[00:00:00]Καλημέρα.

Καλημέρα.

Ονομάζεσαι;

Ελισάβετ Ροδοπούλου.

Ωραία, ονομάζομαι Πλούμης Κωνσταντίνος, είμαι ερευνητής στο Istorima, σήμερα 13 Σεπτεμβρίου 2023 βρισκόμαστε μαζί με την Ελισάβετ στο κέντρο της Αθήνας και σήμερα θα μιλήσουμε για το επάγγελμα, ας πούμε, της Ελισάβετ. Η Ελισάβετ είναι τρίτη γενιά υφάντρια, λοιπόν, ασχολείται με την υφαντική και με την παραδοσιακή υφαντική, πιο συγκεκριμένα. Και σήμερα θα μιλήσουμε ακριβώς για όλο αυτό το κομμάτι, για την υφαντική, τι είναι η υφαντική, τι είναι η τσακώνικη υφαντική στην οποία ειδικεύεσαι, ας πούμε. Και κατά πόσο σήμερα είναι βιώσιμο όλο αυτό το κομμάτι. Λοιπόν, οπότε θα ξεκινήσουμε, ρωτώντας σε ποια είναι η σχέση σου σήμερα με την υφαντική και με ποιο είδος υφαντικής ασχολείσαι;

Πρώτα απ' όλα χαίρομαι πάρα πολύ για τη γνωριμία και που θα μοιραστούμε αυτές τις πληροφορίες μαζί. Ασχολούμαι λοιπόν με την τσακώνικη υφαντική κι όπως ανέφερες πριν είμαι τρίτης γενιάς υφάντρια. Η τσακώνικη υφαντική αναφερόμαστε σε τα ταπητουργία. Βρισκόμαστε στην περιοχή λοιπόν της Τσακωνιάς. Η υφαντική γενικότερα είναι μια πανάρχαια τέχνη στην Ελλάδα. Ξακουστή από τα ομηρικά χρόνια και την Πηνελόπη, όπου η υφαντική λοιπόν είναι η τέχνη της ύφανσης με νήματα, ίνες ή ακόμα και με άλλα υλικά. Ένας κλάδος της υφαντουργίας είναι και η ταπητουργία, για την οποία θα συζητήσουμε σήμερα.

Πώς ξεκίνησε αυτή η σχέση σου με την υφαντική;

Η υφαντική μάλλον με βρήκε, δεν βρήκα εγώ την υφαντική, γιατί υπήρχε πάντα στην οικογένειά μου. Το οικογενειακό εργαστήριο είναι από το 1948, επομένως μεγάλωσα μέσα σε νήματα. Ο αργαλειός και το χτένι ήταν στην καθημερινότητά μου μία εικόνα που έβλεπα συνέχεια. Η γιαγιά μου, η Αγγελική Ψαρολόγου, η πρώτης γενιάς υφάντρια, η οποία μετέδωσε τη γνώση της στη μητέρα μου, τη δεύτερη γενιά, Θωμαή Ψαρολόγου-Ροδοπούλου, είχε πάντα λοιπόν η μαμά μου ένα εργαστήριο στο σπίτι, όπου για μένα ήταν σαν παιχνίδι για να περνάω χρόνο μαζί τους, το να μάθω να υφαίνω. Το θεωρούσα λοιπόν αναπόσπαστο κομμάτι της παράδοσής μας και του εαυτού μου φυσικά εφόσον ήταν στην καθημερινότητά μου.

Οπότε ήρθε φυσικά.

Ήρθε πολύ φυσικά. Δεν το επιδίωξα να τον μάθω. Δεν γινόταν και να μην τον μάθω όμως.

Και ήταν μέρος της οικογενειακής παράδοσης. Δηλαδή η οικογένειά σου ασχολιόταν με-

Ασχολείται από το 1948 έως σήμερα, που έχω πάρει εγώ τη σκυτάλη πλέον. Ναι, ασχολούμαστε. Πάντα υπήρχε το οικογενειακό εργαστήριο. Παράλληλα αυτά, βιοποριστικά, είναι δύσκολο να στηριχτείς. Γενικότερα η χειροτεχνία στην Ελλάδα έχει περάσει πολλά σκαμπανεβάσματα μέσα στα χρόνια.

Θα το δούμε και στη συνέχεια. Θα το δούμε και στη συνέχεια

Θα το πούμε. Άρα ήταν μία δεύτερη απασχόληση για μένα. Παρ' όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια επιδιώκω να είναι αποκλειστικά η ασχολία μου η υφαντική.

Ωραία. Αναφέρθηκες στην τσακώνικη υφαντική, την περιοχή της Τσακωνίας. Ποια ήταν η σχέση της περιοχής που μεγάλωσες, κατάγεσαι, με την υφαντική;

Η Τσακωνιά γενικότερα έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ως περιοχή και πολύ πλούσια πολιτιστική κληρονομιά. Πέραν της τσακώνικης διαλέκτου, τον δαιδαλώδη χορό, που είναι γνωστός σε όλη τη χώρα, έχει την παραδοσιακή της φορεσιά και την υφαντική, η οποία ξεκίνησε στα τέλη του 18ου αιώνα, σύμφωνα με μαρτυρίες που έχουν καταγραφεί από την Πολυξένη Δούνια, η οποία επέστρεψε στην περιοχή του Λεωνιδίου από τη Μικρά Ασία, φέρνοντας  μαζί της την τέχνη της υφαντικής. Εκεί λοιπόν μετέδωσε τις γνώσεις της, τον 18ο αιώνα αναφέρομαι, στις συμπατριώτισσές της, με αποτέλεσμα η οικιακή τέχνη της υφαντικής να πάρει μορφή βιοτεχνίας και να είναι και επαγγελματική δραστηριότητα για τις γυναίκες της Τσακωνιάς.

Οπότε πηγαίνουμε αρκετούς αιώνες πίσω, δύο και πλέον αιώνες πίσω, που έχει ριζώσει το συγκεκριμένο, η συγκεκριμένη πρακτική.

Ακριβώς. Τέλη του 18ου αιώνα.

Οπότε, για αυτόν τον λόγο, μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει και μια ιδιαιτερότητα όσον αφορά την τσακώνικη υφαντική, δηλαδή ότι η περιοχή είχε αναπτύξει ένα δικό της τρόπο ύφανσης; Ποιος είναι αυτός;

Η τσακώνικη υφαντική, αυτό που την ξεχωρίζει είναι τόσο ο τρόπος όσο και τα μέσα κατασκευής των κιλιμιών. Η τσακώνικη υφαντική έχουμε επιτοίχιο πλέον, μεγάλους, επιτοίχιους αργαλειούς, όπου υφαίνουμε με βαμβακερό στημόνι και μάλλινα νήματα, μας δίνει τη δυνατότητα ο σχεδιασμός του αργαλειού στο εργαστήριό μας, μας δίνει τη δυνατότητα να έχουμε απεριόριστο μήκος. Είναι μονοκόμματες [00:05:00]δημιουργίες που φέρουν το ίδιο σχέδιο και στις δύο πλευρές. Αυτό από μόνο του κάνει ξεχωριστή τη συγκεκριμένη μέθοδο ύφανσης.

Λέμε για την ύφανση και την υφαντική, αλλά να πούμε και το τι είναι η ύφανση, τη διαδικασία, ας πούμε, η οποία ακολουθάτε, γιατί είναι κάτι το οποίο σήμερα δεν είναι πλέον ευρέως γνωστό, δεν έχει κάθε σπίτι έναν αργαλειό για να μπορούν τα παιδιά να έχουν εικόνες της διαδικασίας. Οπότε μπορείς να μας πιάσεις τη διαδικασία της ύφανσης από την αρχή μέχρι να το βγάλουμε το χαλί, το κιλίμι, το προϊόν;

Αναφερόμαστε σε πολύ διαφορετικές διαδικασίες, γιατί γενικότερα από την επεξεργασία της πρώτης ύλης μέχρι την υλοποίηση και το τελικό αποτέλεσμα ενός κιλιμιού είναι πολλές χρονοβόρες διαδικασίες και διαφορετικές εργασίες μεταξύ τους. Όσον αφορά την επεξεργασία των νημάτων, επειδή η τσακώνικη υφαντική έχει βαμβακερό στημόνι, ουσιαστικά πλαισιώνεται από στημόνι. Ο καμβάς, αν μου επιτρέπεις να το πω έτσι, είναι βαμβάκι και πάνω σε αυτό περνάμε τα νήματά μας, το υφάδι μας, που είναι μάλλον πρόβια νήματα. Η διαδικασία, λοιπόν, της επεξεργασίας του νήματος ξεκινάει πρώτα απ' όλα με τα πρόβια νήματα, τα οποία όλα έχουν μία σειρά. Δηλαδή, κουρεύουμε πρώτα απ' όλα τα γιδοπρόβατα, παίρνουμε το μαλλί, προχωράμε στο καθάρισμα ουσιαστικά και στο βράσιμο στα καζάνια για να μπορέσει να καθαριστεί το νήμα, προτού το επεξεργαστούμε. Το ξάνουμε, είτε με τα χέρια, είτε με λανάρια, που είναι ειδικά εργαλεία για καθαρισμό του νήματος, του μάλλινου νήματος. Μετέπειτα έρχεται το γνέσιμο στη ρόκα, το οποίο παλιότερα ήταν μια εξίσου χρονοβόρα διαδικασία. Σήμερα εμείς το έχουμε αντικαταστήσει με τον τροχό γνεσίματος για να κερδίζουμε ουσιαστικά χρόνο. Στο ενδιάμεσο, φυσικά, προτού τα νήματα τοποθετηθούν στην ανέμη για να μπορέσουμε να πάρουμε τις θηλιές με τα χρωματιστά μας νήματα, τα βάφουμε και τα βάφουμε φυτικά. Το οποίο από μόνο του είναι ένας διαφορετικός κόσμος, γεμάτος όμορφες εκπλήξεις. Οι φυτικές βαφές και αυτές η ιστορία δείχνει ότι οι πατροπαράδοτες συνταγές ερχόντουσαν από τις παλαιότερες γενιές και μετέδιδαν στην επόμενη, πώς μπορούν να βάψουν με φυτά, με φύλλα, με κορμούς, ρίζες. Προτού λοιπόν προετοιμάσουμε τον αργαλειό μας, είναι η διαδικασία του ιδιάσματος, το στήσιμο λοιπόν του στημονιού επάνω στον αργαλειό. Αναφερόμαστε σε έναν επιτοίχιο αργαλειό με μεταλλικούς δοκούς, οριζόντιους, επάνω και κάτω.

Και μετά μπαίνει η διαδικασία της ύφανσης...

Ναι, τοποθετούμε λοιπόν τα νήματα. Το ιδίασμα από μόνο του είναι μια δύσκολη διαδικασία, γιατί όταν αναφερόμαστε σε κιλίμια, σκέψου ότι για να γίνει παράδειγμα ένα κιλίμι 2 μέτρα φάρδος, επειδή η ύφανση στον κάθετο, μιλάμε πάντα για όρθιο αργαλειό, η ύφανση γίνεται ανά ζευγάρια, μπορεί να χρειάζεται να στήσουμε 240 ζευγάρια. Από μόνο του, λοιπόν, απαιτεί πολύ χρόνο η προετοιμασία. Όταν είναι πλέον έτοιμο, ξεκινάμε αναλόγως με το σχέδιό μας το κομμάτι της ύφανσης.

Εσύ επιλέγεις σήμερα να ακολουθήσεις αυτή την παραδοσιακή εργασία;

Έχουμε επιστρέψει, ναι. Σήμερα έχουμε επιστρέψει στο να ακολουθούμε παραδοσιακές μεθόδους ύφανσης, γιατί θεωρούμε ότι όλο αυτό από μόνο του μας φέρνει πιο κοντά στο τελικό μας αντικείμενο και ότι έχει εξίσου σπουδαιότητα η κάθε μία διαδικασία.

Πόσο εύκολη ή δύσκολη είναι αυτή η διαδικασία; Γιατί μου περιέγραψες πάρα πολλά στάδια, φαντάζομαι το κάθετο σημαίνει και πιο δύσκολο, ώστε να μπορέσεις να διαχειριστείς όλο το υλικό. Πόσο εύκολη ή δύσκολη είναι αυτή η διαδικασία;

Είναι πολύ δύσκολη και κοπιαστική. Τα μέσα κατασκευής της τσακώνικης υφαντικής που τη χαρακτηρίζουν και την κάνουν ξεχωριστή είναι ότι δουλεύουμε δια των δακτύλων με ένα και μοναδικό εργαλείο, το χτένι. Το χτένι είναι ένα ξύλινο εργαλείο με μεταλλικές προεξοχές που βοηθάει να γίνει κρουστή η ύφανση. Δεν έχουμε κανένα άλλο εργαλείο. Από μόνο του, λοιπόν, αυτό απαιτεί πολύ χρόνο για να ολοκληρωθεί. Ένα τετραγωνικό, παράδειγμα, ένα τετραγωνικό μέτρο ύφανσης μπορεί να χρειαστεί 12 με 15 ημέρες. Αυτό έχει να κάνει φυσικά και με το σχέδιο, την περιπλοκότητα του σχεδίου. Από μόνο του όμως δείχνει και την αξία του τελικού αντικειμένου και γι' αυτό μπορεί να περάσει από γενιά σε γενιά. Δηλαδή, τα υφαντά είναι υφαντό κιλίμι, μπορεί να ζήσει πάνω από μία ζωή.

Μου είχες πει μάλιστα ότι η [00:10:00]γιαγιά σου δεν ήθελε να διδάξει τη μαμά σου την τέχνη, γιατί κάνει κακό και στο σώμα το όλο ζήτημα.

Η γιαγιά μου παρόλο που είχε 50 μαθήτριες, γιατί εκείνη την εποχή ήταν σημαντικό για τις γυναίκες της περιοχής να μάθουν να υφαίνουν και να ασχοληθούν ως επαγγελματική δραστηριότητα με την ύφανση, παρ' όλα αυτά, επειδή είναι όντως κουραστικό και για το σώμα, η γιαγιά μου ειδικά εκείνη την εποχή που αποσκοπούσε σε πιο εύκολη επαγγελματική αποκατάσταση θεωρούσε ότι καλό είναι να το έχει σαν ερασιτεχνική, σαν χόμπι, αν μου επιτρέπεται, παρά ως κυρία ασχολία. Παρ' όλα αυτά, όμως, το μεράκι της μαμάς μου, νομίζω, τα κέρδισε όλα, γιατί είχε πάντα μία δεύτερη δουλειά για να μπορεί να βγάζει τα προς το ζην, αλλά η αγάπη της για την ύφανση δεν τη θυσίασε ποτέ. Είναι και ήταν πάντα εκεί για αυτήν ο αργαλειός και τα νήματά της.

Παρόλο που ήταν όντως κάτι δύσκολο και κουραστικό και σωματικά επίπονο.

Δεν σε αφήνει η αγάπη σου για την ύφανση να το καταλάβεις. Ακόμα και όταν είσαι μπροστά στον αργαλειό και υφαίνεις και νιώθεις το σώμα σου κουρασμένο, η ψυχή σου είναι τόσο γεμάτη που το καταλαβαίνεις εκ των υστέρων. Όταν πας να σηκωθείς από τον αργαλειό και πλέον πονάει όλο σου το κορμί, αλλά σε συνεπαίρνει. Είναι τόσο μαγικός ο κόσμος που μόνο αν ασχολείσαι με χειροτεχνίες γενικότερα μπορείς να καταλάβεις αυτήν την αγάπη.

Είπες πριν ότι η γιαγιά σου δίδασκε σε 50 μαθήτριες την τέχνη. Οπότε μπορούμε να πούμε ότι η περιοχή αυτή ζούσε από τα υφαντά, ζούσε από την υφαντική; Ήταν κάτι το οποίο εξαρτιόντουσαν από αυτό;

Ήταν πολύ γνωστό στην περιοχή η επαγγελματική δραστηριότητα της ύφανσης τσακώνικων κιλιμιών. Ακόμα και πολύ πριν τη γιαγιά μου, όπως ανέφερα πριν, η Πολυξένη Δούνια, τον 18ο αιώνα, μεταδίδοντας τις γνώσεις της για την ύφανση στις συμπατριώτισσές της, έφτιαξε τότε βιοτεχνία παραγωγής κιλιμιών. Πράγμα που δείχνει ότι υπήρχε ενδιαφέρον και ότι όντως μπορούσαν να στηριχτούν σε αυτό. Μέσα στα χρόνια όμως νομίζω ότι αλλάζοντας και η λογική και τα θέλω πλέον της κοινωνίας, ψάχναμε πιο εύκολες δουλειές με λιγότερο κόπο, με περισσότερο κέρδος και η χειροτεχνία δεν μπορεί να μπει σε αυτά τα πλαίσια ακόμα και σήμερα.

Ωραία. Οπότε εσύ μεγάλωσες σε όλο αυτό το περιβάλλον με τη σημασία που είπαμε, που έχει και για την περιοχή και για τις γυναίκες και όλα αυτά η υφαντική. Πώς εξελίχθηκε η δικιά σου σχέση, από μικρό κοριτσάκι ποια ήτα τα επόμενα στάδια;

Εγώ τελειώνοντας το σχολείο… Φυσικά η υφαντική ήταν κάτι που πάντα είχα. Όπως σου ανέφερα και πριν ξεκίνησα να υφαίνω από τότε που ήμουν 5 χρονών, για να περνάω χρόνο με τη γιαγιά μου και με τη μαμά μου. Έφτιαχνα πράγματα αλλά ποτέ δεν είχα σκεφτεί ότι μεγαλώνοντας αυτό θα είναι η επαγγελματική μου δραστηριότητα. Τελειώνοντας λοιπόν το σχολείο σπούδασα συντήρηση και αναπαλαίωση ιστορικών και παραδοσιακών κτηρίων, που πάλι δείχνει μέσα μου την αγάπη της παράδοσης με το σήμερα. Μπορώ να σου πω ότι η απασχόλησή μου σε αυτό το κλάδο με βοήθησε πάρα πολύ και με γέμισε εφόδια για την τωρινή μου επαγγελματική δραστηριότητα ως υφάντρια, γιατί μέσα από την ιστορία τέχνης, από τις μεθόδους αποτύπωσης, σχεδιασμού, πρακτικές διακόσμησης, εμπλούτισα πολύ την ανάγκη μου και με βοηθάει ακόμα δηλαδή και σήμερα πολύ στην υφαντική. Όταν μέσα στα χρόνια θεωρούσα ότι ήταν πλέον χρέος μου όχι απλά να μην αφήσω την οικογενειακή μας παράδοση, αλλά να την εξελίξω και να τη γνωστοποιήσω στο κοινό, γιατί για πολλά χρόνια η τσακώνικη υφαντική έχει σταματήσει. Ήμασταν και είμαστε και το μοναδικό εργαστήριο στην περιοχή που έχει επαγγελματική δραστηριότητα τα υφαντά. Έψαχνα λοιπόν τρόπους, πώς θα το φέρω λίγο πιο κοντά στο σήμερα. Το 2018 ήρθα από τη Γερμανία στην Αθήνα, για να πάω στη σχολή Ασκαρδαμυκτί, στο κέντρο δια βίου μάθησης με πολύ ωραία τμήματα χειροτεχνίας, ούτως ώστε να συνδυάσω την υφαντική με δερματοτεχνία, να μπορώ να δημιουργήσω μικρότερης κλίμακας αντικείμενα, που θα έχουν στοιχεία τσακώνικης υφαντικής και θα συνδυάζονται με υλικά λίγο πιο εύκολα στην καθημερινότητα και πιο γνωστά στο κοινό. Εκεί δημιούργησα και την πρώτη μου κολεξιόν με τσάντες και μικροδιακοσμητικά αντικείμενα, που είχαν ως στοιχείο την τσακώνικη υφαντική, που έως σήμερα αυτό που μας [00:15:00]χαρακτηρίζει κυρίως είναι το κομμάτι της ταπητουργίας και των κιλιμιών.

Γιατί επέλεξες να ασχοληθείς συγκεκριμένα με αυτό το κομμάτι;

Με την υφαντική; Νομίζω ότι σχετίζεται πολύ και η προηγούμενη ερώτηση που σου είπα ότι η υφαντική με επέλεξε. Ήταν μεγάλο για μένα πλεονέκτημα το γεγονός ότι είχα μεγαλώσει μέσα στα νήματα και ο αργαλειός ήταν ένα δικό μου κομμάτι. Όπως κάθε οικογένεια έχει τις δικές της παραδόσεις και τα έθιμά της, αντίστοιχα εμείς είχαμε την υφαντική. Αυτό λοιπόν, πέραν της αγάπης μου, μου είχε κάνει πολύ έντονη την ανάγκη της διάδοσης στο ευρύτερο κοινό της τσακώνικης υφαντικής, γιατί αλλιώς ένιωθα ότι θα χαθεί. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολύ αξιόλογες προσπάθειες και στην περιοχή και μέσα από εθελοντικές δράσεις και του εργαστηρίου μας και από το αρχείο της Τσακωνιάς, να μάθουν και μικρότερες γενιές την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου της Τσακωνιάς και να μην χαθεί μέσα στον χρόνο.

Οπότε δεν το έβλεπες μόνο σαν μία επαγγελματική προοπτική, αλλά σε ενδιέφερε και το κομμάτι της διατήρησης της παράδοσης και της συνέχισης και της εξέλιξης της παράδοσης;

Κυρίως θα σου έλεγα ότι με ενδιαφέρει αυτό το κομμάτι και γι' αυτό προσπαθούμε με πολλές εθελοντικές δράσεις να διαδώσουμε την τσακώνικη υφαντική, γιατί η εμπορική δραστηριότητα δεν μπορεί να αποφέρει τις... να καλύψει, συγγνώμη, τις ανάγκες του σήμερα. Είναι πολύ δύσκολο να είσαι ελεύθερος επαγγελματίας στην Ελλάδα του σήμερα και πόσο μάλλον όταν το αντικείμενο που προσπαθείς να προωθήσεις στο κοινό σχετίζεται με τη χειροτεχνία και με ένα τόσο ιδιαίτερο κομμάτι όπως το χειροποίητο χαλί.

Αυτή ακριβώς ήταν η επόμενη ερώτηση που θα σου έκανα, το πόσο εύκολο είναι να ασχοληθείς γενικότερα με μια τέχνη επαγγελματικά το 2023. Ποιοι είναι οι πιο σημαντικοί παράγοντες, οι οποίοι σε δυσκολεύουν ή σε αποθαρρύνουν ή και τότε, γιατί τώρα μπορεί να είναι κάτι διαφορετικό, τότε ας πούμε έβλεπες και έλεγες αυτό είναι δύσκολο, αυτό με δυσκολεύει ας πούμε, μου είναι εμπόδιο στην επαγγελματική μου εξέλιξη;

Θα σου έλεγα ότι υπάρχουν τόσες πολλές δυσκολίες που γίνεται τώρα μέσα στο μυαλό μου ένα κομφούζιο με το όλα όσα βλέπεις, όταν προσπαθείς να βγεις στην αγορά εργασίας, προωθώντας χειροποίητες δημιουργίες στην Ελλάδα. Είναι πολύ δύσκολο, ιδιαίτερα στη δική μας περίπτωση, επειδή ήμασταν πάντα μια ιδιωτική προσπάθεια. Από το 1948, λοιπόν, όπου ξεκίνησε το εργαστήρι από τη γιαγιά μου μέχρι και σήμερα, δεν υπήρχε κάποια οικονομική ενίσχυση. Ήταν πάντα ό,τι μπορούσαμε εμείς, που αυτό από μόνο του έναν ελεύθερο επαγγελματία στην Ελλάδα τον δυσκολεύει. Όταν λοιπόν έχεις και ένα αντικείμενο που δεν είναι γνωστό, που δεν είναι είδος πρώτης ανάγκης και είναι και χειροποίητο, αυτόματα το κάνει ακόμα πιο δύσκολο. Πιο πολύ θα έλεγα ότι από πείσμα και επιμονή από γενιά σε γενιά και βλέποντας και με πόση αγάπη και η μητέρα μου το προσπαθούσε και δεν το άφησε, δεν την τρόμαξε. Το ήθελε και το συνέχισε. Αυτό μου το μετέδωσε και εμένα. Και αυτό νομίζω ότι και μέχρι σήμερα είναι και η κινητήρια δύναμή μας. Η επιμονή και η υπομονή.

Εσύ μικρή, που ασχολιόσουν με αυτά, πώς σε αντιμετώπιζε ο κοινωνικός σου περίγυρος, δηλαδή σε βλέπανε, παίζανε κι αυτοί μαζί σου, σε βλέπανε ως κάτι πιο ιδιαίτερο, γιατί είναι ένα παιχνίδι το να κάθεσαι να ασχολείσαι με την υφαντική κι αυτό το οποίο δεν είναι συνηθισμένο σε παιδάκια. Πώς ήταν όλο αυτό;

Μεγάλωσα σε μια γενιά που προσπαθούσαμε να κόψουμε οποιοδήποτε θεσμό με την παράδοση και με το παρελθόν. Και αυτό δυστυχώς το βλέπουμε ακόμα και σήμερα μέσα από κλειστά μπαούλα, που είναι γεμάτα υφαντά και τα έχουμε κρυμμένα, γιατί δεν θέλουμε να τα δείξουμε. Θέλουμε στο σπίτι μας να έχουμε μοντέρνα αντικείμενα. Μέσα από κατεστραμμένους αργαλειούς, που χάθηκαν στον χρόνο. Μέσα από ξεχασμένες ιστορίες που άκουγες από τη γιαγιά, ότι ξαφνικά θέλαμε να έχουν εκμοντερνιστεί όλα. Που στη δική μου εποχή ήταν δύσκολο να καταλάβω τη σπουδαιότητα της οικογενειακής παράδοσης και ήταν δύσκολο να γίνει αποδεκτή. Ευτυχώς, και χαίρομαι πάρα πάρα πολύ για αυτό, βλέπω πως σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει, έχουμε επιστρέψει στο να ενδιαφερόμαστε, να μάθουμε ποιοι είναι οι θεσμοί μας με τις προηγούμενες γενιές, τι μας ενώνει και τι μπορούμε να επαναφέρουμε. Και αυτό είναι πολύ αισιόδοξο για το μέλλον.

Αναφέρεις δηλαδή ότι τα προηγούμενα χρόνια υπήρξε μια [00:20:00]απαξίωση.

Ακριβώς, ακριβώς, ναι. Ειδικά τα υφαντά τα θεωρούσαμε ξεπερασμένα, παλαιομοδίτικα. Χαρακτηριζόσουν αρνητικά, εάν έχεις στο σπίτι σου οτιδήποτε σχετιζόταν με την παράδοση και φυσικά και με την τσακώνικη υφαντική.

Αυτό όμως δεν σε επηρέασε καθόλου από το να ασχοληθείς εσύ η ίδια, γιατί είσαι, ανήκεις σε αυτή τη γενιά η οποία έζησε όλη αυτή τη μετάβαση από το παραδοσιακό στο μοντέρνο, ας πούμε. Δεν σε απέτρεψε από το να ασχοληθείς με όλο αυτό.

Νομίζω ότι όταν αγαπάς κάτι πραγματικά και είσαι προσηλωμένος στον στόχο σου, τίποτα δεν μπορεί να σε αποτρέψει. Επομένως, δεν υπήρχε η περίπτωση να θυσιάσω όλη αυτή την ιστορία και την αγάπη για την υφαντική σε σχέση με το αν θα ήμουν η δακτυλοδεικτούμενη, πόσο μάλλον όταν μέσα από τις εμπειρίες μου και τα διάφορα περάσματα στο εξωτερικό που έκανα, έβλεπα ότι υπάρχει κοινό που αγαπάει την παράδοση, αλλά ενδεχομένως να μην είχα βρει το σωστό κοινό.

Η αναβίωσή τους πότε ξεκίνησε, για ποιον λόγο ξεκίνησε, γιατί πράγματι τα τελευταία χρόνια είναι ένα γεγονός ότι όντως η νέα γενιά γυρίζει προς τις παραδόσεις, γυρίζει προς τις ρίζες, όσον αφορά τη μουσική, όσον αφορά τις τέχνες, τον πολιτισμό. Πού το αποδίδεις εσύ που ζεις και μέσα στο ευρύτερο περιβάλλον;

Θα έλεγα ότι η αντίληψη πλέον των νέων ανθρώπων είναι πολύ διαφορετική. Κοιτάμε λίγο μακροπρόθεσμα. Δεν ψάχνουμε τόσο το εύκολο και το γρήγορο. Θέλουμε να επενδύσουμε σε κάτι που θα μείνει σε σταθερές αξίες. Και έτσι ανακαλούμε στις μνήμες μας τι μπορεί να μας συνδέσει με το παρελθόν. Ο καθένας μας έχει μία ιστορία από τις προηγούμενες γενιές και με βάση αυτό αρχίζει πλέον και το φέρνει στο σήμερα.  

Θεωρείς παίζει, έπαιξε ρόλο και η οικονομική κρίση η οποία έτσι άλλαξε λίγο κάποια πράγματα για το πώς βλέπουμε τα έτοιμα και όλα αυτά τα οποία είχαμε συνηθίσει μέχρι τότε;

Σίγουρα, σίγουρα έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο η οικονομική κρίση και παραμένει να παίζει πολύ μεγάλο ρόλο και πιστεύω ότι θα είναι και στην πορεία. Θα είναι γνώμονας για εμάς, ό,τι έχουμε περάσει τα σκαμπανεβάσματα από το πολύ εύκολο στο χρονοβόρο, για να προχωρήσουμε στο μέλλον και έχει να κάνει με την αντίληψη γενικότερα των πραγμάτων. Αφιερώνουμε περισσότερο χρόνο, συνεπάγεται έχουμε καλύτερο αποτέλεσμα, είναι πιο σταθερό. Είναι διαφορετική η αντίληψη της νέας γενιάς κι αυτό είναι πολύ αισιόδοξο.

Όσον αφορά τη τσακώνικη υφαντική, έχεις δει ότι υπάρχει ας πούμε μια –κόλλησα κι εγώ τώρα– μια αναβίωση, ας πούμε, στο συγκεκριμένο κομμάτι, εκτός από τη δικιά σου ενασχόληση;

Μέσα στα χρόνια και μέσα από τις εθελοντικές δράσεις που κάνουμε από το εργαστήριό μας για την ανάδειξη της υφαντικής, έχουμε δει ότι έχουν τρέξει πάρα πολύ ωραία προγράμματα. Το αρχείο της Τσακωνιάς για παράδειγμα, από το 2016 και μετά, διδάσκει τσακώνικη υφαντική στα παιδιά, σε μικρά παιδιά της περιοχής, για να καταφέρουν να μάθουν την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου. Γενικότερα στην υφαντική, όχι μόνο στην τσακώνικη υφαντική, πλαισιώνεται πλέον...

Πες μας για το αρχείο. Το αρχείο της Τσακωνιάς. Είναι μια προσπάθεια έτσι η οποία…

Το αρχείο της Τσακωνιάς, ναι, είναι μια προσπάθεια ενός συλλόγου, όπου καταγράφει δρόμενα και ήθη και έθιμα της περιοχής, με σκοπό να συνδέσει την παράδοση της Τσακωνιάς, να μάθει ο κόσμος γι' αυτό και την ανάδειξη και τη διατήρηση.

Είναι κάτι σημαντικό, έτσι και για σένα προσωπικά, το να μπει και η τέχνη σου και να συμβάλλει στη τέχνη σου σε όλα αυτά, στην προσπάθεια το να έρθει ο κόσμος πιο κοντά με την παράδοση και με τις ρίζες του;

Εννοείται, εννοείται. Μα είναι ένας κι από τους πρώτους λόγους που ήθελα να ασχοληθώ με την υφαντική, στο να μη χαθεί μέσα στα χρόνια όλο αυτό.

Μου ανέφερες πιο πριν για το εξωτερικό ότι έχεις πάει στο εξωτερικό και είχες δει, υπάρχει ζήτηση, υπάρχει πέραση των παραδοσιακών ελληνικών προϊόντων στο εξωτερικό;

Θα έλεγα ότι το αγοραστικό κοινό, τουλάχιστον του δικού μας εργαστηρίου, είναι κυρίως ξένοι. Έχουν διαφορετικό τρόπο προσέγγισης.

Ναι, για ποιους λόγους συμβαίνει αυτό; Γιατί να... Φαντάζομαι παραδοσιακή τέχνη ελληνική, ας πούμε, πιο λογικό είναι ένας Έλληνας να είναι πιο κοντά και αισθητικά και από άποψη σημασίας. Αλλά για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό;

Επειδή το κιλίμι δεν είναι ένα είδος πρώτης ανάγκης, στην Ελλάδα πιστεύω ότι περισσότερο σκεφτόμασταν τουλάχιστον μέχρι τώρα κάτι πιο εύκολο, γρήγορο και οικονομικό. Όταν επενδύεις ένα [00:25:00]ποσό, το οποίο δεν είναι ακριβό για τον χρόνο που χρειάζεται, γιατί δεν είναι μόνο η ύφανση, απαιτεί πολύ χρόνο και η όλη διαδικασία επεξεργασίας, όπως είπαμε, των υλικών και του στησίματος ενός αργαλειού, αγοράζεις ώρες-

Εργατοώρες.

Εργατοώρες από έναν άνθρωπο που δίνει κομμάτι της ψυχής του σε αυτήν τη δημιουργία. Και ειλικρινά στο λέω, ακόμα και για μένα είναι πολύ σημαντικό αυτό που θα φτιάξουμε ποιος θα το πάρει, γιατί πρέπει να το αγαπήσει εξίσου με εμάς. Το κάθε κομμάτι είναι τόσο ξεχωριστό, περνάς τόσες ώρες που έχει μία ιστορία.

Σου έχει τύχει να μην έχεις δώσει;

Ναι, ναι, ναι, φυσικά!

Για πες!

Όταν έβλεπα ότι το θεωρούσαν κάτι οκ δεδομένο, ένιωθα ότι δεν υπάρχει ο σεβασμός που χρειάζεται πάνω σε ένα αντικείμενο που με ώρες, έχω αναμνήσεις, έχω ιστορίες, έχω μοιράσει τόσες σκέψεις, έχω αφήσει ένα κομμάτι μου. Δεν ήθελα λοιπόν να πάει σε λάθος χέρια, είναι πολύ σημαντικό. Και αντίστοιχα έχω συγκινηθεί πολλές φορές, όταν παίρνουν κάτι και το θαυμάζουν και το αγαπούν και βλέπω ότι από την πρώτη στιγμή υπάρχει ένα δέσιμο, νιώθω κι εγώ έτσι καθησυχασμένη και είναι και πολύ συγκινητικό.

Οπότε προτιμάς να μην το πουλήσεις, ουσιαστικά, να μη βγάλεις τις ώρες σου και το όποιο κέρδος έχεις, προτιμάς να μην το κάνεις αυτό, από το να το δώσεις σε κάποιον ο οποίος, δεν θα πω μεταχειριστεί, θα το έχει, ας πούμε, σαν κάτι το οποίο ήσσονος σημασίας, ας πούμε.

Εννοείται, γιατί κάθε κομμάτι είναι ένα και μοναδικό. Δεν μπορείς να το ξαναφτιάξεις. Όπως και να έχει. Είναι τόσο ιδιαίτερο για σένα. Έχεις δώσει ένα τόσο μεγάλο κομμάτι του εαυτού σου, που αν δεις ότι κάποιος δεν το εκτιμάει, δεν θες να το δώσεις. Και πόσο μάλλον όταν σε αυτό έρχεται και προστίθεται ότι το κέρδος σου δεν είναι μεγάλο. Δεν είναι ότι θα πουλήσεις ένα κομμάτι και τελείωσες, είσαι εντάξει, δεν χρειάζεται να ξαναδουλέψεις. Άρα, για εσένα παίζει πολύ μεγάλο ρόλο και αυτό.

Φαντάζομαι σε κανένα πάρτι, αν πέσει κανένα ποτό, κανένα τσιγάρο στο χαλί, τι γίνεται; Πάνω στο κιλίμι;

Πανικός, είναι σαν να κακομεταχειρίζονται ένα κατοικίδιο. Για εμάς έχει ψυχή. Για εμάς έχει ψυχή. Όλα έχουν τη λύση τους και αυτό είναι και κάτι έτσι που χρησιμοποιώ πάρα πολύ, όταν κάποιον βλέπω ότι θέλει να το αγοράσει και σκέφτεται τι θα προκύψει, ότι όσο είναι καλά τα χέρια μας έχεις και εγγύηση μια ζωή. Γιατί εφόσον το φτιάξανε τα χέρια μας, δεν γίνεται να προκύψει κάτι που δεν θα το ξαναφτιάξουμε.

Αυτό είναι πολύ σημαντικό.

Ναι.

Το ότι έχεις για πάντα, ας πούμε, για πάντα… Ότι ξέρεις ότι ό,τι και να συμβεί έχεις την ασφάλεια ότι θα μπορέσεις να το επιδιορθώσεις και να είναι και σαν καινούργιο.

Εννοείται και κάτι που εμένα μου είχε κεντρίσει πολύ το ενδιαφέρον και αυτό το έφερα και στις δημιουργίες μου και γι' αυτό το μεταδίδω και σε όποιον προσεγγίζει στο να πάρει ένα τσακώνικο κιλίμι. Έχω στο σπίτι μου κιλίμι που το είχε κληρονομιά η γιαγιά μου. Συνεπάγεται ότι αυτό το κιλίμι έχει ζήσει πολλές περισσότερες ζωές από ό,τι θα ζήσω εγώ. Και πόσο σπουδαίο είναι να μπορείς να μεταδώσεις αυτό το κομμάτι στην επόμενη γενιά και να ξέρει ότι έχει κάτι από τους προγόνους.

Ένα παλιό κιλίμι μπορεί να επισκευαστεί; Δηλαδή παλιό εννοώ ένα κιλίμι 100 χρόνων. Γιατί φαντάζομαι ότι το κιλίμι το οποίο έχει κληρονομήσει η γιαγιά σου θα είναι...

Ναι, ναι. Περισσότερο.

Και μπορεί να είναι και αρκετά περισσότερο.

Ναι, ναι.

Λοιπόν, μπορεί στο σήμερα να επιδιορθωθεί;

Εξαρτάται το τι ζημιά έχει πάθει. Γι' αυτό προσπαθούμε να προφυλάξουμε τα τσακώνικα κιλίμια από τον σκόρο, που είναι ο μεγαλύτερος εχθρός του μάλλινου νήματος φυσικά. Χρησιμοποιούμε πρόβιο μάλλινο νήμα γιατί κάνει κρουστή την ύφανση και ο συνδυασμός με το βαμβακερό στημόνι βοηθάει στο να ζήσουν μέσα στα χρόνια πολύ περισσότερο. Εάν έχει γεμίσει σκόρο το κιλίμι, δύσκολα, ενδεχομένως τοπικά να μπορέσει κάπως έτσι να επισκευαστεί. Έχει να κάνει πολύ με το τι ζημιά θα πάθει. Ή όταν έχουμε φυτικές βαφές και αφήνουμε το κιλίμι μας στον ήλιο, εννοείται ότι θα επηρεαστεί, θα ξεθωριάσει. Άρα, αν το προσέχουμε, όπως θα προσέχαμε κάτι που καταλαβαίνουμε ότι έχει αξία, σε φυσιολογικά δηλαδή πλαίσια εννοώ, αυτό εννοείται ότι θα μπορέσει μέσα στα χρόνια να διατηρηθεί και πόσο μάλλον έχω παρατηρήσει –και αυτό ήταν κάτι που πάντα θυμάμαι να το λέει η μαμά μου– ότι όσο πιο πολύ το χρησιμοποιείς, τόσο πιο πολύ ζωντανεύει. Και το βλέπω κι εγώ τώρα και το λέω κι εγώ.

Ωραία. Μέσα σε αυτά τα ωραία τα οποία αναφέρεσαι. Θέλω να πάμε τώρα στο ποια είναι η [00:30:00]κατάσταση σήμερα στην Ελλάδα, όσον αφορά την υφαντική ταπητουργία σε αυτό το οποίο ασχολείσαι. Πρώτα από όλα, σε ένα γενικότερο πλαίσιο και μετά πάμε και στο δικό σου, το πιο ειδικό. Σε ένα γενικότερο πλαίσιο ποια είναι σήμερα η κατάσταση;

Η ταπητουργία, παρόλο που η υφαντική τα τελευταία χρόνια έχει αναδειχθεί πάρα πολύ και βλέπεις πολύ ωραίες προσπάθειες κι από νέους σχεδιαστές στο κομμάτι της μόδας, στα ρούχα, σε αξεσουάρ, σε διακοσμητικές δημιουργίες βλέπεις την ύφανση να κυριαρχεί. Το κομμάτι της ταπητουργίας έχει μείνει πίσω, γιατί δεν υπάρχουν, αντίστοιχα, πολλά εργαστήρια ταπητουργίας. Επομένως, πιστεύω ότι αυτό έχει παίξει πολύ μεγάλο ρόλο ότι δεν έχει πλαισιωθεί σε τέτοιο βαθμό για να καταφέρει να αναδειχθεί πολύ.

Οπότε, ακολουθώντας αυτό που μας λες, ποια είναι η κατάσταση η επαγγελματική και η δικιά σου δραστηριότητα όσον αφορά την υφαντική;

Επαγγελματικά υπάρχουν εργαστήρια τα οποία με εξειδικευμένα προγράμματα σπουδών μαθαίνεις την τεχνική της ύφανσης, που δείχνει ότι ο κόσμος ενδιαφέρεται να μάθει. Το κιλίμι έχει μείνει λίγο πίσω, δηλαδή στον τόπο μας είμαστε το μοναδικό εργαστήριο που έχει εμπορική δραστηριότητα στα κιλίμια. Γιατί το κιλίμι χρειάζεται πολύ χρόνο. Όταν, λοιπόν, παράδειγμα, ένα κιλίμι 2x2, στο οποίο χρειάζεσαι 2,5 μήνες για να το ολοκληρώσεις και χρειάζεσαι και χρόνο για να προετοιμάσεις τα νήματά σου, για να τα βάψεις τα νήματά σου, για να κάνεις το ιδίασμα του αργαλειού και όλα όσα αναφέραμε νωρίτερα. Άρα έχεις αφιερώσει τουλάχιστον 3 μήνες και πωλείται 1.500 ευρώ. Δεν μπορεί να είναι το κύριο εισόδημά σου η υφαντική. Και νομίζω αυτό αποτρέπει πολύ τον κόσμο να καταφέρει να ασχοληθεί επαγγελματικά με την παραγωγή ύφανσης κιλιμιών.

Οπότε είναι δύσκολο να βιοποριστείς αποκλειστικά από αυτό.

Ναι. Έχουν γίνει, πλέον υπάρχουν και αργαλειοί που μέσα από σχεδιαστικά προγράμματα συνδέονται, παράγουν πιο γρήγορα ουσιαστικά κιλίμια. Αλλά είναι μια άλλη διαδικασία. Πολύ όμορφη, μαγική και αυτή, αλλά διαφορετική διαδικασία.

Ακριβώς.

Η τσακώνικη υφαντική η οποία χρησιμοποιούμε μόνο με ένα εργαλείο και γίνεται δια των δάκτυλων, δυστυχώς είναι περιορισμένη λόγω της χρονοβόρας διαδικασίας.

Ακριβώς. Οπότε είναι η επιλογή δικιά σου στο να αφιερωθείς σε αυτή την τέχνη, που δυσκολεύει λίγο τα πράγματα, αλλά δείχνει και το πόσο πολύ το αγαπάς και σε ενδιαφέρει, γιατί παρόλες τις δυσκολίες αυτές εσύ συνεχίζεις, τρώγοντας χρόνο από άλλα πράγματα να ασχολείσαι με αυτό.

Δεν το κάνω τόσο συνειδητά μάλλον, γιατί τώρα που σε ακούω, συνειδητοποιώ ότι είναι πιο δύσκολο.

Όχι, μη σε κάνω εγώ τώρα… Τρίτη γενιά να την χάνουμε από μια συνέντευξη.

Αυτό. Μάλλον δεν γίνεται να το αφήσω. Δεν γίνεται να το αφήσω. Μ' έχει μαγέψει τόσο πολύ, που δεν το καταλαβαίνω όλο αυτό.

Το εργαστήριο δουλεύει;

Το εργαστήριο δουλεύει ασταμάτητα. Δεν έχει σταματήσει ποτέ. Από το 1948 μέχρι σήμερα δεν έχει σταματήσει ποτέ.

Είναι ένα βάρος –εντός εισαγωγικών βάρος– και για σένα το να το αναλάβεις, από την άποψη ότι έχει τόσο δεκαετίες ιστορίας, δεν θα είμαι εγώ ας πούμε αυτή η οποία θα το κλείσει το εργαστήριο. Το έχεις καθόλου στο μυαλό σου αυτό;

Σε αυτό νιώθω πολύ ευγνώμων, γιατί η μαμά μου δεν μου επέβαλε ποτέ να ασχοληθώ με αυτό. Η ίδια συνέχιζε να υφαίνει, γιατί το αγαπούσε. Η γιαγιά μου ύφαινε, γιατί το αγαπούσε. Δεν μου το επέβαλαν ότι ξέρεις είσαι υπεύθυνη, αν κλείσει το εργαστήριο θα χαθεί όλο αυτό. Είχα απλά καταφέρει μέσα στα χρόνια, να υιοθετήσω αυτό το μεράκι, που ήρθε τόσο ομαλά. Ένιωθα μεγαλύτερο βάρος, να σου πω την αλήθεια, όχι για το επαγγελματικό εργαστήριο ως ιδιώτης, αλλά για τη τσακώνικη υφαντική γενικότερα. Και γι' αυτό θέλουμε και συμμετέχουμε σε εθελοντικές δράσεις, γιατί εάν δεν υπάρχουν επόμενες γενιές, είναι κρίμα για τον τόπο μας. Θα χαθεί και είναι τόσο ωραίο να έχουμε κάτι που μας ξεχωρίζει, που αυτό νομίζω σου δίνει πάντα τη δύναμη να προσπαθείς και να προχωράς.

Εσύ επαγγελματικά τώρα σε τι βρίσκεσαι;

Εγώ βιοπορίζομαι από την υφαντική. Αλλάζεις τα πάντα σαν δεδομένα, όταν παίρνεις απόφαση να έχεις ως κύρια απασχόλησής σου κάτι χειροπο[00:35:00]ίητο. Κάνω μαθήματα τσακώνικης υφαντικής και παράλληλα έχω το εργαστήριο, όπου δημιουργούμε μικρής κλίμακας υφαντά και κιλίμια φυσικά. Ασχολούμαι με αυτό και νιώθω και πάρα πολύ χαρούμενη να σου πω την αλήθεια, γιατί κάθε μου μέρα είναι τόσο ξεχωριστή, γεμάτη δημιουργικότητα, γεμάτη χρώματα. Αλλάζεις λίγο τα δεδομένα σου, προσαρμόζεις τις ανάγκες σου σε λιγότερα από αυτό που έχουμε συνηθίσει ή από αυτό το ιδανικό ίσως που η κοινωνία μαθαίνουμε ότι πρέπει να έχουμε, αλλά πληροίς τόσο πολύ δικά σου θέλω και γεμίζεις τόσο πολύ που στο τέλος της ημέρας νιώθεις πανευτυχής.

Αυτό δεν είναι θυσίες. Είναι, δηλαδή, απ’ τη στιγμή που το κάνεις έτσι με τόσο μεγάλη αγάπη και κάνεις τόσο ωραίο, δεν το βλέπεις καν σαν μια θυσία, ας πούμε, ότι κάτι αφήνω.

Όχι, απεναντίας, ναι. Κάθε μέρα είναι καινούρια, γεμάτη δημιουργικότητα. Το αγαπώ. Και γι' αυτό νιώθω και πολύ χαρούμενη και είμαι και νιώθω έτσι πολύ ευλογημένη στο ότι μπορώ να το κάνω αυτό επάγγελμά μου και να είναι έτσι η καθημερινότητά μου.

Μου είχες πει ότι το κάθε χαλί είναι διαφορετικό από το προηγούμενο ή το επόμενο.

Ναι, ναι. Ακόμα και ένα ίδιο σχέδιο να το υφάνουν διαφορετικές υφάντριες, δεν μπορεί να είναι το ίδιο. Θα σου δείξω κάποια στιγμή, αν θέλεις, ένα υφαντό που έχουμε βάλει τα χέρια μας και η γιαγιά και η μαμά κι εγώ. Δεν έχει καμία σχέση. Γιατί και το ίδιο σχέδιο να προσπαθείς να αποτυπώσεις, τα χέρια είναι διαφορετικά. Δίνεις ένα δικό σου κομμάτι, ακόμα και η ταχύτητα που θα το κάνεις, ο τρόπος που θα το κάνεις, σε τι διάθεση είσαι όταν υφαίνεις. Αυτό φαίνεται, αυτό αποτυπώνεται. Επομένως κι αυτό είναι πολύ ωραία ερώτηση, γιατί για οποιονδήποτε θέλει να μάθει να υφαίνει, δεν χρειάζεται να έχει ως γνώμονα τον ανταγωνισμό. Ότι δεν θα μπορώ και πώς, αν θα δει... Είναι κάθε δημιουργία τόσο ξεχωριστή, που υπάρχει χώρος για όλους.

Για όλους. Είναι αυτό κάτι μαγικό, έτσι, το οποίο κι εσένα σε ελκύει σε όλο ζήτημα;

Ναι, ναι, ναι φυσικά.

Ανέφερες πριν ότι διδάσκεις και τσακώνικη υφαντική.

Ναι.

Πού γίνεται αυτό;

Στο Ασκαρδαμυκτί, κέντρο δια βίου μάθησης, που είναι ένας υπέροχος χώρος. Νομίζω τον έχεις επισκεφτεί κιόλας κι έχεις δει πολύ ωραία τμήματα. Μαγεύεσαι γενικότερα με το που μπαίνεις, γιατί αντιλαμβάνεσαι ότι η χειροτεχνία στην Ελλάδα έχει μέλλον, το οποίο συνδυάζεται με το παρελθόν και μπορεί να εξελιχθεί σε κάτι πολύ όμορφο.

Πώς προέκυψες στη ζωή σου;

Όπως σου ανέφερα και πριν, ήθελα να ξεκινήσω μαθήματα δερματοτεχνίας, για να καταφέρω να συνδυάσω τη τσακώνικη υφαντική με ένα υλικό λίγο πιο γνωστό και προσιτό στο κοινό. Εκεί, λοιπόν, έμαθα να φτιάχνω τσάντες, κυρίως δερμάτινες τσάντες, όπου έφτιαχναν υφαντούς ιμάντες ή κάποιες υφαντές λεπτομέρειες.

Και πώς έγινες, πώς παρέμεινες ως καθηγήτρια;

Παρέμεινα στην Ελλάδα, πρώτα απ' όλα. Δεν ξαναέφυγα μετά από αυτό. Μα μπαίνεις και δεν θέλεις να ξαναφύγεις. Προσπάθησα μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια της απασχόλησής μου με την υφαντική να ακολουθήσω εξειδικευμένα προγράμματα σπουδών, ακόμα και για τις φυτικές βαφές, παράδειγμα, όπου τα βιώματα που είχα και όποιες γνώσεις μού είχαν μεταφέρει η γιαγιά μου και η μαμά μου, να το δω σε ευρύτερο πλαίσιο. Αυτό ήρθε πολύ ομαλά και προχώρησε και με τη συνεργασία μας στο Ασκαρδαμυκτί, που όπως βλέπεις αγαπάνε να μεταδίδουν τη γνώση τους.

Οπότε έμεινες-

Έγινα μέλος αυτής της οικογένειας.

Πώς είναι, φαντάζομαι, όχι φαντάζομαι, είναι σίγουρο, είναι καλύτερο διαφορετικό το να εσύ να ασχολείσαι και να φτιάχνεις τα υφαντά από το να διδάσκεις πώς να φτιάχνουν τα υφαντά. Πώς είναι το να είσαι δάσκαλος, πώς το βλέπεις από την πλευρά του δασκάλου όλη αυτή τη διαδικασία;

Η μεταδοτικότητα παίζει πολύ μεγάλο ρόλο. Αυτό που σίγουρα είναι πολύ δύσκολο είναι να ξέρεις ότι αυτό που μεταδίδεις το μεταδίδεις σωστά. Πέραν από τα προγράμματα σπουδών που έχουμε, παράδειγμα, στο Ασκαρδαμυκτί, ακόμα και όταν ένας τουρίστας θα μπει στο εργαστήριό μας, αφιερώνουμε πολύ χρόνο για να του δείξουμε αυτή τη διαδικασία και ίσως αν θελήσει, να πάει στο σπίτι του και να προσπαθήσει να υφάνει. Γιατί ο γνώμονας όλων αυτών είναι να μη χαθεί η τεχνική της ύφανσης. Άρα για μένα παίζει πολύ μεγάλο ρόλο όταν πλέον ως δασκάλα έρχομαι να το μεταδώσω. Θέλω να δώσω το καλύτερο του εαυτού μου, να μην αφήσω τίποτα πίσω, να μπορώ να παροτρύνω κάποιον να δει όλα τα στάδια. Όχι μόνο την ύφανση, αλλά και την επεξεργασία μαλλιού και τις φυτικές βαφέ[00:40:00]ς. Να έχει από την αρχή μέχρι το τέλος κάτι εξολοκλήρου δικό του.

Οπότε εδώ κολλάει και το κομμάτι της εκπαίδευσης, ότι συνδυάζονται τέλεια αυτά τα δύο κομμάτια. Ωραία. Και τώρα λίγο έτσι πριν κλείσουμε, δύσκολη ερώτηση, συνήθως είναι η πιο δύσκολη ερώτηση γενικότερα στις συνεντεύξεις, ποια είναι η επόμενη ημέρα της υφαντικής στην Ελλάδα; Πώς το βλέπεις, πώς το περιμένεις, πώς ελπίζεις;

Όντως δύσκολη η ερώτηση. Μάλλον θα έλεγα ότι ζω σε ένα μαγικό κόσμο, επομένως θα τα δω όλα αισιόδοξα.

Τέλεια!

Θα σου πω ότι η υφαντική θα συνεχίζει να αναδεικνύεται, θα υπάρχει κοινό που θα την αγαπάει, θα υπάρχει εκείνο που θα θελήσει να τη μάθει και να την κάνει δικό του κομμάτι. Δεν θα χαθεί μέσα στα χρόνια. Εγώ τουλάχιστον δεν θα ηρεμήσω, αν δεν κάνω οποιαδήποτε δυνατή προσπάθεια από πλευράς μου, για να μη χαθεί μέσα στα χρόνια. Και είμαι πολύ αισιόδοξη ότι το μέλλον που έρχεται, έρχεται γεμάτο αγάπη για τις νέες γενιές για τη χειροτεχνία και για τη τσακώνικη υφαντική.

Και τι θα κερδίσουν, πιστεύεις, οι νέες γενιές άμα ασχοληθούν με αυτές τις τέχνες;

Μέσα από τη διαδικασία της κατασκευής κάτι με τα χέρια μαθαίνεις πάρα πολλά. Εξοπλίζεσαι με υπομονή, με επιμονή. Γεμίζεις τον κόσμο σου και την ψυχή σου με τόσο ωραία πολεμοφόδια, που σε βοηθάνε πλέον για τα πάντα στην κοινωνία. Αυτό και μόνο είναι κέρδος.

Ωραία. Λοιπόν, Ελισάβετ, σε ευχαριστούμε πάρα πολύ.

Εγώ σας ευχαριστώ. Ελπίζω να μην σας μπέρδεψα.

Όχι. Ήταν πολύ ωραία η συζήτησή μας. Να είσαι καλά. Καλή συνέχεια.

Ευχαριστώ πολύ.