[00:00:00]Καλησπέρα. Θα μας πείτε το όνομά σας;

Ονομάζομαι Πετσετίδη Μαρία.

Είναι Τρίτη 1 Σεπτεμβρίου 2020, είμαι με την Πετσετίδη Μαρία, βρισκόμαστε στη Σπάρτη, εγώ ονομάζομαι Ασημακοπούλου Γιούλα, είμαι ερευνήτρια στο Istorima και ξεκινάμε. Μαρία, πάμε να σε γνωρίσουμε. Πες μου πότε γεννήθηκες και πού μεγάλωσες.

Γεννήθηκα στην Αθήνα, το 1977, στις 21 Οκτωβρίου του 1977, αλλά μεγάλωσα στη Σπάρτη, από 5 χρόνων δηλαδή είμαι στη Σπάρτη, πήγα… Όλο το σχολείο το τελείωσα στη Σπάρτη.

Θα μοιραστείς αναμνήσεις από την παιδική και εφηβική ηλικία σου στη Σπάρτη;

Α, γενικά ήταν πολύ ωραία εμπειρία όλα τα σχολικά χρόνια στη Σπάρτη. Πέρασα πάρα πολύ… Χαίρομαι που οι γονείς μου αποφάσισαν να μετακομίσουν στη Σπάρτη, γιατί ήταν λίγο τυχαία η συγκυρία, παρότι οι γονείς μου είναι και οι δύο από τη Σπάρτη, το '81 πέθανε ο παππούς μου –το '82, συγγνώμη– και έπρεπε να μετακομίσουμε στη Σπάρτη για ν’ αναλάβει η μητέρα μου μια ποτοποιία που είχε ο παππούς μου, και έτσι μεγάλωσα... Παίξαμε πάρα πολύ, πολύ παιχνίδι έξω στις γειτονιές. Πάρα πολλοί φίλοι, θα έλεγα. Έχω τις καλύτερες αναμνήσεις από τη Σπάρτη. Αντίστοιχα, άμα μεγάλωνα στην Αθήνα, πιστεύω ότι δεν θα ένιωθα το ίδιο καλά δηλαδή... Δεν ξέρω, παίξαμε πάρα πολύ έξω. Από τα σχολικά χρόνια, από το σχολείο, πολύ καλή… Επίσης, συγγνώμη, έφευγα πάρα πολύ, ταξίδευα πολύ για το σκάκι, δηλαδή παίζοντας, λόγω του ότι ασχολιόμουν με το σκάκι, ήμουνα παίκτρια. Ξεκίνησα από πολύ μικρή να ταξιδεύω, από 11 χρόνων ξεκίνησα να ταξιδεύω για το σκάκι, για ατομικά πρωταθλήματα και μετά για ομαδικά, και έτσι γνώρισα και πάρα πολλούς φίλους και εκτός από τη Σπάρτη, δηλαδή, από την εμπειρία μου με το σκάκι δηλαδή.

Τον Σεπτέμβριο του '96 εισάγεσαι στο Τμήμα Μαθηματικών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Πόσον καιρό μένεις εκεί;

Στην πραγματικότητα, πήγα να... Έκανα εγγραφή και έκανα και αίτηση μετεγγραφής, διότι ο πατέρας μου ήταν μαθηματικός και θα ήθελα ν’ ακολουθήσω το επάγγελμά του. Μ’ άρεσαν πάρα πολύ τα Μαθηματικά, αλλά, λόγω του ότι δεν κατάφερα να πάρω τη μετεγγραφή, ξαναέδωσα Πανελλήνιες, όμως ανέβαινα πολύ συχνά στη Θεσσαλονίκη. Παρακολούθησα λίγο, πήρα τα βιβλία, ανέβαινα επίσης για αγώνες σκακιστικούς, και τότε ήταν πολύ όμορφη και η Θεσσαλονίκη, δηλαδή ήταν πολύ ωραία και εκεί τα φοιτητικά χρόνια. Έπαιξα Πανεπιστημιάδα, πήραμε την Πανεπιστημιάδα Σκακιού εκείνη τη χρονιά, με το Αριστοτέλειο δηλαδή, έπαιξα μια χρονιά με το Αριστοτέλειο και βγήκαμε πρώτοι στην Πανεπιστημιάδα Σκακιού, στην Αθήνα είχε γίνει τότε, στο Φάληρο, θυμάμαι, στο ΣΕΦ, ναι, και γενικά τότε ήταν… Εκεί έμεναν οι κορυφαίοι σκακιστές στην Ελλάδα, οι καλύτεροι σκακιστές εκείνα τα χρόνια στη δικιά μου ηλικία ήταν... οι πρωταθλητές Ελλάδος δηλαδή εκείνα τα χρόνια ήταν από τη Θεσσαλονίκη. Στα νεανικά πρωταθλήματα οι πρωταθλητές ήταν από τη Θεσσαλονίκη και ήταν φίλοι, ήταν πολύ ωραία. Αλλά δυστυχώς δεν πήρα τη μετεγγραφή για την Αθήνα, που είχαμε σπίτι και έπρεπε να μετεγγραφώ, και έτσι ξαναέδωσα Πανελλήνιες Εξετάσεις και πέρασα την άλλη χρονιά στο Πολυτεχνείο.

Μίλησέ μου για τις σπουδές σου στο Τμήμα Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και για τη ζωή σου στην Αθήνα, στην οποία μένεις μέχρι και σήμερα.

Σαν φοιτήτρια του Πολυτεχνείου... Γενικά, η ζωή μου στην Αθήνα ήταν πάρα πολύ ωραία. Έμενα στα Εξάρχεια, που εκεί είχαμε το σπίτι, στην αρχή με τη μεγαλύτερή μου αδελφή, με την οποία παίζαμε και μαζί, παίζαμε σκάκι κιόλας και μαζί σε ομάδες τότε. Για να είμαι ειλικρινής, σαν σχολή προτιμώ χίλιες φορές το Μαθηματικό, θα προτιμούσα να είχα τελειώσει το Μαθηματικό παρά το Πολυτεχνείο, αλλά η ζωή στα Εξάρχεια ήταν πάρα πολύ ωραία, δηλαδή η φοιτητική ζωή... Και μελετούσα και σκάκι, συμμετείχα σε αγώνες, αλλά έκανα και dolce vita παράλληλα. Δηλαδή σαν φοιτήτρια είχα... δεν μελετούσα τόσο πολύ, η φοιτητική ζωή λίγο με... η dolce vita λίγο με έκοψε από το σκάκι για μια περίοδο, δηλαδή ασχολιόμουν και με άλλα πράγματα, ας πούμε. Έβγαινα πάρα πολύ έξω, πολλές εξόδους στην Αθήνα. Τα Εξάρχεια τότε ήταν πάρα πολύ όμορφα δηλαδή, και ακόμα και σήμερα πιστεύω ότι είναι, ακόμα και σήμερα, που μένω κατά κύριο λόγο στα Εξάρχεια, τη θεωρώ πολύ ωραία περιοχή, ίσως από τις καλύτερες της Αθήνας.

Έχεις αναφερθεί ήδη αρκετές φορές στο σκάκι. Περνάω λοιπόν σ’ αυτό το κεφάλαιο. Από πότε ξεκινά η ενασχόληση μ’ αυτό;

Λοιπόν, σκάκι με έμαθε η γιαγιά μου στην αρχή, η μητέρα του πατέρα μου, η οποία έπαιζε πάρα πολύ. Είχε μάθει, μάλιστα, νομίζω, από τον άντρα της αδερφής της, που ήταν Ρώσος κιόλας. Και ήταν… Έπαιζε και πολύ καλά για εκείνα τα χρόνια, αλλά μου έμαθε τις κινήσεις στην αρχή και μετά ο πατέρας μου ασχολήθηκε. Ο πατέρας μου μας μάθαινε, μας διάβαζε δηλαδή από βιβλία, μελετάγαμε μαζί παρτίδες, εμένα και τη μεγαλύτερή μου αδερφή, κυρίως. Έτσι ξεκινήσαμε μαζί εγώ με τη μεγαλύτερη αδερφή μου, την Κατερίνα, και μας έκανε ο πατέρας μου. Θυμάμαι, μάλιστα, πηγαίναμε και διακοπές και μας έκανε σκάκι. Επίσης είχε πάρα πολλά βιβλία και μελετούσα λίγο-λίγο μόνη μου, αλλά έλυνα πάρα πολλές ασκήσεις από τις... Είχε όλες τις ασκήσεις τις σκακιστικές από τις εφημερίδες, είχε κόψει όλα τα διαγράμματα δηλαδή από τις εφημερίδες και τα… Μ’ άρεσε πάρα πολύ και έλυνα συνέχεια τέτοιες ασκήσεις. Δηλαδή από την αρχή σε μένα, κυρίως, άρεσε. Η αδερφή μου έκανε αλλά δεν της άρεσε τόσο πολύ, ας πούμε, η ενασχόληση. Εγώ είχα αφοσιωθεί από την αρχή στο σκάκι. Αλλά ο πατέρας μου μας έμαθε. Κάποια στιγμή πήγαμε στον Σύλλογο. Μας πήγε στον Σύλλογο Σπάρτης, δηλαδή ήταν εκεί ένας καταπληκτικός προπονητής και δάσκαλος, ο Λεωνίδας ο Γομάτος, που είναι καθηγητής και ο οποίος είχε ασχοληθεί, ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε με την ομάδα της Σπάρτης σοβαρά, δηλαδή κατεβαίναμε σε Πρωταθλήματα, παίζαμε στο Διασυλλογικό Πρωτάθλημα, παίζαμε για την Πελοπόννησο. Παίζαμε –συγγνώμη– στο Διασυλλογικό Πρωτάθλημα με ομάδες της Πελοποννήσου. Κάθε Κυριακή πηγαίναμε ταξίδι, ας πούμε. Όταν δεν παίζαμε εντός, πηγαίναμε στην Πάτρα, στο Αίγιο, στην Τρίπολη, στη Μεγαλόπολη, ναι… στο Ναύπλιο. Εκεί ήταν πολύ… Ήταν η μόνη ομάδα η Σπάρτη τότε, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Σπάρτης ήταν, και ήταν η μόνη ομάδα που ήμασταν τέσσερα κορίτσια. Γενικά, τα κορίτσια στο σκάκι δεν ήταν τόσο σύνηθες φαινόμενο και ήμασταν... Ήταν οι αδερφές Ρουμελιώτη, θυμάμαι, η Βάσω και η Μπέτυ, εγώ με την αδερφή μου, και, ενώ οι ομάδες έπασχαν από κορίτσια, πηγαίναμε να παίξουμε σε ομάδες που δεν είχαν γυναικεία σκακιέρα, ήταν δηλαδή μόνο εννιά άντρες, δεν μπορούσαν να βρουν κοριτσάκι, ας πούμε, εμείς πηγαίναμε με τέσσερις. Πηγαίναμε μία ομάδα με τέσσερις κοπέλες! Και ήταν ωραία! Στην ίδια ομάδα έπαιζε ο Γιώργος ο Κωστιάνης, ο μαθηματικός, που είναι πολύ φίλος. Δηλαδή ξεκινήσαμε να παίζουμε μαζί ουσιαστικά εκεί στον Σύλλογο πάρα πολλές παρτίδες μεταξύ μας με τα παιδιά όλα και με τους πιο μεγάλους, στη Σχολή δηλαδή του Λεωνίδα του Γομάτου, ο οποίος έψαξε τον πατέρα μου, έμαθε ότι κάποιος παίζει. Πήγε στο φροντιστήριο Μαθηματικών που είχε, έμαθε ότι παίζει σκάκι, ότι ασχολείται με το σκάκι, και έτσι ξεκινήσαμε να συμμετέχουμε. Βγάλαμε δελτίο αθλητικό όλη, ας πούμε, η οικογένεια και ξεκινήσαμε!

Είπες πριν ότι: «Διάβαζα και διάφορα βιβλία». Η αποτελεσματική εκμάθηση του σκακιού απαιτεί, εκτός από πρακτική εξάσκηση, και διάβασμα;

Ναι, κανονικά θέλει. Είναι συνδυασμός, γενικά, πολλών πραγμάτων. Το πιο σημαντικό στο σκάκι, όπως και στα περισσότερα αθλήματα, είναι η ψυχολογία βέβαια! Μετά είναι και το ταλέντο φυσικά, υπάρχει και το ταλέντο. Η μελέτη, η ανάλυση… Οι παρτίδες, δηλαδή πρέπει να παίζεις πάρα πολύ, η εμπειρία μετράει πάρα πολύ, η ανάλυση με κάποιον προπονητή ή μόνος, όμως και η μελέτη βιβλίων. Τότε, εν τω μεταξύ, δεν υπήρχαν τα προγράμματα των υπολογιστών. Αυτή τη στιγμή όλοι μελετάνε με τα κομπιούτερ, με τα τελευταία προγράμματα που έχουν βγει, που είναι πολύ μπροστά, πολύ σύγχρονα, πολύ εξελιγμένα. Αλλά τότε μελετούσαμε… Ευτυχώς, ο πατέρας μου είχε πάρα πολλά βιβλία. Όχι ότι μελετούσαμε τόσο πολύ. Ο ίδιος διάβαζε πολύ σκάκι και μας μετέδιδε, ας πούμε, και τις δικές του γνώσεις που διάβαζε.

Πώς σου φάνηκε στην αρχή η διαδικασία εκμάθησής του; Τι βαθμό δυσκολίας είχε; 

Εμένα, από όταν ξεκίνησα το σκάκι, για να είμαι ειλικρινής,[00:10:00] μου άρεσε πάρα πολύ και μου φαινόντουσαν εύκολα οι ασκήσεις που έλυνα στις εφημερίδες. Έβλεπα πάρα πολύ εύκολα συνδυασμούς, δηλαδή ήμουν παίκτρια τακτική, όπως λέμε στο σκάκι. Υπάρχει η τακτική και η στρατηγική. Συνήθως οι άντρες είναι οι τακτικοί παίκτες, οι πιο επιθετικοί δηλαδή. Η τακτική είναι η επίθεση, η στρατηγική είναι το παιχνίδι των θέσεων, έτσι, των πλάνων δηλαδή, των σχεδίων, είναι πιο δύσκολο πράγμα. Αλλά εμένα μου άρεσαν οι συνδυασμοί, δηλαδή το να προσπαθώ να κάνω ματ, να βρίσκω την εικόνα, τον συνδυασμό που θα οδηγήσει στο ματ, στη νίκη δηλαδή, στον σκοπό του παιχνιδιού, που είναι το να κάνεις ματ τον αντίπαλο βασιλιά. Και από την αρχή προσπαθούσα, επειδή έβρισκα τους εύκολους συνδυασμούς, προσπαθούσα να λύνω όλο και πιο δύσκολους. Σ’ αυτό το πράγμα, στην επίθεση δηλαδή, στην τακτική, είχα ταλέντο δηλαδή, δεν το έβρισκα δύσκολο. Για την ηλικία μου, ας πούμε, μου φαινόταν κιόλας εύκολο. Είχα ικανότητα στο μέτρημα, δηλαδή μπορούσα να μετρήσω πολλές κινήσεις μετά. Αυτό.

Τα Μαθηματικά βοηθούν στην εκμάθηση του σκακιού. Και, επίσης, το αντίστροφο ισχύει;

Γενικά, τα Μαθηματικά έχουν πολύ μεγάλη σχέση με το σκάκι, έχουν άμεση συνάφεια, δηλαδή το σκάκι είναι Μαθηματικά σ’ έναν βαθμό. Εγώ στους μαθητές μου, ας πούμε, τους λέω πάρα πολλές φορές ότι το σκάκι είναι Γεωμετρία, και είναι η αλήθεια ότι είναι Γεωμετρία το σκάκι. Έχει να κάνει πάρα πολύ… Πρέπει να σκέφτεσαι με τις ευθείες, με τις διαγωνίους, με τα τρίγωνα. Έχει να κάνει πολύ με Γεωμετρία, αλλά και με Μαθηματικά, γιατί θέλει πάρα πολύ μέτρημα. Και γενικά οι σκακιστές είναι, κυρίως, στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι των Θετικών Επιστημών άνθρωποι, δηλαδή είναι ή του Πολυτεχνείου, μαθηματικοί, φυσικοί, χημικοί κυρίως σχεδόν κατά το 99% των σκακιστών, όσων έχουν σπουδάσει, έτσι, είναι των Θετικών Επιστημών, έχει πολύ μεγάλη σχέση. Αλλά και… Μπορούμε να πούμε ότι και τα Μαθηματικά είναι και σκάκι. Επίσης, τα Μαθηματικά βοηθάνε πάρα πολύ στην επίλυση προβλημάτων, δηλαδή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, στην επίλυση προβλημάτων. Έχει πολύ μεγάλη σχέση και με τα οικονομικά, ας πούμε, θέματα.

Πόσες ώρες έπαιζες την εβδομάδα σ’ εκείνη την ηλικία, την παιδική-εφηβική;

Όταν ήμουν μικρή, έπαιζα πάρα πολύ. Στην παιδική ηλικία έπαιζα πάρα πολύ με την αδερφή μου, έπαιζα πολύ και με τον πατέρα μου, με τη γιαγιά μου επίσης, εκεί με τα παιδιά στον Σύλλογο στη Σπάρτη... Θεωρώ ότι κάθε μέρα παίζαμε και επίσης σχεδόν κάθε μέρα και ο πατέρας μου μας... Όταν μπορούσε δηλαδή, όταν γύριζε από το φροντιστήριο, σχεδόν κάθε μέρα μάς έδειχνε κάποιες παρτίδες έτσι διδακτικές, ας πούμε, μας έκανε κάποια πράγματα... Αλλά αγώνες επίσημους λόγω της… Το πρόβλημα τότε με τη Σπάρτη ήταν ότι δεν μπορούσα, δεν υπήρχαν πολλοί... Εκτός από το Διασυλλογικό Πρωτάθλημα, δεν γινόντουσαν επίσημοι αγώνες. Ενώ στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, στην Κρήτη, στην Πάτρα είχε δηλαδή, εκεί ήταν τα κέντρα, για παράδειγμα, του σκακιστικού κόσμου, εκεί γινόντουσαν όλα τα τουρνουά. Εγώ έπαιζα μόνο στα Διασυλλογικά Πρωταθλήματα που ήταν κάθε Κυριακή, για εφτά Κυριακές, εννιά Κυριακές τον χρόνο τα πρώτα χρόνια. Μετά, όταν έγινα 12, έπαιξα πρώτη φορά στα τελικά Κορασίδων του Πρωταθλήματος Ελλάδος. Πήγαμε στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, έπαιξα εγώ και η αδερφή μου. Εγώ κάτω των 16 και η αδερφή μου κάτω των 20 ετών στα τελικά. Αυτό ήταν το πρώτο Ατομικό Πρωτάθλημα επίσημο που έπαιξα, το 1989 δηλαδή, όταν ήμουν 12, στο οποίο μάλιστα, ενώ ξεκίνησα πάρα πολύ δυνατά, κέρδισα αμέσως στους πρώτους εφτά γύρους, κέρδισα πολύ εύκολα όλα τα φαβορί τότε των κοριτσιών κάτω των 16, στον τελευταίο γύρο είχα μία πολύ καλύτερη θέση, μία κερδισμένη θέση, και λέγανε έξω στον πατέρα μου: «Συγχαρητήρια» και τέτοια, γιατί το λογικό ήταν να κέρδιζα, ήταν πανεύκολο, πάρα πολύ απλό. Εγώ εκεί άρχισα να τρέμω. Δεν είχα ποτέ καλή ψυχολογία στο σκάκι. Άρχισα να τρέμω, έριξα κομμάτια κάτω, με έπιασε κάτι σαν κρίση, ας πούμε, και έχασα την παρτίδα, έχασα δηλαδή από χρόνο. Άφησα τον χρόνο, κύλησε και έχασα την παρτίδα αυτή. Και μετά ισοφάρισα στη δεύτερη θέση και μετά έκανα να παίξω δύο χρόνια, δεν ήθελα να παίξω καθόλου, ας πούμε! Δεν ήθελα να πάω πάλι την άλλη χρονιά στα… Κάθε χρόνο γινόταν αυτό το Πανελλήνιο Πρωτάθλημα Κορασίδων-Νεανίδων και δεν ήθελα να πάω. Τότε ήμουν 12 δηλαδή και παίζαμε στο κάτω των 16. Δεν υπήρχε άλλη κατηγορία, όπως αυτή τη στιγμή υπάρχουν 8, 10, 12, 14, 16. Και μετά στενοχωρήθηκα πολύ που δεν κέρδισα αυτή την τόσο κερδισμένη παρτίδα. Κλάμα, θυμάμαι, πάρα πολύ κλάμα! Και δεν έπαιξα την άλλη χρονιά. Ξανάπαιξα το '91, δύο χρόνια μετά στα τελικά του Πρωταθλήματος, τα οποία ήταν στη Δράμα, θυμάμαι. Και εκεί γνώρισα και όλους τους σκακιστές που γνωριζόμαστε από... δηλαδή όλη, ας πούμε, την αφρόκρεμα της Ελλάδας τότε στο σκάκι.

Συνετέλεσε κάποιος παράγοντας στο να ξαναπαίξεις ή απλά ήταν η πάροδος του χρόνου;

Ναι, πέρασε ένα διάστημα, μετά το ξανασκέφτηκα. Ήθελα και να πάω κιόλας στη Δράμα να παίξω, ήθελα να κάνω και αυτό το ταξίδι. Και κάπως εκεί μου ξανάρχισε η επιθυμία να συμμετέχω σε αγώνες, να αρχίσω πάλι δηλαδή να συμμετέχω σε αγώνες.

Μαρία, η 5η Σεπτεμβρίου 1996 είναι μία ημέρα που θα θυμάσαι για πάντα;

Ναι, εννοείται! Είναι η πιο ωραία μέρα της ζωής μου! Ναι, τότε έγινε η ισοπαλία στην Κέρκυρα με τον παγκόσμιο πρωταθλητή τότε, τον Γκάρι Κασπάροφ, ο οποίος ήταν... θεωρείται δηλαδή και ακόμα ο καλύτερος παίκτης όλων των εποχών. Να πω λίγα πράγματα; Είχα... Ήταν λίγο τυχαίο, συμπτωματικό το ότι βρέθηκα, ότι πήγα στην Κέρκυρα να αγωνιστώ με τον Κασπάροφ. Τότε έπαιζα στο Ηράκλειο Κρήτης, στην ομάδα, στον Όμιλο Αντισφαίρισης και Αθλοπαιδιών του Ηρακλείου της Κρήτης. Είχα πάρει μεταγραφή ως… Εκείνα τα χρόνια ήμουν στις Κορασίδες και στις Νεάνιδες, στις δύο πρώτες, ας πούμε, στα δύο πρώτα ονόματα και με είχαν ζητήσει για μεταγραφή από τον πατέρα μου το '95. Πήγα, έπαιξα δέκα χρόνια για το Ηράκλειο Κρήτης, ’95 με 2005, και πήραμε τέσσερα ή πέντε πρωταθλήματα Ελλάδος, νομίζω, πέντε πρωταθλήματα Ελλάδος με την ομάδα αυτή. Και εκείνη τη χρονιά, το '96, που ήρθε ο Κασπάροφ, με πήραν τηλέφωνο από την ομάδα, από την Κρήτη, άμα θα ήθελα, ότι υπήρχε μία θέση. Λόγω του ότι είχαμε κερδίσει το Πρωτάθλημα Ελλάδος, δίνανε μία θέση σε κάποιον παίκτη από την ομάδα για να συμμετάσχει. Και σκεφτήκανε εμένα, επειδή τότε ήμουν μια μεταγραφή της ομάδας που θέλανε να στηρίξουν, ας πούμε. Και ξεκίνησα να πάω στην Κέρκυρα, παρόλο που τότε έδινα Πανελλήνιες και δεν ήτανε πολύ… Λίγο κάπως και εγώ φοβόμουν να πάω μόνη μου, να αφήσω και τα διαβάσματα για κάποιες μέρες, αλλά τελικά το αποφάσισα, γιατί ήθελα πάρα πολύ να δω τον Κασπάροφ. Ήθελα δηλαδή να πάρω ένα αυτόγραφο, στην ουσία, από τον Κασπάροφ! Και ξεκίνησα. Βέβαια, όταν έφτασα εκεί, στην Κέρκυρα, το είχα μετανιώσει που ήμουν... Είχα φτάσει σ’ ένα ξενοδοχείο μόνη μου την προηγούμενη μέρα, δεν είχα κανέναν γνωστό. Τέλος πάντων, όταν ξεκίνησε η παρτίδα, παίζαμε χωρίς άγχος. Μας είπε... Ο Κασπάροφ είχε κάνει μία... Ενώ είχε συμφωνήσει με τους διοργανωτές να παίξει με πενήντα άτομα οποιασδήποτε δυναμικότητας, δηλαδή οποιοδήποτε rating –rating είναι οι βαθμοί, το elo στο σκάκι, το rating είναι το elo–, και είχε συμφωνήσει να παίξει με οποιασδήποτε δυναμικότητας, με οποιουδήποτε elo δηλαδή παίκτες. Και τελικά την τελευταία στιγμή, όταν ήρθε στην Ελλάδα, τους είπε ότι θα παίξει... δέχτηκε να παίξει μόνο με τριάντα παίκτες σ’ αυτόν τον αγώνα επίδειξης που λέγεται σιμουλτανέ, δηλαδή ένα ταυτόχρονο παιχνίδι με τριάντα παίκτες, στο οποίο ο κανόνας είναι, όποτε έρθει μπροστά σου... Δηλαδή ο Κασπάροφ έπαιζε σ’ έναν κύκλο με στημένες τριάντα σκακιέρες. Εμείς καθόμασταν σε κάθε μία από αυτές και πέρναγε από μπροστά μας. Ξεκίναγε να παίζει με την ίδια σειρά, απλώς αυτός μπορούσε να σκεφτεί μπροστά μας όση ώρα ήθελε, ενώ εμείς έπρεπε αυτόματα. Ο κανόνας για να μην βγούμε από το παιχνίδι, να μην χά[00:20:00]σουμε, είναι να παίξουμε αυτόματα, μόλις έρθει, τη στιγμή που έρχεται μπροστά μας. Δεν μπορούμε να σκεφτούμε. Οπότε ξεκίνησε… Η παρτίδα δηλαδή ξεκίνησε πάρα πολύ καλά, παίξαμε ένα άνοιγμα, που είναι… «σλαβική» λέγεται. Παίζαμε με τα μαύρα όλοι. Επίσης ένας άλλος κανονισμός του σιμουλτανέ είναι να παίζουμε όλοι με τα μαύρα. Ο Κασπάροφ είχε τα άσπρα σε όλες τις σκακιέρες, δηλαδή ξεκινάει πρώτος σε όλες, ξεκίνησε όλες τις παρτίδες, έχει δηλαδή αυτό το ατού, ας πούμε. Και λίγο προς το τέλος, που είχαν μείνει πέντε σκακιέρες, αν θυμάμαι καλά, τους είχε κερδίσει δηλαδή. Μάλλον –συγγνώμη– είχε κανονίσει μία ισοπαλία που έκανε στην αρχή του παιχνιδιού, από το άνοιγμα, από την αρχή του παιχνιδιού, γύρω στις δεκαπέντε κινήσεις δηλαδή, δώδεκα-δεκαπέντε κινήσεις, δεν θυμάμαι. Έκανε ισοπαλία με κάποιον εκεί παράγοντα, ας πούμε, τοπικό. Και προς το τέλος, ενώ είχαμε μείνει μόνο πέντε παίκτες, η παρτίδα πήγαινε πολύ καλά. Είχαμε παίξει σαράντα τέσσερις παρτίδες. Στην τελική θέση ήμουν λίγο καλύτερη, στο σκάκι δηλαδή, στην τελική θέση ήμουν όχι κερδισμένη, αλλά ήμουν αρκετά, ας πούμε, καλύτερη, γιατί… Θα το πω τώρα με σκακιστική ορολογία, αλλά είχαμε, ας πούμε, στην ίδια πλευρά της σκακιέρας μόνο πιόνια, ίσα πιόνια, και αυτός είχε άλογο. Εγώ είχα άλογο –συγγνώμη– και αυτός είχε αξιωματικό και το άλογο, επειδή είχαμε πιόνια από την ίδια πλευρά, είναι ισχυρότερο από τον αξιωματικό, ενώ στην πραγματικότητα έχουν την ίδια δύναμη. Δηλαδή η αξία τους η θεωρητική είναι τρεις βαθμοί και το άλογο και ο αξιωματικός, αλλά στην προκειμένη θέση ήμουν καλύτερη λίγο, δηλαδή ήταν λίγο πλεονεκτικό, ας πούμε, το άλογο έναντι του αξιωματικού. Και, όταν ήρθε μπροστά μου, είπε στα Αγγλικά... Έπαιξε, σκέφτηκε, έπαιξε και μου είπε στα Αγγλικά: «I offer a draw», δηλαδή ότι μου προτείνει ισοπαλία, έτσι το λέμε στα Αγγλικά. Και εκείνη τη στιγμή το άκουσα, αλλά... Το άκουσα πολύ καλά βέβαια, αλλά δεν το πίστευα! Δεν πίστευα στα αφτιά μου, ότι μου πρότεινε, ας πούμε, ο Κασπάροφ ισοπαλία. Άρχισα να τρέμω, με έπιασε ένας πανικός! Και από πίσω ο κόσμος που έβλεπε, γιατί είχε θεατές πίσω, μου λέγανε: «Σου πρότεινε ισοπαλία!». Ε, και τελικά έδωσα… Μόλις ήρθε, ευτυχώς έκανα την καλύτερη κίνηση που έχω κάνει ποτέ μου! Έδωσα το χέρι μου δηλαδή και δέχτηκα, δηλαδή δέχτηκα την ισοπαλία. Οπότε υπογράψαμε το παρτιδόφυλλο. Η παρτίδα είναι καταγεγραμμένη, έτσι; Και υπάρχει και στο ίντερνετ, έχω και την υπογραφή. Το καλό που είχα. Μετά δεν πήρα αυτόγραφο, γιατί είχα την υπογραφή του, ας πούμε, στην παρτίδα, γιατί στο τέλος, όταν παίζουμε μία παρτίδα σκάκι, πρέπει να υπογράψουμε και οι δύο αντίπαλοι το αποτέλεσμα, δηλαδή γράφεις το αποτέλεσμα μισό-μισό, γράφεις τα ονόματα πάνω-πάνω και το αποτέλεσμα μισό-μισό. Και στο τέλος, μετά τις κινήσεις όλες, δηλαδή στο τέλος του παρτιδόφυλλου, πρέπει να υπογράψουμε και οι δύο, οπότε έχω εκεί την υπογραφή του, ας πούμε, εκείνη την εμπειρία, η οποία ήταν η καλύτερη όμως!

Μου είπες πριν την έναρξη της ηχογράφησης ότι ο Κασπάροφ μετά το πέρας του παιχνιδιού απευθύνθηκε στους υπεύθυνους του τουρνουά και διατύπωσε παράπονα.

Ναι, μετά… Γενικά, σαν παίκτης είναι πολύ εγωιστής. Δεν είναι fair player επίσης. Και κάνει πολλές γκριμάτσες στους αντιπάλους. Και εκεί έκανε γκριμάτσες. Και στο τέλος, επειδή προφανώς ήθελε να δώσει εκείνη την ισοπαλία που έδωσε στην αρχή… Και γενικά δεν σκόπευε να δώσει άλλη. Και πάντα κερδίζει όλους τους αντιπάλους που παίζει στο σιμουλτανέ. Ακόμα και στο «blind», δηλαδή στο τυφλό σκάκι, που παίζει ταυτόχρονα με πολλούς χωρίς να βλέπει, τους κερδίζει όλους! Και τώρα, που έχει αποσυρθεί, δίνει ακόμα αγώνες επίδειξης σιμουλτανέ και κερδίζει τους πάντες. Δεν παραχωρεί δηλαδή ποτέ ισοπαλίες! Και μετά έκανε... Πήγε στους διοργανωτές μέσα και έκανε φασαρία. Έλεγε ότι: «Είχαμε πει ότι δεν θα παίξει κάποιος πάνω από αυτή τη δυναμικότητα». Αλλά εγώ τότε το όριο που είχε βάλει στο elo, στο rating δηλαδή, στη δυναμικότητα, ήταν 2.000. Είχε πει ότι δεν θα παίξει με κανέναν παίκτη που έχει άνω των 2.000 elo, δηλαδή πάνω από 2.000 elo. Και εγώ τότε είχα 1.850. Αυτό του το δείξανε μέσα, του το είπαν οι διοργανωτές, του το εξήγησαν, απλώς θεώρησε ότι με τον τρόπο που έπαιξα ότι έπαιξα πολύ καλύτερα δηλαδή από αυτό το elo προφανώς. Ο Κασπάροφ ζήτησε στην αρχή, από ό,τι μου είπαν, στην αρχή δηλαδή του σιμουλτανέ, ζήτησε από τους παίκτες να γράψουν δίπλα στο παρτιδόφυλλο στο πίσω μέρος και να το δει πόσο elo έχουν. Και εγώ τότε είχα 1.850, αλλά δεν το άκουσα αυτό και δεν το έγραψα καθόλου. Και έτσι μετά θεώρησε ότι προφανώς είχα παραπάνω και ότι... Πήγε και είπε… Έκανε μέσα φασαρία ότι: «Είχαμε πει ότι δεν θα παίξει κανένας καλός!», και τέτοια. Εντάξει, μετά όμως… μετά του πέρασε, ας πούμε. Το ξέχασε.

Έφερες ισοπαλία σε ηλικία 19 ετών με τον τριαντατριάχρονο τότε Κασπάροφ, τον καλύτερο σκακιστή όλων των εποχών, τον Παγκόσμιο Πρωταθλητή, που τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους είχε επικρατήσει στην αναμέτρηση με τον Deep Blue, τον υπολογιστή της IBM. Μπορείς να μου περιγράψεις τα συναισθήματά σου αμέσως μετά την ανακήρυξη του αποτελέσματος;

Ναι, μετά δεν καταλάβαινα τίποτα! Ήμουν πάρα πολύ ευτυχισμένη, ήμουν σ’ άλλον κόσμο! Δεν έβλεπα τίποτα, πέταγα στα σύννεφα, ήμουν σ’ άλλον κόσμο εντελώς! Τότε όντως ήταν και στο peak της καριέρας του, ήταν στο καλύτερό του elo, δηλαδή στο πιο ψηλό rating τότε. Ήταν ένα φοβερό πράγμα, μια φοβερή εμπειρία. Δεν το περίμενα με τίποτα ποτέ αυτό το πράγμα. Και ακόμα και σήμερα δηλαδή έχουν περάσει τόσα χρόνια, είκοσι τέσσερα χρόνια, και παντού, όπου και να πάω στο σκάκι και τέτοια, λένε, ας πούμε: «Η κοπέλα που έκανε ισοπαλία με τον Κασπάροφ», έχει μείνει δηλαδή αυτή η διάκριση. Λίγο μετά έπαιξα το… Μετά δηλαδή από το '96, από τον Σεπτέμβρη, το '97, τον Ιανουάριο, έπαιξα σε ένα διεθνές τουρνουά και εκεί κέρδισα και τον Πρωταθλητή Ελλάδος Ανδρών στην πρώτη, σε επίσημη παρτίδα, δηλαδή στην πρώτη παρτίδα. Και γενικά έκανα μία πολύ υψηλή απόδοση, πέρασα δηλαδή... πέρασα το 2.100. 2.140, νομίζω, έφτασα στο elo, το οποίο κιόλας μου έδινε αυτόματα έναν τίτλο, τον τίτλο της γυναίκας, ας πούμε, International Maître, δηλαδή της Maître της Παγκόσμιας Σκακιστικής Ομοσπονδίας, ας πούμε, της FIDE Maître, και μία νόρμα της International Maître, της Διεθνούς, ας πούμε, Maître.

Είπες πριν ότι: «Η ψυχολογία μου στο σκάκι ποτέ δεν είναι καλή». Ποια ήταν τότε η ψυχολογία σου όσο εξελισσόταν το ματς;

Α, τότε δεν... Τότε έπαιζα πάρα πολύ άνετα, γιατί δεν φοβόμουν τον αντίπαλο! Το πρόβλημα με το σκάκι είναι γενικά να μην φοβάσαι τον αντίπαλο, να μην τον υπερτιμάς, να μην τον υποτιμάς επίσης, και τα δύο είναι πρόβλημα. Με τον Κασπάροφ απλά πήγαινες για μία φωτογραφία, για ένα αυτόγραφο, για κάτι δηλαδή, μόνο γι’ αυτά! Οπότε δεν υπήρχε κανένα άγχος. Δεν περίμενες ποτέ… Όταν δεν περιμένεις ποτέ ότι μπορείς να κερδίσεις, είναι πολύ πιο απλό. Μπορείς δηλαδή να κάνεις ισοπαλία ή να κερδίσεις, είναι πολύ πιο απλά τα πράγματα, όταν ο αντίπαλος είναι κάποιος που δεν γίνεται ποτέ να τον χτυπήσεις, ας πούμε.

Μαρία, ποιον ενημέρωσες πρώτον από το περιβάλλον σου μετά την επίτευξη της ισοπαλίας;

Στο τέλος, επειδή τότε δεν είχαμε κινητά τηλέφωνα, προσπάθησα να επικοινωνήσω με τους γονείς μου, οι οποίοι ήταν σε κάποια ταβέρνα στη Σπάρτη, στη Μαγούλα, ξέρω γω. Και τους βρήκα στο τηλέφωνο και μίλησα, θυμάμαι, με τον ξάδερφό μου, που τότε ήταν 10 χρόνων, και, μόλις το άκουσε αυτό, πήγε και το έλεγε σ’ όλα τα τραπέζια! Δηλαδή γύριζε στα τραπέζια και το έλεγε, ας πούμε. Βρήκα και τους γονείς μου, δηλαδή μίλησα πρώτα μαζί τους , ας πούμε, μίλησα.

Ο πατέρας σου μετά από κοντά τι σου είπε; Του ανέλυσες σε συζητήσεις σας τη στρατηγική που ακολούθησες;

Ναι, ο πατέρας μου ήθελε να αναλύσουμε. Γενικά, αναλύαμε όλες τις παρτίδες που παίζαμε! Και την είδαμε την παρτίδα πολλές φορές και την κορνιζάρισε κιόλας! Πρέπει να την είδε και μαζί μου, αλλά και μόνος του, πάρα πολλές φορές την παρτίδα, δηλαδή δεν ξέρω… Εκατό φορές; Δεν ξέρω πόσες! Και είπαμε και το… Μου είπε για το άνοιγμα, για τη σλαβική δηλαδή. Το άνοιγμα το επιλέγει ο μαύρος γενικά, επειδή τα άσπρα παίζουν πρώτα, την πρώτη κίνηση, ο μαύρος επιλέγει το τι θα παίξει. Υπάρχουν διάφορες άμυνες, όπως η γαλλική, η σικελική, η σκανδιναβική, η ολλανδική, ας πούμε, διάφορα. Και εγώ επέλεξα εκεί να παίξω τη σλαβική, την οποία μου τη μάθαινε ο πατέρας μου και είχε πολλά βιβλία για τη σλαβική. Είναι ένα άνοιγμα που έπαιζε και αυτός. Ένα άνοιγμα που δεν ταιριάζει κιόλας στο στυλ μου, είναι αρκετά στρατηγικό, δεν είναι επιθετικό άνοιγμα, δεν είναι τακτικό, αυτά που επιλέγω δηλαδή συνήθως. Και με ρώτησε[00:30:00] για παράδειγμα: «Σ’ αυτή τη θέση γιατί έπαιξες εδώ;», «Αυτό το ήξερες;» ή ότι είναι κάτι... Δηλαδή αν υπάρχει στη θεωρία ή δεν υπάρχει, αν είναι γραμμένο δηλαδή σε βιβλία. Δεν έπαιξα πολύ... Η αλήθεια είναι ότι δεν έπαιξα πολλές κινήσεις θεωρία, και ο Κασπάροφ το άλλαξε σε κάποιο σημείο, δηλαδή άλλαξε τη θεωρία, έπαιξε κάτι πιο σπάνιο, ας πούμε, κάτι πιο…

Το γεγονός ότι δεν είχες το πλεονέκτημα του χρόνου ως προς τις κινήσεις έναντι του αντιπάλου σου σε έκανε να σκέφτεσαι πιο γρήγορα;

Ναι, δυστυχώς, έπρεπε να απαντάω αμέσως, όταν ερχόταν μπροστά μου! Και στην αρχή είναι εύκολα τα πράγματα, γιατί, αν είναι να περάσει από τριάντα… Δηλαδή χρειάζεται κάποιον χρόνο για να παίξει σε τριάντα άτομα, παρότι τα ανοίγματα τα ξέρει, ο Κασπάροφ δηλαδή ήξερε απέξω τι θα παίξει. Τα ανοίγματα δηλαδή είναι κάτι… Η θεωρία των ανοιγμάτων είναι ένα πράγμα που οι κορυφαίοι σκακιστές διαβάζουν συνέχεια, κάνουν... παίζουν καινούριες καινοτομίες που τις αναλύουν πολύ, οπότε αυτό ήταν πολύ… Στο τέλος ήταν πολύ δύσκολο το πράγμα, γιατί είχαν μείνει λίγοι και ερχόταν πολύ γρήγορα σε μένα και καθόταν και σκεφτόταν πάρα πολλή ώρα μπροστά μου, ενώ εγώ έπρεπε να παίξω αυτόματα. Ήταν δηλαδή… Είχε μεγάλο πλεονέκτημα στον χρόνο. Συνήθως στα σιμουλτανέ βάζουν χρόνο και σ’ αυτόν που δίνει το σιμουλτανέ, αλλά στην προκειμένη δεν είχαν βάλει, δεν του βάλανε δηλαδή ρολόι.

Λόγω της δυναμικότητάς του ίσως;

Ναι, και επίσης θεωρούσαν ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος, δηλαδή ότι είναι μόνο αγώνας επιδείξεων, δεν πρόκειται κανείς να κάνει τίποτα, ότι: «Εντάξει, παίζουμε για να μας κερδίσει όλους, για να τον δούμε, ας πούμε, για την εμπειρία, για τη φωτογράφιση!».

Μαρία, πόσο συχνά ανακαλείς τις μνήμες από εκείνη την ημέρα;

Θεωρώ, πάρα πολύ συχνά! Καλά, τα πρώτα χρόνια πάρα πολύ. Επίσης, την ημέρα αυτή σχεδόν τη γιορτάζουμε, ας πούμε, κατά μία έννοια, την 5η Σεπτεμβρίου, ας πούμε! Αλλά και να μην θέλω –να μην θέλω…–, να μην τύχει να το σκεφτώ, γενικά είμαι γνωστή γι’ αυτό. Ειδικά στο σκάκι, όταν είμαι, πολλές φορές μου το λένε και για πλάκα συνέχεια: «Καλά, έκανες ισοπαλία με τον Κασπάροφ και δεν θα κερδίσεις αυτόν;». Ή, άμα φοβάμαι, ας πούμε, να παίξω με κάποιον, μου το λένε πάρα πολλές φορές. Και τα παιδιά που ήταν μπροστά, έτυχε πίσω μου να ήταν σκακιστές που περιγράφουν τη σκηνή που εγώ δίνω το χέρι με ένα φοβερό τρέμουλο, ας πούμε, και κοροϊδεύουν ότι παραλίγο να μην το δώσω, επειδή δεν μπορούσα καν από το τρακ και από το τρέμουλο αυτό.

Τον Ιούνιο του 2015 ξανασυναντιέσαι μετά από δεκαεννιά χρόνια με τον Γκάρι Κασπάροφ, όταν στήνεσαι σε μία τεράστια ουρά για ένα αυτόγραφό του.

Ναι, βέβαια. Στην πραγματικότητα, τον ξανασυνάντησα σ’ ένα σιμουλτανέ που έδινε στο «Porto Rio» στην Πάτρα τον είδα το 2001, κάτι το οποίο δεν είναι γνωστό, γιατί έτσι και αλλιώς πήγα απλά να τον δω –ωχ, συγγνώμη–, δεν φαίνομαι πουθενά σαν… Δεν φαίνομαι πουθενά δηλαδή ότι πήγα, γιατί δεν έπαιξα μαζί του. Και το 2003 έγινε... Επειδή είχαμε βγει πρωταθλητές με την ομάδα του Ηρακλείου Κρήτης πάλι, παίξαμε Champions League και παίξαμε μαζί. Δεν έπαιξα εγώ μαζί του, αλλά η ομάδα μας, η ομάδα που αγωνιζόταν τότε. Παίξαμε στην ίδια διοργάνωση του Champions League, γιατί εμείς είχαμε πάρει το Πρωτάθλημα Ελλάδος. Και τον συναντώ, όμως, και μιλάμε το 2015. Έρχεται στο Ίδρυμα Νιάρχος για να παίξει με τους δεκαπέντε κορυφαίους Έλληνες παίκτες κάτω των 18, δηλαδή τους Πρωταθλητές Ελλάδος, ας πούμε, κάτω των 18, και τους οποίους τους κέρδισε όλους. Ήρθε και την επόμενη χρονιά να παίξει. Συγγνώμη... Το 2015 έχω μία πρόσκληση για να πάω να παρακολουθήσω και στο Ίδρυμα Νιάρχος και κάποια στιγμή κάποιος που με γνώριζε από κάποιο κανάλι είπε ότι: «Η κοπέλα έχει κάνει ισοπαλία με τον Κασπάροφ» και μου ζήτησε να δώσω μία συνέντευξη, οπότε πήγαμε πίσω του την ώρα που έπαιζε και έδωσα τη συνέντευξη, και εκεί συνέπεσε να ήταν και ένα άλλο κανάλι γνωστό, ας πούμε, και μίλησα στο δελτίο ειδήσεων τότε, στα Αθλητικά, γι’ αυτή την εμπειρία με τον Κασπάροφ. Το ωραίο, ας πούμε, το αξιοσημείωτο εκείνη την ημέρα είναι ότι, περιμένοντας στο τέλος για να πάρω αυτόγραφο σε μια πολύ μεγάλη ουρά, γιατί ήταν πάρα πολύς κόσμος, όταν έφτασα μπροστά του, ο Κασπάροφ υπέγραφε συνέχεια με κατεβασμένο το κεφάλι, υπέγραφε όλη την ώρα με μεγάλη ταχύτητα σκακιέρες, τέτοια, παρτιδόφυλλα, τα πάντα. Και εκείνη τη στιγμή που έφτασα τελικά μπροστά του ήταν ο διοργανωτής που με γνώριζε λόγω αυτής της επιτυχίας και του είπε στα Αγγλικά ότι: «Μ’ αυτήν την κοπέλα έχεις κάνει ισοπαλία» και, όπως υπέγραφε, σήκωσε το κεφάλι του, με κοίταξε στα μάτια και μου λέει: «Corfu 1997», Κέρκυρα 1997. Του λέω: «No, Corfu 1996», του λέω. «5th of September 1996», τον διόρθωσα στην ημερομηνία και μάλιστα νόμιζε ότι... Ήταν σίγουρος ότι δεν έκανε λάθος. Μου λέει: «Δεν ήταν το 1997; Wasn’t it 1997?». «No», του είπα. Και δεν... Έχει και μεγάλη, τεράστια εμπιστοσύνη και στη μνήμη του και θεώρησε ότι δεν έκανε λάθος, αλλά μου έκανε μεγάλη εντύπωση που το θυμόταν. Ήταν τότε δεκαεννιά χρόνια μετά δηλαδή από το… Ναι, το '15, το 2015.

Μαρία, ποια ήταν η πορεία και διαδρομή σου όλα αυτά τα χρόνια στο σκάκι; Έχεις περιγράψει, βέβαια, αρκετές καμπές στην πορεία σου, αλλά πες μας περισσότερα.

Ναι, γενικά συμμετείχα πάντα στα τελικά Πρωταθλήματος Γυναικών Ελλάδος, μέχρι το... Τελευταία φορά πρέπει να ήταν γύρω στο 2007, έχω την εντύπωση, που σταμάτησα να παίζω δηλαδή στα τελικά του Πρωταθλήματος Γυναικών, που παίζανε οι δέκα καλύτερες παίκτριες στην Ελλάδα, γιατί χρειαζόταν πάρα πολλή μελέτη, χρειαζόταν γενικά συγκέντρωση μόνο σ’ αυτό το πράγμα, μόνο στο σκάκι και μόνο στο αγωνιστικό σκάκι, το οποίο για μένα εκείνη τη στιγμή ήταν πολυτέλεια και γενικά είναι πολυτέλεια τα τελευταία χρόνια. Δηλαδή μελετάω σκάκι, αλλά μόνο για τους μαθητές μου, μόνο ως προπονήτρια μελετάω πια σκάκι. Παίζω πάντα με την ομάδα ακόμα στο Διασυλλογικό Πρωτάθλημα. Κάνω μεταγραφές, έχω παίξει σε διάφορες ομάδες. Η καλύτερη, ας πούμε, επιτυχία μετά το Ηράκλειο Κρήτης, που πήραμε τα πρωταθλήματα Ελλάδος, ήταν με την ΑΕΚ, που πήγα... Έγινε ένα σκακιστικό τμήμα στον ερασιτέχνη της ΑΕΚ και πήρα μία πολύ καλή μεταγραφή, δηλαδή ήμουν μία πολύ υποσχόμενη μεταγραφή που γράψανε τότε στις εφημερίδες τις αθλητικές της ΑΕΚ. Έμεινα και εκεί λίγα χρόνια. Μετά τα τελευταία χρόνια είμαι στο Νέο Ηράκλειο, με μεταγραφές όμως στου Παπάγου για έναν χρόνο, υποσχετικές δηλαδή για έναν χρόνο. Στη Σπάρτη έχω παίξει δύο φορές. Τη χρονιά που έφυγε ο πατέρας μου από τη ζωή, το '17, έπαιξα για την ομάδα της Σπάρτης, έπαιξα δηλαδή στο Διασυλλογικό κανονικά, και φέτος έκανα πάλι μία μεταγραφή στην ομάδα της Σπάρτης, αλλά λόγω του κορονοϊού δεν έγινε το Διασυλλογικό Πρωτάθλημα. Μες στα χρόνια όμως έχω πάρει και Πρωταθλήματα. Έχω βγει πρώτη Νεάνιδα σε διεθνή τουρνουά που έχουν γίνει σε... Πρώτη Νεάνιδα, πρώτη Γυναίκα σε διάφορα διεθνή τουρνουά, εκτός από το τουρνουά των Άνω Λιοσίων τότε, το '97, που ήταν πάρα πολύ καλό. Το πιο πρόσφατο, πρώτη Γυναίκα βγήκα σε ένα τουρνουά Rapid εδώ Πελοποννήσου στη Σπάρτη, αυτό είναι το τελευταίο πέρσι. Πρόπερσι στα Τρίκαλα Κορινθίας βγήκα, που ήταν διεθνές τουρνουά. Αλλά μες στα χρόνια έχω πάρα πολλές έτσι τέτοιες θέσεις δηλαδή σε διεθνή τουρνουά που γίνονται στην Κατερίνη, στη Χαλκιδική, στην Καβάλα πιο παλιά, στο Πάνορμο, στο Ηράκλειο δηλαδή σε διάφορα μέρη έχω... Άλλα από... Και με τις... Καλά, και ομαδικές επιτυχίες, ας πούμε, έχουμε κάνει, αλλά σε ατομικό επίπεδο έπαιζα και σε τουρνουά που γίνονταν και εθνικά δηλαδή στο Νέο Ηράκλειο, στο Παγκράτι, έχω συμμετάσχει σε πάρα πολλούς αγώνες με τέτοιες επιτυχίες δηλαδή.

Μίλησέ μου και για το [00:40:00]πόστο της εκπαιδεύτριας-προπονήτριας, καθώς και για τη διδασκαλία σε σχολεία.

Ναι, από 17 χρόνων, ήδη από τη Σπάρτη δηλαδή, ξεκίνησα να κάνω μαθήματα πρώτα στον Σύλλογο της Σπάρτης και μετά από 18 χρόνων, που ήρθα στην Αθήνα, έκανα σε πολλά σχολεία της Αττικής, και δημόσια και ιδιωτικά. Έχω κάνει κάποια χρόνια στα ιδιωτικά, στη «Νέα Γενιά Ζηρίδη», στον «Δούκα» έκανα τελευταία τώρα, σε ένα γαλλικό σχολείο, στο ελληνογαλλικό, στο «Delacroix», έκανα σκάκι στα Γαλλικά. Σε συλλόγους έχω κάνει και στην ΑΕΚ, έχω κάνει στη Χαλκίδα, στο Νέο Ηράκλειο πάρα πολλά. Κυρίως δηλαδή στο Νέο Ηράκλειο κάνω προπονήσεις. Έκανα στο ρώσικο σχολείο, αντικαθιστούσα μία κοπέλα Ουκρανή. Έκανα στο ρώσικο σχολείο, σκάκι στα Ρώσικα δηλαδή, πριν από λίγα χρόνια, που είναι στην Ηπίτου στην Πλάκα. Μάλιστα εκεί τα παιδιά το κάνανε το σκάκι σαν υποχρεωτικό, δηλαδή κάνανε όλα τα παιδιά σκάκι στα τμήματα. Αυτό ήταν μία πολύ καλή εμπειρία. Και κάνω εδώ και καιρό διαδικτυακά μαθήματα σκάκι. Και στην Κρήτη έχω κάνει σαν προπονήτρια δηλαδή, στο Παγκράτι, στου Παπάγου έκανα και ενδέχεται να κάνω τώρα, να κάνω και με τη νέα χρονιά στου Παπάγου. Ναι, στη Σπάρτη... Τώρα δεν τα θυμάμαι και όλα. Αλλά σε σχολεία έχω κάνει σε πάρα πολλά, επίσης, δημόσια. Στο Πειραματικό κάνω τα τελευταία χρόνια... Αυτά είναι στα πλαίσια... Στα δημόσια σχολεία είναι στα πλαίσια του Συλλόγου Γονέων, στα πλαίσια των δραστηριοτήτων δηλαδή του Συλλόγου Γονέων. Στο Νέο Ηράκλειο έχω κάνει πάρα πολλά χρόνια σε δημόσια, κάνω μάλιστα στα ίδια σχολεία. Και στον Περισσό. Στον Περισσό έκανα εφτά χρόνια σ’ ένα σχολείο. Τώρα κάνω ακόμα πάνω από δέκα χρόνια, είμαι σε τρία σχολεία του Νέου Ηρακλείου που κάνω σταθερά πάνω από δέκα χρόνια. Και στον Σύλλογο του Νέου Ηρακλείου πάνω από δέκα χρόνια. Δεν ξέρω άμα ξεχνάω διάφορα. Καλά, σχολεία σίγουρα ξεχνάω. Στο κέντρο, στο «Πικιώνη», κάνω και εκεί τα τελευταία χρόνια. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια κάνω εκεί, στο «Πικιώνη»; Τα οποία εν τω μεταξύ τα κάνω παράλληλα με... Πολλές φορές δούλευα και με συμβάσεις έργου σαν τοπογράφος, σαν μηχανικός σε κάποιες εταιρείες, κυρίως σε δασικό Κτηματολόγιο ήταν… Και πριν με Κτηματολόγιο δηλαδή οι εταιρείες που δούλευα με συμβάσεις έργου.

Ποια είναι τα οφέλη που αποκομίζει ένας παίκτης από την ενασχόλησή του με το σκάκι;

Το σκάκι είναι γενικά πολύ ευεργετικό πράγμα! Είναι πάρα πολύ καλό, νομίζω, για όλες τις ηλικίες. Καλά, για τα παιδιά θεωρώ ότι θα έπρεπε να είναι υποχρεωτικό μάθημα το σκάκι στα σχολεία. Είναι τα… Συγγνώμη. Το βασικό είναι η λογική σκέψη. Σε μαθαίνει δηλαδή τον αναλυτικό υπολογισμό, την αναλυτική λογική και τη λογική σκέψη, την υπομονή, τη συγκέντρωση. Τα παιδιά δηλαδή... Το σκάκι είναι πάρα πολύ καλό για τα παιδιά που... πάρα πολλά παιδιά αυτή τη στιγμή στα σχολεία έχουν διάσπαση προσοχής δηλαδή. Το σκάκι είναι ό,τι καλύτερο μπορούν να κάνουν! Και εγώ, στην πραγματικότητα, μες στα χρόνια έχω πάρα πολλά παιδιά που έχουν αδυναμία στη συγκέντρωση, για παράδειγμα. Επίσης, για υπερκινητικά παιδιά, το σκάκι τα βοηθάει πάρα πολύ. Με το σκάκι αποκτάς εμπιστοσύνη στον εαυτό σου. Επίσης, είναι πάρα πολύ καλό στη διαδικασία επίλυσης προβλημάτων, στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Βοηθάει πάρα πολύ στη μνήμη. Κατά τη γνώμη μου, και για τους μεγάλους ανθρώπους θα έπρεπε να είναι βασικό το σκάκι, γιατί οι σκακιστές γενικά δεν παθαίνουν Αλτσχάιμερ. Είναι πολύ σημαντικό, δηλαδή στην υγεία είναι πάρα πολύ σημαντικό το σκάκι. Επίσης, μέσα από τις ομάδες... Καλά, είναι ίσως όχι από τα λίγα παιχνίδια, αλλά είναι πολύ βασικό, γιατί μαθαίνεις την ευγενή άμιλλα, τον ευγενή δηλαδή ανταγωνισμό, τη δουλειά σε ομάδες, τη συλλογικότητα, γιατί, όταν παίζουμε στο ομαδικό πρωτάθλημα, όλοι κυρίως ενδιαφέρονται για όλους. Σημασία έχει η νίκη της ομάδας, δεν έχει σημασία άμα θα κερδίσεις. Δηλαδή μπορεί να είσαι σε μία κερδισμένη θέση και, για να εξασφαλίσεις, ας πούμε, τη νίκη της ομάδας, να κάνεις ισοπαλία. Δεν σ’ ενδιαφέρει η προσωπική σου εκείνη τη στιγμή... η προσωπική επιτυχία. Είναι πολύ σημαντικό για να σχεδιάζεις, να κάνεις κάποια πλάνα, να οργανώνεις δηλαδή κάποια πλάνα, και επίσης να παίρνεις κάποιες αποφάσεις και να έχεις και τις… να μπορείς, να είσαι σε θέση να υποστείς και τις συνέπειες των πράξεών σου, δηλαδή αυτά τα μαθαίνεις πάρα πολύ μέσα από το σκάκι. Η επιμονή... Μαθαίνεις –για τα παιδιά, για παράδειγμα– ότι μία νίκη θα έρθει μετά από πάρα πολύ κόπο, μετά από πολλή προσπάθεια, μετά από πολλές ήττες. Το βασικό είναι, επίσης, ότι με το σκάκι μαθαίνεις να χάνεις. Δηλαδή παιδιά που έρχονται στην αρχή και κλαίνε με το που χάνουν μία παρτίδα, φεύγουν, χτυπάνε τις… ρίχνουν τη σκακιέρα κάτω, τα κομμάτια τα πετάνε και τέτοια, σιγά-σιγά μαθαίνουν ότι δεν γίνεται να κερδίζουν όλες τις παρτίδες, δηλαδή μαθαίνουν να χάνουν. Και μαθαίνουν να χάνουν γενικότερα, όχι μόνο στο σκάκι. Επίσης, η κοινωνικότητα… Μέσα από το σκάκι δηλαδή γνωρίζεις πάρα πολύ… Έρχεσαι σε επαφή με πάρα πολύ κόσμο. Είναι πολύ σημαντικό ότι σε μία παρτίδα παίζεις, δίνεις το χέρι σου στον αντίπαλο στην αρχή, του το δίνεις. Του λες: «Καλή επιτυχία». Του το δίνεις και στο τέλος της παρτίδας. Μετά αναλύεις με τον αντίπαλο, δηλαδή πας σε μία αίθουσα ανάλυσης και αναλύεις, βλέπεις τις δικές του ιδέες, το ότι αυτό σκεφτόταν, ανταλλάσσεις δηλαδή απόψεις πάνω στο παιχνίδι. Γενικά και εγώ έκανα πολλούς φίλους. Μέσα στο σκάκι δηλαδή οι πιο πολλοί είμαστε φίλοι, πολλά χρόνια φίλοι. Επίσης, συγγνώμη, είναι πολύ σημαντικό και για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες, με ειδικές ικανότητες. Εγώ είχα ένα παιδί, για παράδειγμα, με αυτισμό, όχι μόνο... Ένα το είχα σε μαθήματα ιδιαίτερα, και επίσης και σε σχολεία είχα παιδιά με παράλληλη στήριξη, που είναι στο φάσμα του αυτισμού, και τα βοήθησε πάρα πολύ το σκάκι, τα βοηθάει πάρα πολύ δηλαδή αυτά τα παιδιά το σκάκι για να μπορέσουν να μπουν σ’ αυτόν τον τρόπο σκέψης, δηλαδή σ’ αυτή τη λογική και στην κοινωνικοποίηση και στην επαφή με τα άλλα παιδιά, μέσα απ’ αυτό, μέσα από το παιχνίδι δηλαδή. Στη δημιουργικότητα, στη φαντασία… Άμα δείτε δηλαδή, οι συνδυασμοί που γίνονται στο σκάκι είναι απίστευτοι… Και γενικά ο κόσμος που το γνωρίζει πιο βαθιά βλέπω ότι… Δεν ξέρω κατά πόσο είναι καλό αυτό, αλλά, όπως λέμε, κολλάει, δηλαδή αφοσιώνεται στο σκάκι. Είναι πάρα πολύς κόσμος που αφοσιώνεται με το που το γνωρίζει λίγο καλύτερα δηλαδή, που ασχολείται λίγο παραπάνω από το σκάκι, ας πούμε, το καφενειακό δηλαδή, όπως το τάβλι, για παράδειγμα.

Η ανάπτυξη των δεξιοτήτων στρατηγικής στο σκάκι έχεις παρατηρήσει ότι βοηθά και στη λήψη αποφάσεων στη ζωή μας, ενδεχομένως;

Ναι, έχει πάρα πολύ μεγάλη σχέση. Γενικά, όταν παίζεις σκάκι... Οι σκακιστές θεωρώ –τουλάχιστον και από μένα– ότι ζυγίζουν όλα τα πράγματα πάρα πολύ, δηλαδή θα σκεφτείς όλες τις εκδοχές. Το καλό με το σκάκι είναι επίσης ότι ένας σκακιστής θα σκεφτεί και στη ζωή του όλες τις εκδοχές, θα τις υπολογίσει, θα τις ζυγίσει και θα αποφασίσει τελικά αυτή που θα κρίνει ως καλύτερη, ας πούμε, ως πιο σωστή, θα μετρήσει δηλαδή. Όπως στο σκάκι μετράμε βαριάντες… Βαριάντες είναι οι διάφορες συνέχειες, δηλαδή σ’ ένα δέντρο: «Αν παίξω αυτό, θα μου παίξει εκεί, θα παίξω αυτό. Ναι, αλλά, να παίξω εκείνο, θα μου παίξει αυτό, θα μου απαντήσει αυτό». Γενικά, αυτό στη διαδικασία λήψης αποφάσεων στη ζωή σ’ όλα τα πράγματα θεωρώ ότι είναι πάρα πολύ σημαντικό, γιατί σκέφτεσαι. Επίσης, σκέφτεσαι λογικά, δηλαδή στο σκάκι μαθαίνεις και σκέφτεσαι λογικά. Δεν θα επιλέξεις κάτι παράλογο. Βέβαια, σε κάποια πράγματα η πολλή σκέψη δεν είναι πολύ σωστή, δηλαδή στη ζωή το να κάτσεις να τα σκεφτείς και όλα από όλες τις πλευρές δεν βοηθάει σε όλα τα πράγματα! Στα περισσότερα, όμως, νομίζω ότι είναι πολύ καλό.

Ο πατέρας σου ήταν καθηγητής Μαθηματικών, πεζογράφος, γελοιογράφος και δεινός σκακιστής. Πες μου κατ’ αρχ[00:50:00]άς αν το είχες κερδίσει ποτέ.

Λοιπόν, γενικά με τον πατέρα μου δεν παίζαμε τόσο πολύ. Δηλαδή από μία ηλικία και μετά δεν θυμάμαι παρτίδα. Έχουμε παίξει επίσημη παρτίδα στη Χαλκιδική. Γενικά τις επίσημες παρτίδες τις κάναμε ισοπαλία, δηλαδή δεν παίζαμε στα ίσια, ας πούμε, αλλά θεωρώ ότι ήμασταν στο ίδιο περίπου επίπεδο. Όταν ήμασταν μικρές, παίζαμε πολύ εγώ και η αδερφή μου, παίζαμε πολύ μαζί του, αλλά μετά από ένα σημείο και, από όταν πήγαμε στην Αθήνα και τέτοια, δεν παίζαμε πολύ, και ένας λόγος είναι ότι τσακωνόμασταν κιόλας στο σκάκι! Δηλαδή το σκάκι είναι λίγο ανταγωνιστικό, όταν παίζεις και ο πατέρας μου ήταν πιο ανταγωνιστικός παίκτης. Εγώ δεν ήμουν ποτέ ανταγωνιστική, αλλά ο πατέρας μου ήταν πολύ πιο ανταγωνιστικός παίκτης, το ζούσε πάρα πολύ το παιχνίδι. Να σκεφτώ λίγο μία επίσημη, αν έχουμε, που έχει καταλήξει σε... Όχι, δεν έχουμε παίξει κανονικά. Από μία ηλικία και μετά δεν παίξαμε κανονικά έτσι στα ίσια, ας πούμε. Αλλά ήταν πιο καλός από μένα στη θεωρία αρκετά, δηλαδή διάβαζε πολύ περισσότερο, είναι πολύ πιο διαβασμένος. Εγώ, επειδή είχα και αυτό, από μικρή είχα ένα ταλέντο, ας πούμε, στη λύση των συνδυασμών, είχα ταλέντο πολύ στην τακτική του σκακιού, δεν πολυμελετούσα, δεν μελετούσα δηλαδή πολύ στρατηγική, όπως ο πατέρας μου. Σ’ αυτό είχε ατού, το πλεονέκτημα. Τώρα σαν καθηγητή Μαθηματικών, να πω... Τον είχα και στο φροντιστήριο τον πατέρα μου. Εντάξει, γενικά οι μαθητές του τον αγαπούσαν πάρα πολύ. Είχε πολύ μεγάλη σχέση με τους μαθητές του. Είχε απίστευτο χιούμορ στο φροντιστήριο. Και ακόμα δηλαδή, που έφυγε από τη ζωή το '17, γράφουν συνέχεια. Υπάρχουν οι «Φίλοι του Φροντιστηρίου Πετσετίδη» και γράφουν συνέχεια στο Facebook! Δηλαδή ύψιστη τιμή, ας πούμε, είναι οι αναρτήσεις των μαθητών για τον πατέρα μου. Είχε διάφορες σκηνές στο φροντιστήριο, δηλαδή είχαμε διάφορες… Είχε πάρα πολλή πλάκα στο φροντιστήριο. Γινόντουσαν διάφορα σκηνικά, Θυμάμαι και διάφορα κιόλας, αλλά πολλές φορές εγώ, επειδή ήμουν και κόρη του, ήταν λίγο περίεργα τα πράγματα, γιατί, άμα καμιά φορά –σπάνια βέβαια– μίλαγε πιο απότομα σε κάποιον φίλο μου, με πείραζε, έτσι. Είχα δηλαδή κι αυτό. Αλλά κυρίως ήταν πολύ χιούμορ. Στα μαθήματα δηλαδή είχε πάρα πολύ χιούμορ και ήταν και ικανότατος στο... Ας πούμε, δεν χρησιμοποιούσε χάρακα, για παράδειγμα, δεν χρησιμοποιούσε διαβήτη, έκανε τέλειους κύκλους, τέλειες ευθείες, τέλεια γράμματα. Οι σημειώσεις που έδινε στα παιδιά, που μας έδινε σ’ όλους, ήταν γραμμένες με το χέρι και με τέλεια γράμματα, σαν να τα είχε τυπώσει, ας πούμε!

Τι συμβουλές και διδάγματα κρατάς από τον πατέρα σου;

Λοιπόν, ένα πράγμα που έμαθα, που το χρησιμοποιούσε πάντα, που το έλεγε από παλιά και το χρησιμοποιούσα και εγώ πάντα και το χρησιμοποιώ ακόμα ήταν... Έμαθα να χρησιμοποιώ συνέχεια την απλή μέθοδο των τριών. Δηλαδή αυτό το έμαθα απέξω, ότι, ας πούμε, αν οι τρεις ντομάτες κάνουν, ξέρω γω, 40, πόσο κάνουν οι οχτώ, ξέρω γω. Είχα μάθει αυτόν τον πολλαπλασιασμό χιαστί και τη διαίρεση με το από πάνω. Αυτό το χρησιμοποιούσα σε όλα τα πράγματα. Επίσης ένα πράγμα που έμαθα, που το χρησιμοποιώ εγώ σαν καθηγήτρια τώρα σκακιού, σαν προπονήτρια –τότε με εκνεύριζε πάρα πολύ από τον πατέρα μου– ήταν η απαγόρευση των ερωτήσεων. Απαγόρευε στους μαθητές να κάνουν ερωτήσεις, άμα δεν είχε τελειώσει, και τώρα βλέπω εγώ... Τώρα… Δηλαδή από τότε που ξεκίνησα να διδάσκω σκάκι, βλέπω πόσο δίκιο είχε! Όσο εκνευριζόμουν στο φροντιστήριο που δεν άφηνε τους φίλους μου, ας πούμε, να ρωτήσουν, όσο πολύ μου την έσπαγε, αυτό το πράγμα, ας το πούμε έτσι, τόσο τώρα καταλαβαίνω απόλυτα. Όλα τα παιδιά, όταν κάνω σκάκι, αρχίζουν... Πώς το λένε... «Να ρωτήσω αυτό;». Δεν προλαβαίνεις να πεις τίποτα, δεν προλαβαίνω δηλαδή να ξεκινήσω να μιλάω γι’ αυτό. «Να ρωτήσω, κυρία, να ρωτήσω κι αυτό». Λέω: «Περιμένετε». Είχε απόλυτο δίκιο, γιατί όντως τις περισσότερες ερωτήσεις θα τις καλύψεις μετά με τη διδασκαλία, δηλαδή είναι σίγουρο ότι τα πιο πολλά που θέλουν να ρωτήσουν θα τα πεις στη συνέχεια. Αυτό είναι γεγονός. Και επίσης έλεγε ότι: «Οι πιο πολλές ερωτήσεις είναι και χαζές», δηλαδή ότι υπήρχε κάποιος κόσμος που απλά ρώταγε για να ρωτήσει, για παράδειγμα, και αυτό είναι αλήθεια, αλλά είναι γεγονός ότι, άμα δεν τελειώσει κάποιος αυτό που θέλει να πει, δεν γίνεται να ρωτήσεις κάτι, και αυτό το κατάλαβα. Επίσης, ξεκινούσε πάντα τις λύσεις… Ως μαθηματικός, για παράδειγμα, τις λύσεις τις ξεκινούσε από το συμπέρασμα, δηλαδή έλεγε ότι: «Ξεκινάμε από το συμπέρασμα». Και στο σκάκι και εγώ τώρα βλέπω –αυτό δηλαδή το σκέφτηκα μέσα από το μάθημα, μέσα από τα μαθήματα εκεί του πατέρα μου, από το φροντιστήριο– ότι, για παράδειγμα, πρέπει να σκεφτείς πρώτα, να φανταστείς την εικόνα του ματ στις ασκήσεις που βάζω στα παιδιά, πώς θα… το τέλος δηλαδή, να ξεκινήσεις από το τέλος, να φανταστείς την εικόνα του ματ, και μετά να βρεις πώς θα το πραγματοποιήσεις, πώς θα το κάνεις. Γενικά στα Μαθηματικά είχαμε μάθει να ξεκινάμε από αυτό που έχουμε ως δεδομένο και να προχωράμε επαγωγικά, ώστε να βρούμε… τελικά να καταλήξουμε στο συμπέρασμα. Αλλά ο πατέρας μου έλεγε… Και όντως οι ασκήσεις λυνόντουσαν ξεκινώντας από το συμπέρασμα και πηγαίνοντας προς τα πίσω για να φτάσεις στο δεδομένο, ας πούμε. Γενικά, άλλα πράγματα... Εντάξει, πάρα πολλά πράγματα έχω διδαχτεί. Κατ’ αρχάς, ήταν ότι θέλει πάρα πολλή μελέτη. Δηλαδή ο πατέρας μου όλα τα χρόνια της ζωής του είχε άπειρα μαθηματικά βιβλία και διάβαζε πάντα, εκτός από σκάκι δηλαδή, εκτός από λογοτεχνία, εκτός από το ότι είχε εξαιρετική γλώσσα, δηλαδή ήξερε πάρα πολύ καλά, άπταιστα Αρχαία, ήξερε τα πάντα, ας πούμε, ήταν πάρα πολύ διαβασμένος, γι’ αυτό κιόλας έγραψε και βιβλία λογοτεχνικά. Καταλάβαινε ότι γενικά πρέπει να διαβάζεις πάρα πολύ για να μπορείς να πετύχεις πράγματα, σ’ όλα τα πράγματα. Εντάξει, ήταν και πολύ ευφυής, είχε ταλέντο, ήταν και προικισμένος, δηλαδή ήταν πολύ ευφυής από τη φύση του, πολύ έξυπνος.

Ποιο είναι το αγαπημένο σου βιβλίο του;

Λοιπόν, νομίζω ότι το... Τώρα είμαι και… Το τελευταίο βιβλίο που έγραψε είναι ένα από τα αγαπημένα μου. Δεν είμαι σίγουρη ότι μπορώ να αποφασίσω. Οι «Λυσσασμένες Αλεπούδες» μου άρεσαν πάρα πολύ, που είχε γράψει, και το πρώτο του βιβλίο, το «Δώδεκα στο Δίφραγκο». Γενικά, δεν ξέρω. Επειδή έχει διηγήματα… Εκτός από ένα μυθιστόρημα που έγραψε –έγραψε δώδεκα βιβλία, το ένα είναι μυθιστόρημα, τα υπόλοιπα είναι διηγήματα–, και είναι πάρα πολλά διηγήματα. Μπορώ να πω ότι σχεδόν όλα τα διηγήματά του μ’ αρέσουν και είναι... Δηλαδή σ’ άλλα βιβλία μ’ αρέσουν πιο πολύ αυτά τα διηγήματα. Το αγαπημένου μου βιβλίο νομίζω ότι είναι οι «Λυσσασμένες Αλεπούδες» και το τελευταίο, το «Μακριά από το Ποτάμι», το οποίο το έγραψε κάποιους μήνες πριν φύγει από τη ζωή, ίσως και λίγο περισσότερο, ναι, ναι γύρω στους οχτώ μήνες πριν φύγει από τη ζωή, και τελικά κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Καστανιώτη από εμάς μετά τον θάνατό του, με τα ίδια όμως διηγήματα, με την ίδια σειρά ακριβώς που είχε επιλέξει. Το αγαπημένο μου διήγημα τώρα… Έχω πολλά άλλα. Μάλλον είναι... Οι «118» μου αρέσει πολύ, που αναφέρεται στη Σπάρτη. Πρόκειται για ένα διήγημα που έχει να κάνει με τότε που σκότωσαν οι Γερμανοί 118 στην τοποθεσία Μονοδένδρι, με κάποιες μαρτυρίες ανθρώπων, δηλαδή, όπως το γράφει στο διήγημα, μαρτυρίες που εξιστορούσαν αυτό το γεγονός. Στο τελευταίο του, ο «Ξύλινος σταυρός», που μ’ αρέσει πάρα πολύ, επίσης. Ο «Σιδηροδρομικός σταθμός» σε πιο παλιό βιβλίο. Είναι πολλά διηγήματα. Δεν είμαι σίγουρη δηλαδή ότι μπορώ να ξεχωρίσω. Γενικά μ’ αρέσει… Είχε πολύ καλό σ’ όλα… Θεωρώ ότι όλα τα διηγήματα τελειώνουν… Επειδή είχε φοβερή ευαισθησία, ας πούμε, στο να γράψει, έχουν ένα πολύ ωραίο τέλος, σου αφήνει μία πολύ... πώς να την πω έτσι... μία πολύ γλυκιά... έχει ένα πολύ γλυκό τέλος, πολύ τρυφερό τέλος στα διηγήματα, παρότι τα διηγήματα, κυρίως, αναφέρονται στον Εμφύλιο. Έχουν πολύ...[01:00:00] και σκληρές σκηνές, δηλαδή έχει… Γενικά, είχε πολύ ευαισθησία με τον θάνατο ο πατέρας μου, με τους νεκρούς τότε εκείνης της εποχής, με τη βιαιότητα, ας πούμε, αλλά την παρουσιάζει και πάρα πολύ ωραία… Πολύ τρυφερές άλλες σκηνές στα διηγήματά του από εκείνα τα χρόνια, τα εμφυλιακά δηλαδή. Έχουν και χαρά, ας πούμε. Και πίκρα και χαρά έχει, είναι ένας συνδυασμός, μπορώ να πω, που σου αφήνουν στο τέλος, ας πούμε.

Πού οφειλόταν, πιστεύεις, ότι κατάφερνε και εξισορροπούσε τη γραφή του και παρουσίαζε αντιθετικές εικόνες;

Θεωρώ ότι εκείνα τα χρόνια ζήσανε, έτσι, αντιθετικές εικόνες. Δηλαδή από τη μία ήταν πολύ καλύτερα χρόνια, ίσως, για την… Ήταν πολύ πιο δεμένες οι οικογένειες, οι φίλοι. Σε κάποια πράγματα δηλαδή μπορεί... Γιατί δεν είχαν τη δυνατότητα να… Τα παιδιά δεν είχαν τη δυνατότητα να παίζουν τόσο εύκολα έξω, δενόντουσαν πολύ περισσότερο, νομίζω, τα παιδιά μεταξύ τους σαν παιδιά. Ο πατέρας μου γράφει πολλές ιστορίες από το ποτάμι, από το χωριό του δηλαδή, από τον Άγιο Νικόλα Μελιτίνης, που ήταν εκεί στο ποτάμι. Έχει πάρα πολλές ιστορίες με τους φίλους του. Πηγαίνανε δηλαδή μακριά, περπατούσαν με τα πόδια, παίζανε μπάλες, κάνανε χίλια δύο πράγματα, κολυμπούσαν στο ποτάμι… Από τη μία δηλαδή ήταν αυτό το πράγμα και από την άλλη ήταν η φρίκη του πολέμου, οι νεκροί. Γράφει, ας πούμε, για εκτελέσεις. Σε πολλά διηγήματα γράφει για εκτελέσεις στο σχολείο, για παράδειγμα, στη Σπάρτη, στα Γυμνάσια, τα οποία τότε τα παιδιά πηγαίνανε κιόλας, δηλαδή σε κάποια διηγήματα γράφει και ότι πηγαίνανε και βλέπανε τις εκτελέσεις! Μετά βέβαια αυτό τους δημιουργούσε φυσικά μία φρίκη, μία πολύ άσχημη… Αλλά συνυπήρχαν και γειτονιές τότε, ήταν πολύ ωραίες, είχαν σχέση οι άνθρωποι μεταξύ τους στις γειτονιές, ήταν άλλη η εικόνα της Σπάρτης τότε και του χωριού σε σχέση με τώρα. Γι’ αυτό θεωρώ δηλαδή ότι είναι αντιφατικές πολύ οι καταστάσεις.

Μαρία, μπορείς να μου αφηγηθείς ένα αστείο περιστατικό από το φροντιστήριο του πατέρα σου;

Λοιπόν, ένα που θυμάμαι έτσι πολύ χαρακτηριστικά ήταν που είχα μία συμμαθήτρια από το σχολείο, τη Δήμητρα, που τη φωνάζαμε «Μιμίκα», όλοι τη λέγαμε «Μιμίκα» και ήταν αρκετά ντροπαλό κορίτσι, έτσι. Και την είχε σηκώσει ο πατέρας μου στον πίνακα στο φροντιστήριο για να λύσει μία άσκηση. Οπότε, εκεί που έγραφε η Μιμίκα στον πίνακα με την κιμωλία, της λέει: «Εσύ σίγουρα έχεις κάποια σχέση με τον Μέρο. Έχω καταλάβει ότι είστε ζευγάρι, έχω καταλάβει ότι βγαίνεις μαζί του». Εμείς ήμασταν στη Δευτέρα Λυκείου, κάτι τέτοιο. Η Μιμίκα είχε κατακοκκινίσει: «Δεν τον ξέρω τον Μέρο». «Έλα τώρα!», της έλεγε. «Είμαι σίγουρος ότι έχεις σχέση με τον Μέρο, σας έχω δει μαζί και μην μου κρύβεις τέτοια, και γιατί δεν το λες»; «Μα δεν έχω, δεν τον ξέρω!». Είχε αλλάξει δέκα χρώματα η Μιμίκα, είχε κατακοκκινίσει! «Δεν τον ξέρω», λέει. «Έλα τώρα που δεν τον ξέρεις»! Εν τω μεταξύ, ο Μέρος ήταν το πρακτορείο που έπαιζε ο πατέρας μου ΚΙΝΟ, ΛΟΤΤΟ, ας πούμε, τέτοια πράγματα. Αυτή να επιμένει ότι: «Δεν τον ξέρω», να έχει κοκκινίσει, να ντρέπεται, και στο τέλος της λέει: «Μα το ξέρω –λέει–, όπως είναι ο Μιμίκος και η Μαίρη, η Μιμίκα και ο Μέρος», ας πούμε. Αυτό ήταν…

Μου είπες πριν την έναρξη της ηχογράφησης για ένα περιστατικό και έναν διάλογο που έλαβε χώρα την ημέρα θανάτου του πατέρα σου και συνδέεται με το τελευταίο βιβλίο του.

Ναι, την... Ο πατέρας μου πέθανε 14 Απριλίου του 2017, τη Μεγάλη Παρασκευή. Ήταν η πρώτη φορά που θα ανεβαίναμε στην Αθήνα όλη η οικογένεια για να κάνουμε Πάσχα για πρώτη φορά στην… να γιορτάσουμε δηλαδή το Πάσχα για πρώτη φορά στην Αθήνα. Την ίδια… τη Μεγάλη Παρασκευή φύγαμε από τη Σπάρτη σε χωριστά αυτοκίνητα, η μητέρα μου με τον πατέρα μου και εμείς η υπόλοιπη οικογένεια. Και, πριν αναχωρήσουμε εμείς για την Αθήνα το μεσημέρι, συνάντησα κάποιους συμμαθητές, κάποιους φίλους μου, μάλλον, σε ένα καφενείο, και μαθητές του πατέρα μου. Και άρχισαν να με ρωτάνε: «Τι κάνει ο πατέρας σου;» και: «Δεν τον έχω δει». Τους έλεγα: «Πολύ καλά, μια χαρά!». Και με ρωτάει ένας: «Γράφει κάποιο βιβλίο;». Και απάντησα: «Γράφει το τελευταίο!». Του απάντησα: «Γράφει το τελευταίο βιβλίο. Δηλαδή –λέω–, όχι, μην φανταστείτε το τελευταίο του, το τελευταίο στη σειρά», ενστικτωδώς, δεν ξέρω πώς μου ήρθε αυτό σαν φράση. Και ο πατέρας μου το ίδιο βράδυ έφυγε, τη Μεγάλη Παρασκευή, 10:30 περίπου το βράδυ. Πέθανε μέσα στο ταξί που πήρε για να πάει στο σπίτι στα Εξάρχεια να κοιμηθεί. Και την άλλη μέρα θυμάμαι που με παίρνανε οι μαθητές του τηλέφωνο και φίλοι μου και μου λέγανε: «Το θυμάσαι αυτό που είπες χθες για το τελευταίο βιβλίο;». Ήταν πολύ, έτσι, χαρακτηριστικό, ας πούμε.

Μαρία, για το τέλος μπορείς να μας ιεραρχήσεις τους βασικούς παράγοντες που συνιστούν τον ικανό σκακιστή;

Το πρώτο είναι η καλή ψυχολογία! Το πρώτο και πιο βασικό, νομίζω, είναι η καλή ψυχολογία. Το δεύτερο είναι η υπομονή, η συγκέντρωση, η καρτερικότητα. Κυρίως η υπομονή, δηλαδή θέλει πάρα πολλή δουλειά, πολλές ήττες. Πρέπει να χάσεις πάρα πολλές παρτίδες για να μάθεις δηλαδή. Ένας σκακιστής διάσημος, παλιός Παγκόσμιος Πρωταθλητής, έλεγε ότι μαθαίνεις πολύ περισσότερα πράγματα από μία παρτίδα που χάνεις παρά από εκατό που κέρδισες, μέσα από την ανάλυση, δηλαδή μέσα από τα λάθη που έχεις κάνει. Το άλλο είναι η πολύ μεγάλη πείρα. Δηλαδή πρέπει να έχεις τον χρόνο βασικά να παίζεις πάρα πολλές παρτίδες, πρέπει να έχεις τον χρόνο να παίζεις πάρα πολλές παρτίδες όχι μόνο διαδικτυακά, κυρίως face to face δηλαδή. Οι επίσημες παρτίδες, οι ζωντανές παρτίδες, οι live αναμετρήσεις, δεν έχουν καμία σχέση με το διαδικτυακό. Το άγχος, η ένταση, όλα αυτά που υπάρχουν, όταν παίζεις μ’ έναν απτό αντίπαλο... Επίσης είναι πολύ σημαντική η καλή προετοιμασία για τον συγκεκριμένο αντίπαλο. Πρέπει να προετοιμάζεσαι πάρα πολύ καλά, να ξέρεις τις αδυναμίες, δηλαδή να βρεις τις αδυναμίες του άλλου, να μελετάς παρτίδες του άλλου, να βρεις τις αδυναμίες του, να μπορέσεις να βρεις τον τρόπο να τις αντιμετωπίσεις. Μελέτη πάρα πολλή, έτσι; Μελέτη με υπολογιστές, με βιβλία, με τα πάντα! Αλλά όλα αυτά, αν τα έχεις και δεν έχεις καλή ψυχολογία... Δυστυχώς, ο σκακιστής πρέπει να είναι ανταγωνιστικός, δηλαδή πρέπει να παίζει για να κερδίσει, πρέπει να έχει πάθος για τη νίκη, το οποίο, ας πούμε ,εγώ δεν το είχα ποτέ! Δεν είχα πάθος για τη νίκη! Δηλαδή έφτανα μέχρι ένα σημείο, έλεγα: «Α, τι ωραία παρτίδα που έπαιξα!». Μ’ ενδιέφερε πιο πολύ αυτό, παρά αν θα έχει στο τέλος αποτέλεσμα, που δεν είναι καλό σίγουρα για έναν σκακιστή. Και φυσικά πρέπει να έχει πάρα πολύ χρόνο. Για μένα, πρέπει να έχει λυμένα τα οικονομικά θέματα, δηλαδή. Και, δυστυχώς, πρέπει να θυσιάσει κάποια πράγματα, όπως όλοι οι αθλητές, γιατί ο σκακιστής είναι και αθλητής. Αυτή τη στιγμή εμείς πρέπει να έχουμε Κάρτα Υγείας με κανονικό καρδιογράφημα, triplex, που να την ανανεώνουμε κάθε χρόνο. Δηλαδή πρέπει να κάνουμε σε καρδιολόγο τις εξετάσεις κανονικά και κάθε χρόνο. Υπάρχει μεγάλη ένταση στις παρτίδες. Μάλιστα, επειδή αναφέραμε και πριν ότι… αναφέραμε για την ισοπαλία με τον Κασπάροφ, θυμάμαι, ένας σκακιστής φίλος μου, που το καλοκαίρι που είχε έρθει –πιο μεγάλος από εμάς–, τον είχε φέρει ο πατέρας μου το καλοκαίρι στη Σπάρτη για να μας κάνει κάποια μαθήματα, ήταν προπονητής από την Πάτρα, να μας κάνει κάποια μαθήματα σκάκι, μου είχε πει λίγους μήνες πριν παίξω με τον Κασπάροφ, χωρίς να υπάρχει σαν προοπτική ότι θα πάω να παίξω με τον Κασπάροφ ή ότι θα ερχόταν –δεν το ήξερα καν–, μου λέει: «Τι φοβάσαι;». Μου έλεγε: «Τι φοβάσαι, ωρέ Άγιε Ανδρέα;», επειδή αυτός ήταν από την Πάτρα. «Τι φοβάσαι, ωρέ Άγιε Ανδρέα; Και ο Κασπάροφ να είναι, να μην φοβάσαι να παίξεις με… να τον κερδίσεις!», μου λέει «Και με τον Κασπάροφ –μου λέει–, να πας να παίξεις, να τον κερδίσεις!». Ο οποίος τώρα, επειδή είπα για την καρδιά, πέθανε στη σκακιέρα! 42 χρόνων πέθανε παίζοντας σκάκι! Έχει πολύ μεγάλη ένταση το παιχνίδι! Εγώ οι ταχυπαλμίες που έχω νομίζω ότι θα σπάσει η καρδιά μου την ώρα που παίζω, δηλαδή. Έχει φοβερό άγχος, φοβερή ένταση. Άμα τα νικήσεις αυτά, μπορείς να… Νομίζω ότι είναι το πιο σημαντικό, και μετά τα υπόλοιπα στο σκάκι. Η διαχείριση του χρόνου είναι πάρα πολύ [01:10:00]σημαντική. Εγώ τις περισσότερες παρτίδες που έχω χάσει τις έχω χάσει από χρόνο, μου τελειώνει ο χρόνος. Πρέπει να μάθεις να διαχειρίζεσαι πολύ καλά τον χρόνο.

Αν μπορούσες να αποδώσεις έναν χαρακτηρισμό ή και περισσότερους για το τι είναι το σκάκι για σένα, τι θα έλεγες;

Πιστεύω ότι το σκάκι για μένα ίσως είναι η ζωή μου, ας πούμε. Αλλά τι είναι σαν παιχνίδι, ας πούμε; Αν είναι πιο πολύ στρατηγικής; Ή αν είναι αυτό…

Τι ρόλο έχει στη ζωή σου;

Τι ρόλο έχει… Θεωρώ ότι το βασικό σε μένα, στη ζωή μου, είναι το σκάκι. Και η ζωή είναι μία παρτίδα σκάκι δηλαδή αντίστοιχα. Και το σκάκι είναι η ζωή, και η ζωή είναι μια παρτίδα σκάκι! Αυτό είναι μία πραγματικότητα, με όλα τα χαρακτηριστικά του σκακιού.

Μαρία, σ’ ευχαριστώ θερμά για όσα αφηγήθηκες και μοιράστηκες σήμερα.

Εγώ ευχαριστώ.