[00:00:00]Μπορείς να μου πεις το ονοματεπώνυμό σου;

Μαρία Γκιρτζή.

Τέλεια. Εγώ είμαι η Νένα Παπαδοπούλου και σήμερα 28 Μαρτίου 2022 παίρνω συνέντευξη απ’ την κυρία Γκιρτζή για το Istorima. Στη Θεσσαλονίκη. Μπορείς να μου πεις λίγα λόγια για σένα;

Βεβαίως, μετά χαράς! Θα ξεκινήσω από το «γεννήθηκα» γιατί καταρχάς είναι επίκαιρο. Και κατά δεύτερον είναι ένας τρόπος έτσι… με τον οποίο γελάω συνήθως όταν συστήνομαι, διότι γεννήθηκα στις 25 Μαρτίου του 1971. Είναι επίκαιρο γιατί τρεις μέρες πριν ήταν τα γενέθλιά μου, τα 51α γενέθλιά μου. Αλλά συνήθως όταν συστήνομαι λέω ότι στα απομνημονεύματά μου στο μέλλον θα γράψουν ότι γεννήθηκα 150 χρόνια μετά την Επανάσταση. Γεννήθηκα στη Θεσσαλονίκη. Οι γονείς μου ήταν εδώ γιατί ο πατέρας μου, γιατρός σήμερα, έκανε τότε την πρακτική του. Και μεταφερθήκαμε στα χρόνια των σχολικών μου σπουδών στην Αλεξανδρούπολη, που ήτανε η πατρίδα του πατέρα μου. Κατάγομαι από την Αλεξανδρούπολη από τον πατέρα μου και από την Καβάλα από τη μητέρα μου. Στην Καβάλα μάλιστα κάναμε κι εκεί ένα διάστημα, όταν έκανε το νοσοκομειακό του ο πατέρας μου, δύο χρόνια. Αλλά κυρίως τα χρόνια τα σχολικά, τα δικά μου, ήτανε στην Αλεξανδρούπολη. Έμεινα στην Αλεξανδρούπολη μέχρι το τέλος των σπουδών των σχολικών, και μετά μεταφέρθηκα στη Θεσσαλονίκη, στην οποία έχω περάσει τα περισσότερα χρόνια της ζωής μου, με κάποια διαλείμματα. Στη Θεσσαλονίκη βρέθηκα για να σπουδάσω. Και σπούδασα Αρχαιολογία. Κάτι το οποίο η αλήθεια είναι ήθελα να το κάνω, συνειδητοποίησα μάλλον ότι είναι αυτό που ήθελα να κάνω, από την ηλικία των 7-8 χρονών. 

Με ποια αφορμή; 

Η αφορμή υπήρξε καταρχάς η λατρεία μου για τα αναγνώσματα που ‘χανε να κάνουνε με μυθολογία και αρχαία ελληνική Ιστορία. Η συγκεκριμένη αφορμή όμως υπήρξε ένα ταξίδι στην Κρήτη. Στην οποία Κρήτη βέβαια πήγαμε όχι για τουρισμό, για διακοπές, πήγαμε με την ευκαιρία της... ενός Πανελληνίου Πρωταθλήματος Κολύμβησης. Και εγώ και ο αδερφός μου ήμασταν κολυμβητές, στον Ναυταθλητικό Όμιλο της Αλεξανδρούπολης. Και κατεβήκαμε με την ομάδα και τους γονείς μας στην Κρήτη. Οπότε σε μία... από την Κρήτη δεν έχω αναμνήσεις όσον αφορά το Πανελλήνιο Πρωτάθλημα, που κάποιοι από τους φίλους μας πήραν και διακρίσεις, αλλά από την επίσκεψή μας στην Κνωσό. Η επίσκεψη αυτή για μένα ήτανε μαγευτική! Ήτανε αυτό το κάτι που με έκανε να συνειδητοποιήσω τι θέλω να κάνω. Κι αυτό γιατί; Γιατί είχα τη χαρά να ξεναγηθώ από μια αρχαιολόγο-ξεναγό. Η οποία ζωντάνεψε μπροστά μου εκείνα τα μνημεία που, βέβαια είχε κάνει την προσπάθειά του ο Evans να τα ζωντανέψει, με έναν τρόπο ίσως όπως θα λέγαμε σήμερα λίγο αυθαίρετο. Τότε όμως δεν ήμουνα σε θέση ούτε να κρίνω τις αυθαιρεσίες που έκανε ο Evans, ούτε να μείνω σ’ αυτό. Για μένα ζωντάνεψε μπροστά μου το παλάτι του Μίνωα, ζωντάνεψε μπροστά μου ο χώρος του μύθου με τον Μινώταυρο. Αλλά η κυρία μάς έδωσε να καταλάβουμε και τι κρύβεται πίσω από τον μύθο, ποια είναι η πραγματικότητα, μας μίλησε για το πώς ήρθαν αυτά στο φως και τότε κατάλαβα ότι αυτό ήθελα να κάνω κι εγώ: Να φέρνω στο φως πτυχές της Ιστορίας και να τις ζωντανεύω. Έτσι λοιπόν μπήκε το σαράκι του αρχαιολόγου, δέθηκε γερά τα επόμενα χρόνια. Δεν άλλαξα γνώμη με τίποτα! Παρά τις προσπάθειες, τις φιλότιμες, των γονιών μου να με ανακατευθύνουνε. Ο πατέρας μου επιθυμούσε να γίνω γιατρός. Και η αλήθεια είναι ότι ο ίδιος είχε επιστρέψει στην Αλεξανδρούπολη να ασκήσει την Ιατρική, είχε αποκτήσει ήδη ένα καλό όνομα γιατρού, είχε μια έτοιμη πελατεία και ένα από τα δυό του παιδιά ήτανε και άριστη μαθήτρια με δυνατότητα -αναφέρομαι σε μένα- με δυνατότητα να μπει στην Ιατρική, να την τελειώσει και να κάνει αυτό. Ναι, όμως, δεν ήταν αυτό που ήθελα εγώ. Η μαμά μου η αλήθεια είναι ήθελε να ακολουθήσω τις ξένες φιλολογίες, θεωρώντας ότι αυτό ταιριάζει πιο πολύ σε μια κοπέλα, ότι θα είχε άμεση αποδοτικότητα οικονομικά. Δεν άκουσα κανέναν απ’ τους δύο. Κι όταν λέω «Δεν άκουσα» θα ομολογήσω, για να ‘μαι ειλικρινής, ότι δεν με πίεσαν. Δεν δέχτηκα πίεση στο να αλλάξω κατεύθυνση, απλά μου γίναν, μου δόθηκαν αυτές οι συμβουλές, να το θέσω έτσι, πολύ διακριτικά για εκείνη την εποχή. Έτσι, τώρα μιλάμε για -κακά τα ψέματα- 35 χρόνια πριν, 36. Οπότε, σε πείσμα όλων που θέλαν να με δούνε γιατρό, φιλόλογο ή ο,τιδήποτε, επέλεξα την Αρχαιολογία. Μόνο αυτήν δήλωσα στο μηχανογραφικό μου. Παρότι πήγα κι έδωσα αγγλικά, δεν δήλωσα τις αγγλικές φιλολογίες, αυτό δεν το ‘χει μάθει η μαμά μου ποτέ, δεν πειράζει, δεν είναι η ώρα να το μάθει. Και κατάφερα να περάσω στην Ιστορία-Αρχαιολογία και να ξεκινήσει αυτή η περιπέτεια, που για μένα ήταν όνειρο ζωής. 

Πώς ένιωσες δηλαδή όταν πέρασες κι έκανες το όνειρό σου πραγματικότητα; 

Ένιωσα ότι είχα πετύχει -για τότε για τα 17,5 χρόνια μου-, ήμουνα σε εκείνο το σύστημα που κερδίζαμε χρόνια, οπότε περνούσαμε νωρίτερα. Για τα 17,5 χρόνια μου λοιπόν ήταν η μεγαλύτερη κατάκτηση. Ότι ξεκινάει η διαδρομή που ήθελα. Την πέτυχα. Τώρα βέβαια εδώ θα με ρωτούσε κάποιος «Στη διαδρομή των σπουδών, ήσουν απόλυτα πεπεισμένη ότι αυτό ήταν το όνειρο;». Για το όνειρο ήμουνα πεπεισμένη. Δεν μπορώ να πω το ίδιο για όλα τα μαθήματα που παίρναμε. Σε κάποιες φάσεις, επειδή εμείς όταν περάσαμε το ‘88, η Σχολή δεν ήταν οργανωμένη όπως είναι σήμερα. Που έχει ένα πρόγραμμα σπουδών, που σε κατευθύνει συγκεκριμένα προς αυτό που θέλεις. Ήταν λίγο ανοργάνωτα τα πράγματα και υπήρξανε διάφορες απογοητεύσεις. Όσον αφορά κάποια μαθήματα, κάποιους καθηγητές, που περιμέναμε κάποια παραπάνω. Τίποτα όμως απ’ αυτά δεν κατάφερε να με μετακινήσει από το όνειρο. Κι όταν πήγα και στις πρώτες ανασκαφές, κατάλαβα ότι «Ναι, είμαι στον σωστό χώρο». Ήμουν τυχερή, κατάφερα να πάω σε ανασκαφές από το τέλος του δεύτερου έτους. Οπότε ξεκίνησα νωρίς από τον πρακτικό χώρο της Αρχαιολογίας και της ανακάλυψης. Στις πανεπιστημιακές ανασκαφές επίσης είχα την τύχη να είμαι κοντά σε καθηγητές. Οπότε, έμαθα πολλά. Ζορίστηκα αρκετά, γιατί οι καθηγητές ήταν αρκετά πιεστικοί. Αλλά έμαθα, πήρα κατευθύνσεις. Παράλληλα ήμουνα εξίσου τυχερή λόγω καταγωγής. Θα σου φανεί αστείο αυτό που θα σου πω, αλλά αξιώθηκα να κάνω ανασκαφές σε έναν χώρο που έφερε τ’ όνομά μας, στον «Αγρό Γκιρτζή». Τι σημαίνει αυτό; Στην Αλεξανδρούπολη, ή μάλλον στη Μάκρη που είναι λίγο έξω απ’ την Αλεξανδρούπολη, οι παππούδες μου, από την πλευρά του πατέρα μου, είχανε κάποια χωράφια, κάποια κτήματα. Η αλήθεια είναι ότι είχαμε, έτσι, κι ένα ξεχωριστό κτήμα, το προικώο του παππού μου, από την οικογένεια της γιαγιάς μου, το οποίο ήτανε ένας απίθανο κτήμα, πάνω από τη λεγόμενη «σπηλιά του Κύκλωπα» σε μια περιοχή μοναδική. Μάλιστα ο παππούς μου εκεί καλλιεργούσε, παρότι δεν ήταν κατ’ επάγγελμα αγρότης, καλλιεργούσε όμως οπωροφόρα δέντρα και αμύγδαλα. Θυμάμαι πάρα πολλές φορές να πηγαίνουμε να μαζέψουμε τα αμύγδαλα, να μαζέψουμε τα φρούτα, ο αδερφός μου, τα ξαδέρφια μου και εγώ, που ήμασταν όλοι -μέναμε στην Αλεξανδρούπολη εκείνο το διάστημα-. Βέβαια και ο παππούς μου, όταν σκάλιζε εκεί, αλλά κι εμείς όταν παίζαμε, βρίσκαμε πάντα κάτι κομματάκια κεραμικά. Κεραμιδάκια τα λέγαμε τότε, πού να ξέραμε ότι ήτανε όστρακα! Δεν ξέραμε από Επιφανειακή Αρχαιολογία. Το κατάλαβε όμως πολύ γρήγορα η… το Υπουργείο Πολιτισμού και η Εφορεία Αρχαιοτήτων, και ούτε λίγο ούτε πολύ, το κτήμα μας απαλλοτριώθηκε -προς μεγάλη πίκρα των παππούδων μου- αλλά τουλάχιστον η χαρά ήταν ότι δόθηκε η δυνατότητα σε μένα να πάω να ανασκάψω ως Αρχαιολόγος. Η συγκίνηση ήτανε μεγάλη, σε έναν χώρο που μεγαλώνεις και παίζεις, να βρίσκεσαι με επαγγελματική ιδιότητα. Οπότε, όντας ακόμα φοιτήτρια βρέθηκα και στις ανασκαφές εκεί πέρα, με άλλα δεδομένα, με άλλα… συγκινητικό, πολύ συγκινητικό. Οπότε τελειώνοντας στην ουσία τα τέσσερα χρόνια των σπουδών είχα ήδη δοκιμάσει το τι σημαίνει «πάω σε ανασκαφές».  Και μου ‘χε αρέσει. Μου ‘χε αρέσει. Αλλά απ’ ό,τι φαίνεται δεν ήταν αρκετό. Γ[00:10:00]ιατί σύντομα κατάλαβα ότι δεν ήθελα αυτήν την σχετικά μοναχική πορεία του Αρχαιολόγου που κάνει μονάχα τις ανασκαφές. Άρχισα να βλέπω λίγο πολύ και τον δημοσιοϋπαλληλικό, το δημοσιοϋπαλληλικό κομμάτι του Αρχαιολόγου, που ναι μεν κάνει τις ανασκαφές 1, 2, 3 μήνες, αλλά μετά τους υπόλοιπους είναι στο γραφείο. Και ναι μπορεί να δημοσιεύει κάποια πράγματα, αλλά κάνει και πάρα πολλές δουλειές γραφείου. Αλλά δεν υπάρχει εξωστρέφεια σ’ αυτό το κομμάτι ή είναι περιορισμένη. Εγώ κατάλαβα γρήγορα ότι ήθελα να μοιράζομαι αυτό που αγαπάω. Κι ο μόνος τρόπος -φανταζόμουνα τότε- για να το μοιραστώ ήτανε να το... να μυώ και άλλους σ’ αυτό, να το διδάσκω. Έτσι λοιπόν τελειώνοντας τις προπτυχιακές μου σπουδές στη Θεσσαλονίκη, έφυγα κατευθείαν για μεταπτυχιακές αρχικά, και μετά για το διδακτορικό μου στην Αγγλία, στο Πανεπιστήμιο του Birmingham. Εδώ τώρα βέβαια θα μπορούσες να με ρωτήσεις του τύπου «Μα έπρεπε να πας στην Αγγλία για να... να κάνεις μεταπτυχιακές σπουδές και διδακτορικό στην Αρχαιολογία;». Και θα γελάσεις ακόμα παραπάνω, αν σου πω ότι οι μεταπτυχιακές σπουδές μου και το διδακτορικό μου είναι πάνω στην Ιστορία και την Αρχαιολογία της αρχαίας Μακεδονίας. Ακούγεται κωμικοτραγικό το ξέρω, το λιγότερο… οξύμωρο! Τότε όμως που τελειώναμε εμείς, δεν υπήρχε το μεταπτυχιακό με μαθήματα, και το διδακτορικό, το κατά κάποιο τρόπο ταχύρρυθμο. Έπρεπε να κάνεις ένα μεταπτυχιακό με εργασίες, με τρεις εργασίες, εκ των οποίων η μία ήταν στο αντικείμενό σου, οι άλλες δύο έπρεπε να ‘ναι παρεμφερείς. Εγώ δηλαδή, που ήθελα να κάνω για την αρχαία Μακεδονία, έπρεπε να κάνω μια βασική για την αρχαία Μακεδονία, και δύο ξέχωρες, για την προϊστορική και τη βυζαντινή, που δεν με ενδιέφεραν. Και μετά από δύο χρόνια είχες δυνατότητα να κάνεις αίτηση για διδακτορικό και να τελειώσεις περίπου στα 6, 7, 8 χρόνια. Εγώ πήγα λοιπόν στην Αγγλία, στο Πανεπιστήμιο του Birmingham, όπου υπήρχαν κορυφαίοι άνθρωποι, που έσκαβαν κιόλας εδώ πέρα στη Μακεδονία, και έκανα το μεταπτυχιακό και το διδακτορικό μου μέσα σε 4 χρόνια. Στα 25 μου λοιπόν, θεωρούσα ότι είχα κατακτήσει τον κόσμο. Είχα κατακτήσει τον κόσμο γιατί θεωρούσα ότι ήμουν έτοιμη να ‘ρθω να μυήσω και άλλους -λαμβάνοντας παράλληλα μέρος σε ανασκαφές- να μυήσω και άλλους σε αυτό που αγαπώ. Βέβαια η πραγματικότητα, η ελληνική, δεν είναι αυτή που περιμένουμε. Δεν σε περιμένουν μ’ ανοιχτές αγκάλες να πάρεις τη θέση την πανεπιστημιακή.

Παρόλα αυτά, ξεκίνησα διδάσκοντας σε Κολέγια, Ιστορία και Αρχαιολογία. Προετοιμάζοντας φοιτητές για την Αγγλία στο κομμάτι αυτό. Αλλά γρήγορα μου δόθηκε η ευκαιρία να μπω, έστω και προσωρινά, στον πανεπιστημιακό χώρο. Δίδαξα λοιπόν το 2001, στο Τμήμα Φιλολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Κλασική Αρχαιολογία. Και επειδή είχα ευελιξία να διαλέξω το μάθημα που ήθελα, δίδαξα καθημερινή ζωή στην αρχαία Ελλάδα, κι αυτό ήταν κάτι πραγματικά που το λάτρευα. Ήθελα να δείξω και σ’ αυτά τα παιδιά ότι η Αρχαιολογία δεν είναι μονάχα τα μεγάλα μνημεία. Όπως κι η Ιστορία δεν είναι μονάχα οι μεγάλες μάχες και τα μεγάλα γεγονότα. Αρχαιολογία και Ιστορία έρχονται να πλέξουν ένα πολύ όμορφο αφήγημα και ένα ωραίο παραμύθι, όταν ασχολείσαι με τις πτυχές της καθημερινής ζωής. Έτσι είχα τη μεγάλη χαρά να έχω ένα ακροατήριο 70, 75 άτομα κάθε φορά. Δευτέρα πρωί. Στα πανεπιστημιακά Πανεπιστήμια τουλάχιστον τότε, επειδή οι φοιτητές φεύγαν τα σαββατοκύριακα ή τις μεγάλες γιορτές, Δευτέρα πρωί δεν εμφανιζόταν ο κόσμος στα μαθήματα. Εγώ αξιώθηκα και τους είχα, τους περισσότερους, σ’ όλα μου τα μαθήματα, και το πιο εντυπωσιακό, μέχρι και προπαραμονές Χριστουγέννων, ήρθαν για να παρακολουθήσουν το μάθημα, ενώ κι εγώ ακόμα μπορεί να είχα φύγει την Παρασκευή το απόγευμα για να πάω στο σπίτι μου. Ήταν απ’ τις πολύ όμορφες στιγμές, η οποία συνδυάστηκε μάλιστα και με πολύ ωραία φάση της προσωπικής μου ζωής. Διότι είχα ήδη παντρευτεί και ήμουνα έγκυος στο πρώτο μου παιδί. Μια εγκυμοσύνη καταπληκτική, πηγαινοερχόμουνα κάθε Δευτέρα με το αυτοκίνητο στην Κομοτηνή, για να κάνω τα μαθήματα. Και έζησα αυτήν την όμορφη εμπειρία, συνδυάζοντας προσωπική και επαγγελματική ζωή σε πολύ όμορφες στιγμές. Τώρα... Τώρα… Τι να σου πω για τη συνέχεια;

Θα ήθελα να μου πεις παραπάνω πράγματα, άμα θέλεις, το τι σημαίνει για σένα η διδασκαλία, δηλαδή τι είναι αυτό που σου δίνει;

Η διδασκαλία-

Το να μεταδίδεις τις γνώσεις σου-

Διαπίστωσα, Νένα μου, μου επιτρέπεις τον ενικό, ότι η αγάπη για την Αρχαιολογία συμβάδιζε με μια μεγάλη αγάπη για τους ανθρώπους! Ίσως γι’ αυτό και ήθελα να μοιραστώ με άλλους αυτό που αγαπάω. Για μένα, λοιπόν, το να μοιράζομαι αυτό με τους φοιτητές μου, οι οποίοι με τα χρόνια που πέρασαν έφτασε να ‘ρχονται από διάφορες κατευθύνσεις. Τι θέλω να πω; Όπως είπα, δίδαξα σε νέα παιδιά. Νέα παιδιά προπτυχιακού επιπέδου ή και πτυχιακού. Από το 2001 και μετά, τα τελευταία 20 χρόνια, βρέθηκα να διδάσκω και στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο που έχουμε ενήλικες φοιτητές. Κι εκεί ξεκίνησε μια άλλη ενδιαφέρουσα πορεία. Εκεί καλούσουν να μυήσεις ανθρώπους ενήλικες, από διάφορες κατευθύνσεις, στον ελληνικό πολιτισμό. Εκεί καλούσουν να στηρίξεις αυτούς τους ανθρώπους και σ’ όλα τα προσωπικά και επαγγελματικά τους προβλήματα. Διότι δεν ήτανε «φοιτητές κατ’ επάγγελμα», κατά κάποιον τρόπο, αν μου επιτραπεί ο όρος, μέσα σε εισαγωγικά, αλλά άνθρωποι οι οποίοι το κάναν αυτό είτε γιατί θέλαν να πετύχουν με ένα πτυχίο μια καλύτερη θέση -κι εκεί ήταν η πρόκληση, να τους πείσεις ότι έχει κάτι παραπάνω απ’ αυτό αυτή η διαδικασία- είτε γιατί ήταν το όνειρό τους, που δεν μπορέσαν να το κάνουνε στο συμβατικό Πανεπιστήμιο, και το κάνανε έχοντας αποκτήσει παιδιά, έχοντας αποκτήσει εγγόνια κάποιοι. Εκεί λοιπόν, η συγκίνηση ήταν πολύ πιο μεγάλη. Θα ομολογήσω. Στη συνέχεια βρέθηκα να διδάσκω κομμάτια της Αρχαιολογίας ή της Πολιτιστικής Διαχείρισης και σε σεμιναριακή μορφή. Οπότε όλα αυτά ερχόταν και παντρεύονταν μεταξύ τους. Και το κομμάτι της διδασκαλίας μού άνοιξε άλλη μια πόρτα, στο κομμάτι της διδασκαλίας μάλλον, μου ανοίχτηκε άλλη μια πόρτα τα τελευταία δύο χρόνια, που βρέθηκα να διδάσκω και τους υποψήφιους ξεναγούς της Σχολής Ξεναγών. Εδώ μάλιστα πρέπει να πω ότι οι δρόμοι μου διασταυρώθηκαν με κάτι, που ήθελα να κάνω και βρέθηκα κι εγώ να το κάνω, να βρίσκομαι κι εγώ στα θρανία, για άλλη μια φορά, παρακολουθώντας τα ταχύρρυθμα προγράμματα εκπαίδευσης για αρχαιολόγους και ιστορικούς μονάχα, ήτανε τα τρίμηνα, για να πάρω κι εγώ την ίδια την κάρτα του ξεναγού. Γιατί; Γιατί θεώρησα ότι κι αυτός είναι ένας χώρος, που μπορούσες να υπηρετήσεις την Αρχαιολογία. Δίνοντάς την ξεναγικά, με έναν όμορφο τρόπο, σε ανθρώπους που ερχόταν να γνωρίσουν τη χώρα σου. Και να γνωρίσουνε αυτά τα αρχαία. Αυτές τις πέτρες. Πέτρες; Εδώ λοιπόν θα σου αναφέρω τον λόγο που βρέθηκα να κάνω άλλο ένα κομμάτι της Αρχαιολογίας. Να υπηρετώ κατά μια έννοια. Κι αυτός ο λόγος έχει να κάνει με τον αδερφό μου. Ο αδερφός μου, λοιπόν, έναν χρόνο πιο μεγάλος από μένα, προερχόταν, λάτρευε πάντα και βρίσκεται σε μια τελείως διαφορετική κατεύθυνση. Είναι τεχνοκράτης. Ήτανε των θετικών επιστημών πάντα, ασχολήθηκε με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, κι αυτήν τη στιγμή είναι πραγματικά στέλεχος σε μεγάλη εταιρεία, που ασχολείται με τους υπολογιστές, με την τηλεκπαίδευση, με όλα αυτά. Όταν λοιπόν εγώ έκανα τις μεταπτυχιακές μου σπουδές και ήθελα να κάνω το διδακτορικό μου και να προχωρήσω σ’ αυτόν το χώρο, εκείνος έκανε αντίστοιχα τα δικά του στις θετικές επιστήμες. Σε μια συζήτηση λοιπόν μου λέει μια μέρα «Και να σου πω, βρε αδερφή -λέει- εγώ ασχολούμαι με το μέλλον, κι αυτό είναι φανερό. Εσύ τι κάνεις; Ασχολείσαι με πέτρες!». Το σοκ μου ήτανε άμεσο αλλά και στιγμιαίο. Γιατί του απάντησα ότι -και κατάλαβα ότι δεν έφταιγε εκείνος. Αυτό που του είπα λοιπόν είναι ότι «Δεν φταις εσύ. Φταίνε αυτοί που δεν σ’ έκαναν να αγαπήσεις από νωρίς αυτές τις πέτρες και να νιώσεις αυτό που νιώθω εγώ. Ότι αυτές οι πέτρες μού μιλάνε!». Έγινε λοιπόν εκείνη την ημέρα, εκείνη τη στιγμή για μένα, στοίχημα, στοίχημα ζωής να βοηθήσω όλο και περισσότερους να καταλάβουν ότι αυτές οι πέτρες μπορούνε να μιλάνε. Να τις αφουγκραστούν και να αγαπήσουν, ίσως όσο κι εγώ, την πολιτιστική μας κληρονομιά. Γιατί βλέπεις ήτανε μονομερές, να θέλεις να δώσεις, να μυήσεις και άλλους, σ’ αυτό που ήδη αγαπάς και που έρχονται να το αγαπήσουν. Είτε είναι φοιτητές του Ιστορικού-Αρχαιολογικού είτε είναι φοιτητές ακόμα του Ανοιχτού Πανεπιστημίου, που έρχονται στον ελληνικό πολιτισμό, έρχονται γιατί τις αγαπάνε, με τον έναν ή με τον άλλον τρό[00:20:00]πο. Εκεί λοιπόν, ξεκίνησα την περιπέτεια που λέγεται σχεδιασμός εκπαιδευτικών προγραμμάτων και στη συνέχεια και υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Γιατί κατάλαβα ότι από τη μικρή ηλικία πρέπει να ξεκινήσουμε, αν θέλουμε να κάνουμε τους συνανθρώπους μας να αγαπήσουνε τον χώρο αυτό, που λέγεται Αρχαιολογία, όχι για να γίνουν αρχαιολόγοι, αλλά για να αγαπήσουν αυτές τις πέτρες. Είχα τη χαρά να βρεθώ σε χώρους, που μπόρεσα να σχεδιάσω και να υλοποιήσω, μάλιστα με ιδιαίτερη στήριξη και συνεργασία, με ανθρώπους που μου δόθηκε η χαρά να γίνουμε φίλοι, χρόνια και χρόνια, και να σχεδιάσουμε προγράμματα για παιδιά στην αρχή. Στη συνέχεια μού δόθηκε η δυνατότητα να πειραματιστώ, όχι μόνο στα δικά μου παιδιά ή και στα παιδιά των εκάστοτε σχολείων, αλλά και στους ενήλικες. Είναι ένας χώρος που επίσης πραγματικά έχει ενδιαφέρον, το να προσπαθείς να εφαρμόσεις εκπαιδευτικά προγράμματα σε ενήλικες! Από διάφορες κατευθύνσεις. Οπότε μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο κατάλαβα ότι κι η ξεναγική ιδιότητα, προκειμένου αυτά να... να επεκταθούν, θα ταίριαζε. Όταν δόθηκε λοιπόν η δυνατότητα, ενδύθηκα κι αυτού του ρόλου. Και βρέθηκα, τη σήμερον ημέρα πλέον, να έχω κάνει χρόνια ανασκαφών, να μπορώ να λέω ότι έχω γαλουχήσει αρκετές γενιές στην Αρχαιολογία είτε μέσα από το Ιστορικό-Αρχαιολογικό είτε μέσα από το Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, ότι τα δυο τελευταία χρόνια μυώ και ξεναγούς, στον τρόπο που η Κλασική Αρχαιολογία θα πρέπει να δίνεται από τους ξεναγούς. Έχω ξεναγήσει, έχω… με μεγάλη λαχτάρα σχεδιάσει και υλοποιήσει εκπαιδευτικά προγράμματα είτε πιο απλά είτε πιο βιωματικά. Για να κάνουμε παιδιά και μεγάλους να ζήσουν, να ζήσουνε αυτές τις πέτρες, να τις δούνε να μιλάνε, να τις ακούσουνε. Και να συνομιλήσουν μαζί τους. Και έχω εκπαιδεύσει και αρκετούς ανθρώπους, με σεμιναριακό τρόπο, στην Πολιτιστική Διαχείριση και στην αγάπη όλων αυτών. Και έχω ακόμα πολλά χρόνια μπροστά μου, ελπίζω και πιστεύω. Γιατί αυτή είναι μια αγάπη που τέλος δεν έχει, είναι ένα απύθμενο πιθάρι. Δεν ξέρω, αν στην πορεία μπροστά βρω κι άλλους δρόμους να υπηρετήσω την Αρχαιολογία, αλλά νιώθω τουλάχιστον ότι τα τελευταία 35 χρόνια την υπηρετώ από οποιαδήποτε πλευρά μου φάνηκε ότι θα είχε ενδιαφέρον ή δυνατότητα. 

Θα ήθελες να μου μιλήσεις για κάποιες από τις στιγμές που ήταν πάρα πολύ σημαντικές για σένα απ’ την άποψη της αποδοχής από τον κόσμο; Δηλαδή πώς το εκλάμβανε αυτός ο κόσμος; Το έβλεπες να το εκλαμβάνει με τον τρόπο που εσύ ήθελες να τους το δώσεις; Θυμάσαι τέτοια περιστατικά;

Βεβαίως. Βεβαίως. Μεγάλες συγκινήσεις μού δόθηκαν, όταν πρωτοξεκίνησα να ασχολούμαι με τα εκπαιδευτικά προγράμματα. Μια περίπτωση όπου έχω πάρει τους φοιτητές του Ελληνικού Πανεπιστημίου, Ανοιχτού Πανεπιστημίου, οι οποίοι μάλιστα, με δικά τους έξοδα κι εγώ με δικά μου, έχουμε κάνει μια εκδρομή στην… στο Δίον! Στο Δίον. Μέσα από ένα βιωματικό πρόγραμμα βλέπουμε λοιπόν, περιηγούμεθα στο Δίον, βλέπουμε τον Αλέξανδρο να ‘ρχεται, να κάνει τις θυσίες με τον στρατό του… Και ολοκληρώνοντας αυτήν τη διαδρομή, έχοντας ήδη εισπράξει βέβαια τα θετικά συναισθήματα, εφόσον οι φοιτητές θέλησαν και -όχι μόνο θέλησαν και δέχτηκαν- αλλά επιδίωκαν να συμμετάσχουνε βιωματικά, το αποκορύφωμα αυτού ήταν όταν η μια από τις φοιτήτριες μού έστειλε ένα ποίημα. Ένα ποίημα που έγραψε για μένα. Συμμετέχοντας, όχι παρακολουθώντας μια ξενάγηση, αλλά συμμετέχοντας σ’ αυτό το πρόγραμμα. Ένα ποίημα, που κατά σύμπτωση, χωρίς να ‘χω μοιραστεί εγώ την εμπειρία μου, με τον αδερφό μου μαζί της, έλεγε ότι «Μέσα στη σιγαλιά και τη σιωπή, και στην άνοιξη που άνθιζε, κατάφερα -λέει- να κάνω τις πέτρες να μιλάνε». Καταλαβαίνεις ότι για μένα ήτανε ένας πρώτος προορισμός που είχα φτάσει. Αντίστοιχα σε άλλο πρόγραμμα πάλι, τέτοιου τύπου βιωματικό, είχα δύο φοιτητές να μαλώνουνε στη Βεργίνα, όπου παίζαμε τη δολοφονία του Φιλίππου, στην ουσία, για το ποιος θα κάνει τον Φίλιππο και ποιος τον δολοφόνο! Έχω ζήσει άλλες τέτοιες αντίστοιχες στιγμές με μια ηλικιωμένη μου φοιτήτρια, αν έχεις το Θεό σου, 71 ετών που ήθελε και καλά να κάνει τη Σπαρτιάτισσα γυναίκα, στην αθηναϊκή αγορά, για να δείξει τις διαφορές. Δηλαδή, δεν θα σου μιλήσω για τα παιδιά. Τα παιδιά, σ’ αυτά τα πράγματα, βουτάνε με τεράστια χαρά. Κι αυτό το ζήσαμε, κι εγώ και η συνεργάτις μου, μέσα από δημόσια δομή που περάσανε σχολεία και σχολεία από μας, που παίζαμε με τεράστια χαρά τον Γαλέριο και τους υπάτους του. Κι είχαμε τα παιδιά να προσπαθούνε να μιλήσουν, να συνομιλήσουνε, να επιχειρηματολογήσουνε με τον Γαλέριο, να κερδίσουνε τα περισσότερα. Και μετά ήτανε ο Ανδρόνικος, και μετά ήτανε ο Μουράτ. Οι εμπειρίες, που σου δίνουνε αυτά τα εκπαιδευτικά προγράμματα ίσως είναι το πιο αγαπημένο μου κομμάτι της Αρχαιολογίας. Γι’ αυτό και το συνέδεσα και με την ξενάγηση, γιατί μέσα από τη ξενάγηση μπορείς να κάνεις τους άλλους να βιώσουν το παρελθόν. Και θα μου πεις «Καλά, δηλαδή αν σου λέγαν να διαλέξεις ανάμεσα σ’ αυτό και την ανασκαφή, θα διάλεγες αυτό;». Ναι. Θα το διάλεγα. Κι όχι γιατί δεν έχω ζήσει συγκλονιστικές στιγμές και ανακαλύψεις και στην αρχαιολογική μου πορεία. Στον χώρο. Γιατί θα ομολογήσω ότι είχα τη χαρά να σκάψω σε εμβληματικές περιοχές, όπως ήταν η Κνωσός. Το οποίο ήταν κι ένα όνειρο που γινόταν πραγματικότητα, καταλαβαίνεις η ζωή μου κύκλους κάνει. Εκεί ξεκίνησα, και βρέθηκα να σκάβω κιόλας. Με το Πανεπιστήμιο της Αγγλίας βέβαια, αλλά δεν έχει σημασία. Λοιπόν, αξίωσα να βρεθώ -άλλο συγκινητικό κομμάτι- στον αρχαιολογικό χώρο, γνωστό ως «Αγρό Γκιρτζή», σ’ αυτόν που σου ανέφερα προηγουμένως, στην πατρίδα μου, όπου ανασκάπτοντας βρήκαμε ένα μοναδικό ανθρωπόμορφο αγγείο! Ένα απ’ τα μοναδικά που υπάρχουν στον κόσμο! Και φυσικά, όπως συμβαίνει πάντα στις ανασκαφές, ποτέ δεν τα βρίσκεις νωρίς, στη διάρκεια της ημέρας. Ή θα τα βρεις κατά το τέλος της ημέρας ή και κατά το τέλος της ανασκαφής. Εμείς, λοιπόν, το βρήκαμε κατά το τέλος της ημέρας. Μείναμε φυσικά για να το αποκαλύψουμε. Μόνο που μιλάμε για εποχές που ούτε κινητά υπήρχαν, ούτε τέτοιες δυνατότητες. Οπότε ολοκληρώνοντάς το, κατά τις 16:30, 17:00 το απόγευμα, ζήσαμε το συγκλονιστικό, να έρχεται η αστυνομία που ‘χε στείλει... που ‘χαν στείλει οι γονείς μου γιατί ανησυχούσαν ότι εξαφανίστηκα να ψάχνει πού βρισκόμαστε. Μας συνόδεψε βέβαια, πήραμε και το αγγείο το πήγαμε στη θέση του, όπου έπρεπε να φυλαχθεί. Αλλά ναι, έχω ζήσει και συγκλονιστικές στιγμές. Ή έχω ζήσει την ανακάλυψη μιας αρχαίας οικίας, στην πατρίδα του Αριστοτέλη, τα αρχαία Στάγειρα. Με τόσο ενθουσιασμό πήρα τη μητέρα μου «Βρήκα σπίτι, βρήκα σπίτι!» που νόμιζε ότι μετακομίζω. Κι επειδή είχα μετακομίσει πρόσφατα «Μα παιδάκι μου, μετακομίσαμε -λέει- πρόσφατα, γιατί;». Ναι. Τις έχω ζήσει και τις μεγάλες στιγμές της Αρχαιολογίας. Μπορεί να μην είμαι ο Ανδρόνικος, να μην έχω βρει τον τάφο του Φιλίππου, αλλά έχω ζήσει κι αυτήν τη χαρά της ανακάλυψης. Πίστεψέ με όμως, η πιο ενδιαφέρουσα ανασκαφή μου ήταν αυτή όταν πήγα φοιτητές μου. Και τους δίδαξα τον τρόπο της ανασκαφής. Γιατί ήταν αυτό το «μοιράζομαι». Τι να σου πω, θα μπορούσα να μιλάω ώρες. Καταλαβαίνεις ότι η Αρχαιολογία είναι το, το πάθος μου, η αγάπη μου. Θα ομολογήσω, το δεύτερο μετά τα παιδιά μου. Γιατί ό,τι και να ‘ναι αυτή η ιδιότητα δεν ξεπερνιέται. Αλλά είναι μια αγάπη, ένα πάθος, ένα όνειρο που ξεκίνησε στα 7 και στα 51 μου θεωρώ ακόμα ότι έχει πολλά ακόμα μπροστά να μου δώσει. Θεωρώ ότι έχω κι εγώ να του δώσω, αλλά να δώσω και σε άλλους. Να αγαπήσουν έστω αυτές τις πέτρες και να αφουγκραστούν. Μήπως και τις ακούσουνε να μιλάνε.

Τώρα μιας που ανέφερες τις μεγάλες στιγμές της Αρχαιολογίας, θα ήθελα λίγο να μείνουμε σε κάποιες απ’ αυτές, δηλαδή θέλεις να μου μιλήσεις για την ανασκαφή στην Κνωσό; 

Ναι.

Που πήγες αργότερα;

Βεβαίως. Η ανασκαφή στην Κνωσό. Η ανασκαφή στην Κνωσό έγινε με το Πανεπιστήμιο της Αγγλίας, το οποίο είχε τη συνεργασία με την British School of Athens. Η Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή είναι αυτή η οποία έχει μεγάλο κομμάτι από τις ανασκαφές στην Κνωσό. Οπότε είχαμε τη χαρά και την τιμή και να συμμετάσχουμε στις ανασκαφές της Κνωσού, αλλά και να μείνουμε στη Βίλα Αριάδνη, το περίφημο οίκημα που έμενε ο Evans, ο Arthur Evans. Μέναμε δίπλα στη βίλα βέβαια, δεν μέναμε μέσα στη βίλα, [00:30:00]αλλά όλο από μόνο του είχε κάτι το συγκλονιστικό, ειδικά αν ήθελες να το βιώσεις μέσα από τα μάτια των Εγγλέζων. Γιατί είναι σημαντικό να βρίσκεσαι στην Κνωσό με τους Εγγλέζους και μέσα από τα μάτια των Εγγλέζων. Σήμερα όταν ξεναγώ στην Κνωσό, προσπαθώ με τρόπο να δείξω ότι η συμβολή του Evans -που μεταξύ μας να σημειώνουμε, δεν είναι ο πρώτος που ανακάλυψε ή ανέσκαψε την Κνωσό, ο πρώτος ήταν ο Μίνωας Καλοκαιρινός. Απλά δεν είχε τα μέσα και τη δυνατότητα να κάνει κάτι παραπάνω. Τα μέσα και τη δυνατότητα δεν τα είχε και ο Heinrich Schliemann, ο οποίος ήρθε εδώ πέρα αλλά δεν του δώσανε την άδεια. Τα είχε ο Evans. Και για τα μέσα της εποχής του έκανε θαύματα. Για μένα λοιπόν, το να βρίσκομαι εκεί έστω και να… δεν μπορώ να πω ότι στην Κνωσό συμμετείχα σε καμία μεγάλη ανακάλυψη. Όχι. Συμμετείχα στο καθάρισμα των χώρων και στην επέκταση της ανασκαφής στο ρωμαϊκό κομμάτι της Κνωσού, το οποίο έχουμε μάθει να το αγνοούμε, γιατί Κνωσός για εμάς σημαίνει Προϊστορία και Προϊστορία σημαίνει Κνωσός. Αλλά η συγκίνηση και μόνο το ότι σκάβεις σε έναν τέτοιο χώρο, ο οποίος εμένα προσωπικά με είχε στιγματίσει κιόλας, ήτανε μοναδική, και κάθε φορά, κάθε μα κάθε φορά, που τυχαίνει να ξεναγήσω εκεί γκρουπ ειδικών ενδιαφερόντων, γιατί μ’ αυτόν τον τουρισμό ασχολούμαι, ας πούμε ως ξεναγός, νιώθω το ίδιο ρίγος. Και λέω κάθε φορά, μοιράζομαι την Ιστορία, και του πώς ξεκίνησα να γίνω αρχαιολόγος, αλλά και του πώς βρέθηκα να ανακατεύω κι εγώ λίγο αυτά τα χώματα. Κι όπως λέω και στους εκπαιδευόμενούς μου στη Σχολή Ξεναγών που μου λένε «Μα τώρα τι, γιατί να πάμε εκδρομή στην Κρήτη ή γιατί να κάνουμε Αρχαιολογία της Κρήτης, αφού εμείς εκεί δεν θα βρεθούμε να ξεναγούμε». Ποτέ μη λες ποτέ. Παρά την ειδικότητά μου και την ιδιότητά μου, ως ενός απ’ τους ειδικούς της Αρχαιολογίας της Μακεδονίας έχω ξεναγήσει πολύ περισσότερες φορές στην Κρήτη παρά στη Μακεδονία, γιατί έτσι έτυχε. Οπότε αυτή ήταν η εμπειρία μου με την ανασκαφή της Κνωσού.

Πότε ήταν αυτή η ανασκαφή; 

Αυτή η ανασκαφή ήτανε το ‘93. Το ‘93 στο πλαίσιο των μεταπτυχιακών προς διδακτορικών μου σπουδών. Είχα έρθει με τους Εγγλέζους το καλοκαίρι. Και ήταν ένα καλοκαίρι έτσι ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Απ’ αυτής της απόψεως. 

Μιας που ανέφερες το μεταπτυχιακό και το ότι πήγες στην Αγγλία, ήταν σύνηθες εκείνη την εποχή να φεύγει ο κόσμος έξω, δεδομένου κι αυτού που είπες; 

Όχι. Το κάθε άλλο. Το κάθε άλλο, Νένα μου. Σήμερα η αλήθεια είναι ότι κάθε οικογένεια προσπαθεί να στείλει ένα παιδί να κάνει έξω ένα μεταπτυχιακό. Η Αγγλία μέχρι πρότινος ήτανε ο ξεκάθαρος προορισμός. Τώρα δεδομένου ότι με το Brexit έφυγε εκτός Ευρωπαϊκής Ενώσεως, δημιουργήθηκε ένα πρόβλημα σ’ αυτό αλλά θα φανεί στην πορεία. Τότε, θα ομολογήσω ότι δεν ήταν σύνηθες. Ήταν κάτι που εγώ το επιδίωξα και ομολογώ ότι οι γονείς μου με στήριξαν και δεν μετανιώνω. Ούτε εκείνοι μετάνιωσαν που στήριξαν μια τέτοια επιλογή. Τότε ήμασταν απ’ τους πρωτοπόρους. Που φύγαμε έξω. Ίσως βέβαια ήταν... ήμασταν κι απ’ αυτούς που είχανε τα μέσα για να το κάνουν. Βέβαια, προσπάθησα να βοηθήσω το σενάριο των γονιών μου, γιατί από ένα σημείο και μετά πήρα υποτροφία για τις σπουδές μου, οπότε έβγαλα το διδακτορικό μου, όντας υπότροφη, ας το πούμε έτσι. Αλλά ήταν μια μοναδική εμπειρία. Για μένα -δεν ήταν η πρώτη φορά που έβγαινα βέβαια στο εξωτερικό- αλλά το να βγεις για να πας μόνος σου... τώρα εγώ το παιδί μου θα το ‘παιρνα να το πάω να το τακτοποιήσω, Ελληνίδα μάνα κλασική. Τότε οι γονείς μου για τον Α ή Β λόγο με στείλανε μόνη μου, στα 21 μου. Και μάλιστα θα ομολογήσω ότι η αναχώρησή μου για την Αγγλία στιγματίστηκε με ένα άσχημο γεγονός της ζωής μου. Πέθανε η γιαγιά μου τη μέρα που έφευγα. Δεν μου το είπανε μέχρι να φτάσω και το έμαθα εκεί. Οπότε είχα και τον θρήνο και την απώλεια να τη διαχειριστώ μόνη μου σ’ ένα ξένο μέρος. Δεν ξέρω αν γυρνούσα τον χρόνο πίσω, αν θα ζητούσα τα ρέστα απ’ τους δικούς μου.  Δεν τα ζητάω τώρα. Μου 'δείξαν εμπιστοσύνη. Πάλεψα. Ήταν μια πολύ ωραία, πολύ δυνατή εμπειρία. Κατάφερα, βρήκα και πώς κινούμεθα σ’ έναν καινούριο χώρο, σ’ ένα καινούριο Πανεπιστήμιο. Ήταν πολύ οργανωμένο ευτυχώς. Από μόνο του. Αλλά έζησα και μια καινούρια εμπειρία. Οι σπουδές μας εμάς τότε ήτανε σε επίπεδο που με τους καθηγητές μας είχαμε μια σχετική απόσταση εδώ στην Ελλάδα. Τους μιλούσαμε φυσικά στον πληθυντικό. Εκεί το να σου ζητάει ο καθηγητής κορυφή να του μιλάς στον ενικό, στο μικρό του όνομα, εμένα, για μένα ήταν αδιανόητο. Είμαστε και μιας άλλης εποχής, τώρα δεν ξέρω μπορεί και να συμβαίνει αλλά τότε δεν υπήρχε πιθανότητα! Εγώ θα σου πω ότι επειδή ο παππούς μου ήτανε στρατιωτικός και είχαμε μεγαλώσει μ’ έναν συγκεκριμένο σεβασμό, μέχρι ένα σημείο τους παππούδες μου τους μιλούσα στον πληθυντικό. Τώρα το να σου λέει ο καθηγητής «Μίλα μου στον ενικό και λέγε με Richard» ή «Ken» ήτανε… χωρίς να πέφτει το επίπεδο ούτε των σπουδών ούτε της επικοινωνίας. Κερδίζαν τον σεβασμό με άλλο τρόπο. Κάναμε μαθήματα έτσι σ’ ένα πολύ μικρό ακροατήριο, ήταν μεταπτυχιακά βέβαια. Στο γραφείο του καθηγητή. Ήτανε... ήταν μια μοναδική εμπειρία. Αλλά θα σου πω το εξής, εμείς τότε ήμασταν δύο άτομα. Πριν από 3, 4 χρόνια, πριν αλλάξουν τα συστήματα με το Brexit, οι μεταπτυχιακοί στο ίδιο Πανεπιστήμιο ήταν 15, 20 άτομα απ’ την Ελλάδα. Εμείς τότε ήμασταν δύο άτομα απ’ την Ελλάδα, όλα κι όλα. Και για τα επόμενα πολλά χρόνια. Μια εμπειρία που δεν τη μετανιώνω. Μια εμπειρία που θα τη συνιστούσα ανεπιφύλακτα, αν η Αγγλία δεν είχε βγει από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Γιατί; Γιατί πήγα σ’ ένα Πανεπιστήμιο το οποίο είχε πολλές σχέσεις με την Ελλάδα και πολλές ανασκαφές, δηλαδή στην Κνωσό δεν θα μπορούσα να είχα βρεθεί με το δικό μου Πανεπιστήμιο. Ίσως τώρα πλέον με το Πανεπιστήμιο της Κρήτης. Αλλά τότε ο μόνος τρόπος για να βρεθώ να σκάβω στην Κνωσό ήτανε να βρίσκομαι στο Πανεπιστήμιο του Birmingham. 

Θα ήθελες να μου μεταφέρεις την εικόνα κι από άλλες ανασκαφές που ήταν πολύ σημαντικές για σένα; Για την πορεία σου.

Βεβαίως. Βεβαίως βεβαίως. Λοιπόν, πανεπιστημιακές ανασκαφές θα ομολογήσω ότι η ανασκαφή του Δίου ήταν αυτή που με καθόρισε. Γιατί; Γιατί βρέθηκα, παρότι σε μικρό έτος, να βρίσκομαι στο σκάμμα μιας απ’ τις μεγαλύτερες καθηγήτριες της ανασκαφής. Κάτι που το κέρδισα βέβαια μ’ έναν αστείο τρόπο. Ποιος ήταν ο αστείος τρόπος; Τότε εμείς δεν είχαμε σειρά τα μαθήματα. Τα παίρναμε όπως βόλευε το πρόγραμμα. Εγώ λοιπόν έχω βρεθεί στο δεύτερο εξάμηνο να έχω πάρει ένα μάθημα στην Κλασική Γλυπτική που με ενδιέφερε, και να το περάσω μάλιστα και με πολύ καλό βαθμό. Βλέποντας τι μαθήματα προσφέρονταν στο τρίτο εξάμηνο, δηλαδή στην αρχή του δεύτερου έτους, αντιλαμβάνομαι ότι υπάρχει ένα μάθημα που σήμερα θα το λέγανε φροντιστηριακό, το οποίο δίνεται με προϋποθέσεις. Τότε η προϋπόθεση ήτανε να έχεις περάσει ένα μάθημα Κλασικής Πλαστικής. Αλλά δεν συνηθιζόταν να το πάρει κάποιος μικρός, δηλαδή το ‘παιρναν συνήθως 3ο, 4ο έτος. Εγώ το είδα, επειδή μ’ άρεσε και η καθηγήτρια και το μάθημα, το δήλωσα. Και πήγαμε στο πρώτο μάθημα, σ’ αυτά τα μαθήματα είναι πολύ μικρό το ακροατήριο. Οπότε ξεκινάει η καθηγήτρια και ρωτάει τους 7, 8 φοιτητές που ήμασταν εκεί «Τι κάνετε και σε ποιο έτος είστε, ποιο εξάμηνο;». Ξεκινάει λοιπόν η πρώτη φοιτήτρια λέει «έβδομο εξάμηνο» φυσικά, ήτοι 4ο έτος. Λέει η δεύτερη «έβδομο», η τρίτη «έβδομο», η τέταρτη λέει «πέμπτο», άρα στο 3ο έτος. Φτάνει και σε μένα κάποτε, κατά σύμπτωση ήμουνα τελευταία. Λέει «Εσείς, τι έτος είστε;». Λέω... «Εσείς;» λέει. Λέω «Τρίτο». Μου λέει «Έτος;». Λέω «Όχι, εξάμηνο». Και γυρνάει και με κοιτάει έτσι μια πολύ σοβαρή και αυστηρή κυρία μ’ ένα ύφος τελείως έτσι «Και τι κάνεις εσύ εδώ;». Έτσι ένα σαν, σαν, πως μιλάμε σε μικρό παιδάκι. Σηκώνω κι εγώ το ανάστημά μου. Λέω «Κοιτάξτε, η προϋπόθεση ήταν να έχει περάσει κάποιος το μάθημα της Κλασικής Πλαστικής κι εγώ το έχω περάσει». «Ναι, μου λέει, με ποιον;». Λέω «Με σας». «Με τι βαθμό;». «Με 8». «Μάλιστα, μου λέει, καλά». Ξεκινάμε λοιπόν αυτήν την περιπέτεια, που λέγεται φροντιστηριακό μάθημα, δίνει σ’ όλους από ένα θέμα, η καθηγήτριά μας, που ήτανε για μένα ό,τι πιο απλό. Το μάθημα ήτανε «Χάλκινα Αγάλματα», τους έδωσε από ένα χάλκινο άγαλμα να κάνουν την έρευνα και να το παρουσιάσουν. Αυτό το ήξερα σαν την πίσω πλευρά της παλάμης μου, γιατί μας είχε μάθει η ίδια το πώς παρουσιάζουμε ένα άγαλμα, οπότε θα μου ‘ταν πιο απλό. Εμένα, θέλοντας μάλλον να με βοηθήσει, μου έδωσε ένα θέμα που στην ουσία ήτανε μετάφραση από κάποιο ξένο περιοδικό, από τ' αγγλικά, για κάποια εργαστήρια χαλκοπλαστικής στην Αθήνα και την Κόρινθο, στις αγορές της αρχαίας... την αρχαία αγορά της Αθήνας και την αρχαία αγορά της Κορίνθου. Η γυναίκα περίμενε από μένα μια μετάφραση. Εγώ όμως θεωρούσα υποτιμητικό να κάνω απλά μια μετάφραση, ενώ οι άλλοι παρουσίαζαν αγάλματα, οπότε όπως έκανα τη μετάφραση του άρθρου, μου ‘ρθε μια έτσι επιφοίτηση και πάω και τη ρωτάω «Εγ[00:40:00]ώ τη μετάφραση την έκανα. Μήπως μπορώ να παρουσιάσω μέσα απ’ αυτά τα ευρήματα, απ’ αυτά τα άρθρα, τη διαδικασία του πώς φτιάχνουμε -εφόσον είναι εργαστήρια- του πώς φτιάχνουμε τα χάλκινα αγάλματα;». Γυρνάει, με κοιτάει μ’ ένα ύφος, μου λέει -μετά το ‘χε γυρίσει στον πληθυντικό- λέει «Μόνη σας το σκεφτήκατε;». Λέω εγώ «Ναι, ποιος να με βοηθήσει;». Δεν υπήρχαν τότε ούτε φροντιστήρια που βοηθούσαν στις εργασίες, ούτε τίποτα άλλο εκτός του χώρου. Λέω «Ναι». «Προσπαθήστε το». Δεν θα στα πολυλογήσω, την έκανα την εργασία. Πήρα 10 από μια καθηγήτρια που δεν έβαζε 10, τουλάχιστον τότε. Με εκθείασε μπροστά σ’ όλους τους μεγαλύτερους, και όταν εμφανίστηκα στην ανασκαφή του Δίου, σηκώθηκε μπροστά σε όλους και ζήτησε να πάω στο σκάμμα της. Κάτι το οποίο ήτανε από τα μοναδικά για εκείνη την εποχή. Πέρασα δύσκολα εκείνες τις τρεις βδομάδες στο Δίον, γιατί ήτανε σαν γεράκι από πάνω και παρακολουθούσε, ρωτούσε συνεχώς. Αλλά έμαθα όσα δεν θα μάθαινε κάποιος αν είχε μείνει εκεί πέρα μήνες! Φοβερές συγκινήσεις, απ’ αυτής της απόψεως, από την πανεπιστημιακή ανασκαφή. Σίγουρα συγκινήσεις ήταν κι αυτές που σου ανέφερα και στο χώρο που, εντάξει ήταν της οικογενείας μου. Το να βρίσκομαι εκεί, αρχικά βρέθηκα σαν -τέλος πάντων- βοηθός, θα έλεγα, γιατί ως φοιτητές δεν είχαμε δικαίωμα να προσληφθούμε σαν κανονικοί αρχαιολόγοι. Με το που τέλειωσα τις σπουδές μου, πριν φύγω στην Αγγλία, αξιώθηκα να πάω σ’ αυτές τις ανασκαφές, πλέον ως αρχαιολόγος, και μάλιστα ως υπεύθυνη σκαμμάτων. Οπότε για μένα ήτανε ένας διαφορετικός τρόπος να προσεγγίσω αυτόν τον χώρο, στον οποίον μεγάλωσα. Και μπορεί να μην ήταν φοβερά τα ευρήματά μας πλέον, γιατί εντάξει δεν βρίσκεις κάθε μέρα το ανθρωπόμορφο αγγείο ή τα διάφορα άλλα. Αλλά είχε αυτήν τη συγκίνηση, μες στον χώρο που μεγάλωσα, κάνω αυτό που αγαπάω, και το μοιράζομαι με τους ανθρώπους, με τους οποίους μεγάλωσε η γιαγιά μου, ο μπαμπάς μου. Γιατί οι εργάτες, βλέπετε, ήταν όλοι από κει. Κι είχαμε και συγκινητικές στιγμές όπου φωνάζανε «Ήρθε η, ήρθε η… κληρονόμος Γκιρτζή». Ήταν αστείο, γιατί η κληρονομιά μας είχε γίνει ήδη αρχαιολογικός χώρος. Οπότε ήταν ένας άλλου είδους... μια άλλου είδους συγκίνηση. Ας το πούμε. Έσκαψα και στην Όλυνθο. Έσκαψα και στην Όλυνθο, και μάλιστα έσκαψα στην πλευρά που δεν είχε γίνει η μεγάλη ανασκαφή, τώρα έχει γίνει η μεγάλη ανασκαφή, οι οικίες είχανε βρεθεί ήδη στην Όλυνθο, αλλά ανασκάψαμε στην άλλη πλευρά που βρέθηκε ιερό, βρέθηκαν οικίες και μάλιστα κι εκεί ήμουνα υπεύθυνη ανασκαφών, οπότε είχα τη συγκίνηση του ευρήματος. Έσκαψα στα αρχαία Στάγειρα, που βρήκα εκείνο το σπίτι, και πήρα τη μαμά μου τηλέφωνο, κάνοντάς την να νομίσει ότι θα μετακομίσω. Αλλά εγώ είχα βρει μια ωραιότατη οικία στα Στάγειρα και μάλιστα ήμουν τυχερή, ήμουν εκεί τη χρονιά που πρωτοβρέθηκε το μνημείο, που θεωρείται πλέον ο τάφος του Αριστοτέλη. Βέβαια ακόμα τότε δεν το είχαμε ταυτίσει, αλλά μπορώ να λέω στον εαυτό μου ότι ήμουν εκεί. Ήμουν εκεί!

Ποια χρονιά ήταν αυτό; 

Αυτό τώρα, αν θυμάμαι καλά, δεν μπορώ να το θυμηθώ ακριβώς, ήτανε το ‘90… '95, κάπου κατά κει τώρα, ‘95, ‘96; Δεν μπορώ να πω ότι τα θυμάμαι ακριβώς με τις χρονιές. Συγκινητική, όπως σου είπα και προηγουμένως, η ανασκαφή που πήγα τους φοιτητές μου στα Άβδηρα. Γιατί; Όχι για τα ευρήματα, αλλά γιατί μυούσες φοιτητές και μάλιστα του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου, πράγμα αδιανόητο. Αυτοί οι άνθρωποι δεν περίμεναν ποτέ ότι θα βρεθούνε σε ανασκαφές. Γιατί το background τους δεν είναι αρχαιολογικό. Εγώ όμως σε συνεννόηση με την Εφορεία Αρχαιοτήτων και την Έφορο Αρχαιοτήτων, μια εξαίρετη συνάδερφο και φίλη, η οποία με είχε μυήσει από τη δική της πλευρά στην ανασκαφή της Μάκρης, στα ανασκαφικά δεδομένα, ήτανε ο άνθρωπος που δέχτηκε να πάμε φοιτητές του Ανοιχτού Πανεπιστημίου. Χωρίς αρχαιολογικό background και να κάνουμε μια εβδομάδα ανασκαφές. Οπότε εκεί δεν ήτανε μόνο το εύρημα, αλλά ήτανε ότι μυώ τους άλλους σε όλη αυτήν την διαδικασία. Θα ομολογήσω ότι από το 2004 και μετά, που ήτανε αυτή η τελευταία μου εμπειρία, δεν μου δόθηκε η δυνατότητα των ανασκαφών. Γιατί θα ομολογήσω ότι και εγώ κατευθύνθηκα προς άλλες πλευρές, ανοίξανε άλλοι ορίζοντες. Μου λείπει λίγο το ανασκαφικό το κομμάτι, αλλά είναι τόσο έντονα όλα τα υπόλοιπα κομμάτια, που, ας πούμε, θα φύγω χαρούμενη και μ’ αυτό το δεδομένο. Ότι όταν ήταν η ώρα του, έγινε κι αυτό, και έγινε με τις καλύτερες δυνατές… με τα καλύτερα δυνατά δεδομένα. 

Γενικώς έχεις ανοιχτεί σε πολλά πεδία. Στο ίδιο αντικείμενο, αλλά από διαφορετικές πτυχές. Θέλεις να μου μιλήσεις λίγο για το πώς έχεις βιώσει ανά τα χρόνια την έξοδο στην αγορά εργασίας;

Ναι. Πολύ καλή ερώτηση. Η αλήθεια είναι ότι ανοίχτηκα ενσυνείδητα. Γιατί; Μεγάλωσα με δύο γονείς δημοσίους υπαλλήλους, κατά μια έννοια. Η μητέρα μου καθηγήτρια σε σχολείο, μαθηματικός. Άρα με μια συγκεκριμένη καριέρα. Ο πατέρας μου γιατρός, και στο δημόσιο αλλά και στο ιδιωτικό. Είχανε μια συγκεκριμένη πορεία και εξασφαλισμένες δουλειές, όπως τουλάχιστον συνέβαινε εκείνα τα χρόνια. Εγώ με την επιλογή μου, κατάλαβα γρήγορα, ότι δουλειά δημοσίου, αν ήθελα να κάνω, θα έπρεπε να βάλω πολύ νερό στο κρασί μου. Κι εγώ δεν ήμουν αποφασισμένη να το κάνω. Που σημαίνει ότι κατάλαβα από νωρίς ότι μια πλευρά δεν είναι αρκετή, μια δουλειά δεν είναι αρκετή. Παραμένουμε στον χώρο μας και ξανοιγόμαστε. Και αυτό συνιστούσα, συνιστώ και θα συνιστώ όλα τα χρόνια στα παιδιά που ασχολούνται με τον χώρο μας. Προσπαθούμε να υπηρετήσουμε την Αρχαιολογία, τον πολιτισμό, από όσο δυνατόν περισσότερες πλευρές. Όπως και άλλοι σαν εμένα, έφαγα πολλές φορές τα μούτρα μου, αλλά επειδή, ίσως εκ φύσεως αλλά και ίσως κι απ’ αυτά που βρήκα μπροστά μου, έμαθα να βλέπω πάντα το ποτήρι μισογεμάτο, έμαθα να πέφτω και να σηκώνομαι, να βουλιάζω και να πατάω γερά τα πόδια, και να ξανανεβαίνω πάνω στην επιφάνεια, έβρισκα πάντα κάτι καινούριο. Κάτι καινούριο που να σχετίζεται μ’ αυτά που θέλω, και να μου ανοίγει νέους δρόμους. Αυτήν τη στιγμή, αν βρεθεί κάτι ακόμα διαφορετικότερο απ’ αυτά που ήδη έχω κάνει, θα το κάνω. Γιατί ξέρω ότι η αγάπη για την Αρχαιολογία είναι μια διαδικασία που δεν σου εξασφαλίζει άμεσα δουλειά. Μπορείς όμως να έχεις δουλειά, δουλειές! Να παλεύεις και να νιώθεις την ικανοποίηση ότι έχεις υπηρετήσει τον χώρο αυτό από πολλά μετερίζια. Σιγουριά δεν υπάρχει πλέον σε καμία δουλειά. Το ξέρεις κι από μόνη σου, το ξέρουν κι όλα τα παιδιά αυτήν τη στιγμή που είναι 20-30 χρονών και βλέπουν την αβεβαιότητα. Σ’ όποια λοιπόν πλευρά και να βρίσκεσαι… και να βρίσκονται, εγώ θα πρότεινα αυτό. Ψάχνετε ευκαιρίες που να σχετίζονται μ’ αυτό που κάνετε. Άμεσα ή έμμεσα. Εγώ αυτό έκανα και δεν μετανιώνω. Δυσκολεύτηκα. Αυτήν τη στιγμή δουλεύω, έχοντας το μυαλό μου σε τρεις και τέσσερις διαφορετικές κατευθύνσεις, και κάποια φορά λέω «Αν δεν τα γράψω κάτω κάτι θα ξεχάσω!». Μια και δεν έχω έναν φορέα να υπηρετώ ή έναν χώρο. Παρόλα αυτά, προς το παρόν τουλάχιστον, ούτε ξέχασα τίποτα, κι έχω τη χαρά να δέχομαι μικρές και μεγάλες χαρές της αποδοχής, όπως ανέφερες προηγουμένως, από διάφορες πλευρές. Είτε λέγεται φοιτητές του Ανοιχτού Πανεπιστημίου, είτε λέγεται σεμινάρια, είτε λέγεται ξενάγηση -και έχεις τους ανθρώπους απέναντι που σε κοιτάνε με εκείνα τα έντονα μάτια- είτε λέγεται εκπαιδευόμενοι της Σχολής Ξεναγών, είτε λέγεται παιδιά ή μεγάλοι που βίωσαν ένα κομμάτι της Ιστορίας μας μέσα από τα εκπαιδευτικά προγράμματα. Άρα, δηλώνω αισιόδοξη, δηλώνω χαρούμενη. Δηλώνω ότι δεν μετανιώνω που επέλεξα να υπηρετώ αυτές τις πέτρες, χρόνια τώρα, και ότι πραγματικά ήταν, είναι και θα είναι για μένα ο χώρος που μου ταιριάζει. Ή τουλάχιστον έτσι θέλω να το πιστεύω εγώ. 

Τώρα, μιας που μου ανέφερες τελευταία τα εκπαιδευτικά προγράμματα, υπάρχουν κάποιες στιγμές που ξεχωρίζεις; 

Στιγμές που ξεχωρίζω-

Μου ανέφερες κάποια πριν.

Ναι, βεβαίως. Βεβαίως, βεβαίως. Νένα μου, δεν θα σου είναι δύσκολο να καταλάβεις ότι η μεγάλη μου αγάπη τελικά ήταν, είναι, και θα είναι τα εκπαιδευτικά προγράμματα. Γιατί; Γι[00:50:00]ατί υπηρετούν αυτήν την αγάπη απ’ όλες τις πλευρές. Μπορώ να μοιραστώ όχι μερικές, πολλές στιγμές μαζί σου, και μάλιστα θα σου πω από διάφορες κατηγορίες εκπαιδευτικών προγραμμάτων, όσον αφορά το κοινό. Γιατί είναι αυτό που κάποιες φορές κάνει τη διαφορά, αλλά κάποιες φορές δεν βλέπεις και μεγάλη διαφορά. Θα ξεκινήσω με εκπαιδευτικά προγράμματα που απευθυνόταν σε παιδιά. Και θα σου ομολογήσω ότι θα μοιραστώ μαζί σου εμπειρίες που έχουν να κάνουν με τα δικά μου παιδιά και τους συμμαθητές τους. Ήμουν τυχερή. Ήμουν τυχερή όταν η μεγάλη μου η κόρη, πήγε στην Ε’ Δημοτικού, τους ανέλαβε ένας δάσκαλος, ο οποίος ήταν η επιτομή του δάσκαλου που θα ‘πρεπε να είναι τον 21ο αιώνα. Δούλευε με project, δούλευε με όλα αυτά τα προγράμματα. Όταν εγώ λοιπόν του συστήθηκα και του είπα «Ξέρετε, εγώ σχεδιάζω εκπαιδευτικά προγράμματα, αλλά όχι απλά, αλλά βιωματικά με παιχνίδια ρόλων» είπε «Εδώ είμαστε. Έλα να παίξουμε» κατά μια έννοια. Μ’ αυτόν τον άνθρωπο λοιπόν, συνεργαστήκαμε 2 χρόνια, όταν είχε τη μεγάλη μου κόρη Ε’-ΣΤ’ Δημοτικού. Και θα ομολογήσω, ότι επείσθη, όχι και πολύ δύσκολα, να πάρει και τη μικρή μου την κόρη, Δ’, Ε’ και ΣΤ’ Δημοτικού με ειδικά αιτήματα των γονέων. Γιατί; Γιατί κάθε χρονιά ήταν κι ένα πρόγραμμα καινούριο, διαφορετικό, μοναδικό. Ένα πρόγραμμα που εγώ καλούμουν να σχεδιάσω, εκείνος να το προσαρμόσει σ’ όσα περισσότερα μαθήματα να είναι διαθεματικό, και τα παιδιά να παίξουν! Αλλά να παίξουν και να μάθουν Ιστορία παίζοντας. Τι να σου πω τώρα; Η πρώτη εμπειρία; Εκπαιδευτικό πρόγραμμα στην Κωνσταντινούπολη. Πήγα με τα παιδιά εκδρομή στην Κωνσταντινούπολη, έχοντας στήσει ένα παιχνίδι ρόλων στα χρόνια του Ιουστινιανού. Στα χρόνια του Ιουστινιανού λοιπόν, καλούνταν οι μικροί μας μαθητές να μας ξεναγήσουνε, μέσα από τους ρόλους τους, στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης. Εγώ είχα τη χαρά, την τύχη και την τιμή -γιατί μ’ αρέσει να παίζω κιόλας, δεν μ’ αρέσει μόνο να σχεδιάζω, ομολογώ ότι μ’ αρέσει και να συμμετέχω σ’ αυτά- να είμαι ο ίδιος ο Ιουστινιανός. Στο πρόγραμμα αυτό συμμετείχανε όλο ανδρικοί ρόλοι, οπότε τα παιδιά της τάξης της μεγάλης μου κόρης, είχανε όλους τους ανδρικούς ρόλους. Κι όταν λέω ανδρικούς ρόλους, ήτανε οι στρατηγοί του Ιουστινιανού, ήτανε οι αρχιτέκτονες της Αγίας Σοφίας. Όλοι! Σημειωτέον, το σενάριο και οι ρόλοι ήταν γραμμένοι με βάση ιστορική έρευνα. Ήταν όλα πραγματικά πρόσωπα και πράγματα. Και σχετίζονταν μ’ αυτά με τα οποία... τα οποία μας παρουσίαζαν τα παιδιά. Ένας γυναικείος ρόλος υπήρχε, όλος κι όλος, αυτός της Θεοδώρας, αλλά επειδή δεν μπορούσαμε να το ρίξουμε στον κλήρο, κι επειδή θέλησε αυτήν την εμπειρία να το ζήσει και το μικρό μου το παιδί, το οποίο τύχαινε και να το λεν και Θεοδώρα, τη βάλαμε λοιπόν στη Β’ δημοτικού να παίξει τη Θεοδώρα! Οπότε, όπως καταλαβαίνεις, ήτανε για μένα μια συγκινητική εμπειρία και σαν μάνας. Μια εμπειρία, η οποία θα μπορούσε να θεωρηθεί grand guignol βέβαια, διότι εδώ θα σου πω, είναι να κλαις και να γελάς, έχω κανονίσει, έχω οργανώσει όλο το ταξίδι. Το οργανωτικό το είχα πάντα, μια ζωή. Σε βαθμό υπέρμετρο. Οπότε έχω κανονίσει, έχω τελευταία παραμονή, έχω εκτυπώσει τα πάντα, τους ρόλους των παιδιών, και με χρώματα και με τέτοια, μπλουζάκια έχουμε παραγγείλει για τα παιδιά. Εγώ κι η Θεοδώρα μάλιστα, είχαμε και την... τα συγκεκριμένα μπλουζάκια που είχανε τον Ιουστινιανό και τη Θεοδώρα. Οι υπόλοιποι είχανε ένα συγκεκριμένο μπλουζάκι με το ψηφιδωτό και όλα τα σχετικά. Είμαστε πανέτοιμοι, πράγματα πανέτοιμα, ξεκινάμε με το λεωφορείο. Φτάνουμε σχεδόν στα σύνορα, εγώ με δύο μικρά παιδιά κι όλη την τάξη στο... στην ευθύνη μου, μαζί με τον δάσκαλο βέβαια. Για να μην σου τα πολυλογώ, φτάνοντας εκεί, βλέπει η μεγάλη μου η κόρη τα διαβατήρια και λέει «Μανούλα, αυτό είναι το παλιό το διαβατήριο, όχι το καινούριο», παθαίνουμε ένα σοκ! Διότι τι είχε συμβεί; Είχαν αλλάξει τα παιδιά διαβατήριο, είχαν ήδη ταξιδέψει και είχε λήξει το διαβατήριό τους. Αλλάξαν διαβατήριο, αλλά ο παππούς τους και πατέρας μου, επειδή τα διαβατήρια αλλάξαν στην Αλεξανδρούπολη, συνήθως τα παίρνουν τα παλιά και τα σκίζουνε. Εκείνος, επειδή ήταν τα πρώτα διαβατήρια των παιδιών, ήθελε να τα κρατήσει και μας τα δώσανε μαζί. Εγώ, πάνω στο τρέξιμο το όλο, τα πρώτα διαβατήρια που μου δώσαν, τα πήρα μαζί μου, χωρίς φυσικά να ελέγξω αν είναι τα διαβατήρια που ισχύουν. Πού να πάει το μυαλό σου; Για να μην στα πολυλογώ, φτάνουμε στα σύνορα. Δεν έχουμε διαβατήρια, ξεκινάει μια περιπέτεια. Το λεωφορείο φεύγει κι εμείς έχουμε μείνει με τα δύο παιδιά στα σύνορα να περιμένουμε τι θα γίνει με τα διαβατήρια. Τα οποία βέβαια έφερε παππούς, ο οποίος εντός εισαγωγικών «ευθυνότανε» για το λάθος. Οδηγώντας με 180, ο ήρωας παππούς μάς έφερε τα διαβατήρια, ακριβώς τη στιγμή που περνούσε κι ένα λεωφορείο της γραμμής να μας πάρει να μας πάει στην Κωνσταντινούπολη. Το διακύβευμα ήταν μην τυχόν και χάσουμε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, που θα κάναμε την άλλη μέρα. Μια εμπειρία μοναδική. Και για τα δικά μου τα παιδιά, αλλά και για όλα τα παιδιά της τάξης, γιατί δεν σχεδίαζα ποτέ για τα δικά μου τα παιδιά. Απλά μου δίνανε τη δυνατότητα, κι ο συγκεκριμένος δάσκαλος μου ‘δωσε τη δυνατότητα να βιώσω κάτι το μοναδικό. Ξέρεις τι θα πει να έχεις παιδιά 10 χρονών, σε μια ξένη χώρα; Κάποια απ’ αυτά δεν είχαν βγει ποτέ στο εξωτερικό, εντάξει; Και να παίζουν χωρίς να σημαίνει, να… να τους ενοχλεί στο ελάχιστο ο κόσμος που περνάει και οι τουρίστες και να παίζουν το ρόλο τους; Είμαι ο Στρατήγιος, είμαι ο… στρατηγός του… Ιουστινιανού και ήρθα εδώ για να σας πω το τάδε; Ή είμαι ο Ανθέμιος, έχω χτίσει το τέτοιο, είμαι ο Ισίδωρος. Και να το βιώνεις αυτό κομμάτι-κομμάτι. Αυτό είναι ένα βίντεο που ευτυχώς τραβήξαμε, το οποίο είναι μοναδικό! Τα παιδιά αυτά μπορεί να ξέχασαν ο,τιδήποτε άλλο κομμάτι της Ιστορίας. Το κομμάτι αυτό που αφορούσε την Κωνσταντινούπολη και την περιήγησή μας από την Αγία Σοφία στην κινστέρνα, από την κινστέρνα στον Ιππόδρομο, από τον Ιππόδρομο στο… κομμάτι που ήτανε το Ιερό Παλάτιο της Κωνσταντινούπολης, είμαι σίγουρη ότι δεν το ξέχασαν, ούτε θα το ξεχάσουν, όσα χρόνια κι αν περάσουν. Εδώ δεν το ξέχασε η μικρή μου η κόρη, που ήτανε Β’ Δημοτικού και δεν είχε ιδέα τι σημαίνουν όλα αυτά, αλλά θυμάται να σου πει απ’ έξω τη στιχομυθία της Θεοδώρας με τον Ιουστινιανό, όταν ήθελε να τραπεί σε φυγή. Συγκλονιστική εμπειρία. Συγκλονιστική εμπειρία, γιατί έβλεπα κάτι που σχεδίασα να λαμβάνει μορφή, σάρκα και οστά μπροστά μου, έβλεπα τα παιδάκια να περνάνε απίθανα! Τους γονείς φυσικά να είναι ενθουσιασμένοι, γιατί κι αυτό έχει σημασία! Έχει σημασία γιατί είναι κι αυτοί κομμάτι του αγαπάω και μαθαίνω ν’ αγαπάω αυτό το πράγμα. Τον δάσκαλο ενθουσιασμένο. Μ’ αυτά τα δεδομένα συνεχίσαμε να σχεδιάζουμε προγράμματα. Και ειδικά με την τάξη της μικρής της κόρης μου, που είχαμε πλέον μεγάλη εμπειρία, κάναμε απίθανα πράγματα. Στην Δ’ Δημοτικού, τώρα δεν ξέρω ίσως σε κουράζω αλλά ήτανε να ανοίξει το ασκί του Αιόλου τώρα. Δ’ Δημοτικού λοιπόν, σχεδιάσαμε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τους Περσικούς Πολέμους. Επισκεφτήκαμε με τα παιδιά τον Μαραθώνα, τους Δελφούς και τις Θερμοπύλες. Παίζοντας ρόλους. Στη μάχη του Μαραθώνα είχαμε ρόλους, τα παιδιά είχανε τους ρόλους των Αθηναίων. Οι γονείς παίξαν τους Πέρσες, κάναμε έτσι μια… μάχη εκεί πέρα. Αλλά παίξαμε, παίξαμε τους ρόλους. Ξέραμε ποιοι είναι, ξέραμε τι θα έλεγε ο Μιλτιάδης, τι είπε ο Μιλτιάδης, τι πρότεινε. Ξέραμε ότι ήταν ο Αισχύλος εκεί πέρα κι ο αδερφός του ο Σθενίμαχος. Και όλους αυτούς τους ρόλους τους παίξαν τα παιδιά. Πήγαμε στην, στους Δελφούς, και… παίξαμε το κομμάτι που οι Αθηναίοι και οι Σπαρτιάτες ρωτάνε την Πυθία τι πρέπει να κάνουν. Είμαστε πριν από τις Θερμοπύλες στην ουσία και μετά από τη μάχη του Μαραθώνα. Εκεί, βέβαια, θα ομολογήσω ότι βρεθήκαμε σε μια αστεία περίπτωση, όπου η Πυθία -και πάλι η ομιλούσα στη συγκεκριμένη περίπτωση- θα έδινε τον χρησμό. Και μάλιστα στα αρχαία ελληνικά αρχικά, και μετά στα νέα ελληνικά. Εκεί λοιπόν που η Πυθία… τα παιδάκια έρχονται και ζητάν τον χρησμό για το τι πρέπει να κάνουνε, και ξεκινάει η Πυθία να δίνει τον χρησμό, έρχεται μια απ’ τις φύλακες του χώρου των Δελφών και λέει «Τι κάνετε; Αυτό είναι παράνομο, σταματήστε». Ο δάσκαλός μας, ο οποίος ήτανε καταπληκτικός αλλά δεν φημιζόταν για το ύψος του, ανεβαίνει πάνω σ’ ένα βάθρο και της λέει «Τι θα πει αυτό; Έχουμε φέρει το σχολείο και κάνουμε εκπαιδευτικό πρόγραμμα». Για να μην σου τα πολυλογώ, ξεκινάει μια διαμάχη, για το αν επιτρέπονται να γίνεται αυτά, τώρα για φαντάσου, ε; Να σε ρωτάν αν πρέπει να γίνονται εκπαιδευτικά προγράμματα στον χώρο. Αλλά ο δάσκαλος τι έκανε; Ροκάνιζε τον χρόνο για να τελειώσουμε εμείς το εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα τελείωσε. Εκείνοι που την πλήρωσαν ήταν ένα σχολείο που είχε έρθει από τη Νάουσα. Είχε ετοιμάσει ολόκληρο θεατρικό και δεν τους αφήσαν να το παίξουν στο θέατρο των Δελφών. Γιατί λέει «Ήτανε παράνομο». Τέλος πάντων. Το αφήνω με τρεις τελείες αυτό. Σε μας έμεινε η συγκίνηση. Πήγαμε Θερμοπύλες, κάναμε και τη μάχη των Θερμοπυλών. Την επόμενη χρονιά, Ε’ Δημοτικού, περιμέναν κι αυτά να παν στην Κωνσταντινούπολη. Ξεκίνησαν τα επεισόδια, δεν ήταν τόσο ασφαλής η Κωνσταντινούπολη, στήσαμε καινούριο πρόγραμμα. Πήγαμε στον Μυστρά. Πήγαμε στον Μυστρά και στέψαμε αυτοκράτορα τον Κωνσταντίνο Δραγάση Παλαιολόγο. Με τα πιτσιρίκια να ξέρουν να σου πούνε λεπτομέρειες, ρόλους. Να σε, να σε ξεναγούνε στον Μυστρά και να σε αφήνουν άφωνο, μέσα από τους ρόλους, μέσα από αυτό το εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Μη με ρωτήσεις, δεν ήμουν ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, το είχα παίξει επίτηδες. Τους είχα κάνει κόλπο, γιατί είχανε μαθημένα αυτά, ότι εγώ έκανα κάθε φορά τους πρωταγωνιστικούς ρόλους για να μπορώ να συντονίζω κι όχι από αλαζονεία. Εκεί είχα κάνει ήδη, εί[01:00:00]χα την τύχη είχα κάνει ήδη το εκπαιδευτικό το, συγγνώμη, το τρίμηνο σεμινάριο των ξεναγών όπου είχα ένα συνάδερφο και φίλο, Σπαρτιάτη όνομα και πράγμα ο οποίος ήταν και ηθοποιός. Και δέχτηκε να παίξει εκείνος τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, μια μορφή βιβλική, τον οποίον τον στέψαμε στον Άγιο Δημήτριο, τη μητρόπολη του Μυστρά, αυτοκράτορα. Στην ΣΤ’ Δημοτικού; Στην ΣΤ’ Δημοτικού αυτά τα παιδιά πήγανε στην Παλιά Βουλή και παίξανε μια ημέρα από τη Βουλή στα χρόνια του Χαρίλαου Τρικούπη. Με ρόλους, με επιχειρηματολογία, με όλα αυτά να συμβαίνουν μέσα απ’ τα πρακτικά της Βουλής του 1878 εκεί επί τόπου. Αν αυτό για μένα δεν ήτανε η μεγαλύτερη συγκίνηση, να βλέπω τα παιδιά τα μικρά να αναβιώνουν την Ιστορία και να την αγαπάν μέσα απ’ αυτό,τι άλλο; Δεν ήταν βέβαια μόνο οι τάξεις των κορών μου. Αυτά ήτανε οι συγκλονιστικές στιγμές που μπορούσα να πειραματιστώ με το ο,τιδήποτε. Όπως είπα και πριν, με τη συνεργάτιδά μου σε δημόσιο φορέα και φίλη μου πλέον χρόνια τώρα πάρα πολλά, στήσαμε διάφορα προγράμματα, τα οποία γαλούχησαν γενιές και γενιές σχολείων. Μέσα απ’ τον Γαλέριο, τον Ανδρόνικο, τον Μουράτ ζήσαμε στιγμές της Θεσσαλονίκης της ρωμαϊκής, της βυζαντινής, της οθωμανικής. Αυτή ήταν η... η πλευρά των εκπαιδευτικών, που είχε να κάνει με σχολεία, προγραμμάτων, που είχε να κάνει με σχολεία. Όταν έρχεσαι στους ενήλικες, το πράγμα αλλάζει. Και γίνεται το σκηνικό που σου ανέφερα πριν με τους φοιτητές μου. Με ενήλικες ασχολήθηκα και με προγράμματα που σχεδίασα για την Αθήνα κυρίως. Και για τις περιοχές γύρω από την Αθήνα για ξένα πανεπιστήμια. Οπότε είχα τη μεγάλη χαρά να έρθει ένα αμερικάνικο Πανεπιστήμιο που τα 'παιδιά' πραγματικά, κι όταν λέω παιδιά, κάποια παιδιά ήταν 20, 22, κάποια άλλα 35, κάποια άλλα 45, παιδιά ήταν όλα! Με τον τρόπο τους. Μ’ αυτούς λοιπόν ζήσαμε 4 μέρες απίστευτες! Γιατί περιηγηθήκαμε σε Ακρόπολη, όπου είδαμε τον Περικλή, τον Φειδία, και όλους τους σχετικούς, να στήνουν το έργο της Ακρόπολης. Αρχαία Αγορά, ζήσαμε μια μέρα με τον Αλκιβιάδη, με τον Νικία. Με όλους αυτούς να, να παίζουν τους ρόλους τους και να μας περιγράφουν το τι συνέβαινε σ’ αυτές τις πέτρες της αρχαίας Αγοράς. Να ψηφίζουν, να εξοστρακίζουνε. Βέβαια εκεί στον εξοστρακισμό, επειδή τους αφήναμε να ασκήσουν επιχειρηματολογία, δεν έφευγε ποτέ ο σωστός, έφευγε πάντα ο Αλκιβιάδης, που δεν τον χωνεύανε. Ο Αλκιβιάδης δεν εξορίστηκε δυστυχώς τότε, ο Υπέρβολος εξορίστηκε. Αν είχε εξοριστεί ο Αλκιβιάδης, θα ήταν διαφορετική η Ιστορία. Μετά, κάναμε έναν Κεραμεικό, στον οποίο ζήσανε σκηνικό με την πομπή των Παναθηναίων να ετοιμάζεται να ανέβει στην Ακρόπολη. Απ’ το Πομπιείο. Πήγαμε στην Ελευσίνα. Και ζήσαμε τη μύηση του Μάρκου Αυρήλιου και όσων τον συνόδευαν στα Ελευσίνια Μυστήρια. Προγράμματα, λοιπόν, που είχανε στηθεί βιωματικά για να μυήσουν αυτά τα παιδιά απ’ έξω, έτσι; Μιλάμε για παιδιά που δεν έχουν καν την ελληνική ιδιότητα για να νοιαστούν γι’ αυτά, ίσως κάποιες φορές μπορεί να νοιάζονται και λίγο παραπάνω. Και δηλώσαν ολοκληρώνοντας ότι ήταν μια μοναδική εμπειρία, που δεν θα ξεχάσουν ποτέ. Είναι να μην τ’ αγαπάω τα εκπαιδευτικά προγράμματα; Είναι πάντα για μένα μια πρόκληση. Κάθε χώρος είναι μια καινούρια πρόκληση. Για ένα καινούριο πρόγραμμα, που θα μπορούσε να αναδείξει πτυχές του. Που θα μπορούσε να δώσει σε μικρούς, μεγάλους, από διάφορες πλευρές, να νιώσουνε διαφορετικά αυτόν τον χώρο. 

Ωραία, και τώρα θα περάσω στο ξεναγικό κομμάτι. Θέλεις να μου μιλήσεις λίγο για το πώς προέκυψε; 

Το ξεναγικό προέκυψε στην ουσία σαν προέκταση, επέκταση ας το πω έτσι, του ότι ήθελα να... τα εκπαιδευτικά προγράμματα που σχεδίαζα να τα εφαρμόσω και εκτός του δημόσιου φορέα απ’ τον οποίον έφυγα σε κάποια φάση, γιατί ήμουν συμβασιούχος, δεν ήμουνα μόνιμη. Ήθελα να τα κάνω εκτός του σχολείου των παιδιών μου, που κάποτε θα τελείωνε και δεν υπήρχε... ήθελα τέλος πάντων να τα βγάλω και παραέξω, και ο μόνος τρόπος να μπορώ να τα υλοποιώ, χωρίς να έχω πρόβλημα, ήτανε να έχω και την ξεναγική ιδιότητα. Επίσης η ξεναγική ιδιότητα, που μου δόθηκε μέσα απ’ αυτά τα ταχύρρυθμα προγράμματα, μου ‘δινε τη δυνατότητα να περάσω το κομμάτι της αρχαιολογικής ξενάγησης λίγο διαφορετικά. Μ’ έναν βιωματικό και αρχαιολογικό τρόπο και… εφόσον δεν ήτανε το επάγγελμα που έκανα κατεξοχήν, να μπορώ να κάνω και αυτό το κομμάτι. Μ’ αυτούς που ενδιαφέρονται πραγματικά. Όχι με το γκρουπ της κρουαζιέρας που θα ‘ρθει, χωρίς να υποτιμώ σε καμία περίπτωση τα γκρουπ της κρουαζιέρας, αλλά εγώ δεν είμαι ο άνθρωπος που θα πάρει το γκρουπ της κρουαζιέρας και θα μου πουν «Σε μισή ώρα πρέπει να ‘χεις τελειώσει τη Βεργίνα». Δεν γίνεται η Βεργίνα σε μισή ώρα. Με 50 άτομα. Που οι μισοί απλά θα βγάζουν φωτογραφίες και δεν θα ακούν κουβέντα απ’ αυτό που λες. Εγώ θέλω τη Βεργίνα σε δύο ώρες μ’ αυτούς που ενδιαφέρονται. Οπότε κάπως έτσι προέκυψε και το ξεναγικό, και είναι κι αυτό ένα κομματάκι του παζλ, που λέγεται «Τι κάνει η Μαρία η Γκιρτζή σήμερα». Κάνει διάφορα πράγματα. Διάφορα πράγματα. Και ένα απ’ αυτά είναι το ξεναγικό. Αλλά συγκεκριμένες ξεναγήσεις, λίγο ιδιαίτερες. Λίγο με εκπαιδευτικό προσανατολισμό ή λίγο με πιο αρχαιολογικό προσανατολισμό. Χωρίς να είναι οι σκληροπυρηνικές αρχαιολογικές ξεναγήσεις. Χωρίς να σημαίνει ότι θα πάρω τους ανθρώπους που έχουν το ενδιαφέρον και θα τους μιλάω απλά για το πόσους κίονες έχει ο Παρθενώνας ή πώς στεγάζεται ο Παρθενώνας κι όλα τα σχετικά. Έτσι προέκυψε το ξεναγικό. Είναι ένα κομμάτι τώρα σημαντικό κι αυτό δικό μου, εξού και φεύγω την επόμενη βδομάδα για το πρώτο ταξίδι της σεζόν. Στην Κρήτη -πίστεψέ το ή όχι- η Κρήτη τελικά έχει γίνει μεγάλο κομμάτι της ζωής μου. Ένα κομμάτι που είναι εφάμιλλο με τα υπόλοιπα πλέον. Τ’ αγάπησα κι αυτό, έχω τώρα 6 χρόνια, 7 που ξεναγώ επίσημα. Οπότε έχει γίνει κι αυτό αναπόσπαστο κομμάτι του υπηρετώ την Αρχαιολογία και τον πολιτισμό από ένα ακόμα μετερίζι. 

Θέλεις να μου μιλήσεις για τυχόν ταξίδια ή περιστατικά που ξεχωρίζεις; 

Ναι. Ταξίδια απ’ την ξεναγική μου ιδιότητα. Στην ξεναγική μου ιδιότητα λοιπόν, κατάλαβα ότι δεν μετράν απλά οι γνώσεις, αλλά μετράει πάρα πολύ και το διπλωματικό κομμάτι. Το πράγμα της διαχείρισης φυσικά, όχι μόνο των ανθρώπων που έχεις. Γιατί δεν υπήρξα απλά ξεναγός, πάω ξεναγώ δυο ώρες και φεύγω. Όταν έχεις ένα γκρουπ 12 μέρες θα το φροντίσεις και μ’ άλλο τρόπο. Και σ’ αυτό το γεγονός ότι αγαπούσα κι αγαπάω τους ανθρώπους, με βολεύει. Το γεγονός ότι μου δόθηκε η δυνατότητα να τους κανονίζω τα γεύματα ήταν για μένα μια μεγάλη πρόκληση, γιατί πάντα μου άρεσε να συνδέω διατροφή και πολιτισμό. Μου δόθηκε κι εδώ πεδίο δόξης λαμπρόν. Εκείνο που δεν περίμενα ήταν ότι θα ‘πρεπε να ασκήσω τα διπλωματικά μου προσόντα, κατά μια έννοια, στο να μπορέσω να ανοίξω αρχαιολογικούς χώρους που ήταν κλειστοί. Για παράδειγμα, φοβερή επιτυχία θεωρώ και φοβερή κατάκτηση... έχουμε πάει με μια έτσι, μ’ ένα ειδικό γκρουπ αρχαιολογικού τουρισμού, Σάμο. Ένα μικρό γκρουπ. Η Σάμος είναι γνωστή, πέραν απ’ το Ηραίο, και τις άλλες περιοχές του, για το Ευπαλίνειο όρυγμα. Μια μεγάλη κατάκτηση του 6ου αιώνα π.Χ., κλειστό για χρόνια ολόκληρα. Τώρα βέβαια είναι ανοιχτό. Τότε που πήγαμε εμείς ολοκληρωνότανε οι έρευνες και οι εργασίες και θα το ανοίγανε σε μερικούς μήνες. Εμείς φτάνουμε εκεί για να δουν οι άνθρωποι έστω την είσοδο αυτού του χώρου, γύρω στις 15:00 και κάτι, που έχει ότι τελειώσει το εργοτάξιο. Γιατί δουλεύανε εργοτάξιο σ’ αυτόν τον χώρο. Κλειστό φυσικά. Κατά μια έννοια, βλέπω όμως μια μισάνοιχτη καγκελόπορτα. Λέω στον συνάδερφο, με τον οποίον ήμασταν μαζί, γιατί ήμασταν δύο συνάδερφοι μαζί. Λέω «Περίμενε εδώ, θα πάω να δω μήπως έχουμε την ελπίδα έστω να τους κατεβάσουμε να δουν την είσοδο, ρε παιδί μου, να ξέρουν πού ήταν αυτό το Ευπαλίνειο όρυγμα, αυτό το, το φοβερό τούνελ που ο Ευπαλίνος τον 6ο αι. π.Χ. κατάφερε να ενώσει τη μια πλευρά της Σάμου με την άλλη, με την ελάχιστη απόκλιση». Πάω μέσα, για να μην σου τα πολυλογώ, πετυχαίνω τον αρχιτέκτονα που είχε τελειώσει μόλις τα σχέδια και τα τέτοια, και ετοιμαζόταν να φύγει ο άνθρωπος. Ευγενέστατος, δεν μπορώ να πω. Μου λέει «Τι κάνετε εσείς εδώ;». Ούτε λίγο ούτε πολύ του λέω «Κοιτάξτε να δείτε, είμαι αυτή κι αυτή, έχω φέρει ένα γκρουπ ιδιαίτερου ενδιαφέροντος. Έχουν έρθει από την Αυστραλία, απ’ την Αμερική. Δεν είναι άνθρωποι που θα ξανάρθουν αύριο γιατί είναι εδώ γύρω. Και θα ήταν μοναδικό γι’ αυτούς να δούνε έστω την είσοδο. Ξέρω ότι είναι εργοτάξιο, ξέρω ότι απαγορεύεται αλλά…». Δεν θα πω παραπάνω γιατί ίσως εκθέτω τον συγκεκριμένο άνθρωπο, ο οπ[01:10:00]οίος ευγενέστατα μας άφησε να δούμε, όχι μόνο την είσοδο, αλλά μας άφησε να μπούμε και μέσα, όντας ο χώρος ακόμα κλειστός. Αυτό είναι μια απ’ τις μεγαλύτερες συγκινήσεις. Να καταφέρεις να πας ανθρώπους σ’ ένα μέρος, που ούτε κι εσύ είχες καταφέρει να δεις. Και να πετύχεις να μπούνε πρώτοι, ας το πούμε μέσα. Μια ανάλογη εμπειρία, με ειδική άδεια, ήταν ότι μας αφήσανε να δούμε το ανάκτορο του Νέστορα στην Πύλο, που τώρα γινόταν ξανά εργασίες, 5 μέρες πριν από τα εγκαίνια. Με ειδική άδεια βέβαια της Εφόρου Αρχαιοτήτων, που για καλή μου τύχη, γιατί εδώ παίζει πάρα πολύ και η τύχη και η θεία βοήθεια, όλα αυτά παίζουνε ρόλο, βρέθηκε εκεί για επίσκεψη και άκουσε το αίτημά μου να μας αφήσει να πλησιάσουμε λίγο παραπάνω από το «Είναι κλειστός ο αρχαιολογικός χώρος». Αυτές είναι μοναδικές συγκινήσεις σε ταξίδια. Τέτοιου είδους ταξίδια δίνουν και μοναδικές συγκινήσεις να βρεθείς σε ανατολή ηλίου, στην καλντέρα της Σαντορίνης, δύση ηλίου στο νησάκι της Δήλου. Και ο ήλιος να δύει και να δίνεις εσύ την Ιστορία με τον Απόλλωνα και την Άρτεμη να γεννιούνται εκεί. Να βρεθείς στην ιερά μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στην Πάτμο, στη μέρα της γιορτής του Αγίου Ιωάννη, και να ζήσεις μια μοναδική εμπειρία. Στο να βρεθείς στην Ακρόπολη, στο άνοιγμα με το άγημα των ευζώνων να ανεβάζει τη σημαία. Είναι, είναι διάφορες τέτοιες στιγμές που ίσως σαν μονάδα να μην τις βίωνα με τον ίδιο τρόπο, όπως τις βιώνω έχοντας μαζί μου τους ανθρώπους αυτούς, που εγώ δεν τους λέω τουρίστες, τους λέω επισκέπτες. Δεν μ’ αρέσει ο... η έννοια του τουρίστα στις μέρες μας λίγο κάποιες φορές παίρνει λίγο μια αρνητική... ένα αρνητικό πρόσημο. Εγώ τους λέω επισκέπτες. Να βλέπεις αυτούς τους ανθρώπους να συμμερίζονται αυτό το συναίσθημα, να συγκινούνται απ’ αυτά τα πράγματα, και να νιώθεις ότι… ΟΚ, έχεις προσφέρει κάτι σ’ αυτούς τους ανθρώπους, έχεις προσφέρει κάτι στην Αρχαιολογία, έχεις προσφέρει κάτι στον πολιτισμό. Έχεις προσφέρει την ικανοποίηση στον εαυτό σου ότι αυτό που αγαπάς το μοιράζεσαι. Τι άλλο να σου πω τώρα;

Εγώ θα ‘θελα να ρωτήσω καθώς έχεις καταφέρει, ας πούμε, να ανοιχτείς σε τόσες πολλές πτυχές, το πώς μέσα σ’ όλο αυτό βιώνεις τη συνθήκη της μητρότητας;

Η μητρότητα για μένα ήταν είναι και θα είναι το Α και το Ω. Όπως σου ‘πα και πριν, η μεγαλύτερή μου αγάπη πάνω από την Αρχαιολογία είναι τα παιδιά μου. Προσπάθησα να είμαι πάντα κοντά τους και να τους προσφέρω πέρα απ’ το ζην, αυτό που θα λέγαμε το ευ ζην. Κάτι το διαφορετικό. Προσπάθησα όχι μονάχα να έχουνε ένα φαγητό στο σπίτι, ένα μαζεμένο σπίτι ή να τους πηγαίνουμε από δω κι από κει για τις διάφορες δραστηριότητές τους, αλλά να έχουν και παραπάνω δραστηριότητες, που θα τους ανοίγαν τους ορίζοντες. Αυτό που τους έλεγα, τους λέω, και θα τους λέω πάντα είναι ότι «Μπορεί να μην σας αφήσουμε πάρα πολλά λεφτά, αλλά σας αφήνω μια παρακαταθήκη πολιτισμικού κεφαλαίου» στο οποίο συμμετείχαν. Δεν τους απέκλεισα ποτέ, τους έπαιρνα μαζί μου σε ταξίδια που σχεδίαζα προγράμματα. Τους έβαλα και τους έβαζα και πειραματίζονταν όχι με την πίεση, τα αγάπησαν γιατί ήταν μέρος απ’ αυτά. Τους πήγαινα σε ό,τι έκθεση, σε ό,τι δραστηριότητα υπήρχε. Δεν με πείραζε η κούραση, οτιδήποτε. Ήθελα να κάνουμε αυτά τα πράγματα μαζί. Που δεν ήταν αποκλειστικά μόνο στον πολιτισμό, μπορεί και να ‘ταν στον αθλητισμό, μπορεί να ήταν, ήταν χρόνος ποιοτικός μαζί τους. Και στα λέω αυτά γιατί μ’ αυτόν τον τρόπο ξεπέρασα τις ενοχές μου, όταν ξεκίνησα τα ταξίδια τα μακρινά, και τουλάχιστον η μικρή μου η κόρη ήταν ακόμα πιο μικρούλα. Και τα βράδια ζητούσε τη μαμά. Έλεγα όμως ότι έχω περάσει μαζί τους πολύ ποιοτικό χρόνο και οι απουσίες θα φαίνονται λίγο μικρότερες. Ομολογώ ότι αυτή η μικρή μου η κόρη, αυτή που μου λέει «Όταν λείπεις είναι σαν να είσαι εδώ μαζί μας». Γιατί φυσικά, σαν Ελληνίδα μάνα, θα πάρω το πρωί να τα ξυπνήσω για το σχολείο. Τώρα η μεγάλη μου βέβαια είναι στο Πανεπιστήμιο, δεν θέλει ξύπνημα, ίσα ίσα, ξεφόρτωμα θέλει. Λοιπόν. Θα πάρω το μεσημέρι να, αν γυρίσαν να δω το φαγητό, πώς είναι τι κάνει κι όλα τα σχετικά. Θα πάρω το απόγευμα να ρωτήσω… είναι, θα πάρω τα 2-3 τηλέφωνα. Όχι.. από το ενδιαφέρον, από την υπενθύμιση, από το ο,τιδήποτε. Γιατί; Γιατί θέλω να νιώθω ότι είμαι κι εγώ κομμάτι από δω. Το μυαλό μου, όταν είμαι στα ταξίδια, ναι είναι διχασμένο. Είναι στο ταξίδι, είναι πάντα και πίσω. Φέτος η μικρή μου η κόρη δίνει Πανελλήνιες. Με όρκισε όμως να μην αφήσω ταξίδι, γιατί υπήρξαν τα δύο χρόνια του κορονοϊού, τα οποία μας... εντάξει, μας στέρησαν εισόδημα, όλους εμάς που ασχολούμαστε μ’ αυτό το κομμάτι. Άρα ήταν αποφασισμένη ότι δεν θα δεχτεί, και δεν είναι να το κοροϊδέψεις κιόλας, ξέρει πολύ καλά τι ταξίδια έχω και τι δεν έχω. Οπότε για μένα το μεγάλο… το μεγάλο δίλημμα ήταν «Θα τα δεχτώ ή όχι τα ταξίδια». Τα δέχτηκα. Τώρα η μεγάλη πρόκληση είναι να μπορέσω να βγάλω τα ταξίδια και να στηρίζω και τη μικρή που είναι σε αυτή τη δοκιμασία των Πανελληνίων. Θεωρώ όμως ότι όντας εκεί στην ουσία φροντίζω γι’ αυτά. 

Και μιας που αναφέρθηκες στον κορονοϊό, θα ήθελα να μου πεις πώς βίωσες αυτή τη συνθήκη; Δεδομένου ότι αυτό που κάνεις είναι πολύ εξωστρεφές.

Θα σου είμαι ειλικρινής. Στην πρώτη φάση της πανδημίας, ίσως όπως και ο περισσότερος κόσμος, πίστεψα ότι θα ‘ταν κάτι βραχυπρόθεσμο. Και μπορώ να σου πω ότι επειδή ήμουν... προερχόμουν από μια πολύ κουραστική προηγούμενη σεζόν, το είδα… το πρώτο lockdown, το οποίο ήταν κι αυστηρό, το είδα σαν ένα διάστημα που εκ των πραγμάτων έπρεπε να ξεκουραστώ. Οπότε ήμουνα στο σπίτι με τις δύο κόρες μου, και περάσαμε ένα σχετικά ξεκούραστο διάλειμμα. Βγήκαν και κάποια πράγματα που έπρεπε να βγούνε, από απόψεως οργανώσεως του σπιτιού, από απόψεως οργανώσεων άλλων δουλειών. Αρχικά δεν φαινόταν ότι θα αρχίσουν να χάνονται τα ταξίδια και οι δυνατότητες σε τέτοιο βαθμό. Τα μαθήματά μου οργανώθηκαν διαδικτυακά, οπότε ήτανε, δεν είχα πρόβλημα σ’ αυτό. Οπότε το πρώτο διάστημα θα σου ομολογήσω ότι, όπως κι ο περισσότερος κόσμος ίσως, μου δόθηκε η δυνατότητα να ξεκουραστώ και το πήρα λίγο πιο χαλαρά. Η αλήθεια είναι το, τη δεύτερη χρονιά, όταν ξεκίνησε από τον Οκτώβρη και μετά, εκεί θορυβήθηκα. Γιατί το έβλεπα ότι μπροστά πλέον δεν θα ‘χει δυνατότητα. Εκεί, βέβαια, πίεσα τον εαυτό μου να ανοιχτεί και σ’ άλλους χώρους και τα κατάφερα. Βρέθηκα να διδάσκω και με μια άλλη ιδιότητα. Και στη Σχολή της Δημόσιας Διοίκησης, πέρα απ’ το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης, δούλευα στα ινστιτούτα επιμόρφωσης. Να σχεδιάζω νέα προγράμματα. Εκεί πλέον είδα ό,τι έβλεπαν και οι υπόλοιποι που ασχολούνταν με τον τομέα του τουρισμού. Δυσκολίες. Εγώ επειδή έτυχε να βρίσκομαι εκείνη τη χρονιά και στη Σχολή Ξεναγών βρέθηκα μπροστά στις δυσκολίες του «Ωραία τελειώνει το ένα έτος. Τα παιδιά αυτά πρέπει να κάνουνε κάποιες μέρες εκδρομών». Αναγκαστήκαμε, τι να σου πω τώρα, κάναμε τις εκδρομές Νοέμβριο και Δεκέμβριο. Γιατί; Γιατί δεν ήταν νωρίτερα ανοιχτές οι συνθήκες για να μπορέσουμε να πάμε ένα τμήμα 30 ατόμων να τους κάνουμε τις εκπαιδευτικές τους εκδρομές. Όταν σ’ ένα μουσείο μπαίνουνε 8 άτομα, το ‘ζησα κι αυτό. Αναγκάστηκα τα παιδιά να τα κάνω μάθημα, κάνοντας 4 φορές το μουσείο του Κεραμεικού. Εντάξει, αυτό ήταν τραγικό. Κατ' αντιστοιχία, φαντάζεσαι ότι και με τα γκρουπ όταν επιτράπηκε η είσοδος, ήτανε πολύ, πολύ δύσκολο. Βέβαια όντας αισιόδοξη θέλω να πιστεύω ότι τόσο ήταν και πέρασε, και σιγά σιγά θα επανέρθουμε στις κανονικότητές μας. Η αλήθεια είναι ότι μετά από 2 χρόνια το μοναδικό ταξίδι που κατάφερα να κάνω, απ’ αυτά τα αρχαιολογικά μου ταξίδια, ήταν ένα ταξίδι στην Κρήτη, στο οποίο μάλιστα όμως συνέπεσε και ήμουνα στον μεγάλο σεισμό της Κρήτης. Που έγινε φέτος τον Οκτώβρη. Παρόλα αυτά κι εκεί είδα ότι οι άνθρωποι πλέον έχουμε γίνει πιο ευρηματικοί, πιο γρήγοροι στις αντιδράσεις μας, μαζεύουμε γρήγορα τα κομμάτια μας και προχωράμε μπροστά. Γιατί καταλαβαίνουμε ότι δεν υπάρχει πλέον δρόμος γυρισμού. Άρα, αν θες, το απόφθεγμα όλης αυτής της κατάστασης, ο κορονοϊός ήρθε, μας κλόνισε όλους, δημιούργησε μεγαλύτερα ή μικρότερα προβλήματα. Δεν θα τολμήσω να μιλήσω στο θέμα της υγείας και για τις ψυχές που χάθηκαν. Αυτό είναι κάτι που δεν τολμώ να το σχολιάσω. Δεν υπάρχει γυρισμός σ’ αυτό. Αλλά σ’ αυτούς που επλήγησαν οικονομικά, αυτοί που το είδανε σαν κάτι που πρέπει να το ξεπεράσουμε με άλλους τρόπους, έγιναν ευρηματικοί και σίγουρα δεν χάσαν. Θέλω να θεωρώ ότι συγκαταλέγομαι σ’ αυτούς, και ότι βαδίζοντας μπροστά έχουμε βρει και νέους τρόπους να ξεπερνάμε τις δυσκολίες. [01:20:00]Τα πράγματα ανοίγουν. Τα ταξίδια, τουλάχιστον όπως φαίνεται, ανοίγουν και σιγά σιγά νομίζω ότι θα επανακτήσουμε αυτά που χάσαμε, αρκεί βέβαια να μην ανεβάσουμε κι άλλο τις τιμές σε όλα γύρω γύρω. Η τωρινή εμπόλεμη κατάσταση στο μέτωπο της Ουκρανίας δεν βοηθάει πάρα πολύ σ’ αυτό. Αλλά τα ακούσματα που έχω είναι ότι τα πράγματα θα πάνε τελικά καλά. «Συν Αθηνά και χείρα κίνει», βέβαια. Πρέπει κι εμείς να βοηθήσουμε. Η πανδημία ήταν ένα κουδουνάκι. Ότι δεν επαναπαυόμαστε. 

Ωραία. Και τώρα, ας πούμε, που μου μετέφερες αυτά τα βιώματά σου, έτσι, αναδρομικά τι κρατάς απ’ όλα αυτά, έτσι για να κλείσω;

Τι κρατάω. Το όμορφο συναίσθημα του να νιώθεις ότι ένα όνειρο που ξεκίνησε στα 7-8 σου χρόνια, μέσα από μια μεγάλη πορεία, από μια μεγάλη περιπετειώδη πορεία, με τα πάνω και τα κάτω, με δυσκολίες σαν αυτές που ανέφερες τώρα, το πρόσφατο της πανδημίας ή και άλλες, οικονομικών κρίσεων που βιώσαμε νωρίτερα, να το βλέπεις να συνεχίζεται. Ανοίγοντας νέους δρόμους, να το βλέπεις να γίνεται πραγματικότητα, σιγά σιγά, κομμάτι κομμάτι. Σαν ένα παζλ που για μένα ακόμα δεν έχει τελειώσει. Ξέρεις όμως ποιο είναι το εντυπωσιακό; Δεν ξέρω πόσα κομμάτια έχει αυτό το παζλ ακόμα. Εγώ πάντως δηλώνω, απ’ αυτήν μου την πορεία, πάρα πάρα πάρα πολύ ικανοποιημένη. Το ότι κατάφερα σ’ αυτήν την πορεία να κρατήσω μια ισορροπία και στην προσωπική μου ζωή, στα παιδιά μου, τα οποία σιγά σιγά ανοίγουν τα φτερά τους και φεύγουν, ήταν για μένα το ιδανικό. Επομένως αυτό που θα έχω να λέω είναι ότι ζω το όνειρο, το ζω την κάθε μέρα. Δεν εθελοτυφλώ, με τις δυσκολίες που υπάρχουνε. Αλλά κάθε μέρα έχω κάτι καινούριο να περιμένω. Οπότε, αυτό είναι το μήνυμα για μένα. Κάθε μέρα έχει κάτι καινούριο. Δύσκολο, εύκολο, το παλεύουμε και προχωράμε μπροστά. Γιατί μόνο μπροστά υπάρχει. Αυτό.

Ωραία. Ευχαριστώ πάρα πολύ.