Istorima Archive

[00:00:00]Καλημέρα.

Kαλημέρα.

Bρισκόμαστε στο Χόρτο Πηλίου με τον Νίκο Αδρασκέλα – Είναι Αδρασκέλας;

Αδρασκέλας χωρίς ν, ναι.

Τονίζεται καλά αυτό το επίθετο εκεί;

Σωστά –

στο σπίτι του, το οποίο είναι σε ένα πάρα πολύ ωραίο μέρος, το οποίο συστεγάζει και το θεατράκι στο Χόρτο. Ο Νίκος είναι ο μαέστρος και θα μας μιλήσει για τη δράση του στο θέατρο στο Xόρτο. Νίκο, ευχαριστούμε πολύ!

Καλησπέρα Άγι, σε ευχαριστώ και εγώ, καλημέρα-καλησπέρα, είμαστε λίγο πριν τις 12:00 αλλάζει και η ώρα σήμερα. Ναι, το θέατρο του Ιδρύματος, το θεατράκι στο Χόρτο που μας φιλοξενεί και εμένα και την οικογένειά μου τα τελευταία 10 χρόνια, να ξεκινήσουμε.

Μου κίνησε το ενδιαφέρον, γνωριστήκαμε και πρόσφατα, ήξερα κάποια πράγματα για το θέατρο, ευχαριστώ που μου δίνεις την ευκαιρία και σε μένα και σε όσους θέλουν να το μάθουν, να μας πεις περισσότερα για αυτά. Θες να μας πεις λίγο για σένα πρώτα;

Εγώ, ναι, μεγάλωσα στην Αθήνα, γεννήθηκα, μεγάλωσα στην Αθήνα, γεννήθηκα το ‘84. Ξεκίνησα μουσική στα 10 μου, και στα 18-19 γνώρισα τον Γιώργο Χατζηνίκο, τον μαέστρο πιανίστα και παιδαγωγό και ψυχή των σεμιναρίων του Χόρτου. Έτσι το 2003 ήρθα πρώτη φορά στο Χόρτο, για να παρακολουθήσω σεμινάριο του, και φυσικά ερωτεύτηκα με το μέρος, ερωτεύτηκα με την ιστορία, την ιστορία του Ιδρύματος, γνώρισα τους ανθρώπους και… Το ένα έφερε το άλλο και από το ’05 ξεκίνησα να ασχολούμαι και με τα διοικητικά-οργανωτικά του φεστιβάλ το καλοκαιρινού, πάλι επικοινωνώντας και γνωρίζοντας περισσότερο κόσμο, έφτασα να αποφασίσω το ’10 να ζήσω μόνιμα εδώ, να μετοικήσω. Είχαμε ξεκινήσει μία καριέρα σαν πιάνο duo με το Χρήστο τον Μαρίνο, συνεργάτης και αγαπημένος φίλος από την Αθήνα, και μάλιστα δώσαμε εδώ το πρώτο μας ρεσιτάλ το 2006, και το 2010, σε μία έτσι κρίσιμη περίοδο, αποφασίζει εκείνος να πάει Νέα Υόρκη, για να συνεχίσει τις σπουδές. Του λέω: «Θα σε δω αργότερα, πάω μου μέχρι το Χόρτο να δω τι μπορώ να κάνω εκεί και, αν δεν πιάσει και αν δεν τα καταφέρω, οι βαλίτσες μου είναι έτοιμες». Τελικά ποτέ δεν χρειάστηκε και συνεχίζει. Το φεστιβάλ έχει μία… ένα ιδιαίτερο χαρακτήρα, γιατί είναι σε ένα απρόσιτο μέρος, δεν είναι μεταξύ Αθήνας-Θεσσαλονίκης το πέρασμα, για να έρθεις εδώ πρέπει να ξέρεις πού να πας. Οι περισσότεροι που το επισκέπτονται δεν ξέρουν καν ότι υπάρχει, δηλαδή περνάνε, φεύγουν για Τρίκερι και ούτε έχουν καταλάβει ότι έχουν περάσει μέσα από το Χόρτο, και το περιγράφουν σαν ένα μυστικό τόπο που γίνονται μεγάλα έργα μουσικής που δεν θα το πίστευες ποτέ.

Είναι μια πραγματικότητα και είναι μία πάρα πολύ ευχάριστη έκπληξη, όταν κάποιος μάθει, καταφέρει και μάθει ότι γίνεται αυτό το πράγμα εδώ που δεν υπάρχει κάποιο άλλο τέτοιο μέρος, μέρος εντός εισαγωγικών, κάποιος τόπος εδώ γύρω, που να κάνει κάτι τέτοιο..

Κοίτα, στο Πήλιο υπάρχουν φεστιβάλ αρκετά και είναι χαρακτηριστικό και το Μουσικό Χωριό, και το φεστιβάλ στη Ζαγορά κλασικής μουσικής, οι διοργανωτές τους είχαν περάσει από δω, από το Χόρτο και έχουν έτσι τους δεσμούς. Είναι σαν ένα άτυπο δίκτυο που υπάρχει, παίρνοντας την εμπειρία και υλοποιώντας την ιδέα στο μέρος τους μετά. Δηλαδή ο Άγιος Λαυρέντιος με το Μουσικό Χωριό και η Ζαγορά με το φεστιβάλ Πηλίου έχουν ένα blueprint που ξεκινάει από δω. Δεν είναι συνδυασμός απλά διακοπές και μάθημα, αλλά ουσιαστική προσφορά και δουλειά που γίνεται μέσα στις συναντήσεις αυτές. Έχουν ως προϊόν παράγω τις τελικές συναυλίες ή τις ενδιάμεσες συναυλίες, αλλά η επικοινωνία, τέχνη, κοινό, εν τη γενέσει, να γίνονται όλα τα εγχειρήματα, να μην είναι έτοιμες παραγωγές που απλά πηγαίνουν βόλτα, αλλά που εμπνέονται από τον τόπο και αφήνουν κιόλας πράγματα στον τόπο.

Αυτό, ξεκίνησαν και αυτοί από δω; Δηλαδή είχαν έτσι... συμπτωματικά έτυχε να ξεκινήσετε, είχατε κοινή αφετηρία;

Είχανε περάσει σαν συμμετέχοντες, είτε μαθητές είτε παίζοντας μουσική, είχαν ζήσει στο Χόρτο... Τώρα όταν μιλάμε για το ‘84 που ξεκίνησαν εδώ τα σεμινάρια και καθιερώθηκαν χρόνια με τη χρονιά, ήταν μία εποχή που στην Ελλάδα δεν υπήρχε, ας πούμε, Συμφωνική Ορχήστρα για νέους. Τα παιδιά από τα ωδεία δεν είχαν ευκαιρία να παίξουνε έργα ρεπερτορίου, και δεν είχαν και την ευκαιρία να κάτσουν δίπλα στα αναλογία με επαγγελματίες, γιατί ήταν και είναι κάπως κλειστό το κύκλωμα. Τώρα, βέβαια, έχουν γίνει μεγάλες προσπάθειες για εξωστρέφεια και στις ορχήστρες τις κρατικές και στην ΕΡΤ. Εκείνα τα χρόνια παιδιά ερχόντουσαν από διαφορετικά μέρη της Ελλάδας και [00:05:00]συνεργάζονταν με πυρήνες ορχηστρών από το εξωτερικό που καλούσε η Πία και διήυθυνε ο Γιώργος Χατζηνίκος, και ήταν πραγματικά μία μέθεξη, γιατί τα παιδιά λαμβάνανε γνώση πρακτική, ταυτόχρονα γνωρίζανε ανθρώπους, πολλοί πήγαν και σπούδασαν στο εξωτερικό γνωρίζοντας από δω τους δασκάλους τους, είχαν επαφές... Είναι πραγματικά αξιοσημείωτη… Και περνώντας τα χρόνια, το όμορφο είναι ότι αυτό κάνει κύκλους, και οι πρώην μαθητές τώρα είναι είτε καθηγητές είτε σολίστες και επισκέπτονται πάλι το Χόρτο φέρνοντας είτε δικούς τους μαθητές μαζί είτε προσφέροντας τις συναυλίες τους. Έχουμε και ένα πολύ σημαντικό αρχείο του Ιδρύματος με βίντεο και ηχογραφήσεις από τα παλιά, και τα σεμινάρια και τις συναυλίες, και ανακαλύπτουμε κάθε φορά ακόμα και τώρα θησαυρούς. Τον Θεόδωρο τον Κουρεντζή που είναι ένας σταρ μαέστρος σε όλο τον κόσμο, που ήταν εδώ για 4-5 συνεχόμενα καλοκαίρια, είχε παίξει σε όπερα του Μότσαρτ στο Cosi fan tutte το βαρύτονο, είχε πρώτο βιολί σε αναλόγιο με έργα Brahms και Beethoven. Πάλι, αυτοί οι άνθρωποι βλέπεις συνεχίσανε, σαν να πήρανε μια φλόγα και συνεχίζουν και την μεταδίδουνε σε όλο τον κόσμο και ήταν, και είναι ένας όμορφος πυρήνας έτσι πολιτισμού και έκφρασης.

Από αυτό που περιγράφεις είναι έτσι σαν μία αυτοτροφοδοτούμενη αυτοδιάθεση ανθρώπων που έρχονται σε επαφή, παίρνουν κάτι και το δίνουν και...

Αυτό που λες με τον εαυτό, έχει… έχει ένα point, γιατί μέσα στην τέχνη, αυτό που όλο μαθαίνουμε-μαθαίνουμε, σπουδάζουμε, γνωρίζουμε πράγματα, λεπτομέρειες, εξειδικευόμαστε, αλλά στο τέλος πάνω στη σκηνή πραγματικά βιώνεις στην τέχνη, όταν τα ξεχάσεις όλα και γίνεις ένα διάμεσο. Γίνεις ένα, ούτε καν φίλτρο, ένα δοχείο που δέχεσαι το έργου του συνθέτη όπως είναι, χωρίς να του αλλάζεις τίποτα, σεβόμενος ορθόδοξα και… ή καθολικά όπως θέλει ο καθένας, το κείμενο και μεταφέροντας το κοινό. Και στο Χόρτο αυτό που συμβαίνει είναι ότι αυτό είναι αφιλτράριστο και διαφανές. Δηλαδή υπάρχει ο τόπος και ο τρόπος και έχει καλλιεργηθεί το περιβάλλον, ώστε αυτό να συμβαίνει χωρίς να χαλάει η ποιότητα του, χωρίς να μπαίνουν στο ενδιάμεσο άλλα πράγματα και εγωκεντρισμοί και προσωπικότητες που θέλουν μόνο τον εαυτό τους να παρουσιάσουν παραδείγματος χάρη. Είναι ότι υπάρχει ο εαυτός, ο καθένας έρχεται σαν εαυτός του, αλλά ξαφνικά σαν να βρίσκει τον εαυτό του εδώ, και βρίσκει ένα τόπο που σεβόμενος το περιβάλλον, σεβόμενος την ιστορία, χωρίς να θέλει να το αλλοιώσει ή να το μεταβάλλει, εμπνέεται και βρίσκει και χρόνο και χώρο να αναπτυχθεί, να εξελιχθεί. Τώρα σε αυτό το γενικό και ιδεατό περιβάλλον, ο κάθε μουσικός ή ο κάθε καλλιτέχνης που θα βρεθεί εδώ είτε θα συμπλεύσει είτε απλά θα προσπεράσει.

Αυτό… ήθελα να σε ρωτήσω, είπες το όνομα Χατζηνίκος, και το ίδρυμα λέγεται Αγγελίνης-Χατζηνίκου. Ήθελα να μας πεις δυο λόγια και για την εμπειρία σου με τον ίδιο τον Χατζηνίκο, που όπως είπες γνωρίζεστε, αλλά και τι κάνανε αυτοί οι άνθρωποι και κάνουμε αυτή τη συζήτηση που κάνουμε σήμερα, οι οποίοι δεν ζούνε.

Δεν ζούνε πια, και αυτό είναι και ένα μεγάλο πείραμα, αν θες, γιατί όταν είχα πρωτοέρθει στο Χόρτο το 2010 συνειδητοποίησα πως, και είναι και ευρύτερο αυτό το πράγμα στην Ελλάδα, ότι η προσπάθεια ενός ανθρώπου που μπορεί να είναι αξιόλογη και να ανθίζει, τελικά φθίνει ακόμα, δηλαδή είτε το δεις σε οργανισμούς, είτε σε θεσμούς είτε σε εταιρείες ακόμα, κλείνουνε, με το που κλείνουν τα μάτια τους οι εμπνευστές ή οι ιδρυτές τους. Και το πείραμα είναι αυτό να συνεχιστεί χωρίς να χάσει τίποτα, χωρίς να χάσει τίποτα... να ζει, να είναι ζωντανό και βιώσιμο και οργανικό πάνω σε αυτό που έχει ήδη υπάρξει. Τώρα και ο Γιώργος Χατζηνίκος και ή Πία Χατζηνίκου είναι δύο εμβληματικές για όσους τους γνώρισαν προσωπικότητες, αλλά και γενικότερα για την Ελλάδα. Ένα χαρακτηριστικό ότι ο Γιώργος Χατζηνίκος έφερε στο φως το έργο του Νίκου Σκαλκώτα. Δεν θα γνωρίζαμε τον Νίκο Σκαλκώτα, αν δεν υπήρχε ο Γιώργος Χατζηνίκος, τόσο απλά. Και εκείνος ταπεινά, δούλευε σε όλη του τη ζωή, χωρίς να βάζει νερό στο κρασί του, έκανε μία μεγάλη σταδιοδρομία στο εξωτερικό... δεν μπορώ να το βάλω μέσα σε, ούτε σε μία παράγραφο, ούτε σε ένα κεφάλαιο το έργο του και τη και τη σταδιοδρομία του.[00:10:00] Το βίωμα που είχα και που είναι και κάτι που μοιραζόμαστε όλοι στα σεμινάρια, ήταν ότι όποιος τον άκουγε να παίζει ή να διδάσκει μουσική, ένα ήταν σίγουρο, πως θα αγαπούσε τη μουσική. Δηλαδή είχε ένα τρομερό τρόπο, άμεσο τρόπο να εκφράζει με ή χωρίς λόγια το μεγαλείο της μουσικής, και να συγκινεί, να συμπαρασύρει, σφραγίζοντας τις καρδιές των ανθρώπων. Δηλαδή πολλά παιδιά που σπούδαζαν μουσική, ακόμα και αν δεν συνέχισαν με τη μουσική, μόλις γνώρισαν τον Χατζηνίκο, την έβαλαν στη ζωή τους και στην καρδιά τους με τέτοιον τρόπο που είναι ουσιαστικός. Δηλαδή ο άλλος μπορεί απλά να έκανε μία άλλη δουλειά πλέον στη ζωή του, αλλά είχε ένα σημείο αναφοράς που θα τον έφερνε με ειλικρίνεια απέναντι στη μουσική, θα πήγαινε σε μία συναυλία, για να ακούσει την συναυλία και όχι για να δείξει τι ρούχα φοράει π.χ. ή για να γνωρίσει απλά κόσμο. Το άλλο χαρακτηριστικό με τον Γιώργο τον Χατζηνίκο όταν τον είχα πρωτοακούσει να παίζει στο σπίτι του, ήτανε για μένα ένα ξεκλείδωμα, γιατί σε μία περίοδο, μόλις είχα τελειώσει το στρατιωτικό, αρκετά νέος 20 χρόνων, αναζητούσα τι θα κάνω στη ζωή μου και μου λέει – άρχισα να του αναφέρω κάποια τέτοια πράγματα, και ήτανε και κάτι που το έκανε συχνά, δεν σου απαντούσε πότε: «Κάνε αυτό, εκείνο», σε άφηνε να ανακαλύπτεις εσύ τι – και μου λέει: «Δεν σου ‘χω παίξει ακόμα; Μήπως να πηγαίναμε λίγο στο πιάνο;» Και κάθεται στο πιάνο και αρχίζει να παίζει ένα έργο που δεν το είχα ακούσει μέχρι τότε, και είχα αρχίσει να βυθίζομαι, ένιωθα σαν να είμαι κάτω από τη θάλασσα σε βάθη έτσι σκοτεινά, και ξαφνικά να μην υπάρχει χρόνος. Και να ακούω την καρδιά μου να χτυπάει τόσο δυνατά που ήταν πραγματικά, μου ‘λεγε: «Αυτό θέλω να κάνεις». Ήταν ένα βίωμα και το μοιραζόμαστε και άλλοι άνθρωποι με τα μαθήματα με τον Γιώργο Χατζηνίκο, και ακόμα και τις ακροάσεις σε συναυλίες, ήταν τόσο πηγαία και καθαρή η επαφή του με την τέχνη και ο τρόπος που το υπηρετούσε, που δεν σε άφηνε να φύγεις. Ήταν χαρακτηριστικό. Τα μαθήματα του μπορεί να κρατούσαν 5-6 ώρες ατελείωτα, χωρίς να ζητάει διάλειμμα, ας πούμε. Αλλά δεν ήταν απλά μάθημα, ήταν επικοινωνία. Όπως εμείς καθόμαστε και μιλάμε εκείνος έπαιζε μουσική και έφερνε με συνδέσεις πράγματα που έχουνε να κάνουνε είτε με τη φιλοσοφία της ζωής, είτε στάση ζωής, είτε πολιτική, ιστορία, νομικά... Είχε ένα πολύ ευρύ φάσμα γνώσεων και οι εγκύκλιες σπουδές του, βέβαια, τότε εκείνα τα χρόνια που μεγάλωσε στην Ελλάδα ήταν διαφορετικά. Έζησε τον πόλεμο, τότε, λόγω του πολέμου βρέθηκε στο Χόρτο και αποφάσισε και βγήκε ότι θα ασχοληθεί με τη μουσική στη ζωή του. Η αδερφή του τώρα, ένας χαρακτήρας φωτιά. Την χαρακτήριζε η θέληση της, πραγματική θέληση, δεν το έβαζε ποτέ κάτω, ξεκινούσε και έκανε πράγματα, γιατί είχε όραμα, και χωρίς να έχει τα μέσα πήγαινε μπροστά και όλα σιγά-σιγά συνδέονταν και γινόταν πραγματικότητα. Δεν τελείωσε ποτέ το σχολείο, πάλι λόγω του πολέμου και της φτώχειας που έπεσε η οικογένεια, που ενώ είχε ξεκινήσει με πολύ μεγάλες.... έτσι, ανήκανε στην αριστοκρατική, ας πούμε, ομάδα-κοινωνία του Βόλου, βρέθηκαν να είναι χωρίς χρήματα, βρέθηκε στην Αθήνα και… όλη η οικογένεια, αλλά η Πία παντρεύτηκε νωρίς και χώρισε νωρίς, με τον άντρα της τον Παναγιώτη Κολύμβα. Και ξεκίνησε μόνη της να διοργανώνει, η πρώτη της έκθεση ήτανε μία έκθεση με γαλλικές ταπισερί, βελγικές ταπισερί στο Ζάππειο στην Αθήνα, έχοντας ήδη συνεργαστεί με την Πρόνοια τότε που υπήρχε, ένας οργανισμός, της Φρειδερίκης νομίζω, που ήταν για τα ορφανά παιδιά ανά την Ελλάδα, να διοργανώνει συναυλίες και να γνωρίζει όλα τα κέντρα στην Ελλάδα τότε. Είχε καταφέρει και έφερνε κουαρτέτα και έπαιζαν για παιδιά στα πλαίσια των περιοδειών τους... Τι άλλο είχε κάνει... Τα πρώτα της βήματα ήταν, έτσι, αφετηρία, για να δημιουργήσει το πολιτιστικό της γραφείο, όπου από το ‘50 μέχρι το ‘80 έφερε πολύ μεγάλα ονόματα στην Ελλάδα, όπερα, μπαλέτα, σύνθετες από όλο τον κόσμο. Ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο σε περιοδείες που έκανε με τη Ζουζού Νικολούδη, με το… με τον Κουν και το θέατρο Τέχνης, με λαϊκούς παραδοσιακούς μουσικούς όπως το Μουντάκη που τους είχε κάνει περιοδεία στην Ινδία, Μουντάκης, Αμαριανακης και ένα γκρουπ ανθρώπων. Ήταν η πρώτη που είχε… Αχ δεν θυμάμαι το όνομα τώρα του Ινδού φλαουτίστα.... Panikkarn ήταν εδώ στο Χόρτο. Υπάρχει στο ντοκιμαντέρ που έχουμε φτιάξει. Είχε φέρει έναν Ινδό φλαουτίστα της παραδοσιακής μουσικής για συναυλία Ινδικής μουσικής στην Αθήνα, και μετά πάλι....[00:15:00] Αυτό που την ένοιαζε, όποτε έφερνε κόσμο από το εξωτερικό ήταν να γνωρίζουν την Ελλάδα στα αυθεντικά της. Τους πήγαινε σε χωριά, τους πήγαινε σε αρχαιολογικούς τόπους να γνωρίσουν την ιστορία όσο πιο...Δεν τους πήγαινε την εποχή της τουριστικής σεζόν, μπορεί τώρα, μέσα στον Οκτώβριο-Νοέμβριο να τους έστελνε στους Δελφούς, στις Μυκήνες, στην Ολυμπία. Λοιπόν, τον Ινδό αυτόν τον φέρνει, ήταν κάπως και περίοδος που δεν είχαν ξανακούσει στην Ελλάδα τέτοια μουσική, και μέσα κατά τη διάρκεια μιας press conference που είχανε, της έρχεται η ιδέα να παίξει μαζί με έναν Έλληνα μουσικό κλαρίνου. Ήτανε τότε ένας, νομίζω Βασίλης Πετρόχειλος πρέπει να λεγότανε, που κάνανε αυτοσχεδιασμούς, τους έφερε σε επαφή και κάνανε σε μία συναυλία που κάνανε αυτοσχεδιασμούς μαζί, και ήτανε απίστευτη εμπειρία. Και από κει ξεκίνησε και μία ομάδα και στην Αθήνα και το συνέχισαν αυτό. Αργότερα, βέβαια, τον Ross Daly τον είχε φέρει και εδώ στο Χόρτο από το ‘80, από τα πρώτα, τα πρώτα χρόνια το ‘84, γινόντουσαν συνέδρια μουσικής, είχε αναπτύξει βέβαια όλη αυτή την πορεία της. Και στην συνταξιοδότηση της, αν θες, έτσι να το βάλουμε ηλικιακά μετά τα 60, αποφάσισε να έρθει στη γενέτειρα της, στο Χόρτο που είχε καταγωγή και περιουσία βασικά, κτήματα. Και έβαλε σε εφαρμογή ένα μέρος ενός μεγάλου σχεδίου που είχε ετοιμάσει για το Νότιο Πήλιο, που αφορούσε γενικά τουρισμό και πολιτισμό και οργανική περιφερειακή ανάπτυξη, ας πούμε, λεγόταν τότε για εκείνα τα χρόνια. Έξω από πόλεις, υγιή μοντέλα που να συμπεριλαμβάνουν κοινωνίες ανθρώπων, αλλά και εξωστρέφεια, να έρχονται σε επαφή με ανθρώπους από το εξωτερικό. Αυτό δεν υλοποιήθηκε ποτέ και… για διάφορους λόγους. Το να είσαι τότε εκείνα τα χρόνια γυναίκα και μες στη δικτατορία να μπαίνεις στα γραφεία και να μη φοβάσαι, ή να σε κοιτάνε από πάνω μέχρι κάτω, δεν την παίρναν ποτέ στα σοβαρά, αλλά πραγματικά τους είχε...δεν φοβόταν τίποτα, ήταν ένας άνθρωπος... Και έκανε και πρωτοποριακά πράγματα. Μέσα στη δικτατορία έφερε το κρατικό θέατρο της Τουρκίας με φοβερούς σε ηθοποιούς από εκεί και νομίζω κανέναν και αρχαία τραγωδία ή έστελνε κόσμο σε μέρη που δεν το πίστευε κανείς. Είχε πει στη Γιοβάννα τι να φορέσει τότε σε κάποιο διαγωνισμό που έχει κερδίσει στη Ρωσία ελαφρού τραγουδιού, δηλαδή ενδιαφερόταν... είχε ευρύτητα πνεύματος. Ξεκίνησε χτίζοντας αυτό το μικρό θεατράκι, όπως όπως, με τα λίγα οικονομικά μέσα που είχε, αλλά χάρη στις επαφές της που ήταν πολλές ακόμα εκείνες τις δεκαετίες, τις δύο πρώτες ‘80 και ‘90, κατάφερνε και έφερνε σπουδαία πράγματα στο Χόρτο. Έτσι χρόνο με το χρόνο αυτό το πράγμα όχι μόνο δεν έφθινε αλλά αποκτούσε φίλους, δηλαδή είναι και ένας πόλος το φεστιβάλ και οι εκδηλώσεις που πραγματοποιούνταν κάθε καλοκαίρι, που πείσαν πολύ κόσμο από το εξωτερικό να έρθει να ζήσει εδώ μόνιμα. Ειδικά εκείνη την εποχή οι πρώτοι Γερμανοί που είχαν έρθει δεν ήταν μόνο οι χίπις που ξέμειναν στα ταξίδια τους στην Ελλάδα, αλλά και κόσμος που αποφάσισε να μείνει εδώ, είτε να φτιάξει σπίτι όπως η Ζουζού Νικολούδη, ας πούμε, που έφτιαξε το σπίτι της εδώ, για να είναι κοντά σε αυτά τα πράγματα που ήταν σαν πηγή, σαν πηγή τέχνης εδώ το καλοκαίρι. Και κυρίως, χαρακτηριστικό ήταν όλα εκείνα τα χρόνια γινόντουσαν οι εκδηλώσεις τέλος Αυγούστου-αρχές Σεπτέμβρη που για τότε ήταν εδώ ερημιά, και την ενδιέφερε αυτό το μοντέλο του ότι θα φέρουμε τον κόσμο σε επαφή με τους ντόπιους εκεί που νομίζουν ότι όλα έχουν τελειώσει. Γιατί είναι μέρος της ζωής. Χαρακτηριστικό, ας πούμε, άκουγε από πίσω της να κάθεται ένας βοσκός στο κοινό, και να παίζουμε συμφωνία Μότσαρτ μπροστά, και η γυναίκα του λέει στο βοσκό που καθόταν, του λέει: «Τώρα εσύ, σου αρέσει αυτό που ακούς;» Λέει: «Κοίτα να δεις, αυτή η μουσική, αυτά που ακούμε τα τραγουδάκια στα πανηγύρια είναι για να χορεύουμε να περνάμε καλά, αλλά αυτή η μουσική είναι άλλη, σε πάει στα άστρα». Και της είχε κάνει τόσο εντύπωση, τώρα άνθρωπος που μπορεί να μην είχα ξανακούσει τέτοια μουσική, τι αμεσότητα ενστίκτου μπορούσε να εκφράσει και είπε αυτό το πράγμα. Πράγματα τα οποία συνάντησα και εγώ ζώντας εδώ, βρήκα ανθρώπους κοντά σε γενιά με μένα, να μου λένε εμπειρίες που είχαν από τις παραστάσεις. «Δεν θα είχαμε ακούσει – ας πούμε λέει – ποτέ θέατρο, ούτε Σαίξπηρ, ούτε Αισχύλο στη ζωή μας αν δεν ήταν η Πία στο Χόρτο να τα φέρει». Και βέβαια παιδιά που βρήκαν τους δασκάλους τους, ο Σίμος Παπάνας, ταξίδεψε στην Αμερική γνωρίζοντας το δάσκαλό του εδώ και είναι κορυφαίος στην κρατική της Θεσσαλονίκης, συνθέτες, μουσικοί... Και το σπουδαίο με την Πία είναι ότι το γνώριζε αυτό κάνοντάς το. Δεν ήταν ότι ξεκινούσε κάτι αυτοσχεδιάζοντας, «απόψε αυτοσχεδιάζουμε», γνώριζε τι θα έφερνε και θα άφηνε πίσω, γιατί ήταν ήδη ένας έμπειρος άνθρωπος που έφερνε αυτά σε πράξη, και δεν ασχολούνταν ποτέ με την επιφάνεια. Δηλαδή μπορεί να έφερνε την ορχήστρα από το Bach Center της Μόσχας να κάνουν πρόβα κάτω από τις ελιές.[00:20:00]

Το οποίο έχει συμβεί;

Ναι, το οποίο έχει συμβεί και δεν θα κοιτούσε να είναι τα ραφιναρισμένα, ας πούμε, καθίσματα που θα καθόντουσαν, αλλά γνώριζε ότι οι μουσικοί θα εμπνέονταν ακραία από αυτό και θα απελευθερώνονταν και είναι αυτή η ομορφιά, ας πούμε, του να κάνεις τέχνη μέσα στη φύση και σε έναν τόπο που ο κόσμος πέραν από τον τουρισμό, ζει από τη φύση και σε επαφή με τη φύση. Ότι οι άνθρωποι γνωρίζουνε μέσα από αυτό που πράττουν, που σπουδάζουν, που αγαπούν και εκφράζουν, ότι αποκτά άλλα όρια, γιατί είναι ικανή η μουσική και τέχνη να μιλήσει σε όλους και με όλους. Και η Πία αυτό που έκανε, κάθε χρόνο θα έφερνε και ανθρώπους από μία άλλη χώρα, είχε φτάσει να φέρει από την Ινδία, είχε φτάσει να φέρει από την Αμερική, πέραν από τις ευρωπαϊκές χώρες. Τα πρώτα της το ‘84 και ‘85 ήταν συναντήσεις λαϊκού πολιτισμού και είχε φέρει κόσμο στην Ελβετία, από τη Σλοβακία, από τη Ρουμανία, από την Αγγλία... Συγκροτήματα ολόκληρα και καθόντουσαν εδώ μέρες και ερχόντουσαν σε επαφή με παραδοσιακά συγκροτήματα εδώ από την Ελλάδα, χορευτικά, ας πούμε, ή πώς πλέκουν υφάσματα, πώς τα λένε αυτά, βελονάκι και αργαλειό, πολύ όμορφα πράγματα ναι.

Είναι φοβερό αυτό που περιγράφεις και μέσα από αυτή την διήγηση αντιλαμβάνομαι, και πιστεύω όποιος έρθει εδώ και ακούσει αυτό που λες αυτή την στιγμή, και το εύρος και των δύο αυτών προσωπικοτήτων, να το πω έτσι, αλλά και την συμβολή τους με ανιδιοτέλεια. Και αυτό φαίνεται στο πώς εσείς και όλοι οι άλλοι που γίνανε μέρος όπως εσύ, και συνεχίζεις και δουλεύεις εδώ –

Ναι.

Αυτό που έλεγα είναι ότι αυτό που περιγράφεις φαίνεται, και δεν ξέρω σε τι βαθμό, δηλαδή, μου ακούγεται εξωπραγματικό και από την πλευρά, σε μία εποχή όπως το ‘80 και το ‘70, μια γυναίκα να κάνει όλα αυτά τα πράγματα και το βασικότερο να μην πρωταγωνιστεί, ας πούμε, το άτομο της, αλλά να νιώθει ότι υπηρετεί κάτι.

Ναι.

Και αυτό φαίνεται σε αυτό που έχει αφήσει και σε αυτό που συνεχίζετε και κάνετε. Παρόλα αυτά θα πω ότι είναι στη σφαίρα του... Δηλαδή, αν δεν έρθεις επί τούτου, είναι κάτι το οποίο πρέπει να ψάξεις λίγο, για να το βρεις.

Καλά, ισχύει, ναι και πάντοτε η πιο πετυχημένη διαφήμιση που έχουμε κάνει είναι το από στόμα σε στόμα. Δεν ξέρω αν η προβολή και η εξωστρέφεια λείπει, γιατί βλέποντάς το να λειτουργεί μέσα σε αυτά τα χρόνια, από το μηδέν έως την πραγματοποίηση του υλοποίηση του, τα σεμινάρια και το φεστιβάλ και εκδηλώσεις όλες, έχουμε δοκιμάσει διάφορους τρόπους και πλέον με το ίντερνετ η πληροφορία είναι άμεση και διαχέεται παντού. Νομίζω ότι όποιος ενδιαφέρεται το γνωρίζει, δηλαδή... και αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να υπάρχει ουσιαστικό νόημα σε αυτό που κάνουμε. Δηλαδή και οι συμμετέχοντες να έχουν το το δίνειν και λαμβάνειν, και το κοινό και οι συμμετέχοντες μέσω της ακρόασης ή της θέασης αντίστοιχα, και λειτουργικά αυτό το πράγμα να βοηθάει και τον τόπο. Δηλαδή οι άνθρωποι, τα καταστήματα, οι επιχειρήσεις, ό,τι υπάρχει στη γειτονιά να έρχεται και να βοηθάει και όχι να τους δημιουργεί δυσκολίες. Δηλαδή δεν θα κάνουμε μία μεγάλη εκδήλωση μέσα στο Δεκαπενταύγουστο παραδείγματος χάρη με χιλιάδες κόσμο που ούτως ή άλλως είναι στα... όλα είναι γεμάτα. Θα δοκιμάσουμε off season να γίνονται πολυπληθή γεγονότα. Τώρα ναι, το κατά πόσον αυτό μπορεί να είναι popular, δεν νομίζω ότι ήταν ποτέ σκοπός η στόχος Εμένα από την αρχή αυτό που με συγκινούσε και που έβλεπα να συμβαίνει είναι να είναι οργανικό, να υπάρχει μία οργανική σχέση και λειτουργία πολιτιστικών γεγονότων, είτε εκπαιδευτικών είτε.... ναι, δεν είναι κάτι άλλο, δηλαδή εκπαίδευση και πολιτισμός, παράσταση και πρόβα, εδώ πέρα αποκτούν μία οργανική λειτουργία, γιατί συμβαίνουν. Δηλαδή υπάρχει χώρος και χρόνος αυτά να συμβούν, και η οργανική τους θέση με τον κόσμο και την κοινωνία. Δηλαδή εμένα αυτό που θυμάμαι με έκανε να πειστώ να μείνω εδώ, εκτός από όλα τα άλλα, ήταν το πρώτο ρεσιτάλ που είχα δώσει στην αίθουσα Πάσχα, ρεσιτάλ για δύο πιάνα με μία διαφήμιση που κάναμε μόνοι μας. Πήγαμε και κολλήσαμε αφίσες στα γύρω χωριά, ξέρω ‘γω, 30 αφίσες. Και η αίθουσα ήταν κατάμεστη, δηλαδή είχε 120 άτομα και περίμενε κόσμος απέξω, μήπως μπορούσε να μπει, και στις παύσεις μέσα στη μουσική που είχαμε ένιωθες την ανάσα του κόσμου. Δηλαδή ότι είχανε μπουχτίσει από πληροφορία και έχουν στην καθημερινότητά τούς τέτοια, διψούσαν να ακούσουν πράγματα. Και μιλάμε τώρα για τον 21ο αιώνα, όχι το ‘80 και του ‘90. Αυτά νομίζω ότι είναι πράγματα που χαρακτηρίζουν και που... τώρα πώς μπορείς να τα βάλεις αυτά σε bullets και [00:25:00]κεφάλαια δεν ξέρω.

Ίσως να μην είναι και αυτός ο σκοπός, και αυτό που λες, θα χρησιμοποιήσω την λέξη διεκδίκηση, πάντως δεν έχει φανεί από πουθενά να έχει το θέατρο και ο οργανισμός αυτός, γιατί εγώ το θεωρώ κάτι που αναπνέει και μοιράζεται την ανάσα του με άλλα πράγματα, δεν έχει διεκδικητικό χαρακτήρα. Δηλαδή δεν θέλει να φανεί περισσότερο σε αυτό το μέρος από ό,τι φαίνεται κάτι άλλο. Ίσα ίσα νιώθω ότι είναι ένα – από αυτό που μου περιγράφεις – αντιλαμβάνομαι ότι είναι ένα πιο βαθύ κομμάτι προσπαθειών που έχουν γίνει από ανθρώπους ανά τα χρόνια.

Είναι χαρακτηριστικό σε οποιαδήποτε, ας πούμε, εμπόδιο ή δυσκολία ή αδιέξοδο έχει βρεθεί όλα αυτά τα χρόνια, θα υπάρχει πάντοτε τρόπος να βγούμε έξω. Δηλαδή, κάποια στιγμή πρόσφατα που από βλακώδη τρόπο διαχείρισης γραφειοκρατικών, έτσι, λειτουργιών, έφτασαν να εξαγγείλουν σφράγισμα του θεάτρου, πραγματικά που ήταν άτοπο, κινητοποιήθηκε Νοέμβρη μήνα κόσμος και ήρθαν εδώ πέρα απλά να καθίσουμε μπροστά στην πόρτα και να σταματήσουνε οποιονδήποτε θα μπορούσε να μπει μέσα. Δεν έγινε με αυτόν τον σκοπό, ήταν ότι...θυμάμαι γιατί ήμουνα τετ-α-τετ με τους υπεύθυνους, και τους είχαν κατακλύσει τηλέφωνα από κανάλια και από εφημερίδες, πώς είναι δυνατόν να έχει παρθεί τέτοια απόφαση, ας πούμε, που ήταν πραγματικά ένα λάθος από...Τέλος πάντων δεν χρειάζεται να αναφερθούμε σε αυτά. Και έδειξε αμέσως την αμεσότητα του πόσο σημασία έχει αυτό για τον κόσμο, για τον απλό κόσμο που ζει εδώ.

Πιστεύω πρέπει να υπάρχει χαρά και – να χρησιμοποιήσω πάλι μια λέξη εντός εισαγωγικών – «περηφάνεια» για αυτό το οποίο γίνεται εδώ. Και ήθελα να σε ρωτήσω, εγώ που είμαι, έχω και καταγωγή, είμαι και επισκέπτης, και γνωρίζω αυτή την κοινωνία πώς λειτουργεί, πώς εργάζεται, είναι μία αγροτική κοινωνία, στηρίζεται και στον τουρισμό, αυτό στάθηκε ποτέ εμπόδιο; Δηλαδή, έτυχε να χρειαστεί να εμμείνετε στις θέσεις σας, διότι κάποιος ή κάποιοι, δεν αναφέρομαι σε κάποιον προσωπικά, στάθηκαν απέναντί σας ή δεν επικροτούσαν αυτό που κάνετε;

Ναι, κοίτα στην αναγνώριση δεν υπάρχει κάποια.... όπως λες η περηφάνεια και η όλη αυτή η ενέργεια από ποιότητες που λαμβάνεις μέσα από μία δουλειά που σίγουρα θυσιάζεις και προσφέρεις και βλέπεις αυτό το πράγμα να ξαναγυρνάει, είναι αρκετά για να σε πείθουν να συνεχίζεις. Ξέρεις, όταν είχα πρωτοέρθει εδώ συνειδητοποίησα ότι είμαι ένας άνθρωπος που δεν ξέρει, ας πούμε, να φυτεύει, δεν ξέρει να βάζει κήπο, έμαθα. Και σε ηλικία στα 25-27 που οι φίλοι μου όλοι πήγαιναν στα καφέ και στα μπαρ μου λέγαν: «Τι θα κάνεις εκεί στη μοναξιά»; Έμαθα ότι υπάρχει ένας κύκλος της φύσης. Έβλεπα κιόλας όσους δεν μπορούσαν να εναρμονιστούν με αυτό ότι ήθελαν να φέρουν μαζί τους κακές συνήθειες. Δηλαδή να φτάνει απέξω από την πόρτα σου ο ντελιβεράς, να φτάνει οτιδήποτε θα είχες σε μία πόλη που είναι μία ψεύτικη, ας πούμε, πολυτέλεια να την έχεις και στο χωριό. Αντίστοιχα και τα πράγματα που υπηρετούμε και εξυπηρετούμε και διοργανώνουμε, με κάποιον τρόπο φτάνουνε στους ανθρώπους και εκτιμώνται και αναγνωρίζονται, γιατί κάτι τους λέει που δεν είναι μόνο το πανηγύρι, ή το σουβλάκι πολιτισμός, αλλά είναι κάτι που θα σε...μπορεί να σε ενθουσιάζει μπορεί να σε προβληματίσει, μπορεί να είναι κάτι πάντως που θα το πάρεις στο μυαλό και στην καρδιά γυρνώντας στο χώρο σου. Γιατί, σίγουρα, πάντα εμπόδια θα υπάρχουν και σίγουρα πάντα θα υπάρχουν και διαφορετικές προοπτικές, διαφορετικές οπτικές των πραγμάτων που γίνονται, αλλά ακριβώς για την ουσία και το βάθος και την ιστορία του εγχειρήματος όλου αυτού στο Χόρτο, δεν νομίζω ότι θα μπορούσαν να το σταματήσουν ούτε μεμονωμένοι άνθρωποι ούτε καταστάσεις. Δηλαδή, μέσα στην πανδημία και με όλους τους περιορισμούς και καταφέραμε να έχουμε σεμινάρια και εκδηλώσεις, χωρίς να είμαστε, ας πούμε, hot spot, χωρίς να έχει νοσήσει κάνεις. Και δεν είναι ότι… ακολουθούσαμε απλά τους όρους και ό,τι προστατευτικό, αλλά συνεχίσαμε να το κάνουμε, γιατί δεν γίνεται αλλιώς. Είναι αυτό που είπες πριν, ανάσα. Δηλαδή πρέπει να εκπνεύσουμε κιόλας, και έχει θεραπευτικό ρόλο η μουσική και έχει, έχει ουσιαστικό ρόλο στην κοινωνία μας που κατακλύζεται από την υπερανάπτυξη της νοητικής εργασίας, ας πούμε. Δεν μπορεί τα παιδιά να γνωρίζουν τον κόσμο μόνο μέσα από το μυαλό. Η εκπαίδευση αυτό, μας βάζει σε μία διανοητική υπερανάπτυξη που ίσως αργεί κιόλας και γι’ αυτό να χρειάζεται τόσο πολύ εμμονή σε αυτό, αργεί να αναπτυχθεί. Αλλά χρειάζεται και αυτή την επικοινωνία με το με το συναίσθημα, με την με την ιστορία, με τους άλλους πολιτισμούς, με τους άλλους λαούς που έχει[00:30:00] μία κοινωνική διάσταση, αλλά ταυτόχρονα και ανθρώπινη, ουσιαστική, αναγκαία. Δεν νιώθεις ποτέ μόνος μέσα στη μουσική και γι’ αυτό το λόγο οτιδήποτε αρνητικό ή εμπόδιο που μπορεί να σταθεί, θα διαλυθεί, θα είναι για λίγο. Οικονομική κρίση, εκεί να δεις! Δηλαδή, είναι ένα ίδρυμα, παραδείγματος χάρη, που δεν έχει περιουσία, και κάνει πράγματα που αντίστοιχοι φορείς μένουν έκπληκτοι όταν βλέπουνε και τους ισολογισμούς τους οικονομικούς τα αποτελέσματά, τους απολογισμούς, πώς είναι αυτό δυνατόν. Δηλαδή, είπες πριν δυο λέξεις για την αυτοδιάθεση και την έκφραση των ίδιων ανθρώπων, και πάρα πολύς κόσμος έχει έρθει με αυτή τη διάθεσή, του να προσφέρει χωρίς να βάλει όρους και κανόνες σε αυτό το πλαίσιο, αλλά γίνεται τόσο οργανικό που πραγματικά φεύγει πλούσιος και με γεμάτες εμπειρίες, πολλές φορές και τσέπες μπορεί να γίνει, γιατί να αποκλείσεις την....Δεν αποκλείεται οποιαδήποτε φυσική δραστηριότητα μέσα από την αναγνώριση. Και αυτό το πράγμα ίσως για κάποιους φαίνεται ουτοπικό και μη πραγματοποιήσιμο, αλλά νομίζω πως το πείραμα πετυχαίνει.

Εγώ αυτό που έχω να πω, από μικρή τριβή που έχω, είναι ότι θαυμάζω την ανιδιοτέλεια που φαίνεται παντού και το λέω ειλικρινά, γιατί πρώτα ακούς το θέατρο, το Χόρτο και το ίδρυμα και μετά τον κάθε άνθρωπο που βάζει την ψυχή του σε αυτό. Το οποίο το βρίσκω πάρα πολύ ωραίο, χωρίς να μειώνω κάποιον, αλλά βλέπεις και έρχεσαι σε επαφή με μία διαδικασία που γίνεται όχι για να, εντός εισαγωγικών λαϊκά να πω, για να βρουν δουλειά αυτοί που το κάνουνε, αλλά γιατί θέλουνε να το συνεχίσουν αυτό. Και ήταν και ένας από τους λόγους που ήθελα να κάνουμε αυτή τη συνέντευξη, γιατί το θεωρώ ο φοβερό, δεν ξέρω ποια ήταν η πορεία του δύο τελευταίες δεκαετίες που είχε τα καλά της και τα κακά της, αλλά είναι ένα πραγματικά υπέροχο πράγμα που συμβαίνει πού είστε εδώ και θέλετε να εξακολουθείτε να είστε και κάνετε όλο αυτό το πράγμα που κάνετε. Θες να μας πεις, μας πιέζει και λίγο ο χρόνος, δύο λόγια, δύο ερωτήσεις θα σου κάνω. Το ένα είναι να μας κάνεις μία σύνοψη ενός καλοκαιρινού σας προγράμματος, ή τι κάνετε; Το Χόρτο plus; Που μου είπες τις προάλλες. Πώς λειτουργείτε;

Καταρχάς ένα άλλο που δεν αναφερθήκαμε είναι η Hortodia που ξεκίνησε για μένα σαν αποκάλυψη όταν το 2010 ήρθα και ρωτούσαν: «Πώς μπορούμε να σε εκμεταλλευτούμε;» φίλοι εδώ πέρα στην περιοχή. «Να μας μάθεις όλους μουσική, να ξεκινήσουμε πιάνο» Τους λέω: «Ρε παιδιά, και μετά τα 40 και τα 50, ο εγκέφαλος παθαίνει σκλήρυνση στη νέα γνώση, εννοείται και μπορούμε να ξεκινήσουμε, αλλά, αν θέλετε να βγείτε τη σκηνή, λίγο χλωμό το βλέπω άμεσα, γιατί δεν ξεκινάμε μία χορωδία;» Και εκεί πέρα πραγματικά ήταν μία αποκάλυψη για μένα, γιατί έχοντας συνηθίσει να παίζω και να δουλεύω για πολλούς μήνες έργα και συναυλίες, ρεπερτόριο, και βγαίνεις πάνω στη σκηνή και δεν ξέρεις τελικά ποιον θα βρεις από κάτω, ή αν θα βρεις κιόλας από κάτω...Θυμάμαι είχαμε παίξει το Saint Smith Square στο Λονδίνο, σε ένα υπέροχο χώρο ένα πολύ δύσκολο έργο, το κονσέρτο του Schnittke για πιάνο τέσσερα χέρια και ορχήστρα δωματίου, και είχαμε και μία φοβερή εμπειρία πάνω στη σκηνή, έτσι αποκαλυπτική, είχα ανατριχιάσει δεν μπορούσα να κοιμηθώ εκείνο το βράδυ την ώρα της μουσικής, και δεν είχα με ποιον να το μοιραστώ μετά, γιατί πραγματικά το κοινό από κάτω ήταν λιγότερο από όσο ήμασταν από πάνω. Και έρχομαι εδώ, λοιπόν, και ανακαλύπτω την χορωδία και την έννοια της χορωδίας και πώς μπορείς να μοιραστείς άμεσα με πολύ κόσμο την χαρά της μουσικής, την ανακάλυψη, την ανάσα και τη ζωή μέσα στη μελωδία, μέσα στην αρμονία, μέσα στο ρυθμό...και δεν έχεις ανάγκη πια το κοινό, γιατί είναι μπροστά σου. Και όχι μόνο αυτό, το εκπέμπουν σαν καθρέφτη. Η Hortodia αποτέλεσε πυρήνα, βασικό πυλώνα των δραστηριοτήτων και των φεστιβάλ, γι’ αυτό το αναφέρω. Γιατί ήταν πλέον ένα οργανικό κομμάτι καθόλη την διάρκεια της χρονιάς, οπού τακτικά ο κόσμος ανανεώνεται και φέρνει την ανάσα του, την ενέργειά του, μία φορά τη βδομάδα ή δύο φορές τη βδομάδα και συναυλίες μέσα στο χρόνο και στις επετείους και στα Χριστούγεννα, και καλώντας και άλλα σχήματα, οπότε ενεργοποιεί το χώρο και το χρόνο εκεί που πριν δεν υπήρχε αυτό, και ταυτόχρονα στηρίζουν όλες τις εκδηλώσεις. Είναι πολύ χαρακτηριστικό, μου έχουν πει και από άλλα ιδρύματα καλλιτεχνικά και πολιτιστικά: «Νίκο έλα να μας βοηθήσεις», τους λέω: «Τί; Θέλετε να φτιάξουμε χορωδία;» Και με κοιτούσαν με ανοιχτό το στόμα. Είναι πυρήνας πολιτισμού οποιαδήποτε καλλιτεχνική ομάδα που μπορεί τακτικά και ρυθμικά να λειτουργεί, γίνεται ένας πυρήνας ανατροφοδότησης που ταυτόχρονα υποστηρίζει οτιδήποτε υγιές και καλό, απλά και μόνο γιατί έχει μάθει να συντονίζεται. Είτε αυτό είναι μέσω μιας [00:35:00]μελωδίας ένα τραγούδι, είτε μέσω μιας σκέψης που συνεχίζει, μιας ιδέας. Παράδειγμα ήταν αυτό για το… γιατί το φεστιβάλ, ας πούμε, λειτουργεί, γιατί αν δεν έχεις το κοινό πώς θα λειτουργείς στο τίποτα; Που ήταν πολύ σοκ, ας πούμε, στην ο πανδημία με τις οθόνες πια. Ένα τυπικό καλοκαίρι, φέτος που ξεκίνησε, ήταν με σεμινάρια που ταυτόχρονα στο τέλος τους είχανε συναυλίες. Φέτος είχαμε από 10 Ιουλίου μέχρι τις 23 ένα σεμινάριο φλάουτου μουσικής δωματίου με ανθρώπους από τη Θεσσαλία, που είχανε μαθητές από όλη την Ελλάδα, και περίπου 50 συμμετέχοντες πέρασαν εκείνο το δεκαπενθήμερο από ‘δω παρουσιάζοντας συναυλίες, ίσως και κάθε βράδυ μέσα σε αυτό σε αυτό το δεκαπενθήμερο. Την τελική του συναυλία γεμάτη κόσμο στο θέατρο, χρησιμοποιούσαν χώρους όπου μπορείς να φανταστείς, δίπλα στη βρύση, στα σπίτια τους, στις αυλές, στην αίθουσα φυσικά που γινόντουσαν τα κύρια μάθημα και τα ομαδικά μαθήματα και το πρόγραμμά τους όπως και των άλλων σεμιναρίων, μπορεί να ξεκινούσε ημέρα τους με γυμναστική, πιλάτες για μουσικούς για μιάμιση ώρα και μετά να κάνουνε ιδιαίτερα μαθήματα, πρόβες σε σύνολα μουσικής δωματίου που παίζανε πολλά παιδιά μαζί, φαγητό όλοι μαζί, ή ένας μικρός περίπατος στο χωριό και πάλι το απόγευμα μαθήματα, συναυλία το βράδυ. Αυτό ήταν μια ημέρα για τα παιδιά που φαντάζεσαι τι μπορεί να φέρνει αυτό πίσω στα σπίτια τους, και στη ζωή τους την επόμενη. Αυτό που φέρνει ότι «θέλουμε ξανάρθουμε του χρόνου και αν γίνεται να μείνουμε και εδώ μόνιμα». Πολλά παιδιά 17 χρονών το έχουν πει αυτό, είναι απίστευτο. Όχι ότι θα το κάνουνε, ψάχνουμε που να τους βάλουμε να μείνουνε, αλλά το ότι υπάρχει μία τέτοια προοπτική στο νου τους, έτσι; Όχι μόνο το να πάω σε μία μεγάλη πόλη αλλά το ότι μπορώ με αυτό που αγαπάω και κάνω να είμαι παντού και οπουδήποτε.

Να παράξω παντού.

Μετά από αυτό είχαμε ένα χορωδιακό σεμινάριο με 64 συμμετέχοντες από όλο τον κόσμο. Αυτό ήταν υπό τη διεύθυνση του Tim Brown, ενός διάσημου μαέστρου από το Cambridge από το Λονδίνο, και είχαν έρθει οι άνθρωποι από το Ισραήλ, από τη Γαλλία, την Ελβετία, από την Αγγλία, Ελλάδα φυσικά, Ιταλία. Και ζήσαν εδώ κάνοντας εντατικές πρόβες, φυσικά σε συνδυασμό με τα μπάνια τους, με το υπέροχο φαγητό που έχει στην Ελλάδα και δεν το βρίσκεις. «Δεν πιστεύεις ότι μπορεί να είναι τόσο νόστιμη η ντομάτα», μας λέγανε. Ή την ευγένεια και τη φιλοξενία που νιώθουν από τον κόσμο που γνώριζαν, είτε τους οικοδεσπότες τους είτε ανθρώπους που σέρβιραν κάτω στο μαγαζιά, αυτή η φιλικότητα... Και τι είχε σαν αποτέλεσμα η φιλικότητα; Ένα γεμάτο θέατρο στην λειτουργία του… στην «Δημιουργία» του Haydn, ένα ορατόριο μεγαλοπρεπές. Μάλιστα εκεί μας γνώρισε και πρώτη φορά επί τω έργω ο δήμαρχος εδώ του Νοτίου Πηλίου και ενθουσιάστηκε και έχει γίνει fan μετά από αυτό.

Αυτό είναι πολύ ωραίο που ακούω.

Ναι, ναι. Μετά από αυτό είχαμε ένα σεμινάριο για τραγουδιστές και πιανίστες που συντονίζει και οργανώνει ο Χρήστος ο Μαρίνος, πια καθηγητής με διδακτορικό από τη Μινεσότα και από τη Νέα Υόρκη, που έζησε πέρσι ένα ολόκληρο χειμώνα στο Χόρτο και μαζί με τους συμμετέχοντες είχανε μία εξαιρετική συναυλία μέχρι τις 6 Αυγούστου. Εν τω μεταξύ υπήρχαν θέατρο, πλωτό τσίρκο..

Πλωτό τσίρκο;

Ναι, μία καταπληκτική ομάδα από ανθρώπους που ζουν στην Ελλάδα που είναι από διάφορες γειτονιές του πλανήτη, και αυτό που κάνουνε είναι με τα ιστιοπλοϊκά τους, τρία ιστιοπλοϊκά να πηγαίνουν είτε σε νησιά είτε σε παραθαλάσσια μέρη και να προσφέρουν την τέχνη του γελωτοποιού, πολλές φορές αφιλοκερδώς, βγάζοντας απλά ένα καπέλο στο τέλος.

Δεν είναι περιπλανώμενο, είναι πλωτό;

Είναι πλωτό ναι, και έδωσε με πολύ, έτσι, ωραία ατμόσφαιρα, ο κόσμος έπαιζε και τραγουδούσε μαζί τους στη θάλασσα. Ήθελε συντονισμό όμως και αυτό, και ήταν μία ωραία δράση μέσα στο φεστιβάλ. Όπως και η δράση της Σταυρούλας της Μαστρογιάννη με το «Κουκλοπεδίο» από την Αγριά, που είχε έρθει εδώ με μία ομάδα, ένα θίασο πίσω από τον μπερντέ 10 παιδιών, που με ζωντανή λαϊκή ορχήστρα παίζανε Καραγκιόζη. Ήταν ένα από, από τις παράλιες συναυλίες και δραστηριότητες. Ένα ακόμα που είχε γίνει τότε ήταν το θέατρο, ένα θεατρικό, από την ομάδα του Γιάννη του Τράντα «Ερινεώς», από τον Βόλο, που ανεβάσανε την περνάνε Bernanda Alba του Lorca, και φτάσαμε έτσι σιγά-σιγά μέχρι τις 6 Αυγούστου. Έπειτα είχαμε λίγο παύση από σεμινάρια, γιατί είναι και δύσκολο να βρεις να μείνει ο κόσμος και είχαμε συναυλίες, είχαμε τον Δημήτρη τον Μπασλάμ με τη Βασιλική την Καρακώστα; δεν θυμάμαι το μικρό της αν το λέω σωστά, όπου παίξανε ιστορίες και τραγούδια του Μπασλάμ στο θεατράκι, και συνέχισε με ένα τριήμερο γιόγκα και μουσικής και τεχνικής των οργάνων που [00:40:00]χρησιμοποιούνται στην ειδική κλασική μουσική, κοντά στο δεκαπενταύγουστο, με συναυλία του συνόλου, δύο Ιταλοί και ένας Έλληνας ο Γιάννης ο Ζάννης που μένει και στο Νεοχώρι πολύ… πολύ διάστημα από την χρόνια του. Είχαμε κάτι πολύ popular μετά, δεν έχω μπροστά μου το πρόγραμμα καλέ....Την Ρίτα Αντωνοπούλου, μαζί με τον Μανώλη τον Μανόλη Ανδρουλιδάκη στην κιθάρα που κάναν μία βραδιά καταπληκτική, όλος ο κόσμος έχει ενθουσιαστεί με αυτό, γιατί εκτός από τα πιο γνωστά τραγούδια, είχε και έχει ένα φοβερό χαρακτήρα ή η Ρίτα Αντωνοπούλου, με αμεσότητα και απίστευτη διάθεση έφερνε τα τραγούδια και την τέχνη της στο κοινό. Είχαμε μετά ένα άλλο καταπληκτικό γκρουπ με το Δήμο τον Βουγιούκα που είναι και αυτός ντόπιος, ντόπιο προϊόν. Ο Δήμος είναι ένας καταπληκτικός ακορντεονίστας, ενορχηστρωτής και μουσικός από το Λαύκο, που έφερε τους Athens Tango ensemble, ένα σύνολο...θυμάμαι τον Παναγιώτη τον Μάρκο που παίζει πιάνο και τον Κυριάκο τον Κουβέντα που παίζει βιολί, που παίξανε piazzolla και Αττίκ και Σουγιούλ, πάλι σε ένα κατάμεστο θέατρο. Μετά είχαμε μία, πρώτη φορά μας επισκέφθηκε μία χορωδία από το πανεπιστήμιο του Tübingen, το Tübingen είναι η πανεπιστημιούπολη της Γερμανίας, αντίστοιχη με το Cambridge, και το μουσικό τους… ο μουσικούς τους διευθυντής ο Philipp Amelung, ένας νέος άνθρωπος με φοβερή διάθεση. Ήταν ένα από τα project που είχαμε πριν δύο χρόνια και λόγω του κορονοίου έχει αναβληθεί και χάρη στη δωρεά του Ιδρύματος Νιάρχος συνέβη φέτος, από τότε, δηλαδή, αναβλήθηκε έγινε φέτος. Είχαμε καλεσμένη τη χορωδία από το πανεπιστήμιο αυτό, νέα παιδιά μέχρι 27 χρόνων που αντίστοιχα με νέα παιδιά από την Ελλάδα εργάστηκαν για μία εβδομάδα παρουσιάζοντας την λειτουργία του Dvořák για χορωδία με συνοδεία οργάνου, και στο πρώτο μέρος είχαν acapella μουσική δική τους. Πάλι ένα μοναδικό γεγονός, ας πούμε, που πραγματικά πρέπει να ταξιδέψεις εκεί για να το ακούσεις, ή σε κάποια μεγάλη αίθουσα στην Αθήνα ή στη Θεσσαλονίκη. Αυτό είναι παρεμπιπτόντως ένα πράγμα που μου λέει πολύς κόσμος από … – Καλημέρα! – από το κοινό όταν έρχονται, ότι λέει: «Πως είναι δυνατόν πράγματα που θα τα βρούμε στο Proms στο Λονδίνο, ή που θα πάμε σε κάποια μεγάλη αίθουσα στο Μέγαρο στη Θεσσαλονίκη ή στην Αθήνα, να τα βρίσκουμε σε ένα τέτοιο μικρό τόπο;»

Κατάμεστο με ελιές και μπαξέδες, ας πούμε..

Ναι, ακριβώς, δεν το περιμένεις. Και αυτή η αντίθεση είναι πραγματικά ό,τι το πιο... γεμάτο έμπνευση. Δηλαδή ή αντίθεση, τα άκρα. Που είμαστε στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο γενικά, αλλά το να φέρνεις τέτοια πράγματα σε τέτοιο τόπο που δεν τον καπελώνουν, δηλαδή δεν είναι ότι θα φτιάξουμε το Σπολέτο ή το τάδε μεγάλο φεστιβάλ της Λουκέρνης, ας πούμε, στον Παγασητικό, που παρεμπιπτόντως μοιάζει με μεγάλη λίμνη, απλά και μόνο, για να έχεις εισιτήριο, ας πούμε, των 100 ευρώ. Εννοείται ότι μόνο μέσα... Αυτό είναι κάτι άλλο που έχουμε αντιμετωπίσει –sorry τώρα ξεφεύγω και δεν ξέρω και πόσο χρόνο έχουμε –

Όχι πολύ, αλλά…

που η διάθεση του κόσμου πάντα ήταν να… «πώς θα γίνει να μην πληρώσουμε – ας πούμε – στις συναυλίες, και το αντίτυπο είναι τίποτα,10 ευρώ για να ακούσεις μία συμφωνική ορχήστρα ή μία μεγάλη χορωδία, ή ακόμα και έναν σολίστα ο οποίος ζει από αυτό, δεν είναι τίποτα. Θα πας να ξοδέψεις 40 και 50 ευρώ στα τσιπούρα, για να περάσεις καλά –

Για δυο μπύρες θα δώσεις 10 ευρώ.

θα έχεις μία εμπειρία σε μία συναυλία που δεν θα την έχεις πουθενά αλλού. Όχι πουθενά αλλού, γιατί μέσα στις διακοπές σου, εντάξει, κάνεις διακοπές, ο καθένας επιλέγει τι, αλλά η νοοτροπία του ότι αυτό είναι δεδομένο και στάνταρ και δεν μου λέει τίποτα, αλλά θα πάω και μία βόλτα, είναι ένα μεγάλο για μας επίτευγμα. Ότι έχει αλλάξει και ο κόσμος γίνεται συνδρομητής, γίνεται υποστηρικτής, ενδιαφέρεται, θέλει να μάθει από νωρίς, να κλείσει θέσεις, να ξεκινήσει στην ώρα, του, να σεβαστούμε τον άνθρωπο που θα έρθει στην ώρα του και όχι που θα περάσει για βόλτα, ας πούμε. Παρεμπιπτόντως αυτό. Τέλος πάντων, τέλος Αυγούστου έχουμε φτάσει με αυτήν τη συναυλία που σου προανέφερα και μπαίνουμε στο Σεπτέμβριο δυναμικά με μία νέα συνεργασία με το Ελληνογερμανικό Ίδρυμα Νεολαίας, ένα νεοσύστατο οργανισμό στην Λειψία που χρηματοδοτείται από τα Υπουργεία Νεολαίας Γερμανίας και Ελλάδας από ό,τι έχω καταλάβει, που μας επιχορήγησαν μία δράση για 25 Γερμανούς μαθητές και Έλληνες μαθητές από 14 χρονών και φοιτητές έως 25 χρόνων από τις δύο χώρες. Που ζήσανε εδώ για μία εβδομάδα, πραγματικά ζήσαν μαζί στον ίδιο χώρο, στο ίδιο στο κατάλυμα 50 άτομα, σε δύο μάλλον καταλύματα, τρώγανε μαζί κοινά, κοινή κουζίνα, πολλές φορές μαγειρέψανε μαζί, ζήσαν και ένα πανηγύρι του χωριού, μάθαν τα Γερμανάκια να χορεύουνε.

Το πανηγύρι που γίνεται στο χωριό αρχές Σεπτέμβρη;

Ναι, ναι. Στις 7. Και παρουσίασαν – ήταν υπό τη διδασκαλία δύο καθηγητών από το ΠΑΜΑΚ της Θεσσαλονίκης – και [00:45:00]παρουσίασαν μία συναυλία για χορωδία, με έργα για χορωδία, συναυλία για ορχήστρα, αλλά και μαζί ορχήστρα και χορωδία υπό τη διεύθυνση των καθηγητών. Οι καθηγητές και από την Γερμανία και από την Ελλάδα, αλλά στην τελική συναυλία ήταν η Μαρία-Έμμα Μελιγκοπούλου και ο Γιώργος ο Βράνος στο πόντιουμ, πράγμα που επαναλήφθηκε και στο Βόλο, μετά τη συναυλία της Παρασκευή εδώ, η συναυλία αυτή έγινε και το Σάββατο στο Βόλο. Είχανε και ένα stand-up στο αεροδρόμιο στη Θεσσαλονίκη όπου ο πρόξενος χάρηκε πολύ να τους υποδεχθεί. Βγάλανε όλα τους τα όργανα και παίξανε ένα μουσικό απόσπασμα, νομίζω από τον Gustav Holst τους Πλανήτες, παίξανε το Δία, στην αίθουσα αναμονής. Πράγμα πάλι που θέλουν να επαναληφθεί του χρόνου τα παιδιά. Ήτανε, για πρώτη φορά το διοργανώσαμε εδώ και πήγε εξαιρετικά. Μετά είχαμε συναυλίες μουσικής δωματίου μέσα στο Σεπτέμβρη, και κάτι ακόμα που ξεχνάω. Αρχές Οκτωβρίου, φιλοξενούμενη χορωδία από την Ελβετία, από το Neuchâtel, γαλλόφωνη Ελβετία, που ήρθανε 50 άτομα εδώ να κάνουν τις πρόβες τους για πέντε μέρες. Συμμετείχε η Hortodia στην τελική συναυλία που ήταν από κοινού και μία φιλοξενούμενη πάλι χορωδία από τη Θεσσαλονίκη από το δήμο Καλαμαριάς. Λόγω του καιρού είχε λίγο κρύο τότε και την κάναμε μέσα στην αίθουσα, αλλιώς είχε αρκετό κοινό που δεν μπόρεσε να μπει, λόγω του περιορισμού. Αν ήταν έξω θα ήταν καλύτερη και η εμπειρία για αυτούς, αλλά ενθουσιάστηκαν. Την επόμενη μέρα τους είχαμε διοργανώσει και τη συναυλία στη Λάρισα στο Δημοτικό Ωδείο εκεί, που πήγε και αυτή καταπληκτικά. Και αυτοί μας έχουν ζητήσει ήδη του χρόνου, ας πούμε, να έρθουν. Και έρχομαι σιγά-σιγά και στο πώς οργανώνεις και τα του χρόνου. Γιατί έχουμε τόση προσφορά από τον κόσμο που έχει περάσει από το Χόρτο, που έρχονται σε επαφή εκείνοι, δεν έχει χρειαστεί να ζητήσουμε από κάποιον καλλιτέχνη να έρθει. Αλλά και σε περιπτώσεις όπως, ας πούμε, τον Αλκίνοο Ιωαννίδη πριν μερικά χρόνια, που είχαμε φέρει στο χωριό και πάλι μέσω κοινών γνωστών ήρθε σε επαφή, ήταν τόσο ευγνώμων μετά και τέτοια καλή διάθεση πάντα να περνάει από δω να μας χαιρετάει. Να βλέπουμε ποια μπορεί να είναι η επόμενη, δεν είναι ότι θα γίνει εδώ μία μουσική σκηνή που θα λειτουργεί εμπορικά, ή επιχειρηματικά. Είναι ότι πράγματα τα οποία, αν θες, θα δοκιμαστούν εδώ, ή θα παραχθούν εδώ, μας ενδιαφέρει πιο πολύ από το να περάσει μία περιοδεία, γιατί έχει… έχει αντίκτυπο και παίρνει κάτι που το φέρνει μαζί, χωρίς να είναι brandname, δεν μας ενδιαφέρει να βάλουν στην μπλούζα τους Horto Festival, για να πάνε σε κάποιον άλλο χώρο να παίξουνε-

Να ανέβει η μετοχή σας, ας πούμε.

Ναι, αλλά το να γίνει κάτι ουσιαστικό, ρε παιδί μου, και για τον κόσμο που θα το δει, που μπορεί να μην το είδε κάπου αλλού. Φτάσαμε Οκτώβρη και αυτή ήταν η τελευταία δράση του φεστιβάλ, με την χορωδία απ’ την Ελβετία την Cantabile και τώρα το Χόρτο Plus είναι η ιδέα αυτή, του να αξιοποιήσουμε όλο αυτό τον κόσμο μέσα στη χρονιά και μία φορά το μήνα τουλάχιστον να έχουμε μία συναυλία, που δεν είναι εύκολο να βρεις στα πέριξ. Έτσι καλέσαμε ένα φωνητικό σύνολο από Θεσσαλονίκη και αυτές τις μέρες 28 με 30 Οκτωβρίου είχαν τις πρόβες τους εδώ που ήταν ανοιχτές και για άλλους χορωδούς ή φίλους της μουσικής να τις παρακολουθήσουν, με τελική συναυλία σήμερα το μεσημέρι 1:00 η ώρα, σε μία ώρα στην αίθουσα –

Θα σε ρωτούσα για αυτό. Χαίρομαι που το είπες.

Που κάνουν υπέροχη μουσική του Γιάννη Κωνσταντινίδη, νέα παιδιά όλοι οι απόφοιτοι του Αριστοτελείου ή ακόμα φοιτητές που αγαπούν πάρα πολύ την μουσική και αυτό και εμάς μας συγκινεί, να δίνουμε βήμα σε νέους καλλιτέχνες, γιατί, όχι απλά και μόνο γιατί… να κάνεις εφέ, αλλά πέρα από τη φρεσκάδα των ανθρώπων που κάνουνε, έρχονται σε επαφή με αυτή την τέχνη, δίνεις και μία ώθηση. Εμένα πάντα αυτό μου ‘λειπε όταν ήμουνα νέος, να υπάρχουν χώροι και τρόποι έκφρασης να μπορείς να προτείνεις τη δουλειά σου και να έχεις ένα feedback τουλάχιστον. Δεν ξέρω αν θα γίνει ή όχι, πολλές φορές έχουμε αναγκαστεί να πούμε όχι σε άνθρωπος, γιατί δεν βγαίνει. Δεν βγαίνει στο χρόνο, δεν βγαίνει οικονομικά. Αυτό είναι στα πλαίσια και το Χόρτο Plus εγκαινιάζεται, στο timing είναι ιδανικό γιατί από το Γενάρη όλος ο χρόνος για μας ήταν αφιερωμένος στον Γιώργο Χατζηνίκο, γιατί θα είναι τα 100 χρόνια από τη γέννηση του και στη μνήμη του πολλοί μαθητές ήδη έχουμε κλείσει να κάνουμε συναυλίες στην αίθουσα μέσα στη χρονιά, τουλάχιστον μία συναυλία, με αποκορύφωμα το φεστιβάλ του χρόνου που θα είναι αφιερωμένο σε εκείνον, που πέραν από τα σεμινάρια και τις δράσεις που ούτως ή άλλως έχουνε με έναν τρόπο αγκυροβολήσει στο Χόρτο, γιατί οργανικά δουλεύουνε, έχουν επεκτείνει την τουριστική σεζόν, ας πούμε, για το χωριό. Δηλαδή οι ίδιοι άνθρωποι μας το ζητάνε οι ντόπιοι, ότι… «Ποιες είναι ημερομηνίες για του χρόνου για να ξέρουμε;» Θα έχουμε κεντρική συναυλία την Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ υπό τη διεύθυνση του Γιώργου Μουτσιάρα, ενός από τους μαθητές του Γιώργου Χατζηνίκου εδώ στο Χόρτο και έκθεση αφιερωμένη στη ζωή του, με λεύκωμα, βιογραφικό. Υπάρχουν ημερίδες που θα γίνουνε με σύνθετες και ένα CD που ηχογραφούν ο Δημήτρης ο Δημόπουλος με τον Νικολό τον Δημόπουλο και τον Γιώργου τον Τσαρδάκα, με έργα Ελλήν[00:50:00]ων συνθετών, θα παρευρεθούν και εδώ με αφορμή τον εορτασμό του Γιώργου Χατζηνίκου, οπότε το φεστιβάλ για του χρόνου ήδη έχει αρχίσει να διαμορφώνεται.

Είναι διαμορφωμένο.

Ναι. Μας λείπει η τελική φωτογραφία της αφίσας.

Θα σου κάνω την τελευταία ερώτηση, πριν φύγουμε, αλλά πριν στην κάνω να κάνω δυο παρατηρήσεις. Το ένα είναι ότι μένω έκπληκτος με τον όγκο της δουλειάς και των ανθρώπων που υπάρχουν εδώ, που πραγματικά, αν μπορούσα να κάνω ένα οδοιπορικό και να πω ότι σε αυτό το μέρος γίνονται όλα αυτά με όλα αυτά τα ονόματα, θα πέφταν τα μαλλιά κάποιου, το οποίο το βρίσκω φοβερό. Και μπράβο σε όλους, και σ’ εσένα προσωπικά και σε οποιονδήποτε. Και το άλλο, από αυτό που λες, εγώ αυτό που καταλαβαίνω είναι ότι ο λόγος για τον οποίο ξεκίνησε το ίδρυμα, δηλαδή όπως ενέπνευσε εσένα να μείνεις, μου περιγράφεις ότι εμπνέει και άλλους, το οποίο, ξέρεις, είναι ίσως το πιο ωραίο καύσιμο, για να υπάρχει και του χρόνου, όχι να υπάρχει μόνο, να υπάρχουν άνθρωποι μέσω αυτού. Το οποίο το βρίσκω υπέροχο. Δηλαδή πετυχαίνετε τον σκοπό σας κατά μια έννοια.

Και είναι ότι δεν είναι προσποιητό. Δεν είναι ότι φοράμε τα καλά μας για να υποδεχτούμε τον κόσμο, ότι την απλότητα αγαπούν, την αμεσότητα, αυτό εκτιμούν την και την αυτοδιάθεση που είπες πριν, έχει συγκινήσει πολύ αυτό τον κόσμο, γιατί δεν το κάνουμε, γιατί θα βγάλουμε χρήματα, που πραγματικά όποιος έχει ασχοληθεί με τα κοινά βλέπει ότι είναι άφταστο... Ακόμα και μεγάλοι οργανισμοί και στο εξωτερικό, δηλαδή βλέπεις τη Metropolitan Orchestra έκλεισε στον κορονοϊό και διαλύθηκε, όλοι οι μουσικοί που ζούσαν στο Μανχάταν ξενοίκιασαν σπίτια και φύγανε όπου μπορούσαν ο καθένας να βρει λιμάνι. Γιατί πραγματικά ο πολιτισμός δεν είναι κάτι.... όπου το ακούω αυτό να το λένε οργανισμοί, πώς το λένε αυτό το αλισβερίσι, το ανταποδοτικό, δεν μπορεί να είναι στο χρήμα, μέσα στον πολιτισμό. Και ούτε θα τον βάλεις ποτέ τον άνθρωπο κάτω να του πεις: «Εμπνεύσου τώρα, τώρα θέλω να δημιουργήσεις», ή που είναι τα χαζά που λένε, πού είναι οι μορφωμένοι και οι άνθρωποι του πνεύματος να μας βοηθήσουν στις κακουχίες. Δεν θα το κάνεις γιατί στρατεύεσαι, όλα έχουν το χρόνο τους, το timing και το… Και μόνο μέσα από την καλλιέργεια τη συνεχή δράση και την αυτοδιάθεση, όχι γιατί στο έχει βάλει κάποιος, αλλά γιατί σου βγαίνει από μέσα σου.

Είναι μια ανάγκη βιολογική.

Ακριβώς, βιολογική και ο πολιτισμός είναι βιολογική ανάγκη και μέσα στην κοινωνία μας είναι μεγάλη διέξοδος. Δηλαδή θλίβομαι ατελείωτα όταν ακούω για, πώς το λένε, αυτοκτονίες. Γιατί βλέπω ανθρώπους με κατάθλιψη να μπαίνουν στη χορωδία και να έρχονται μετά από δύο-τρία μαθήματα και να μου λένε: «Νίκο, τι είναι αυτό που ζούμε!» Δηλαδή, γιατί να έχω περιοριστεί και να έχω κλειστεί στον εαυτό μου; Και έρχονται και εκφράζονται μέσα από το τραγούδι και βρίσκουν διέξοδο. Μα αυτό γίνεται, δηλαδή πας σε μία παράσταση και σε μία συναυλία, για να σπάσεις τη ρουτίνα και τη μιζέρια που μπορεί να βιώνεις, ξεφεύγοντας για όση διάρκεια κρατήσει αυτό και ανακαλύπτοντας ότι υπάρχουν και άλλα πράγματα. Είμαστε εδώ, ζωή.

Αυτό είναι, γιατί το ‘χω βιώσει. Δεν θα σου το πω τώρα, γιατί πρέπει να φύγουμε, θα σου κάνω όμως την τελευταία ερώτηση–

Α, δεν ήταν αυτή;

Όχι, αυτή είναι όμως η τελευταία και σε ευχαριστώ εκ των προτέρων. Ενοχλείτε κανέναν με την μουσική σας; Το λέω έτσι, κωμικά, σκωπτικά θα έλεγε κανείς, ας πούμε. Γιατί, εμένα δεν θα με ενοχλούσατε, αλλά ζούμε σ’ έναν κόσμο που δεν μπορώ να τον κρίνω εξ ιδίων, οπότε ενοχλεί η μουσική σας; Γιατί σίγουρα θεραπεύει και κάνει καλό σε πολλούς, φαντάζομαι ίσως να υπάρχουν και κάποιες εξαιρέσεις που «ενοχλούνται» εντός εισαγωγικών;

Κοίτα–

Εμένα μου αρέσει να ενοχλώ λίγο τον κόσμο...

Ακριβώς. Εκεί κάπως ήθελα να το πάω, ότι θα είναι επιτυχία, άμα το καταφέρνουμε και αυτό. Γιατί βλέπεις ότι είναι κάτι ζωντανό, δηλαδή βεβαίως και όσο πιο πολύ σε βγάζει από τη βολή σου σημαίνει ότι υπάρχει νόημα και σου δίνει όχι αξία, αλλά είναι κίνητρο. Να ξεβολέψει κάποιους ή να τους φέρεις να αντιδράσουνε και σε αυτό. Σκοπός δεν είναι να καταλαγιάζουμε ή να γαληνεύουμε τα ήθη. Τα ήθη και οι διάθεσης αλλάζουν, μετακινούνται η αλλαγή είναι κάτι που είναι μέρος της δουλειάς μας, χαίρομαι, αν ενοχλούμε.

Νίκο, σε ευχαριστώ πολύ.

Να ‘σαι καλά, Άγι. Εγώ σε ευχαριστώ.

Θα ήθελα να μιλήσουμε ώρες, αλλά θα έρθω να παρακολουθήσω αυτό που κάνετε και πραγματικά, εντάξει, το εύχομαι, το βρίσκω λίγο ματαιόδοξο, ξέρω ότι θα γίνει ό,τι καλύτερο μπορεί να γίνει.

Θα ΄μαστε εδώ για να το κάνουμε.

Και θα είμαι εδώ για να βλέπω! Ευχαριστούμε πάρα πολύ.

Μπράβο! Να ‘σαι καλά, Άγι.