[00:00:00]Καλησπέρα, θα μου πεις το όνομά σου;

Λέγομαι Μανώλης Μαούνης.

Είναι Κυριακή 25 Φεβρουαρίου 2024, είμαι με τον Μανώλη Μαούνη, βρισκόμαστε στους Φούρνους, εγώ ονομάζομαι Ασημίνα Κόνδυλα και είμαι ερευνήτρια στο Istorima. Ας ξεκινήσουμε. Μίλησέ μου για σένα.

Λοιπόν, όπως είπαμε, λέγομαι Μανώλης Μαούνης, γεννήθηκα εδώ στους Φούρνους, μεγάλωσα εδώ, δεν έφυγα καθόλου δηλαδή, μόνο τρία χρόνια που χρειάστηκε μετά το Γυμνάσιο να πάω να βγάλω τη σχολή στον Πειραιά και τελείωσα επιπλοποιός. Μετά, από κει και πέρα, όταν ήρθα εδώ στους Φούρνους μόνιμα δούλεψα με τον γαμπρό μου τον Χρίστο τον Γλαρό σαν επιπλοποιός για μερικά χρόνια και στη συνέχεια βγήκαν κάποιες συμβάσεις στον Δήμο Φούρνων μας και πήγα εκεί. Και από τότε κόλλησα στον Δήμο.

Πολύ ωραία. Όταν πήγες για επιπλοποιός σού άρεσε αυτό το επάγγελμα;

Μου άρεσε, μου άρεσε πάρα πολύ και μου έκανε και καλό κιόλας, γιατί με τη δουλειά που ακολούθησα συγχρόνως, τα μελίσσια, βοήθησε πάρα πολύ. Γιατί επιπλοποιός χρειάζεται στη μελισσοκομία! Φτιάχνεις κυψέλες, [Δ.Α.].

Τέλεια. Τα παιδικά σου χρόνια πώς ήταν εδώ στους Φούρνους, αφού δεν έφυγες και ποτέ ή και αργότερα, βέβαια;

Τα παιδικά ήτανε πολύ ωραία. Ο πάππους μου ο Κυριάκος Παναγιώτου είχε πάρα πολλά μελίσσια, έτσι κόλλησα κι εγώ την τρέλα με τα μελίσσια. Μ’ έπαιρνε συνέχεια μαζί του, παντού όπου και να πήγαινε, απ’ το Δημοτικό, δηλαδή από πίσω του μπορούσα και προχωρούσα και πήγαινα μαζί του. Στις μεταφορές, στους τρύγους, πάντα μαζί. Πάντα μαζί. Ο άλλος παππούς, βέβαια, ήτανε με το ψάρεμα, τ’ αντίθετο. Με τα καΐκια. Εντάξει, εγώ με τη θάλασσα δεν τα πήγαινα και τόσο καλά, ήμουνα πιο πολύ του βουνού, μου είχε κολλήσει το βουνό. Και η μέλισσα δηλαδή, που την αγάπησα στην πορεία. Όταν χάθηκε εκείνος, όταν ήμουνα εγώ Δευτέρα Γυμνασίου και χάθηκε, έφυγε απ’ τη ζωή, τότες μπήκα πιο πολύ μες στο παιχνίδι με τα μελίσσια. Γιατί η γιαγιά μου δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει μόνη της, την βοηθούσα εγώ, ειδικά το καλοκαίρι και μετά το σχολείο, όταν τελείωνα το σχολείο. Μετά, όταν έφυγα Τρίτη Γυμνασίου, που τέλειωσα την Τρίτη Γυμνασίου και έφυγα και πήγα στην Αθήνα για να τελειώσω επιπλοποιός, Σαββατοκύριακα κατέβαινα με το καράβι, πάλι την βοηθούσα, τα καλοκαίρια. Μου είχε μείνει, όμως, η μελισσοκομία μού είχε μείνει, δηλαδή ήταν εκεί το μυαλό μου. Και όταν τελείωσα τη σχολή, όταν έφτασα στους Φούρνους, δηλαδή το, τελείωσα την Τρίτη Λυκείου, δηλαδή τη σχολή, και ήρθα εδώ στους Φούρνους, πήρα και τα πρώτα δικά μου μελίσσια. Και συγχρόνως είχε και η γιαγιά μου τα μελίσσια. Ε, και από κει και πέρα ξεκίνησε όλη, πήρα τα πρώτα είκοσι μελίσσια τα δικά μου, την επόμενη φορά πήρα άλλα τόσα, τα πολλαπλασίασα και αυτήν τη στιγμή έχω φτάσει να ’χω γύρω στα τριακόσια μελίσσια πάνω-κάτω. Εντάξει, η μελισσοκομία είναι για τον τόπο μας, ειδικά εδώ στους Φούρνους, ένα πράγμα που είναι δύσκολη, είναι δύσκολη γιατί ο τόπος, ένας τρύγος γίνεται, μονάχα το θυμάρι έχουμε, δεν έχουμε κάτι άλλο. Και είναι πάρα πολύ δύσκολο και ειδικά τώρα, τα τελευταία χρόνια, με την κλιματική αλλαγή και μελίσσια πολλά χάνονται και με την αρρώστια αυτήν που έχουμε, την varroa, είναι δύσκολα. Τώρα, εντάξει, έχω φτάσει σ’ ένα καλό επίπεδο, το θυμάρι μας έχει βγει, έχει πάρει πολλά βραβεία και όχι μόνο από μένα, ας πούμε, που πήρα τώρα τελευταία, που έστειλα για πρώτη φορά. Και από άλλους συναδέλφους που έχουνε στείλει στο μέλλον, έχουμε ένα πολύ καλό θυμαρίσιο μέλι, είναι αναγνωρισμένο παντού. Εγώ τα τελευταία δύο χρόνια αποφάσισα να μπω στη βιολογική μελισσοκομία, μου ’χε μπει δηλαδή αυτό, εφόσον είμαστε σ’ αυτόν τον τόπο και δεν υπάρχει κάτι το, που να πειράξει τη μέλισσα, κάτι να αυτώνει, αποφάσισα να μπω. Και αυτό με παρακινήσανε κάποιοι φίλοι μου απ’ την Ικαρία, που ήτανε χρόνια βιολογικοί, και μου λέγανε: «Μπες, μπες, μπες!». Και λέω: «Ρε συ, εντάξει, θα δούμε, θα δούμε, θα δούμε...». Τελικά μπήκα, είναι η δεύτερη χρόνια τώρα που είμαι και έστειλα και σε διαγωνισμό στην Ιταλία, στην «Biolmiel», που εκεί στέλνουνε τα μέλια τα βιολογικά απ’ όλο το, απ’ όλες τις χώρες, τις ευρωπαϊκές και παγκόσμιες, και κατάφερα με την πρώτη μου συμμετοχή να κατακτήσω την πρώτη θέση στην κατηγορία αυτήν, δηλαδή του θυμαριού. Δηλαδή εγώ δεν το, το περίμενα ότι είχαμε ένα αυτό, αλλά, δηλαδή έπεσα απ’ τα σύννεφα, να σου πω ότι, περίμενα ότι θα πάρω, ας πούμε, το χρυσό, αλλά την πρώτη θέση απ' όλα τα μέλια με τη βαθμολογία αυτήν... Να φανταστείς ότι το χρυσό ήτανε από 90 μέχρι 100 και εγώ πήρα 98 στη βαθμολογία. Και, εντάξει, αυτό με ανέβασε ακόμα πιο πολύ, μού ανέβασε, δηλαδή μου ’δωσε και άλλο κίνητρο να προσπαθώ για το καλύτερο, δηλαδή με παρακίνησε πάρα πολύ αυτό το πράγμα. Εντάξει, τώρα έχω φτιάξει το εργαστήριό μου, εντάξει[00:05:00], κινείται, κινείται. Όλο, όλο και το προχωράω.

Τέλεια! Συγχαρητήρια και για το βραβείο σου. Να το πάρουμε απ’ την αρχή έτσι λίγο, όταν μου ανέφερες με τον παππού σου, θυμάσαι κάποια ανάμνηση συγκεκριμένη που σου έχει μείνει, έτσι, όταν πήγαινες μαζί του στα μελίσσια;

Θυμάμαι τα κουβαλήματα με τα μελίσσια, γιατί τότες δεν υπήρχαν και πολλοί δρόμοι να μπορείς να τα πας. Δηλαδή τα παίρναμε απ’ το Πετροκοπιό και ερχότανε καΐκι στην παραλία, τα φορτώνανε, εγώ, βέβαια, ήμουνα μικρός, δεν μπορούσα να σηκώσω, και τα πηγαίναμε με το καΐκι στον Αϊ-Γιάννη. Πήγαινε εκεί το καΐκι πάλι στην παραλία και από κει βάζανε, με ξύλα κει στα βράχια για να πατήσουνε, να περάσουν απέξω, και τα κουβαλήσανε. Εντάξει, δύσκολα πράγματα, εκείνοι... Η μελισσοκομία τους, δηλαδή όπως τα κάνανε ήταν πάρα πολύ δύσκολη. Τώρα εμείς που ’μαστε και πιο μικροί και προσπαθούμε να, όπου έχει δρόμο πιο, να μπορούμε, για να μπορούμε να τα δουλέψουμε τα μελίσσια. Ανάμνηση άλλη με τα σμάρια, εκεί που πήγαινα παλιά, οι παλιοί οι μελισσοκόμοι εδώ στο νησί δεν τα κόβανε τα μελίσσια, δηλαδή να, για να τα πολλαπλασιάσουνε, δεν κάνανε τη βασιλοτροφία που κάνουμε εμείς τώρα όποτε θέλουμε για να μεγαλώσουμε τα μελίσσια μας, τον αριθμό μας. Εκείνοι τα άφηναν να βγάζουνε σμάρια, να ξεσμαρίζουνε, έτσι το λέγαν τότες.

Δηλαδή αυτό–

Αυτό την άνοιξη που πολλαπλασιάζεται το μελίσσι κάποια στιγμή βγάζει κελιά και θέλει να βγάλει ένα σμήνος έξω, να απελευθερωθεί, γιατί γίνεται πολύ και όταν έχει και παρά πολλή ανθοφορία, βγαίνει ένας σμήνος. Πιστεύω το έχεις ακούσει το σμάρι, που λέμε, πάνω στα δέντρα που κάθεται, το… Εντάξει, τώρα αυτό… Και πήγαινα μικρός και έπαιρνα, ας πούμε, το κολατσιό μου και πήγαινα και φυλούσα κάτω απ’ την ελιά και φυλούσα να μήπως βγει κάνα τέτοιο σμάρι. Και εκεί ήταν η τρέλα μου, δηλαδή να τα πιάνω.

Δεν φοβόσουν μη σε τσιμπήσουν–

Όχι, όχι. Και συνήθως πήγαινα και με χωρίς μάσκα, δηλαδή το σμάρι δύσκολα επιτίθεται, είναι όπως το μωρό που είναι άφοβο, έτσι ήτανε και το σμάρι, ένα τέτοιο. Δηλαδή δεν σε τσιμπάει, δύσκολα να σε τσιμπήσει, μόνο αν το, πιάσεις καμιά μέλισσα και την πιέσεις, εκεί θα σε τσιμπήσει. Όχι, ήταν ωραία χρόνια. Ήταν ωραία χρόνια και, εντάξει. Τώρα, βέβαια, τα τελευταία χρόνια δεν είναι όπως παλιά. Δηλαδή τα μέλια δεν είναι όπως τα μέλια που βγάζανε τότες. Εντάξει, έχει αυξηθεί και λίγο η μελισσοκομία στο νησί, έχουνε κάνει, πολλοί έχουνε ασχοληθεί με τη μελισσοκομία, έχουνε, έχουμε πάρα πολλά μελίσσια, εντάξει, κι αυτό δυσκολεύει κάπως το όλο το, την παραγωγή. Εντάξει, απ’ το 2012 νομίζω, ’13, ασχολούμαστε και με το, το καλοκαίρι με την, ο επαγγελματικός σύλλογος είχε κάνει μια πρόταση τότες και διοργανώνουμε και μια γιορτή μελιού το καλοκαίρι. Γίνεται περίπου απ’ τις 25 Ιουλίου μέχ... ή τέλος Αυγούστου... Ή τέλος Ιουλίου θα γίνει ή αρχές Αυγούστου, κάπου εκεί θα γίνει. Αυτό έχει καθιερωθεί και πάει πάρα πολύ καλά, δηλαδή εγώ όλες, από τότε που έχει γίνει συμμετάσχω σε όλες τις διοργανώσεις, δεν έχω λείψει ποτές. Και θυμάμαι την περσινή, δηλαδή την περσινή χρονιά, ήτανε πιστεύω η καλύτερη χρονιά απ’ όλες, έγινε χαμός. Πάρα πολύ κόσμος... Όχι, εντάξει, η μελισσοκομία πάει καλά, πάει καλά.

Με τον, ο παππούς σου τότε, ίσως μπορούμε να πούμε, ήταν απ’ τους πρώτους μελισσοκόμους τότε στο νησί;

Εκείνη την περίοδο ήταν απ’ τους πρώτους, είχε τα πιο πολλά μελίσσια, απ’ ό,τι θυμάμαι. Πιο παλιότερα, μετά από κείνον ήτανε ο, το Μιχαλάκι, που λέγαμε, το Μιχαλάκι, ένας συγγενής μας, ναι.

Οπότε τότε ήτανε μετρημένοι στα δάχτυλα οι μελισσοκόμοι;

Ναι, ναι, ναι. Ναι, ήτανε εκείνος ήταν ο πιο μεγάλος για την εποχή, εκείνη δηλαδή που θυμάμαι. Ο προπάππους μου είχε μερικά μελίσσια, της γιαγιάς μου δηλαδή ο, της γιαγιάς μου ο πατέρας, ο Νταβάρης που λέγαμε, ο Γιώργος Οικονόμου, είχε μερικά μελίσσια κι εκείνος στο Καμάρι, αλλά πάλι λίγα, εκείνος τα είχε πιο πολύ έτσι για το, για το φαΐ, δηλαδή δύσκολα πουλούσε και εύτωνε. Ο πάππους μου το είχε και επάγγελμα, δηλαδή η δουλειά του ήταν αυτή. Και ξυλουργός ήτανε, δηλαδή το συνδυάσαμε, έτσι κατέληξα κι εγώ δηλαδή στην ουσία, τώρα που το σκέφτομαι καμία φορά, λέω «κοίτα να δεις», ότι ήτανε και ξυλουργός. Εντάξει–

Ίσως τον είχες πρότυπο;

Εντάξει, ήτανε, ήτανε... Ήμουνα δεμένος πολύ μαζί του. Ήμουνα πολύ δεμένος μαζί του, καμιά φορά δηλαδή που με βλέπανε στον δρόμο μου λέγανε «Κυριακάκι, Κυριακάκι», όπως μου λέγανε και τον παππού μου, ναι! Εντάξει, και γι’ αυτό κόλλησα κιόλας με τη μελισσοκομία, γι’ αυτό κόλλησα. Δηλαδή να φανταστείς ότι την εποχή τώρα, που πάμε συνέχεια στα μελίσσια, κλείνω τα μάτια μου και ονειρεύομαι, δηλαδή βλέπω μελίσσια, εντάξει, είναι αρρώστια, είναι...

Πολύ ωραία. Είπες ότι εδώ υπάρχει βουνό, άρα, εκτός από θάλασσα φανταζόμαστε ότι υπάρχει και χλωρίδα και πανίδα–

Ναι, εντάξει, ναι, εντάξει, είναι, εννοείται ότι[00:10:00] για τα φυτά, δηλαδή τι… Έχουμε πολύ καλό, πολλά βότανα, πολλά, όπως τα ’χανε, είχε έρθει και μια εταιρεία, δεν ξέρω, το πανεπιστήμιο, και είχε δει για τα φυτά μας, έχουμε πολύ καλά βότανα και τέτοια. Το φασκόμηλο, η ρίγανη, η αγριολεβάντα, η λαμπρή που την λέμε εδώ στους Φούρνους, ο μανδραγόρας, ένα που βγαίνει τώρα αυτήν την εποχή, που αυτό είναι σπάνιο, δεν βγαίνει σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Δεν ξέρω αν το ’χεις ακούσει, τον μανδραγόρα; Κι άλλα, κι άλλα περίεργα. Εντάξει, το, το θυμάρι, που είναι το, απ’ όλα το καλύτερο και αυτό, η θρύμπη, θρούμπη αλλιώς την λέμε. Έχουμε μια μεγάλη βιοποικιλότητα σε αρωματικά φυτά, δηλαδή έχουμε, είναι πολύ ωραία, πολύ ωραία.

Βήτα Γυμνασίου, λοιπόν, παιδάκι, αποφάσισες να αναλάβεις εσύ τα μελίσσια, γνωρίζοντας καλά πώς να τα χειριστείς;

Εντάξει, είχα πάρει αρκετές γνώσεις, δηλαδή έβλεπα, ρωτούσα, μου ’λεγε η γιαγιά μου, μετά αν είχα κάποιο πρόβλημα πηγαίναμε, βλέπαμε της γιαγιάς τα μελίσσια, περνούσαμε, βλέπαμε και τα δικά μου. Μου έλεγε τι θα κάνω, αυτό, και μετά στην πορεία, εντάξει, διάβαζα, έβλεπα στην τηλεόραση, γιατί η μελισσοκομία όπως, όπως αυτό, εξελίσσεται συνέχεια, δηλαδή δεν, δεν μπορεί να τα μάθεις όλα. Δηλαδή είμαι τώρα είκοσι-είκοσι πέντε χρόνια που ασχολούμαι με τα δικά μου μελίσσια και ακόμα μαθαίνεις. Δηλαδή βλέπεις κάτι περίεργο και λες: «Α, γιατί τώρα έγινε αυτό, γιατί;». Και όλο ψάχνεσαι, όλο ψάχνεσαι. Και ρωτάς και πιο μεγαλύτερους και πιο έμπειρους, «γιατί αυτό;», «γιατί εκείνο;». Εντάξει, το μεγαλύτερο πρόβλημα στη μελισσοκομία είναι η varroa, δηλαδή αυτό είναι το, η varroa, η varroa είναι που, που πεθάνουν τα μελίσσια.

Αυτό είναι αρρώστια;

Αυτό είναι ένα μαντακάκι. Ένα μαντακάκι που, σαν τσιμπούρι, που κάθεται πάνω στη μέλισσα και αυτό πολλαπλασιάζεται και τρέφεται από τον γόνο. Αυτό αν δεν του κάνεις καλή θεραπεία, εγώ με βιολογικά, βέβαια, σκευάσματα, και χρόνια τώρα με βιολογικά, αν δεν του κάνεις τη θεραπεία που πρέπει το ’χασες το μελίσσι, γιατί αυτό πολλαπλασιάζεται πολύ γρήγορα. Πολλαπλασιάζεται πολύ γρήγορα. Είναι ένα, αυτό άμα δεν είχαμε η μελισσοκομία θα ’τανε στα ουράνια τώρα, θα ’τανε πολύ ψηλά.

Πώς καταλαβαίνεις ότι έχει κολλήσει το μελίσσι–

Δείχνει σημάδια, δείχνει σημάδια. Εντάξει, και το βλέπεις κιόλας, αλλά αν το δεις και δεις ένα, είναι προχωρημένη πολύ η κατάστασή του. Εσύ έχεις προνοήσει, όμως, σ’ αυτό, έχεις κάνει τις θεραπείες που πρέπει τον καιρό που πρέπει, ειδικά τον χειμώνα που το μελίσσι είναι ήρεμο, δεν δουλεύει, δεν έχει γόνο μέσα να μπορεί να τραφεί αυτό και τότε ξεκινάς τις θεραπείες σου για να το αποβάλει, να μπει στην άνοιξη δυναμικά.

Πολύ ωραία. Πώς το αποφάσισες να ξεκινήσεις αυτήν τη δουλειά, πέραν του παππού;

Εντάξει, εγώ, μου ’χε μπει αυτό, δηλαδή μου ’χε μπει να το ακολουθήσω. Και με τα χρόνια είδα ότι έχεις κάποιο εισόδημα, μπορείς να... Βέβαια, εδώ στους Φούρνους δεν μπορείς να κάνεις μονάχα αυτό, αυτό το ξεχνάμε, δεν μπορείς να κάνεις, να ασχοληθείς μόνο με τη μελισσοκομία. Αν ήμασταν σ’ ένα άλλο μέρος, ας πούμε, όπως η Ικαρία, μπορούσες να ασχοληθείς μόνο μ’ αυτό. Γιατί εκεί είναι ο πεύκος, έχουν τον πεύκο και ολογυρίς του χρόνου μπορούν να βγάλουνε μέλι δυο-τρεις φορές τον χρόνο και έχουνε δηλαδή το, την αβάντα, που λέει: «Έχω μέλι, θα πουλήσω, θα προχωράω, θα ’χω το χαρτζιλίκι μου». Εδώ στους Φούρνους αν δεν κάνεις κάτι άλλο δεν, δεν μπορείς να ανταπεξέλθεις, δεν μπορείς να ανταπεξέλθεις. Εντάξει, εγώ το ακολούθησα αυτό γιατί, όπως σου είπα, εμένα είχε γίνει βίωμα πλέον, δεν, δηλαδή θα το έκανα έτσι κι αλλιώς. Όπως, εντάξει, αυτό δεν είναι ότι ήρθα ξεκάρφωτα, ας πούμε, και θα πω «θα πάρω μελίσσια», αυτό μου ’χε μπει, θα το ’κανα. Και, όπως είπα, δηλαδή από μικρή ηλικία δηλαδή ξεκίνησα να...

Ποια χρονολογία ξεκινήσεις επαγγελματικά;

Επαγγελματικά ξεκίνησα το, το 2001 που γύρισα δηλαδή από το και πήγα μετά φαντάρος. Φαντάρος τα είχα, βέβαια, τα μελίσσια. Μετά, από κει και πέρα, ξεκίνησα επαγγελματικά. Εντάξει, δούλευα στο ξυλουργείο, είχα και τα μελίσσια, χρόνο με τον χρόνο ανέβαινε ο αριθμός, σιγά-σιγά, σιγά-σιγά, σιγά, εντάξει. Και τώρα, όπως σας είπα, έχω φτάσει σ’ ένα επίπεδο που, πολύ καλό. Πολύ καλό, με τα μηχανήματά μου… Τώρα, κάποια άλλη στιγμή μπορούμε να πάμε να, να σε πάρω και στα μελίσσια να δεις και το εργαστήριο πάνω, πώς βγαίνει το μέλι κι αυτά.

Αμέ! Τώρα που είπες τα μηχανήματα, τι εργαλεία χρησιμοποιείς;

Παλιότερα, ξεκινήσαμε όπως ξεκιν… όπως δουλεύαν οι παππούδες μας πιο παλιά. Δηλαδή πριν 10 χρόνια το κόβαμε το κερί, ας πούμε, για να βγάλουμε το μέλι, το κόβαμε με το χέρι, με τα μαχαίρια τα παλιά που είχανε οι παππούδες μας και κόβαμε το, την τσίπα, γιατί όταν, όταν το τελειοποιεί η μέλισσα το, όταν βάλει η μέλισσα το μέλι μες στο κερί και το τελειοποιεί το κλείνει με μία τσίπα[00:15:00], με ένα κερί πάλι απέξω, το σφραγίζει. Εμείς μετά για φύγει το μέλι έπρεπε να το κόψουμε αυτό, να φύγει το κερί αυτό που έχει καλύψει το μέλι και οι παλιοί μας το κόβανε με μαχαίρι, δηλαδή το κόβανε με ένα μαχαίρι ειδικό σε ένα τρίποδο πάνω και μία σκάφη από κάτω για να πέφτουνε, να στραγγίζει το μέλι. Σιγά-σιγά εγώ έφτασα να πάρω απολεπιστικό, δηλαδή που πετάω μέσα το πλαίσιο και μου το βγάζει έτοιμο, κομμένο και απ' τις δύο μεριές. Και από κει και πέρα το παίρνω εγώ και το βάζω μες στη μηχανή μου, τη φυγόκεντρο, που τώρα έχω πάρει ηλεκτρικιά. Παλιά είχα με το χέρι, δηλαδή την γυρίζαμε με το χέρι, με το χέρι για να κάνει τον κύκλο αυτόν που δημιουργιούνται η φυγόκεντρο η δύναμη για να πετάξει το μέλι. Τώρα έχω πάρει ηλεκτρικιά, δηλαδή τώρα με δυο κουμπιά δουλεύω και μόνος μου. Εντάξει, το ’χω εξελίξει. Και κάθε χρόνο, δηλαδή όταν πάει λίγο καλύτερα η χρονιά, αυτό, πάντα παίρνω ένα εργαλείο που έχει βγει καινούριο για την αποθήκη μου για το μέλι, προσπαθώ να πάρω κάποιο εργαλείο, δηλαδή βαστάω κάποια χρήματα και θα πω ότι αυτό είναι για να πάρω, ας πούμε, μια αντλία μελιού, μια δοσομετρική, μια... Και σιγά-σιγά, δηλαδή τον, χρόνο με τον χρόνο, όλο και παίρνω ένα εργαλείο. Και όλα αυτά τα έχω κάνει μόνος μου, δηλαδή δεν έχω μπει σε κάποιο πρόγραμμα να πάρω επιδότηση, να αυτό, σιγά-σιγά με τον καιρό τα φτιάχνω μόνος μου. Πήρα ένα αμάξι λίγο πιο μεγάλο από αυτό που είχα για να μπορώ να τα μεταφέρω και τα μελίσσια στην Ικαρία, γιατί η Ικαρία είναι βοήθεια για μας. Δηλαδή όταν τρυγάμε εδώ, τελειώνει ο τρύγος τον Αύγουστο του θυμαριού, τα πάμε τώρα στην Ικαρία, εγώ και ένας-δυο μελισσοκόμοι άλλοι, συνάδελφοι. Εκεί τα βοηθάει πιο πολύ, γιατί ξεκινάει πάλι και δουλεύει το μελίσσι εκεί. Έχουνε το άναμμα το πρώιμο, το ρείκι που το λέμε εμείς εδώ. Βέβαια, έχουνε και το πεύκο συγχρόνως και εκεί τα βοηθάει και δεν σταματάνε να δουλεύουνε, ξαναξεκινάνε και δουλεύουνε. Και με έχει βοηθήσει κι αυτό, δηλαδή με το αμάξι αυτό πάλι είναι μια βοήθεια μεγάλη, παίρνει αρκετά μελίσσια. Μετά πάλι, άμα περάσει η εποχή, τα ξαναφέρνω πάλι εδώ στους Φούρνους, τον Δεκέμβρη συνήθως. Έτσι πάει, δηλαδή δεν σταματάω ποτέ, είναι τρέξιμο, είναι τρέξιμο. Κάποιοι λένε ότι: «Α! Θα πάρω μελίσσια, θα κάνω λεφτά ή θα αυτώνω». Δεν είναι έτσι, το μελίσσι άμα δεν είσαι απάνω του ολογυρίς του χρόνου δεν κάνεις τίποτα, με τις θεραπείες του, με το να ’χει την τροφή του, τις μεταφορές που πρέπει, εκεί που έχει άνοιξη να τα πας… Είναι, είναι, είναι δουλειά αυτή, δεν είναι απλή.

Μάλιστα, οπότε τα εργαλεία σου είναι αυτά που προανέφερες;

Ναι, ναι.

Τι διαδικασία ακολουθείς για το μέλι;

Εννοείς...

Πώς το βγάζεις, πώς ξεκινάς, πώς καταλαβαίνεις ότι είναι έτοιμο, γιατί–

Εντάξει, τώρα το μέλι, συνήθως εμάς εδώ το θυμάρι ξεκινάει απ' τον Ιούνιο ανοίγει, αρχές Ιουνίου. Μετά της Αγίας Μαρίνας, 17 Ιουλίου, συνήθως ξεκινάνε ο τρύγος, είναι σχεδόν έτοιμα τα μελίσσια. Αυτό, βέβαια, μπορούν να αλλάξουνε κι οι μέρες, δέκα μέρες πίσω, δέκα μέρες μπροστά, βλέπουμε εμείς, πάμε και βλέπουμε, όταν βλέπουμε ότι είναι έτοιμο πάμε και το παίρνουμε. Πάμε και το παίρνουμε, παίρνω εγώ κάποιους βοηθούς, πάμε στα μελίσσια, παίρνω τα έτοιμα τα πλαίσια, που ξέρω εγώ ότι είναι έτοιμα, τα βάζω στα δικά μου, τα αφήνω, τα κασάκια τα αφήνω εκεί, δηλαδή το μελίσσι το αφήνω εκεί, παίρνω μόνο τα κεριά. Πάω, τα βγάζω στην αποθήκη μου, ξεκινάω εκεί το απολεπιστικό αυτό που σας είπα, καθαρίζω, μπαίνει στη φυγόκεντρο μηχανή, στραγγίζει από κάτω, βγαίνει το μέλι. Από κει το παίρνω, το βάζω στα δοχεία ωρίμανσης, τ’ αφήνω εκεί πάλι δέκα μέρες να καθαρίσει, γιατί ό,τι ξένο σώμα έχει το μέλι το βγάζει επάνω, στον αφρό, στην επιφάνεια και μένει ατόφιο από κάτω, καθαρό, ολοκάθαρο. Και από κει και πέρα το συσκευάζω. Δηλαδή φτάνουμε συνήθως εκεί δηλαδή όλα τα χρόνια, απ’ τις 25 Ιουλίου και μετά είμαστε έτοιμοι δηλαδή για να δώσουμε το μέλι στον πελάτη.

Οπότε βγαίνει καλοκαίρι;

Ε, ναι, ναι, εκεί πάει, εκεί πάει. Εντάξει, είναι λιγάκι η περίοδος, μακάρι να το είχαμε πιο νωρίς το, δηλαδή αρχές καλοκαιριού, αλλά το θυμάρι είναι έτσι, που έχουμε και τον κόσμο, για να το προωθήσουμε πιο πολύ στο κόσμο όταν, δηλαδή από αρχές καλοκαιριού.

Οπότε εσένα τα μέλια σου είναι θυμαρίσια μόνο ή έχεις και κάποια άλλα είδη;

Θυμαρίσια και αν πάω στην Ικαρία μπορεί να βγάλω και λίγο πεύκο, όπως και το πεύκο ξέχασα να σ’ το πω πριν, μαζί με το θυμαρίσιο μέλι που έστειλα στην Ιταλία, στην «Biolmiel», έστειλα και το πεύκο που ’χα βγάλει απ' την Ικαρία. Το πεύκο κατέκτησε το ασημένιο μετάλλιο, ξέχασα να το πω αυτό. Και, και το ρεικόμελο, και ρεικόμελο κατά καιρούς βγάζουμε. Βέβαια, το ρεικόμελο είναι ένα δύσκολο, δηλαδή εγώ προτιμάω να βγάλω λίγο και να αφήσω στα μελίσσια μέσα να ’χουνε να το τρώνε, γιατί είναι μια πολύ δυνατή τροφή για τα μελίσσια και για τον άνθρωπο, βέβαια, το ρεικόμελο είναι πολύ καλό μέλι. Αυτά τα τρία δηλαδή συνήθως, αυτά τα τρία. Εντάξει, το θυμαρίσιο είναι το κύριο σ’ εμά[00:20:00]ς, το θυμαρίσιο, αλλά εντάξει, τώρα που το κυνηγάω πιο πολύ, εντάξει, θα βγάλω και λίγο πεύκο.

Τέλεια. Μας είπες για βιολογικό μέλι. Τι διαφορά έχει απ' τα υπόλοιπα το βιολογικό;

Το βιολογικό μέλι, όπως σου εξήγησα πριν, πρώτον και κύριον είναι τα χημικά φάρμακα, δεν βάζεις χημικά φάρμακα για την varroa με τίποτα, μόνο βιολογικά. Το σημείο που τα έχεις, δεν μπορεί να τα έχεις ούτε κοντά σε εστίες μολύνσεως ούτε κοντά σε σκουπιδότοπους. Βέβαια, εδώ στο νησί μας δεν έχουμε καλλιέργειες να ρίχνουνε φυτοφάρμακα και τέτοια, κατάλαβες, δεν έχουμε τέτοια θέματα εδώ στο νησί. Το κερί. Το κερί δηλαδή στα βιολογικά το κερί πρέπει να το αλλάξεις, δηλαδή μες στην πρώτη χρονιά που θα γίνεις βιολογικός πρέπει τα κεριά τα παλιά σου, που έχεις μέσα στα μελίσσια, οι κερήθρες σου, να έχεις μπορέσει να τις έχεις αντικαταστήσει, γιατί αν υπάρχει κάποια μόλυνση το κερί την κρατάει, δεν φεύγει, δεν φεύγει απ’ το κερί. Και ο τρόπος που τα δουλεύεις, δηλαδή εκεί που τα τρυγάς, ο χώρος σου, να είναι όλος υγειονομικός, να είναι καθαρά, να έχει πλακάκια, να έχει... Έχει διαφορά με το, με το απλό. Έχει διαφορά.

Αυτά έκανες κάποια σεμινάρια για να μάθεις...

Αυτά, όπως είπα, από το 2008, που είχα έναν φίλο, πολύ καλό φίλο, τον Γιάννη τον Κόχυλα απ’ την Ικαρία, που ήτανε βιολογικός, συνέχεια τονε ρωτούσα και μου έλεγε κιόλας: «Ρε συ, γιατί δεν μπαίνεις, γιατί δεν μπαίνεις στη βιολογική μελισσοκομία; Αφού εσύ αυτά που κάνεις θα μπεις εύκολα, δεν θα σε, δεν θα έχεις πρόβλημα». Του λέω: «Θα μπω, θα μπω, θα μπω». Του λέω: «Ρε Γιάννη, εντάξει, τι, έτσι κι αλλιώς βιολογικό είναι το μέλι μας εδώ στους Φούρνους, τι έχουμε εμείς εδώ;». Μου λέει: «Δεν είναι μόνο, δεν είναι, εντάξει, είναι βιολογικό, αλλά αν δεν το κάνεις στην πράξη», όπως δηλαδή και το ’κανα και ζορίστηκα λίγο. Την πρώτη χρονιά, την προπέρσινη, που ξεκίνησα το βιολογικό, ζορίστηκα λίγο, γιατί μου ζητούσανε πάρα πολλά πράγματα. Εν τω μεταξύ, εγώ το είχα, το είχα βάλει πείσμα μόλις περάσω την πρώτη μου χρονιά μου να την πάρω την πιστοποίηση του βιολογικού. Και όπως και τα κατάφερα, γιατί, δηλαδή τι να σου πω, ειδικά με το κερί, να στέλνω δείγματα, να μου εξετάζουν το κερί και πάλι, και πάλι, και πάλι... Τώρα, τι μου ’ίπες; Μου ’πες για το...

Μιλούσαμε για το βιολογικό, αυτό, πώς έμαθες;

Ναι. Και βγήκε ένα πρόγραμμα, πριν τρία χρόνια, πριν δυόμισι χρόνια. Εγώ το ’χα βάλει για να μπω, αλλά έκατσε μια φάση που βγήκε ένα πρόγραμμα απ’ την Ευρωπαϊκή Ένωση για βιολογικά προϊόντα και δώσανε κάποιες επιδοτήσεις. Και είπα εγώ του μελετητή μου, λέω, που μου κάνει τα χαρτιά των μελισσιών, του λέω: «Δεν κάνουμε», λέω, «την αίτηση, μήπως με πάρουνε στα βιολογικά;». Μου λέει: «Μανώλη, δύσκολα», μου λέει, «γιατί έχεις και την άλλη δουλειά και μπορεί να μη, να σε βγάλουν απέξω». Του λέω: «Κάν’ το εσύ και, εντάξει, εγώ θέλω να μπω, ρε παιδί μου, αν δεν κάτσει εκεί θα μπω μόνος μου, χωρίς να πάρω επιδότηση». Και ήρθε, ήρθε, ήρθε κι έκατσε και με πήρανε. Και παίρνω και κάποια επιδότηση που κάνω τα βιολογικά. Εντάξει, δεν είναι σοβαρό ποσό, αλλά είναι ένα βοήθημα τουλάχιστον για να ξεκινήσεις το αρχικό στάδιο. Τώρα, αυτό είναι, θα είναι μέχρι το 2025 θα είναι το πρόγραμμα αυτό και μπορεί μετά να ξαναεξακολουθήσει. Βέβαια, εγώ δεν σταματάω τώρα, δηλαδή όχι όταν τελειώσει το πρόγραμμα θα πω: «Στοπ, τώρα, δεν θα γίνω πάλι...»! Τώρα δεν σταματάω καθόλου, δηλαδή τώρα τελείωσε, δηλαδή το ’βαλα, τελείωσε, θα προχωρήσω έτσι.

Οπότε το καλοκαίρι μαζεύεις και τα τριακόσια μελίσσια;

Το καλοκαίρι συνήθως στο θυμάρι, την άν... τώρα την άνοιξη τα πολλαπλασιάζουμε πολύ τα μελίσσια, δηλαδή φτιάχνουμε καινούρια μικρά, κάνουμε βασιλοτροφία για να φτιάξουμε καινούρια σμήνη. Συνήθως, το θυμάρι μπορεί δύο μελίσσια να τα κάνουμε ένα. Να τα κάνουμε ένα για να δυναμώσουμε τον πληθυσμό, τον κόσμο και να μπορεί να μας φέρει πολύ μέλι. Δηλαδή αν έχουμε δύο αδύνατα μελίσσια, δύο μικρά μελίσσια, δεν θα μαζέψουνε, ενώ αν το κάνουμε ένα… Και συνήθως δηλαδή το καλοκαίρι μπορεί από τριακόσια μελίσσια που έχω να τρυγήσω, ας πούμε, τα διακόσια, δηλαδή ό,τι αδύνατο έχει μείνει τα συνενώνω για να πάω στη νομή να είναι δυνατό, να μπορούμε να πάρουμε μέλι, γιατί το θυμάρι είναι πολύ δύσκολο εδώ στο νησί, είναι, δηλαδή αν δεν την προλάβεις... Είναι τα μελτέμια, που λέμε, ο αέρας, αυτά, είμαστε και εδώ στο Ικάριο με τους πολλούς αέρηδες. Μετά φοβάσαι μην τυχόν κάνει κάποιον καύσωνα και το, και το ξεράνει, είναι, είναι πολύ, το θυμάρι είναι πολύ μυστήριο, πολύ λεπτό ζήτημα.

Δύσκολο.

Πρέπει να ’σαι έτοιμος, δηλαδή την ώρα που θα ανοίξει να είσαι έτοιμος, τα μελίσσια πρέπει να ’ναι έτοιμα. Δηλαδή να τα ’χεις προετοιμάσει να ’ναι έτοιμα εκείνη την εποχή. Μόλις ανοίξει να δώσουνε κατευθείας, να κουβαλάνε.

Οπότε πιο δύσκολο είναι η προετοιμασία τους;

Η προετοιμασία, η προετοιμασία. Η προετοιμασία, δηλαδή αυτό το τρέξιμο, δηλαδή που θα ξεκινήσει, που έχει ξεκινήσει ήδη τώρα ή την άνοιξη, μέχρι να τα δυναμώσεις, να τα ετοιμάσεις και να περιμένουμε την τομή, τη νομή του θυμαριού τον Ιούνιο, αρχές Ιουνίου, να ’ναι έτοιμα εκεί.

Τι είναι η βασιλοτροφία;

Η βασιλοτροφία είναι[00:25:00] μια μέθοδο, τώρα, που την, που την κάνει κά... σχεδόν όλοι οι μελισσοκόμοι τώρα την κάνουνε όποτε θέλουν να βγάλουνε καινούριες βασίλισσες την κάνει, το κάνει ο μελισσοκόμος. Δηλαδή παίρνει εκείνος, διαλέγει εκείνος ένα δυνατό μελίσσι να, με το DNA το καλό, το έτσι, το αλλιώς, παίρνει το σκουληκάκι που έχει γεννήσει η βασίλισσα. Τώρα είναι μια διαδικασία περίεργη για να σ’ την περιγράψω. Είναι, δηλαδή πρέπει να το δεις στην πράξη για να το, για να το καταλάβεις.

Τέλεια, κατάλαβα.

Και απ' τη βασιλοτροφία που κάνεις μπορεί να βγάλεις και τον βασιλικό πολτό, δηλαδή κάποιος αν ασχοληθεί, μπορεί να βγάλει και βασιλικό πολτό όταν ξεκινήσει μια βασιλοτροφία.

Εσύ τι βγάζεις εκτός από μέλι;

Από μέλι, μπορεί κατά καιρούς, όταν είναι κάποια καλή χρονιά και έχω χρόνο να βγάλω και βασιλικό πολτό. Γύρη λίγες φορές έχω βγάλει, δηλαδή προτιμώ, εντάξει, δεν είμαστε και τόσο πλούσιος τόπος με πολλή γύρη να πεις ότι θα βγάλω και γύρη να δώσω. Με κάτι κεραλοιφές μπορεί να, έτσι, να φτιάξουμε, έτσι, μερικές φορές, την κερήθρα που δίνω έτσι όπως είναι, χωρίς να την βγάλω, την δίνω σε κασετίνα, την κόβω και την δίνω όπως είναι, αυτά. Αυτά.

Θεωρείς ότι είναι φάρμακο, είναι φάρμακο όλα αυτά, το μέλι–

Το φάρμακο, το μέλι, εντάξει–

Βασιλικός πολτός.

Το μέλι, βασιλικός πολτός, όλα είναι φάρμακο, το μέλι είναι φάρμακο. Και ειδικά και το θυμαρίσιο το δικό μας με τα, με όλα αυτά τα βότανα που έχει μέσα. Γιατί εμάς μπορεί, ας πούμε, να ’ναι ογδόντα τοις εκατό θυμαρίσιο και το άλλο να είναι θρούμπη, να είναι λίγο φασκόμηλο, λίγο αγριολεβάντα, όλα αυτά το κάνουνε πολύ, πολύ δυνατό. Το μέλι είναι φάρμακο, εντάξει, και το κάθε ένα μέλι έχει και τις δικές του...

Ιδιότητες.

Ιδιότητες.

Τέλεια. Οπότε εσένα, τα δικά σου είναι και βιολογικά και είναι εκατό τοις εκατό αυτό...

Ναι, εντάξει, όπως σου είπα, αυτό διαπιστώθηκε τώρα και στην πρώτη μου συμμετοχή δηλαδή σαν βιολογικός, στην πρώτη διοργάνωση που πήγα, που πήραμε και το χρυσό και την πρώτη θέση στην κατηγορία αυτήν, στα βιολογικά.

Εσύ όταν πας στα μελίσσια σου φοράς στολή, σου επιτίθονται οι μέλισσες, πας χωρίς;

Φοράω, φοράω. Πάντα φοράω, πάντα φοράω στολή, εντάξει, στα, τα χέρια μερικές φορές δεν βάζω, όχι μερικές φορές, πάντα δεν βάζω τώρα τελευταία, γιατί δεν μπορώ να δουλέψω. Δεν μπορώ να δουλέψω. Και ευτυχώς... Ξέχασα να σας πω ότι–

Ναι, αμέ–

Παρά τρίχα να ’μουν αλλεργικός στη μέλισσα, ευτυχώς. Είμαι αλλεργικός στη σφήγκα μόνο, την κόκκινη, την μεγάλη. Εντάξει, αυτό με φόβισε λίγο, γιατί μου ’χε πει ένας γιατρός ότι: «Πρόσεχε, γιατί μπορεί να γίνεις και αλλεργικός στη μέλισσα». Δηλαδή μπορεί μετά από πολλά τσιμπήματα να, ο οργανισμός σου να, να μην έχεις πια αντισώματα στο δηλητήριο της μέλισσας και να ξεκινήσεις να γίνεις αλλεργικός και στη μέλισσα. Και από τότε λίγο το, προσπαθώ να τα αποφεύγω τα πολλά τσιμπήματα. Δηλαδή, εντάξει, με τσιμπάνε, με τσιμπάνε, αλλά εντάξει. Αλλά στη σφήγκα θέλω, θέλει μεγάλη προσοχή. Θέλει μεγάλη προσοχή, δηλαδή όπου και να πάω κρατάω μαζί μου χαπάκια, ενέσεις, ναι, γιατί είμαι, είμαι πολύ αλλεργικός. Δηλαδή και τις προάλλες που έκανα κάποιες εξετάσεις με έβγαλε στη σφήγκα και στη φαηδόνα, που λέμε, την άλλη τη σφήγκα, την αληδόνα, που λέμε εδώ στους Φούρνους.

Μάλιστα. Στα τσιμπήματα έχεις συνηθίσει ή ακόμα σε πονάνε;

Ναι, όχι, έχω συνηθίσει, έχω συνηθίσει. Έχω συνηθίσει, δηλαδή τώρα είναι σαν να με τσιμπάει... Βέβαια, όταν αργήσεις λίγο να πας στα μελίσσια και έχεις αργήσει να σε τσιμπήσει, εκεί λίγο σου κακοφαίνεται, δηλαδή το καταλαβαίνεις, αλλά τώρα από δω και πέρα που θα πας θα σε τσιμπήσει, δυο-τρεις θα σε τσιμπήσουν, ας πούμε. Και να προσέχεις, δυο-τρεις θα σε τσιμπήσουνε. Δεν, δεν πονάς. Δεν πονάς.

Η παραγωγή σου είναι μεγάλη;

Η παραγωγή δεν είναι στάνταρ. Η παραγωγή είναι, δηλαδή εντάξει, όλα τα χρόνια αυτά που ασχολούμαι και τα τελευταία πέφτω σ’ ένα ίδιο όριο, δηλαδή εκεί, σταθερά. Εντάξει, τώρα που σιγά-σιγά ανεβαίνει η ζήτηση του μελιού πιο πολύ με μαθαίνουν, μ’ έχουν μάθει πολύς κόσμος, ο ένας με τον άλλονε, προσπαθώ λίγο να αυξήσω τα μελίσσια, για να ανεβάσω και λίγο σιγά-σιγά την παραγωγή μου. Εντάξει, είναι, δεν είναι στάνταρ, δεν είναι στάνταρ. Όπως σου ’πα, το θυμάρι εδώ μπορεί να περιμένουμε δηλαδή έναν μήνα για να δουλέψουν τα μελίσσια και να μας κάνει έναν καύσωνα και να πάνε όλα στράφι, δηλαδή εκεί που θα υπολογίσεις ότι θα βγάλεις έναν τόνο μέλι, να βγάλεις τριακόσια κιλά. Είναι λίγο, δεν μπορεί να τα προβλέψεις αυτά.

Ανταμείβεσαι, όμως, η δουλειά σου ανταμείβεται;

Εντάξει, είναι πολλά τα έξοδα, είναι πολλά τα έξοδα. Γι’ αυτό σου είπα ότι εδώ στους Φούρνους δεν μπορεί να ασχοληθείς μονάχα με τη μελισσοκομία, δηλαδή αν δεν κάνεις και κάτι άλλο, όπως το βλέπουμε τώρα κι εδώ και με τους άλλους συναδέλφους, όλοι ασχολούνται και με κάτι άλλο κι έχουνε και τα μελίσσια τους. Δεν μπορείς να ασχοληθείς μόνο μ’ αυτό. Εντάξει, να μην έχεις οικογένεια[00:30:00] και να μην έχεις πολλές υποχρεώσεις, λες ότι μπορεί, και όπως το κάνω εγώ, να πηγαίνεις Ικαρία, να πηγαίνεις από δω, να πηγαίνεις από κει, να βγάζεις κι άλλα μέλια, έτσι μπορεί κάπως να το καλύψεις. Αλλά και πάλι να μην έχεις πολλές υποχρεώσεις, να μην έχεις δάνεια, να μην έχεις άλλα από πίσω σου.

Το εργαστήριό σου είναι κοντά στα μέλια σου, στα μελίσσια σου ή τα φέρνεις εδώ κάτω, στο, στην πρωτεύουσα;

Το εργαστήριο είναι, είναι στον κεντρικό δρόμο, δηλαδή πάνω στο Γλυκομάτι, που λέμε, στην περιοχή εκεί που, του παππού μου του Κυριάκου, εκεί το ’χω κάνει το εργαστήριο. Εκεί κοντά δεν έχω μελίσσια, γιατί, θα είχα μελίσσια, αλλά, όπως είπαμε, δεν βολεύει ο δρόμος, έχει πολύ κουβάλημα. Αλλά είναι μέσα στον δρόμο το εργαστήριο, δηλαδή πάω με το αμάξι μου, φορτώνω στην κλούβα μέσα, τα πάω και τα, είναι όλα βολικά, δηλαδή είναι πολύ, πολύ εξυπηρετικιά εκεί που την έχω την αποθήκη μου.

Έχεις, τα έχεις μαζεμένα σε κάποιον τόπο τα μελίσσια σου ή...

Όχι, όχι, τα ’χουμε, αυτό είναι που μας τρώει, τα ’χω σε περιοχές-περιοχές. Δηλαδή τώρα, αυτήν τη στιγμή, την άνοιξη έχω πάει στην Χρυσομηλιά, έχω πάει στο Καμάρι, έχω πάει στην Θύμαινα, στην Θύμαινα, βέβαια, τα αφήνω εκεί μέχρι το θυμάρι, δεν τα ξαναμεταφέρω, όπως και στο Καμάρι, εκεί θα μείνουνε μέχρι το θυμάρι. Και έχω φέρει και εδώ στο, στο νησί μας, εδώ στην Αγία Μαρίνα από κάτω, στις Δαφλονιές.

Αυτά τα μέρη που λέμε τώρα είναι χωριουδάκια, έτσι, να πούμε–

Ναι, ναι, είναι το χωριό η Χρυσομηλιά, το Καμάρι πάλι οικισμός κι εκεί, και η Θύμαινα. Και η Θύμαινα. Και έχω και στο Πετροκοπιό κάτι λίγες εκεί.

Τέλεια, οπότε τα αλλάζεις;

Ναι, τα αλλάζω συνεχώς, τα αλλάζω συνεχώς. Δηλαδή τώρα απ' την Χρυσομηλιά, που δεν έχει παρά πολύ θυμάρι εκεί, όταν περάσει η άνοιξη θα τα πάρω και θα τα πάω στον Αϊ-Γιάννη, που ανοίγει το πρώιμο το θυμάρι, εδώ που λέμε στο νησί. Ξεκινάει δηλαδή απ’ τις 20 Μαΐου και ανοίγει το θυμάρι, θα τα πάω εκεί. Μεταφορές συνέχεια, δηλαδή και μερικές φορές με κοροϊδεύουνε και οι άλλοι: «Γιατί τα μεταφέρεις συνέχεια τα μελίσσια;». Λέω: «Άμα δεν τα μεταφέρεις και τα αφήνεις συνέχεια σ’ ένα μέρος δεν πρόκειται να...».

Μάλιστα. Είναι ιδιαίτερα ζώο η μέλισσα για σένα; Έτσι, τώρα που την έχεις δει και καλύτερα;

Εντάξει, η μέλισσα είναι μια κοινωνία που ο άνθρωπος δεν την φτάνει ούτε στο... Είναι μια οργανωμένη κοινωνία, η κάθε μια ξέρει τη δουλειά της, απ’ τον καιρό δηλαδή που θα βγει από, που θα βγει από μωρό θα αναλάβει τη δουλειά της, όπως μεγαλώνει θα αναλάβει άλλη δουλειά πάλι και πάει αλυσίδα όλο αυτό. Και βέβαια δεν ζει και παρά πολύ η μέλισσα, ειδικά τώρα την άνοιξη που δουλεύει πάρα πολύ, ξεκινάει και δουλεύει πάρα πολύ, δηλαδή μπορεί να ζήσει μέχρι έναν μήνα, σαράντα μέρες το πολύ, δεν μπορεί να ζήσει παραπάνω. Αλλά γεννάει τόσα πολλά αυγά η βασίλισσα τώρα την άνοιξη και αντικατ… δεν φαίνεται αυτός ο, αυτός ο, η χασούρα, ας πούμε, δεν φαίνεται στο σμήνος. Είναι μια κοινωνία τι να σου πω, δηλαδή βλέπεις πράγματα και λες τι γίνεται τώρα; Τι, πώς… Πώς το κάνει αυτό; Είναι, είναι πανέξυπνο, είναι πανέξυπνο, είναι δουλευταράδικα, δηλαδή δεν...

Εργάτες.

Είναι, είναι...

Τι γίνεται στη γιορτή του μελιού που μου είπες πριν, είναι σαν πανηγύρι;

Σαν πανηγύρι, ναι, σαν πανηγύρι. Οι παραγωγοί μαζευόμαστε, στήνουμε πάγκους με τα προϊόντα μας και δεν έρχονται μόνο μελισσοκόμοι, έρχονται και άλλα προϊόντα από κτηνοτρόφους, τυριά και άλλοι παραγωγοί που φτιάχνουν κάποια άλλα πράγματα. Έρχονται χορευτικά, κατά καιρούς ερχόντανε και απ’ την Ικαρία, κι απ’ την Σάμο, τώρα φέτος δεν ξέρω, μπορεί να φέρουν και από κάπου αλλού. Φτιάχνουνε λουκουμάδες, μελένιες, τα χορευτικά εκεί χορεύουν όλα τα δικά μας και μετά γίνεται, έχει και φαγητό. Τις πρώτες χρονιές είχε ξεκινήσει λίγο πιο ελαφριά, δηλαδή πιο πολύ σαν εκδήλωση, τώρα πάμε και σαν πανηγύρι. Γιατί, εντάξει, ο κόσμος το θέλει κι αυτό, το πανηγύρι έχει γίνει πια, όλοι αυτό θέλουνε, όλοι αυτό ψάχνουνε.

Και γίνεται, δείχνετε και τη διαδικασία που...

Ναι, ναι, κάνουμε και αναπαραγωγή στο κέντρο της πλατείας εκεί, κάνουμε την αναπαραγωγή όπως γινότανε παλιά. Με το μαχαίρι, που σου ’πα πριν, που κόβουμε το, την κερήθρα, την τσίπα και μετά μόλις τελειώσουμε και το δίνουμε, και αυτό το μέλι που βγάζουμε το δίνουμε στον κόσμο, στον κόσμο, έρχεται και το παίρνουν από κει. Όχι, είναι μία ωραία, μία ωραία εμπειρία και για όλους δηλαδή τους παραγωγούς, είναι πολύ καλό, πολύ καλό.

Πώς νιώθεις εσύ σαν παραγωγός;

Εκεί, στη γιορτή του μελιού, ή–

Όχι, γενικά.

Εντάξει, εγώ νιώθω ότι, πρώτα απ' όλα ότι αυτό που κάνω με ευχαριστεί, ότι έχω ένα καλό προϊόν. Κι όταν ακούς τον άλλον ότι, που παίρνει το προϊόν σου και σου λέει ότι είναι το καλύτερο και σε ευχαριστεί και «τι είναι αυτό;», «τι φάρμακο;» νιώθεις πολύ, πολύ ωραία σαν παραγωγός, δηλαδή άμα ακούς τέτοια σχόλια και τέτοια είναι, σε ανεβάζουνε[00:35:00].

Η μεγαλύτερη δυσκολία που έχεις αντιμετωπίσει όλα αυτά τα χρόνια; Πέραν απ' αυτές που προείπαμε.

Στη μελισσοκομία; Στη μελισσοκομία, εντάξει, λίγα χρόνια μάς είχανε έρθει, έτσι, πολύ δύσκολα. Δηλαδή, όπως σου είπα, περιμέναμε το θυμάρι και 15 Ιουνίου έπιασε μια βροχή και εκεί που είχε ανθίσει όλο το θυμάρι μάς το χάλασε! Μετά από μια εβδομάδα πιάνει και ο καύσωνας και τελειώσαμε. Και δεν είχαμε βγάλει καθόλου μέλι εκείνη τη χρονιά, δηλαδή ίσα-ίσα για να καλύψουμε ούτε τα έξοδα. Έχουμε, έχουμε, έχουνε περάσει πολλές δύσκολες χρονιές. Δύσκολες. Βέβαια, εντάξει, και με την κλιματική αλλαγή τώρα που, τα τελευταία χρόνια, όπως έχουμε γίνει, δηλαδή έχουνε και τρελαθεί και λίγο οι μέλισσες. Δηλαδή μία ζέστη, μία κρύο, μια βροχή, μια χιόνι, μετά επιτόπου την άλλη μέρα μπορεί να σου κάνει τριάντα βαθμούς, δηλαδή κάπου έχουμε ξεφύγει δηλαδή η κατάσταση όπως ήτανε παλιά. Εντάξει, και οι βροχές έχουνε λιγοστέψει, δηλαδή δεν έβρεχε, τώρα μπορεί να βρέχει, ας πούμε, το καλοκαίρι και να μην βρέχει τον χειμώνα, έχει πάει αντίθετο.

Κατάλαβα. Η καλύτερη η εικόνα που έχεις ώς τώρα απ' τα μελίσσια σου ποια είναι, που σου έρχεται στο μυαλό, η πρώτη;

Η πρώτη εικόνα; Η πρώτη εικόνα, τώρα, είναι όταν τρυγούσαμε όλοι μαζί, δηλαδή οι παλιές εικόνες, όταν ήμασταν όλοι μαζί, ήταν ο πάππος, η γιαγιά, που τα κουβαλούσα εγώ τα μέλια και τα πήγαινα στο εργαστήριο εκεί, εκεί ήταν οι καλύτερες εικόνες που μου ’χουνε μείνει. Τώρα, δικές μου, εντάξει, δικές μου υπάρχουν πολλές στιγμές που, αλλά, εντάξει, οι παλιές ήτανε, οι παλιές στιγμές ήτανε που ήτανε πιο καλύτερες.

Τέλεια.

Και ειδικά τώρα με τη γιαγιά καμία φορά που θέλω να την παίρνω μαζί, τη γιαγιά μου την Μαρίκα, που όταν με βλέπει και… Και με βλέπει και προοδεύω κι αυτό και «μπράβο», και έτσι, κι αλλιώς, και... Όταν έρθει και δει και το μέλι, ξέρεις, σου δίνει κουράγιο, σε ευχαριστεί. Της θυμίζει, ξέρεις, πράγματα πολλά, ξέρεις, κι οι γυναίκες οι παλιές, οι γιαγιάδες μας ήτανε γυναίκες που έχουνε δουλέψει πολύ στη ζωή τους. Δηλαδή εκείνες δηλαδή πηγαίνανε με τα πόδια. Δηλαδή φεύγανε από δω και πηγαίνανε στο χωριό, στον οικισμό στον Αϊ-Γιάννη, πηγαίναν με τα πόδια, 8, 9, 10 χιλιόμετρα. Πήγαιναν με τα πόδια για να πάνε να δουν τα μελίσσια ή να κάνουν όλες τις δουλειές. Τώρα εμείς τα ’χουμε όλα εύκολα, δηλαδή μπαίνουμε στ’ αμάξι, πήγαμε!

Στα παιδιά σου αρέσουν, θέλουνε, βλέπεις;

Εντάξει, όπως όλα τα παιδιά, τις φοβούνται λίγο τις μέλισσες, τις φοβούνται. Ο Γιώργος εντάξει, αλλά μου φαίνεται ότι η κόρη μου την βλέπω λίγο πιο θετικιά. Έλεγα για τον Γιώργο, αλλά την κόρη μου την βλέπω πιο πολύ θετικιά δηλαδή σε, τώρα θα δείξει στην πορεία. Θέλω, όμως, να ασχοληθούνε. Βέβαια, να μάθουνε και κάτι, αλλά τουλάχιστον ο γιος μου ο Γιώργος θέλω να ασχοληθεί γιατί θέλω, να ’μαστε καλά και να ’χουμε υγεία, εκεί που θα έχω φτάσει, όταν φτάσω σε μια ηλικία και έχω φτιάξει κάτι καλό, να το αφήσω κάπου, να μην, να ακολουθήσει κάποιος. Όπως εγώ ακολούθησα τη γιαγιά και τον παππού, να βρει κάποιος άλλος να... Αλλά, εντάξει, τώρα είναι δύσκολα ένα παιδί εγώ πιστεύω να το κρατήσεις στους Φούρνους αν δεν έχει και κάτι άλλο να το τραβήξει. Εντάξει, εγώ θα το κυνηγήσω, θα το προσπαθήσω, να μάθει κάτι και να, συγχρόνως να κάνει κι αυτό. Γιατί καλό είναι να, τα παιδιά να μένουν στον τόπο μας, να μην...

Μακάρι, μακάρι.

Να μη φεύγουν.

Θα ήθελες να συμπληρώσεις κάτι άλλο;

Εντάξει, εντάξει, τώρα δεν μου ’ρχεται και κάτι άλλο στο μυαλό!

Ωραία, σ' ευχαριστώ πάρα πολύ για την αφήγηση.

Κι εγώ ευχαριστώ πολύ.