Καλησπέρα.

Καλησπέρα.

Είμαστε εδώ με μια γλυκύτατη κυρία. Πες μας, θεία μου Βάσω, το όνομά σου.

Βασιλική Σαραφοπούλου.

Πολύ ωραία. Εγώ είμαι η Σοφία Τσίρη. Είναι Τρίτη 18 Φεβρουαρίου του 2020, είμαστε με τη Βασιλική Σαραφοπούλου, βρισκόμαστε στη Βέροια, στο σπίτι της αφηγήτριας. Εγώ είμαι ερευνήτρια στο Istorima και ξεκινάμε. Λοιπόν, για ποια έθιμα θα μας μιλήσεις σήμερα;

Θα σας μιλήσω για τα εθίματα που κάναμε στα μωρά «Στράτα-πίτα» μόλις αρχίζουν και περπατάνε. Τα έθιμα αυτά είναι από την Ανατολική Ρωμυλία, τα φέρανε οι παππούδες μας, οι γονείς μας, από εκείνα τα μέρη και τα διατηρούμε μέχρι τώρα.

Πάρα πολύ ωραία. Τι ακριβώς γίνεται στο έθιμο «Στράτα-πίτα» και πότε το κάνετε;

Το έθιμο αυτό το κάνουμε μόλις αρχίσει το μωρό να περπατάει. Κάνουμε ένα ψωμάκι στρόγγυλο, σε τύπου κέικ, αλλά τότε δεν ήταν τα κέικ, ήταν ψωμάκια στρόγγυλα, και αφήναμε το μωρό, το κρατούσαμε βέβαια απ' τα χεράκια, και το αφήναμε με ανοιχτά τα ποδαράκια, και το κυλούσαμε το ψωμί, ψημένο φυσικά, να περάσει από κάτω απ' τα πόδια του, για να μπορέσει να τρέξει να το πιάσει, για να δουν πώς περπαταάει και ήταν και όλο το συγγενείς μαζεμένο. Δηλαδή αδέρφια, γιαγιές, και οι δυο γιαγιές αν ήταν κι απ' τα δυο τα μέρη, παππούδες και κάναμε γούστο και εμείς να τα βλέπουμε. Κι εκεί που σταματούσε το ψωμάκι, γύρω-γύρω βάζαμε διάφορα αντικείμενα, ψαλίδια, μαχαίρια, στυλό, τετράδια, ό, τι επαγγέλματα κάναν τότε και ό, τι βρισκόταν μέσα στο σπίτι και μας έκοβε, τους έκοβε τους γονείς, βάζανε. Και όταν το παιδί περπατούσε, άρχισε να περπατάει, το χτυπούσε κάτι στο μάτι, εκείνο το αντικείμενο που θα έπιανε, λέγανε ότι αυτό το επάγγελμα θα ακολουθούσε.

Αυτή η πίτα που κάνατε, το ψωμάκι, είχε κάποιο συγκεκριμένο όνομα;

Έτσι τη λέγαν «Στράτα-πίτα».

«Στράτα-πίτα» πολύ ωραία.

Ήταν ειδικό ψωμάκι, δηλαδή όχι απ' το ψωμί που ζυμώναμε για να φάμε. Βάζαν γλυκό μέσα, μέλι βάζαν, ζάχαρη βάζαν, δεν ξέρω, ήταν ειδικό ψωμί και το έλεγαν «Στράτα-πίτα».

Ισχύει ότι αν δεν κάνεις σε κάποιον περπατόπιτα, όπως είπατε νωρίτερα, μεγάλος πέφτει συνέχεια;

Δεν ξέρω να σ' απαντήσω σ' αυτό, αλλά εγώ στη δικιά μου την κόρη που έκανα, συνήθως έπεφτε!

Παρόλο που της κάνατε δηλαδή…

Ναι και αυτό κράτησε μέχρι που τελείωσε το Δημοτικό. Δεν υπήρχε μέρα που να μην πέσει. Αλλά ευτυχώς ήταν όλα ανώδυνα, δηλαδή περνούσε χωρίς να πάθει τίποτα, δόξα τω Θεώ.

Τέλεια. Είπατε ότι στην κόρη σας κάνατε αυτό το έθιμο, ποιο αντικείμενο έπιασε απ' αυτά που βάλατε;

Με το πρώτο που χτύπησε το μάτι της, ήταν να πάρει το τετράδιο.

Το τετράδιο. Και ακολούθησε ένα επάγγελμα σχετικό με το τετράδιο;

Ε ναι, έγινε καθηγήτρια, μαθηματικός-

Δηλαδή-

Ναι-

Έχει ισχύ το έθιμο.

Ναι.

Πάρα πολύ ωραία. Για ποιο άλλο θα μας μιλήσετε;

Να πω και για την αδερφή μου;

Πείτε, φυσικά.

Την αδερφή μου όταν την κάναμε «Στράτα-πίτα» έπιασε το ψαλίδι κι έγινε μοδίστρα, και μοδίστρα απ' τις καλές, και κράτησε χρόνια το επάγγελμά της.

Δηλαδή, έχετε πολλά παραδείγματα-

Ναι, ναι, ναι.

Πολύ ωραία. Για ποιο άλλο έθιμο θα μας μιλήσετε;

Να σας μιλήσω για τα Χριστούγεννα, την παραμονή των Χριστουγέννων, που κάναμε τα «9 φαγητά». Είναι πάρα πολύ ωραίο έθιμο, πολύ συγκινητικό και το κάναμε με πολλή ευλάβεια. Κάναμε 9 φαγητά, έπρεπε στο τραπέζι επάνω να έχουμε εννιά την παραμονή των Χριστουγέννων. Οτιδήποτε ήταν, να είναι εννιά και να είναι νηστίσιμα.

Όχι συγκεκριμένα φαγητά δηλαδή.

Όχι συγκεκριμένα, ό,τι είχε ο καθένας. Άλλος ήθελε φασόλια νερόβραστα, άλλος ήθελε... Απ' όλα βάζαμε, μέχρι και τουρσί, μέχρι και κομπόστα... Εννιά[00:05:00] να είναι πάντως, απ' όλα, το ψωμί... Αυτά όλα τα υπολογίζαν να είναι εννέα. Τα μετρούσαν να είναι εννέα. Και έπρεπε, ή μας άρεζαν ή δεν μας άρεζαν, να τα δοκιμάσουμε απ' όλα. Έβαζαν απ' όλα ένα πιάτο και έπρεπε να πάρουμε απ' όλα τα πιάτα να τα δοκιμάσουμε.

Σ' αυτό συμμετείχε όλη η οικογένεια-

Αλλά προτού να γίνει αυτό, ο αρχηγός της οικογένειας, ο μπαμπάς ή αν ζούσε ο παππούς, όταν το στρώναμε το τραπέζι, πρώτη δουλειά ήταν να το θυμιάσει. Έβαζαν στο θυμιατό θυμίαμα, θύμιαζε όλο το τραπέζι, θύμιαζε όλους εμάς που ήμασταν γύρω-γύρω, έβγαινε έξω, το σπίτι γύρω-γύρω το θύμιαζε, στο στάβλο, στις κότες, τα θύμιαζε όλα και ύστερα ερχόταν ο παππούς, κάναμε την προσευχή κι αρχινούσαμε να τρώμε. Κι αυτό έπρεπε να γίνει με πολύ σεβασμό. Και όταν τελειώναμε, έπρεπε να φιλήσουμε το χέρι του παππού και ύστερα να πάμε για ύπνο. Αυτό ήταν - πώς να σε πω;- ένα έθιμο που είχε πολλή ευλάβεια, πολλή συγκίνηση, πολύ συγκινητικό.

Έχει σχέση με τη θρησκεία, με τη χριστιανική θρησκεία;

Νομίζω πως έχει.

Δηλαδή ο αριθμός 9 σημαίνει κάτι;

Εγώ, καθαυτού η γιαγιά μου μας τις έλεγε τις ιστορίες αυτές, αλλά ήμουν τόσο μικρή που τ' άκουγα, νομίζω έλεγε ότι 9 μήνες που κράτησε το παιδί στην αγκαλιά, στην κοιλιά της παρθένα, αυτό συμβολίζουν τα 9 φαγητά. Νομίζω, δεν είμαι σίγουρη όμως γι' αυτό που λέω.

Πολύ ωραία. Και για ποιο άλλο έθιμο θα μας μιλήσετε;

Είχαμε ένα έθιμο ωραίο την παραμονή του Αγίου Ιωάννου. Την παραμονή του Αγίου Ιωάννου μαζεύονταν τέσσερις-πέντε φίλοι, αλλά αυτά γινότανε μεγάλης ηλικίας, όχι μικρά -ας πούμε- 18-19, από 50 κι απάνω ηλικίες, και πήγαιναν στους φίλους και τους αξίωναν έτσι: «Άξιος, άξιος» δηλαδή άξιος είσαι να κάνεις κάτι, ένα καλό. Το καλό ποιο ήταν; Τον πιάναν τέσσερις, δύο απ' τα πόδια, δύο από εδώ, δύο από εδώ και τον σηκώναν ψηλά και αυτός φώναζε: «Τάξε μας» από κάτω φώναζαν: «Τάξε μας, τάξε μας». Αν δεν έταζε τίποτα, δεν τον κατέβαζαν, τον κρατούσαν εκεί. Κι αυτός έταζε: «Θα σας κάνω ένα γιουβέτσι ή Θα σας κάνω σαρμάδες ή Θα σας κάνω…» οτιδήποτε. Πηγαίναν σ' αυτά τα πέντε-έξι σπίτια κι ύστερα το βράδυ μαζευόταν όλοι με τα φαγητά και κάναν γλέντι. Τρώγαν, πίναν, γελούσαν... Αν είχαν και κανένα όργανο, το ρίχναν και στον χορό και περνούσαν ευχάριστα. Ωραίο έθιμο. Αλλά την άλλη μέρα απ' του Άη Γιαννιού, είχαν οι γυναίκες σειρά. Κλειδώναν τους άντρες στο σπίτι να βλέπουν τα παιδιά, να μαγειρέψουν, να πλένουν πιάτα, τους έβαζαν και την ποδιά κι οι γυναίκες πηγαίναν να γλεντήσουν. Αυτό το λέγανε: «Της Μπάμπως η μέρα». «Μπάμπω» λέγαν τη μαμή, γιατί τότε στα χωριά δεν είχαν νοσοκομεία, μαίες και τέτοια να τους ξεγεννήσουν και είχαν τη Μπάμπω, έτσι τη λέγανε. Το πρωί-πρωί που ξεκινούσαν οι γυναίκες έπρεπε να πάνε στης Μπάμπως το σπίτι να την πλένουν τα χέρια. Την έριχναν νερό, την πήγαιναν σαπούνι, πετσέτα, την έπλεναν τα χέρια και μαζευόταν. Τώρα στα χωριά βέβαια, δεν είχε και πολύ πληθυσμό, αλλά πρέπει να είχε, τουλάχιστον 30 γυναίκες μαζεύονταν, κι ύστερα την έπαιρναν και τη Μπάμπω μαζί και την πηγαίναν στην πλατεία και χορεύανε. Οι άντρες στο σπίτι.

Η Μπάμπω είναι η γιαγιά;

Γιαγιά μαμή, αλλά ήταν μεγάλης ηλικίας, γιατί αυτή τους ξεγεννούσε. Και εμείς στο χωριό είχαμε τέτοια Μπάμπω και τη λέγαμε και «Μπάμπω». Την έλεγαν Κατίνα, αλλά «Μπάμπω» την έλεγαν, όλοι τη φωνάζαν «Μπάμπω».

Κατάλαβα.

Και εμείς τα παιδιά ακόμα, όταν την συναντούσαμε στο δρόμο, γιατί έτσι μας είχαν μάθει. «Άμα συναντήσετε τη Μπάμπω, να τη φιλήσετε το χέρι» και αν τη συναντούσαμε τη λέγαμε «Μπάμπω, το χέρι σου να φιλήσουμε».

Αυτά σε ποιο χωριό γινόντουσαν, εδώ στην Ημαθία;

Γινόταν στην Κούκλαινα Ημαθίας. Γινόταν στην Κούκλαινα στην Ανατολική Ρωμυλία, γιατί κι εκεί το χωριό έτσι λεγότανε, αλλά και δω που ήρθαν, το ονόμασαν «Κούκλαινα» και τα διατηρούσαν αυτά τα έθιμα[00:10:00] όλα, η δική μας η γενιά. Κι αυτό γινόταν μέχρι το '65. Μέχρι το '65 γινότανε αυτά τα εθίματα, απ' όσο θυμάμαι εγώ.

Αυτό το χωριό τώρα υπάρχει ακόμα στην Ημαθία;

Υπάρχει. Τώρα λέγεται Τρίλοφος.

Έχει αλλάξει απλώς όνομα.

Ναι. Τότε αυτά τα χωριά ήταν όλα σλάβικα ονόματα και τα αλλάξανε τα ονόματα, τα βάλανε ελληνικά. Κι επειδή το χωριό μας έχει τρεις λόφους και είναι ανάμεσα σε αυτούς τους λόφους κτισμένο, το ονόμασαν Τρίλοφο.

Το «Κούκλαινα» θυμίζει ότι προέρχεται από τη λέξη κούκλα. Έχει κάποια σχέση;

Ναι, έχει μια σχέση γιατί στην πατρίδα τους όπως μας λέγαν οι γονείς μας ήταν το ομορφότερο χωριό και το λέγαν «Κούκλαινα». Όταν λέμε χωριό όμως, ήταν πάνω από 1.000 κατοίκους και ήταν όλοι αγαπημένοι, όπως μας λέγανε, και τα κτήματα που είχαν και τα σπίτια που είχαν ήταν τόσο περιποιημένα και τόσο καθαρά που άλλο όνομα δεν μπορούσαν να βρουν οι μεγάλοι, αυτοί που έλεγαν τα ονόματα, και το βγάλαν «Κούκλαινα».

Αγαπούσαν πολύ, δηλαδή, τον τόπο τους.

Πολύ, πάρα πολύ. Είχε τρία ποτάμια το χωριό τους, περνούσε από μέσα απ' το χωριό τα τρία ποτάμια και μόλις τελείωνε το χωριό, εκεί συναντιόνταν και τα τρία τα ποτάμια. Ήταν ένα υπέροχο θέαμα, όπως μας λέγανε.

Εσύ δεν το πρόλαβες αυτό το χωριό-

Εγώ γεννήθηκα εδώ. Σ' αυτόν τον Τρίλοφο, εδώ γεννήθηκα..

Ημαθίας.

Ημαθίας. Αλλά το θυμάμαι ότι μετά 15-16 χρονών ήμανε όταν το μετονόμασαν Τρίλοφο, Κούκλαινα το λέγανε.

Το πρόλαβες και ως Κούκλαινα-

Το πρόλαβα την Κούκλαινα, ναι-

Δηλαδή.

Την πρόλαβα.

Πολύ ωραία. Όταν εσύ ήσουν μικρή, να επιστρέψουμε λίγο στα έθιμα, τα κάνατε αυτά στο σπίτι σου;

Τα κάναμε.

Και τα τρία;

Και τα τρία. Και τα τρία τα έθιμα αυτά τα κάναμε. Και να σου πω, και εδώ που ήρθα, εδώ που ήρθα βέβαια είναι άλλη γενιά άνθρωποι - πώς να το πω δεν ξέρω - είναι ντόπιοι άνθρωποι που είχαν άλλα εθίματα αυτοί, και όταν ξεκίνησα εγώ να τα κάνω, με κοροϊδεύανε, με λέγανε: «Αμάν τώρα και συ, δεν βαριέσαι τώρα;» Και τα σταμάτησα.

Μέχρι πότε, δηλαδή, τα έκανες περίπου, αν θυμάσαι;

2-3 χρόνια. Το '67 παντρεύτηκα, '68, '69 γεννήθηκε η κόρη μου η πρώτη, τα έκανα αυτά τα εθίματα όλα. Ύστερα άρχισαν να με... «Τώρα, εκείνο, το άλλο» ξέρω 'γω, δεν.. Περισσότερα δεν έκανα.

Ποιο ήταν το αγαπημένο σου; Είχες κάποια ιδιαίτερη αδυναμία, κάποιο που διασκέδαζες πιο πολύ;

Αδυναμία είχα πολύ τα «9 φαγιά». Αυτό το είχα πολλή αδυναμία και ήθελα να το κρατήσω και ήθελα και τα παιδιά μου να τα κρατήσουν. Αλλά...

Δεν το κράτησαν.

Δεν το κράτησαν. Δεν τους τραβούσαν, δεν τους τραβάνε τώρα, τι να πω βρε παιδί μου; Φυσικά, παντρεύτηκε η κάθε μια διαφορετικό, δεν είναι απ' τη δικιά μας τη γενιά, άλλη γενιά, οπότε εκείνοι την παραμονή κοιτάνε πού να πάνε να γλεντήσουν. Τώρα άλλαξε ο καιρός, άλλαξαν τα πράγματα.

Τουλάχιστον το «Στράτα-πίτα»- ας πούμε- το έκανες στα εγγόνια σου;

Το έκανα και στα παιδιά μου και στα εγγόνια μου. Αν και με κορόιδευαν, αλλά δεν έδωσα σημασία καμία, μα καμία, ήθελα να το κάνω και το χαιρόμουνα και μάζεψα και το συγγενείς όλο, και τη μάνα μου και το μπαμπά μου και την πεθερά μου και τις συννυφάδες μου. Ήμασταν αρκετά άτομα κι ύστερα βάζαμε τραπέζι και τρώμε όλοι μαζί.

Δηλαδή, αυτά τα έθιμα είναι και μία ευκαιρία για να βρίσκεστε οικογενειακά.

Ναι, ναι, ναι.

Περνάτε καλά, εννοώ-

Περνάμε πάρα πολύ καλά-

Μέσα από αυτά.

Περνούσαμε, τώρα-

Όσο τα κάνατε.

Ναι. Και στα εγγόνια μου το έκανα.

Και;

Στα εγγόνια μου το έκανα. Δεν θυμούνται πολλά πράγματα, φυσικά, τώρα η Χαρούλα τα θυμάται, γιατί-

Η κόρη σου, δηλαδή.

Η κόρη μου η μεγάλη, γιατί τους τα λέω συνέχεια. Της το λέω συνέχεια και λέει: «Και εγώ θα το κρατήσω, και εγώ θα το κάνω». Η Ελένη, η μικρή, όχι τόσο πολύ.

Δηλαδή, [00:15:00]τα κάνατε αλλά όχι πάρα πολύ και στα εγγόνια σας τα έθιμα.

Ναι, ναι.

Πολύ ωραία. Θα θέλατε να διατηρηθούν;

Πάρα πολύ θέλω. Εδώ, δεν ξέρω βρε παιδί μου, προπαντός για τα «9 φαγητά» που γίνονται την παραμονή των Χριστουγέννων είναι ένα έθιμο πολύ ωραίο. Αλλά τώρα, ο κόσμος δεν νηστεύει, πρώτα-πρώτα δεν νηστεύει ο κόσμος καθόλου. Και δω που ήρθα, το '67 που ήρθα εδώ, ώσπου παντρεύτηκα και ήρθα, εδώ δυστυχώς δεν νηστεύανε κανένας. Όλοι τρώγαν και προπαντός κρέας!

Κρεατοφάγοι, δηλαδή, όλοι.

Κρεατοφάγοι...

Εσύ πώς κατέληξες από την Ανατολική Ρωμυλία στην Ημαθία;

Πώς κατέληξα... Προξενιό μου κάνανε! Ο μπαμπάς μου ήταν αυτοκινητιστής, η δουλειά του ήταν στη Βέροια και πολλές φορές ήταν… Είχαμε μεγάλο αυτοκίνητο, εμπορικό, και φεύγαν εμπορεύματα Θεσσαλονίκη-Βέροια και έμενε τα βράδια εδώ. Ο άντρας μου είχε εστιατόριο και πολλές φορές πηγαίναν τρώγαν εκεί και γνωρίζονταν. Και κάποιος τον είπε: «Βρε, εσύ έχεις ένα κορίτσι. Δεν κάνουμε-λέει- σε αυτόν τον κύριο ένα προξενιό;»

Δηλαδή, τότε ακόμη υπήρχε ο θεσμός του προξενιού. Με προξενιό γνωριζόσασταν και παντρευόσασταν.

Και εγώ κι η αδερφή μου με προξενιό, και οι δυο.

Όλοι με προξενιό.

Ναι

Και ήρθατε όλοι οικογενειακώς στη Βέροια;

Και μόλις παντρευτήκαμε, παντρεύτηκα εγώ, ήμουν η δεύτερη, η αδερφή μου είναι μεγαλύτερη, ο αδερφός μου τότε μπήκε στην τράπεζα, τραπεζικός, και η μάνα μου είπε: «Εγώ δεν κάθομαι στο χωριό άλλο, θα πάω κοντά στα παιδιά μου. Δεν τα αφήνω μόνα τους με τίποτα!» Κι έτσι αναγκάστηκαν πήραν σπίτι και αυτοί εδώ και ήρθαν εδώ και ήμασταν όλοι-

Όλοι μαζί.

Ναι, απ' το '68, το '70 ήρθαν και οι γονείς μου εδώ.

Πάρα πολύ ωραία. Έχεις κάποια άλλη ιστορία που θυμάσαι σχετικά με τα έθιμα και θέλεις να μας πεις; Από οποιοδήποτε από τα τρία, κάτι, μία που σου έκανε εντύπωση.

Να σου πω μια ιστορία για τον «Κλήδονα».

Πες μου.

Τον «Κλήδονα» τον κάνουν, βέβαια, πολλοί. Και οι Μικρασιάτες κι όλοι, αλλά τον κάναμε και εμείς πολύ τον «Κλήδονα» και λέγανε, ανάβαν φωτιά, φωτιές μεγάλες την παραμονή στον «Κλήδονα» 26 Ιουνίου γίνεται;-

Αν θυμάμαι καλά, ναι.

Νομίζω. Ανάβαν πολλές φωτιές και τα ζευγαράκια πηδούσαν τις φωτιές όταν γίνονταν η φλόγα πολύ ψηλή και λέγαν όσο πιο πολύ, όσες πιο πολλές φορές πηδήσεις πιο γρήγορα θα παντρευτείς. Αλλά από βραδύς πηγαίναν πρώτα παίρναν το αμίλητο νερό-αυτό δεν σου είπα-πηγαίναν παίρναν το αμίλητο νερό, παίρναν κανάτια και πηγαίναν στις βρύσες και χωρίς να μιλήσουν με κανέναν, όλα τα κοριτσάκια, αγοράκια. Παίρναν τα κανάτια τα πήλινα και πηγαίναν στη βρύση, αλλά κανένας τσιμουδιά δεν έβγαζε. Ούτε καλημέρα, ούτε καλησπέρα, ούτε τίποτα. Γεμίζαν τα κανάτια και πηγαίναν στα σπίτια τους και μ' εκείνο το νερό έπρεπε να ζυμώσει η μάνα, να κάνει ψωμί και την άλλη μέρα γινόταν η.-

Ο «Κλήδονας».

Ο «Κλήδονας» ναι. Και πηδούσαν: «Πω!- έλεγαν- αυτή τώρα πήδησε πολλές φορές αυτή, θα παντρευτεί φέτος οπωσδήποτε».

Δηλαδή, όσο πιο πολλές φορές κατάφερνες να πηδήξεις τη φωτιά, τόσο πιο σύντομα θα παντρευόσουν.

Ναι, άλλοι πηδούσαν τρεις φορές και κουραζόταν και φεύγανε. Άλλοι πηδούσαν δέκα φορές και κάποιος θα ήταν και τα μετρούσε. «Αυτός πήδησε δέκα φορές, φέτος θα παντρευτεί».

Είπες για το αμίλητο νερό που έπαιρναν την προηγούμενη μέρα, για ποιον λόγο δεν μιλούσαν; Τι σήμαινε, δηλαδή, το ότι δε μιλούσαν;

Δεν ξέρω τι είναι, δεν μπορώ... Κανείς δεν μας το εξήγησε αυτό το αμίλητο νερό τι ήταν.

Απλώς υπήρχε σαν έθιμο, σαν συνήθεια.

Ναι, ναι. Κανείς δεν μας είπε.

Και πού γινόταν ο «Κλήδονας»; Δηλαδή, η φωτιά, πού την ανάβατε;

Στην πλατεία του χωριού, εκεί γινόταν, και όχι μία. Ανάβαν πολλές, τρεις-τέσσερις φωτιές. Και ο κάθε μαχαλάς -έτσι τους λέγαμε - η κάθε γειτονιά είχε τη δικιά τους φωτιά και κάθε γειτονιά έπρεπε να πάει στη δικιά τους τη φωτιά να πηδήσει.

Σε γειτονιές-γειτονιές, δηλαδή, χωριζόσασταν.

Ναι, ναι, ναι. [00:20:00]Από γειτονιά σε γειτονιά.

Πολύ ωραία. Ο «Κλήδονας» -νομίζω-διατηρείται ακόμη.

Διατηρείται και διατηρείται όχι μόνο από 'μας, από... Κι απ' τους Πόντιους πολύ διατηρείται. Οι Πόντιοι συνήθως τώρα το κρατούν το έθιμο πολύ και είναι και πολύ συνεπείς και το κάνουν και συστηματικά και μπράβο τους, τους αξίζει.

Εσείς, υπάρχει κάποια ομάδα απ' τη δική σας καταγωγή που κρατάει ακόμη τα έθιμα; Κάποιος σύλλογος, κάτι;

Εγώ τώρα έφυγα απ' το χωριό, κάτι γίνεται, αλλά δεν έτυχε να πάω καθόλου. Έχω τώρα χρόνια να πάω τώρα κιόλας. Πηγαίνω, βέβαια, αλλά όχι για να μείνω ή... Δεν έχω και συγγενείς τώρα να πάω σε κανέναν, όλοι οι συγγενείς μου έχουν φύγει. Πηγαίνουμε στα κτήματα, λίγο για να δούμε, εκεί έχει ο αδερφός μου ένα σπιτάκι, καθόμαστε λίγο, τρώμε, πίνουμε, γλεντάμε, τραγουδάμε, είναι έξω απ' το χωριό, λέμε τα χαζά μας, λέμε τα αστεία μας, θυμόμαστε τα παλιά, θυμόμαστε λέξεις που ξεχνάμε σιγά-σιγά… Γιατί η γιαγιά μου, αν και απ' την Ανατολική Ρωμυλία, δεν τους επιτρέπανε τότε να μιλάνε ελληνικά εκεί. Έπρεπε να μιλάνε τη σλάβικη γλώσσα. Αλλά εμείς ήταν τόσο-πώς να το πω;- φανατικοί Έλληνες, μέσα στο σπίτι όλο ελληνικά, αλλά κρατούσαν μερικές λέξεις.

Εσύ τη γνωρίζεις αυτή τη γλώσσα;

Καθόλου, καθόλου.

Μόνο λέξεις διάσπαρτες;

Κι εκείνες όχι με την καλή προφορά να τα πω. Ο μπαμπάς μου έφυγε απ' την πατρίδα, ήταν πέμπτη Δημοτικού, δηλαδή 8- 9-10 χρονών; 10 χρονών. Η μητέρα μου έφυγε Δευτέρα Δημοτικού πήγαινε, πολύ μικρή, δεν θυμάται, σχεδόν τίποτα δεν θυμόταν.

Δηλαδή, όλα αυτά που ξες εσύ περισσότερο τα ξέρεις από αφηγήσεις.

Από αφηγήσεις και προπαντός απ' τη γιαγιά μου.

Ναι. Που τα έζησε πιο πολύ.

Ήταν και άνθρωπος που έλεγε ιστορίες, αλλά εμάς δεν μας έκοβε να ρωτάμε. Έπρεπε να ρωτάμε να μαθαίνουμε περισσότερο, αλλά δεν μας έκοβε.

Πώς νιώθεις όταν τα θυμάσαι αυτά τα έθιμα ή όταν βρίσκεσαι με τους συντοπίτες σου; Ή άτομα της ίδιας καταγωγής.

Νομίζω ότι είμαι εκεί, νομίζω ότι είμαι στο χωριό.

Στο χωριό της Ανατολικής Ρωμυλίας;

Ναι, νομίζω ότι βρίσκομαι εκεί. Και από τόσες πολλές αφηγήσεις που έχουμε ακούσει και εγώ και η αδελφή μου, η αδελφή μου βέβαια μεγαλύτερη από εμένα τα θυμάται πιο πολύ, αλλά όταν βρεθούμε έτσι όλοι και τα ονειρευόμαστε πολλές φορές και νομίζουμε ότι βρισκόμαστε εκεί. Η γιαγιά μου ήταν τόσο πολύ - πώς να το πω; - ήθελε να λέει ιστορίες. Είχα και την άλλη τη γιαγιά, απ' της μάνας μου τη μεριά, αλλά εκείνη δεν ήταν τόσο πολύ. Είχε σκοτωθεί ο γιος της στον πόλεμο και είχε κλειστεί πολύ στον εαυτό της, δεν μιλούσε πολλά, πολύ βασανισμένη γυναίκα. Αλλά ετούτη η γιαγιά μου, του μπαμπά μου, το κάτι άλλο.

Αγαπούσατε, δηλαδή, την προφορική ιστορία και να λέτε πράγματα από παλιά.

Πάρα πολύ. Καθόταν με τις ώρες. Η γιαγιά μου είχε εννιά εγγόνια, μια ηλικία, γιατί είχε τέσσερις κόρες και δυο γιους, κι όλοι ήταν ένας πίσω στον άλλον τα παιδιά και τα εγγόνια. Και μας μάζευε όλα, γιατί οι γονείς μας πηγαίναν στον θέρο το καλοκαίρι, πηγαίναν εδώ, εκεί... και μας μάζευε όλα, μας χτένιζε, μας έδινε το γάλα μας το πρωί να πιούμε, μας έκανε και φαγητό και καθόμασταν κάτω γύρω-γύρω στο τραπέζι και αρχινούσε τις ιστορίες για να φάμε. Ήταν πολύ καλή, πάρα πολύ καλή. Δηλαδή, τέτοια γιαγιά εγώ –νομίζω- προσπαθώ να τη μοιάσω, αλλά δεν μπορώ! Προσπαθώ να τη μοιάσω!

Πολύ ωραία. Έχεις κάποια άλλη ιστορία που θέλεις να μοιραστείς μαζί μας; Καταρχήν, να σε ρωτήσω βασικά, πώς σας δέχτηκαν εδώ πέρα όταν ήρθατε; Θυμάσαι, δηλαδή, κάποιο περιστατικό που οι άνθρωποι σας ξεχώριζαν ή γίνατε κατευθείαν μέλος-

Τα πεθερικά μου δηλαδή;

Της Ημαθίας και -

Όταν ήρθαν απ' την πατρίδα;

Και συ μικρή.

Κοίτα, ναι, εγώ φυσικά δεν τα θυμάμαι, αλλά όπως έλεγαν οι γονείς μου, τους δέχτηκαν, γιατί τους είδαν είχαν μια, πώς να το πω... Ήταν λίγο ανώτεροι άνθρωποι απ' αυτούς που βρήκαν. Κι αυτοί ήταν καλοί, καλοπροαίρετοι άνθρωποι, αλλά ήταν άνθρωπο[00:25:00]ι στα βουνά, με τα ζώα τους, με αυτά τους. Δεν είχαν εξέλιξη-ας πούμε πώς να το πω δεν ξέρω- Και μόλις ήρθαν οι δικοί μας, τους είχαν κάνει και σπίτια, τους έκαναν σπίτια του εποικισμού βέβαια, μικρά σπιτάκια, αλλά τέλος πάντων ταχτοποιήθηκαν οι άνθρωποι, δεν θα τους έκαναν παλάτια. Αλλά ύστερα δέθηκαν και οι δυο. Και εμείς πήραμε απ' αυτούς και αυτοί πήραν από εμάς πολλά, πάρα πολλά, και στους γάμους και στα βαφτίσια και μακριά από δω, σε κηδείες, καλούσαμε ο ένας τον άλλον. Όχι να είμαστε απόμακροι, αγαπημένοι, πολύ αγαπημένοι, και τώρα ακόμα. Άσε, τώρα ανακατεύτηκαν, πήραμε κι άλλης... Οι λαοί-ας πούμε- ανακατεύτηκαν, δεν είναι όπως πριν. Οι ντόπιοι παίρνουν Βλάχους, οι Βλάχοι παίρνουν Πόντιοι, ξέρεις τώρα πώς είναι αυτά.

Υπήρχαν, δηλαδή, κοινωνικές επαφές μεταξύ σας.

Ναι, πάρα πολύ.

Είχατε καλή-

Στο σχολείο ήμασταν αγαπημένοι-

Συγκατοίκηση, πώς να το πω; Ζούσατε καλά μαζί-

Όπως λένε τώρα, στα σχολεία γίνεται το bullying, τέτοια πράγματα δεν είχαμε. Εγώ, ίσα-ίσα, με παιδιά δικά τους, όταν πήγαινα σχολείο εκεί, ήμουν πολύ αγαπημένη με τα παιδιά. Δεν ξέρω, ήμουν ευχάριστος τύπος εγώ; Ήταν αυτές καλές; Δεν ξέρω, αλλά και περισσότερο με εκείνα τα κορίτσια έκανα παρέα παρά με τα δικά μας. Ναι, και αυτό είναι αλήθεια που το λέω, όχι ότι θέλω να υπερηφανευτώ. Είναι η αλήθεια ότι δεθήκαμε πολύ. Και τώρα που τις βλέπω, πολλές φορές, και στη λαϊκή και έξω στην αγορά τα βλέπω τα κορίτσια, αγκαλιαζόμαστε, φιλιά, πράματα, τις αγαπώ πραγματικά.

Εσάς, το όνομά σας σαν ομάδα είναι αυτό που μου είπες πριν «Πρόσφυγες της Ανατολικής Ρωμυλίας;»

Ναι, έτσι λεγόμαστε.

Δεν είστε ντόπιοι ή κάτι άλλο.

Όχι «Ντόπιοι» λέγονται αυτούς που βρήκαμε στο χωριό, αυτούς λέγαμε «Ντόπιους». Αυτοί που ήταν πάππου προς πάππου εδώ. Εμείς ήμασταν... Εμείς βρεθήκαμε στην Ανατολική Ρωμυλία, όπως μας έλεγε ο μπαμπάς μου και διάβαζε και τα χαρτιά, τότε πήγαινε στο βουλγάρικο σχολείο, έλεγε ότι ήμασταν απ' τον Βουλγαροκτόνο ακόμα. Από τότε είχαν βρεθεί, τους είχαν μαζέψει και τους πήγαν εκεί σαν - πώς τους λένε αυτούς που τους παίρνουν;- σαν αιχμάλωτοι. Σαν αιχμάλωτοι βρέθηκαν εκεί κι έμειναν. Όσοι ζήσαν, έμειναν κι έκαναν οικογένειες, έκαναν-

Τη ζωή τους εκεί.

Τη ζωή τους, ναι. Τη ζωή τους κάναν εκεί.

Απ’ ό,τι κατάλαβα είπες ότι ο πατέρας σου πήγαινε σε βουλγάρικο σχολείο;

Σε βουλγάρικο σχολείο. Ανατολική Ρωμυλία είναι, στη Βουλγαρία υπάγεται. Είναι στα σύνορα Θράκης και Βουλγαρίας. Έτσι λέγεται εκείνο το κομμάτι, αλλά ήταν βουλγάρικο σχολείο.

Εσύ, όταν ήρθες εδώ, δεν υπήρχε κάτι τέτοιο όμως;

Όχι, εμείς κατευθείαν, και ο μπαμπάς μου που ήρθε κατευθείαν στα ελληνικά. Και ήταν τόσο καλός, ήταν πολύ καλός μαθητής, που μόλις έμαθε - άσε τη γλώσσα τη μιλούσαν μέσα στο σπίτι, αλλά δεν ήξερε ορθογραφία ελληνική - και είχε θέληση πολλή και σε 2 χρόνια έβγαλε το σχολείο. Εδώ 2 χρόνια, πέμπτη τάξη από εκεί, σε 2 χρόνια έβγαλε δευτέρα, τρίτη, τετάρτη και μια χρονιά πέμπτη και έκτη.

Τόσο καλός.

Τόσο, ήταν πάρα πολύ καλός μαθητής. Αλλά δεν είχε την τύχη να ζήσει ο πατέρας του, πέθανε ο πατέρας του μόλις ήρθαμε εδώ, γιατί τους είχε πιάσει… εκεί το κλίμα ήταν βόρειο, ήταν κρύο, εδώ ήταν ήπιο και είχαν αποξηράνει τη λίμνη τότε, εδώ στα Γιαννιτσά, και είχε πολύ κουνούπι και πέθαιναν αράδα ο κόσμος. Και έτυχε να πεθάνει και ο πατέρας του και έγινε προστάτης σε μια οικογένεια εξαμελής, τρεις αδερφές και έναν αδερφό κι αυτός ένα, πέντε, και η γιαγιά μου μία, έξι. Έγινε προστάτης και δεν μπορούσε να πάει παραπέρα. Ήθελε πολύ να σπουδάσει. Ήταν πολύ καλός στη γλυπτική.

Στη γλυπτική!

Στη γλυπτική ήταν πάρα πολύ καλός. Και μας έχει αφήσει γλυπτική σε ξύλο. Ναι, και θα σε δείξω ένα έργο που μας άφησε όλους, και τους τρεις από ένα έργο για να τον θυμόμαστε, στα τρία αδέρφια.

Θέλεις κάτι άλλο να μας πεις; Κάποια ιστορία; Κάτι που έχεις;

Δεν είπα πολλά; Σε κούρασα;

Όχι, καθόλου. Αλλά αν κουράστηκες, σ' [00:30:00]ευχαριστώ πάρα πολύ για τη συνεργασία.

Και εγώ ευχαριστώ κούκλα μου.