[00:00:00]Καλημέρα σας. Θα μας πείτε το όνομά σας;

Μιχάλης Ποντίκης.

Είμαι ο Βλάσης Πόγκας. Είναι Πέμπτη 20 Αυγούστου 2020. Βρίσκομαι με τον Μιχάλη Ποντίκη στην Κύμη, στον Νομό Ευβοίας. Είμαι ερευνητής του Istorima και αρχίζει η συνέντευξη. Αρχικά θα θέλατε να μας πείτε ορισμένες πληροφορίες για εσάς;

Ναι. Είμαι 63 χρονών, έχω σπουδάσει οικονομικά στο Οικονομικό της Νομικής στη Θεσσαλονίκη. Άργησα λίγο να πάρω το πτυχίο μου, αλλά τελικά το πήρα. Επαγγελματικά η κύρια απασχόλησή μου είναι αγρότης, αλλά κατά διαστήματα έχω κάνει διάφορες δουλειές. Δεν είχα σταθερή δουλειά ποτέ, να το πω αυτό. Έχω διατελέσει εργάτης σε εργοστάσιο, υπάλληλος γραφείου, επιγραφοποιός, δημοσιογράφος, πολλά πράγματα. Είμαι άγαμος και αυτό θέλω να πω ότι σαν μια παράπλευρη έτσι συνέπεια είχε να με βοηθήσει στο να ασχοληθώ με την έρευνα που έχω ασχοληθεί και για την οποία θα μιλήσουμε. Πάνω-κάτω αυτά. Δεν ξέρω αν θέλετε να ρωτήσετε κάτι άλλο.

Με βάση αυτά που είπατε έχετε αλλάξει διάφορες δουλειές...

Ναι, ναι.

…στη ζωή σας. Ποια σας κίνησε περισσότερο την περιέργεια, με ποια νιώσατε περισσότερο οικεία;

Νομίζω ότι όταν δούλευα σε γραφείο, επειδή η δουλειά που έκανα σχετιζόταν με τα πολιτιστικά. Εκεί είχα ένα μεγαλύτερο ενδιαφέρον, αλλά ήρθα σε σύγκρουση με τον εργοδότη και αποχώρησα.

Θα ήθελα να σας ρωτήσω τι σας έκανε να ασχοληθείτε ενεργά με την έρευνα στην περιοχή της Κύμης.

Αυτό είναι μεγάλη ιστορία, ξεκινάει από παλιά. Είχα ένα ενδιαφέρον από μαθητής, να πούμε μια λεπτομέρεια, θυμάμαι ότι σαν μαθητής έψαχνα να βρω ένα πολύ σπάνιο βιβλίο για το εμπόριο στην Ελλάδα την εποχή του 18ου αιώνα. Σήμερα μου φαίνεται εντελώς εξεζητημένο σαν θέμα, αλλά είχα ένα ενδιαφέρον για το πώς σχετιζόταν αυτό, η Κύμη ας πούμε, με αυτή την περίοδο. Γύρω στα 25 μου χρόνια επέστρεψα από τις σπουδές μου, εγκαταστάθηκα στην Κύμη, για κάποιους λόγους προσωπικούς έτυχε να ασχοληθώ με ένα θέμα που εδώ στην Κύμη έχει… Το αντιμετωπίζουν με αρκετό ενδιαφέρον. Είναι το θέμα της αρχαίας Κύμης, για το κατά πόσο δηλαδή υπήρξε αυτή η πόλη και τη συμβολή της τέλος πάντων και στο ιστορικό γίγνεσθαι αλλά και στον πολιτισμό. Γιατί υπάρχει μια αναφορά στη σχέση της Κύμης της Ευβοϊκής με την Κύμη την αποικία στην Ιταλία από όπου, από την αποικία δηλαδή πέρασε το γραπτό Ευβοϊκό αλφάβητο στους Λατίνους και είναι το λατινικό, το σημερινό λατινικό. Αυτό μπορεί να το βρει κανείς στη βιβλιογραφία και ιδίως σε Ιταλούς, είναι παράδοξο αυτό, ως Ευβοϊκό, ως Κυμαϊκό ή ως Χαλκιδικό. Τέλος πάντων, έγραψα αυτό το άρθρο, κίνησε ένα ενδιαφέρον, κάποιοι έτσι αναγνώρισαν ότι θα μπορούσα να κάνω κάποια πράγματα σε αυτόν τον τομέα ,όμως η ιστορία ήταν ότι τότε κυριαρχούσαν κάποια πολιτικά, κάποιες οργανώσεις ας πούμε και κάποια πολιτικά σχήματα που ήθελαν να τα ελέγχουν όλα. Με αποτέλεσμα σε σχέση δηλαδή με την περίπτωσή μου να αποτραβηχτώ για ένα διάστημα. Έφτιαξα μερικά πράγματα μόνος μου, έγραφα μόνος μου, από τύχη δημοσιεύτηκε ένα βιβλιαράκι, ήρθε ένας φίλος εκεί στο σπίτι, είδε το χειρόγραφο, το πήρε λαθραία και μου το έφερε τυπωμένο. Αυτό ήταν το τοπωνυμικό της περιοχής της Κύμης, έγινε το 1998 και στη συνέχεια εκεί φαίνεται ότι υπάρχει κάτι σαν μοίρα, ας πούμε, κάτι σαν… Δεν είναι απλή τύχη. Λίγο μετά ο Δήμος έφτιαχνε ένα βιβλίο για την ιστορία και τον πολιτισμό της περιοχής. Το βιβλίο αυτό είχε αποφασιστεί να μην είναι μια ενιαία αφήγηση. αλλά να έχει άρθρα ξεχωριστά για τον κάθε τομέα της κοινωνικής, της οικονομικής, της πολιτιστικής ζωής. Για κάποιο λόγο αποχωρεί ο αρχικός υπεύθυνος, και ο δήμαρχος τότε αναθέτει σε μένα τη δουλειά. Η δουλειά ήταν ταυτόχρονα πολύ ευχάριστη και πάρα πολύ κουραστική, κράτησε μήνες. Βγήκε ένα βιβλίο που και σήμερα ακόμα είναι βιβλίο αναφοράς για την[00:05:00] ιστορία της περιοχής. Το βιβλίο αυτό λέγεται «Κύμη 19ος-20ος αιώνας, Ιστορία και Πολιτισμός», με άρθρα πολλών συνεργατών. Συνεργάστηκαν 16 άνθρωποι εκεί για να βγει το βιβλίο, από πανεπιστημιακούς μέχρι τοπικούς ερευνητές, και αυτό ήταν στην ουσία το ξεκίνημά μου για το ενδιαφέρον μου το ευρύτερο για την περιοχή της Κύμης. Όταν δούλευα αυτό το βιβλίο έβλεπα ότι υπάρχει ένα υλικό που έχει να κάνει με λεπτομέρειες και μερικά σημεία αδιευκρίνιστα, ας πούμε, σε σχέση με το γενικό πλαίσιο και σε σχέση με τις γενικές πληροφορίες που υπήρχαν. Τότε είχα δει βιβλιογραφία, είχα καταλάβει ότι υπάρχει αρχειακό υλικό που δεν είχε αξιοποιηθεί και λοιπά. Το 2005 ξαφνικά βρέθηκα με κάποια χρήματα, γιατί είχαμε πουλήσει με τα αδέρφια μου ένα ακίνητο, και ξεκίνησα το περιοδικό, τον «Άστερο». Ξεκίνησα έχοντας στο μυαλό μου κυρίως αυτό το πράγμα, ότι υπήρχαν πάρα πολλά θέματα που, και για να λύσουνε κάποιες προσωπικές απορίες μου, μπορούσα να τα δουλέψω. Στο πρώτο τεύχος, για παράδειγμα, υπήρχε ένα θέμα για τον Παπανικολάου, το κλασικό θέμα της Κύμης. Όταν λένε για Κύμη πολλοί λένε Παπανικολάου. Αλλά αυτό το θέμα έχει και μια σκοτεινή πλευρά. Γιατί ο Παπανικολάου έφυγε από την Κύμη; Δεν ήταν καθόλου γνωστό ότι υπήρχε ένας κύκλος ανθρώπων εδώ στην Κύμη –και ειδικά μια εφημερίδα τοπική τότε, το 1908-1909–, τον πολεμούσε και τον πολεμούσε γιατί ήταν δημοτικιστής. Αυτά έχουν περάσει μέσα στην εφημερίδα και κάποια φύλλα της εφημερίδας σώζονται στη βιβλιοθήκη της Βουλής. Τέλος πάντων. Αυτό ήταν το πνεύμα που ξεκίνησε το περιοδικό. Έψαξα να βρω και συνεργάτες. Στην αρχή νόμιζα ότι δεν έβρισκα συνεργάτες γιατί σαν πρόσωπο δεν είχα κάποιο κύρος, αλλά στην πορεία κατάλαβα ότι εδώ στην Κύμη δεν υπάρχει πολύ ενδιαφέρον. Αυτό ισχύει και γενικά για την επαρχία, αλλά άμα συγκρίνω την Κύμη με το Αυλωνάρι που βγαίνει το περιοδικό το γνωστό, η Κύμη υστερεί. Δεν έχει ανθρώπους, δεν ξέρω ποιοι είναι οι λόγοι οι βαθύτεροι ή μάλλον υποψιάζομαι, αλλά είναι ολόκληρη ιστορία τώρα για να το λύσουμε τώρα το θέμα. Αυτό το περιοδικό, ο «Άστερος», δηλαδή έβγαινε σε άτακτα διαστήματα, κυρίως 2-3 τεύχη τον χρόνο, μέχρι το 2009. Έβγαλε 10 τεύχη. Τα τεύχη αυτά είχαν μια ποικιλία από θέματα και είχαν πληροφορίες σε ένα μεγάλο μέρος που δεν είχαν ξαναδημοσιευθεί και ζητιούνται ακόμα και σήμερα. Είχαν αρκετή επιτυχία και σαν πωλήσεις, να το πω έτσι. Κάθε τεύχος, αν βάλουμε και τα τεύχη που έδινα μετά την κυκλοφορία του επόμενου αφήνοντάς το στο βιβλιοπωλείο, έφτανε να πουλήσει 200 αντίτυπα μέσα στην περιοχή. Για μία περιοχή που έχει πληθυσμό 10.000, να πουλάς 200 αντίτυπα από ένα περιοδικό είναι τεράστιος αριθμός. Το είχα πει μία φορά σε έναν φίλο εκδότη στη Χαλκίδα και είχε εκπλαγεί. Κάποια στιγμή σταμάτησε λόγω οικονομικών δυσκολιών το περιοδικό. Βέβαια είχα υλικό, με ενδιέφεραν και άλλα πράγματα, με ενδιέφερε και η γλώσσα, είχα αρχίσει να βάζω και κάποια θέματα γλωσσικά μέσα στο περιοδικό. Και εκεί, τέλη του ’10 νομίζω, ξεκίνησα ένα φυλλάδιο, το «Λέου», που αναφερόταν στο γλωσσικό ιδίωμα της περιοχής. Έχω δε την υποψία, μπορεί να φαίνεται εγωιστικό, ότι είναι το μοναδικό περιοδικό που αναφέρεται σε γλωσσικό ιδίωμα που έχει βγει ποτέ στην Ελλάδα. Τουλάχιστον εγώ δεν γνωρίζω άλλο, παρ’ ότι έχω ψάξει σε βιβλιογραφίες και λοιπά. Εντάξει, υπάρχουν και περιοδικά που έχουν γλωσσικά, γλωσσολογικά άρθρα και λοιπά. Αλλά περιοδικό με την έννοια να βγαίνει σε κάποια διαστήματα και να έχει συγκεκριμένο σχήμα και λοιπά, αυτό νομίζω ότι ήταν το πρώτο. Αυτό είχε κάποιους συνεργάτες και έναν πολύ καλό έτσι συνεργάτη. Το όνομα του είναι Μπάμπης Μπουρμάς[00:10:00], έχει ασχοληθεί πολύ με τη μυκηναϊκή γλώσσα που είναι από τους λίγους γνώστες του θέματος στην Ελλάδα. Και 2-3 άλλοι βοήθησαν, είχα πάρει και 1-2 άρθρα και από κάποιους καθηγητές στο πανεπιστήμιο. Αυτό το φυλλάδιο έφθασε μέχρι το 2014. Όταν έβγαλα το τεύχος,, που ήταν το τελευταίο τελικά δεν πίστευα ότι θα σταματήσει, πίστευα απλά ότι κάποιος από αυτούς τους ανθρώπους θα μπορούσε να το αναλάβει και να ξεκινήσω και πάλι τον «Άστερο». Τελικά δεν έγινε έτσι. Εκεί, στο 2014, με ένα υλικό που είχα συγκεντρώσει και επειδή υπήρχε και κάτι σαν επέτειος σε σχέση με την κατασκευή της εγκατάστασης που φορτωνόταν ο λιγνίτης στο λιμάνι της παραλίας στα πλοία, έβγαλα ένα τεύχος που είχε τίτλο και θέμα «Ο ρίχτης στο λιμάνι της παραλίας». Αυτό για τα 100 χρόνια από την κατασκευή του και για να επηρεάσει το να κηρυχθεί η κατασκευή βιομηχανικό μνημείο. Τελικά έχει κηρυχθεί, δεν είχε όμως συνέχεια, γιατί, όπως συμβαίνει σε πολλές περιπτώσεις, δεν υπάρχουν χρήματα και έχει μείνει μετέωρο. Από εκεί και ύστερα ξεκινάω πάλι τον «Άστερο», έχει λιγότερες σελίδες τώρα, λέγεται «Νέος Άστερος». Ξεκινάω από τον αριθμό 1 πάλι, προσπαθώ να είναι τακτικός, δηλαδή να βγάζει 4 τεύχη τον χρόνο. Μόνο μία χρονιά δεν το πέτυχα αυτό, ήταν μια χρονιά που είχα ένα σοβαρό τροχαίο και σήμερα, το ’20, έχω φθάσει στο 16ο τεύχος. Τα θέματα είναι τα ίδια, ο χώρος της θεματογραφίας είναι ο ίδιος, βλέπω συνεχώς ότι γεννιούνται καινούρια ερωτήματα και προκύπτουν νέα θέματα. Ευτυχώς στα τελευταία τεύχη κάποιοι άνθρωποι, νέα παιδιά κυρίως, το έχουν δει αυτό το πράγμα και συμβάλλουν στο να συγκεντρώνεται η ύλη του περιοδικού. Μία παρέκκλιση έκανα στο τελευταίο τεύχος, δεν δημοσίευα επικαιρότητα ως τώρα αλλά τώρα επειδή υπάρχει το σημαντικό θέμα για την περιοχή –κατά τη γνώμη μου– με τις ανεμογεννήτριες, και επειδή οι ανεμογεννήτριες σαν θέμα συνδέονται άμεσα με αυτό που, να το πω έτσι, υπερασπίζεται το περιοδικό –το περιοδικό υπερασπίζεται τη ταυτότητα της περιοχής που έχει να κάνει με το φυσικό της περιβάλλον, έχει να κάνει με τον πολιτισμό που αναπτύχθηκε σε αυτό το περιβάλλον και λοιπά–, οι ανεμογεννήτριες είναι μία απευθείας επίθεση σε αυτό το πράγμα. Αυτά πάνω-κάτω για το περιοδικό. Σήμερα ξεκίνησα και ένα άλλο μικρό περιοδικάκι. Επειδή κυκλοφορούν διάφορα βιβλία εδώ για την περιοχή, πολλά βιβλία από αυτά είναι προχειρογραμμένα, άλλα έχουν εκτεταμένη λογοκλοπή και λοιπά, μερικά έχουν ενδιαφέρον, υπήρχε ανάγκη να γίνεται κριτική. Και επειδή δεν είχα χώρο να δημοσιεύσω αυτές τις κριτικές στον «Άστερο», είναι πολύ λίγες οι σελίδες, είναι 32 σελίδες, αποφάσισα να βγάλω ένα φυλλάδιο το οποίο έχει και το χαρακτηριστικό ότι το διανέμω δωρεάν στα καφενεία. Μου αρέσει αυτή η σχέση, μου αρέσει πάρα πολύ δηλαδή, είναι ελεύθερη, όποιος θέλει το παίρνει, δεν ρωτάει κανέναν, δεν το ξέρει κανένας και λοιπά. Από όλη αυτή την ιστορία έχω κρατήσει, δεν ξέρω αν θες να το συζητήσουμε αυτό, για τη γνώμη των ανθρώπων της Κύμης εδώ για το περιοδικό. Αυτά πάνω-κάτω.

Είπατε προηγουμένως για τα 100 χρόνια από την κατασκευή του μνημείου στο λιμάνι της Κύμης.

Της εγκατάστασης, δεν είναι μνημείο.

Της εγκατάστασης.

Ναι, ναι.

Θα θέλατε να μας μιλήσετε λίγο περισσότερο για αυτό; Για το βιομηχανικό μνημείο, πώς καταφέρατε να κηρυχθεί βιομηχανικό μνημείο;

Βασικά την κίνηση την έκανε το Λιμενικό Ταμείο και ο σύλλογος της παραλίας αλλά με βάση κάποια ιστορικά στοιχεία. Αυτά τα ιστορικά στοιχεία τα ξετρυπώσαμε εκεί από το αρχείο του Λιμενικού Ταμείου και μάλιστα υπάρχει και ένα θέμα εκεί. Γιατί καταργήθηκαν τα Λιμενικά Ταμεία και συγκεντρώθηκαν τα αρχεία τους σε ένα νέο φορέα, ο οποίος για την Εύβοια έχει μόνο ένα τμήμα στη Χαλκίδα. Και είναι πεταμένα τώρα σε μία αποθήκη, δεν υπάρχει περίπτωση να βρεθούν, είναι μέσα σε σάκους, να βρεθούν αυτά τα έγγραφα.[00:15:00] Μετά από 100 χρόνια, ίσως αν κάνει κάποιος ταξινόμηση, δεν ξέρω τι θα γίνει εκεί, μπορεί να βρεθούν. Τέλος πάντων. Νομίζω ότι ήταν μια επιθυμία των συλλογικών φορέων και κάποιων φορέων του Δημοσίου όπως είπα για το Λιμενικό Ταμείο που θέλανε να γίνει βιομηχανικό μνημείο. Τι άλλο να πω;

Θα ήθελα να σας ρωτήσω λίγο ακόμα για τη θεματολογία των περιοδικών σας. Με ποια θέματα θέλετε εσείς να ασχοληθείτε και αν υπάρχουν και συνεργάτες που σας προτείνουν κάποια άλλα θέματα.

Υπάρχει, ας πούμε, σε εισαγωγικά, μια τεχνική για τα θέματα. Δηλαδή υπάρχουν 10-15 τομείς που από εκεί μπορεί να προκύψουν συνεχώς θέματα. Βέβαια, εντάξει, θα υπάρξει κάποιο όριο κάποτε, αλλά νομίζω ότι σε ένα επίπεδο 10 τευχών ή 15 δεν υπάρχει τέτοιο θέμα. Για παράδειγμα, θέματα για την Κατοχή εδώ δυστυχώς δεν έχει γίνει καταγραφή από μαρτυρίες. Βέβαια, σήμερα είναι αργά, γιατί οι άνθρωποι που έζησαν στην Κατοχή και είχαν συνείδηση του πράγματος σήμερα δεν ζούνε ή είναι μεγάλοι σε ηλικία και το πιο πιθανό είναι ότι έχουν προβλήματα άνοιας. Ή ένας άλλος τομέας είναι τα οικονομικά θέματα της Κύμης. Η Κύμη παλιά είχε ένα μεγάλο αριθμό ιστιοφόρων. Μέσα στον 19ο αιώνα ήταν μέσα στα 10 λιμάνια με τα περισσότερα ιστιοφόρα, και από άποψη αριθμού αλλά και από άποψη χωρητικότητας στην Ελλάδα. Μέσα στα 10 λιμάνια σταθερά. Και αυτό το θέμα για τη ναυτιλία της Κύμης έχει πάρα πολλά υποθέματα. Δηλαδή βρίσκονται συνέχεια έγγραφα, υπάρχουν συγκρίσεις, ενδεχομένως υπάρχουν και μαρτυρίες, κειμήλια, δεν ξέρω τι. Αυτά είναι 2 παραδείγματα, μπορώ να πω 10 τέτοια παραδείγματα. Δηλαδή για τους λιγνίτες που έχω κάνει και πολλές συζητήσεις, συνεντεύξεις, για το κρασί παλαιότερα ήταν το βασικό αγροτικό προϊόν, το εμπόριο του κρασιού ήταν για την Κύμη το πιο σπουδαίο πράγμα σε σχέση με την οικονομία της. Για το μετάξι, το θέμα για την αρχαία Κύμη που είπα πριν, το θέμα για τη συμμετοχή της Κύμης στο 1821, στην Επανάσταση του 1821. Είναι πάρα πολλά τα θέματα, πάρα πολλά. Δηλαδή αυτή τη στιγμή τα φέρνω όλα στο μυαλό μου, και θέματα έτσι και πιο κοινωνικά. Δηλαδή ιατρική στην Κύμη τον 19ο αιώνα για παράδειγμα. Έχει ένα ενδιαφέρον και τοπικό αλλά και γενικότερο γιατί, εντάξει, μιλάμε για ιδιαίτερες για συνθήκες που είναι πολύ διαφορετικές από τις σημερινές.

Τώρα θα ήθελα να σας ρωτήσω αν μπορείτε να σχολιάσετε τον τρόπο με τον οποίο η τοπική κοινωνία βλέπει την προσπάθεια σας.

Αυτό που είπαμε πριν. Όταν ξεκίνησα, δεν ήμουν υποψιασμένος για κάποια πράγματα. Δηλαδή δεν ξεκίνησα έχοντας στο μυαλό μου «Αχ, να αρέσει το περιοδικό», ή «Να διαβάζεται από πολλούς» και λοιπά. Το περιοδικό είχε μια διάσταση πιο προσωπική, δηλαδή έγραφα εν γνώσει μου για εμένα, αλλά έγραφα με ένα τρόπο που ήθελα να λέω ότι είναι έντιμος. Δηλαδή δεν προσπαθούσα ούτε να εντυπωσιάσω μέσα από το κείμενο, ούτε να πω κάτι που δεν είναι ακριβές, ούτε να πω κάτι που δεν το έχω ψάξει αρκετά και λοιπά και λοιπά. Οπότε σκεφτόμουν ότι, επειδή έγραφα έτσι, κάποιοι άνθρωποι θα το εκτιμούσαν αυτό το πράγμα. Όταν όμως μπαίνει ένα περιοδικό στον χώρο τον κοινωνικό, ιδιαίτερα στις μικρές κοινωνίες έχει να αντιμετωπίσει πράγματα που οι από έξω δεν τα πολυκαταλαβαίνουν. Για παράδειγμα, ο χώρος του πολιτισμού ελέγχεται από κάποιους, πολιτικά κυρίως, κομματικά υπάρχουν μερικοί διαχειριστές που θέλουν ο πολιτισμός να είναι με τον τρόπο που θέλουν και κυρίως να αποκομίσουν κάποια οφέλη από αυτό το πράγμα. Το περιοδικό λίγο ένα συγκεκριμένο χώρο, που είχε και την κυριαρχία εδώ στη Κύμη, τον ενόχλησε, τους ενόχλησε αυτούς τους ανθρώπους δηλαδή με την έννοια ότι ήταν κάτι σαν παρεμβολή στη δουλειά τους σε εισαγωγικά. Από αυτούς είχα μία δυσπιστία. Ένα αρκετό μέρος των ανθρώπων που διαβάζουν, γιατί δεν είναι και[00:20:00] πάρα πολλοί οι άνθρωποι που διαβάζουν, γενικά το αποδέχθηκε το περιοδικό. Στη συνέχεια όμως… Και το εκτίμησε. Στη συνέχεια όμως αυτή η εκτίμηση, το γεγονός ότι είχε μία απήχηση στον κόσμο, κάποιοι είδαν ότι μπορούν να το εκμεταλλευθούν. Οπότε βρέθηκα αντιμέτωπος με μία πολύ συγκεκριμένη ομάδα κομματική οι οποίοι στην αρχή με καλοπιάσματα και με υποσχέσεις και λοιπά θέλησαν να πάρουν στα χέρια τους το περιοδικό, κυρίως για κομματικούς λόγους, πράγμα το οποίο δεν επέτρεψα και στο τέλος φθάσαμε και στο επίπεδο της φυσικής βίας εναντίον μου. Από τότε έχουν περάσει αρκετά χρόνια βέβαια. Νομίζω ότι υπάρχει αρκετός κόσμος εδώ στην Κύμη τουλάχιστον και στην περιοχή ευρύτερα. Κάποτε τον διακινούσα και στις Κονίστρες τον «Άστερο». Τώρα πια τον «Νέο Άστερο» μόνο στην Κύμη τον δίνω. Υπάρχει αρκετός κόσμος που εκτιμάει αυτό που κάνω. Εντάξει, προσωπικά είναι και ένα θέμα δευτερεύον, δεν έχει και πολλή σημασία, πάει το ένα με το άλλο, ταιριάζει το ένα με το άλλο αλλά το άμεσο είναι αυτό, η δουλειά, αυτό που είναι το περιοδικό. Βλέπω δηλαδή μερικές φορές και στο ίντερνετ όταν κυκλοφορώ κάτι ότι υπάρχει μία αναγνώριση και μία αναφορά ότι «Ο Μιχάλης έβγαλε αυτό το πράγμα». Αυτό.

Επειδή αναφέρατε το ίντερνετ, το διαδίκτυο.

Ναι, ναι.

Προσπαθείτε να δραστηριοποιήστε και στον χώρο του διαδικτύου ενεργά με άρθρα;

Όχι, είμαι αρκετά δύσπιστος. Βέβαια ενημερώνομαι, χρησιμοποιώ mail και λοιπά, αλλά καταρχήν δεν μου άρεσε το στυλ του Facebook. Δηλαδή αυτά τα σύντομα κειμενάκια θεωρώ ότι είναι και κατάργηση της πραγματικής επικοινωνίας, το να μιλάς με γραπτά μηνύματα. Η επικοινωνία η αυθεντική είναι κάτι προφορικό. Αλίμονο δηλαδή αν πέσουμε σε τέτοια ιστορία να γράφουμε λεξούλες ο ένας στον άλλο. Τέλος πάντων. Είναι πολλοί οι λόγοι πάντως, είναι και άλλοι λόγοι, δεν είναι μόνο αυτό που δεν ασχολούμαι με το ίντερνετ, είναι ότι υπάρχει φοβερή λογοκλοπή. Εγώ δεν έχω κανένα ζόρι, που λέμε, αν κάποιος χρησιμοποιήσει αυτά που κάνω, αλλά έστω και αν δεν το αναφέρει. Αλλά να χρησιμοποιεί κάποιος τη δουλειά σου σε ένα μεγάλο βαθμό για να αποκομίσει ο ίδιος οφέλη, αυτό με ενοχλεί. Στο ίντερνετ υπάρχει αυτό το πράγμα. Δηλαδή έχω δει και κείμενό μου που ξαφνικά το διαβάζω και λέω «Ρε παιδί μου, κάτι μου θυμίζει». Έλεγε μέσα μία αναφορά γιατί γράφτηκε κάτι προσωπικό για ένα θείο μου, λέω «Κοίταξε να δεις σύμπτωση και αυτός ο άνθρωπος ήταν…». Και ανακαλύπτω ότι ήταν το κείμενό μου το ίδιο που το είχε υπογράψει άλλος. Λέω «Θα τρελαθούμε κιόλας;». Αυτά.

Τώρα θα ήθελα να σας ρωτήσω με βάση την εμπειρία σας. Στην περιοχή της Κύμης γίνεται η κατάλληλη προσπάθεια για την ανάδειξη του πολιτιστικού πλούτου;

Κοίταξε, από μία άποψη γίνεται. Είναι λίγο εγκλωβισμένη βέβαια αυτή η προσπάθεια, δηλαδή ό,τι γίνεται κυρίως μέσα από το Λαογραφικό Μουσείο και τον Πολιτιστικό Σύλλογο που είναι, γιατί να το κρύψουμε, ένας κλειστός κύκλος ανθρώπων. Να φανταστεί κανείς ότι τα τελευταία 30 χρόνια είναι ζήτημα να έχουν αλλάξει 1-2 άτομα στο συμβούλιο. Πρόσφατα πέθανε βέβαια και ο πρόεδρος ο οποίος ήταν αρκετά, έτσι είχε μεγάλη συμβολή, να το παραδεχθούμε, στα πολιτιστικά της Κύμης. Με την έννοια ότι και ευρύτητα είχε σε ό,τι αφορά το πώς αντιλαμβανόταν τον πολιτισμό, αλλά και διέθετε από την τσέπη του πάρα πολλά χρήματα. Σήμερα δεν υπάρχει άνθρωπος να τον αντικαταστήσει. Εν πάση περίπτωσει, μιλάμε για την προβολή, περνάει από εκεί κυρίως η προβολή. Εμένα δεν μου αρέσει αυτό το πράγμα. Άλλοι τρόποι ή μάλλον άλλοι φορείς που θα μπορούσαν να έχουν στα χέρια τους αυτή την προβολή είναι ο Δήμος ένας. Ο Δήμος σήμερα βρίσκεται σε πλήρη απραξία, δεν τους ενδιαφέρει τίποτα, δεν ξέρω αν οφείλεται στα συγκεκριμένα πρόσωπα, ή αν είναι κατεύθυνση γενικά, ή αν είναι αναγκαστική κατάληξη της οικονομικής κρίσης. Υπάρχει και ένα θέμα. Εντάξει, κάποιοι ιδιώτες προσπαθούν, γενικά όμως δεν υπάρχουν χρήματα για να[00:25:00] γίνει η προβολή. Αυτό είναι ένα πολύ βασικό πράγμα. Αλλά έχω και μία προσωπική άποψη που είναι λίγο περίεργη γιατί για να μιλήσουμε για προβολή και για απουσία της προβολής σημαίνει ότι υιοθετούμε το μοντέλο της τουριστικής Ελλάδας. Εγώ είμαι λίγο δύσπιστος απέναντι στον τουρισμό, δηλαδή δεν πιστεύω ότι η πραγματική μοίρα της Ελλάδας είναι ο τουρισμός. Ο χαρακτήρας του Έλληνα έχει αλλάξει πολύ από τον τουρισμό, δηλαδή έχει ενσωματώσει στοιχεία δουλοπρέπειας. Δεν μου αρέσει αυτό το πράγμα. Θα ήθελα πάρα πολύ στη θέση του τουρισμού να υπάρχει μία γενναιόδωρη, να το πω έτσι, διάθεση φιλοξενίας του ξένου. Τέλος πάντων, αυτή την άποψη δεν είναι και για εμένα το κρίσιμο ότι δεν γίνεται η κατάλληλη προβολή και λοιπά. Με ενδιαφέρει να έρχεται και ο ξένος και να ανακαλύπτει μερικά πράγματα εδώ. Δεν μπορεί να τους τα δώσεις όλα έτοιμα, δεν μπορείς να τους βγάλεις ένα τουριστικό οδηγό και να ψάχνει να βρει πού τραβήχτηκε αυτή η φωτογραφία, γιατί, πρώτα από όλα, οι τουριστικοί οδηγοί τα ψευτίζουν τα πράγματα κυρίως τα τελευταία χρόνια. Είναι αυτό που λέμε πειραγμένες φωτογραφίες, δεν ξέρω αν έχετε ασχοληθεί με φωτογραφία, δηλαδή χρώματα, οπτικές γωνίες, επεξεργασία, δηλαδή αφαίρεση αντικειμένων και λοιπά. Και σου δείχνει μια φωτογραφία, υπέροχο τοπίο, και στην πραγματικότητα, όταν πας και το βλέπεις, εκπλήσσεσαι με το πόσο διαφορετικό είναι προς τα κάτω. Αυτό έχει γραφτεί και σε εφημερίδες, και ειδικά για την περιοχή της Κύμης. Αυτά.

Επειδή αναφέρατε πάλι την περιοχή της Κύμης. Εσάς το έργο σας είναι κατά κύριο λόγο στην περιοχή της Κύμης και στην ευρύτερη περιοχή;

Η περιοχή της Κύμης έχει σαν σημασία, δεν είναι πάντα καθαρή. Δηλαδή μερικοί σαν περιοχή της Κύμης εννοούν τα χωριά ακριβώς γύρω από την Κύμη, αυτά του πρώην Δήμου Κύμης. Άλλοι το διευρύνουν, κάποιοι το φθάνουν μέχρι το Αλιβέρι, γιατί η Κύμη είναι αρκετά πιο παλιό κέντρο οικονομικό από το Αλιβέρι. Το Αλιβέρι τον 19ο αιώνα ήταν ένα χωριό και κάποτε το γλωσσικό ιδίωμα που μιλούσαν στο Αλιβέρι είναι αυτό της Κύμης. Αυτό το λένε οι γλωσσολόγοι, δεν είναι μία υπόθεση. Εν πάση περίπτωσει, μερικοί το διευρύνουν ως εκεί. Όταν έγραψα το βιβλίο για τα αγιάσματα, δεν αναφέρθηκα λίγο πιο πριν σε κάποια βιβλία που έχω ασχοληθεί, λέω για τα αγιάσματα της ευρύτερης περιοχής της Κύμης. Φθάνω μέχρι τον Γαβαλά. Και μάλιστα και κάτι ουσιαστικό, έχω πάει και έχω συζητήσει με ανθρώπους και στα χωριά που θεωρούνται Αρβανιτοχώρια από τους Κουμιώτες. Αυτοί οι άνθρωποι πραγματικά εκτιμούν πολύ την Κύμη. Μου έχει κάνει εντύπωση. Δηλαδή θεωρούν ότι πολιτιστικά είναι κάτι υψηλότερο ή το θεωρούσαν, εντάξει, γιατί όλα αυτά σιγά-σιγά εξαλείφονται. Άρα ισχύει από μια άποψη, ισχύει αυτό το ευρύτερη περιοχή της Κύμης που μπορεί να φθάσει και ως το Αλιβέρι. Εντάξει, σήμερα το Αλιβέρι είναι κέντρο, δύσκολα θα μπορούσε κανείς να καταλάβει μια ευρύτερη περιοχή της Κύμης και να έχει μέσα ένα πιο μεγάλο οικονομικό και πληθυσμιακό κέντρο από την Κύμη.

Επειδή μιλήσατε για Αρβανιτοχώρια. Θέλετε να μας πείτε λίγο τη σημασία αυτής της λέξης που αναφέρατε;

Ναι. Είναι χωριά που αναγνωρίζεται αυτό και από τους ίδιους τους κατοίκους. Δηλαδή ότι οι παλαιότεροι κάτοικοί τους έχουν καταγωγή αρβανίτικη. Και είναι τα χωριά από το Αυλωνάρι και προς τα κάτω και ανατολικά από το Αλιβέρι, δηλαδή το Λάλα, τα Κριεζά, τα Βελούσα. Πώς λέγεται το άλλο; Πράσινο. Αυτά τα χωριά δηλαδή ανατολικά από το Αλιβέρι. Για αυτό τον λόγο ακριβώς όμως, ότι οι παλαιότεροι κάτοικοί τους ήταν Αρβανίτες.

Τώρα θα ήθελα να σας ρωτήσω αν έχετε μπει ποτέ στον πειρασμό να ασχοληθείτε πέρα από την Κύμη και με άλλες περιοχές της Ελλάδος.

Η ουσία είναι ότι ψάχνοντας έτσι πιο σοβαρά τα πράγματα σε σχέση με την ιστορία και τον πολιτισμό μιας περιοχής, καταλαβαίνεις ότι αυτό δεν μπορεί να είναι εντελώς ξεκομμένο και αυτόνομο σε σχέση με άλλες περιοχές. Οπότε αναγκαστικά πας και σε κάτι γενικότερο, ψάχνεις και το γενικότερο. Εννοείται ότι τα θέματα, για παράδειγμα η ιστορία της Κύμης σε σχέση με την Επανάσταση του 1821, πρέπει να ενταχθούν σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Δηλαδή και πρακτικά έπαιξε ρόλο το ότι η[00:30:00] κυβέρνηση, η προσωρινή διοίκηση δεν είχε κάποια χρήματα για να δοθούν στις δυνάμεις της Εύβοιας και για τρόφιμα αλλά κυρίως και για πολεμοφόδια. Αυτό καθοριζόταν κεντρικά, αυτό έχει σημασία και κεντρικά και για την Εύβοια. Άρα πρέπει να το δεις και από τις δύο πλευρές. Για να ασχοληθώ ειδικά ή αυτό, ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα από αυτά που έχω κάνει είναι το βιβλίο που είχαμε κάνει με την μακαρίτισσα την Κούλα τη Φαφούτη για τον μητροπολίτη Παντελεήμονα. Ήταν μητροπολίτης στην Καρυστία που έχει έδρα την Κύμη, να σας πω, μέχρι το 1943. Το 1943 έφυγε και πήγε στη Μέση Ανατολή. Στη Μέση Ανατολή, σε πολύ μικρό διάστημα, σε διάστημα ημερών, έγινε αρχιερέας των Ενόπλων Δυνάμεων. Από αυτή τη θέση έπαιξε ένα τεράστιο κατά τη γνώμη μου ιδεολογικό ρόλο και αυτό φαίνεται στο βιβλίο καθαρά σε κάποια σημεία. Έπαιξε ένα μεγάλο ρόλο στην ιδεολογική προετοιμασία του Εμφυλίου. Εκεί, σε αυτό το βιβλίο υπάρχουν 2-3 κεφάλαια που αναφέρονται στη δράση του εκτός Κύμης. Ναι, γιατί έχει ένα γενικότερο ενδιαφέρον άσχετα αν η αφορμή είναι η Κύμη επειδή αυτός ήταν εδώ. Πιο πολύ θα με ενδιέφερε να ασχοληθώ με κάποια θέματα που δεν έχουν σχέση άμεσα με τα θέματα του περιοδικού. Όχι για να δημοσιεύσω, έχω μεγαλώσει, μερικά πράγματα είναι πιο ώριμα μέσα μου, θέλω να τα δουλέψω δηλαδή. Με αυτή την έννοια.

Καθαρά για προσωπικό σας ενδιαφέρον δηλαδή;

Ναι, δεν έχω καμιά φιλοδοξία να δημοσιεύσω. Τώρα, εντάξει, μεταξύ σοβαρού και αστείου, με ενδιαφέρει η φιλοσοφία. Δεν με ενδιαφέρει με την έννοια ότι να διατυπώσω κάποια άποψη και λοιπά, με ενδιαφέρει η μελέτη της, η μελέτη της δυτικής φιλοσοφίας ξεκινώντας από τη νεότερη, τον Ντεκάρτ, ο Καντ και λοιπά. Αυτό σαν παράδειγμα το λέω γιατί υπάρχουν και άλλα πράγματα. Με ενδιαφέρει εκεί να προσανατολιστώ και μερικά πράγματα να τα δω πιο ουσιαστικά.

Ωραία. Τελειώνοντας τη συζήτησή μας θα ήθελα να σας ρωτήσω, βλέποντας την πορεία σας μέχρι σήμερα, τι σας έρχεται στον νου; Ποιες είναι οι πρώτες σκέψεις που σας έρχονται στο μυαλό;

Κοίταξε, όσο και αν φαίνεται λίγο περίεργο σε κάποιον που με βλέπει από έξω, δεν εννοώ εσάς, εννοώ κυρίως τους συμπολίτες μου, είναι ότι είμαι αρκετά ευχαριστημένος από αυτό που έχω κάνει μέχρι σήμερα. Δηλαδή στην ουσία βρήκα ένα χώρο που με ευχαριστούσε απόλυτα και αξιοποίησα αυτή τη δυνατότητα. Δηλαδή νομίζω ότι δεν είναι πολλοί άνθρωποι που πετυχαίνουν το ίδιο πράγμα. Εντάξει, μπορεί να φαίνεται εγωιστικό κι αυτό, αλλά εγώ είμαι ικανοποιημένος. Δηλαδή δεν έχω να πω ότι «Αχ, θα μπορούσα να κάνω εκείνο και δεν το έκανα». Και εκείνο που πιστεύω σε σχέση με αυτό επίσης είναι ότι λίγα πράγματα ολοκληρώνονται στη ζωή μας. Η ζωή μας είναι πολύ σύντομη και άρα πολλά πράγματα μένουν ημιτελή εν γνώσει μας. Ή μπορεί να μείνουν ημιτελή επειδή δεν προλάβαμε λόγω βιολογικής αδυναμίας, να μην το πω έτσι με το όνομά του, δηλαδή με τον θάνατό μας. Οπότε, ναι, δεν έχω και κάποιο άγχος να τελειώσω «Αχ, αυτό πρέπει να το κλείσω, αυτό πρέπει να το κάνω». Έχω ένα άγχος βέβαια σε σχέση με ένα αρχείο που έχω και δεν ξέρω τι να το κάνω αυτό το αρχείο γιατί δεν υπάρχει… Νομίζω το είπαμε κάποια στιγμή και προηγουμένως. Δεν υπάρχει ένας φερέγγυος φορέας εδώ στην Κύμη να δώσεις αυτό το υλικό. Δηλαδή τι θα πει φερέγγυος φορέας; Θα πει εξασφάλιση από κλοπή ή από φθορά. Θα πει συντήρηση, γιατί όλα αυτά τα παλιά έγγραφα και το υλικό, οποιοδήποτε υλικό υφίσταται μια φθορά από τον χρόνο. Και θα πει επίσης ελεύθερη πρόσβαση, γιατί εδώ υπάρχει ένας χώρος εδώ που μαζεύει κάποιο υλικό. Ναι, αλλά δεν υπάρχει ελεύθερη πρόσβαση. Δηλαδή εγώ 2-3 φορές που έχω ζητήσει όχι μόνο δεν, σαν να με διώξαν με κλωτσιές για λόγους κομματικούς, μην φανταστείς για κάτι άλλο, ούτε να φανταστείς πάλι ότι με βάση αυτό που λέω ότι έχω μια κομματική ταυτότητα και την υπερασπίζομαι. Δεν έχω. Οι άλλοι όμως έχουν και θεωρούν κακό το ότι εσύ δεν συμβάλλεις ή το ότι εσύ δεν είσαι με το μέρος τους. Αυτό[00:35:00].

Σχετικά με το αρχείο που αναφέρατε και πριν και τώρα. Θα θέλατε να μας πείτε τι περιέχει;

Κοίταξε. Βασικά μίλησα για χειρόγραφα αλλά βασικά δεν… Τα πρωτότυπα είναι ελάχιστα. Με το βιβλίο αυτό που έλεγα και πριν, που κάναμε με τον Δήμο. Επειδή δούλευα, έκανα αυτή τη δουλειά για λογαριασμό του Δήμου σε πολλές υπηρεσίες με βοήθησαν να βρω κάποια αρχεία. Εγώ κρατούσα από όλη αυτή την προσέγγιση πάντα φωτοαντίγραφα και σήμερα έχω έναν αρκετά μεγάλο όγκο από φωτοαντίγραφα, αλλά από χειρόγραφα βιβλία υπηρεσιών τα οποία δυστυχώς, παρ’ ότι έχουν περάσει 15-20 χρόνια στην καλύτερη περίπτωση, μένουν σε αδράνεια. Ενώ στη χειρότερη, επειδή βλέπω και διάφορους ανθρώπους και κινούνται περίεργα, κάποια από αυτά έχουν φύγει από αυτές τις υπηρεσίες. Είτε μπήκαν σε συλλογές ιδιωτικές είτε, στην ακόμα χειρότερη περίπτωση, πουλήθηκαν. Οπότε και αυτές οι φωτοτυπίες που έχω έχουν μία αξία. Δηλαδή τεκμηριώνουν το ότι υπήρχαν αυτά τα έγγραφα. Για αυτό με ενδιαφέρει κάπου… Βέβαια έχω σκεφτεί τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και έχω μία επαφή εκεί. Έχω ξεκινήσει και μία προσπάθεια να τα ψηφιοποιήσω αυτά που θέλω να τους δώσω σε πρώτη φάση. Εκεί το πιο πιθανό είναι ότι εκεί θα καταλήξουν, εκεί θα καταλήξει αυτό το υλικό.

Σε αυτό το σημείο να σας ευχαριστήσω για τη συνέντευξη πραγματικά.

Εγώ ευχαριστώ. Δεν ξέρω αν είχαν κάποιο ενδιαφέρον αυτά που έλεγα, αλλά πραγματικά και εμένα με βοήθησε αυτή η συζήτηση. γιατί μερικά πράγματα είναι αταξινόμητα στο μυαλό. Έχουν γίνει, έχουν περάσει, έρχονται καινούργια και φεύγουν, ξεχνιούνται τα παλιά. Εντάξει, κι εγώ βοηθήθηκα από αυτό το πράγμα. Ευχαριστώ και πάλι πολύ.

Σας ευχαριστώ πολύ.

Τέλος συνέντευξης.