Istorima Archive

[00:00:00]Καλησπέρα.

Καλησπέρα σας.

Είναι 17 Δεκεμβρίου του 2019, βρισκόμαστε στο σπίτι του αφηγητή. Το όνομά σας;

Λυγερή.

Ωραία. Σήμερα θα μας περιγράψετε μία πολύ παραδοσιακή διαδικασία βαψίματος των αυγών στην περιοχή των Τρικάλων. Ποια είναι η ιδιαιτερότητα αυτής της παράδοσης;

Αυτή η ιδιαιτερότητα είναι ότι ετοιμαζόμαστε για το Πάσχα, τη Μεγάλη Πέμπτη βάφουμε τα αυγά, τα κάνουμε προετοιμασία από την Τετάρτη.

Δηλαδή;

Μαζεύουμε τα φύλλα. Εγώ συνήθως βέβαια, επειδή μου αρέσουνε να τα κάνω με διάφορα φύλλα τα αυγά, κόκκινα βέβαια τα βάφουμε, τα ετοιμάζω από την Τετάρτη. Έχω πάρει καθαρές κάλτσες, την ψιλή κάλτσα που φοράει μια γυναίκα, το καλσόν, να πούμε, και το κόβω σιγά με το ψαλίδι και τα δένω σφιχτά. Έχω πλύνει τα φύλλα, έχω πλύνει τα αυγά, είναι καθαρά όλα. Και αρχίζω και τα ετοιμάζω. Εγώ για το σπίτι μου βάφω συνήθως 100-120 αυγά, επειδή είμαστε μεγάλη οικογένεια και όλα αυτά τα χρειαζόμαστε, γιατί περνάει και πολύς κόσμος για να πούμε το Χριστός Ανέστη. Την Πέμπτη το πρωί θα ξυπνήσω, αφού τα έχω ετοιμάσει από την Τετάρτη, την Πέμπτη το πρωί θα ξεκινήσω, τα έχω τα αυγά σε μια λεκάνη μεγάλη, τα βάζω στο νερό, έχω βάλει στη φωτιά την κατσαρόλα μου με τη βαφή και το ξίδι και λίγο αλάτι μέσα, να ξεκινήσει η εργασία για τα αυγά. Εκεί πέρα προσέχω πάρα πολύ, με το ρολόι στα χέρια, τα βάζω πολύ σιγά μέσα στην κατσαρόλα, μην αρχίσει και κάψει πολύ το χρώμα, να μην με σπάσουνε τα αυγά. Προσέχω και τα βάζω από 20-20 στην κατσαρόλα και τα βγάζω αμέσως. Κόβω με το ψαλίδι την κάλτσα εκεί και βγάζω το φύλλο και μένει άσπρο το αυγό.

Δηλαδή μέσα στην κάλτσα μπαίνει το αυγό λευκό με ένα φύλλο;

Λευκό με ένα φύλλο, διάφορα φύλλα.

Τί είδους φύλλα;

Από τριανταφυλλιά, από δεντράκι, από τσουκνίδα τέτοια φύλλα. Ό,τι φύλλο βρίσκουμε ψιλό, από τριφύλλι, διάφορα φύλλα, από τα λουλούδια που έχουμε στον κήπο μας. Και μαζεύω διάφορα φύλλα και μου αρέσουν να βγαίνουν όμορφα τα αυγά, τα προσέχω πάρα πολύ. Μόλις τα βγάζω από την κάλτσα όλα, τα αφήνω λίγο να κρυώσουνε και αμέσως τα περνάω με βαμπάκι και λίγο λαδάκι. Τα αφήνω στην άκρη όλα με τη σειρά και μετά τα παίρνω από ένα-ένα, τα βάζω πάλι στην κανίστρα μου είτε σε ένα κοφινάκι με τη σειρά, τα γυαλίζω το αυγό, γιατί μου αρέσει πάρα πολύ. Τώρα, αν θέλω να πάρω και χρώματα άλλα να βάψω με διάφορα χρώματα, πράσινο, μπλε, κίτρινο μπορώ να βάλω, αλλά συνήθως φτιάχνω το κόκκινο.

Η βαφή είναι του εμπορίου ή είναι κάποια ειδική;

Η βαφή είναι του εμπορίου, την παίρνω έτοιμη, «Ανατολή», πάντα με αυτήν τη βαφή βάφω, την «Ανατολή». Εντάξει, τελειώνει αυτό. Μετά θα κάνουμε και κανένα γλυκό για το Πάσχα, κάνα γλυκό [00:05:00]που είναι λίγο παραδοσιακό. Σε μας είναι, στα Τρίκαλα είναι η μελαχρινή ή καμιά τούρτα που μας αρέσει, πάλι και αυτή με εύκολα υλικά, που αρέσει σε όλη την οικογένεια, που θα κάνουμε.

Την παράδοση αυτή δηλαδή, αυτή την τεχνοτροπία, να βάφετε τα αυγά με αυτό το αποτύπωμα το λευκό από το φύλλο...

Ναι, πολλοί άνθρωποι το βάφουνε και σκέτο το αυγό.

Αυτό ήταν κάτι που το είχες δει από τη μαμά σου;

Από τη μαμά μου, απ' τη γιαγιά μου, από εκεί το έμαθα αυτό και το φτιάχνω και εγώ.

Και εκείνες Τρικαλινές;

Τρικαλινές, και η γιαγιά μου και η μαμά μου, Τρικαλινές. Πιο καλά τα ήξερε η πεθερά μου. Τα ήξερε η πεθερά μου πιο καλά αυτά τα πράγματα και από κει και εμένα μου άρεσε πολύ που τα έκανε και το έμαθα και τα φτιάχνω εγώ τώρα. Γιατί μεγαλώσανε και η μαμά μου και η πεθερά μου, μεγαλώσανε, δεν μπορούν να κάνουν τέτοια πράγματα. Και τα ανέλαβα εγώ και τα γλυκά και τις τούρτες και όλα. Πάμε στην Ανάσταση, φτάνει η...

Μεγάλη Πέμπτη κάνετε κάτι άλλο;

Τη Μεγάλη Πέμπτη κάναμε ένα φαγητό λαδερό, κάναμε αυτά τα πράγματα.

Άρα την Μεγάλη Πέμπτη πέρα από το βάψιμο των αυγών...

Ναι, το απόγευμα πάμε στην εκκλησία, κατεβαίνει η Σταύρωση του Χριστού, εκεί θα παραμείνουμε μετά το τέλος της εκκλησίας, που κατεβάζουν τη Σταύρωση του Χριστού, φεύγει ο κόσμος και καθόμαστε να στολίσουμε τον επιτάφιο με διάφορα λουλούδια. Ή θα αγοράσει η εκκλησία ή θα μαζευτούμε οι γυναίκες να αγοράσουμε λουλούδια ή, αν έχουμε και στον κήπο μας, θα κόψουμε και θα καθίσουμε όλη τη νύχτα, στολίζουμε τον επιτάφιο, ξενυχτάμε στο Χριστό. Την Παρασκευή το πρωί...

Ο στολισμός του επιταφίου έχει συγκεκριμένα άτομα που παίρνουνε μέρος στη διαδικασία;

Είναι οι κοπέλες, είναι και κάποια κυρία που ξέρει πιο καλά πώς πρέπει να βάλει και λέει στις κοπέλες πώς να βάλει το κάθε λουλούδι. Και βοηθάνε όλος ο κόσμος, αυτοί που μένουν στην εκκλησία. Μέχρι το πρωί που κάθονται μέσα στην εκκλησία. Μετά, θα πάμε το πρωί στην εκκλησία την Παρασκευή. Εκεί θα γίνεται η αποκαθήλωση. Ο επιτάφιος είναι έτοιμος, τον βάζουν στο κέντρο της εκκλησίας, ο επιτάφιος είναι έτοιμος, θα διαβάσει ο παππούλης, θα χτυπάνε οι καμπάνες. Θα χτυπάνε οι καμπάνες, κατεβάζουν τη Σταύρωση του Χριστού και μετά πάμε σε όποια εκκλησία θέλουμε. Συνήθως πηγαίνουν σε τρεις εκκλησίες να προσκυνήσουν τον επιτάφιο, τον Χριστό.

Εννοείς οι πιστοί ή εσύ συγκεκριμένα;

Κοίταξε να δεις, περνάει ο κόσμος, περνάει πολύς κόσμος, όσοι μπορούνε περνάνε από εκκλησία σε εκκλησία. Όσοι μπορούνε να πάνε. Αλλά το έθιμο ήταν να πάμε σε τρεις εκκλησίες, είναι ένα έθιμο.

Είναι τοπικό έθιμο;

Για όλους, για όλους. Για όλους είναι τυπικό, είναι το έθιμο. Τυπικό. Ναι. Φτάνουμε το Μεγάλο Σάββατο. Το Μεγάλο Σάββατο σφάζουμε τ' αρνί, άλλοι στο σπίτι, άλλοι το παίρνουνε από το χασάπη. Καθαρίζουμε τη συκωταριά, άλλοι το κάνανε σκέτη σούπα, άλλοι την κάναμε με χόρτα, όπως την τρώει η οικογένεια. Και πάμε μετά στις 11:00 ώρα, 10:30 με 11:00 πάμε στην εκκλησία, που γίνεται η [00:10:00]Ανάσταση του Χριστού, εκεί θα τσουγγρίσουμε και τα αυγά.

Η πρώτη Ανάσταση;

Η πρώτη Ανάσταση, ναι. Θα βγει ο παπάς έξω στο προαύλιο της εκκλησίας, γιατί είναι πάρα πολύς κόσμος, δεν μπορούν να μπουν όλος ο κόσμος μέσα. Έστω και με βροχή έχουμε πάει με τις ομπρέλες, ο παπάς θα βγει έξω, δεν μας παίρνει όλο τον κόσμο η εκκλησία, γιατί είναι μεγάλη η περιοχή και μαζευόμαστε όλοι εκεί. Πάμε στην εκκλησία, εκεί παίρνουμε και αυγά μαζί μας και τσουγγρίζουμε. Λέμε το Χριστός Ανέστη με την οικογένεια, με τους φίλους μας, με τους συγγενείς μας, συγκεντρωνόμαστε οι παρέες. Μετά μπορεί να πάμε από ένα σπίτι στο άλλο, παίρνουμε τη σούπα μας, τη μαγειρίτσα, θα έχουμε και κάτι άλλη ετοιμασία και θα πάμε να περάσουμε να κάνουμε την Ανάσταση του Χριστού. Την άλλη μέρα, τη μέρα το Πάσχα θα βάλουμε το αρνάκι στη σούφλα. Εκεί θα το ψήσουμε όλη η οικογένεια, θα περάσει κόσμος, η γειτονιά, άλλοι συγγενείς θα 'ρθουν να μας πουν χρόνια πολλά, θα πάμε και εμείς να πούμε χρόνια πολλά σε όλους. Οικογενειακά πράγματα τώρα, μαζευόμαστε. Γειτόνοι με γειτόνοι θα πάνε να πούνε χρόνια πολλά. Όταν είναι καλή η γειτονιά και είναι χαρούμενη, ο κόσμος γλεντάει, γίνεται πάρα πολύ ωραίο και μ' αρέσει πάρα πολύ το Πάσχα που έχουμε αυτό το έθιμο, που μαζευόμαστε όλοι, έρχονται οι συγγενείς, φιλοξενούμε κόσμο και είναι πάρα πολύ ωραία. Μέχρι εκεί.

Κάτι ιδιαίτερο που κάνει η δική σου οικογένεια; Ένα δικό σας έθιμο που το έχετε κρατήσει έτσι από συνήθεια;

Ότι θα συγκεντρωθούμε, το δικό μας έθιμο είναι ότι θα συγκεντρωθούμε όλοι, η οικογένεια να καθίσει στο τραπέζι, να φάμε όλοι μαζί παρέα. Δεν έχει να φάει ένας πιο μπροστά, άλλος πιο κοντά. Θα καθίσουμε όλοι στο τραπέζι. Περιμένουμε όλοι να βγει το αρνί, να πούμε το Χριστός Ανέστη, θα ξανατσουγγρίσουμε η οικογένεια πρώτα τα αυγό και μετά συνεχίζουμε το κρασάκι μας, το αρνάκι μας, τη μαγειρίτσα όποιος θέλει πάλι να ξαναφάει, μπορεί να έχουμε και καμιά πίτα, που την παίρνουμε έτσι για φρούτο στο τραπέζι, ε, εντάξει, αυτά.

Το έθιμο έχει αλλοιωθεί ή κάπως αλλάξει ή διατηρείται με τον ίδιο... με την ίδια ένταση;

Κάθε οικογένεια όπως το κρατάει. Εγώ προσωπικά στο σπίτι μου το κρατάω όπως το είχε η γιαγιά μου, η πεθερά μου, η μαμά μου, το κρατάμε όλη η οικογένεια αυτό. Δεν το έχουμε χαλάσει αυτό και τα παιδιά μας και τα εγγόνια μου τα έμαθα κι αυτά να έχουν αυτή τη σειρά στο σπίτι. Αυτό το έθιμο να το κρατήσουν. Με ακολουθούν και τα εγγόνια μου και τα παιδιά μου, με ακολουθούν σ' αυτό. Δεν φεύγουνε να πάνε κάπου έξω για..., αφού θα φάμε όλοι παρέα και αυτά, θα πούμε τα χρόνια πολλά. Μετά το απόγευμα θα πάει ο καθένας να πιει τον καφέ έξω στην καφετέρια, όπου θέλει, παραμένουμε όλη η οικογένεια στο σπίτι.

Και όλα τα προϊόντα που φτιάχνεις τη Μεγάλη Εβδομάδα είναι καθαρά δικά σου.

Για το Πάσχα, ναι.

Εννοώ ότι δεν... Έχει σημασία δηλαδή να τα φτιάχνει η ίδια η νοικοκυρά;

Ναι, δεν παίρνουμε έτοιμα. Τα κάνουμε όλα στο σπίτι, δεν παίρνουμε έτοιμα. Τι να πάρουμε έτοιμο τώρα απ' έξω; Να πάρουμε τη μαγειρίτσα έτοιμη; Όχι βέβαια! Το αρνί θα το σφάξουμε σπίτι μας, το κρατάμε αυτό. Το αγοράζουμε, δεν πάμε στο χασάπη να το πάρουμε έτοιμο. Το σφάζουμε σπίτι μας. Πληρώνουμε...

Αυτό για ποιο λόγο; 

Ε, γιατί μας αρέσει.

Έχει κάποιο συμβολισμό;

Όχι, όχι. Παλιά δεν υπήρχαν κρεοπωλεία [00:15:00]και είχαν όλοι στο σπίτι ένα αρνάκι. Αν δεν είχε, μπορεί να το αγόραζε από το γείτονα ή από κάποιο άλλο χωριό, κάπως έτσι είναι. Δεν συμβολίζει κάτι. Το θέλουμε όμως όλοι το αρνί το Πάσχα.

Και πότε το σφάζετε το αρνί;

Το Μεγάλο Σάββατο γιατί, αν το σφάξουμε τη Μεγάλη Παρασκευή, δεν κάνει, χαλάει το αρνί. Και δεν φτιάχνουμε τίποτα τη Μεγάλη Παρασκευή, δεν μαγειρεύουμε, δεν κάνουμε κάτι, γιατί είναι ο Χριστός κάτω, δεν κάνουμε τίποτα. Αυτά.

Ωραία. Εντάξει. Ευχαριστώ πάρα πολύ.

Να 'σαι καλά.

Καλησπέρα, συνεχίζουμε με την κυρία Ρίτσα.

Ναι. Τι θέλετε να μάθετε;

Θα μας πείτε τη διαδικασία, τώρα που είναι και η εποχή και πλησιάζουμε στα Χριστούγεννα, εφόσον είναι 17 Δεκεμβρίου του 2019. Ποιο είναι το εθιμοτυπικό που κρατάτε εσείς στην περιοχή των Τρικάλων για εκείνες τις μέρες;

Για τα Χριστούγεννα. Τα Χριστούγεννα συνήθως ψήνουμε γουρουνοπούλα. Χτυπάει η καμπάνα, τη γουρουνοπούλα παλιά την ψήνανε την παραμονή, γιατί πηγαίναμε εκκλησία 12:00 ώρα και, όταν γυρίζαμε στο σπίτι, η γουρουνοπούλα ήταν έτοιμη, ψημένη, καθόμασταν και στρώναμε τραπέζι. Γινόταν όλη η διαδικασία την παραμονή των Χριστουγέννων. Φτιάχναμε τη γουρουνοπούλα ψητή, φτιάχναμε την κότα σούπα, έπρεπε να έχουμε παλιά κότα, για να κάνουμε τη σούπα. Πρώτα ξεκινούσαμε με σούπα και μετά μας έκοβε η μαμά γουρουνοπούλα, είτε ο μπαμπάς είτε η μαμά μάς έκοβαν τη γουρουνοπούλα στο τραπέζι. Και η μαμά μου έκανε πρώτα και κουλούρι. Ζύμωνε ψωμί και μας έφτιαχνε μικρά ψωμάκια και τα έβαζε και αυγό και τα έψηνε.

Δηλαδή;

Τις έλεγε αυγοκλούρες, αυγοκλούρα το έλεγε αυτό. Μας έδινε όλα τα παιδάκια. Συνήθως εμείς στο σπίτι μας ήμασταν πέντε αδέρφια, ήμασταν ο ένας κοντά στον άλλον, μικρή ηλικίες. Η μαμά μου πρώτα μας έδωνε αυτό το ψωμάκι με το αυγό, γιατί ήταν, λέει, πολύ καλό για την υγεία αυτό. Το έκανε με σταυρό επάνω το αυγό, το έβαζε μέσα στο ζυμάρι που είχε και το καλοέψηνε στη γάστρα, δεν είχανε φούρνο παλιά, το έψηνε στη γάστρα. Και το έφτιαχνε στρόγγυλο το ψωμάκι, έβαζε το αυγό στη μέση και το έκανε ένα σταυρό με ζυμάρι από πάνω. Και ήταν πάρα πολύ ωραίο αυτό. Πρώτα καθόμασταν στο τραπέζι και μας μοίραζε, όλη η οικογένεια έπαιρνε από μία κουλούρα το έλεγε η μαμά μου. Μετά μας σερβίριζε τη σούπα, λίγο σούπα, μετά μας έκοβε και γουρουνοπούλα. Ξενυχτούσαμε, μέχρι μας έπαιρνε 03:00 ώρα στο τραπέζι, 12:00 ώρα ήταν με 01:00 η καμπάνα που χτυπούσε, γυρίζαμε από την εκκλησία όλη η οικογένεια και μας είχε έτοιμη ζεστή σούπα. Στρώναμε το τραπέζι και μας έδινε πρώτα αυτό και μετά συνεχίζαμε να τρώμε. Την άλλη μέρα πάλι το μεσημέρι θα είχε κάποιο φαγητό. Είχε βέβαια και το ψητό της γουρουνοπούλας, αλλά θα μας είχε και ένα φαγητό άλλο στη γάστρα, μα με πατάτες θα το είχε, γιατί τα γουρούνια τα κάνανε και στο σπίτι, τα μεγαλώνανε στο σπίτι. Απ' ό,τι θυμάμαι, έφτανε ένα γουρούνι γύρω στα 170 κιλά μεγάλο. Το σφάζανε πάντα του[00:20:00] Αγίου Στεφάνου, μαζεύονταν παρέα μεγάλη στο σπίτι, που σφάζανε το γουρούνι. Εκεί φτιάχνανε ωραία τηγανιά, καθόνταν... συγγενείς συνήθως μαζευόταν στο σπίτι, βοηθούσανε τη μαμά μου τον μπαμπά μου εκεί να το ετοιμάσουν το γουρούνι, να το φτιάξουνε, είχε μία διαδικασία που έπρεπε να έχει και κάποιο κόσμο, για να καθίσει να το φτιάξει το γουρούνι. Το πάχος που είχε το γουρούνι το κάνανε... το βάζανε σε ένα μεγάλο καζάνι και του βγάζανε το λίπος, το στραγγίζανε καλά. Αυτό το κρεατάκι που βάζανε μέσα το λέγανε τσιγαρίδες αυτό. Και η μαμά μου τις μάζευε αυτές και μας μαγείρευε μετά με χόρτα, με πατάτες έφτιαχνε, κάτι τέτοιο. Φτάνανε μετά τα Φώτα.

Εσείς σαν παιδιά πηγαίνατε για κάλαντα; Πώς συμμετείχατε σε όλη την διαδικασία;

Ναι, πηγαίναμε. Πηγαίναμε για κάλαντα την παραμονή των Χριστουγέννων. Μετά πηγαίναμε κάλαντα για την Πρωτοχρονιά, πηγαίνανε. Έρχονταν μετά τα Φώτα. Τα Φώτα γινότανε ωραίο γλέντι, μαζευόντανε, που περνούσαν από τα σπίτια. Που περνούσαν από τα σπίτια μεγάλη παρέα, ντυνότανε, τα λέγαν τα λεγόμενα Λουκατζάρια.

Στα Τρίκαλα;

Και στα Τρίκαλα και στα χωριά γινόταν αυτό. Ντύνονταν με παραδοσιακές στολές και αυτά και γίνονταν. Είχανε και το κλαρίνο που έπαιζε και μια κιθάρα και με το στόμα τραγουδούσανε, ξέραν πολλά ωραία τραγούδια, αυτό, εντάξει.

Πώς το λέγανε το έθιμο;

Το έθιμο ήτανε «Σήμερα τα Φώτα και ο Φωτισμός».

Όχι, το έθιμο Λουγκατζάρια;

Ναι, Λουγκατζάρια, το έθιμο, ναι. Αυτό γινόταν σε όλα τα χωριά και στις πόλεις κρατούσε αυτό. Και όλος ο κόσμος πήγαινε παρέα. Γινόταν πολλές παρέες με πολλά άτομα και περνούσαν ευχάριστα. Αυτά που μαζεύανε, τα λεφτά, αυτά τα λεφτά που μαζεύανε, που κερνούσε κάθε νοικοκύρης, άλλος τους έδινε κρασί, άλλος τους έδινε κρέας, άλλος τους έδινε λουκάνικα, το βράδυ μαζευόταν σε ένα σπίτι όλοι και εκεί τα ψήνανε και γλεντούσαν, εκεί πίναν το κρασάκι, εκεί γινόταν πάρα πολύ ωραίο γλέντι. Κάνανε ωραία πράγματα. Η νοικοκυρά, που τα πηγαίνανε στο σπίτι, τα έψηνε όλα αυτά, τα μαγείρευε και όλοι ήταν χαρούμενοι, για αυτό και περνούσαν πάρα πολύ καλά.

Όλοι όσοι συμμετείχαν στο έθιμο συμμετείχαν και στο;...

Ναι. Πήγαιναν. Ναι, ναι, πήγαιναν όλοι, γιατί το ήθελαν όλοι να περάσουν καλά, πηγαίνανε όλοι, το είχανε σαν διασκέδαση αυτό. Το είχαν σαν διασκέδαση, γιατί στα χωριά δεν υπήρχαν τότε τα club και οι καφετέριες. Και επίσης και εδώ στα Τρίκαλα, στις πόλεις, δεν είχαν πολλές καφετέριες εκείνα τα χρόνια. Αυτά τώρα έγιναν τα χρόνια και αυτά, να γλεντήσουνε. Για την Πρωτοχρονιά η μαμά μου ζύμωνε κουλούρα, την οποία την κεντούσε από πάνω.

Τι εννοείς;

Ψωμί.

Την κεντούσε;

Ναι. Με κέντημα πάνω. Ναι, τις έκανε με κέντημα πάνω. Έβαζε, αν είχαμε αρνάκια στο σπίτι, σε ένα μέρος απάνω στην κουλούρα έβαζε τα αρνάκια, έβαζε την αγελάδα, το ζευγάρι το[00:25:00] λέγανε σε ένα μέρος και το σπίτι που ήταν η οικογένεια. Την έκανε πάρα πολύ ωραία η μαμά μου. Κι όταν γυρίζαμε το μεσημέρι από την εκκλησία της Πρωτοχρονιάς, την έπαιρνε ο μπαμπάς μου και πήγαινε να τη σπάσει την κουλούρα σε μια αγελάδα.

Δηλαδή να την κόψει μπροστά;

Στο στάβλο. Να την κόψει στην αγελάδα. Εκεί έκοβε λίγο ψωμάκι και τα 'δωνε, πόσα γελάδια είχαμε, 3-4 στο σπίτι εκεί. Αυτό ήταν το έθιμο. Έπρεπε να φαν πρώτα τα ζώα που είχαμε και μετά να την πάρει μέσα στο σπίτι, να μας κόψει εμάς τα παιδιά και όλη οικογένεια που ήμασταν και το φαγητό που είχε κάνει η μαμά, να φάμε.

Η κουλούρα αυτή ήτανε σαν ψωμί;

Ψωμί, ναι. Ήταν σαν ψωμί. Αλλά το κάνανε, το ζυμώναν δύο φορές, για να γίνει ωραίο αυτό. Ήταν ξεχωριστό από το καθημερινό ψωμί που φτιάχνανε. Και το καλοέψηνε πάρα πολύ ωραία. Βέβαια και το ψωμί καλοψημένο ωραία, αλλά αυτό ήταν ξεχωριστό ψωμί. Το πρόσεχαν πάρα πολύ ωραία, γιατί είχε και το κέντημα επάνω και όλα που το έφτιαχνε. Το πρόσεχε πάρα πολύ η μαμά. Και μας έμαθε, από εκεί έμαθα και εγώ και φτιάχνω σήμερα στα εγγόνια μου, στα παιδιά μου, πρώτα τα παιδιά μου και μετά ήρθαν και τα εγγόνια και το χαίρονται όλοι αυτό. Και μου λέει τώρα η εγγονή μου: «Γιαγιά, ακόμα κρατάς το παλιό έθιμο;». Και της λέω: «Ως πότε θα ζω, εγώ θα το φτιάχνω». Και αυτή χαίρεται. Και με προσέχει πάρα πολύ όταν το φτιάχνω, είναι εκεί, θέλει να το βλέπει.

Πώς είναι η διαδικασία;

Για να το κάνεις αυτό; Θέλει καμιά ώρα, το θέλει.

Πώς είναι; Δηλαδή...

Πώς είναι;

Ναι. Τι υλικά, ποια είναι τα βήματα δηλαδή;

Είναι από την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, την φτιάχνουμε την Πρωτοχρονιά. Από την παραμονή έχουμε έτοιμο, έχει κάνει έτοιμο το προζύμι. Το αναπιάνουμε το προζύμι, υπάρχει ξινό προζύμι που έχει μαγιά από πιο μπροστά. Αυτό το ξαναφτιάχνει, το ζυμώνει και το φτιάχνει το απόγευμα, για να είναι πολύ φρέσκο την ημέρα της Πρωτοχρονιάς. Δεν το κάνει από το πρωί, το κάνει από το αυτό. Αυτό γίνεται πάρα πολύ ωραίο το ψωμί, γιατί το ζύμωνε δύο φορές, το πρόσεχε πάρα πολύ. Και εμείς που ήμασταν πιο μικρά τα παιδιά, καθόμασταν και την κοιτάζαμε και μας έλεγε: «Θέλετε και εσείς να βάλτε κάτι, τι θέλετε να βάλτε;» Μας έδινε λίγο ζυμάρι στα χέρια και φτιάχναμε και εμείς κάτι απάνω και το κολλούσε απάνω στην κουλούρα. Ναι, το έφτιανε έτσι σε ένα μεγάλο ταψί και το έβαζε εκεί πέρα να γίνει, να γίνει καλά και μετά το έψηνε. Αυτό ήτανε το πιο ωραίο για μας τα παιδιά, που είχαμε μεγάλη χαρά που μας έπαιρναν, πηγαίναμε όλη η οικογένεια στην εκκλησία και γυρίζαμε όλοι πάλι παρέα να πάμε στο σπίτι. Και το συνεχίζουμε και ακόμα. Εγώ προσωπικά στο σπίτι μου το συνεχίζω, για να μαθαίνουν και τα εγγόνια μου, τα παιδιά μου βέβαια το ήξεραν και το ξέρουνε, αλλά τώρα πρέπει να μάθουν και τα εγγόνια μου για αυτό το έθιμο, να ξέρουν κάτι, ας μην το φτιάξουν, αλλά πάντως να ξέρουνε. Γιατί συνήθως η νεολαία σήμερα δεν κάθεται να ασχοληθεί με αυτά.

Ωραία, σε ευχαριστώ πάρα πολύ για όσα μοιράστηκες μαζί μας.

Να 'σαι καλά, Αλεξάνδρα μου, ευχαριστώ και εγώ, μου άρεσε αυτό που ανοίξαμε μία ωραία συζήτηση, μου άρεσε πάρα πολύ.

Ελπίζω να συνεχίσεις τα έθιμα και να τα μεταφέρεις και σε άλλους.[00:30:00]

Μέχρι στιγμής, ναι.