Είναι Κυριακή 04/06 του 2023, είμαι ο Νεστορίδης Ιάσονας, Ερευνητής για το Istorima και βρισκόμαστε στο Κορδελιό με τον κύριο Νιάνιο Σπυρίδων. Καλησπέρα σας.

Γεια σας.

Όποτε θέλετε μπορούμε να ξεκινήσουμε.

Ναι, μπορούμε να ξεκινήσουμε από τώρα.

Θέλετε να μου πείτε αρχικά κάποια πράγματα για εσάς.

Ναι. Να πω ότι κατάγομαι από ένα χωριό της Μακεδονίας, από τα Γρεβενά, Μικρολίβαδο Γρεβενών και από εκεί έφυγα στα 16 μου χρόνια. Μεγάλωσα στο χωριό και είχα αγρότες τους γονείς μου και [Δ.Α.]. Παρέμεινα εκεί μέχρι τα 16 μου γιατί τα αδέρφια μου τα δύο σπουδάζανε και δεν μπορούσα εγώ να πάω για σπουδές για να βοηθήσω τα άλλα τα αδέρφια μου που σπουδάζανε. Και όταν τελείωσε ο αδερφός μου ο μεγάλος το πανεπιστήμιο, ήρθα κι εγώ εδώ πέρα στη Θεσσαλονίκη να... Πήγα στην Τεχνική Σχολή για να φύγουμε από τις αγροτικές ασχολίες τις οποίες ήταν δύσκολες και να απαλλαγούμε λίγο από τις δουλειές τις σκληρές και τις δύσκολες.

Όταν λέτε σκληρές;

Όταν λέω σκληρές, ήμασταν, δουλεύαμε στις υλοτομίες, κουβαλούσαμε με τον πατέρα μου ξυλεία στα... Κτηνοτροφία και στα χωράφια ως συνήθως. Επειδή ήταν τα χρόνια τότε και τα έζησα τα γεγονότα με την... Και ήταν που περνούσε ο πατέρας μου εκεί με τη Δικτατορία γιατί κυνηγιότανε κιόλας και δεν μπορούσαν να κουβαλήσουν ούτε ξύλα να φέρουν που λέει ο λόγος, γιατί έρχονταν είτε ο δασοφύλακας είτε ο χωροφύλακας και τους κυνηγούσε και τα είχα ζήσει αυτά τα γεγονότα. Ήμασταν επιφυλακτικοί, να μπορούσαμε να πάμε πιο ελεύθερα, να ζήσουμε πιο άνετα. Έφυγα και εγώ στα 16 μου, ήρθα εδώ, πήγα στη σχολή και έζησα με τα αδέρφια μου εδώ πέρα. Για μερικά χρόνια ήμασταν μαζί και ζήσαμε τη Δικτατορία, την είχαμε στο πετσί μας γιατί ακούγαμε και τότε μόνο με την ενημέρωση την εξωτερική από τα ραδιόφωνα του Deutsche Welle και τη Φωνή του Λονδίνου που ακούγαμε, το BBC και τα είχαμε τα γεγονότα αυτά στη μνήμη μου πάρα πολύ καιρό. Τέλος πάντων, μετά, αφού έγινε και το Πολυτεχνείο και αυτό, εγώ τελείωσα τις σπουδές μου και πήγα φαντάρος. Πήγα στην... Τελείωσα την Τεχνική μου Σχολή και πήγα να παρουσιαστώ με Δικτατορία μετά το Πολυτεχνείο.

Να κάνω μία ερώτηση, πριν φτάσουμε στη θητεία–

Ναι.

Τι θυμάστε από την αρχή της Δικτατορίας;

Από τη Δικτατορία θυμάμαι ότι ο αδερφός μου σπούδαζε, τότε ήτανε... Θυμάμαι που έγινε το πραξικόπημα ήταν ο αδερφός μου φοιτητής και είχαν έρθει στο χωριό το Πάσχα και φοβόταν μην τυχόν και τον συλλάβουνε, γιατί είχε έντονη... Στο φοιτητικό κίνημα εκείνο τον καιρό και είχε έρθει στο χωριό για να προφυλαχτεί ας πούμε και είχε γίνει η Δικτατορία, τον βρήκε στο χωριό και δεν... Και αυτό μ' έχει μείνει στη μνήμη μου γιατί ήμουν πολύ μικρότερος από τον μεγαλύτερο τον αδερφό μου. Και αυτό ήτανε... Με στιγμάτισε κατά κάποιον τρόπο, μην τυχόν και έρθει ο χωροφύλακας και μας πιάσουν τον αδερφό μου, που ήμουνα και πιο μικρός, φοβόμουνα. Αυτό ήταν. Αλλά ήταν, γενικά το αισθανόμασταν και καθημερινά επειδή έρχονταν και φώναζε ο χωροφύλακας τον πατέρα μου για αυτά από τη Δικτατορία, γιατί έφερε ξύλα καιρό που απαγορεύονταν, είτε... Και αυτά ήτανε κάπως μέσα στο, συζητιούνταν κάθε μέρα μέσα στο σπίτι και μας έχει μείνει ένας φόβος. Τον χωροφύλακα τον βλέπαμε σαν είδος, ας πούμε σαν εχθρός μας. Και μετά εδώ με το Πολυτεχνείο, θυμάμαι που ήταν τα αδέρφια μου έξω από το Πολυτεχνείο στη Θεσσαλονίκη και εγώ δεν είχα πάει, αλλά επειδή είχαν πάει την άλλη μέρα, φάγαν και λίγο ξύλο εκεί πέρα και τα θυμάμαι αυτά τα γεγονότα. Και πήγα... Κι όταν μετά πήγα φαντάρος, φοβόμουνα που ήρθα αντιμέτωπος με το κράτος το στρατιωτικό καθαρά, και είχα έναν φόβο έντονο όταν πήγα φαντάρος. Αλλά επιλέχθηκα, επειδή ο πατέρας μου δεν ήταν τόσο αντιστασιακός με την έννοια ότι στον Εμφύλιο και αυτά ήτανε, δεν ήτανε ταγμένος πουθενά[00:05:00], με επέλεξαν για τους λοκατζήδες.

Μάλιστα. Άλλαξαν καθόλου οι σχέσεις μεταξύ των κατοίκων του χωριού, σε σχέση με το πώς ήτανε πριν τη Δικτατορία;

Οι σχέσεις εδώ με τους χωριανούς... Ήτανε πάρα πολλοί οι οποίοι να πούμε καταδίδανε και είχαμε και... Είχαν κάποιους στοχοποιημένους στο χωριό. Υπήρχαν αυτοί οι οποίοι ήταν πάντα με το σύστημα. Και υπήρχε αυτός ο φόβος που είχε δημιουργηθεί και δεν μπορούσαν και να δουλέψουν στους συνεταιρισμούς, σε αυτά, δυσκολεύονταν λίγο τα πράγματα. Να αισθάνονται περισσότερο την πίεση του συστήματος οι... Αυτοί που λέγονταν τότε σαν δημοκράτες Παπανδρεϊκοί, σαν Ένωση Κέντρου. Αυτό ήταν, δεν ήταν κάτι που πείραζε.

Μάλιστα. Άρα είπατε, πότε σας καλούν για τη θητεία σας;

Εγώ πήγα το '74. Αρχές του '74 πήγα, τον Ιανουάριο πήγα φαντάρος. Επιλέχθηκα για τις δυνάμεις καταδρομών και περισσότερο. Δεν είχαμε κάποια τέτοια μέσα στο στρατό τον πρώτο καιρό με τη Δικτατορία. Δεν είχαμε κάτι που να μας ενοχλήσει ας πούμε ιδιαίτερα, πέρα από την εκπαίδευση την οποία είχαμε. Μετά, επειδή ήμουνα και λίγο πολιτικοποιημένος κι αυτά, καταλάβαινα λίγο τα γεγονότα από τα άλλα τα παιδιά, τα οποία τα περισσότερα ήταν παιδιά, αγροτόπαιδα, και δεν είχαν μια... Επειδή εγώ είχα σχέσεις και με τα αδέρφια μου, που ήταν ας πούμε στο πανεπιστήμιο κι αυτά, είχα μία σχέση, σαν πολιτικοποιημένος ήμουνα και καταλάβαινα λίγο καλύτερα. Και έτυχε να... Ήμουνα εδώ, ήρθα με μετάθεση εδώ στη Θεσσαλονίκη από το Μεγάλο Πεύκο. Ήρθα εδώ στη μονάδα Β' Μοίρα Καταδρομών, εδώ στη Θεσσαλονίκη. Και είχα μια ενημέρωση από τα εξωτερικά, από τους φίλους μου και τα αδέρφια μου, τι γινότανε και πού πήγαινε η κατάσταση και τα λοιπά και καταλαβαίναμε ότι κάτι θα γινότανε. Και να φτάσουμε τώρα ότι έγινε η επιστράτευση... Έγινε το πραξικόπημα τότε με την Κύπρο και υπήρχαν τα πράγματα, μια ανησυχία, τα οποία μου τα μετέφεραν. Γιατί ακούγαν από εξωτερικούς σταθμούς, από το εξωτερικό και μου τα μετέφεραν όταν έβγαινα έξω, με μια δίωρη άδεια που έβγαινα. Μου τα μετέφεραν τα γεγονότα και υπήρχε μια ανησυχία. Και έτυχε εκείνο τον καιρό η μονάδα να είναι στην Ασπροβάλτα για, θαλάσσια εκπαίδευση έκανε, και εγώ έτυχε, ήμουνα εδώ στη μονάδα μου και φύλαγα σκοπιά. Φύλαγα με το [Δ.Α.] και έβγαινα έξω και μάθαινα. Και είχα βγει συγκεκριμένα πριν γίνει η επιστράτευση, είχε γίνει το πραξικόπημα στην Κύπρο. Με είχε πει ένας φίλος μου ότι: «Πρέπει να πας μέσα γιατί κάτι θα συμβεί» κτλ. Και έφυγα, γύρισα πιο νωρίς μέσα στη μονάδα μου. Και το βράδυ φύλαγα, ήμουνα σκοπιά επί την κεντρική οδό, εκεί στο Γ' Σώμα και ήμουνα 2:00 με 4:00. Και ήρθε ένα τζιπ που έφερε έναν... Ήρθε να πάρει έναν στρατηγό, γιατί ήταν κοντά εκεί στρατηγεία από άλλες μονάδες, από το [Δ.Α.] συγκεκριμένα. Και λέει: «Θα πάρω -λέει- απ' τον Διοικητή, γιατί κάτω εμείς έχουμε συναγερμό, ενώ εγώ, η μονάδα εδώ -λέει- ήταν στην Ασπροβάλτα και δεν ήξερα τίποτα, τι γινότανε». Ήρθε ο άλλος να με αντικαταστήσει. Πήγα στο θάλαμο, συζητάω με το θαλαμοφύλακα, λέει: «Δεν είχαμε τίποτα -λέει- εδώ πέρα». Λέω: «Αυτό κι αυτό, κάτι δεν πάει καλά -λέω- για αύριο» κτλ.

Τι ακριβώς είχατε ακούσει εσείς;

Είχα ακούσει ότι κάτι θα... Ότι πρόκειται για εισβολή. Είχε διαρρεύσει; Δεν ξέρω τώρα. Με είχαν πει τα παιδιά απ' έξω που είχα βγει και είχα συναντηθεί ότι κάτι μπορεί να γίνει.

Τα αδέρφια σας;

Υπήρχε η πιθανότητα άμα μπούνε οι... Να γίνει εισβολή στην Τουρκία. Επειδή ήταν και η μονάδα επίλεκτη, είχαμε κάποιον φόβο ότι κάτι θα γινόταν. Και την άλλη μέρα το πρωί έγινε η επιστράτευση και ήρθε και η μονάδα από τη θαλασσιαία που ήτανε και αρχίσαν να πούμε να παίζει ότι κάπου, κάτι... Δεν ξέραμε όμως ότι θα φύγουμε και θα πάμε κάπου κτλ. Τέλος πάντων, μας ενημερώσανε ότι θα πάμε στο αεροδρόμιο. Πήγαμε στο αεροδρόμιο, φορτωθήκαμε, ότι κάπου θα πηγαίναμε με τα αεροπλάνα. Δε μας είχαν [00:10:00]πει συγκεκριμένα πού θα πηγαίναμε, αλλά κάτι καταλάβαμε. Πήγαμε στα... Και μας βάλανε σε Boeing 747, τότε ήταν τρία αεροπλάνα όλη η μονάδα. Και καταλήξαμε να πάμε... Αφού μετά από ώρα κατάλαβαν τα παιδιά μέσα που ήταν από την Κρήτη, κατάλαβαν ότι προσγειωνόμαστε στα Χανιά. Δεν ξέραμε όμως ότι από τα Χανιά είχε φύγει... Από την Κρήτη είχε φύγει η μονάδα η άλλη των λοκατζήδων και είχε προορισμό την Κύπρο. Δεν ξέραμε ότι είχε φύγει η μονάδα από εκεί. Κι όλη τη διαδρομή, αφού καταλάβανε μερικά παιδιά ότι, λέει: «Προσγειωνόμαστε στα Χανιά παιδιά». Κάποια παιδιά που ήταν από την Κρήτη και ήταν από εκεί, κατάλαβαν το αεροδρόμιο και λένε ότι: «Είμαστε στα Χανιά», χωρίς να μας πουν τίποτα οι διοικητές. Μας είπαν ότι προσγειωνόμαστε. Εκεί που προσγειωθήκαμε, το αεροπλάνο που ήμουν μέσα, το 747, έφυγε έξω από το διάδρομο προσγειώσεως και καταλάβαμε ότι κάτι έγινε. Τώρα... Και βγήκαμε μετά έξω και πήραμε εκεί πέρα θέσεις μάχης κτλ. γύρω γύρω από το [Δ.Α.]. Και πιστεύω ότι καθυστερήσαμε για να... Δεν ξέρουμε γιατί η αποστολή έφτασε μέχρι εκεί. Τώρα, μετά, κατόπιν από αυτό το περιστατικό που έγινε και δεν μπορούσαμε να βγούμε μέσα από τα... Κάναμε πολύ ώρα να βγούμε μέσα από το αεροπλάνο, μετά μείναμε στα Χανιά και γυρίσαμε, επιστρέψαμε πάλι στη Θεσσαλονίκη. Και ανεβήκαμε πάλι εκεί σε ένα στρατόπεδο πάνω στο Σέιχ Σου και κατασκηνώσαμε εκεί πέρα. Και περαιτέρω, πάλι ξαναεπιχειρήσαμε να ξαναπάμε, αλλά δεν ήταν, δεν... Είχε τελειώσει φαίνεται... Η αποστολή μας δεν πρόλαβε να εκτελεστεί, φαίνεται. Κάτι έγινε και δεν εκτελέστηκε η αποστολή μας.

Είχατε εν τω μεταξύ παραπάνω πληροφορίες;

Δεν είχαμε. Τότε πληροφόρηση δεν μπορούσαμε να έχουμε, ούτε ραδιόφωνο μπορούσαμε να ακούσουμε. Εμείς, που ήμασταν φαντάροι κιόλας, δεν ξέραμε κάτι τέτοιο. Απλώς, ήθελα να πω ότι υπήρχε ο ενθουσιασμός μέσα από τους αξιωματικούς, αλλά ήθελα να πω ότι... Και το είχαμε επισημάνει και τότε γιατί ξέραμε, είχαμε μια ενημέρωση ότι οι Τούρκοι ήταν σε οπλισμό πιο καλύτεροι στα όπλα. Εμείς ήμασταν ακόμα με τα όπλα που ήταν, τα Μ1 ας πούμε που τα λέγαμε κι αυτοί είχανε τα FN, ήταν πιο προχωρημένης τεχνολογίας σε σύγκριση με εμάς. Και τα είδαμε μετά ότι τα είχανε και στην εισβολή που κάνανε στην Κύπρο. Και μετά, αφού σταμάτησε όλη αυτή και αρχίσαμε να πληροφορούμαστε ότι θα αλλάξει το καθεστώς και τέτοια, κάπου τα πράγματα μετά... Καταλάβαμε ότι πέρασε το κύμα του κινδύνου που περάσαμε. Και αρχίσαμε μετά να γινόμαστε πιο καλύτερα, η εκπαίδευση να είναι πιο... Στην αποστολή μας να ήμασταν πιο απασχολημένοι με το στρατιωτικό μέρος παρά δε με άλλα μέσα που ασχολούμασταν. Περισσότερο η μονάδα μου ασχολούταν, γιατί γινόταν μια γιορτή τότε «Πολεμική Αρετή» λεγόταν, στο Καυταντζόγλειο, με τη Χούντα. Και έπαιρναν μέρος όλοι οι λοκατζήδες, με αγώνες επιδείξεως, σχοινιά, αναρρίχηση, τέτοια πράγματα. Και μετά πήγε η αποστολή καθαρά στο στρατιωτικό μέρος και στην εκπαίδευση, η οποία κράτησε είκοσι οχτώ μήνες, με παρατεταμένη θητεία. Επειδή συνέχεια έβγαινε το «ΧΟΡΑ», έμπαινε το «ΧΟΡΑ», το «ΣΙΣΜΙΚ», αυτά, έβγαιναν τότε συνέχεια και συνέχεια ήμασταν σε επιφυλακή και σε ετοιμότητα.

Υπήρχε δηλαδή και μετά την επιστράτευση ο φόβος ότι μπορεί να ακολουθήσει κάτι αντίστοιχο.

Μας είχε περάσει ο φόβος μετά, γιατί φαίνονταν τα πράγματα. Είχε αναλάβει τότε και η άλλη, είχαν αναλάβει και οι κυβερνήσεις, έγιναν εκλογές. Άλλαξε το πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα και μας είχε φύγει κι εμάς ο φόβος και είχαμε ασχοληθεί με το καθαρά στρατιωτικό μέρος, τη στρατιωτική εκπαίδευση που λέμε. Και μετά άλλαξε ο εξοπλισμός μας και ήρθαν και καλύτερες –που λέει ο λόγος– μέρες, και βγαίναμε και καλύτερα έξω σαν...

Μάλιστα. Ήθελα να ρωτήσω, από τη μέρα που ξεκινάτε να πάτε προς τα Χανιά–

Ναι.

Όσο ετοιμάζεστε ή όσο είστε μέσα στο αεροπλάνο, θυμάστε να μου περιγράψετε το κλίμα; Ίσως τι συζητούσατε με τους υπόλοιπους...

Το κλίμα ήταν, υπήρχε ανησυχία, όχι μόνο σε εμάς, αλλά... Και εντάξει, μας μετέφεραν οι αξιωματικοί, ο διοικητής μας μετέφερε το ενθουσιασμό ότι θα πάμε τους Τούρκους να τους κάνουμε, να τους ράνουμε και τέτοια. Αλλά σε εμάς υπήρχε ανησυχία, γιατί επάνω μας δεν υπήρχε ούτε σχέδιο πώς θα κατεβούμε, ποιος θα κατεβάσει τα πυρομαχικά –ήταν όλα κάτω, στις αποθήκες του αεροπλάνου– και δεν είχαμε, έτσι, δεν ήμασταν σίγουροι τι μπορούσαμε να κάνουμε και τι μπορούσαμε να... Και δεν υπήρχε η εκπαίδευση, εκεί που ήταν αποκλειστικά για επιχειρηματικές. Υπήρχε η εκπαίδευση που ήτανε για να κάνουμε... Ετοιμαζόμαστε για τους αγώνες που γινόντουσαν κάθε Σεπτέμβριο με την έκθεση στην «Πολεμική Αρετή» και παίρναμε μέρος σε αυτούς τους αγώνες σαν μονάδα.

Φόβος ή πανικός υπήρχε από κανέναν;

Φόβος δεν υπήρχε, πανικός, αλλά υπήρχε μια ανησυχία στον καθένα μας.

Μάλιστα.

Ναι. Ε, μετά πληροφορηθήκαμε τα γεγονότα και μάθαμε για τους συναδέλφους μας που φύγανε. Και ήταν και παιδιά πολλά στη σειρά μας, που τα ξέραμε, και είχαν πάει, αντί να έρθουν μετάθεση, πήγαν στην Κρήτη και μάθαμε τα μοιραία. Και οπωσδήποτε ήταν τραγικό με τον τρόπο τον οποίο έγινε αυτή η τραγωδία εκεί στο... Για τη μοίρα καταδρομών της Κρήτης.

Ήταν και γνωστοί σας εκεί πέρα;

Υπήρχαν παιδιά τα οποία είχαν πάρει μετάθεση, που ήμασταν νεοσύλλεκτοι στο Μεγάλο Πεύκο και είχαν πάρει μετάθεση. Δε θυμάμαι ονόματα ακριβώς τώρα, αλλά θυμόμουν εκείνη την εποχή μας είχε καταρρακώσει η απώλεια των παιδιών.

Από την παραμονή σας... Μου είπατε ότι μείνατε μια μέρα στα Χανιά.

Μία μέρα στα Χανιά και μετά επιστρέψαμε πάλι εδώ στη Θεσσαλονίκη.

Από αυτή την παραμονή τη σύντομη στα Χανιά, θυμάστε κάτι πιο συγκεκριμένα;

Εκείνη την ημέρα ήτανε... Όλη μέρα μέσα, κρυμμένοι μέσα στα δέντρα ήμασταν και δεν ξέραμε τι γίνεται. Απλώς πετούσαν αεροπλάνα πάνω από εμάς.

Δεν υπήρχε δηλαδή στρατόπεδο, ήτανε–

Δεν υπήρχε στρατόπεδο, ήμασταν στο αεροδρόμιο, γύρω γύρω, των Χανίων.

Μάλιστα.

Ναι.

Όταν μου είπατε ότι το αεροπλάνο δεν κατάφερε να προσγειωθεί–

Ναι.

Κατάλαβα καλά; Ήτανε λόγω βλάβης, ήτανε λόγω–

Ναι, δεν καταλάβαμε ότι... Εμείς καταλάβαμε ότι κάτι έγινε. Τώρα ήταν λόγω βλάβης; Από ό,τι πληροφορηθήκαμε μετά από κάτι αξιωματικούς οι οποίοι ήταν έφεδροι και τα λοιπά και κατόπιν το μάθαμε δηλαδή, μας το εξιστόρησαν, ότι είχε μεταδοθεί από το BBC ότι η μονάδα καταδρομών φεύγει από τη Θεσσαλονίκη και πάει για την Κρήτη. Και λέει ότι το μετέδιδε το BBC και ο πιλότος το έμαθε και το πέταξε ο ίδιος έξω από το διάδρομο προσγείωσης. Δεν είναι διασταυρωμένο από άλλη πληροφορία, απλώς εμείς έτσι μας πέρασε, ότι έγινε κάτι εσκεμμένο δηλαδή, για να μην πάθουμε ό,τι είχε πάθει η μονάδα, φαίνεται, του... Ίσως να είχε ακούσει και κάτι παραπάνω, δεν ξέρουμε. Αυτό μας είχε μείνει έτσι, είναι αναπάντητο. Γιατί θέλαμε να μάθουμε πώς έγινε και τι έγινε. Αλλά δεν περιγράφεται πουθενά, από ό,τι διάβασα και λίγο μερικά που είπαν άλλα παιδιά, δεν μπόρεσα να καταλάβω τι έγινε.

Δηλαδή, εάν δεν είχε συμβεί αυτό, η μονάδα–

Δεν ξέρουμε αν [Δ.Α.], μπορεί να μας σταματήσαν κι άλλοι παράγοντες, δεν ξέρω τώρα ακριβώς. Αλλά η αποστολή μας πιστεύω ότι ήταν για Κύπρο και δεν πήγαμε. Έτσι πιστεύω.

Μάλιστα.

Μας είχε μείνει αυτό το ερώτημα, ότι δεν μπορέσαμε να... Τώρα τι έγινε και δεν πήγαμε, δεν τα ξέρουμε, δε γνωρίζουμε.

Σε αυτό το διάστημα, είχατε επικοινωνία με την οικογένεια–

Όχι, δεν είχαμε καθόλου με την οικογένεια, καμία επαφή, ούτε ξέραν και που βρισκόμαστε και τα λοιπά, υπήρχε μια ανησυχία. Και απλώς είχα ενημερώσει, είχα πάρει ένα τηλέφωνο από το αεροδρόμιο μια ξαδέρφη μου και την είπα ότι αυτό κι αυτό: «Φεύγω μάλλον για Κύπρο κτλ. Και ενημέρωσε τους γονείς μου», γιατί δεν υπήρχαν τότε και άλλα μέσα ενημέρωσης.

Οι οποίοι το πήρανε ψύχραιμα;

Δεν ξέρω τώρα. Μετά που το αντιμετωπίσανε, ήταν,[00:20:00] το πήραν ας πούμε ότι, δύσκολα. Οι γονείς μου που το είχαν μάθει, πίστευαν ότι θα γυρίσω σώος και αβλαβής. Είχε μια εμπειρία ο πατέρας μου και: «Ό,τι έγινε με εμένα, θα γίνει και με το παιδί μου». Έτσι εξιστορίστηκε μετά.

Τι εμπειρία είχε ο πατέρας σας;

Ο πατέρας μου ήταν και στον Αλβανικό πόλεμο, είχε πολεμήσει. Όταν ήταν νιόπαντρος, είχε φύγει φαντάρος και είχε πολεμήσει τότε με τους Γερμανούς.

Μάλιστα. Και στη συνέχεια, το υπόλοιπο της θητείας είπατε στη Θεσσαλονίκη κύλησε–

Ναι, ήμασταν καθαρά στο στρατιωτικό βέβαια και εκπαιδευόμασταν πάρα πολύ πάνω στην ειδικότητά μας που είχαμε ο καθένας.

Υπήρχαν κάποιες παρεμβάσεις ή οτιδήποτε από το τότε καθεστώς σε εσάς που ήσασταν, που τότε κάνατε τη θητεία σας; Από γιορτές, από παρελάσεις...

Όχι, δεν προλάβαμε. Εγώ τότε ήμουν ένα εξάμηνο και δεν πρόλαβα. Απλώς, οι ετοιμασίες γινόταν για να γίνει αυτή... Ξέραμε ότι γινόταν αυτή η «Πολεμική Αρετή» στο Καυταντζόγλειο και θα παίρναμε μέρος εκεί.

Μάλιστα.

Ναι, αυτό ήτανε. Και δεν είχαμε... Και ετοιμαζόμασταν για να κάνουμε περισσότερο αυτή τη γιορτή και ήρθαν τα γεγονότα αυτά, τα οποία αλλάξαν μετά άρδην, δεν έγιναν αυτά... Άλλαξε, έπεσε και η Δικτατορία, ήρθε το πολιτικό καθεστώς, η δημοκρατία και έγιναν τα πράγματα καθαρά μετά στο στρατιωτικό μέρος.

Η στάση που κρατούσατε τότε, και εσείς και οι υπόλοιποι που κάνατε τη θητεία σας, απέναντι στη Χούντα;

Τα παιδιά που είχα προλάβει μέσα, που είχανε... Οι πιο παλιότεροί μου που είχαν πάρει μέρος και στην εκκένωση του Πολυτεχνείου, εδώ στη Θεσσαλονίκη μας διηγήθηκαν μερικά πράγματα. Που είχε γίνει μια κατάληψη στο Πολυτεχνείο, που σας είπα ότι ήταν και φίλοι μου απ' έξω εκείνο το διάστημα, και είχαν πάρει μέρος τα παιδιά που ήταν παλιότεροι στη σειρά μου, που τους βρήκα μέσα, είπανε ότι είχαν πάει και είχαν πάρει μέρος στην εκκένωση του Πολυτεχνείου Θεσσαλονίκης. Και επειδή ήμασταν ας πούμε, και μέσα στο στρατόπεδο που είναι το Γ' Σώμα ήταν και... Στο στρατόπεδο μέσα ήταν και η ΕΣΑ, πηγαινοέρχονταν πάρα πολλοί μέσα. Τους βλέπαμε ότι έρχονταν, ας πούμε, κρατούμενοι πολιτικοί εκείνο το διάστημα στην ΕΣΑ, που ήταν με την έξαρση που είχε το Πολυτεχνείο και επειδή ήταν πρόσφατο το Πολυτεχνείο, το '73, το '74 αρχές είχαν κάποια τέτοια θέματα μέσα στο στρατόπεδο. Και υπήρχε αυτό το αντικομμουνιστικό ας πούμε... Πώς να το πούμε τώρα; Μένος απέναντι στους κομμουνιστές. Περισσότερο ο φόβος ήταν ο κομμουνισμός. Και γινόταν κάποια μαθήματα για αυτά, κάθε Κυριακή, κάθε Σάββατο ας πούμε που είχαμε ομιλίες τέτοιες.

Αλλά η στάση των στρατεύσιμων;

Τα παιδιά δεν ήξεραν. Τα περισσότερα ήταν αγροτόπαιδα, δεν είχαν και πολύ πάρε δώσε με τέτοια. Αν δεν ήσουνα... Επειδή ήταν και κάμποσα χρόνια η Δικτατορία, δε νοιάζονταν και πολύ. Απλώς έπρεπε να ήσουνα... Εγώ επειδή, σε λέω, επειδή είχα ζήσει τα γεγονότα με τα αδέρφια μου, γι' αυτό ήμουν και λίγο πιο πολιτικοποιημένος. Αλλά τα περισσότερα παιδιά, επειδή ήταν και δύσκολο το... Τα περισσότερα αγροτόπαιδα και από αγροτικές οικογένειες και τέτοια.

Μάλιστα. Θέλετε να μου περιγράψετε πιο αναλυτικά τα γεγονότα με τα αδέρφια σας στο Πολυτεχνείο;

Τα αδέρφια μου στο Πολυτεχνείο δεν είχαν πάρει μέρος ακριβώς. Μόνο ήταν απ' έξω και είχανε... Επειδή κι εγώ ήμουνα έτσι, δεν είχα πάει εγώ απ' έξω να δω τι γίνεται, αλλά είχα, φτιάξαν, ακούγαμε το σταθμό στο σπίτι. Από εκεί μαθαίναμε τα γεγονότα, τι είχε γίνει και γιατί. Είχαν μαζευτεί κάμποσοι στο σπίτι και ακούγαμε πώς διαδραματίζονταν τα γεγονότα και είχαμε ανταπόκριση και από το Πολυτεχνείο στην Αθήνα και θυμάμαι ότι... Και όταν κατέβηκα να πάω να παρουσιαστώ, ο πρώτος μου που κατέβηκα στην Αθήνα ήταν να πάω να δω πώς ήταν το Πολυτεχνείο, να δω το Πολυτεχνείο που είχε μπει το άρμα. Και είχα δει, επειδή ήταν αρχές Ιανουαρίου, φαίνονταν ακόμα οι ερπύστριες στο δρόμο, φαίνονταν τα αποτυπώματα, που είχε γίνει στο Πολυτεχνείο της Αθήνας.

Πώς νιώσατε εκείνη την ώρα;

Πολύ φόβο, πάρα πολύ φόβο. Και το θέμα ήταν πώς θα πάω να παρουσιαστώ και πώς θα είναι ο στρατός φοβόμουνα, ως προς τα... Γιατί υπήρχε και το φακέλωμα και δεν ήξερα ας πούμε τι μπορεί να υπάρχει μέσα. Αλλά επειδή δεν είχανε δράση μέσα, σαν νεολαία ας πούμε εκείνα τα χρόνια, δεν είχανε και φάκελο.

Μου είπατε βέβαια ότι τα αδέρφια σας ήταν οργανωμένα στο φοιτητικό κίνημα;

Όχι, δεν ήταν οργανωμένα. Απλώς έπαιρναν μέρος όταν γινόταν καμιά πορεία εκεί και καμιά εκδήλωση, πηγαίνανε.

Μάλιστα.

Δεν ήτανε οργανωμένα πουθενά, σε καμιά κομματική οργάνωση που ήταν πιο μπροστά ας πούμε. Άσε που δεν υπήρχαν τότε με τη Δικτατορία κόμματα, λέω τώρα ότι και πιο μπροστά. Απλώς υπήρχε τότε, ο μεγάλος αδερφός μου που ήταν τότε, κάναν αγώνες που έλεγε το «114» για ένα φοιτητικό νόμο, που θα ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου τότε Πρωθυπουργός; Κάπου τότε. Αυτά θυμάμαι που γινόταν.

Η δολοφονία του Λαμπράκη εσάς σας βρήκε στη Θεσσαλονίκη;

Εγώ δεν την πρόλαβα.

Δε την προλάβατε;

Δε την πρόλαβα εγώ. Εδώ πέρα εγώ ήρθα το '69, η δολοφονία είχε γίνει πιο μπροστά.

Το '69 ήρθατε δηλαδή στη Θεσσαλονίκη από τα Γρεβενά;

Ναι, ναι, ναι.

Μάλιστα. Να σας ρωτήσω κάτι άλλο που το κράτησα από την αρχή. Μου είπατε ότι το χωριό στα Γρεβενά έχει και μια ιστορικότητα. Είχε...

Το χωριό είναι μαρτυρικό χωριό. Έδωσε αγώνες, και με τον Ιταλικό πόλεμο πολλοί πατεράδες μας, και ο πατέρας μου είχε πάρει μέρος. Και έτυχε εκεί να γίνει κάποια δολοφονία με τους Γερμανούς και το χωριό πλήρωσε με σαράντα θύματα, εκτελέσεις από τους Γερμανούς. Έγινε αυτό το καλοκαίρι του... Που τους βρήκαν εκεί πέρα, το χωριό ήταν μέσα στο βουνό και βγήκαν να παραδοθούν και μετά έγινε αυτό το οποίο έγινε παρουσία των γυναικόπαιδων. Τους πήραν και τους εκτέλεσαν σε κάποιους αχυρώνες εκεί που είχαν για τα ζώα και γι' αυτά και άκουγαν τα παιδιά και οι μάνες και οι γυναίκες που σκοτώσαν τους ανθρώπους.

Πότε έγινε αυτό;

Αυτό τώρα ακριβώς πότε... Το '44 ήταν τώρα; Δε θυμάμαι. Αλλά έγινε 13 Ιουνίου-Ιουλίου, εκεί πέρα.

Είχε σκοτωθεί και κάποιο μέλος της οικογένειάς σας στα αντίποινα;

Είχαν σκοτωθεί. Ο αδερφός του πατέρα μου είχε σκοτωθεί, το οποίο παιδί, έγιναν οι πρώτες εκτελέσεις και τα έβλεπαν τα γυναικόπαιδα στο χωριό, τους πήραν και τους πήγαν σε ένα άλλο χωριό και τους εκτέλεσαν σε ένα χωριό δίπλα για να μη βλέπουν οι οικογένειες τα θύματα. Και ολοκληρώθηκε αυτή η καταστροφή τότε με τον πόλεμο. Και το χωριό μετά κάποιοι Γερμανοί το... Και δεν είχε μείνει τίποτα.

Εσείς αυτά τα μαθαίνατε–

Εγώ τα έμαθα αυτά από τους πατεράδες μας που έγιναν ομιλίες, και επειδή βλέπουμε και τις γυναίκες οι οποίες είχαν μείνει χήρες και με τα ορφανά τα παιδιά τα οποία τους βλέπουμε και μετά μάθαμε ότι... Μας διηγούνταν όλες τις ιστορίες αυτές, τι γινότανε με τον πόλεμο με τους Γερμανούς. Το χωριό μετά είχε μεταφερθεί και είχε πάει, με την εκκένωση του Εμφυλίου, μετακόμισε και πήγε στα Τρίκαλα. Οι κάτοικοι, τους είχαν μεταφέρει σε ένα χωριό στα Τρίκαλα για να αδειάσει... Άδειασε [Δ.Α.] για να μη βρίσκουν τότε τροφές οι αντάρτες κι αυτά και τα λοιπά. Και μετά επέστρεψαν, μετά που έγινε, επέστρεψαν πάλι στο χωριό.

Σε ποιο χωριό είχαν μετακινηθεί;

Είχαν μετακινηθεί στο Κεφαλόβρυσσο νομού Τρικάλων.

Μάλιστα.

Με τα πόδια φυσικά. Αυτά μας τα ιστορούνται οι γονείς μας, οι γονείς μας μάς τα είπανε.

Και εσείς ως πρώτη, ας πούμε, μετεμφυλιακή γενιά, κατά κάποιον τρόπο, είδατε να έχει αφήσει κάτι αυτό στο χωριό, στο–

Δεν είχε–

Στους ανθρώπους;

Δεν είχανε τόσο αντιπαλότητες στο χωριό. Απλώς, οι αντάρτες εκεί πέρα εδρεύανε, αλλά δεν είχανε πολλούς που ήταν ενταγμένοι στους αντάρτες. Δεν είχαν πολλούς κατοίκους που ήταν ενταγμένοι. Ήταν μερικοί, αλλά είχαν φύγει. Τους είχαν πάρει και τους είχαν πάει σε άλλα μέρη. Δεν υπήρχε αντιπαλότητα.

Μάλιστα. Κύριε Νιάνιο, δεν έχω κάτι άλλο να ρωτήσω. Θέλετε εσείς να συμπληρώσετε κάτι άλλο;

Όχι. Ένα μεγάλο ευχαριστώ, έτσι για να τα λέμε,[00:30:00] να μαθαίνονται κιόλας, να μαθαίνουν και τα παιδιά. Εγώ τα παιδιά τα μιλάω πολύ γι' αυτά που ξέρω για το χωριό και αυτά που μου μετέφεραν οι παππούδες μου, την έμαθα περισσότερο την ιστορία. Και ο παππούς μου μ' έλεγε που είχε πολεμήσει στη Μικρά Ασία και είχε έρθει εκεί πέρα και μίλαγε και τα Τούρκικα. Με έλεγε για το Εσκισεχίρ-Αφιόν Καραχισάρ, με έλεγε αυτά. Και τα έμαθα από τον παππού μου ο οποίος είχε πολεμήσει εκεί. Και την ιστορία περισσότερο, τη νεότερη, την ξέρω από τους παππούδες. Και για τους Γερμανούς και για τον Εμφύλιο που είχαμε και όλα αυτά. Και περισσότερο τα λέω και στα παιδιά, όλα αυτά τα οποία πρέπει να μαθαίνονται μόνο έτσι. Περισσότερο τα παιδιά τώρα μαθαίνουν την ιστορία από αυτά από τα οποία λέμε εμείς. Και για το χωριό που είπα και οι δύο παππούδες μου που πολέμησαν σε αυτό και ήρθε και δε βρήκε τη γιαγιά μου, γιατί η γιαγιά μου είχε πάθει, πέθανε με τη γρίπη, το...

Την ισπανική;

Την ισπανική τη γρίπη, πέθανε η γιαγιά μου. Και όλα αυτά τα γεγονότα είναι καταγεγραμμένα από τους παππούδες. Και πρέπει να τα μεταφέρουν αυτά όλα, να τα μαθαίνουν και οι νεότεροι, γιατί δεν καταγράφονται και πουθενά τόσο εύκολα. Όταν τα μιλάς όμως, νομίζω ότι ακούγονται καλύτερα στον καθένα μας.

Μάλιστα. Ευχαριστώ πάρα πολύ.

Και εγώ πάρα πολύ, χάρηκα πολύ–

Να είστε καλά.

Που κάναμε αυτή την κουβέντα.