[00:00:00]Καλημέρα.

Καλημέρα.

Εγώ ονομάζομαι Καζόλη Μαρίνα, είμαι ερευνήτρια στο Istorima και σήμερα, 4 Μαρτίου 2023, βρισκόμαστε στο Κοντοπούλι της Λήμνου. Φώτη, θέλεις να μας πεις το όνομά σου ολόκληρο, με το επίθετο;

Μπεζάς Φώτιος, του Χρήστου και της Αναστασίας.

Τέλεια. Και πότε έχεις γεννηθεί;

Έχω γεννηθεί 18 Ιανουαρίου του 1968.

Θέλεις να μας πεις λίγα πράγματα για το πού μεγάλωσες και για τα παιδικά σου χρόνια;

Ναι, μεγάλωσα στο Κοντοπούλι, γυμνάσιο, τα γυμνασιακά χρόνια στον Μούδρο και τα υπόλοιπα εκτός Λήμνου. Δηλαδή το λύκειο το έβγαλα στην Ξάνθη. Από εκεί και πέρα με το που τελείωσα, στρατιωτικό και τελειώνοντας το στρατιωτικό, κατευθείαν διορίστηκα στην αρχαιολογική υπηρεσία της Λέσβου. Τότε, Λέσβου, Κ’ Εφορεία τότε, Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου σήμερα. Στο Μουσείο της Μύρινας, εκεί ήταν η θέση μου, για είκοσι χρόνια ήμουν στο Μουσείο της Μύρινας.

Σπούδασες κάτι μετά το-

Όχι. Όχι, όχι, τίποτα.

Πήγες κατευθείαν.

Κατευθείαν. Απόφοιτος λυκείου.

Έχεις κάποια, ασχολήθηκε και η οικογένειά σου με το-

Ναι. Τύχαινε ο πατέρας μου να είναι φύλακας αρχαιοτήτων, στον αρχαιολογικό χώρο του Καβειρίου της Λήμνου και πάνω στον πατέρα μου και εμείς ασχοληθήκαμε με αυτόν τον τομέα.

Τι θυμάσαι από τον πατέρα σου, από όλη αυτήν την, από το επάγγελμα αυτό;

Εκείνα τα χρόνια ήταν αλλιώς, δεν είναι όπως είναι τα σημερινά χρόνια. Ήταν λίγο πιο χύμα η κατάσταση στο θέμα, πάνω στο θέμα διοίκηση ακόμα φτιαχνόμασταν. Τα τελευταία χρόνια έχουν αλλάξει όλα αυτά τα πράγματα, έχουν μπει, οι αρχαιολογικοί χώροι έχουν αλλάξει εικόνα σε σχέση με το τι ήταν παλιά πάνω σε θέματα, συναγερμοί, κάμερες, ασφάλεια και προ πάντων προστασία για τον επισκέπτη. Με διάφορες διαδρομές που έχουν φτιαχτεί στους χώρους και διάφορα προστατευτικά, που παλιά δεν υπήρχαν καν αυτά.

Πώς ήταν η εικόνα τότε των αρχαιολογικών χώρων, τι εικόνες έχεις δηλαδή από τότε;

Τότε ήταν, δεν υπήρχαν ούτε ανασκαφές ούτε έρευνες, τίποτα, πέρα από κάποια, κάποιες σωστικές ανασκαφές που γίνονταν σε οικόπεδα στην πόλη της Μύρινας κυρίως. Δηλαδή κάποιος πήγαινε να χτίσει ένα σπίτι, έβρισκε αρχαία και πηγαίναμε εμείς και κάναμε ανασκαφή, να δούμε τι είναι αυτό που έχει από κάτω. Με αποτέλεσμα να έχουν σκαφτεί πάρα πολλά οικόπεδα μέσα στη Μύρινα και να υπάρχει μία εικόνα της αρχαίας Μύρινας, πού και πώς. Πώς ήταν, πού είναι τα εργαστήρια, πού είναι τα νεκροταφεία, ξέρουμε περίπου πού είναι αυτοί, χωροταξικά.

Ναι. Έχεις συμμετάσχει, λοιπόν, σε κάποιες ανασκαφές από τότε.

Σε αρκετές ανασκαφές, πέρα από τις ανασκαφές της υπηρεσίας μας, έχω συμμετάσχει στις ανασκαφές του Χρήστου του Μπουλώτη στο Κουκονήσι της Λήμνου και για πάρα πολλά χρόνια στις ανασκαφές της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής.

Πώς ήτανε, πώς είναι μια τέτοια εμπειρία, να συμμετέχεις σε μια τέτοια ανασκαφή;

Σίγουρα είναι εμπειρία, γιατί βλέπεις πολλά και μαθαίνεις πολλά. Έρχεσαι σε επαφή με πάρα πολλούς αρχαιολόγους, καλούς ή κακούς, αλλά μαθαίνεις από όλους αυτούς. Έχω συνεργαστεί με πάρα πολλούς αρχαιολόγους, και Έλληνες και ξένους, με ξέρουν όλοι, για αυτό, όταν έρχονται, με ψάχνουν.

Πώς είναι η διαδικασία μιας ανασκαφής; Δηλαδή μπορείς να μας περιγράψεις λίγο πώς, τι ακολουθεί;

Ναι. Για να γίνει μια ανασκαφή σε ένα αγροτεμάχιο, ας πούμε, που ξέρουμε ότι έχει αρχαία, θα πρέπει πρώτα να βγουν οι άδειες από το Υπουργείο της ανασκαφής, είναι μια διαδικασία, εντάξει, απλή. Βγαίνουν οι άδειες, από εκεί και πέρα, αφού θα επιλεχθεί ο αρχαιολόγος που θα σκάψει το οικόπεδο, γίνεται τετραγωνισμός του οικοπέδου με κλίμακα 1 προς 20, σε τετράγωνα 5 επί 5, και αρχινάς, αφού αριθμηθούν τα τετράγωνα, αρχινάς τετράγωνο-τετράγωνο και κατεβαίνεις σε βάθος. Βέβαια, το κατέβασμα στην ανασκαφή, δεν είναι παίρνουμε τον γκασμά και κατεβαίνουμε. Σε στρώματα. Κυρίως 10-15 εκατοστά. Ό,τι βρεθεί στην επιφάνεια των 15 εκατοστών που σκάβεις, μπαίνει σε μία ομάδα. Καταγράφονται όλα τα ευρήματα σε μία ομάδα. Αν κάποιο από τα ευρήματα είναι κάποιας αξίας ή κάποιου ή χρονολογεί νόμισμα και τα λοιπά, παίρνουμε και συντεταγμένες του αντικειμένου. Πιο κάτω, πιο κάτω και συνεχίζουμε έτσι με όλη την ανασκαφή, αφού στρώμα-στρώμα καταγράφεται και συλλέγεται σε διαφορετικούς σάκους και σε διαφορετικά κασόνια το καθένα. Τελειώνουμε το ένα τετράγωνο, πάμε στο δεύτερο, στο τρίτο και έτσι σιγά-σιγά ολοκληρώνεται μία ανασκαφή. Δεν πάμε να σκάψουμε τυχαία, «Σκάψτε εδώ», τετραγωνίζεται και όλος αυτός ο προγραμματισμός.

Σε ποια σημεία, ποιες ήταν οι ανασκαφές που μπορεί να σου τράβηξαν το ενδιαφέρον;

Σίγουρα μία ανασκαφή ήταν το Καβείριο.

Τα Καβείρια.

[00:05:00]Τα Καβείρια. Όταν έσκαβαν οι Ιταλοί αρχαιολόγοι, έτυχε να σκάβουν έναν αποθέτη. Αποθέτης ίσον σκουπιδότοπος. Όπως τώρα από τα σκουπίδια των ανθρώπων, αν τα ελέγξεις τα σκουπίδια μου, θα μπορείς να καταλάβεις πολύ καλά το ποιος είμαι, τις διατροφικές μου συνήθειες, τα πάντα, τα πάντα, έτσι και για έναν αρχαιολόγο, το να βρει έναν σκουπιδότοπο, είναι ό,τι καλύτερο. Άλλη ανασκαφή μεγάλη και πολύ δυνατή, με πάρα πολλά ευρήματα, ήταν η ανασκαφή της Ηφαιστίας εδώ, όπου ο αρχαιολόγος που σκάβει, ο προϊστάμενός μας, έπεσε κι αυτός σε αποθέτη, αλλά δεν ήταν ένας γενικός αποθέτης, σκουπιδότοπος της πόλης, ήταν αποθέτης Ιερού. Που σημαίνει ότι όλα τα ευρήματα, τα ειδώλια, τα αγγεία που, ένα ιερό συλλέγει πάρα πολλά, γιατί ο καθένας που πάει να κάνει το αφιέρωμά του, αφήνει και το αγγείο του και το πιάτο με τις προσφορές. Τόσα χρόνια πρέπει να μαζεύονται πολλά. Οπότε σε κάποια φάση, τα πετάνε σε λάκκο, ειδικό λάκκο, που είναι ο αποθέτης του Ιερού, είναι τα σκουπίδια του Ιερού. Να μην αναμειχθούν με τα άλλα τα σκουπίδια της πόλης, είναι ξεχωριστός. Με αποτέλεσμα σκάβοντας εδώ στην Ηφαιστία, βρέθηκε ένας αποθέτης Ιερού με πάρα πολλά ευρήματα.

Όλοι οι άνθρωποι αυτοί που έρχονται είναι αρχαιολόγοι, ερευνητές-

Αρχαιολόγοι. Η Ιταλική Αρχαιολογική που σκάβει εδώ χρόνια, οι περισσότεροι είναι τελειόφοιτοι του Ιστορικού και κάνουν τα μεταπτυχιακά τους. Έρχονται εδώ και δουλεύουν για κάποιο αντικείμενο και κάνουν τα μεταπτυχιακά πάνω στο αντικείμενό τους.

Θυμάσαι κάποιον που έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Λήμνο; Είναι, καταρχάς, είναι άνθρωποι από το εξωτερικό οι περισσότεροι;

Είναι όλοι από την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή, Ιταλοί κυρίως, έχουν γραφτεί στην Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών και, που εδρεύει στην Αθήνα, με διευθυντή, με γραμματέα, με όλα τα πράγματα και κάθε καλοκαίρι, τους καλοκαιρινούς μήνες δηλαδή μόνο, σκάβουν στη Λήμνο, στην Κρήτη και στη Συρία. Έχουν αυτές τις τρεις ανασκαφές. Και δουλεύουν κάθε χρόνο, βέβαια έναν μήνα, έναν με δύο μήνες τον χρόνο, δεν είναι για πάρα πολύ.

Πώς είναι έτσι το περιβάλλον, ας πούμε, της ανασκαφής, δηλαδή όταν βρίσκουν κάτι ή, μπορείς να μου πεις, ας πούμε κάπως, να μου περιγράψεις τον χώρο.

Για έναν καινούργιο αρχαιολόγο, το να βρει ένα χρυσό νόμισμα, ας πούμε, θα αναφωνήσει, θα πει: «Ω, τι βρήκα!», για έναν έμπειρο αρχαιολόγο και τα λοιπά, «Βρήκα ένα χρυσό νόμισμα, εντάξει, δεν είναι κάτι». Για έναν αρχαιολόγο, δεν τον ενδιαφέρουν τόσο πολύ τα κινητά ευρήματα. Θέλει σταθερά. Τοίχους, ντουβάρια, κτήρια, για να μελετήσει και να δει όλη τη χωροταξία της πόλης. Ιταλοί αρχαιολόγοι έχουν περάσει από εδώ και μάλιστα από εδώ, η Λήμνος γενικά είναι τυχερή, που έσκαβε στη Λήμνο ο, ένας καθηγητής της κλασικής Αρχαιολογίας, ο Μπέσκι, ο Λουίτζι Μπέσκι. Αγαπούσε πάρα πολύ την Ελλάδα, φιλέλληνας από μικρός, παντρεμένος με Ελληνίδα και έχει αφιερώσει τη ζωή του στη Λήμνο, στο Καβείρο.

Πότε είχε κάνει την ανασκαφή;

Η ανασκαφή του Μπέσκι ξεκίνησε το '78, μέχρι και το '91.

Ήσουν παρών σε αυτή την ανασκαφή;

Σε όλες. Σε όλες, όλες. Με πάρα πολλά ευρήματα στο Καβείριο, με επιγραφές, με αγάλματα, με, με...

Εσύ τι αρμοδιότητα έχεις σε αυτές τις ανασκαφές;

Είτε έσκαβα στις ανασκαφές, εργάτης ανασκαφών κυρίως, βοηθούσα τους Ιταλούς, ή στην πιο μικρή ηλικία, γιατί ασχολούμαστε με την αρχαιολογία από πολύ μικροί, στο πλύσιμο των οστράκων και στον καθαρισμό. Πάρα πολλά όστρακα, τόνοι.

Είπες ασχολείσαι από πάρα πολύ μικρός. Θέλεις να μου πεις αυτήν την ιστορία της οικογένειας πάνω στην αρχαιολογία;

Ναι. Δεν ξέρω πώς έτυχε, τυχαία τώρα, και ο παππούς μου, ο Βασίλειος, όταν ήταν εδώ στο Κοντοπούλι, είχε έρθει από την Αλεξάνδρεια, έτυχε την περίοδο εκείνη να έρθουν οι Ιταλοί αρχαιολόγοι, το 1927 με '30, εκεί μέσα, και δεν ξέρω πώς, επειδή ήξερε ο παππούς μου γαλλικά, ήταν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και μίλαγαν γαλλικά, μπορούσε και συνεννοήθηκε με τους Ιταλούς και τους φιλοξένησε στο σπίτι του. Με αποτέλεσμα, για δέκα-δεκαπέντε χρόνια που ερχόταν, κάθε χρόνο ήξεραν το σπίτι του παππού ότι θα είναι το παράρτημα της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Αυτό το πράγμα συνεχίστηκε και στα χρόνια τα δικά μας, που το σπίτι το δικό μας στο Κοντοπούλι έγινε παράρτημα της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής, με εργαστήρια, με, με, τα γκαράζια, ας πούμε, του μπαμπά, βγάζαμε τα αμάξια έξω και γινόταν πάγκοι με κεραμική. Όλα τα γκαράζ. Η αυλή όλη, όλη η αυλή γεμάτη κεραμική. Πλύσιμο, συντήρηση, καθαρισμός όλα αυτά τα πράγματα.

Δηλαδή εσύ, σαν παιδί, θυμάσαι, έχεις εικόνες από αυτά τα εργαστήρια μέσα στο σπίτι.

Ναι. Από πολύ μικροί, πιτσιρικάδες, έξι-εφτά χρόνων είμαστε, θυμάμαι, με τον αδερφό μου παρακολουθούσαμε τον συντηρητή της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής, έναν Λορέντζο τον έλεγαν, έναν παππού με γένια, ο οποίος καθόταν εκεί όλη τη μέρα και κολλούσε εκεί με κάτι κόλλες, που τις έφτιαχνε εκείνος, ψαρόκολλες, δεν έχουν τις κόλλες και τα υλικά που έχουμε [00:10:00]σήμερα, είχαν αλλά υλικά τότε. Και από τότε μας βοηθούσε και αυτός, γιατί μας έβαζε πάνω στην κεραμική, να ψάχνουμε να βρούμε, ποιο κομμάτι λείπει από ποιο. Με αποτέλεσμα απέκτησα πολλή μεγάλη εμπειρία, πάνω στο θέμα συγκόλληση. Μπορούσα να καταλάβω ένα αγγείο που είναι εδώ, ένα κομμάτι αγγείου εδώ από ποιο αγγείο είναι, από ένα άλλο κομμάτι που είναι πιο πέρα. Στην ουσία αυτό γίνεται στη συγκόλληση, γίνεται ένα παζλ. Και ψάχνεις να βρεις ποιο κομμάτι είναι με ποιο. Σε αυτό συντελούν πάρα πολύ οι ομάδες που σας είπα από την αρχή, ομάδα-ομάδα, γιατί η πρώτη ομάδα θα ανοιχτεί σαν ομάδα. Η δεύτερη σαν ομάδα. Υπάρχει περίπτωση από την πρώτη ομάδα να βρούμε κομμάτια του αγγείου στη δεύτερη ομάδα. Για κάποιον λόγο, πήγαν βαθύτερα ή κάποιος τυφλοπόντικας το μετέφερε και πάρα πολλά τέτοια.

Δηλαδή εσύ σαν παιδί το είχες σαν παιχνίδι αυτό, αυτήν την εικόνα;

Κάπως έτσι. Κάπως έτσι. Περιμέναμε να ξυπνήσει, να ξυπνήσουμε το πρωί όλη η ομάδα από το σπίτι, να πιούνε τον καφέ γρήγορα, για να πάμε στην ανασκαφή.

Και πήγαινες από μικρός;

Από μικρός, πάντα, ναι, μαζί.

Ο πατέρας σου πού ήτανε, ήτανε κι αυτός φύλακας;

Ήταν φύλακας στο Καβείριο, για τριάντα έξι χρόνια.

Από εκεί τι εικόνες έχεις, έχεις επισκεφθεί αρκετές φορές και εκεί τον αρχαιολογικό χώρο;

Ναι. Έχει αλλάξει τώρα, δεν ήταν όπως ήταν παλιά. Τώρα έχουν μπει περιφράξεις, συστήματα καινούργια, τότε ήταν τελείως, ένα βουνό, με έναν αρχαιολογικό χώρο, που ο πατέρας μου όταν πήγε το '68 εκεί πάνω, δεν φαινόταν τίποτα από αρχαία. Ήταν όλα καλυμμένα από την φρυγανώδη βλάστηση, αστιβιές και θυμάρια. Με αποτέλεσμα, πήρε την τσάπα, βοηθούσαμε κι εμείς και ανοίξαμε όσο μπορέσαμε να ανοίξουμε τον χώρο. Καθαρίσαμε τον χώρο, να φανούν κάποια ντουβάρια, να φανούν οι κολώνες, οι οποίες κολώνες του Ιερού ήταν πεσμένες όλες. Τις είχαν ρίξει οι ντόπιοι, για να πάρουν το μολύβι από κάτω, να το κάνουν βαρίδια για ψάρεμα, γινόταν τότε. Με αποτέλεσμα καθαρίσαμε τον χώρο όλο. Δεν υπήρχε δρόμος στο Καβείριο, φτιάξαμε από τη μεριά της «Νεφτίνας», του ξενοδοχείου έναν νέο δρόμο, για να περνάμε. Βέβαια, η επισκεψιμότητα τότε ήταν μηδέν, δεν υπήρχε κόσμος καν, δεν υπήρχε ο δρόμος. Επισκεψιμότητα αρχίζει να έρχεται περίπου από το '70. Και όταν μιλάμε επισκεψιμότητα, διακόσια άτομα τον χρόνο. Δύο άτομα σήμερα, πέντε άτομα την άλλη μέρα, κάπως έτσι. Πολύ λίγα άτομα, κυρίως εξωτερικού άτομα. Την περίοδο εκείνη είχαμε πάρα πολλούς Γερμανούς, δεν ξέρω γιατί, ήταν οι Γερμανοί στα φόρτε.

Δηλαδή έχεις δει όλη αυτή τη σταδιακή αύξηση των τουριστών.

Ναι. Χρόνο με τον χρόνο να ανεβαίνει. Χρόνο, χρόνο με τον χρόνο να ανεβαίνει.

Τι εντύπωση σού αφήνουν οι τουρίστες σε όλες αυτές τις επισκέψεις στους αρχαιολογικούς χώρους;

Έρχεσαι σε επαφή με τον κόσμο, γίνεσαι αποδέκτης πολλών παραπόνων, πολλών, ό,τι σκεφτεί ο καθένας, αλλά σε γενικές γραμμές οι περισσότεροι ενδιαφέρονται, έρχονται, ρωτάνε, ψάχνουν. Υπάρχουν βέβαια και οι άλλοι, οι οποίοι έρχονται μόνο και μόνο για να ‘ρθουνε και να βγάλουν φωτογραφία τώρα και αυτά τα πράγματα. Με μικρό ενδιαφέρον.

Εδώ στην Ηφαιστία πότε ήρθες;

Στην Ηφαιστία, όταν διορίστηκα, διορίστηκα στο Μουσείο της Μύρινας, στις ανασκαφές, για είκοσι χρόνια ήμουν στο Μουσείο της Μύρινας και το 2008 έκανα μετάταξη και ήρθα ως φύλακας στον αρχαιολογικό χώρο Ηφαιστίας που είχε χηρέψει, είχε πάρει σύνταξη ο φύλακας, είχε μείνει κενή θέση και ήρθα εδώ.

Εδώ τι σου τραβάει το ενδιαφέρον, τι πιστεύεις ότι έχει ενδιαφέρον ο χώρος εδώ;

Η πόλη, όλη η πόλη. Παντού όλη η περιοχή εδώ, όπου κι αν πας είναι κατάφυτη από κεραμική και από αρχαία.

Έχει δηλαδή-

Υπάρχει ένα δέος πάνω στην πόλη, με το που ανεβαίνεις στην πόλη, το λέω και στους ντόπιους εδώ, οι οποίοι ντόπιοι μου λένε ότι φοβούνται να ανέβουν πάνω. «Γιατί φοβάστε;», «Γιατί», λέει, «εδώ είχε κόσμο». «Ε, και επειδή είχε κόσμο;», «Ναι, ναι, φοβόμαστε, όχι δεν πάμε πάνω», ναι.

Τι περιλαμβάνει ακριβώς, εκτός από το αρχαίο θέατρο της Ηφαιστίας;

Ο αρχαιολογικός χώρος είναι πάνω από διακόσια στρέμματα. Δεν είναι μόνο το θέατρο, το θέατρο είναι περίπου στο κέντρο της πόλης. Τώρα, δεξιά και αριστερά από το θέατρο υπάρχουν σπίτια της πόλης, ιερά, λουτρά, αγορά ρωμαϊκή μαζί με αρχαϊκά σπίτια, υπάρχει ένα αρχαϊκό ιερό που έχουν σκάψει οι Ιταλοί την δεκαετία του '30, βόρεια της Ηφαιστίας, υπάρχει μία καταπληκτική νεκρόπολη, τεραστίων διαστάσεων με χιλιάδες ταφές, όλων των ειδών, βυζαντινές εκκλησίες, δηλαδή, όλος ο χώρος, όλος ο χώρος, όλη η έκταση της χερσονήσου καλύπτεται με αρχαία.

Υπάρχει, για αυτό που λέγαμε, και για το, υπάρχει και το λατομείο.

Πιο βόρεια της πόλης υπάρχει το λατομείο του πωρόλιθου, πωρόλιθος είναι το όλο το ακρωτήριο, που από εκεί, από εκεί ξέρουν πολύ καλά, ότι έχουν χτιστεί όλα τα δημόσια κτήρια και τα σπίτια βέβαια, και στην Ηφαιστία και στο Καβείριο. Το Καβείριο έχει χτιστεί όλο, όλο, όλο το ιερό του, ειδικά το ελληνιστικό, της ελληνιστικής περιόδου, έχει κατασκευαστεί όλο [00:15:00]με πωρόλιθο. Επειδή δεν υπήρχε μάρμαρο στο νησί, ο πωρόλιθος είναι καλό υλικό, δουλεύεται εύκολα, κόβεται εύκολα, ανθεκτικός, πάρα πολύ ανθεκτικός και βέβαια για να έχουν την απομίμηση του μαρμάρου, όλοι αυτοί οι πωρόλιθοι του Ιερού των Καβείρων ήταν σοφατισμένοι με  ασβεστοκονίαμα για να έχουν την αίγλη του μαρμάρου. Σώζονται, σε κάποιες κολώνες από την πίσω πλευρά, σώζονται, το ασβεστοκονίαμα που ήταν σοβαντισμένες οι κολώνες. Δεν ήταν στρογγυλές, ήταν με πτυχώσεις, τριάντα τρεις πτυχώσεις η κάθε κολόνα, για να μοιάζει καθαρά με έναν αρχαιοπρεπέστατο ναό.

Τι, δεν έχουν βρεθεί όλα αυτά, δεν έχει γίνει ανασκαφή-

Έχει γίνει ανασκαφή στο ελληνιστικό τελεστήριο, τουλάχιστον έχει σκαφτεί όλο, απλώς σώζονται μόνο τα θεμέλια κι αυτό γιατί στα Ρωμαϊκά χρόνια οι Ρωμαίοι που ήρθαν στη Λήμνο και κατέλαβαν το νησί το 140 περίπου μ.Χ., επέλεξαν να φτιάξουν και αυτοί έναν ναό εκεί πάνω χρησιμοποιώντας τα υλικά του κατεστραμμένου ελληνιστικού τελεστηρίου. Πήραν όλες τις πέτρες από τον ναό το μεγάλο και χτίσανε πιο πέρα έναν δικό τους ρωμαϊκό.

Η αρχική, να το τοποθετήσουμε και χρονικά, είναι προϊστορική η ύπαρξη του-

Του Καβειρίου, όχι. Το αρχαιότερο εύρημα που έχει βρεθεί στο Καβείριο ανάγεται στον 9ο αιώνα π.Χ. Περίπου 850 με 900, είναι της γεωμετρικής περιόδου. Από εκεί και πέρα έχει δείγμα ότι, για να έχει τέτοια ευρήματα ότι το ιερό υπήρχε από τότε. Για αυτό ο Μπέσκι το τοποθετεί σαν το αρχαιότερο ιερό, ακόμα και από της Σαμοθράκης και από τα Ελευσίνια. Είναι πιο μεγάλος ο ναός και είναι πιο παλιός. Στη Σαμοθράκη έχουν βρει από τον 7ο αιώνα και μετά, ενώ στη Λήμνο από τον 9ο. Δείγμα ότι ξεκινάει κάπου από εδώ η λατρεία και προφανώς να ξεκινήσει η λατρεία από εδώ, γιατί είναι λατρεία που την έφεραν προφανώς οι Πελασγοί, 1.000-1.100 που ήρθαν εδώ και συνεχίστηκε και στα επόμενα χρόνια.

Και έχουν μία σχέση αυτά τα νησιά, με τους ναούς-

Σχετικά με το Καβείριο, επειδή έχει και στη Σαμοθράκη και στην Ίμβρο Ιερό των Καβείρων, πιστεύουν ότι δημιουργείται ένα τρίγωνο καταρχήν, ένα ισοσκελές τρίγωνο, το Καβείριο τρίγωνο το λεγόμενο και μάλιστα πιστεύουν ότι η τελετή και στα τρία νησιά άρχιζε ταυτόχρονα. Με φωτιές, φρυκτωρίες, που άναβαν για να ειδοποιήσει το ένα νησί το άλλο, ούτως ώστε οι τρεις ιερείς των ιερών να πουν τα λόγια και οι τρεις μαζί.

Οι φρυκτωρίες, μπορείς να μας εξηγήσεις λίγο τι-

Οι φρυκτωρίες είναι σημεία, κυρίως κορυφές υψωμάτων, τα οποία έβαζαν φωτιά, δυνατή φωτιά, μεγάλη φωτιά για να ειδοποιήσει, ούτως ώστε να φανεί από το άλλο νησί. Ήταν κάτι, ένα σύστημα τηλεπικοινωνιακό, κάτι, για να δουν. Τώρα έχουμε τα κινητά, τότε είχαν τις φρυκτωρίες. Υπήρχαν και τις δάδες, που η δάδα ήταν ένα άλλο σύστημα που ανάλογα με τον με τον πυρσό που ανέβαζες ή κατέβαζες, σημειωνόταν και γράμμα. Δηλαδή αν ανέβαζα τον φανό τρεις φορές πάνω, ήταν το Α, ξέρω 'γώ, κι έτσι έβγαζαν ολόκληρη έκφραση.

Σαν σήματα Μορς.

Σαν σήματα Μορς.

Τι υλικά υπάρχουν υπάρχουν εδώ γύρω, δηλαδή ποια είναι τα ευρήματα που υπάρχουν αυτήν τη στιγμή.

Από την Ηφαιστία;

Από την Ηφαιστία, ας πούμε.

Κοίτα, κατά τις ανασκαφές έχουν βρεθεί, ειδικά από την ανασκαφή της νεκρόπολης που έχει σκαφτεί από τους Ιταλούς στη δεκαετία του '30, εκεί βρέθηκαν πάρα πολλά τιμαλφή αντικείμενα. Χρυσά κοσμήματα, δαχτυλίδια, βραχιόλια, πάρα πολλά, γιατί στους τάφους, αυτά θα βρεις. Κυρίως τα προσωπικά αντικείμενα του νεκρού, τον οποίο τον συνοδεύουν και στην υπόλοιπη ζωή που έχουν. Για αυτό θα βρεις μέσα το ποτήρι του, το πιάτο του, το λυχνάρι, το δαχτυλίδι του με το μονόπετρο πάνω, τα έβαζαν όλα μαζί για να τα έχει στην μεταθανάτια ζωή, που για αυτούς συνέχιζε να υπάρχει.

Εδώ μέσα που μου έχεις δείξει, στο φυλάκιο μέσα, που υπάρχουν κάποια ευρήματα, τι υλικό είναι αυτό και τι διαδικασία ακολουθείται;

Η αποθήκη του αρχαιολογικού χώρου έχει γεμίσει με κεραμική από την ανασκαφή, την τελευταία ανασκαφή, που διενεργείται στον χώρο εδώ τα τελευταία πέντε χρόνια από την υπηρεσία τη δικιά μας. Αυτά με τη σειρά τους κάποια στιγμή θα ανοιχθούν, θα μελετηθούν και θα κρατηθούν μόνο αυτά που πρέπει να κρατηθούν. Τα υπόλοιπα θα ξαναπάνε στον χώρο. Και θα τοποθετηθούν σε λάκκο με σημάνσεις μολύβδινες, για να μην χαλάσει ποτέ, ότι αυτά έχουν ξανασκαφτεί και προέρχονται από εκεί.

Όλα αυτά τα μικρά ευρήματα που είναι μέσα στα καφάσια, τι διαδικασία ακολουθείται για να γίνει η διαλογή αυτή;

Αφού πλυθούν, τακτοποιηθούν και χωριστούν σε λαβές, χείλη, βάσεις, πόδια και όλα αυτά πράγματα, από εκεί και πέρα απλώνονται και ξεκινάει η διαδικασία της συγκόλλησης, αν είναι εφικτό, αν μπορεί να γίνει δηλαδή. Ποιο κομμάτι κολλάει με ποιο, αν μπορείς να συνθέσεις ένα αγγείο. Από 'κεί και πέρα, τώρα ό,τι [00:20:00]κολληθεί και ό,τι γίνει θα μείνει, τα υπόλοιπα που είναι τα σκάρτα τα λεγόμενα, θα πεταχτούν.

Έρχονται δηλαδή οι αρχαιολόγοι για αυτήν τη δουλειά.

Ναι, ναι, ναι. Η διαλογή. Είναι μία από τις πιο δύσκολες δουλειές στην αρχαιολογία, πολλοί πιστεύουν ότι είναι το σκάψιμο. Δεν είναι το σκάψιμο. Είναι το μετέπειτα.

Αυτό που μου κάνει εντύπωση είναι όλη αυτή η γνώση που έχεις αποκομίσει, χωρίς να έχεις, είναι μια εμπειρική γνώση.

Εμπειρική γνώση καθαρά.

Εσένα τι σε τράβηξε σε όλο αυτό το αντικείμενο και το γνωρίζεις τόσο καλά, σαν να το έχεις σπουδάσει.

Σίγουρα έπαιξε ρόλο η δουλειά του πατέρα μου, σίγουρα η ανασκαφή πάντα και ειδικά όταν είσαι μικρός, σε ελκύει. Τι βρίσκουν, τι κάνουν, τι δείχνουν. Εμείς επειδή είμαστε του, της δουλειάς, περιμέναμε την Ηφαιστία τώρα. Την Ηφαιστία, ας πούμε, όπως λέει και ο αδερφός μου, είναι όνειρο ζωής. Λέγαμε πότε θα σκαφτεί η εκκλησία, πότε θα σκαφτεί, τη βλέπαμε χρόνια, τα ερείπια μόνο. Και τώρα, αυτήν τη στιγμή η εκκλησία είναι ανασκαμμένη όλη, και λέμε: «Να το, πότε θα σκαφτεί εκεί πάνω;», αρχίζουν σιγά-σιγά και βγαίνουν.

Δηλαδή όλες αυτές οι πληροφορίες είναι από δικό σου προσωπικό ενδιαφέρον.

Ναι καθαρά.

Οπότε είσαι ένα δυνατό χέρι για αυτούς τους ανθρώπους εδώ, καθώς γνωρίζεις και πράγματα για τον τόπο. Σε καλούν δηλαδή, έτσι δεν είναι;

Πάντα. Ο χώρος είναι πάρα πολύ μεγάλος με πάρα πολλά ευρήματα. Εγώ καθημερινά που γυρνάω σε αυτοψίες. Γυρνάω, ας πούμε, στη νεκρόπολη. Είτε από βροχή, είτε από κάποιο όργωμα, είτε από κάποιες άλλες συνθήκες, εμφανίζεται ένας τάφος. Κατευθείαν, αναφορά στην υπηρεσία κι έρχεται αρχαιολόγος από τη Μύρινα και τον σκάβουμε όσο πιο γρήγορα μπορούμε. Γιατί ένας τάφος που φαίνεται, είναι ευάλωτος στους αρχαιοκάπηλους και σε όλα τα πράγματα. Οπότε με το που εμφανιστεί τάφος, τον σκάβουμε.

Εσύ έχεις βρει αρκετές φορές εδώ από βόλτες, εδώ στην περιοχή;

Πάρα πολλές. Τάφους, σχεδόν καθημερινά. Προχθές σκάψαμε έναν λίγο πιο πέρα. Τώρα έχει βρεθεί άλλος ένας πιο πάνω, κάθε φορά που θα πάω στη βόλτα μου, θα βρω και κάτι. Είναι τόσα πολλά τα αρχαία και διάσπαρτα, μου έχει τύχει στο περπάτημά μου να πηγαίνω προς το θέατρο, να βρω χρυσό δαχτυλίδι, μου έχει τύχει να βρω χρυσό νόμισμα, ασημένιο κόσμημα, δηλαδή είναι πάρα πολλά μέσα στον αρχαιολογικό χώρο.

Στη δουλειά σου ως φύλακας τι ακριβώς κάνεις, ποια είναι η αρμοδιότητά σου εδώ στον χώρο;

Ναι. Ο διορισμός των φυλάκων πια είναι φύλαξη - πληροφόρηση. Ο βασικός λόγος είναι η φύλαξη του αρχαιολογικού χώρου, όλου γενικά, όλου του σημασμένου αρχαιολογικού χώρου και πέρα από εκεί υπάρχουν και ζώνες προστασίας. Η ζώνη Α, το οποίο είναι το αδόμητο και είναι συνήθως ο αρχαιολογικός χώρος ο κεντρικός και γύρω από αυτό υπάρχει η ζώνη Β και η ζώνη Γ που ελέγχονται από υπαλλήλους. Δηλαδή αν κάποιος πάει να κάνει ένα σπίτι στη ζώνη Β, που είναι εκτός αρχαιολογικού χώρου, αλλά κοντά στον αρχαιολογικό χώρο, η άδεια που θα βγάλει, πέρα από την πολεοδομία, θα περάσει και από την αρχαιολογία. Με αποτέλεσμα, με έγγραφο και χαρτί πάντα, επιβλέπουμε εκσκαφές και διερευνήσεις που γίνονται στο έδαφος. Και πάρα πολλές φορές έχουμε βρει αρχαία, πάρα πολλές φορές και έχουν σταματήσει πάρα πολλά οικόπεδα. Εντάξει.

Το καλοκαίρι με όλον αυτόν τον κόσμο, πώς αλλάζει όλη αυτή-

Το καλοκαίρι είναι άλλη φάση, αλλιώς, γιατί η κίνηση είναι καθημερινή πια με πάρα πολύ κόσμο, τριακόσια-τετρακόσια άτομα τη μέρα, οπότε είσαι αναγκασμένος να είσαι όλο στον χώρο του θεάτρου, που είναι και το μόνο επισκέψιμο πια στον αρχαιολογικό χώρο, και επιτηρείς τους τουρίστες, μην κάνει κάποιος καμιά ζημιά, μην κάνει καμιά χαζομάρα, μην χτυπήσει κάποιος. Μην-

Δείχνουν ενδιαφέρον;

Αρκετό. Κυρίως οι ξένοι. Οι Έλληνες, από τους Έλληνες πολύ λίγοι και λίγοι είναι οι διαβασμένοι που λένε.

Τι σου κάνει εντύπωση από τους τουρίστες;

Μου κάνει εντύπωση ότι οι περισσότεροι έρχονται και αρχίζουν και γκρινιάζουν, φτάνουν σε ακρότητες, χαζά και τσαμπουκάδες για τα εισιτήρια, να μην πληρώσουν εισιτήριο. Δύο ευρώ είναι το εισιτήριο, παρόλα αυτά γίνονται τσακωμοί, άγριοι τσακωμοί. Και χαζά, ακρότητες.

Δεν έχει συμπεριφερθεί κάποιος άσχημα ή αν έχει γίνει κάποιο περιστατικό;

Πολλές φορές. Πολλές φορές.

Σαν τι, ας πούμε; Σαν τι μπορεί να συμβεί;

Να με βρίσουν, να με κάνουν, πολλές φορές. Το βρισίδι είναι καθημερινό. Γιατί το καλαθάκι δεν είναι ίσιο και είναι στραβό, γιατί να έχει εισιτήριο και γιατί να έχει εισιτήριο και εμείς είμαστε Έλληνες και είναι δικά μας, είναι δικά μας, του μπαμπά και της μαμάς μας, πού είναι δικά τους, δεν ξέρω. Και απορούμε, γιατί καμιά φορά φέρνει και, φέρνουν έκτακτους τους καλοκαιρινούς μήνες, για πεντάμηνα ή εξάμηνα, οι οποίοι με βοηθούν πάνω στο θέμα εισιτήρια και, γιατί εγώ αναγκάζομαι να πηγαίνω σε εκσκαφές, οπότε μένει στο πόδι μου ο έκτακτος.

Οκ. Άνθρωποι που δείχνουν ενδιαφέρον; Δηλαδή άνθρωποι που σου έχουν κάνει επίσης εντύπωση για το ενδιαφέρον τους;

Πολλοί, πάρα πολύς κόσμος ενδιαφέρεται και άτομα τα οποία έρχονται και την επαύριο για να ακούσουν κι άλλα και την [00:25:00]επαύριο, δηλαδή μαθαίνουν πολλοί, δεν ξέρω τι γίνεται, με έχουν γράψει και στις εφημερίδες δυο-τρεις φορές, κάποιοι που ήρθαν εδώ και ευχαριστήθηκαν από το μπλα-μπλα που τους είπα και πάντα η εφημερίδα, έρχεται ο άλλος με την εφημερίδα, «Διαβάσαμε αυτό, πες μας». Τι να πεις;

Οπότε εσύ τους βοηθάς και στην ξενάγηση.

Τους βοηθάω, προσπαθώ, γιατί σίγουρα υπάρχουν πινακίδες, υπάρχει ηλεκτρονική ξενάγηση, υπάρχουν όλα αυτά, αλλά αν δεν του τα πεις με τα λόγια τα δικά σου και απλά και κατανοητά, από τις πινακίδες και-, δεν μπορεί να το καταλάβει ο άλλος. Γιατί πάντα οι αρχαιολόγοι, σε όλες τις πινακίδες και στα μέσα ενημέρωσης αναφέρονται πάντα με εξειδικευμένη αρχαιολογία. Ορολογίες αρχαιολογικές που ο άλλος δεν τις καταλαβαίνει. Περίαπτον, κόλιον και όλα αυτά τα πράγματα. Γράψε «δαχτυλίδι». Τι;

Οπότε τα εξηγείς με-

Πιο απλά. Ή αυτό που με ρωτάνε όλοι, αυτό το αιώνιο πάντα, γράφει πάνω ότι ενάγεται το θέατρο στην κατασκευή του πρώτου 4ου, του 5ου αι. π. Χ., για έναν που είναι εκτός όλων αυτών, πού να καταλάβει ποιο είναι το πρώτο τέταρτο του 5ου αιώνα; Οπότε έρχονται και ξαναρωτάνε συνέχεια. Θα μπορούσε να είναι πιο κατανοητά και πιο απλά ή μια χρονολογία δίπλα σε παράγραφο να, εντάξει, κάποια στιγμή θα φτιάξει.

Οπότε ασχολείσαι με κάτι, το οποίο, ναι μεν ήρθε από την οικογένειά σου, αλλά τελικά είναι κάτι που σε ευχαριστεί, σωστά;

Ναι. Σίγουρα. Εγώ αυτό έχω κάνει στη ζωή μου μόνο, στην αρχαιολογία. Δεν έχω δουλέψει, πέρα από κάτι οικοδομές και κάτι τέτοια, έτυχε να διοριστώ νωρίς, ήδη έχω τριάντα τέσσερα χρόνια και όλη η δουλειά μου ήταν πάνω στην αρχαιολογία.

Ποιες είναι οι επόμενες ανασκαφές που γνωρίζεις εσύ, που θα συμμετέχεις, ας πούμε;

Γενικά στο νησί, το νησί είναι διάσπαρτο από αρχαιολογικούς χώρους, ίσως είναι το μοναδικό νησί σε όλο το Αιγαίο που υπάρχουν τόσο πολλές προϊστορικές θέσεις. Πάρα πολλοί προϊστορικοί οικισμοί, καθημερινά βρίσκουμε καινούργιους, καθημερινά που θα βγούμε για αυτοψία, θα βρούμε κάποιον καινούργιο προϊστορικό οικισμό. Δείγμα ότι έχει κατοικηθεί πάρα πολλά χρόνια, από τα πολύ παλιά χρόνια, αλλά και πάρα πολλές άλλες αρχαιολογικές θέσεις, κυρίως των βυζαντινών χρόνων. Δηλαδή στη Λήμνο όπου υπάρχει εκκλησάκι, γύρω από το εκκλησάκι υπάρχει και κάποιος παλαιοχριστιανικός οικισμός από τον 3ο, 4ο, 5ο, αι. μ.Χ.. Διάσπαρτο, παντού, παντού, το νησί είναι η χαρά του αρχαιολόγου η Λήμνος, ιδιαίτερα.

Τι εύχεσαι γενικά για την ανάδειξη αυτού του πλούτου του νησιού;

Για την ανάδειξη καλό θα ήταν το Υπουργείο, γενικώς το Υπουργείο, να δείξει λίγο περισσότερο ενδιαφέρον. Να μου πεις πού να δείξει, η Ελλάδα είναι διάσπαρτη από αρχαία, τι να πρωτοκάνει και εκείνο και με τα λεφτά που έχει. Αλλά θα μπορούσε, πολλά πράγματα να διορθωθούν. Κυρίως πάνω στο θέμα διάβαση, ενημέρωση και όλα τα πράγματα. Είναι πιο κατανοητά, δηλαδή, στον άνθρωπο, όταν έρθει και βρει μία πινακίδα, παρά να μη βρει τίποτα ή να βρει μία κατεστραμμένη πινακίδα. Ή να δει τον χώρο και να είναι συντηρημένος ο χώρος, να είναι ανασκαμμένος, να είναι δημοσιευμένος. Συνήθως τα περισσότερα δεν είναι δημοσιευμένα.

Κάτι που παραλείψαμε και ήθελα πολύ να ρωτήσω, είναι για την εμπειρία σου στην ανασκαφή με τον κύριο Μπουλώτη, όπου έγινε στο Κουκονήσι.

Στο Κουκονήσι. Για τέσσερα, πέντε χρόνια δούλευα εκεί στον Χρήστο. Ο Χρήστος είναι ένας καταπληκτικός αρχαιολόγος, είμαστε τυχεροί που είναι από τη Λήμνο, Λημνιός, με πάρα πολλές γνώσεις και τρομερό ενδιαφέρον, δηλαδή δείχνει παρά πολύ ενδιαφέρον. Ο Χρήστος έχει την ιδιότητα να καθηλώνει τον κόσμο, να τον κρατάει εκεί. Το Κουκονήσι είναι ένας άλλος αρχαιολογικός χώρος, πάρα πολύ σημαντικός, είναι πιο παλιός από το Καβείριο και την Ηφαιστία, δεν είναι της ίδιας περιόδου, είναι πολύ πιο παλιό, αρχινάει από τα προϊστορικά χρόνια, εποχή Πολιόχνης, ας πούμε, και τα λοιπά και το σημαντικό με το Κουκονήσι είναι ότι έχει μυκηναϊκή φάση. Δηλαδή, περίπου το 1.100-1.200, με μυκηναϊκά αγγεία, ειδώλια, δείγμα ότι υπήρχε κάποιο κέντρο των μυκηναϊκών χρόνων στο συγκεκριμένο σημείο. Κάτι που δεν έχει βρεθεί στην Πολιόχνη. Έχει βρεθεί στην Πολιόχνη, αλλά στα πάνω στρώματα, μόνο κεραμική της φάσης αυτής. Ενώ στο Κουκονήσι αρχίζει και βρίσκονται κτήρια, αγγεία.

Πώς ήταν αυτή η εμπειρία με τον κύριο Μπουλώτη, τι σε εμπνέει δηλαδή σε αυτόν;

Ο Χρήστος έχει την ιδιότητα να μιλάει πάρα πολύ στους φοιτητές του, φοιτητές είναι όλοι αυτοί που δουλεύουν εκεί, στην ουσία δίνει μάθημα. Όλο αυτό το πράγμα. Και εγώ δίπλα σε αυτόν μαθαίνω πάρα πολλά γιατί λέει, λέει, λέει, δεν κουράζεται.

Τι ήταν το πιο σημαντικό που βρέθηκε εκεί, θεωρείς;

Στο Κουκονήσι;

Ναι.

[00:30:00]Στο Κουκονήσι έχει βρεθεί μια σειρά, από περισυλλογή που κάναμε με τον Χρήστο, μία σειρά από μυκηναϊκά ειδώλια, τύπου φ και ψ. Είναι μοναδικά, δεν έχουν βρεθεί άλλα στο νησί, δείγμα ότι στο συγκεκριμένο σημείο που βρέθηκαν, σίγουρα, για να έχει τόσα πολλά ειδώλια, υπάρχει κάποιο ιερό, μυκηναϊκό, το οποίο δεν έχει ερευνηθεί, είναι προς διερεύνηση και αυτό.

Οπότε έχει πολύ δρόμο αυτή-

Έχει πολύ δρόμο, το νησί είναι κατάφυτο, όλο, όλο, δεν υπάρχει μέρος που να μην έχει αρχαία. Ακόμα και στις παλαιότερες φάσεις, τις προϊστορικές, τα ντουβάρια του οικισμού, συνεχίζουν στη θάλασσα, είναι η πρώτη φάση. Τα οποία φεύγουν στη θάλασσα. Από εκεί και πάνω, χρόνο με τον χρόνο, καταστρεφόταν, ερχόταν άλλοι, χτίζανε, ανέβαινε λίγο πιο πάνω, ξανακαταστρεφόταν, ξαναχτίζανε και τόσα χρόνια που πέρασαν, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί όλη η τούμπα του νησιού. Έτσι δημιουργούνται οι χώροι, οι τούμπες που λένε, από τη συνεχή κατοίκηση. Συνεχή κατοίκηση, γιατί; Ο άλλος που θα έρθει, ο νομάς που θα ψάχνεται να βρει κάπου να κατοικήσει, θα βρει έναν ερειπιώνα, ένα, γκρεμίσματα, πέτρες, οικοδομικό υλικό όμως για να φτιάξει τα καινούρια του σπίτια. Οπότε πάνω στα παλιά θεμέλια, θα φτιάξει τα καινούρια. Και αυτό γίνεται συνέχεια, με αποτέλεσμα οι χώροι αυτοί να ανεβαίνουν και να γίνονται τούμπες.

Οι κάτοικοι του νησιού θεωρείς ότι έχουνε, τι σχέση έχουν με αυτό έτσι που-

Δυστυχώς καμία. Δεν τα θεωρούν αυτά τα, δεν την θεωρούν καν δουλειά. Αρχαιολογία. Τι κάνουν αυτοί εκεί, σκουπίζουν και τα λοιπά. Ας πούμε, εγώ από δικιά μου εμπειρία, οι φίλοι μου, ας πούμε, της ηλικίας μου, που κάναμε παρέα, έχουν αποκτήσει κάποια οικειότητα με την αρχαιολογία και με όλα αυτά τα πράγματα βάση εμένα. Δηλαδή αν δεν ήμουν εγώ, δεν θα είχαν καμία ιδέα τι είναι το Καβείριο. Έχουμε πάει πάρα πολλές φορές με τους φίλους μου στα Καβείρια, στην Ηφαιστία, στο Κουκονήσι, σε όλους αυτούς τους αρχαιολογικούς χώρους και συνέχεια που πάμε τους μαθαίνω και αρχίζουν και δείχνουν κάποιο ενδιαφέρον.

Έχεις κανένα παράδειγμα εδώ των κατοίκων, ας πούμε, για το πώς αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι του χωριού, του Κοντοπουλίου, το αρχαίο θέατρο της Ηφαιστίας. Γνωρίζουν, πιστεύεις-

Όχι.

Όχι.

Όχι, κανένας.

Έχεις κάτι που μπορεί, κάποιος κάτοικος, κάτι, κάποιο παράδειγμα, που μπορεί να βρήκε κάτι και αυτός ή να-

Ειδικά οι κάτοικοι εδώ στην περιοχή της Ηφαιστίας, τόσα χρόνια που έχουν περάσει, έχει τύχει σκάβοντας να βρουν έναν τάφο. Δεν ειδοποιούν την αρχαιολογική υπηρεσία και αρχίζουν και ψάχνουν και βγάζουν εκεί και βγάζουν ένα αγγείο, «Α, βρήκα ένα αγγείο», το οποίο είτε περιφέρεται εδώ είτε περιφέρεται εκεί, το πετάνε ή το σπάνε, δεν τους νοιάζει καν, τίποτα, δεν είναι. Κάποια στιγμή, πριν πολλά χρόνια ένας ντόπιος βρήκε έναν τάφο, τον οποίο, όταν τον άνοιξε, είχε χρυσά μέσα. Και αυτό κίνησε το ενδιαφέρον όλων των άλλων τσοπαναρέων, οι οποίοι ξεκίνησαν πια οργανωμένα, περίπου προτού έρθουν οι Γερμανοί, στη νεκρόπολη και να αρχίζουν να κάνουν συστηματική ανασκαφή ψάχνοντας για χρυσό όμως, με αποτέλεσμα, έβρισκαν αγγεία, ληκύθια, τα βασικά του τάφου, λαϊνούδια, τι να τα κάνουμε, αυτοί έψαχναν χρυσό. Για αυτό και πάρα πολλοί τάφοι που σκάβουμε τώρα, είναι αναμοχλευμένοι, είναι ξανασκαμμένοι.

Έχουν χαθεί πράγματα-

Πάρα πολλά, ναι. Ναι, ναι, ναι. Σίγουρα αυτό, γιατί τα παλιά τα χρόνια και αρχαιολόγοι άσχετοι περνάγανε από εδώ, χωρίς να ξέρει κανείς τι κάνει αυτός ο αρχαιολόγος, σε επαφή με κόσμο εδώ της περιοχής, πολλοί λένε ότι έδιναν και αγόραζαν και έπαιρναν και έκαναν.

Υπάρχουν τέτοια στοιχεία δηλαδή;

Ναι. Στα παλιά χρόνια, τώρα, τα τελευταία χρόνια βέβαια, όχι.

Μάλιστα. Δεν ξέρω τώρα τι άλλο, εσύ τι άλλο θα ήθελες να προσθέσουμε εδώ σε αυτή τη συνέντευξη; Σίγουρα, όμως, συνεχίζεις σε αυτό το επάγγελμα που σε ευχαριστεί, χωρίς να έχεις βαρεθεί και-

Καθόλου, απεναντίας περιμένω πότε θα έρθει το καλοκαίρι να έρθουν ο Ιταλοί να ξανασκάψουν. Γιατί, ας πούμε, σκάβουν τώρα την εκκλησία, έχουν φτάσει στο σημείο του πρόναου, που δεξιά και αριστερά του πρόναου υπάρχουν τα δύο κτήρια, τα διακονικά που λένε. Διακονικό είναι το σημείο που έμεναν οι παπάδες, οι ιερείς και όλα αυτά τα πράγματα. Τα οποία τα δωμάτια αυτά είναι πολύ καλά στρωμένα με μάρμαρα, με πάγκους, με τέτοια πράγματα. Έχουν φτάσει σε ένα σημείο το οποίο δεν ξέρουμε τι γίνεται, πρέπει να σκαφτεί. Οπότε περιμένουμε να έρθουν για να δούμε τι γίνεται πιο πέρα.

Τους περιμένεις πώς και πώς δηλαδή.

Τους περιμένω πώς και πώς.

Πότε είναι να έρθουν;

Ιούλιο.

Οπότε το επόμενο καλοκαίρι έχεις-

Ναι. Ναι, ναι, ναι, κάθε καλοκαίρι.

Ωραία, ωραία. Φώτη, ευχαριστώ πάρα πολύ, σε ευχαριστούμε που μας, έτσι μας περιέγραψες αυτό το κομμάτι του νησιού και αυτό το πράγμα που κάνεις.

Η Λήμνος, σας είπα, είναι ιδιαίτερο νησί. Σε πάρα πολλούς τομείς, όχι μόνο στην αρχαιολογία, σε πολλά. Το λένε και οι επισκέπτες που τους, έρχομαι σε καθημερινή επαφή, οι οποίοι λένε: «Δεν ξέραμε για το νησί αυτό», λέει, «ακούγαμε Λήμνος, νομίζαμε ότι είναι κάποιο νησί κοντά στην Τουρκία». Και μάλιστα πολλοί μου έχουν πει, από το απέναντι ακρωτήριο που φαίνεται, το Τηγάνι των Φαρακλών, έχω ακούσει τουρίστα να λέει: «Αυτό», λέει, «είναι η Τουρκία»,  βρε, ποια Τουρκία. Είναι λίγο αγεωγράφητοι πάνω στο θέμα χωροταξία των νησιών, πού είναι, πώς.

[00:35:00]Οπότε περιμένεις πολύ κόσμο το καλοκαίρι-

Πάντα, χρόνο με τον χρόνο ανεβαίνει η επισκεψιμότητα πάρα πολύ, έρχονται κάθε καρυδιάς καρύδι, από τον επώνυμο, μέχρι τον, το ρεμάλι, τον παλαβό, ας πούμε. Έχουμε και τέτοιους, παλαβούς, κυρίως τους, αυτοί, τους αρχαιοελληνιστές, πώς τους λένε, τέτοια που ασχολούνται με αυτά τα πράγματα, με ευτράπελα, με χαζά και με βλακείες.

Ξέρεις τι δεν αναφέραμε καθόλου; Αυτό το κομμάτι των παραστάσεων, το οποίο ξεκίνησε ένα-

Οι παραστάσεις ξεκίνησαν το '10, μετά από μία επισκευή που έγινε στο θέατρο, για να μπορεί να δεχθεί παραστάσεις, συνεχίστηκε μέχρι το '15 κανονικά, κάθε καλοκαίρι με παραστάσεις, καλές παραστάσεις και μεγάλες παραστάσεις, σταμάτησε για λίγο, μετά ήρθε ο COVID και όλα αυτά τα πράγματα σταμάτησαν εντελώς.

Πώς ήταν, όταν έπαιρνε ζωή εδώ το θέατρο;

Την πρώτη φορά ήρθαν δύο χιλιάδες άτομα. Βέβαια, δεν μπήκαν όλοι μέσα στο θέατρο, μπήκαν  μόνο οι εξακόσιοι, οι άλλοι έμειναν απ' έξω και αναγκάστηκε ο Δήμος να βάλει video wall, μία τεράστια οθόνη απ' έξω, για να βλέπουν απ' έξω οι κάτοικοι. Βέβαια, όλος ο κόσμος ήθελε να μπει μέσα, με αποτέλεσμα πάντα να δημιουργείται, επεισόδια, διχόνοιες, τσακωμοί και χαζά.

Οι ομάδες, οι θεατρικές ομάδες, πώς το-

Εντυπωσιασμένοι όλοι, όλοι, όλοι, δεν έχω ακούσει κάτι αρνητικό από τις ομάδες αυτές για την κατασκευή του θεάτρου και για την ακουστικότητα, που δεν υπάρχει ούτε μικροφωνικές ούτε τίποτα, παρόλα αυτά ακούγεται.

Εσύ πώς ένιωθες που ξαφνικά μετά από τόσα χρόνια-

Ε, ήταν λίγο-

Έπαιρνε ζωή το θέατρο;

Ναι, πήρε ζωή το θέατρο, για πρώτη φορά τουλάχιστον, ήταν συγκινητικό.

Σου έκανε κάποιος, κάποια ερμηνεία, κάτι, κάποια εντύπωση, εδώ;

Όχι, όλοι οι επισκέπτες που έρχονται, ειδικά μετά από παράσταση, φεύγουν κατενθουσιασμένοι. Τους αρέσει πάρα πολύ, βέβαια, εντάξει, θα υπάρχει και κόσμος ο οποίος δε ρωτάει είναι τι είναι το θέατρο, ποιος παίζει. Υπάρχουν και αυτά, οι περισσότεροι. Άλλα, ας πούμε, η τελευταία παράσταση που διοργάνωσε η υπηρεσία μας, ήταν το '19, τον «Έκτορα» που παίξανε. Ήταν μία καταπληκτική παράσταση και καλό ήταν να παιζόταν και δεύτερη και τρίτη φορά, θα είχε πάλι κόσμο, αλλά δεν γίνεται αυτό, είναι κάποια τεχνικά προβλήματα, διαδικαστικά που-

Φαντάζομαι είναι και κάπως, έχει και μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα όλο αυτό.

Βέβαια, επικρατεί ησυχία καταρχήν. Βλέπεις όλο το θέατρο γεμάτο και να μην κινείται φύλλο.

Και η θέα.

Και η θέα. Και η θέα. Βλέπεις όλη την πόλη. Είναι η κατασκευή του θεάτρου τέτοια που από τις κερκίδες φαίνεται όλη η αρχαία πόλη και το λιμάνι. Από τα δεξιά. Για αυτό πάντα στα θέατρα υπάρχουν οι πάροδοι. Οι πάροδοι, η δεξιά και η αριστερή πάροδος. Όπως καθόμαστε στο θέατρο, η δεξιά πάροδος, είναι πάντα η πάροδος που έρχεται από το λιμάνι. Για αυτό όποιος ηθοποιός έμπαινε από τη δεξιά πάροδο, αναφωνεί: «Ω, ξένε, ποιος είσαι, από πού έρχεσαι;», ενώ όποιος έμπαινε από την αριστερή, ήταν της πόλης, ήταν γνωστός.  Είναι τα του θεάτρου.

Τα οποία είναι και μέσα στα κείμενα.

Είναι μέσα στα κείμενα.

Ωραία, ωραία. Αφού καλύψαμε και αυτό το κομμάτι, νομίζω, κάπως κάναμε έναν μικρό κύκλο σε όλα αυτά. Εγώ εύχομαι καλό καλοκαίρι, αν και είναι νωρίς.

Να δούμε πώς θα πάει φέτος, πάλι φέτος, λένε, θα έχουμε περισσότερο κόσμο, δεν ξέρω πώς λένε οι στατιστικές και όλα τα πράγματα. Και αυτό φαίνεται ότι χρόνο με τον χρόνο η επισκεψιμότητα, τουλάχιστον στο θέατρο που κρατάμε στατιστικά, τα εισιτήρια, χίλια άτομα παραπάνω κάθε χρόνο. Δηλαδή χρόνο με τον χρόνο ανεβαίνει.

Οπότε και το επόμενο καλοκαίρι-

Το επόμενο καλοκαίρι, θα έχουμε πάλι περισσότερο κόσμο.

Αυτό το εύχομαι πραγματικά.

Ενθουσιάζονται και τους αρέσει, στο πουθενά, ένα αρχαίο θέατρο. Στο πουθενά, «Δεν πιστεύουμε», λέει, «ότι θα δούμε αυτό». Υπάρχουν προβλήματα, ο δρόμος-

Ναι.

Εντάξει, κάποια στιγμή θα λυθούν και αυτά, πιστεύω.

Εντάξει, σίγουρα εσύ είσαι εδώ φύλακας πραγματικός, στον χώρο-

Εντάξει, προσπαθούμε.

Φώτη σε ευχαριστώ πάρα πολύ!

Τίποτα, να 'στε καλά!

Ευχαριστώ πολύ!