Είναι 4 Νοεμβρίου 2022. Είμαι η Δήμητρα Μαγδαληνού, ερευνήτρια του Istorima, και βρίσκομαι στο κέντρο της Αθήνας με τον κύριο Κωνσταντίνο Αγγελάκο. Γεια σας.

Καλημέρα σας.

Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια για σας;

Ευχαρίστως! Είμαι καθηγητής παιδαγωγικών στο Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου πανεπιστημίου. Έχω γεννηθεί στις 09/06 του 1961, κατοικώ κυρίως στην Αθήνα αλλά και εν μέρει στην Κέρκυρα και είμαι έγγαμος.

Πώς προέκυψε η επιλογή της επαγγελματικής σας ιδιότητας, της καριέρας σας;

Προέκυψε από μια μακρόχρονη πορεία στην εκπαίδευση πρώτα, στην Δευτεροβάθμια, μετά από μια πορεία στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο του Υπουργείου Παιδείας, όπου ήμουν πάρεδρος, και στη συνέχεια μετά από συμβουλές συναδέλφων και συνεργατών, όταν προκηρύχθηκε η θέση στο Ιόνιο πανεπιστήμιο, επειδή ο τομέας της Παιδαγωγικής ήταν το βασικό πεδίο των σπουδών μου και το βασικό μου ενδιαφέρον, προέκυψε αυτή η συνεργασία, η μακροχρόνια πλέον εδώ και 22 χρόνια περίπου, με το Ιόνιο Πανεπιστήμιο.

Πώς είναι η ζωή ενός ερευνητή, η καθημερινότητά σας;

Είναι πολύ φορτωμένη αλλά πολύ ενδιαφέρουσα, διότι χρειάζεται να έχεις ένα προγραμματισμό χρόνου, να έχεις κατανείμει το χρόνο σου με τέτοιο τρόπο, ώστε και να είσαι ενημερωμένος για τις εξελίξεις που τρέχουν διαρκώς, να επιμορφώνεσαι, να αυτομορφώνεσαι συνεχώς αλλά και ταυτόχρονα να ανταποκρίνεσαι στην ερευνητική σου δουλειά. Άρα μιλάμε για έναν χρόνο που δεν υπολογίζει ωράρια, αλλά είναι ένας χρόνος που έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον ταυτόχρονα.

Θα θέλατε να αναφερθείτε σε επιστημονικές σας συνεργασίες;

Βεβαίως! Οι επιστημονικές συνεργασίες είναι μακροχρόνιες. Ξεκίνησαν από το Υπουργείο Παιδείας και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο που είναι η συγγραφή των βιβλίων γλώσσας για την εκπαίδευση. Είναι τα βιβλία που υπάρχουν αυτήν τη στιγμή στα γυμνάσια της χώρας, της Νεοελληνικής Γλώσσας. Είναι το Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας που υπάρχει στο Γυμνάσιο. Και είναι και τα βιβλία Νέων Ελληνικών, Νέας Ελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας δηλαδή, στα Επαγγελματικά Λύκεια. Αυτή είναι μια πρώτη απόπειρα έτσι πολύ συγκροτημένης επιστημονικής αλλά και παιδαγωγικής δουλειάς. Και από εκεί και πέρα συνεχίστηκε η επιστημονική δουλειά με την επιστημονική καθοδήγηση δύο επιστημονικών σειρών. Μία στις «Εκδόσεις Κέδρος», που έχει σχέση με την παιδαγωγική. Έχουμε βγάλει μια σειρά βιβλίων και έχουμε μεταφράσει μια σειρά βιβλίων από και την Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, που αφορούν τις εξελίξεις στον χώρο των Επιστημών της Αγωγής. Και η δεύτερη σειρά είναι στις «Εκδόσεις Μεταίχμιο», που αφορούν τα ζητήματα των καινοτομιών στην εκπαίδευση. Συνδέονται, για παράδειγμα, με τη διαθεματικότητα στο σύγχρονο σχολείο, συνδέονται με τη μελέτη και την αξιοποίηση των πηγών και της διαθεματικότητας στη διδασκαλία της Ιστορίας, μέχρι την πρόσφατη έκδοση που βγήκε με αφορμή τα 200 χρόνια από την Επανάσταση, που έχει τίτλο: «Μελετώντας και διδάσκοντας την Ελληνική Επανάσταση στο σύγχρονο σχολείο», όπου σε ένα τόμο αποτυπώνονται καινοτόμες ιδέες για τη διδασκαλία της Επανάστασης στην Ελληνική εκπαίδευση.

Άρα το αντικείμενο του επιστημονικού σας ενδιαφέροντος ποιο είναι περισσότερο;

Είναι κατά βάση θέματα διδακτικής με έμφαση σε μια διεπιστημονική προσέγγιση των αντικειμένων. Είναι μια συνομιλία δηλαδή ανάμεσα στη Γλώσσα, τη Λογοτεχνία και την Ιστορία. Οπότε υπάρχει ένα πεδίο, θα έλεγα, διεπιστημονικής συνομιλίας αυτών των αντικειμένων μέσα στο έργο μου, το οποίο μετουσιώνεται ουσιαστικά και σε διδασκαλία στην εκπαιδευτική πράξη. Δεν είναι αμιγής ιστορική μόνο προσέγγιση των πραγμάτων, αλλά μια συνομιλία της Ιστορίας και της ιστορικής έρευνας κατά συνέπεια, με τη Γλώσσα και τη Λογοτεχνία.

Κύριε καθηγητά, τι είναι για σας η έρευνα; Πώς την ορίζετε;

Η έρευνα έχει πολλές μορφές. Μπορεί να είναι από την απλή της μορφή, την βασική έρευνα, όπως κάνουμε στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα που διευθύνω στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, «Ιστορική έρευνα, Διδακτική και Νέες τεχνολογίες», όπου με νέους ιστορικούς μελετάμε τα αρχεία [00:05:00]και προχωράμε σε βήματα βασικής έρευνας, έως την ευρύτερη έρευνα, όπως ήταν για παράδειγμα το ψηφιακό παιχνίδι «ΒΥΡΩΝ», την εφαρμοσμένη έρευνα δηλαδή ουσιαστικά, που είναι μια εφαρμογή της βασικής έρευνας που κάνουμε στο Τμήμα Ιστορίας σε ένα ευρύτερο επίπεδο πλέον, που αφορά την εφαρμογή των τεχνολογιών και της ψηφιακής και της ψηφιακότητας στην εκπαίδευση. 

Πώς προέκυψε η ιδέα της εφαρμογής «ΒΥΡΩΝ»;

Προέκυψε με αφορμή μια προκήρυξη του ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ., του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Τεχνολογίας, και μια συνομιλία που είχαμε με τους συνεργάτες μας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο για το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα που διευθύνω. Είναι μια διεπιστημονική συνεργασία των Τμημάτων Ιστορίας και Πληροφορικής. Οπότε στη συνομιλία μας για τη συμμετοχή σε αυτό το πρόγραμμα με αφορμή τα 200 χρόνια, επειδή ασχολούμαστε πολύ στο Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου με το ζήτημα της Ελληνικής Επανάστασης ερευνητικά, παιδαγωγικά τεχνολογικά, ασχολούμαστε πάρα πολύ, μας ενδιέφερε, λοιπόν, να κάνουμε μια καινοτόμα πρόταση προς τον ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. που να σχετίζεται ακριβώς με τη διδασκαλία της Επανάστασης, με νέα εργαλεία στην εκπαίδευση. Όπως νέο εργαλείο και πολύ σημαντικό είναι το ψηφιακό παιχνίδι. Από αυτήν, λοιπόν, τη συνεργασία και αντίληψη προέκυψε αυτή η ιδέα και υλοποιήθηκε μέσα από το πρόγραμμα αυτό.

Ποια ήταν η επιστημονική έρευνα και η προετοιμασία που ακολουθήσατε για την κατασκευή αυτού του παιχνιδιού;

Πρώτα-πρώτα βασιστήκαμε στην ήδη υπάρχουσα έρευνα στο Τμήμα Ιστορίας και στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα γύρω από την Ελληνική Επανάσταση. Στο τμήμα μελετούμε συστηματικά τα αρχεία γύρω από την Ελληνική Επανάσταση. Οπότε ένα κομμάτι της έρευνάς μας, ήδη στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα έχουμε μια μεγάλη βάση δεδομένων, που λέγεται ο Ερμής των Νέων Ελλήνων, που εμπεριέχει στοιχεία προσώπων και θεσμών, αλλά κυρίως προσώπων από τη Φιλική Εταιρεία έως των απλών αγωνιστών που συμμετείχαν στην Επανάσταση. Των κοινωνικών ομάδων που συμμετείχαν στην επανάσταση. Οπότε με βάση αυτή την εμπειρία της βάσης δεδομένων ξεκινήσαμε και βρήκαμε και τη θεματική του παιχνιδιού, που ήταν ακριβώς η αποτύπωση του ρόλου των διαφόρων κοινωνικών ομάδων και η συμβολή τους στην Ελληνική Επανάσταση. Άρα δηλαδή βασίστηκε στη βασική έρευνα το παιχνίδι, στην έρευνα που υπήρχε και είναι εν εξελίξει στο Τμήμα και στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα. Και ουσιαστικά μετουσιώθηκε στην πορεία σε υλικό του παιχνιδιού.

Με ποιες άλλες εκπαιδευτικές κοινότητες συνεργαστήκατε για να κατασκευάσετε το παιχνίδι;

Συνεργαστήκαμε με το Τμήμα Πληροφορικής και το αντίστοιχο Εργαστήριο Ανθρωπιστικών Επιστημών του Τμήματος Πληροφορικής του Ιονίου Πανεπιστημίου. Συνεργαστήκαμε με ένα σημαντικό εκπαιδευτικό περιοδικό και επιστημονική ένωση, το περιοδικό «Νέα Παιδεία», που είναι το παλαιότερο εκπαιδευτικό περιοδικό και το οποίο έχει μεγάλη απήχηση στην εκπαιδευτική κοινότητα. Και από εκεί και πέρα συνεργαστήκαμε με μια ομάδα σχολείων και στην Κέρκυρα και στην Αθήνα, ιδιωτικών και Δημοσίων, τα οποία αποτέλεσαν τους φορείς όπου εφαρμόστηκε το παιχνίδι και πήραμε ανατροφοδότηση από την πειραματική του εφαρμογή και την όλη υλοποίησή του στο σχολείο.

Πόσο καιρό χρειάστηκε για να ολοκληρωθεί αυτό το project;

Περίπου ενάμιση χρόνο το ελάχιστο. Είναι λίγο παραπάνω δηλαδή με τις καθυστερήσεις του προγράμματος και με τις γραφειοκρατικές πολλές φορές διαδικασίες που υπάρχουν. Αλλά η συστηματική δουλειά, η επιστημονική και η συνεργασία αντίστοιχα με τους τεχνολόγους υλοποίησης του παιχνιδιού και τα λοιπά, σίγουρα ενάμιση χρόνο.

Διακρίσεις της εφαρμογής υπήρξαν;

Υπήρξε μια θετική αποτύπωση και στην έκθεση που έγινε στην Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης πέρσι. Υπήρξε από την πλευρά του Υπουργείου Έρευνας και Τεχνολογίας μια θετική αποτίμηση του παιχνιδιού αυτού, πολύ θετική αποτίμηση. Η ίδια η αξιολόγηση του ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. το κατέταξε 2ο ανάμεσα σε 30 περίπου προτάσεις. Είναι πάρα πολύ σημαντικό. Δηλαδή πήγε, ήταν στις 3 πρώτες θέσεις της αξιολόγησης αυτό το παιχνίδι από ανεξάρτητη επιστημονική ομάδα, ανάμεσα σε πάρα πολλές προτάσεις, περισσότερες από 100 των Ελληνικών Πανεπιστημίων και Επιστημονικών Ιδρυμάτων. Αυτό δείχνει[00:10:00] δηλαδή ότι και στην αξιολόγηση έγκρισής του, ήταν στις 3 πρώτες θέσεις της αξιολόγησης. Αλλά και στη συνέχεια, από τους φορείς αντίστοιχα και από το Υπουργείο Παιδείας και από το Υπουργείο Έρευνας και Τεχνολογίας είχε πολύ θετική αποτίμηση. Φυσικά, έχει παρουσιαστεί και έχει δημοσιοποιηθεί ως έργο. Και σε συνέδρια ελληνικά και διεθνή έχει παρουσιαστεί. Έχει αποτελέσει πηγή ερευνητικής και συγγραφικής δραστηριότητας σε πολλά άρθρα. Έχει παρουσιαστεί σε εκδηλώσεις και συνέδρια στην Αθήνα φορέων που ασχολούνται με την ιστορική εκπαίδευση. Οπότε γενικότερα έχει μια τεράστια διάχυση ως υλικό έρευνας.

Κι έχει ακόμη πορεία μπροστά της.

Τώρα αυτήν τη στιγμή ανοίχτηκε στην εκπαιδευτική κοινότητα, έχει μεγάλη πορεία. 

Ποιους σκοπούς εξυπηρετεί η εν λόγω εφαρμογή;

Εξυπηρετεί πολλούς σκοπούς το ψηφιακό παιχνίδι «ΒΥΡΩΝ». Πρώτα-πρώτα, θέλει να αποτελέσει μια αλλαγή παραδείγματος σε σχέση με τη διδασκαλία της Ιστορίας στο σχολείο και με αφορμή τη μελέτη της Ελληνικής Επανάστασης. Θέλει δηλαδή να δείξει ότι τα σύγχρονα εργαλεία με τα οποία έρχονται σε επαφή τα παιδιά, όπως είναι τα ψηφιακά παιχνίδια, δεν είναι μόνο αντικείμενα ψυχαγωγίας ή εκτόνωσης, αλλά είναι κυρίως και αντικείμενα δημιουργικής μάθησης, αν ενταχτούν με έναν πολύ συστηματικό και οργανωμένο τρόπο στη μελέτη της ιστορικής γνώσης και των ιστορικών εξελίξεων.

Με ποιες διδακτικές μεθόδους επιτυγχάνεται η μάθηση μέσω της εφαρμογής;

Φυσικά, το παιχνίδι ακολουθεί σύγχρονες παιδαγωγικές μεθόδους. Ακολουθεί την προσέγγιση του Κοινωνικού Εποικοδομητισμού, δηλαδή βασίζεται στις απόψεις και του Bruner και του Vygotsky γύρω από τη διαδικασία της μάθησης. Κυρίως, όμως, ως διδακτική πρακτική, ακολουθεί τη βιωματική μάθηση. Δηλαδή, το παιδί εμπλέκεται σε ρόλους. Ακολουθεί το παιχνίδι ρόλων. Ο μαθητής δηλαδή εμπλέκεται σε ρόλους προσώπων της Επανάστασης και, μέσα από την εμπλοκή του στους ρόλους αυτούς, καταλαβαίνει και το πλαίσιο της Επανάστασης αλλά και καλείται να λάβει και αποφάσεις σε συγκεκριμένα ζητήματα, τα οποία τον απασχολούν ως ρόλο στη συγκεκριμένη φάση του παιχνιδιού.

Επομένως, τι είναι αυτό που κρίνετε ότι συνδυάζει εφαρμογή και καθιστά ευκολότερη τη διαδικασία μάθησης;

Συνδυάζει ταυτόχρονα πολλές δεξιότητες. Από τη μια πλευρά συνδυάζει τη διαδικασία της έρευνας, γιατί ο μαθητής πρέπει να ερευνήσει πριν παίξει το παιχνίδι. Πρέπει να εξοικειωθεί λίγο με τα αρχεία και τη μελέτη της ιστορικής γνώσης. Δεν πρέπει να την λάβει ως έτοιμη, γι’ αυτό και το παιχνίδι είναι απαιτητικό μαθησιακό εργαλείο. Δεν είναι απλώς για να παίξει το παιδί. Είναι για να μάθει μέσα από μια απαιτητική πορεία. Άρα, λοιπόν, έχει πολύ μεγάλη σημασία και η έρευνά του, η μελέτη του αρχειακού υλικού. Έχει πολύ μεγάλη σημασία η εξοικείωση με τη διαδικασία του παιχνιδιού, ώστε να κληθεί μέσα από συγκεκριμένα βήματα να καταγράψει, να προβληματιστεί γύρω από τις ιστορικές εξελίξεις, να καταγράψει τις απόψεις του. Δημιουργεί, γράφει, εκφράζεται! Δεν παίζει απλά. Ουσιαστικά, είναι ο ίδιος ένας μικρός ιστορικός, ο οποίος μέσα από το ψηφιακό παιχνίδι μελέτα την Ελληνική Επανάσταση. 

Χρειάζεται κάποια προετοιμασία ο μαθητής για να παίξει αυτό το παιχνίδι;

Όχι, δεν χρειάζεται. Τα παιδιά είναι τόσο πολύ εξοικειωμένα. Θα έλεγα ότι πιο πολύ οι εκπαιδευτικοί, εμείς δηλαδή, χρειαστήκαμε περισσότερη προετοιμασία να εξοικειωθούμε με το παιχνίδι παρά τα παιδιά. Τα παιδιά στα σχολεία και στις τάξεις ήταν πολύ πιο πρόθυμα και πολύ πιο έτοιμα να εξοικειωθούν με τις συνθήκες του παιχνιδιού. Μετά από μια σύντομη εισαγωγή δηλαδή και ένα demo παρακολούθησης του τρόπου που λειτουργεί το παιχνίδι, τα παιδιά αμέσως εξοικειώνονται.

Μαθησιακά χρειάστηκε κάποια προετοιμασία;

Μαθησιακά πάντα χρειάζεται. Δεν μπορεί ένα παιχνίδι να είναι μόνο του και ο μαθητής αποκλειστικά ο ίδιος να ασχολείται. Εντάσσεται μέσα στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας. Η Ιστορία οργανώνεται ως διδασκαλία. Η ενότητα για την Ελληνική Επανάσταση οργανώνεται από τον εκπαιδευτικό ως διδασκαλία. Μέσα σε αυτήν εντάσσεται και το παιχνίδι. Άρα ο μαθητής είναι σε ένα πλαίσιο διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας, που ένα εργαλείο ανάμεσα στα άλλα μάθησης είναι και το ψηφιακό παιχνίδι.

Ποιες καινοτομίες παρουσιάζονται στην εκπαίδευση χάρη σ[00:15:00]την εφαρμογή «ΒΥΡΩΝ»;

Παρουσιάζονται καινοτομίες που είναι γνωστές και από άλλα πεδία. Παρουσιάζονται καινοτομίες, όπως για παράδειγμα οι αρχές της βιωματικής μάθησης, οι αρχές της διαθεματικής προσέγγισης της γνώσης, οι αρχές της καλλιέργειας της κριτικής σκέψης μέσα από ποικίλα εργαλεία, πολυπρισματικές προσεγγίσεις. Κυρίως, αυτό που επιδιώκει το παιχνίδι είναι, αξιοποιώντας τις σύγχρονες προσεγγίσεις της διδακτικής της Ιστορίας, είναι να καλλιεργεί δεξιότητες και ουσιαστικά στοιχεία για έναν νέο ιστορικό, για έναν νέο πολίτη, όπως είναι για παράδειγμα η καλλιέργεια της ιστορικής σκέψης, η καλλιέργεια της ιστορικής συνείδησης, η διαδικασία της ενσυναίσθησης. Το παιδί να μπαίνει μέσα από τον ρόλο σε αυτή την σημαντική διαδικασία της ενσυναίσθησης και κυρίως να μελετά πολυπρισματικά τις ιστορικές εξελίξεις. Δηλαδή, να είναι ένα υποκείμενο που θα βλέπει και θα μελετά πολυπρισματικά τις ιστορικές εξελίξεις όχι του παρελθόντος –το ‘21 είναι απλώς η αφορμή– ακόμα και τις σημερινές. Και αυτό είναι το πιο σημαντικό.

Πόσο αναθεωρείται ο εκπαιδευτικός τομέας με μια τέτοια ψηφιακή παρέμβαση;

Καταρχάς, αναθεωρείται ως διαδικασία μάθησης, με την έννοια ότι η μάθηση δεν είναι μια δασκαλοκεντρική τακτική, που ο διδάσκων θα έρθει και θα μας πει το μάθημα για την Ελληνική Επανάσταση, για την Ιστορία γενικότερα. Το παιδί έχει τον πρώτο ρόλο. Ο μαθητής έχει τον πρώτο ρόλο. Ο εκπαιδευτικός έχει έναν συμβουλευτικό, συνεργατικό ρόλο. Το παιδί έχει την πρωτοβουλία με το ψηφιακό παιχνίδι να είναι αυτός ο οποίος έχει ενεργητική παρουσία στη μάθηση. Αποφασίζει για τα βήματα της μάθησης, συμμετέχει στην όλη διαδικασία οργάνωσης της διδασκαλίας, που αυτό είναι σίγουρα μια πολύ μεγάλη αλλαγή για το εκπαιδευτικό περιβάλλον.

Υπάρχουν αντίστοιχα ψηφιακά συστήματα μάθησης, όπως παιχνίδια, εφαρμογές και άλλα στο ελληνικό σχολείο;

Υπάρχουν. Έχουν γίνει βήματα τα τελευταία χρόνια σε σχέση με τα ψηφιακά παιχνίδια, αλλά η ένταξή τους στη διδασκαλία είναι πολύ περιορισμένη. Το πρόγραμμα του σχολείου είναι πολύ αφόρητο, πολύ-πολύ ποσοτικοποιημένο και πολύ δασκαλοκεντρικό. Η χρήση του στο σχολείο με δεδομένες και τις ψηφιακές υποδομές και τις υποδομές των σχολείων είναι πολύ περιορισμένη. Άρα δηλαδή υπάρχει ο κίνδυνος να έχουμε φτιάξει πολύ καλά τεχνολογικά εργαλεία, αλλά το υπαρκτό πρόγραμμα του σχολείου, η αφόρητη ύλη, οι πολύ μεγάλες προβληματικές δομές στην ψηφιακότητα του σχολείου, να δημιουργούν προβλήματα στην υλοποίηση τέτοιων παιχνιδιών.

Θέλετε να μας μιλήσετε για την ένταξη του παιχνιδιού στο σχολείο;

Η ένταξη του παιχνιδιού στο σχολείο από τώρα, από τις αρχές Νοεμβρίου, το παιχνίδι είναι ελεύθερο για τα σχολεία. Ήδη εμείς έχουμε κάνει μια επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε μια πρώτη φάση που συμμετείχαν στην πιλοτική εφαρμογή. Από εδώ και πέρα θα υπάρξει μια ευρύτερη ενημέρωση της εκπαιδευτικής κοινότητας. Το παιχνίδι είναι αναρτημένο στην πλατφόρμα του Ιονίου Πανεπιστημίου. Μπορεί κάποιος να μπει, να το κατεβάσει. Να κατεβάσει όχι μόνο το παιχνίδι και να το παίξει, αλλά και τους οδηγούς του εκπαιδευτικού και του μαθητή. Το υλικό που συνοδεύει το παιχνίδι, που είναι πάρα πολύ πλούσιο. Άρα δηλαδή ήδη υπάρχει ένα επιμορφωτικό υλικό, το οποίο μπορεί να το αξιοποιήσει η κάθε σχολική μονάδα. Και μιας και διδάσκεται ήδη τώρα και στο τέλος του Δημοτικού και στο Γυμνάσιο η Ελληνική Επανάσταση αυτό το διάστημα, είναι πάρα πολύ εύκολο και προσιτό για τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές να έρθουν σε επαφή με το υλικό αυτό και το παιχνίδι. 

Με ποια διαδικασία εγκρίθηκε και ενσωματώθηκε στο σχολικό πρόγραμμα;

Δεν έχει ενσωματωθεί στο σχολικό πρόγραμμα ακόμα. Απλώς εγκρίθηκε από το ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. ως προϊόν, το οποίο αξιολογήθηκε ως ολοκληρωμένη διαδικασία υλοποίησης. Εγκρίθηκε από τους επιστημονικούς φορείς, το Ιόνιο πανεπιστήμιο και τους επιστημονικούς φορείς που εποπτεύουν ως επαρκές διδακτικό υλικό. Και από εκεί και πέρα προσφέρεται στην εκπαιδευτική κοινότητα. Από εκεί πέρα η εκπαιδευτική κοινότητα, ως προϊόν που προέρχεται από το κράτος, δεν είναι ιδιωτικό προϊόν, προέρχεται και το έχει χρηματοδοτήσει το κράτος, το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Τεχνολογίας, που συνδέεται με το Υπουργείο Παιδείας και με το Υπουργείο έρευνας και Τεχνολογίας. Άρα είναι ελεύθερης πρόσβασης και διαθέσιμο στις εκπαιδευτικές μονάδες. Δεν χρειάζεται να το εγκρίνει κανένας. Την καταλληλότητά του δηλαδή, την εγκρίνουν και την πιστοποιούν οι επιστημονικοί φορείς, οι ακαδημαϊκοί που το έχουν δημιουργήσει και οι αντίστοιχοι διοικητικοί φορείς, το Υπουργείο Παιδείας και το Υπουργείο Έρευνας και Τεχνολογίας που το έχουν εγκρίνει. Δεν χρειάζεται δηλαδή κάποιος για να το εφαρμόσει στο σχολείο να πάρει ειδική άδεια. [00:20:00]Μπορεί ένας εκπαιδευτικός δηλαδή ελεύθερα πλέον να το εντάξει στο πρόγραμμά του, χωρίς να χρειάζεται άδεια.

Σύμφωνα με την εμπειρία σας, πόσο μεγαλύτερο ενδιαφέρον εκδηλώνουν οι μαθητές σε μια σύγχρονη τεχνολογική διδασκαλία;

Εκδηλώνουν πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Αρχικά, αυτό συμβαίνει με όλα τα νέα τεχνολογικά μέσα και με τη χρήση γενικά των τεχνολογιών. Όμως, για να κρατήσεις το ενδιαφέρον τους, θέλει να έχεις και ουσία. Και αυτό είναι το στοίχημα για οποιονδήποτε χρησιμοποιεί τις τεχνολογίες στη μάθηση. Γιατί έχουμε φτάσει λίγο να χρησιμοποιούμε τις τεχνολογίες λίγο διαχειριστικά, είτε με ένα powerpoint είτε με κάποιες προβολές video κινηματογραφικών ή άλλων ντοκιμαντέρ και τα λοιπά. Δεν αρκεί αυτό! Τεχνολογία σημαίνει η ίδια η συμμετοχή μέσα από εργαστηριακές μεθόδους των ίδιων των μαθητών στη διαδικασία. Η εμπλοκή τους στη διαδικασία της μάθησης. Άρα αυτό είναι ένα πολύ μεγαλύτερο στοίχημα και είναι πάρα πολύ σημαντικό. 

Θα θέλατε να μας μιλήσετε για τα πλεονεκτήματα της μάθησης μέσα από τη διαδικασία του παιχνιδιού;

Ευχαρίστως! Τα πλεονεκτήματα της μάθησης είναι ότι ο μαθητής βρίσκεται σε μια διαδραστική σχέση και με το υλικό το διδακτικό αλλά και με τον εκπαιδευτικό, ώστε συνεχώς να έχει να απορεί, να ψάχνει, να ερευνά, να αναζητά απαντήσεις, να οικοδομεί σταδιακά τη γνώση, να βασίζεται στην προϋπάρχουσα γνώση, να οικοδομεί τη γνώση σταδιακά και φυσικά να είναι συνεχώς σε εγρήγορση σε σχέση με τα αποτελέσματα της ερευνητικής του προσπάθειας. Να είναι σε κριτική τοποθέτηση απέναντι στα προϊόντα του παιχνιδιού και φυσικά να λειτουργεί και με έναν αναστοχασμό στο τέλος: Τι του πρόσφερε η διδασκαλία μέσα από το παιχνίδι ή τι έμαθε μέσα από αυτή τη διαδικασία και τα λοιπά. Οπότε τα αποτελέσματα είναι πράγματι πολυσύνθετα.

Πόσο συνεισφέρει το παιχνίδι στη μεταμνήμη;

Σίγουρα θα συνεισφέρει το παιχνίδι στην ανάπτυξη μεταμνήμης, γιατί ουσιαστικά το παιχνίδι μας φέρνει σε επαφή με την ιστορική μνήμη. Μας φέρνει σε επαφή με το ’21, μας φέρνει σε επαφή με την ιστορική έρευνα αυτής της περιόδου. Άρα καλλιεργεί από εκεί και πέρα μια, θα έλεγα, κριτική προσέγγιση και στη Δημόσια Ιστορία. Δηλαδή, στη δημόσια μνήμη, στην αποτύπωση της μνήμης στον δημόσιο χώρο, στη Δημόσια Ιστορία. Άρα ολοκληρώνοντας το παιχνίδι έχεις μια εικόνα, θα έλεγα, κριτική, όχι μόνο για τα προϊόντα και τη μάθηση στο σχολείο, αλλά και όσα ακούγονται για το ‘21 στη δημόσια σφαίρα και στη Δημόσια Ιστορία. Και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό. Δηλαδή, διαμορφώνεται μια στάση κριτικής αντιμετώπισης όλων αυτών των προϊόντων, των αντιλήψεων που υπάρχουν και των μύθων που υπάρχουν για την Ελληνική Επανάσταση στη Δημόσια Ιστορία. Και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντική κατάκτηση για τους μαθητές που έρχονται σε επαφή με αυτό το εκπαιδευτικό εργαλείο.

Πόσο ευεργετική είναι η προσφορά της μάθησης μέσω του παιχνιδιού σε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες και ΔΕΠΥ;

Πολύ πιο ευεργετική! Τόσο το παιχνίδι όσο και στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα, ασχολούμαστε με τη συνομιλία των μαθησιακών δυσκολιών, με το μάθημα, με τη διδασκαλία της Ιστορίας. Το παιχνίδι επειδή χρησιμοποιεί πολύ τα σύμβολα, πολύ την γλώσσα των τεχνολογιών, επειδή χρησιμοποιεί πολύ τεχνολογικές δεξιότητες και τέτοια, είναι πολύ πιο εύχρηστο και πολύ πιο λειτουργικό και για τα παιδιά που αντιμετωπίζουν ή έχουν κάποιες ιδιαίτερες μαθησιακές δυσκολίες. Αυτό το είδαμε και στην πιλοτική εφαρμογή, που μαθητές με δυσκολίες στην προσέγγιση των κλασικών βιβλίων της Ιστορίας ή της κλασικής ύλης της Ιστορίας, στη λειτουργία τους στο παιχνίδι ήταν πολύ πιο ενθουσιώδεις και πολύ πιο μεθοδικοί.

Μπορεί ένα παιχνίδι να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για τη βιωματική μάθηση;

Φυσικά μπορεί με τις κατευθύνσεις τις παιδαγωγικές που έχει, αλλά δεν είναι αρκετό. Πρέπει να υπάρχει ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον και από την πλευρά του εκπαιδευτικού και από την πλευρά της οργάνωσης του σχολείου και της τάξης τέτοιο, ώστε να προκρίνει και να προάγει τη βιωματική μάθηση. Δεν μπορεί ένα παιχνίδι να αλλάξει τη φιλοσοφία του σχολείου! Ένα παιχνίδι είναι ακόμα εργαλείο. Πρέπει το εκπαιδευτικό σύστημα να αντιληφθεί και ο εκπαιδευτικός, αλλά και η ίδια εκπαιδευτική λειτουργία, ότι η βιωματική μάθηση είναι σημαντικό στοιχείο της όλης λειτουργίας της τάξης και του σχολείου. Ένα παιχνίδι απλώς μπορεί να αποτελέσει αφορμή ή μια ρωγμή. Αυτό θα έλεγα. Μπορεί να αποτελέσει μια ρωγμή. Και με έναν φωτισμένο εκπαιδευτικό και με μια τάξη που είναι ανοιχτή, μπορεί να αποτελέσει αυτή τη ρωγμή, που με ρωγμές ουσιαστικά πολλές φορές δουλεύει το εκπαιδευτικό σύστημα! Δεν δουλεύει, δυστυχώς, με ανατροπές!

[00:25:00]Πόσο ταχύτερες μπορεί να είναι οι γνωστικές διεργασίες μάθησης με τη χρήση και τη βοήθεια των πολυμέσων;

Πολύ ενδιαφέρον το ερώτημα! Μπορεί να είναι πράγματι. Επειδή ζούμε σε μια εποχή ταχύτητας και τα παιδιά έχουν μάθει να ανταποκρίνονται με ταχύτητα στα ψηφιακά εργαλεία, είτε τα κινητά τηλέφωνα, είτε τα tablet, ή υπολογιστές, βλέπουμε αντίστοιχα πόσο προσαρμόζονται και στην ταχύτητα αντίδρασης στη διάσταση του παιχνιδιού. Γι’ αυτό και το παιχνίδι έχει και κάποια όρια χρονικά, που πρέπει να τελειώσει κάποια αποστολή ένας παίκτης, είτε η αποστολή αυτή αφορά τους δημογέροντες, τους κοτζαμπάσηδες δηλαδή, είτε η αποστολή αυτή αφορά τους ναυτικούς, είτε η αποστολή αυτή αφορά τους διπλωμάτες, τη διπλωματική αποστολή κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Αυτό, λοιπόν, το παιχνίδι έχει πολύ ενδιαφέρον, γιατί με την ταχύτητά του ενεργοποιεί και όλα αυτά τα αντανακλαστικά των μαθητών, που τα έχουν συνηθίσει και με τα οποία αντιδρούν στην υπόλοιπη ψηφιακή πραγματικότητα της καθημερινότητάς τους. Άρα δηλαδή η ψηφιακή ταχύτητα, ενώ στο υπόλοιπο σχολείο φαντάζει πρόβλημα –γιατί βλέπουμε διαμαρτύρονται οι εκπαιδευτικοί ότι οι μαθητές δεν μπορούν να προσηλωθούν, δεν μπορούν να έχουν εστιασμένη την προσοχή τους– αντίθετα στο παιχνίδι βλέπουμε εστίαση της προσοχής τους, παρότι η ταχύτητα είναι μεγαλύτερη. Είναι πολύ ενδιαφέρον αυτό!

Ο ήχος και εικόνα;

Ναι, βέβαια, ο ήχος και η εικόνα, αλλά και η προσαρμογή σε μια πραγματικότητα, που είναι διάχυτη στο εξωτερικό της περιβάλλον και που το σχολείο είναι μακριά από αυτό. Είμαστε σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που είναι πολύ μακριά από αυτό και σε μια κοινωνία που τα παιδιά κατά βάση λειτουργούν ψηφιακά. Άρα αυτά τα δύο πρέπει κάποτε να συνομιλήσουν. Και μέσα από το παιχνίδι συνομιλούν.

Ωστόσο, υπάρχουν κίνδυνοι για τους μαθητές από την ένταξη των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση;

Γενικά υπάρχουν, αλλά ας είμαστε ανοιχτοί να ενταχθούν οι νέες τεχνολογίες στην εκπαίδευση και μετά να το συζητήσουμε ή παράλληλα να τους συζητήσουμε τους κινδύνους. Πιο πολύ τώρα, θα έλεγα, υπάρχουν κίνδυνοι που είναι από τις νέες τεχνολογίες εκτός σχολείου, επειδή το σχολείο δεν τολμάει ή δεν αντιμετωπίζει κριτικά τη χρήση των νέων τεχνολογιών, δεν τις εντάσσει στους κόλπους του, ώστε να δείξει στα παιδιά και έναν άλλο τρόπο χρήσης τους στη διαδικασία της πληροφόρησης, της μάθησης, της αντιμετώπισης της πραγματικότητας. Και γι’ αυτό όλη την πληροφορία και τη σχέση με τις τεχνολογίες τη βρίσκουν εκτός σχολείου οι μαθητές. Ενώ το σχολείο φαίνεται να ακολουθεί. Έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, λοιπόν, να εφαρμόζει το σχολείο τις τεχνολογίες. Είναι πολύ-πολύ πίσω το σχολείο μας στην εφαρμογή των τεχνολογιών. Οπότε δεν έχει το πρόβλημα, τον κίνδυνο των νέων τεχνολογιών. Μάλιστα, θα έλεγα, ίσως να είναι και τεχνοφοβία αυτό. Με την έννοια ότι κάποιοι φοβούνται τι θα μας κάνουν οι τεχνολογίες και δεν τις εντάσσουν ποτέ στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ακόμα και το ψηφιακό παιχνίδι δηλαδή, πολύ λίγοι θα τολμήσουν να το εφαρμόσουν σε ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον που έχει το άγχος να βγάλει την ύλη. Άσχετα με το τι έμαθε ο μαθητής και άσχετα ποια εργαλεία χρησιμοποίησε για να μάθει.

Κατά τη διάρκεια μιας διδασκαλίας με σύγχρονα τεχνολογικά μέσα, κατά πόσο υποκαθίσταται ο ρόλος του εκπαιδευτικού από πολυμέσα, υπολογιστή και διάφορες άλλες εκπαιδευτικές εφαρμογές;

Δεν αποκαθίσταται, απλώς μεταβάλλεται! Και οι τεχνολογίες πράγματι δίνουν έναν ρόλο στον εκπαιδευτικό, που θα τον έλεγα, είναι πιο δημιουργικός από το να είναι ένας εκπαιδευτικός δασκαλοκεντρικός και μονολιθικός. Ο ίδιος είναι η πηγή της γνώσης και κανένας άλλος. Μέσω του ψηφιακού παιχνιδιού όχι! Την πρωτοβουλία της γνώσης την έχει η τάξη. Η τάξη έρευνα, μελετά, παίζει ρόλους και ο καθηγητής παίζει έναν ρόλο συμβουλευτικό, συνεργατικό και καθοδηγητικό. Αυτό είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον και είναι μια αλλαγή στην ομαλή λειτουργία της τάξης από αυτό το μοντέλο που έχουμε τώρα. Η μόνη πηγή της γνώσης να είναι ένας εκπαιδευτικός. Ούτε καν ο ίδιος εκπαιδευτικός πολλές φορές, το ίδιο μόνο το ένα και μοναδικό σχολικό βιβλίο. Αυτό είναι πολύ μεγάλο πρόβλημα, ειδικά για την Ιστορία.

Επομένως, ο φόβος της αυθεντίας απέναντι σε έναν δάσκαλο μεταβάλλεται σε συνεργασία, σε αλληλοπροσφορά, σε καθοδήγηση.

Βεβαίως, βεβαίως! Και ο ίδιος ο εκπαιδευτικός καταλαβαίνει ότι μπορεί να μάθει κάποιος και πέρα από την αυθεντία του ενός σχολικού βιβλίου και πέρα από την αυθεντία του ίδιου. Και αυτό είναι πολύ ωραίο να το μαθαίνει και να το διαπιστώνει! Ότι παιδιά μαθαίνουν χωρίς την εξάρτηση από αυτόν, αλλά με τη συνεργασία μαζί του!

Σε μια κοινωνία που ολοένα εκσυγχρονίζεται και εξελίσσεται είναι υγιές να διατηρούμε τα κλασικά πρότυπα διδασκαλίας;

Βεβαίως είναι υγιές! Δεν είναι κάτι απορριπτέο. Δεν είμαστε μιας παιδαγωγικής νεωτεριστικής που απορρίπτει το παρελθόν συλλήβδην και δεν βλέπει ότι τα κλασικά πρότυπα διδασκαλίας έχουν ενδιαφέρον. Πράγματι! Τα κλασικά πρότυπα διδασκαλίας και η παρουσίαση και η αφήγηση[00:30:00], η αφήγηση του δασκάλου είναι πάρα πολύ σημαντική. Και η δυνατότητα που έχει ο δάσκαλος να αξιολογεί με έναν παραδοσιακό τρόπο δεν είναι απορριπτέα. Απλώς, δεν μπορεί να είναι μόνο αυτά. Δεν είμαστε σε μια εποχή που μπορεί να είναι μόνο αυτά. Ένας δημιουργικός συνδυασμός σύγχρονων και παραδοσιακών εργαλείων και μεθόδων είναι πολύ καλό και πολύ-πολύ, θα έλεγα, ενδιαφέρον για μια εκπαίδευση του μέλλοντος.

Υπάρχει κάποιο παιδαγωγικό μοντέλο που σας γοητεύει πάρα πολύ;

Θα έλεγα, με γοητεύει το μοντέλο της Κριτικής Παιδαγωγικής! Το μοντέλο δηλαδή που η τάξη είναι σε αλληλεπίδραση και αλληλόδραση με τον εκπαιδευτικό και τον παιδαγωγό. Η τάξη είναι μια κοινωνία που είναι ανοιχτή και προς τα μέσα και προς τα έξω. Άρα δηλαδή ο ίδιος ο εκπαιδευτικός διαβάζει την τάξη του ως κείμενο και η τάξη διαβάζει τον ίδιο τον παιδαγωγό και τη γνώση πάλι ως κείμενο και συνομιλεί μαζί του. Αυτό είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον και είναι ό,τι σημαντικό μας έχει προσφέρει όλη αυτή η σχολή της Κριτικής Παιδαγωγικής στη σύγχρονη παιδαγωγική σκέψη.

Τι αλλαγές θα κάνατε εσείς σε αυτό;

Οι αλλαγές δεν είναι μόνο ατομικές. Αυτό που μπορεί να κάνει ο εκπαιδευτικός –μπορεί να κάνει και ο εκπαιδευτικός αρκετά πράγματα– είναι και περισσότερο θεσμικές σε σχέση με το μοντέλο του υπαρκτού σχολείου. Στο μοντέλο του υπαρκτού σχολείου έχουν γίνει ελάχιστα πράγματα. Γίνονται διάφορες τεχνικού χαρακτήρα αλλαγές. Πόσα μαθήματα πάνω, πόσες ώρες κάτω και τέτοια. Αλλά δομικές αλλαγές στον τρόπο διδασκαλίας του σχολείου δεν έχουν γίνει. Είναι φανερό αυτό. Το βλέπουμε. Και το σχολείο κινείται με το μοντέλο διδασκαλίας της προηγούμενης τριακονταετίας! Είναι φανερό αυτό. Οπότε προσωπικά και νομίζω ότι εκεί βρίσκεται και η μόνη ελπίδα, ο κάθε εκπαιδευτικός να καταλάβει την σημασία που έχει ο ρόλος του, η ταυτότητά του και γενικότερα το άνοιγμά του στις νέες παιδαγωγικές πρακτικές, στις νέες παιδαγωγικές αντιλήψεις της Κριτικής Παιδαγωγικής –που αναφέρθηκα προηγουμένως– ώστε να μπορέσει την τάξη του να τη δει ο ίδιος ως ένα σύνολο, που μαζί της θα δημιουργήσει, θα κάνει βήματα και για την γνωριμία των ταυτοτήτων ανάμεσα σε διδάσκοντες και μαθητές αλλά και για τη γνωριμία με τον κόσμο της γνώσης. Αυτό είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον.

Πώς θα εξελίσσατε το μοντέλο, που αναφέρετε εσείς, τεχνολογικά για να μπορέσει να δουλέψει καλύτερα για σας;

Θα το έβλεπα σε μια διαδικασία εντελώς αλλαγής του μοντέλου λειτουργίας της σχολικής τάξης στο σχολείο μας. Δεν μπορεί να είμαστε σε τάξεις που έχουμε μαθητές που 7 ώρες κάθονται και παρακολουθούν μια μονότονη διδασκαλία. Πρέπει να είναι ένα σχολείο που βγαίνει έξω και δρα. Δηλαδή, θα έβλεπα μια τάξη η οποία κινείται. Μαθαίνει όχι μόνο μέσα από την μελέτη του βιβλίου και των γνώσεων, αλλά ερευνά, συνεργάζεται, βγαίνει έξω στην κοινωνία, μαθαίνει μέσα από την επαφή με τη φύση, μέσα από την επαφή με το σώμα, μέσα από την επαφή με την τέχνη. Είμαστε σε μια κοινωνία και σε μια εκπαίδευση που δεν έχει καμία επαφή με το σώμα πρώτον. Τα δύο βασικά στοιχεία της ανθρώπινης ζωής και μάθησης: το ένα είναι το σώμα και το άλλο είναι η τέχνη, η αισθητική. Η τέχνη είναι ανύπαρκτη στο σχολικό περιβάλλον. Αυτό είναι ένα πρόβλημα πολύ δομικό. Αν, λοιπόν, κάποιος δεν διαμορφώσει ένα πλαίσιο τέτοιο, είναι πάρα πολύ δύσκολο να αλλάξει το σχολείο. Πρέπει. Ένα σχολείο χωρίς δημιουργική επαφή με την τέχνη, την αισθητική, το σώμα την έκφραση του έρωτα, της αγάπης του ανθρώπου δεν μπορεί να λειτουργήσει. 

Να περάσουμε και σε μια ερώτηση που ήθελα και νωρίτερα να την κάνω. Αφορά τα μαθησιακά αποτελέσματα της εφαρμογής. Έχετε παρατηρήσει γρηγορότερη μάθηση, καλύτερη μνήμη, σαφέστερη κατανόηση ως τώρα;

Ναι, έχουμε παρατηρήσει από την πιλοτική εφαρμογή και από τα ερωτηματολόγια και τα αντίστοιχα ερευνητικά εργαλεία που έχουμε εφαρμόσει ότι υπάρχει γύρω από την Ελληνική Επανάσταση μια δυνατότητα ακόμη και σε ζητήματα ημερομηνιών και χρονολογιών αλλά και σε ζητήματα ουσίας, που είναι η κριτική προσέγγιση των εξελίξεων της Επανάστασης, μια αποτελεσματικότερη και ουσιαστικότερη αφομοίωση, κατανόηση. Και τελικά, κριτική προσέγγιση των ιστορικών γεγονότων της περιόδου. Ενώ σε πολλές άλλες περιπτώσεις, με το υπαρκτό σχολείο, την υπαρκτή διδασκαλία, έχουμε δει περίπου τα παιδιά ούτε χρονολογικά να μην μπορούν να προσανατολιστούν, να μην καταλαβαίνουν πότε είναι χρονολογικά η Επανάσταση ή επίσης να μην καταλαβαίνουν ποιες είναι οι εξελίξεις και πώς λειτούργησαν τα πρόσωπα και οι διάφορες ομάδες κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Αυτό μετά την ολοκλήρωση του παιχνιδιού πολύ λιγότερο φαίνεται. Και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό. Δηλαδή, φαίνεται ότι τα παιδιά είχαν μπει μέσα στο κλίμα της Επανάστασης και λειτούργησαν σαν να ήταν οι ίδιοι. [00:35:00]Και αυτό νομίζω ότι είναι και η μεγάλη προσφορά του παιχνιδιού. Το ίδιο το παιδί παίζει μέσα στην Επανάσταση. Άρα δηλαδή δημιουργεί και ο ίδιος τον εαυτό του, εντάσσει τον εαυτό του μέσα στην Επανάσταση. Οπότε εντυπώνεται στη μνήμη του και στη σκέψη του αλλά και στον προγραμματισμό του η λειτουργία των ανθρώπων την περίοδο της Επανάστασης. Και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό ως μαθησιακό αποτέλεσμα.

Και τώρα, επειδή δεν μας ενδιαφέρει μόνο το έργο ενός ερευνητή, αλλά μας ενδιαφέρει και ο ερευνητής ο ίδιος σαν προσωπικότητα, θα ήθελα να σας ρωτήσω αν υπάρχει κάτι μέχρι στιγμής στην καριέρα σας που να μην έχετε ακόμα επιχειρήσει και να υπάρχει στο πλάνο.

Υπάρχει κάτι που δεν έχω επιχειρήσει και θα ήταν το όραμα! Αυτό που περιέγραψα και προηγουμένως, να φτιάξουμε ένα διαφορετικό σχολείο. Να μας δοθεί η δυνατότητα δηλαδή να κάνουμε ένα ελληνικό Summerhill. Όχι με την δομή και λειτουργία του Summerhill, αλλά με έναν τρόπο πιο ελληνικό και πιο δημιουργικό. Να υπάρξει ένα σχολείο διαφορετικό. Αυτό θα ήταν όραμα, όχι μόνο δικό μου, φαντάζομαι και κάθε παιδαγωγού στην Ελλάδα. Να του δοθεί η δυνατότητα. Είναι φοβερό που δεν έχουμε τη δυνατότητα στη χώρα να φτιάξουμε ένα διαφορετικό σχολείο. Πρέπει να φτιάξουμε όλοι και να ακολουθούμε όλοι το πρόγραμμα που λέει το Υπουργείο Παιδείας. Το να μην μπορούμε να φτιάξουμε ένα διαφορετικό σχολείο είναι απόδειξη έλλειψης και σοβαρού ελλείμματος Δημοκρατίας. Το ότι σε αυτή τη χώρα δεν μπορεί ένας άνθρωπος ελεύθερος να φτιάξει ένα σχολείο, όπως κρίνει και με τις διαστάσεις που κρίνει, σεβόμενοι τους κανόνες, βέβαια, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του συντάγματος, αλλά με τους τρόπους και τις διαδικασίες που θέλει, αυτό είναι σοβαρό δημοκρατικό έλλειμμα κατά τη γνώμη μου. Και αυτό είναι το όραμα δηλαδή που μέχρι τώρα δεν έχουμε πετύχει. Αλλά ποιος ξέρει; Μπορεί να το ζήσουμε και αυτό!

Πιστεύουμε πολύ, όμως, στις μονάδες! Στις μονάδες που λειτουργούν αυτόνομα! Στις προσωπικότητες που μέσα τους ψυχικά επαναστατούν και κάνουν το έργο τους, όπως θα έπρεπε να το κάνουν, ανεξάρτητα από το πρόγραμμα το σχολικό.

Βεβαίως! Η σημασία των ατόμων, της προσωπικότητας και ιδιαίτερα των ανεξάρτητων παιδαγωγών, των μονάδων, των υποκειμένων είτε αυτά είναι μαθητές, είτε είναι εκπαιδευτικοί, είτε είναι πολίτες, είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος τους στη διαδικασία της μάθησης. Τώρα πια δεν μαθαίνουμε, ευτυχώς, μόνο από το σχολείο μαθαίνουμε με ποικίλους τρόπους. Και μέσα από το σχολείο αλλά και με άλλους τρόπους. Άρα εμείς οφείλουμε να διδάσκουμε σε όποιον χώρο ζούμε, σε όποιον χώρο λειτουργούμε και να παιδαγωγούμε σε οποιαδήποτε σχέση και σε οποιαδήποτε συνθήκη. Και αυτό είναι ένα πάρα πολύ ωραίο έργο! Υπεύθυνο αλλά και όμορφο!

Κύριε Αγγελάκο, με τι καταπιάνεστε αυτή την περίοδο;

Με πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Ένα νέο ερευνητικό πρόγραμμα το οποίο σχεδιάζουμε και μελετούμε είναι σε σχέση με τις προφορικές μαρτυρίες, με την προφορική Ιστορία. Θα μελετήσουμε, ασχολούμαστε λίγο με τις μαρτυρίες ανθρώπων της εκπαίδευσης. Δηλαδή, προσπαθούμε λίγο να αποτυπώσουμε αυτό που συζητάμε δηλαδή, τη μνήμη μαθητών - εκπαιδευτικών σε κρίσιμες περιόδους της Νεότερης Ιστορίας του 20ου αιώνα, ιδιαίτερα δηλαδή του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα. Πώς βίωσαν εκπαιδευτικές, μαθησιακές και άλλες παιδαγωγικές συνθήκες τα υποκείμενα που πέρασαν από την εκπαίδευση αυτό το δεύτερο μισό, μετά τον εμφύλιο ιδιαίτερα αλλά και συνεχίζουμε την περίοδο της Δικτατορίας και τα λοιπά. Όλο αυτό το δεύτερο μισό του 20ου  αιώνα.

Και τέλος, καταληκτικά, αν θα ‘πρεπε να διαλέξετε κάποια ιδιότητα θα ήταν αυτή του ερευνητή, του ακαδημαϊκού, του διευθύνοντα σε επιστημονικές κοινότητες ή φορείς ή αυτή του παιδαγωγού;

Όλα μαζί είναι αυτά. Δεν μπορεί ένας παιδαγωγός να μην είναι ερευνητής. Δεν μπορεί ένας παιδαγωγός να μην έχει κι άλλες ιδιότητες. Αλλά η ύψιστη ιδιότητα είναι αυτή η σχέση του με το παιδί, η σχέση του με τη γνώση, η σχέση του με τον άνθρωπο. Δηλαδή, είναι αυτό που, όπως έλεγε και ο Paulo Freire, o πολύ σημαντικός αυτός Βραζιλιάνος παιδαγωγός, «είναι ακριβώς αυτή η σχέση αγάπης και επικοινωνίας με έναν άλλον άνθρωπο, με μια άλλη ταυτότητα, με μια άλλη ύπαρξη, η οποία εμπλουτίζει ταυτόχρονα και τη δική σου ύπαρξη». Φυσικά, μια τέτοια εμπειρία ζωής, συνεχώς να είσαι με ανθρώπινες υπάρξεις, τις οποίες έχει ενδιαφέρον να γνωρίσεις και να σε γνωρίσουν, είναι ό,τι πιο όμορφο μπορεί να κάνει επαγγελματικά ένας άνθρωπος και ό,τι πιο τιμητικό.

Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ για τον χρόνο σας αρχικά και ευχόμαστε τα καλύτερα στο σπουδαίο έργο σας!

Ευχαριστούμε πάρα πολύ και εμείς!

Να είσαστε καλά, ευχαριστούμε που σας είχαμε σήμερα!