[00:00:00]Kαλησπέρα σας, θα ήθελα αρχικά να μου πείτε το όνομά σας.

Λέγομαι Παναγιώτης Μπάκας.

Είναι Δευτέρα 30 Μαΐου 2022, είμαι με τον κύριο Παναγιώτη Μπάκα, βρισκόμαστε στα Ιωάννινα, εγώ ονομάζομαι Παπαβασιλείου Κωνσταντίνος, είμαι Ερευνητής στο Istorima και ξεκινάμε Αρχικά, κύριε Μπάκα μπορείτε να μου πείτε κάποια πράγματα για εσάς;

Η ηλικία. Είμαι λίγο μετά τα 60. Γεννήθηκα σε ένα φτωχό χωριό των Ιωαννίνων από πολύ φτωχούς γονείς, που είχα όμως την τύχη να έχω πολύ καλούς δασκάλους, κάτι που με σημάδεψε στα επόμενα χρόνια, πολύ σημαντικό. Ήμουν ένα παιδάκι μοναχικό, πολύ παρατηρητικός, που έπιαναν τα χέρια μου. Όταν ακολουθούσα τους γονείς μου στα ζώα που πηγαίναμε τότε, πολύ μικρός παρατηρούσα τη φύση, αγαπούσα πάρα πολύ τα ζώα, πρόσεχα τα πουλιά, που ήταν άφθονα τότε εκείνη την εποχή, και αναρωτιόμουν γιατί εγώ δεν μπορούσα να πετάξω! Πολύ πιτσιρικάς. Στη συνέχεια, στο σχολείο, ήμουνα ξεχωριστός με την έννοια ότι έφτιαχνα διάφορους μηχανισμούς, πατέντες. Δεν σταματούσα πουθενά. Και όταν ερχόταν εκείνος ο κινηματογράφος, που τότε, εκείνη την εποχή ερχόταν μία φορά τον μήνα, θυμάμαι που έπαιρνα θέση δίπλα στην μηχανή και αντί να βλέπω την ταινία κοιτούσα πώς δουλεύει αυτή η μηχανή, ενώ τα άλλα παιδιά έπαιρναν θέση μπροστά στην οθόνη, για να δουν το έργο. Εμένα δεν με ενδιέφερε αυτό, αλλά πιο πολύ πώς δουλεύει αυτό το μηχάνημα. Μέχρι που κάποια φορά με πήρε χαμπάρι ο χειριστής της μηχανής και μου έδωσε μία κόπια παλιά, μία ταινία παλιά, την οποία τρελάθηκα όταν την πήρα στα χέρια μου! Ήταν το καλύτερο δώρο που είχα πάρει στη ζωή μου. Κοιμήθηκα με αυτή αγκαλιά και την άλλη μέρα την περιεργαζόμουν να δω πώς γίνεται να μετατρέπεται σε εικόνα, αυτό το σταθερό σχέδιο πώς μπορεί να γίνει ζωντανό στην οθόνη. Τελικά κατάλαβα πώς γίνεται κοιτώντας την ταινία. Αυτές οι μικροδιαφορές που υπάρχουν, αυτό το 1/16 του δευτερολέπτου που ξεγελάει τον εγκέφαλό μας και έχουμε την ψευδαίσθηση της κίνησης… Και έφτιαξα την πρώτη μου κινηματογραφική μηχανή. Έλα όμως που τότε δεν είχε ρεύμα το χωριό και έπρεπε να σκεφτώ και έναν τρόπο να δουλεύει με το ρεύμα. Πήρα λοιπόν πολλούς δυναμούς από ποδήλατα, κάτι σαν γεννητριούλες μικρές, και όλες μαζί της έκανα μία και έβαζα τα παιδιά να γυρίζουν με μανιβέλα 5 λεπτά ο καθένας, γιατί δεν άντεχαν περισσότερο, και βλέπαμε κάποια ταινία, ό,τι να ναι. Πολλές από αυτές ήταν χειροποίητες οι ταινίες. Έτσι βοηθάει να καταλάβει κάποιος τον χαρακτήρα μου και τις κάποιες ικανότητές μου. Θυμάμαι που ποτέ δεν είχα ένα ρολόι και ζήλευα πολύ έναν φίλο μου που είχε ένα ρολόι ωραίο. Και μία φορά όταν ήμουν στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου, του το ζήτησα να μου το δώσει για μία ώρα, σε ένα διάλειμμα, σε ένα κενό μαθήματος, μία ώρα που καθόμασταν. Με ένα ξυραφάκι έκατσα πάνω στο τραπέζι και το διέλυσα όλο για να δω πώς λειτουργεί. Έβαλα και γύρω-γύρω βιβλία, μη με σκουντήσουν τα παιδιά που έτρεχαν και το χάσω. Και όταν το έκανα κομμάτια, είπα στον Γιάννη να το δει, όλος χαρά εγώ, να το κοιτάξει να δει πώς είναι το ρολόι που μου έδωσε. Και μόλις το είδε ο Γιάννης έβαλε τα κλάματα. Δεν χάρηκε καθόλου! Αλλά τελικά το ξαναμοντάρισα και την επόμενη ώρα το ρολόι δούλευε πάλι. Έστελνα τους φίλους μου στα σκουπίδια και μάζευαν τα ραδιόφωνα τα παλιά, που τότε ήταν με λυχνίες εκείνη την εποχή, και εγώ τους έφτιαχνα με αυτά πομπούς με μικρή εμβέλεια σε κάποιους καθηγητές που με υπεραγαπούσαν, και τους έφτιαχνα μικρούς πομπούς με εμβέλεια 1-2 χιλιομέτρων, στα μεσαία. Τότε δεν ήταν τα FM καν. Δεν αγαπούσα καθόλου το ποδόσφαιρο, αλλά όμως όταν χρειαζόταν να συμμετάσχω σε αγώνες… εκείνη την εποχή γινόταν τα «Πανηπειρωτικά» πήρα και δύο βραβεία. Στα 25 Γυμνάσια βγήκα τρίτος, στη δισκοβολία και στο 400άρι, αλλά παρόλα αυτά δεν ήμουν και τόσο του αθλητισμού. Αλλά... Αυτά ήταν τα παιδικά μου χρόνια. Και τώρα που τα συγκρίνω… Είμαι από τη φύση μου πολύ αισιόδοξος άνθρωπος, αλλά βλέποντας τώρα και συγκρίνοντας εκείνα τα χρόνια με τα σημερινά, με πιάνει μία μελαγχολία, κοιτώντας τα καινούργια παιδιά, που φαίνεται σαν να έχουν χάσει τον βηματισμό τους και έχασαν τις αξίες τους. Ελπίζω όχι πολλά από αυτά. Αλλά αρκετά. Και έχουν σαν πρότυπο παίκτες των reality ή του Survivor… Τότε αυτή η χώρα δεν έχει μέλλον και σιγά-σιγά αργοπεθαίνει. Εύχομαι να πέφτω έξω, αλλά πολύ ανησυχώ. Βλέπω τα παιδιά που είναι μακριά από τη φύση, να πανικοβάλλεται ένας 20άρης γιατί η μέλισσα μπήκε από ανοικτό παράθυρο μέσα στο αυτοκίνητο, που δεν έχουν χαϊδέψει ποτέ ένα ζώο. Αυτό με ανησυχεί λιγάκι. Έχουμε απομακρυνθεί πολύ από τη φύση, συγκρίνοντας εκείνα τα χρόνια με τα τωρινά.

Στη συνέχεια ήταν πολύ δύσκολη η ζωή μας τότε, γιατί ήταν δυσχερείς οι συνθήκες, οικονομικά περισσότερο. Δεν μπόρεσα να σπουδάσω και όταν πήγα στον στρατό —αφού τελείωσα μάλλον τον στρατό στον οποίο έγινα έφεδρος ανθυπολοχαγός, και σκεφτόμουν μάλιστα να μείνω και μόνιμος εκεί πέρα, αλλά τελικά το μετάνιωσα—, όταν λοιπόν τελείωσα το στρατιωτικό, δοκίμασα να φτιάξω το πρώτο μου αεροπλάνο, γιατί μέσα μου σιγόβραζε αυτός ο καημός. Και πώς έγινε αυτό; Τελικά τα μικρά χρόνια στη ζωή του ανθρώπου είναι τα πιο σημαντικά. Σας πάω πάλι πίσω, κάποια φορά σε ηλικία… 6 χρονών, 7; Παίζαμε με τους φίλους σε μία αλάνα στο χωριό. Ξαφνικά βλέπω να περνάει ένα ελικόπτερο. Τρελάθηκα, τρελάθηκα! Σταμάτησα το παιχνίδι και οι φίλοι μου φώναζαν: «Άντε τι σταματάς, τι κοιτάς, χαζός είσαι;». Εγώ όμως το έβλεπα μέχρι που χάθηκε στον ορίζοντα. Αυτή η εικόνα μού έμεινε στην ψυχή, δεν θα την ξεχάσω ποτέ. Είπα: «Μα εγώ νόμιζα ότι όλος ο κόσμος είναι το χωριό μου. Αυτό το μηχάνημα έπρεπε εγώ να το κατασκευάσω! Πώς είναι δυνατόν; Αλλού προοδεύουν και εμείς παίζουμε εδώ πέρα;». Κάτι με έπιασε και μέσα μου το είχα σαν μαράζι, αυτό ήθελα πολύ να το κατασκευάσω, όχι το αεροπλάνο —το αγαπάω κι εκείνο—, αλλά το ελικόπτερο που σου δίνει τόσα πολλά, τόσα πολλά. Τελικά, αφού τελείωσα το στρατιωτικό, έκανα κάποιες δοκιμές, με τα πενιχρά μέσα που είχα έφτιαξα μία αεροσήραγγα χειροποίητη και δοκίμασα κάποιες αεροτομές. Τότε δεν υπήρχε ο υπολογιστής, το ίντερνετ, ούτε καν βιβλιογραφία να διαβάσω σχετικά. Και το μόνο μου βοήθημα ήταν ένα βιβλίο της Φυσικής του Γυμνασίου. E, λοιπόν κατάλαβα πώς λειτουργεί η πτέρυγα του αεροπλάνου, τη σύγκρινα με την πτέρυγα των πουλιών και έφτιαξα ένα αεροπλανάκι με πανί και δοκίμασα να το πετάξω, παρορμητικά, που τώρα το σκέφτομαι και ανατριχιάζω. Νόμιζα ότι ήμουν πιο ικανός, αλλά δεν ήμουν τελικά, ούτε το μηχάνημα ήταν αξιόλογο. Αφού πέταξε καμιά 100στή μέτρα —όλο το χωριό ήταν θεατές από κάτω, γιατί ήξεραν τι τρέλα θα γίνει εκείνη την ημέρα—, προσγειώθηκα πάνω στα πουρνάρια, ευτυχώς χωρίς να πάθω τίποτα. Απίστευτες στιγμές. Μετά, αφού δούλεψα πάρα πολύ μελετώντας την αεροδυναμική, άρχισα να κατασκευάζω το πρώτο μου ελικόπτερο. Αυτή η κάποια ικανότητα που είπαμε πριν ότι έχω είναι ότι —δεν είχα τη δυνατότητα κιόλας— δεν χρειαζόταν να αγοράζω υλικά. Μπορούσα να το κάνω, αλλά με αυτά που είχα. Τέλος πάντων, παλιές μηχανές αυτοκινήτου τις οποίες ανακατασκεύασα και έφτιαξα πτέρυγες από ξύλο, ξύλο Oregon που τότε υπήρχε στην αγορά, μάλλον τώρα έχει πάψει να εισάγεται αυτό, ένα πολύ θαυμάσιο ξύλο που κάναμε τις πρώτες πτέρυγες και έλικε[00:10:00]ς στα αεροπλάνα. Έκατσα εβδομάδες για να το πλανήσω και να φτιάξω τα στροφεία του ελικοπτέρου. Μετά με διάφορες πατέντες έφτιαξα ένα ελικοπτεράκι που το έδενα κάτω στη γη σε σταθερά σημεία και δοκίμαζα να δω τη συμπεριφορά του. Πάνω σε αυτό έμαθα πολλά πράγματα, δεν πέταξα από την αρχή, ήταν επικίνδυνο μηχάνημα, αλλά κατάλαβα πάρα πολλά πράγματα. Δεν είχα άλλον τρόπο, δεν είχα δει από κοντά ποτέ πώς λειτουργεί ένα ελικόπτερο, δεν ήξερα πού είναι τα χειριστήρια, ήξερα πώς περίπου πρέπει να γίνει, αλλά δεν ήξερα λεπτομέρειες. Είναι φοβερά πολύπλοκο μηχάνημα, έβαλα πολύ ψηλά τον πήχη. Τελικά, κοιμόμουν το βράδυ και ξυπνούσα το πρωί αφού είχα βρει στον ύπνο μου μία ιδέα. Με βοήθησε πάρα πολύ μία ταινία που είχα δει κάποτε με τον James Bond στην τηλεόραση τότε, που από την κίνηση που έκανε ένα ελικόπτερο κατάλαβα πώς λειτουργεί ο μηχανισμός, πού είναι το πιο περίπλοκο πράγμα πάνω στο ελικόπτερο. Σκεφτείτε ότι το 1903 εφευρέθηκε το αεροπλάνο από τους αδελφούς Wright, το 1947 πέταξε το πρώτο ελικόπτερο, πολύ αργότερα, γιατί ήταν αυτό ακριβώς, είναι εξαιρετικά περίπλοκο και δεν μπορούσε να βρει ο άνθρωπος πώς θα λύσει κάποια προβλήματα που είχε. Και όλως τυχαίως βρήκα τη λύση σε μία ταινία που είδα. Κατάλαβα πώς μπορεί να λειτουργεί αυτός ο μηχανισμός που με παίδευε πολύ. Ε, εκεί έγιναν όλα πιο εύκολα. Πέταξε το πρώτο μου ελικοπτεράκι μου, αφού έβαλα δύο μηχανές αυτοκινήτου. Ήθελα πολλή δύναμη. Ξαναλέω πάλι ότι το ελικόπτερο είναι ένα μηχάνημα που σε σκοτώνει. Δεν θέλει να πετάξει. Απλά, προσπαθείς να το δαμάσεις και είναι ένα εξαιρετικά επικίνδυνο μηχάνημα για έναν που είναι ενθουσιώδης και δεν το σέβεται. Εκεί το έζησα στο πετσί μου αυτό το πράγμα. Κοιτώντας τώρα κάποια βίντεο που τραβούσαν τότε με παλιές βιντεοταινίες, δεν θέλω να ξαναζήσω αυτές τις στιγμές, και αν μου έλεγες τώρα «Ξεκίνα από την αρχή», δεν θα το ξαναέκανα, τώρα που κατάλαβα ότι ήμουν και τυχερός που γλίτωσα πολλές φορές στις δοκιμές αυτές.  Ήμουν άπειρος χειριστής και το μηχάνημα ήταν επιεικώς χάλια. Δεν είχα τα μέσα, δεν είχα τα υλικά και έβαζα μέταλλα του εμπορίου, βαριά και καθόλου αξιόπιστα. Τελικά λίγο-λίγο μάζεψα τα πρώτα μου λεφτά, αγόρασα υλικά αεροπορικά, που είναι το χρώμιο μολυβδαίνιο, αλλά και διάφορα αλουμίνια, το «Τ3», τέλος πάντων, τα έφερα αλλά από Γερμανία και άλλα από Αμερική με πολύ χρήμα, ό,τι είχα τέλος πάντων, και με αυτό έφτιαξα ένα πολύ ωραίο ελικοπτεράκι που έπρεπε να το δοκιμάσω και αυτό. Άπειρος χειριστής, ποτέ δεν είχα πετάξει με ελικόπτερο. Το τραβήξαμε με ένα τρακτέρ, πίσω όλο το χωριό με τα πόδια σαν πανηγύρι και το πήγαμε σε ένα χώρο στο παλιό αεροδρόμιο του Κατσίκα. Εκεί όλος έκπληξη είδα να με περιμένει πολύς κόσμος: αστυνομία, δημοσιογράφοι... Πού είχαν μάθει όλοι αυτοί για αυτό που θα γινόταν; Εγώ όμως δεν ήθελα τον κόσμο, ήθελα να μάθω πώς δουλεύει και εγώ τι μπορώ να κάνω σαν χειριστής αυτό το μηχάνημα. Αυτό με φρέναρε λίγο, ήθελα τον χρόνο μου να το καταλάβω το ελικόπτερο, δεν ήθελα να πετάξω εκείνη την ώρα. Τελικά έκανα ό,τι μπορούσα, έδωσα και κάποιες συνεντευξούλες, έκανα μία προσπάθεια να απογειωθώ, αλλά αμέσως έσκασε κάτω και το στράβωσα. Του έκανα μία ζημιά, από δικιά μου αστοχία. Τελικά ήξερα πώς λειτουργεί το ελικόπτερο, αφού εγώ έφτιαξα το μηχάνημα, αλλά έπρεπε το σώμα μου να συνηθίσει πάνω στην πτήση, να συντονίσω λίγο τα αντανακλαστικά μου. Δεν ήταν τόσο εύκολο. Μετά στη δεύτερη δοκιμούλα όμως του έδωσα και κατάλαβε. Έκανα ένα έρπινγκ στο 1 μέτρο, μετά μια αιώρηση καλή. Ήταν το πιο δύσκολο πράγμα να το κρατάω ακίνητο στον αέρα. Αφού κατάφερα αυτό, μετά δυσκολεύτηκα λίγο στο κατέβασμα, το χτυπούσα κάτω —καλά, λέω λεπτομέρειες τώρα αλλά τα θυμάμαι και τα νοσταλγώ και λίγο— και λίγο-λίγο έγινα ένας πολύ καλός χειριστής, θέλω να πιστεύω. Και όταν αργότερα πήρα το δίπλωμά μου, θυμάμαι τον εξεταστή που είπε στον δάσκαλό: «Αυτός —κοιτώντας εμένα— πέταξε καλύτερα από όλους σήμερα». Και του λέει ο δάσκαλος: Mα δεν το ήξερες, αυτός πετάει πριν από εμάς!». Επειδή ήξερε ο δάσκαλος την ιστορία μου. «Τι εννοείς —του λέει— πριν από εμάς;». «Αυτός πετάει, έχει φτιάξει δικό του ελικόπτερο!». Τρελάθηκε ο εξεταστής και πιάσαμε κουβέντα ατελείωτη με αυτόν για τεχνικά θέματα. Ναι, το ελικόπτερο είναι ένα απίστευτο μηχάνημα, που το αγαπάω πολύ, όπως και το αεροπλάνο. Αλλά όπως είπαμε πριν δεν συγχωρεί λάθη, τα τιμωρεί ακριβά. Αφού τελείωσα αυτό, έπρεπε λίγο μετά να το ομορφύνω. Έφτιαξα το τζάμι: ολόκληρη διαδικασία χημείου. Έφτιαξα φούρνο γιγαντιαίων διαστάσεων και σκέφτηκα έναν τρόπο πώς να φουσκώσω ένα γυαλί, στη δικιά μου περίπτωση ένα πλεξιγκλάς. Έλα όμως που δεν έβγαινε καλά. Έκανα μία μικρογραφία στον φούρνο στο σπίτι και είδα ότι εκεί βρήκα τις θερμοκρασίες τις πιέσεις του αέρα κλπ. Και μετά κατάλαβα πώς πρέπει να γίνει και το έφτιαξα πολύ όμορφο, ένα γυαλί. Μετά είχα πολλές παραγγελίες, γιατί αυτό στοιχίζει πάρα πολύ ακριβά να το φέρουν από την Αμερική. Και είχα πολλές παραγγελίες από την Ελλάδα από άτομα που είχαν αεροπλάνα ή ελικόπτερα. Ακούω δημοσιογράφους που λένε... Σήμερα άκουσα έναν υπουργό που λέει: «Η πυροσβεστική θα έχει κάποια αεροσκάφη και κάποια ελικόπτερα». Δεν πρέπει να το λέει έτσι όμως, αεροσκάφος είναι και το ελικόπτερο. Θα το λέει «αεροπλάνα και ελικόπτερα». Δεν είναι σωστά τέτοια λάθη να γίνονται από τέτοιους ανθρώπους. Τελικά έφτιαξα το γυαλί, τα όργανά του είναι φτιαγμένα στο χέρι όλα. Πολλά από αυτά είναι από αυτοκίνητο, μερικά από το Μοναστηράκι, που με μάθανε όλοι εκεί, «Έρχεται ο Τάκης από τα Γιάννενα» λέγανε. Πήγαινα και ό,τι έβρισκα, την παραμικρή βίδα την κρατούσαν για εμένα, την έπαιρνα, και κάτι παλιά όργανα από παλιά πολεμικά αεροπλάνα τα οποία προσάρμοζα, διαμόρφωνα και τα τοποθετούσα στο ελικοπτεράκι μου. Και τελικά κατέληξε να είναι ένα πολύ αξιόπλοο σκάφος.

Μετά σκέφτηκα να δω τι έμαθα όλα αυτά τα χρόνια και κατασκεύασα ένα δεύτερο ελικόπτερο, στην πραγματικότητα το τρίτο, αφού το πρώτο ήταν εκείνο που έκανα τις πρώτες μου δοκιμές, με τις μηχανές αυτοκινήτου, το οποίο ποτέ δεν πέταξε στην ουσία αλλά ήταν πάντα δέσμιο, πάνω στο οποίο πειραματιζόμουνα. Έκανα ένα άλλο σκάφος τώρα. Ήθελα να πετύχω, να φτιάξω ένα σκάφος που να καίει βενζίνη αυτοκινήτου, που βρίσκεις στο εμπόριο, και να απευθύνεται στον μέσο άνθρωπο, γιατί τα άλλα ελικόπτερα είναι πολύ δύσκολα να τα αποκτήσει οποιοσδήποτε, θέλουν ειδικές γνώσεις, ειδικές ικανότητες, ειδικά πτυχία και το χέρι πολύ βαθιά στην τσέπη. Έλα όμως που οι Ιταλοί πρώτοι από όλα κατάλαβαν αυτό που —γιατί κάποια σπόντα μού έφυγε σε μία τηλεόραση εκεί, κάτι έδειξε ένας δημοσιογράφος σε μία εκπομπή και με πήρε τηλέφωνο μία από την Ιταλία μου λέει: «Παναγιώτη είμαι από την Ιταλία —μία Ελληνίδα που ζούσε εκεί— και θέλω να έρθεις στην Ιταλία για αυτό το ελικόπτερο, να συζητήσουμε για αυτό που έφτιαξες». Στο Μιλάνο, κοντά στη λίμνη Κόμο ήταν αυτό. Μόλις το άκουσα αυτό, τα χρειάστηκα, λέω: «Τι τα θέλω εγώ αυτά; Εδώ έχω την δουλειά μου, δεν μπορώ να ξεφύγω». «Καλά μωρέ —λέω— θα έρθω. Ευχαριστώ που πήρες, αλλά θα έρθω αργότερα, όταν θα έχω λίγο χρόνο». «Όχι —μου λέει— δεν εννοώ αργότερα, αυτήν την εβδομάδα θα έρθεις». «Ε, θα έρθω», λέω, τσαντίστηκα, «θα έρθω!». Πήγαμε στο Μπέργκαμο εκεί μας περίμενε ένας Ιταλός με μία Mercedes, μας φιλοξένησαν σε ένα σπίτι με υπηρέτες, πο[00:20:00]υ αν τους έλεγα από ποιο χωριό είμαι μπορεί και να με έδιωχναν, και τα βράδια τούς έδειχνα, αφού τρώγαμε όλοι μαζί, τη δουλειά μου. Με ξενάγησαν στο εργοστάσιο που έφτιαχνε αεροπλάνα και μου είπαν ούτε λίγο ούτε πολύ: «Μη δώσεις έτοιμο φαγητό σε άλλους, σε χρειαζόμαστε εδώ». Με πήγαιναν σε μουσεία, ό,τι μπορούσαν έκαναν για να με ευχαριστήσουν. Πήγαμε κρουαζιέρα στην λίμνη Κόμο, πολύ ωραία ήταν. Κατάλαβα όμως ότι είναι διαφορετική ράτσα. Και εμείς είμαστε καλός λαός, αλλά δεν είμαστε πολύ, ρε παιδί μου. Κάτι μας λείπει, κάτι πίνουμε στο νερό. Δεν μπορώ να πω ότι δεν είμαστε έξυπνοι, ρε γαμώτο. Δεν βλέπουμε μπροστά… Έχουμε πάθει κάτι. Ούτε μπορώ να πω ότι είμαι πιο έξυπνος από άλλους, αλλά γιατί να μην αξιοποιήσουμε αυτά που μπορούμε να πετύχουμε, ρε παιδί μου; Ο Τούρκος απέναντι φτιάχνει μη επανδρωμένα και το καυχάται σε όλη την υδρόγειο και εμείς μπορούμε να κάνουμε περισσότερα πράγματα. Γιατί κρυβόμαστε; Και τελικά τους είπα ότι «Δώστε μου λίγο χρόνο, θέλω να φτιάξω κάποιες πατέντες, έχω κάποιες ιδέες, επειδή το ελικόπτερο θέλω να το δω λίγο αλλιώς. Προσπαθώ να το ξανασκεφτώ από την αρχή, να μην αντιγράφω ένα ελικόπτερο που ήδη πετάει». Υπόψιν ότι αυτό που πετάω τώρα είναι ένα ελικόπτερο αμερικάνικο, μία απόλυτη αντιγραφή ενός αμερικάνικου ελικοπτέρου. Δεν έχει δικά μου στοιχεία επάνω, αλλά έχει μόνο τους μηχανισμούς φτιαγμένους από εμένα, αλλά είναι μία αντιγραφή. Σημειωτέον ότι όλα αυτά γίνονται σε ένα εργαστήριο που δεν έχει καν ηλεκτρικό ρεύμα. Με μία ηλεκτρογεννήτρια δουλεύω και με ηλιακά πάνελ. Εκεί θα έλεγα είναι και το ηρωικό της ιστορίας. Σκέψου να είχαμε και τον τόρνο και το ρεύμα τι θα γινόταν! Και το ελικόπτερο είναι ένα φοβερά περίπλοκο μηχάνημα, που έχει φοβερά, πολλά-πολλά κινητά μέρη. Απαιτεί πολλές ώρες, εργατοώρες για να φτιαχτεί σωστά. Έφτιαξα λοιπόν ένα άλλο, με μηχανή αυτοκινήτου κι αυτό, Subaru, την οποία αφαίρεσα όλα τα ηλεκτρικά, αφαίρεσα τον εγκέφαλο, δεν ήθελα να εξαρτώμαι από ηλεκτρικά, ήθελα να είναι έτσι στιβαρός ο κινητήρας και αξιόπιστος, με αποτέλεσμα να πετύχω πολλή δύναμη αλλά με πολύ υψηλή κατανάλωση. Αλλά δεν με ενδιέφερε αυτό, ήθελα αξιοπιστία και δύναμη εγώ. Έφτιαξα έναν μηχανισμό αυτοπεριστροφής, πατέντα, δηλαδή σε περίπτωση που σταματήσει η μηχανή σε μία βλάβη να μη σταματήσουν τα στροφεία να περιστρέφονται, έτσι μπορείς να προσγειωθείς. Κάτι που έχουν όλα τα ελικόπτερα, αλλά το έκανα με έναν άλλον τρόπο δικό μου, πολύ ωραίο. Έκανα τα στροφεία —στροφεία λέμε τις πτέρυγες του ελικοπτέρου. Τα λέμε έτσι γιατί δουλεύουν περίπου σαν πτέρυγες αεροπλάνου παρά σαν έλικες αυτές. Τα έκανα με ανθρακονήματα. Χρησιμοποίησα μοντέρνα υλικά εδώ, για να τα κάνω ελαφριά, ανθρακόνημα και kevlar με εποξικές ρητίνες. Έκανα και πολλές δοκιμές, crash test. Ακόμα-ακόμα τα τραβούσα και με μπουλντόζες για να δω πόσο αντέχουν, τι εφελκυσμό έχουν, τι αντοχή σε διάτμηση και σε θλάση έχουν. Έγιναν εξαντλητικές δοκιμές, εννοείται πολύ κοστοβόρες, δεν το συζητάμε αυτό. Έφτιαξα καινούργιο σκελετό. Δηλαδή όλο το σχέδιο ήταν φτιαγμένο από εμένα, δεν υπάρχει δεύτερο στον κόσμο. Η Ιταλίδα μού είπε: «Παναγιώτη, αυτό θα το βγάλουμε ‘‘Μέγα Αλέξανδρο’’». Εγώ της έλεγα να το βγάλουμε το όνομα ενός πουλιού. «Όχι —μου λέει— άκου εμένα θα το βγάλουμε ‘‘Μέγας Αλέξανδρος’’». Ρε παιδί μου, οι ξένοι είναι πιο Έλληνες από εμάς. Έχω φίλο στην Αυστραλία ο οποίος μόλις το είδε στο YouTube μού έκανε δώρο έναν κινητήρα. Έλληνας. Μου λέει:« Παναγιώτη, σου στέλνω μία μηχανή δώρο». Του λέω: «Δημήτρη μου, σε ευχαριστώ, να σου στείλω και τα λεφτά». «Δεν θέλω, όχι —μου λέει—, δεν συζητάμε για λεφτά, δώρο από εμένα, για αυτό που έκανες». Ε, τι να πεις, είναι πιο πατριώτες αυτοί από εμάς. Έκανα λοιπόν ένα ελικοπτεράκι φοβερά αξιόπλοο, πολύ ωραίο, πολύ σταθερό, που θα το ζήλευε και ένα που είναι από εργοστάσιο φτιαγμένο. Τα σχόλια που είχα κάτω ήταν απίστευτα, από πιλότους από όλον τον κόσμο: από το Βιετνάμ, την Αφρική, τη Γερμανία, είχα μία πρόταση να πάω στο Ερευνητικό Κέντρο Μεξικού, από τον Καναδά, από το Αννόβερο της Γερμανίας ένα εργοστάσιο που φτιάχνει αεροπλάνα, να συζητήσουμε για τη δουλειά, να δούμε πώς μπορούμε να το αξιοποιήσουμε. Αυτοί έχουν ελικόπτερα καλύτερα από τα δικά μου, πολύ καλύτερα, αλλά θέλανε μία καινούργια ιδέα. Δεν ήθελαν να αντιγράψουν αυτό που έχω εγώ. Τα δικά τους είναι πολύ ανώτερα από το δικό μου, που είναι σαν ποδήλατο. Και όμως, δεν αρκούνται σε αυτό, θέλουν να κάνουν καινούργια πράγματα. Παίρνοντας μία ιδέα από εμένα, μία από τον άλλον, πετυχαίνουν αυτά. Αυτός είναι ο άνθρωπος. Από μόνος του δεν μπορεί να δουλέψει, αλλά έχει μία ικανότητα να συνεργάζεται και έτσι πετυχαίνει πολλά πράγματα. Κάπου εκεί.

Αναφερθήκατε πριν σε ένα αεροπλάνο που φτιάξατε από πανί, μπορείτε να μου εξηγήσετε με ποιον τρόπο το φτιάξατε;

Λοιπόν, εκείνη την εποχή ήταν μία μόδα που φτιάχναμε τα... πετούσαν κάποιοι αετοί. Αετοί. Ήταν ένα ισόπλευρο τρίγωνο με 5 μέτρα πλευρά, ισόπλευρο, και το κέντρο του σώματος του ανθρώπου, που είναι ο αφαλός, αναρτώνταν από το κέντρο του σκάφους αυτού, ένα τρίγωνο στην ουσία, και ο χειριστής, αφού κρεμόταν από αυτό, το χειριζόταν με ένα άλλο ισόπλευρο τρίγωνο σταθερό πάνω σε αυτό. Το έσπρωχνε δεξιά, να στρίψει αριστερά, μπρος, πίσω να απογειωθεί ή να προσγειωθεί. Ήταν περίπου ένας αετός, αετός, ένας χαρταετός στην ουσία ήταν. Ήθελα πιο πολύ να δω την αεροδυναμική ζωντανή, να τη δω ζωντανή, πώς λειτουργεί, οι δυνάμεις αυτές που αναπτύσσονταν, να δω και εγώ αν αντέχω πάνω σε αυτά. Και πέρασα το test όμως! Ήταν φοβερή η δουλειά που έκανα.

Μου είπατε επίσης ότι σε μία από τις δοκιμές ότι προσκρούσατε στο έδαφος.

Ναι, όχι σε μία, σε πολλές. Η πρώτη μου ήταν επεισοδιακή. Το χτύπησα στο έδαφος και του έκανα και μία ζημιά στα σκέλη, στα πόδια. Αλλά αυτό ήταν, επιστράφηκε πίσω στο pits, στο εργαστήριο και σε μία εβδομάδα ήταν έτοιμο ξανά. Αλλά ήταν άλλες δοκιμές όμως πιο επικίνδυνες. Εκεί που πήγαινε μία χαρά, ξαφνικά ήθελε να με γυρίσει ανάποδα. Για αυτό σου είπα πριν, το ελικόπτερο δεν συγχωρεί λάθη, ούτε παρορμητισμούς. Εκεί που ήταν όλα καλά και έλεγες τι ωραία πετάει, μία λάθος κίνηση δικιά μου, λίγο ο αέρας, λίγο το ένα, λίγο το άλλο, μπορεί να αναστρέψει τα πάντα. Δικαίως οι πιλότοι φοβούνται τα ελικόπτερα, τα φοβούνται... με την έννοια ότι τα σέβονται, ενώ το αεροπλάνο έχει πιο απλό τρόπο πλοήγησης. Δηλαδή ο χειρισμός που κάνει ο χειριστής στο ελικόπτερο είναι περίπου ο χειρισμός που κάνει ο πιλότος του αεροπλάνου στην απογείωση και την προσγείωση, εκεί που συντονίζεται πολύ. Αυτά ο πιλότος του ελικοπτέρου τα κάνει σε όλη τη διάρκεια της πτήσης. Το αεροπλάνο μόλις πάρει το ύψος πλεύσης κατεβάζει την ισχύ στα 60%, το τριμάρει και πηγαίνει μόνο του. Το ελικόπτερο όμως δεν τα έχει αυτά, σε θέλει πάντα εκεί, πάντα εκεί. Σε ένα μουσείο που είχαν ελικόπτερα, θυμάμαι, για να καταλάβει ο επισκέπτης τη δυσκολία του ελικοπτέρου, το χειρισμό του ελικοπτέρου, είχε έξω από την πόρτα του μουσείου έναν μοχλό, όπως αυτός που είναι στα ελικόπτερα, που πιάνεται με το δεξί χέρι, που είναι υπεύθυνος για τη διεύθυνση και την ισορροπία, και μία καμπύλη επιφάνεια, μία κυρτή επιφάνεια πάνω στην οποία ήταν μία μπίλια. Πρέπει λοιπόν εσύ με τον μοχλό να προσπαθείς να παίξεις με την επιφάνεια και η μπίλια να μένει σταθερή στο κέντρο. Για να σου δείξω λίγο τη δυσκολία που έχει μόνο ο ένας μοχλός του ελικοπτέρου, ενώ ταυτόχρονα παίζεις και με το άλλο χέρι και με τα πόδια. Και όχι μόνο [00:30:00]αυτό, και με τα δάχτυλα για τα κουμπιά.

Θυμάστε μήπως κάποια στιγμή που πραγματικά να φοβηθήκατε για τη ζωή σας και αν μπορείτε να την περιγράψετε; Κάποια συγκεκριμένη;

Ναι, πολλές έχω, να πω μόνο μία, να μη σε κουράσω. Είπα την πρώτη φορά «Κάτσε να κάνω μία βόλτα μακρινή σήμερα», ήταν και ο αέρας καλός, ήταν οι πρώτες μου βόλτες, ήταν μέσα στις πρώτες δέκα μέρες αυτό. Δεν ήμουν καν χειριστής, και πριν πολλά χρόνια υπόψη. Δεν είχα πετάξει ούτε μία φορά με αεροπλάνο και πήρα ένα δικό μου κατασκεύασμα να το κάνω μία εκδρομή, μία βόλτα στον αέρα, στο πουθενά. Όλα καλά. Πήγα, έκανα μία μεγάλη στροφή πάνω από το βουνό και στην επιστροφή δεν έλαβα υπόψη ότι ο αέρας ήταν ούριος. Κανένα αεροπλάνο δεν πρέπει να πετάει με ούριο άνεμο, στην προσγείωση ειδικά και στην απογείωση. Έβαλα τον αέρα πίσω μου, έκοψα πολύ και την ταχύτητα για να κατέβω, γιατί πλησίαζα στον χώρο που έπρεπε να κατέβω, και εκεί ένιωσα το ελικόπτερο να παθαίνει απώλεια στήριξης. Είναι μία κατάσταση που παθαίνουν όλα τα αεροπλάνα, που ξαφνικά χάνουν τη στήριξή τους στον αέρα και πέφτουν κατακόρυφα. Εκεί δεν πρόλαβα να φοβηθώ, ήξερα τι με περιμένει, και έκανα κάποιες κινήσεις έκτακτες που τελικά κατάφερα και το έσωσα. Κατέβηκα όρθιος, αφού έσπασα μερικά δέντρα που ήταν εκεί στο διάβα μου, τα κούρεψα, και βγήκα μία χαρά. Και όταν το συζητούσαμε με πιλότους μου λέει: «Μη γελάς καθόλου ήσουν τυχερός, θα μπορούσα να πάρει φωτιά, θα μπορούσε να αναποδογυρίσει». Όμως πήρα το μάθημά μου. Από τότε δεν έγινε ποτέ λάθος, ήταν το τελευταίο μου σφάλμα, που θα μπορούσε να ήταν και καταστροφικό. Αλλά καταλαβαίνεις πόσο λεπτά είναι τα πράγματα και πόσες λεπτές είναι οι ισορροπίες στον χειρισμό αυτόν του ελικοπτέρου.

Εκείνη την ώρα πώς αισθανθήκατε;

Δεν προλαβαίνεις να φοβηθείς. Η αδρεναλίνη είναι ψηλά. Η αδρεναλίνη, μας την δίνει ο Θεός για να ανταπεξέλθουμε σε έναν κίνδυνο. Δεν ένιωσα να φοβάμαι, απλά πρόλαβα να σκεφτώ: «Τι βλακεία έκανα τώρα; Τι ήταν αυτό που έκανα; Σώσε τώρα τον εαυτό σου, σώσε και το μηχάνημα». Και έκανα πολύ καλές κινήσεις, επαγγελματικές, για να το κατεβάσω ζωντανό κάτω, και αν δεν ήταν δυο τρία πουρναράκια στο διάβα μου θα ήταν αλώβητο. Έκανα αυτό που έπρεπε. Η αδρεναλίνη δούλεψε εκεί, και το πείσμα μου να συνεχίσω. Δεν είμαι άνθρωπος που δεν αγαπάω την ζωή, το αντίθετο, την αγαπάω και όταν με βλέπουν οι φίλοι που πετάω μου λένε... Μου έλεγε προχθές ο Μίλτος: «Παναγιώτη —λέει— σε χαίρομαι πώς κοροϊδεύεις την ζωή —ναι—, κάτι που δεν το κάνουμε όλοι». Δηλαδή: «Δεν σε νοιάζει». Με νοιάζει, αλλά δεν το δείχνω. Και την αγαπάω την ζωή και θέλω να την απολαύσω σε όλο της το μεγαλείο.

Γνώριζε κανείς από τους δικούς σας ανθρώπους ότι βρισκόσασταν σε πτήση εκείνη την ημέρα;

H γυναίκα μου ήταν εκεί. Μία χαρά την είδα και αυτήν ψύχραιμη, ωραία. Την είχα προετοιμάσει όμως, αυτή με παρακολουθούσε χρόνια και είδε ότι ό,τι κάνω είναι μελετημένο, δεν είμαι επιπόλαιος. Και δηλαδή θα έλεγα ότι έμαθα να πετάω με τρεις ώρες. Σε τρεις ώρες μέσα έγινα πιλότος, που όταν πήγα για το πτυχίο ήμουν ήδη φτασμένος, όπως είπα. Αλλά θες επειδή το μηχάνημα ήταν δικό μου κατασκεύασμα; Δεν μου ήταν πολύ δύσκολο. Απλά είχα λίγο χρόνο, δυο τρεις ώρες να συντονίσω το σώμα μου, που είπα. Και επειδή δεν είχα δει ελικόπτερο από παλιά, από τα πρώτα μου ελικόπτερα δεν ήξερα πώς θα βάλω τα χειριστήρια. Ήξερα τι δουλειά κάνουν, πώς είναι το γκάζι δεξιά στο αυτοκίνητο, εγώ το έβαζα στη μέση. Δεν έχει τέτοια το ελικόπτερο βέβαια, αλλά, θέλω να πω, τα χειριστήρια τα έβαζα εκεί που κατά τη γνώμη μου ήταν πιο πρακτικά. Και δεν ήταν ίδια με άλλα. Μετά το βρήκα το θέμα και τα έφτιαξα σωστά. Φαντάσου από ποιο σημείο ξεκίνησα, σαν να ήθελα να το εφεύρω από την αρχή στην πραγματικότητα.

Μου είπατε επίσης ότι βλέποντας μία ταινία του James Bond ότι καταλάβατε πώς λειτουργεί ο μηχανισμός του ελικοπτέρου. Μπορείτε να μου το εξηγήσετε;

Λοιπόν, έβλεπα ένα ελικόπτερο να δουλεύει με φουλ στροφές, με φουλ στροφές και να μένει στο έδαφος, και μετά δίχως να αυξηθούν οι στροφές να απογειώνεται. Αυτό με τρέλανε: «Πώς είναι δυνατόν ξαφνικά να είναι κάτω στο έδαφος, ο χειριστής να είναι έξω από αυτό, να φορτώνει και ξαφνικά δίχως να αλλάξει τίποτα αυτό να πετάει;». Ήταν ένα θαύμα. Και όμως, εκεί ήταν όλο το μυστικό, εκεί ήταν όλο το μυστικό. Τώρα μόνο αν το δεις, θα καταλάβεις λεπτομέρειες. Σκέψου αυτό που σου λέω, φουλ στροφές και στέκεται ακίνητο στο έδαφος, βγαίνει και ο πιλότος από μέσα να πάρει κάποια πράγματα, μπαίνει μέσα και χωρίς να πειράξει τις στροφές να φεύγει. Δεν είναι μαγεία αυτό; Αλλά αυτό έχει κάποια κόλπα, κάποια κόλπα, στην μεταβολή βήματος κλπ. Δεν μπορούμε να πούμε λεπτομέρειες τώρα.

Μπορείτε να μου πείτε το πρώτο ελικόπτερο ποια ακριβώς διαδικασία ακολουθήσατε για να το φτιάξετε;

Λοιπόν, αφού είχαν προηγηθεί κάποια πειράματα σε μία αεροσήραγγα, έπρεπε να βρω ποια αεροτομή —ξεκίνησα από εκεί— ήταν πιο αποδοτική στον έλικα, στην πτέρυγα. Βρήκα ότι αυτή που έχει το σχήμα ψαριού ήταν η καλύτερη, μετά από δικά μου πειράματα βέβαια. Πήρα και τα ξύλα αυτά που προανέφερα και πλάνες και έκατσα μέρες πολλές για να τα φτιάξω αυτά. Μετά κινητήρες, δοκίμασα διάφορες μηχανές από αυτοκίνητα. Εκεί θέλουμε δύναμη και όχι πολύ βάρος. Δεν με ενδιέφερε τότε κάτι άλλο, ήθελα να είναι δυνατές και ελαφριές κατά κανόνα. Και έφτιαξα ένα σύστημα, χωρίς αυτό να το έχω δει, κατάργησα την πίσω έλικα και έστειλα πεπιεσμένο αέρα εκεί πέρα. Η πίσω έλικα του ελικοπτέρου είναι πολύ χρήσιμη, αλλά είναι και η αιτία που κάνει πολλές βλάβες το ελικόπτερο εκεί. Πολλές ζημιές έχουν γίνει από αστοχία της πίσω έλικας. Εκεί όμως, θες και από τύχη, θες και από κάποιες ιδέες που είχα, έστειλα πεπιεσμένο αέρα και αντικατέστησα την πίσω έλικα. Δηλαδή ήταν μία καινοτομία και αυτή, ένα ελικόπτερο που... για την εποχή. Μετά έχουν φτιαχτεί και άλλα βέβαια, τώρα στο εμπόριο βρίσκεις ότι θέλεις, αλλά για εκείνη την εποχή ήταν... Κακώς δεν το έκανα πατέντα. Και ήταν γυμνό, ένας σκελετός, φαντάσου, ο κινητήρας, ένας μειωτήρας που μειώνει τις στροφές, περίπου 1 προς 8 ή 1 προς 9, 1 στροφή το στροφείο, 9 η μηχανή, γιατί έχει φοβερή αδράνεια εκεί πάνω. Και κάποιους μηχανισμούς ελέγχου χειροποίητους. Εκεί έμαθα να κολλάω με το οξυγόνο. Η ηλεκτροκόλληση απαγορεύεται γιατί αποδυναμώνει το υλικό, οξυγόνο και tig. Μετά το έδεσα κάτω με συρματόσχοινα, για να μην του επιτρέψω να κάνει ό,τι θέλει αυτό, και εκεί πάνω έπαιζα. Το έβαζα μπροστά, το απογείωνα, το έλεγχα, το τράβαγα, αλλά εκεί. Δεν το άφησα να πετάξει ποτέ αυτό. Και βελτίωνα, κάτι που δεν μου άρεσε το βελτίωνα. Δεν είχα την τύχη να μιλήσω με κάποιον που ήξερε να μου πει και αυτός δυο λόγια, και τα βρήκα όλα μόνος. Εκεί είναι λίγο η μαγκιά, ας το πούμε.

Δηλαδή γνωρίζατε από πριν τα βήματα που έπρεπε να κάνετε ή υπήρχε και μεγάλη δόση αυτοσχεδιασμού;

Κυρίως αυτοσχεδιασμός. Ήξερα τις βασικές αρχές, αλλά μετά όλα τα άλλα ήταν αυτοσχεδιασμός. Ναι, δούλευα με τα υλικά που είχα: «Αυτά έχεις, Παναγιώτη, κόψε το λαιμό σου και φτιάξ’ το». Δεν είχα πολύ τη δυνατότητα. Μα άμα μπορούσα να αγοράσω, τι με ένοιαζε; Αν αγόραζα όλα τα υλικά και το έφτιαχνα σε μία εβδομάδα, δεν το ήθελα αυτό κιόλας, δεν θα είχε καμία αξία για εμένα. Το να πετάς με ένα ελικόπτερο που έφτιαξες μόνος σου η χαρά είναι πολλαπλάσια. Αν μπορ[00:40:00]ούσα να το αγοράσω, δεν θα καθόμουν τόσο, δεν θα με ένοιαζε. Εντάξει, ο καθένας που έχει λεφτά αγοράζει ένα, αλλά δεν έχει.

Πόσο καιρό σάς πήρε να φτιάξετε το πρώτο και το δεύτερο το ελικόπτερο μετά;

Όταν λέμε καιρό, εννοούμε Σαββατοκύριακα, γιατί η δουλειά μού έτρωγε πολύ χρόνο. Και όταν δεν είχα κάτι άλλο να ασχοληθώ, γιατί έχω θέμα, βοηθάω και άλλους ανθρώπους σε προβλήματα που έχουν. Έχω αυτό, ρε παιδί μου, και δεν μετανιώνω, η χαρά του να προσφέρεις ανταποδίδεται, το Σύμπαν έχει ένα τρόπο να στη γυρίζει πίσω. Όταν λοιπόν είχα χρόνο τα Σαββατοκύριακα, ασχολούμουν με αυτό. Με πήρε γύρω στα δύο τρία χρόνια, δυόμιση με τρία χρόνια για να πετάξει, να μπω και εγώ επάνω και να πω: «Εδώ πετάμε». Αλλά για κάμποσα χρόνια ακόμα το βελτίωνα. Λέω: «Τώρα θα το ομορφύνω, θα φτιάξω το τζάμι, τώρα θα του βάλω πιο πολλά όργανα για να βλέπω πολλές παραμέτρους, τώρα θα βάλω και εκείνο και το άλλο, μία αντιστάθμιση, ένα γυροσκόπιο». Όλο και το βελτίωνα. Τώρα έφτασε να είναι ό,τι πιο ωραίο υπάρχει, πίστεψέ με. Ό,τι πιο όμορφο υπάρχει. Και αξιόλογο, αξιόπλοο, σταθερό, πιο πολύ από ένα αυτοκίνητο. Είναι απίστευτο.

Υπάρχει κάποια συγκεκριμένη πτήση που έχει αποτυπωθεί στη μνήμη σας ως ξεχωριστή;

Να πηγαίνω στην Πρέβεζα, σε μεγάλο ύψος, και ξαφνικά ένα καθοδικό ρεύμα να με κατεβάζει πολλά μέτρα απότομα. Εκεί βούλωσαν τα αυτιά μου και έχασα τον θόρυβο της μηχανής. Δεν άκουγα, λέω: «Πάμε για αναγκαστική προσγείωση, μάγκα». Βλέπω όμως μία ματιά στα όργανα, ήταν όλα στα πράσινα, ΟΚ, ηρέμησα και συνέχισα την πορεία μου. Ένα καθοδικό ρεύμα απότομο. Αυτό συμβαίνει πολύ στην Ήπειρο πάνω από τα βουνά. Ναι. Και όταν κατεβήκαμε στην παραλία, να σηκώνονται οι πετσέτες στον αέρα από τους λουόμενους, αλλά μακριά τώρα.

Κάποια πτήση που να έχει κάποια συναισθηματική αξία περισσότερο από τις υπόλοιπες;

Εντάξει, ξέρεις… Θυμάμαι… Τώρα τι να σου πω, θυμάμαι κάποιον φτωχό που μου είπε «Παντρεύω την κόρη μου, θέλω να πετάξεις λίγα λουλούδια πάνω από την εκκλησία», ενώ την ίδια μέρα μου είπε ένας: «Θα σου δώσω και λεφτά, δεν σου λέω πόσα, για να έρθεις στην δικιά μου». Χωρίς να ξέρει ο ένας τι ο άλλος. Και πήγα στον φτωχούλα τσάμπα. Στη φτωχή πήγα, ναι.

Ωραίες στιγμές αυτές.

Είπα να δω πώς μπορεί να αξιοποιηθεί αυτό το κάποιο ταλέντο που έχω, ρε παιδί μου, μήπως θα μπορούσε κάτι να προσφέρουμε σε αυτήν τη δύσμοιρη χώρα. Υπό αυτήν την έννοια. Θα μπορούσε ίσως να βοηθήσει λίγο στον έλεγχο πυρκαγιών, ίσως να σβήνει μία πυρκαγιά στην αρχή εν τη γενέσει, ίσως ένα ατύχημα να μεταφέρει έναν άρρωστο, έναν τραυματισμένο. Δεν ξέρω, σκέφτομαι πέρα από την πλάκα τι χρήση θα μπορούσα να έχει αυτό. Εγώ μπορώ να το αξιοποιήσω και για οικονομικό μου όφελος, δηλαδή το δεύτερο μοντέλο, αυτό που ο κόσμος αποζητάει και είναι το καμάρι μου, θα κοιτάξω πώς θα το αξιοποιήσω για οικονομικό μου όφελος. Δεν θα το αφήσω να πάει χαμένο, αφού βλέπω ότι δεν φαίνονται άλλες προοπτικές εδώ. Δεν ξέρω τι άλλο να κάνω. Είμαι πολύ κατασκευαστής και λιγότερο —και πολύ αισθηματίας μάλλον. Θα δω τι θα κάνω.

Όταν ξεκινήσατε να φτιάχνετε το πρώτο ελικόπτερο, τι σας έλεγαν οι άνθρωποι της οικογένειάς σας;

Κανείς δεν πίστευε. Ξέρανε όμως τι άνθρωπος είμαι, ότι δεν το βάζω εύκολα κάτω. Αλλά φοβόταν. Φοβόταν ο πατέρας μου, έλεγε: «Τι έπαθε το παιδί; Πώς είναι δυνατόν; Μία χαρά αυτός, μπορεί να είναι αξιωματικός. Τι το θέλει το ελικόπτερο; Να μείνει στον στρατό». Μόλις είχα τελειώσει σαν έφεδρος. Αλλά όταν πέταξε, ήταν οι πρώτοι που χοροπηδούσαν από χαρά. Τότε κατάλαβαν ότι το παιδί τους έχει αρκετές δυνατότητες. Ναι, και ο πατέρας μου καθόταν, μιλούσε για εμένα όλο περηφάνια στο χωριό, στο καφενείο «Εγώ είμαι ο πατέρας του Παναγιώτη!», στους ξένους εκεί στο πανηγύρι.

Θυμάστε πώς σας είχαν υποδεχτεί, που μου είπατε πριν ότι είχαν συγκεντρωθεί για την πτήση, πώς σας υποδέχτηκαν οι δικοί σας άνθρωποι;

Πω πω! Θυμάμαι τα μικρόφωνα, μπροστά τα μικρόφωνα, πίσω οι δημοσιογράφοι. Η αστυνομία κρατούσε τον κόσμο μακριά μην γίνει κανένα ατύχημα, ένας χαμός γινόταν. Εγώ το μόνο που δεν ήθελα τότε είναι να πιάσω κουβέντα με κανέναν. Τελικά, αφού είπαμε λίγα πραγματάκια εκεί, ο κόσμος χειροκροτούσε μόλις απογειώθηκε... Τι ωραία χρόνια ήταν! Μόλις 1 μέτρο, 1 μέτρο, αλλά ο κόσμος χειροκροτούσε. Ήταν απίστευτο. Και μετά με κάλεσαν στο στούντιο να πάω, γιατί εκεί δεν γινόταν δουλειά.

Kατά τη διάρκεια της κατασκευής τι σκέψεις περνούσαν από το μυαλό σας;

Ένα πείσμα είχα. Δηλαδή έβλεπα κάθε φορά… Μάλλον στην αρχή πίστεψα ότι είναι πιο εύκολο, ενώ μέχρι τότε, όπως κατάλαβες που σου έλεγα, μπορούσα να κάνω πάρα πολλά πράγματα. Είχα μία ικανότητα και μία φωτογραφική μνήμη να κατασκευάζω. Δεν είχα πρόβλημα να φτιάξω μία βλάβη ενός αυτοκινήτου, όποια και να είναι αυτή, χωρίς να έχω διδαχτεί πουθενά ή να πάω σε κάποια σχολή. Τηλεοράσεις, τα ραδιόφωνα. Σε εμένα μου τα φέρναν. Είχα μία καλή ικανότητα —και έχω πιστεύω ακόμα. Φαντάσου τα όργανα τού είναι φτιαγμένα στο χέρι. Αυτό με βοήθησε και το ρολόι του Γιάννη που είχα διαλύσει πριν από πολλά χρόνια και το ξαναμοντάρισα με ένα ξυραφάκι. Είχα τον σκοπό μου εγώ τελικά! Αλλά ήθελα να το τελειώσω, δεν έπρεπε με τίποτα να επιτρέψω στον εαυτό μου να μην τελειώσει η κατασκευή. Όμως, πολλά… Έβλεπα στην πορεία ότι είναι πιο δύσκολο από ό,τι περίμενα. Ίσως άλλος στην θέση μου θα το παρατούσε. Τώρα μιλάω με πολλούς ανά την Ελλάδα που κάνουν το ίδιο με εμένα, πολλά παιδιά, που τους δίνω κουράγιο, τους δίνω συμβουλές, έρχονται και το βλέπουν αξιόλογα άτομα, που πάρα πολλοί από αυτούς ασχολούνται και αυτοί, έτσι όπως και εγώ. Σε ένα εργαστήριο προσπαθούν και αυτά τα καημένα να φτιάξουν κάτι. Ελπίζω πολλοί από αυτούς να πετύχουν. Αλλά οι δυσκολίες δεν με πτόησαν, όπως αυτό τούς λέω. Αυτό λέω και σε αυτούς. Να μη σταματήσουν, γιατί θα βρουν πολλά εμπόδια μπροστά τους. Το δυστύχημα είναι ότι θέλουν εμένα να τα δοκιμάσω μετά! Θα δούμε ως τότε τι θα γίνει. Είχε πολλά εμπόδια, αλλά από αυτά έμαθα στην πορεία και άντε-άντε, πείσμωνα όλο και περισσότερο και τα υπερνικούσα. Τώρα πιστεύω ότι έχω φτάσει σε ένα πολύ καλό επίπεδο.

Σκεφτήκατε να τα παρατήσετε στα σοβαρά ποτέ;

Ναι, για λίγο και μετά το μετάνιωνα πάλι. Για λίγο, λέω: «Τέλος, τώρα ας κοιτάξουμε και κάτι άλλο». Αλλά ήμουν και λίγο εγωιστής πάνω σε αυτό. Με τίποτα. Ήδη είχα φτάσει σε ένα σημείο μη αναστρέψιμο. Ο κόσμος πίστευε σε μένα, δεν ήθελα να τους απογοητεύσω. Κυρίως το έκανα για αυτό, και για τον εαυτό μου βέβαια, αλλά θα ήταν πολύ χαζό αφού έφτασα σε αυτό το σημείο ξαφνικά να τα ματαίωνα. Και θα έλεγα ότι για καλό είναι οι δυσκολίες. Σε δυναμώνουν. Και μεταφορικά ας το πάρουν και σαν μήνυμα οι νέοι, να μην τα βάζουν κάτω. Σε όλες τις δυσκολίες, όχι μόνο στα ελικόπτερα. Σε όλη τη ζωή έχουμε χίλια πράγματα αλλά οι δυσκολίες μας ανδρώνουν, μας δυναμώνουν.

Ήταν μοναχικός αυτός ο δρόμος και μάλλον είναι;

Είναι μοναχικός, αλλά ξέρεις ότι τώρα που μιλάμε ήδη έχει προγραμματιστεί, έχουν επισκεφτεί τον χώρο μου σχολεία; Σε δύο εβδομάδες από τώρα θα έρθουν άλλα σχολεία, με πολύ ωραίους δασκάλους. Φαίνεται ότι αυτοί οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για τα παιδιά. Έχει [00:50:00]έρθει το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Κάθε φορά που κάνω δοκιμές έρχονται πολλοί ανά την Ελλάδα, όχι πάρα πολλοί, αλλά με πολλούς έχω καθημερινή σχεδόν επικοινωνία και ανταλλάσσουμε γνώμες. Είμαστε λίγοι, αλλά θα έλεγα ξεχωριστοί, ξεχωριστοί, ναι. Και τα παιδιά που ήρθαν από τα σχολεία και το Πολυτεχνείο μού έστελναν ακόμα και τώρα, μου έστελναν ευχαριστήρια, με ευχαριστούν για αυτό που είδανε. Κάποιους από αυτούς τούς ερέθισε για να εξελιχθούν αργότερα πάνω στον τομέα. Και από τα σχολεία που θα έρθουν μεθαύριο, και δύο παιδάκια να ενδιαφερθούν και να σημαδέψει τη ζωή τους, καλό είναι για μένα. Και ένα παιδάκι. Από όλα αυτά τα παιδάκια ένας μπορεί να ενδιαφερθεί και να βοηθήσει λίγο στον δρόμο του αυτό.

Με ποιον τρόπο αισθάνεστε ξεχωριστός;

Έκανα κάτι, μία και με ρωτάς… Δεν έχει κατασκευαστεί από άλλον στην Ελλάδα. Αεροπλάνα έχουν πετάξει και άλλοι, ελικόπτερο κάνεις όμως. Ξεχωριστός, ναι. Γιατί όλα αυτά έγιναν, όπως σου είπα πριν, με μία γεννητριούλα των 100 ευρώ. Μπορεί το ελικοπτεράκι αυτό το δεύτερο να στοιχίζει σαν υλικά 20.000 ευρώ, αλλά οι εργατοώρες είναι άλλα 100.000. Δεν είναι κάτι απλό, είναι όλα φτιαγμένα στο χέρι. Αυτό πιστεύω, ναι. Και μαζί με όλα τα άλλα, η συμπεριφορά μου γενικά, που όταν θέλει κάποιος να βρει λύση στο πρόβλημά του έρχεται σε μένα, τεχνική λύση εννοώ. Αυτό με γεμίζει, φτάνει.

Μπορείτε να μου πείτε λίγο τις ακριβείς ημερομηνίες που κατασκευάσατε τα δύο ελικόπτερα;

Αχ, τώρα με δυσκολεύεις. Το δεύτερο έγινε πρόσφατα, έγινε πριν από δύο χρόνια. Ούτε. Δύο χρόνια. Ενώ το άλλο, το άλλο που πετούσε, έγινε πριν, πότε έγινε εκείνο... Λίγο πριν το 2000 ήταν, 2000. Το ‘98, κάπου εκεί. Ναι, έχει ώρες εκείνο στον αέρα.

Η πτήση πόση ώρα μπορεί να διαρκέσει;

H αυτονομία του ενός είναι δυόμιση ώρες και το άλλο μία, του μικρού είναι μία. Αυτό όμως δεν με ενδιαφέρει, μπορώ να βάλω και άλλες δεξαμενές καυσίμων και να την αυξήσω. Δυόμιση ώρες όμως είναι πολλές με αυτό. Για αυτό, ρε παιδί μου, ο κόσμος... Θα δούμε τώρα πώς θα εξελιχθεί, πιστεύω ότι θα πάνε όλα καλά με το μικρούλι, θα το κυνηγήσω. Με το μικρούλι, το άλλο θα δούμε.

Στα παιδικά σας χρόνια υπήρχαν άλλοι άνθρωποι που ασχολιόντουσαν με τέτοιου είδους κατασκευές, με μηχανισμούς, πατέντες;

Όχι δεν υπήρχαν από τους φίλους μου ή από άλλους, όχι, ήταν πολύ διαφορετικά τα χρόνια εκείνα. Ξέρεις τι; Βλέπω ότι… Βέβαια, ο καθένας έχει την αξία του, έτσι; Εγώ είμαι σε αυτόν τον τομέα, άλλος ένας είναι πολύ καλύτερος σε κάτι άλλο. Δεν μπορώ να πω ότι είμαι ένας εξαιρετικά έξυπνος, απλά είμαι ένας άνθρωπος που δίνεται σε αυτό που κάνει, που δεν τα παρατάει εύκολα. Πίστεψα ότι με βοήθησε αυτό που είπα πριν, με βοήθησε που έζησα πολύ κοντά στη φύση. Αυτό το θεωρώ πολύ σπουδαίο πράγμα. Αν είναι να θυμάμαι κάτι στη ζωή μου, είναι αυτά τα πρώτα μου χρόνια, αυτά που με σημάδεψαν. Κάτι που βλέπω σήμερα, συγκρίνοντας πάλι, ότι ο κόσμος απομακρύνεται από τη φύση, που νομίζει ότι είναι Θεός, πιστεύει ότι είναι περίπου ίδιος με τον Θεό και ότι αυτή η ζωή που κάνει είναι μία πρόβα για να ζήσει μία άλλη αθάνατη μετά. Αμ δε! Χώμα και νερό είναι, χώμα και νερό. Και εδώ έχουν βάλει το χέρι τους και πολλές θρησκείες. Αλλά αν το πούμε και μεταφορικά, το αρνί τον λύκο φοβάται, αλλά ο τσοπάνης θα το πάει στον χασάπη. Ήταν αλλά χρόνια τότε, πιο αθώα ήταν, και άθελά μας εμείς οι παλιότεροι, τα συγκρίνουμε τα σημερινά, και για αυτό έτσι στεναχωριέμαι καμιά φορά. Την πατρίδα μου θέλω να δω να πηγαίνει καλά, τον κόσμο να σέβεται λίγο τη φύση περισσότερο. Βλέπω νέα παιδιά που πετάνε τα σκουπίδια από τα παράθυρα από τα αυτοκίνητα, ντροπή. Κάπου θέλουμε πολύ δρόμο ακόμα για αυτό. Πιστεύω ότι τότε ήμασταν λίγο αλλιώς ρε, κάπως αλλιώς.

Θα επιστρέψω λίγο σε μία αρχική κουβέντα, κάτι που αναφέρατε για την κινηματογραφική μηχανή. Με τι εξαρτήματα, πώς τη φτιάξατε;

Λοιπόν είδα, ενώ καθόμουν και την παρατηρούσα πώς έπαιζε —ήμουν στο Δημοτικό, υπόψη, έτσι; Σε ένα χωριό που δεν είχε ηλεκτρικό ρεύμα, που φυσικά μόνο κανένα τρανζιστοράκι τότε αν υπήρχε και αυτά, ό,τι να ‘ναι. Έβλεπα, όταν μου έδωσε εκείνος ο άνθρωπος μία παλιά ταινία, είδα ότι τα καρέ της, οι εικόνες της, ήταν ίδιες η μία με την άλλη, με ελάχιστες διαφορές η μία με την άλλη. «Εδώ σε έχω —είπα—, αυτό είναι το κόλπο!». Έφτιαξα ένα μοτέρ που έκανε μία παλινδρομική κίνηση σαν το Σταυρό της Μάλτας, δηλαδή ένας σταυρός τετράγωνος, ε ένα έκκεντρο που γυρνούσε και μάγκωνε μέσα στην ταινία ένα νυχάκι, και την πετούσε μπροστά από έναν φακό. Είχα βάλει δύο φακούς, τα γυαλιά, δύο κάτοπτρα είχα βάλει και πίσω μία λυχνία που δούλευε με το δυναμό του ποδηλάτου, αφού δεν είχα ρεύμα. Αυτή η ταινία, τώρα, περνούσε και σταματούσε 1/16 του δευτερολέπτου περίπου ακίνητη μπροστά από το φακό και αμέσως μετά εναλλασσόταν η επόμενη, η επόμενη, και σου δημιουργούσε την ψευδαίσθηση ότι κινείται. Αυτό είναι ο κινηματογράφος. Και μετά έφτιαξα και δικιά μου ταινία με κινούμενα σχέδια πάνω σε… Αφού δεν έβρισκα κελουλοΐτη… Αυτές οι ταινίες είναι ειδικό πλαστικό, ο κελουλοΐτης, πάνω σε διαφανές, σε νάιλον. Φαντάσου τώρα, καθόμουν ώρες και έγραφα σκίτσα, έφτιαχνα σκίτσα κακήν κακώς με μικρές διαφορές και έδινε την εικόνα πάνω-κάτω στον τοίχο ζωντανή περίπου. Σε μία ηλικία που ήμουν τετάρτη Δημοτικού, πέμπτη δεν θα ήμουν, εκείνα τα χρόνια.

Οι συγχωριανοί σας πώς αντέδρασαν όταν είδαν τη μηχανή;

Μαζεύονταν όλοι στο σπίτι για να τους δείξω σινεμά η γειτονιά. Μαζεύονταν όλοι εκεί, να καλαμπουρίσουμε, και εγώ τους έδειχνα σοβαρός μία ταινία. Η ταινία της ημέρας, εγώ σοβαρός, που διαρκούσε πέντε λεπτά αλλά ήταν σπουδαίο. Αφού δεν είχαν και άλλες επιλογές ο κόσμος τότε, ήταν και οι δεσμοί διαφορετικοί. Δεν είναι όπως τώρα, στέλνεις ένα μήνυμα στο κινητό και δεν μιλάς στον άλλον στη γιορτή του. Τότε μαζευόταν οι γειτονιές, καλαμπούρι, ένα τσιπουράκι οι πατεράδες, τα παιδιά παίζαμε όλα μαζί. Πώς να μη τα νοσταλγείς αυτά τα χρόνια! Και εγώ, σοβαρός τώρα, έδειχνα την ταινία των πέντε λεπτών. Άλλοι κοιτούσαν, άλλοι γελούσαν, άλλοι κορόιδευαν και ένας τύπος από την παρέα τη μανιβέλα κάθε πέντε λεπτά. Άλλαζε βάρδια, ο επόμενος, γιατί κουραζόταν, για να γυρίσει μία ρόδα ποδηλάτου που είχε τέσσερις πέντε δυναμούς στη σειρά, και δούλευαν όλοι ταυτόχρονα για να βγάλουν πολύ ρεύμα.

Οι γονείς σας τι σας είπαν όταν είδαν αυτήν την κατασκευή;

Όλο υπερηφάνεια. Θυμάμαι τη γιαγιά μου, τη μάνα μου, όλο υπερηφάνεια. Και οι γειτόνοι να λένε «Έκανες έξυπνο παιδί», ναι, ναι, ήταν όλο υπερηφάνεια. Έπαιρναν[01:00:00] θέση μπροστά, έβαζαν καρέκλες για τον κόσμο... Ναι, τους άρεσε και μόνο που ερχόταν οι φίλοι στο σπίτι για να δουν μία δημιουργία δικιά μου. Ο δάσκαλος με είχε σαν παιδί-πρότυπο, μου έλεγε: «Παναγιώτη, αύριο για τη φυσική θα μου φτιάξεις μία τροχαλία, για να δείξω στα παιδιά πώς δουλεύει η τροχαλία, ή ένα πολύσπαστο». Μου ανέθετε δουλειές να κάνω, τεχνικές δουλειές. Ή με τους πομπούς που σου είπα αργότερα στο Γυμνάσιο. Σε πολλούς καθηγητές έφτιαξα ραδιοσταθμούς, που ήτανε μόδα τότε. Αλλά πολύ φτωχός, πολύ φτωχός. Μία φορά είπε να πάμε μία τριήμερη, μία εκδρομή τριήμερη. Στο Γυμνάσιο ήμουν τότε, και ήμουν ο μόνος που δεν σήκωσα χέρι. Με πιάνει στην άκρη ο καθηγητής και μου λέει: «Γιατί, Παναγιώτη, δεν έρχεσαι;». «Δεν έχω λεφτά» του είπα. «Θα έρθεις —μου λέει— και θα σου τα βάλω εγώ και δεν θέλω να μου τα ξαναδώσεις!». Για τέτοιες σχέσεις μιλάμε. Πού είναι εκείνα εκεί; Μακάρι να υπάρχουν και τώρα τέτοια. Όχι φτώχεια, αλλά τέτοιες σχέσεις μεταξύ καθηγητών και μαθητών.

Μου είπατε πολύ στην αρχή αυτές οι οικονομικές δυσκολίες ότι σας στιγμάτισαν στη συνέχεια της ζωής σας.

Ναι, προς το καλό, γιατί μου δυνάμωσαν τα φτερά. Είπα: «Παναγιώτη, δεν έχεις άλλες επιλογές. Δείξε τι αξίζεις τώρα». Ίσως αυτό είναι, η κινητήρια δύναμη είναι αυτό. Αν επαναπαυόμουν, ίσως δεν έκανα τίποτα από όλα αυτά. Ή αν ήμουν ένα παιδί που ζούσε σε διαμέρισμα, ίσως να μην κατάφερνα να κάνω τίποτα και ας είχα... Εκεί είχα το πλεονέκτημα αυτό που σου ξαναείπα για τη φύση, για το χωριό, για τον κόσμο που με υποστήριζε. Μου έφερναν τα παιδιά τα παλιά τους ποδήλατα και εγώ τους τα έφτιαχνα αυτοκινητάκια, για να παίζουμε όλοι μαζί. Απίστευτα χρόνια! Ήταν το σημείο αναφοράς το σπίτι μου και εκεί ερχόταν όλοι όσοι είχαν προβλήματα. Αυτό όμως με δυνάμωσε και μου έδινε κουράγιο, ότι μπορώ να κάνω πράγματα, και λίγο-λίγο μέσα μου λειτούργησε καταλυτικά. Και πιστεύω ότι έφτασα πολύ ψηλά και ακόμα και τώρα σκέφτομαι να συνεχίσω. Δηλαδή έχω πολλά στο μυαλό μου, χρόνο δεν έχω, αλλά θα τον βρω κι αυτόν.

Στα παιδικά σας χρόνια και στα εφηβικά φτιάχνατε και άλλους μηχανισμούς, άλλες κατασκευές;

Ναι, κυρίως στα ηλεκτρονικά είχα μία κλίση: ενισχυτές, ραδιόφωνα, τα ρολόγια, τα ξυπνητήρια τα παλιά, ότι πρόβλημα έχει ο καθένας εκεί. Εκεί. Και επινοούσα διαφορά. Με έλεγαν MacGyver τότε, γιατί είχα την ικανότητα από το τίποτα να βρίσκω μία λύση. Κάπως έτσι φαντάσου.

Είχε προσπαθήσει κάποιος από το χωριό να σας προωθήσει κατά κάποιον τρόπο;

Όχι, όχι. Δεν θα το έλεγα, δεν θα το έλεγα. Ήταν πολύ δύσκολα τα χρόνια. Ήθελα να δώσω στη Σχολή Ικάρων. Πήγα, πήγα πάρα πολύ καλά, πέρασα τα test τα ψυχολογικά και τα αθλητικά. Ήμουν και καλός αθλητής, ας μη μου άρεσε το ποδόσφαιρο, ήμουν δυνατός. Και τελικά έχασα στην Τριγωνομετρία κάτι πόντους εκεί και έμεινα απέξω. Δεν πήγα φροντιστήριο. Θα μπορούσα, αν είχα τη δυνατότητα, να πάω σε ένα φροντιστήριο και να ήταν αλλιώς τα πράγματα. Αλλά δεν μετάνιωσα, τελικά έκανα αυτό που ήθελα με τον καλύτερο τρόπο. Ήταν αλλιώς. Έχω έναν φίλο και ξάδερφο στον Καναδά, πολλές φορές μού λέει: «Έλα κάτω, Παναγιώτη». Δεν μπορείς όμως να φύγεις αφήνοντας τη δουλειά εδώ, την οικογένεια, δεν μπορείς τώρα. Αν ήμουν 30, θα το σκεφτόμουν αλλιώς, αλλά τώρα δεν θα το έκανα. Αυτός επιμένει πολύ: «Έλα να δεις τι γίνεται». Είναι πιλότος εκεί αυτός. Και μου λέει ότι είναι πολύ αλλιώς τα πράγματα. Ε, πώς να μην είναι; Να δούμε η φτωχή μας η Ελλαδίτσα πώς θα πάει και θα τα ξαναπούμε. 

Σκοπεύετε να κατασκευάσετε άλλα ελικόπτερα στο μέλλον;

Έχω ήδη προγραμματίσει ένα, αν και τώρα επιμένουν κάποιοι που ξέρουν από αυτά ότι πρέπει να κατασκευαστεί και ένα δεύτερο ίδιο, σαν αυτό το δεύτερο που έχω φτιάξει, να κάνω ακόμη ένα αδερφάκι. Τότε θα μπούμε σε μία άλλη φάση, μου λένε κάποιοι ειδικοί της παραγωγής. Εγώ όμως δεν μπορώ να αφιερώσω άλλο χρόνο τώρα σε αυτήν τη φάση που είμαι. Έχω τη δυνατότητα σίγουρα, αφού είναι δεδομένο τώρα το σχέδιο, είναι πολύ εύκολο για εμένα να προχωρήσω, αλλά σκέφτομαι να κάνω κάτι άλλο πολύ δυνατό. Έκανα ένα μικρό για τον ευρύ κόσμο, για τον ευρύ λαό, αλλά σκέφτομαι να κάνω κάτι άλλο πρωτοποριακό τώρα. Έτσι πολύ δυνατό. Δυνατό, να είναι χρήσιμο και σε δουλειά πάνω. Και έχω κάνει μία έρευνα, όπως και είπα και πριν, καταργώντας την πίσω έλικα, έχω κάνει μία πολύ καλή μελέτη σε αυτό και κάποια πειράματα στο εργαστήριο και πάει καλά. Ελπίζω να μην με απογοητεύσει στην πράξη αυτό. Θα είναι πολύ καλή πατέντα αυτή. Παγκόσμια ίσως. Δηλαδή φαντάσου ένα ελικόπτερο να δουλεύει με έναν άλλον τρόπο, η έλικα η πίσω είναι το τιμόνι του. Δίχως αυτήν θα περιστρεφόταν, σύμφωνα με τον νόμο δράση-αντίδραση, ανάποδα, γύρω από τον εαυτό του. Και όπως είπα πριν, είναι η αιτία που γίνονται πολλά δυστυχήματα εκεί. Έχω έναν τρόπο να καταργηθεί αυτό, με άλλον τρόπο θα δουλέψει, ευελπιστώ.

Τι παράδειγμα θα θέλετε να δώσετε στη νέα γενιά μέσω της συγκεκριμένης ενασχόλησής σας;

Ναι. Αυτό είναι μία καλή ερώτηση. Θέλω, αν μπορέσουν, να με παρακολουθήσουν λίγο και να δουν ότι η ζωή μου ήταν μία περιπέτεια. Ήταν που είχα ένα όραμα. Να πιστέψουν στο όνειρό τους, στο όραμά τους και να το παλέψουν με νύχια και με δόντια. Να ζουν τη ζωή τους πιο δημιουργικά. Δεν μπορώ να βλέπω τα παιδιά με το κινητό στο χέρι να περνούν τον δρόμο απέναντι σαν ζόμπι με το κινητό στο χέρι, σαν ζόμπι. Σκυφτά πάνω στο κινητό να περνούν τον δρόμο απέναντι. Με ξενίζει πολύ αυτό που βλέπω στα νέα παιδιά και άθελά μου, σου είπα, τα συγκρίνω με τα παιδιά της ηλικίας μου, τότε και τώρα. Τι είναι αυτό που ζούμε, γιατί γίναμε έτσι; Καλή είναι η τεχνολογία αλλά να τη δουλέψουμε σωστά. Έχουμε χάσει την επαφή με τη φύση περισσότερο, με τη φύση. Εγώ είμαι τυχερός που έζησα στη φύση, αυτό θυμάμαι στη ζωή μου. Να παλέψουν για τα όνειρά τους, να πιστέψουν στον εαυτό τους και να είναι πιο χρήσιμοι στην κοινωνία. Να μην κοιτάζει ο ένας τον εαυτό του μονάχα, ρε παιδί μου, να βοηθάει ο ένας τον άλλον. Είμαστε το ανώτερο είδος στον πλανήτη, αλλά είμαστε όμως; Είμαστε; Θα δούμε, η πράξη θα το δείξει.

Κύριε Μπάκα, πριν κλείσουμε θα ήθελα να σας κάνω μία τελευταία ερώτηση: Αν μπορούσατε να γυρίσετε το χρόνο πίσω, θα αλλάζατε κάτι σε σχέση με τη συγκεκριμένη ενασχόλησή;

Δεν νομίζω. Είμαι πολύ ευτυχισμένος για αυτό που έκανα, που πέτυχα ως τώρα. Δεν μετανιώνω για τίποτα, για τίποτα απολύτως. Δεν μετανιώνω. Ήταν όλα… Με κάποιον τρόπο τα έφτιαχνα. Και ανάποδα να ήταν και στραβά να μου πήγαιναν, τα έκανα, τα γύριζα αλλιώς. Θα έλεγα ότι είμαι τυχερός άνθρωπος. Για τίποτα δεν μετανιώνω. Ίσα-ίσα νιώθω ότι χάνω χρόνο καμιά φορά, πιο πολλά θέλω να κάνω. Αυτό λίγο με στενοχωρεί. Δεν θέλω να χάνω χρόνο. Και στο σπίτι μου που θα πάω τώρα έχω δουλειά να κάνω, τεχνική δουλειά. Δεν σταματάω μέχρι που δεν αντέχω άλλο σωματικά. Δεν αφήνω λεπτό να πάει χαμένο, και όχι επ[01:10:00]ειδή είμαι λαίμαργος οικονομικά, καθόλου. Σπάταλος είμαι. Απλά μου αρέσει πολύ η δημιουργία και η προσφορά, αυτά.

Θα θέλατε να προσθέσετε κάτι για το οποίο δεν σας έδωσα την ευκαιρία να μιλήσετε;

Όχι, τα είπαμε όλα. Ελπίζω πολύ σύντομα να τα πούμε για μία επόμενη κατασκευή, και ακόμα καλύτερα να έβλεπες ζωντανά τις δοκιμές. Εκεί θα δεις τι σημαίνει, τι είναι αυτά που λέμε τώρα, όταν το δεις ζωντανό και δεις και το εργαστήριο. Να δεις τις ανεμογεννήτριες που έκανα. Δηλαδή επειδή είχα πρόβλημα ρεύματος, έφτιαξα αυτοσχέδιες ανεμογεννήτριες, πέρα από τα πάνελ που σου είπα και τις πετρελαιογεννήτριες, γεννήτριες που προσανατολίζονται πολύ ωραία στον άνεμο, αποδοτικές. Μία τη χάρισα σε πανεπιστήμιο στην Πάτρα και μία την κράτησα εγώ. Και άλλα, και άλλα πολλά. Θα τα πούμε πιστεύω πάλι σύντομα.

Σας ευχαριστώ πάρα, πάρα πολύ για τον χρόνο σας και για τα πολύ ενδιαφέροντα πράγματα που μας είπατε.

Και εγώ σε ευχαριστώ πολύ, ευχαριστώ.

Να είστε καλά.