, θεωρώ ότι είναι σωστό, είναι πολύ ξεκαθαρισμένο μέσα μου, το ότι τα παιδιά αυτά θα φύγουνε. Τα παιδιά είναι πουλιά, δηλαδή έχουνε τη δικιά τους ζωή, δεν μπορώ εγώ να τα κρατήσω δίπλα μου, έτσι; Αυτά, εάν εγώ έχω κάνει σωστή δουλειά τόσα χρόνια, τότε αυτά θα έρχονται και θα με βλέπουνε, δεν θα με ξεχνάνε. Αλλιώς, θα σηκωθούν, θα φύγουνε... έτσι είναι. Οπότε, εύχομαι να γυρνάνε.

Ναι, οk. Εγώ νομίζω ότι έχω καλυφθεί. Υπάρχει κάτι που θα θέλατε εσείς να μοιραστείτε περισσότερο;

Δεν ξέρω. Εγώ, ας πούμε, βλέπω τώρα πώς αλλάζει η κοινωνία και αυτό είναι λίγο που με στεναχωρεί. Βλέπουμε ότι οι άνθρωποι θέλουν την ευκολία τους, είναι πιο εγωιστές, δηλαδή αγαπάνε πολύ τον εαυτό τους, δεν θέλουν να τον μοιράσουν, δεν θέλουν να τον δώσουνε. Δηλαδή, τώρα δεν βρίσκεις πολύτεκνες οικογένειες και αυτό εμένα με στεναχωρεί, γιατί βλέπεις, ας πούμε, ότι οι γυναίκες πια δεν παντρεύονται. Αν θα παντρευτούν, το κάνουν, για να κάνουν ένα παιδί συνήθως σε μεγάλη ηλικία. Δηλαδή, όταν λέω μεγάλη ηλικία, μπορεί και στα 45. Δυστυχώς, όμως, όταν στα 45 κάνεις παιδί, στα 50 όλες οι γυναίκες λίγο πολύ ξεκινάει η κλιμακτήριος, όλα αυτά, αντιμετωπίζεις άλλα προβλήματα, έχεις ένα παιδάκι, που είναι 5 χρονών, πηγαίνει νηπιαγωγείο, δεν είναι το ίδιο, με το να είσαι μητέρα στα 30, έτσι; Δηλαδή, όταν αυτό θα είναι 20 χρονών, εσύ θα 'σαι 65. Θα υπάρχει πολύ μεγάλο χάσμα γενεών, καθώς τώρα όλοι λένε ότι οι γενιές αλλάζουν σε πολύ λιγότερα χρόνια, από ό,τι αλλάζανε παλιά, κι αυτό οφείλεται στην έκρηξη αυτή της τεχνολογίας, σε όλα αυτά που γίνονται, έτσι; Εδώ, εγώ βλέπω ότι το πρώτο παιδί με το τελευταίο στο χιούμορ έχουνε διαφορετική αίσθηση, ας πούμε. Δηλαδή, βλέπει κάτι στο internet και γελάει το μικρό και ο άλλος το βλέπει και λέει: «Τώρα γιατί γελάς;», απλά πράγματα. Οπότε, βάζετε με το νου σας να είσαι τώρα εκεί, να είναι αυτό 15 χρονών, 17, να περνάει εφηβεία κι εσύ να είσαι 62 χρόνων; Είναι δύσκολο.  Και επίσης αυτό που με στεναχωρεί είναι ότι βλέπω ότι ο θεσμός της οικογένειας πια τείνει να μην υπάρχει. Θεωρούμε ότι το μία μητέρα να μεγαλώνει μόνη της το παιδί είναι οικογένεια. Ναι, συμφωνώ, μπορεί αυ[00:30:00]τή η μάνα να κάνει τα χίλια μύρια όσα για το παιδί —έτσι;—, δηλαδή τεράστιες θυσίες, γιατί δεν είναι καθόλου εύκολο να το μεγαλώσει μόνη της. Αλλά, οπωσδήποτε και η μορφή του πατέρα πρέπει να υπάρχει, για να μπορέσει ένα παιδί να μεγαλώσει φυσιολογικά. Τώρα πολλοί λένε: «Ναι, αλλά αν ο πατέρας δεν είναι εντάξει;» και πάλι ξεκινάει αυτό που είπαμε στην αρχή, ότι αν ο άνθρωπος δεν έχει ξεκαθαρίσει μέσα του τι θέλει να κάνει, αν δεν έχει ενηλικιωθεί... διότι ενήλικας δεν είναι αυτός που γίνεται 18 χρονών, ενήλικας είναι αυτός που αναλαμβάνει τις ευθύνες του, έτσι; Δηλαδή: «Ναι. Εγώ αυτή τη στιγμή αγαπώ αυτή τη γυναίκα, κάνουμε ένα παιδί —ωραία;—, κάνουμε...». «Γιατί το έκανα αυτό το παιδί; Έχω ευθύνη απέναντι σ' αυτό το παιδί. Μου τρώει το χρόνο μου, δεν γουστάρω να το πάω τώρα στο ποδόσφαιρο, δεν γουστάρω να το πάω...Γιατί; Γιατί θέλω να βγω με τους φίλους μου». Ναι, αλλά είναι ευθύνη σου αυτό το πράγμα, έτσι; Είναι ένας άνθρωπος. Και αυτό εμένα με προβληματίζει, με στεναχωρεί. Πολύ θα ήθελα να υπάρχουν οικογένειες υγιείς, όταν λέω υγιείς, κανονικές, δηλαδή ο πατέρας, η μητέρα, τα παιδιά, έτσι; Πολύ θα ήθελα να υπήρχε ένα κράτος το οποίο να φροντίζει γι' αυτό και ακόμα και αν υπάρχουνε προβλήματα, ας πούμε, να υπήρχε ένας παιδοψυχίατρος τον οποίο το κράτος θα τον παρείχε σ' αυτή την οικογένεια ή ένας ψυχίατρος και για οικογένειες, να βοηθάει, γιατί, κακά τα ψέματα, είναι μια παλαίστρα η οικογένεια, έτσι; Η σχέση, η συζυγική είναι πολύ μεγάλη υπόθεση, δεν είναι σπαρμένα με λουλούδια ο δρόμος. Όχι. Και θα μαλώσεις και θα θυμώσεις και θα φωνάξεις και... όχι, όχι, δεν μπορώ να πω ότι όλα είναι καλά και ρόδινα. Απλά το θέμα είναι πόσο θέλεις να δώσεις τον εαυτό σου σ' αυτό το πράγμα και δυστυχώς εγώ αυτό που βλέπω είναι ότι δεν θέλει ο κόσμος. Οι γυναίκες δεν θέλουνε. Εδώ πέρα, βλέπεις, η άλλη λέει: «Δεν κάνω παιδί, γιατί θα χαλάσω το σώμα μου». Εντάξει, πόσο πιο εγωιστικό; Τις προάλλες κάποια ηθοποιός βγήκε και έκανε δήλωση και είπε: «Δεν έκανα ποτέ παιδιά, γιατί δεν ήθελα να 'μαι σκλάβα τους». Όταν, λοιπόν, φτάνει μία γυναίκα να αντιμετωπίζει το παιδί μ' αυτόν τον τρόπο… και γι' αυτό βλέπετε ότι τώρα πια οι οικογένειες δεν έχουνε παιδιά, έχουνε σκυλιά. Έχουνε σκυλιά, δηλαδή, μπορεί να κάνουν ένα παιδί και μετά θα πάρουν ένα σκυλάκι. Γιατί το σκυλί δεν έχει ούτε τα έξοδα, που έχει ένα παιδί, ούτε τις απαιτήσεις, που έχει ένα παιδί, ούτε θα σε φέρει σε δύσκολη θέση και θα σε βάλει, ας πούμε, να αναλογιστείς τι έχεις κάνει. Γιατί οπωσδήποτε τα παιδιά είναι κριτές —έτσι;—, δηλαδή θα γυρίσουνε και θα σου πούνε: «Ρε μάνα, γιατί αυτό το έκανες έτσι;». Έχουν απαιτήσεις τα παιδιά, το σκυλί δεν έχει. Το σκυλί η μόνη του απαίτηση είναι να το βγαίνεις βόλτα να κατουρήσει, τίποτα άλλο. Αυτό είναι. Αυτό εμένα με λυπεί. Εύχομαι οι άνθρωποι να ωριμάσουνε, να καταλάβουν την αξία της οικογένειας, γιατί είναι πολύτιμη! Μια οικογένεια ενωμένη δεν μπορεί κανένας να της κάνει κάτι, γιατί ένα μέλος να πάθει κάτι, θα ορμήξουν όλα τ' άλλα να το βοηθήσουνε. Ενώ, σε μία οικογένεια, που το παιδί είναι μόνο... και εν τέλει τι γίνεται; Βλέπεις, ας πούμε, ότι αυτή έκανε ένα παιδί, χώρισε μετά, γιατί, όταν φτάνεις στα 45 να παντρεύεσαι, δεν έχεις μάθει να υποχωρείς, εντάξει; Δεν έχεις μάθει να κάνεις υπομονή, δεν έχεις μάθει να μοιράζεσαι. Όταν λοιπόν, αυτή η γυναίκα κάνει αυτό το παιδί και ζοριστεί και γυρίσει και του πει: «Στο σπίτι σου και στο σπίτι μας» δεν έχει… μετά, εν τέλει τι γίνεται; Αυτό το παιδί θα είναι αυτός που θα γηροκομήσει αυτή τη μάνα, δεν θα μπορέσει ποτέ η μάνα να αποχωριστεί το παιδί, όπου πηγαίνει το παιδί θα έχει και τη μάνα και έλα και πες μου εσύ μετά πώς θα γίνει μία νορμάλ οικογένεια από αυτό το παιδί. Δεν θα μπορέσει, γιατί θα κουβαλάει πάντοτε τη μάνα του μαζί, είτε αυτό είναι αγόρι είτε αυτό είναι κορίτσι. Στο αγόρι θα γυρίσει και θα πει: «Αγόρι μου και η μάνα τι θα γίνει; Μόνη μου θα με αφήσεις;». Και ποια κοπέλα θα πάρει στο σπίτι και την πεθερά; Καμία.

Μια ακόμα ερώτηση, που θέλω να σας ρωτήσω, είναι στο κομμάτι της βοήθειας απ' το κράτος, έχοντας μια πολύτεκνη οικογένεια, τι δυσκολίες μπορεί να αντιμετωπίζετε;

Λοιπόν, κοίταξε, παλιότερα το κράτος κάτι έδινε, υπήρχε ένα επίδομα για τα παιδιά, που το παίρναμε, αλλά έχει κοπεί εδώ και πολλά χρόνια. Αυτή τη στιγμή το κράτος δεν δίνει τίποτα στην πολύτεκνη οικογένεια, όταν λέ[00:35:00]με τίποτα, τίποτα! Φορολογούμαστε, όπως φορολογείται όλος ο κόσμος και θεωρούμαστε ότι επειδή έχουμε πολλά παιδιά, σημαίνει ότι έχουμε και πολλά λεφτά. Το καταλαβαίνεις αυτό; Είναι τρελό, είναι τρελό! Το μόνο που έχουμε είναι μισό εισιτήριο στο αστικό λεωφορείο, μισό εισιτήριο στο τρένο και στους αρχαιολογικούς χώρους, που δεν πληρώνουμε. Αυτά είναι τα προνόμια των πολυτέκνων, τίποτα άλλο.  Και έλα και πες μου εσύ, γιατί ο άλλος να κάνει παιδιά, πώς θα βοηθηθεί το ελληνικό κράτος; Η Ελλάδα σαν Ελλάδα, σαν Έλληνες, πεθαίνει, διότι οι Έλληνες δεν γεννάνε παιδιά, σε μερικά χρόνια αυτοί οι μετανάστες, που έχουν έρθει, αυτοί θα έχουνε παιδιά. Αυτοί, δηλαδή... στα ελληνικά σχολεία οι μαθητές θα είναι αυτοί, έτσι; Όταν ο Έλληνας, αν παντρευτεί, κάνει ένα παιδί, πεθαίνουνε δύο, αφήνουν ένα πίσω, εδώ και πολλά χρόνια, έτσι; Δεν θα σωθεί η Ελλάδα με εμένα που έκανα πέντε παιδιά. Πρέπει η Ελλάδα να κάνει κάτι, ώστε να δώσει πάτημα στους ανθρώπους να κάνουνε δύο και τρία παιδιά παιδιά. Μα, η γυναίκα να μένει για κάποια χρόνια στο σπίτι της και κάποια χρήματα να παίρνει, ώστε να πει: «Ναι, θα το κάνω αυτό το πράγμα». Κάτι πρέπει να κάνουνε, αλλά, όπως βλέπεις, δεν κάνουνε. Κι αυτό είναι πολύ στενάχωρο, γιατί η Ελλάδα πια δεν θα ανήκει στους Έλληνες, φαντάζομαι σε 20-30 χρόνια. Αυτά τα λυπηρά.

Τέλεια, ευχαριστώ πάρα πολύ.

Έτσι, είπαμε να θυμόμαστε και καλές στιγμές όμως—

Ναι, ναι—

Για να μην λέμε... να κλείσουμε την συνέντευξη με ωραία πράγματα. Να πω ότι μία πολύτεκνη μητέρα μπορεί να κάνει και πράγματα ωραία, έτσι; Καταρχήν, αυτοί οι πέντε άνθρωποι, όταν είναι ολοκληρωμένοι, γιατί έχουν κοντά τους στην οικογένειά τους, αμέσως αμέσως έχει φροντίσει αυτή η πολύτεκνη μητέρα για το μέλλον. Έχει χτίσει το μέλλον, το οποίο είναι πάρα πολύ σημαντικό, με ανθρώπους οι οποίοι πατάνε καλά στα πόδια τους. Επίσης, εγώ από την πορεία μου στη ζωή είδα, αυτό που σας είπα, ότι ναι μεν μέχρι τα 40-42 ζορίστηκα, αλλά σκεφτείτε ότι έκανα και πολλά πράγματα. Δηλαδή, μετά τα 40 έκανα θεατρικές ομάδες, πολλές θεατρικές ομάδες, περάσαν από τα χέρια μου εκατοντάδες παιδιά —έτσι;—, πράγμα το οποίο εμένα με ευχαριστεί και με ικανοποιεί σαν άνθρωπο, γιατί είμαι δραστήριος άνθρωπος, έχω κάνει άπειρες εκδηλώσεις, έχω οργανώσει φεστιβάλ και ωστόσο είμαι μία πολύτεκνη μητέρα. Και δεν είναι μόνο εγώ. Υπάρχουν κι άλλες πολύτεκνες μητέρες που κάνουνε πράγματα. Δεν σημαίνει, δηλαδή, ότι αν είσαι πολύτεκνη μητέρα, δεν θα έχεις και…όχι καριέρα, δεν θα το έλεγα καριέρα, δεν θα είσαι δραστήριος, δεν θα κάνεις πράγματα. Απεναντίας, έχοντας συναναστραφεί με παιδιά, έχοντας μεγαλώσει παιδιά, ξέρεις και πώς να αντιμετωπίσεις παιδιά. Διότι, όταν είσαι εκπαιδευτικός και δεν έχεις δικό σου παιδί, δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις σωστά τα παιδιά. Μπορεί να έχεις διαβάσει 500 βιβλία, να έχεις κάνει 150 σεμινάρια, εάν δεν έχεις δικά σου παιδιά, να καταλάβεις τι είναι ο πόνος, τι είναι η στεναχώρια, τι είναι το κάθε ένα έχει διαφορετικό χαρακτήρα, τι είναι να πρέπει να σέβεσαι το κάθε χαρακτήρα αυτόν. Γιατί, όπως εσύ είσαι ένας διαφορετικός άνθρωπος και αύριο-μεθαύριο κάνεις αυτά που κάνεις, και αυτό, που μόλις γεννήθηκε, και το κρατάς στην αγκαλιά σου, είναι ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος τον οποίο εσύ πρέπει να πλάσεις, εσύ πρέπει να διαμορφώσεις και έχεις ευθύνη απέναντί του.

Υπήρχαν στιγμές όπου σας ήταν δύσκολο να καταλάβετε αυτό που συζητάμε, ότι το παιδί είναι ένα ένα πλάσμα ξεχωριστό, με το δικό του χαρακτήρα—

Ναι. Γιατί να σου πω κάτι; Κι εγώ, όταν ήμουνα 20 χρονών, τι ήξερα; Τίποτα δεν ήξερα, αλλά σιγά σιγά, σιγά σιγά, σιγά σιγά αφουγκράζεσαι, βλέπεις: «Γιατί αυτό κάνει έτσι και το άλλο κάνει έτσι; Γιατί του μιλάω και αντιδράει έτσι;». Θέλει πάρα πολλή υπομονή αυτό το πράγμα. Πάρα πολλή υπομονή! Θέλει με το κάθε σου παιδί να βγεις να πιείς καφέ, να ξέρεις τι του αρέσει, να ξέρεις πότε θα του μιλήσεις. Οι χαρακτήρες είναι διαφορετικοί. Ένα παιδί μπορεί να είναι ανοιχτό βιβλίο κι ένα άλλο να είναι πάρα πολύ κλειστό και για να του μιλήσεις... να θέλεις να του πεις κάτι και να περιμένεις και χρόνια για να του το πεις. Γιατί; Γιατί δεν έχει έρθει η στιγμή, να το ακούσει. Θέλει πάρα πολλή υπομονή. Αλλά, συγχρόνως είναι ένα τέτοιο σχολείο αυτό, το να μεγαλώνεις δικά [00:40:00]σου παιδιά, που μετά, όταν βρίσκεσαι με άλλα παιδιά, ξέρεις πώς να συμπεριφερθείς, ξέρεις αυτό που κάνει αυτό, που σε δυσκολεύει. Πρέπει να το μάλωσες; Όχι πρέπει να τ' αγκαλιάσεις. Γιατί, για να σε δυσκολεύει, τραβάει ζόρι αυτό το παιδί. Όλο αυτό το μαθαίνεις μέσα από την οικογένεια. Μπορεί από τα βιβλία να μάθεις πέντε πράγματα, αλλά μέσα απ' την οικογένεια μαθαίνεις 100.

Αν θα μπορούσατε να πείτε πιο είναι το μεγαλύτερο μάθημα που πήρατε—

Το μεγαλύτερο μάθημα που πήρα;

Πώς το πήρατε;

Πώς το πήρα; Λοιπόν, το μεγαλύτερο μάθημα, που πήρα, ήταν το να σέβομαι τα παιδιά μου. Και το πήρα... μου το δώσαν τα ίδια μου τα παιδιά με την εφηβεία τους, έτσι; Διότι εμείς μπορεί να έχουμε στο μυαλό μας ότι θέλουμε να τα κάνουμε έτσι κι αλλιώς κι αλλιώτικα, αυτά όμως, όπως είπα και πριν, είναι ο καθένας ένας χαρακτήρας. Μπορείς να τους διαμορφώσεις μέχρι ένα σημείο, από κει και πέρα υπάρχει η ελευθερία, την οποία πρέπει να σεβόμαστε και όταν δεν την σέβεσαι αυτήν την ελευθερία, σε κάνουνε —πρέπει να σε κάνουν— τα παιδιά να το καταλάβεις κι αν δεν σε κάνουνε... ουαί κι αλίμονο. Γιατί τότε αυτά θα δυσκολευτούν. Εγώ, σαν μάνα, μπορεί να στεναχωρήθηκα, μπορεί να έκλαψα, μπορεί να λυπήθηκα, αλλά από την άλλη κατάλαβα αυτό το πράγμα: ότι πρέπει να σέβομαι την ελευθερία τους. «Θέλω να γίνω αυτό», μπορεί εγώ να μην θέλω, μπορεί εγώ να είχα όνειρό μου, ξέρω 'γω, τα παιδιά μου να γίνουνε δεν ξέρω κι εγώ τι. Ωστόσο, αυτά δεν θέλανε, θέλαν να κάνουν κάτι άλλο. Πρέπει να το σεβαστώ. Γιατί; Γιατί αν κάνει αυτό που θέλει, που ονειρεύεται, θα μπορέσει αύριο-μεθαύριο και να πολεμήσει γι' αυτό και να το καταφέρει, ενώ αν του φορέσω εγώ ένα κουστούμι, το οποίο δεν το κάνει και δεν το θέλει, τέλος. Έτσι, το μεγαλύτερο μάθημα στη ζωή μου το έχω πάρει από τα παιδιά μου και τα ευχαριστώ πάρα πολύ! Ειδικά τα πρώτα, γιατί τα πρώτα είναι και τα πειραματόζωα, να ξέρεις! Μετά μαθαίνεις, αλλά στα πρώτα… εντάξει. Αυτά.

Ευχαριστώ πολύ!

Κι εγώ ευχαριστώ, ήταν πάρα πολύ ενδιαφέρον και πάρα πολύ ωραίο αυτό που κάναμε!

Ευχαριστώ!

Ναι, ναι!