[00:00:00]Καλησπέρα. Θα μου πείτε το όνομά σας;

Καλησπέρα. Μιχαλόπουλος Κοσμάς. 

Είναι Πέμπτη 7 Σεπτεμβρίου 2023, είμαι με τον Μιχαλόπουλο Κοσμά στην Καστοριά, ονομάζομαι Ζυμπίδου Παρέση, είμαι ερευνήτρια στο Istorima και ξεκινάμε τη συνέντευξη. Κύριε Κοσμά, πείτε μου μερικά λόγια για σας, πού γεννηθήκατε, πότε, για τα παιδικά σας χρόνια...

Οκέι. Γεννήθηκα στην Καστοριά το 1966, 6 Μαρτίου. Ναι, να πω ότι είχα πολύ ωραία παιδικά χρόνια. Γεννήθηκα σε μια οικογένεια εκείνης της εποχής, κλασική, με πολλή δουλειά από τους γονείς. Καλές παρέες, ναι, στο σχολείο είχα εξαιρετικά χρόνια. Αυτά. Τα παιδικά μου χρόνια δηλαδή ήταν υπέροχα. Παιχνίδι πολύ, διάβασμα, οκέι, αρκετά. Ναι, ήμουν καλός μαθητής. Αυτά.

Οι γονείς σας τι δουλειά κάνανε;

Γουναράδες. Η μαμά, σπίτι, νοικοκυρά, ο μπαμπάς γουναράς. Δηλαδή μεγάλωσα στις τρίχες.

Πηγαίνατε να βοηθήσετε τον μπαμπά;

Να βοηθήσω, όχι, δεν θα το 'λεγα, γιατί τότε υπήρχε η άποψη, ας πούμε, τα παιδιά, έτσι, λίγο να μη βοηθούνε και... τέλος πάντων, στη δική μας οικογένεια. Ωραία, ήταν λίγο μπας κλας, αλλά, ναι, παίζαμε μες στις τρίχες.

Τι παιχνίδια θυμάστε;

Εντάξει, τα κλασικά, κυνηγητό, τέτοια, ξέρω 'γώ, κόβαμε, εντάξει, προσπαθούσαμε στη μηχανή, αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. Τα παιχνίδια έξω, ναι, έξω πολύ, γειτονιά εδώ πέρα, γιατί χτιζότανε εδώ η περιοχή που ζούμε, οπότε το γιαπί ήτανε τρομερό παιχνίδι.

Εσείς προλάβατε τα χρόνια της γούνας που ήταν σε ανάπτυξη, έτσι;

Ναι, εντάξει, τότε ήταν σε τρομερή ανάπτυξη. Τότε ήταν σε ανάπτυξη τρομερή και η Καστοριά, δηλαδή έσφυζε από ζωή. Επειδή εδώ ζούσαμε στο κέντρο, η περιοχή εδώ που ήταν γύρω γύρω γύρω οι τράπεζες, το μεσημέρι που σχολούσανε οι γουναράδες για φαγητό, 12.00 η ώρα, ήτανε τρομερή κατάσταση. Δηλαδή σαν να έβρισκες στο πανηγύρι του Άργους. Δεν μπορούσες να περάσεις απ' τον κόσμο. Όπου γινόταν και δουλειές... Ναι, στο όρθιο, ήτανε εξαιρετική η εποχή. Έζησα και κρίσεις βέβαια της γουνοποιίας, ναι. Αλλά ήταν μικρές οι κρίσεις. Όλο και... ναι, τις ξεπερνούσε ο κλάδος σχετικά εύκολα, πάντα εξωγενείς. Ποτέ η Καστοριά δεν είχε ρόλο πρωταγωνιστικό. Ναι, νομίζω ότι δεν είχαμε το επίπεδο να το διαχειριστούμε. Το επίπεδο το νοητικό. Ναι, δεν το είχαμε. Εντάξει, δύσκολο βέβαια, γιατί αυτό που έχω να πω είναι ότι –τώρα πάμε στην γουνοποιία αλλά δεν πειράζει– ότι την παγκοσμιοποίηση η Καστοριά και ο κλάδος την έχει βιώσει από τη δεκαετία του '60. Το οποίο ήτανε κάτι το πρωτοφανές. Επίσης πρωτοφανές κατ' εμέ είναι το γεγονός ότι σε μια περιοχή, ξέρω 'γώ, εκατό χιλιάδων ανθρώπων, αν πούμε την ευρύτερη Βόιο και Καστοριά, υπήρχανε επιχειρήσεις που πρωταγωνιστούσαν σε παγκόσμιο επίπεδο. Φαινόμενο μοναδικό. Σε παγκόσμιο επίπεδο. Δηλαδή ένας κλάδος να έχει επιχειρήσεις σε μια τόσο μικρή περιοχή χωρίς υποδομές, χωρίς τίποτα. Αυτό ήταν η ευτυχία και αυτό ήταν, νομίζω, και ο λόγος που... όχι καταστράφηκε, τέλος πάντων που τελείωσε ή γουνοποιία. Ναι, οπότε...

Μπορείτε να μου περιγράψετε λίγο παραπάνω την εποχή της ακμής, αλλά και αυτό που είπατε για την εξωγενή κρίση;

Εξωγενή κρίση, με την έννοια ότι γινόταν κάτι στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, επηρέαζε την Καστοριά, μ' αυτήν την έννοια. Δηλαδή, σε τοπικό επίπεδο δεν είχαμε κάτι, λιμούς, σεισμούς καταποντισμούς, ας πούμε, οκέι; Οπότε δεν... αυτό θέλω να πω, το οποίο ήταν και το προφανές, με την έννοια ότι από τη στιγμή που ήμασταν καθαρά εξαγωγικός κλάδος και πουλούσαμε σε όλο τον πλανήτη, όλο το βόρειο ημισφαίριο δηλαδή, αυτή ήταν η ευτυχία της γουνοποιίας και της δουλειάς, γι' αυτό λέω εγώ ότι ήταν η καλύτερη δουλειά στον κόσμο, ότι μια τόσο μικρή περιοχή εν δυνάμει είχε πελάτες όλο το βόρειο ημισφαίριο. Το τρομακτικό, δεν υπάρχει δηλαδή τέτοιο πράγμα. Και ανταγωνισμό πολύ μικρό, δεν υπήρχε και η Κίνα. Παραγωγικά κέντρα, τι ήτανε; Πριν ήταν η Φρανκφούρτη. Πέθανε η Φρανκφούρτη, δηλαδή ουσιαστικά, κατ' εμέ, τη σκοτώσαμε εμείς, πάλι σε εισαγωγικά, με την έννοια, οι εργάτες στη Φρανκφούρτη ήτανε Έλληνες Καστοριανοί οι περισσότεροι, Σιατιστινοί. Αυτοί μεγάλωσαν, έμαθαν τη δουλειά, φέραν τη δουλειά στην Καστοριά, άρα πέθανε η Φρανκφούρτη. Το ίδιο έγινε, ξέρω 'γώ, με τη Νέα Υόρκη και... Που η Φρανκφούρτη, όλη η γουνοποιία του κόσμου περνούσε από τη Φρανκφούρτη. Μετά έγινε παραγωγικό κέντρο η Καστοριά και η [00:05:00]Σιάτιστα. Μεγαλούργησε για τριάντα σαράντα χρόνια. Οκέι. Και όλα τα πράγματα στη ζωή μεγαλώνουνε, γεννιούνται, πεθαίνουνε. Είναι φυσιολογικό. Τώρα τα πράγματα, νομίζω, είναι μη αναστρέψιμα στη γουνοποιία. Για άλλους λόγους τώρα, μη αναστρέψιμα, γιατί δεν το θέλει ο ο καταναλωτής πλέον. Βιώσαμε τέτοιες περιόδους, όπου δεν το ήθελε ο  καταναλωτής, υπήρχε απαξίωση δηλαδή του προϊόντος, αλλά ξεπεράστηκαν. Νομίζω ότι ήταν τα καμπανάκια. Τώρα...

Αφού πιάσαμε το θέμα της γούνας, εσείς πότε ασχοληθήκατε;

Εγώ τελειώνοντας τον αθλητισμό το '92, υπήρχε μια υποδομή εδώ πέρα. Δεν ήθελα να συνεχίσω στον χώρο του αθλητισμού, δηλαδή, ξέρω 'γώ, να μείνω στην Αθήνα ή στη Θεσσαλονίκη –ζούσα στην Αθήνα–, και οπότε εξαιτίας του ότι τότε είχε αρχίσει να ανοίγει και η Ρωσία, οπότε ήταν ένα μια uptrend κατάσταση. Και συγκυριακά θα έλεγα, όχι μετά από ώριμη σκέψη και δεν ξέρω τι, ήρθα εδώ πέρα και, εντάξει, περάσαμε εξαιρετικά χρόνια.

Πώς ήταν τα χρόνια ενασχόλησης με τη γούνα; Τι κάνατε στη γούνα εσείς;

Εμείς σε πρώτο επίπεδο ασχοληθήκαμε με τις χορδάδες, φέρναμε δηλαδή πρώτη ύλη από την Ιαπωνία κυρίως. Εντάξει, παλαιότερα οι δικοί μου, οκέι, κάνανε πλέτερ, αστρακάν, κλασικό, με–

Πώς το είπατε;

Πλέτερς; Αστρακάν; 

Όχι...

Χορδάδες, χορδάδες. Χορδάδες. Χορδάδες είναι αποκόμματα γουναρικών τα οποία τα χρησιμοποιούν μετά οι Καστοριανοί για να κάνουνε πλέτερς. Να κάνουνε δηλαδή από αποκόμματα γουναρικών, από κομμάτια. Κομματιαστά, αυτό που λένε. Λοιπόν, και μετά μπήκαμε στο έτοιμο, κάναμε εξαγωγές στη Ρωσία, κλασικά παλτά, και μετά από κάποιο χρονικό διάστημα ασχοληθήκαμε κασμίρ, γιατί είχαμε σχέσεις με την Ιαπωνία. Και αυτήν τη στιγμή κάνουμε κασμίρια, με trimming γουναρικά–

Και συνεχίζετε;

Συνεχίζουμε με... όμως με πολύ... έτσι, ρυθμούς, πολύ low ρυθμούς. Και βέβαια ήρθε και ο κορονοϊός, το οποίο μας... εντάξει, μας... σχεδόν μας τερμάτισε, γιατί το κομμάτι της χονδρικής έχει σχεδόν τελειώσει. Οι εκθέσεις εδώ και τρία χρόνια δεν υφίστανται. Το κανάλι διανομής έχει... διαρρηγνύεται παγκοσμίως στη γουνοποιία, δηλαδή δεν υπάρχει περίπτωση κάποια βιτρίνα ή κάποιος ο οποίος φεύγει για ηλικιακούς λόγους, ας πούμε, να συνεχίσει η επιχείρηση. Είναι... κατά 95% κλείνει, οπότε χάνεις τους πελάτες σου. Καινούργιο αίμα σε αυτό το κομμάτι δεν μπαίνει, δηλαδή δεν ξέρω πουθενά στον πλανήτη να ανοίγει κάποιος βιτρίνα, για να βάλει γουναρικά ή έτσι, το fast fashion που έχει δημιουργηθεί... Τέλος πάντων, είναι μεγάλο το θέμα. Δεν πιστεύω ότι πλέον κανείς απ' την Καστοριά μπορεί να κάνει ή να κάνει κάτι. Ή και να κάνει, θα είναι ένα στα εκατό. Οκέι, ένα στα εκατό μπορεί να κάνει.

Εσείς ξεκινήσατε κάτι καινούργιο ή πάνω σ' αυτό που είχε ο πατέρας σας;

Εντάξει, πατήσαμε στα του μπαμπά, αλλά νομίζω ότι το διαφοροποιήσαμε. Το διαφοροποιήσαμε. Και το τελευταίο κομμάτι είναι αρκετά διαφοροποιημένο, δηλαδή αυτό, το ότι κάνουμε... Τώρα κάνουμε fashion εμείς, δεν... Δηλαδή είναι πολύ δύσκολο κανείς να το κάνει εδώ πέρα πλέον αυτό, βάζοντας με ένα trimming με γούνα έναν γιακά, ένα… ξέρεις, μανσέτες, τέτοια πραγματάκια δηλαδή. Εντάξει, κάνουμε και κάποια έτοιμα ολόκληρα, αλλά πολύ λίγα. Δεν το θέλει ο κόσμος, δηλαδή δεν το θέλει ο κόσμος.

Πιστεύετε ότι έχει αλλάξει; Εννοώ ότι παλιότερα ήταν χρηστικό για τις χώρες του Βορρά, λόγω κρύου. Σήμερα πρέπει να το κάνουμε πιο θελκτικό;

Όχι, όχι, όχι, δεν το πιστεύω αυτό. Παλαιότερα ήτανε... Υπάρχει μια κατηγορία προϊόντων, που εκεί εγώ προσωπικά βάζω τη γούνα, όπου δεν είναι τόσο αναγκαία για την ύπαρξή μας, ωραία; Αλλά είναι δείγμα ευμάρειας, πλούτου, κοινωνικής θέσης, ωραία; Δηλαδή, μία Ferrari, ας πούμε, οκέι; Τι να πω; Ένα... Μία τσάντα Hermès, ένα μαντίλι, οκέι; Δεν... Αλλά έχει μέσα creativity, έχει quality, αυτά τα... Λοιπόν, σε αυτήν την κατηγορία, όχι τόσο πολύ, οκέι, άλλα γενικά σε αυτήν την κατηγορία ήταν το προϊόν. Και όταν ήταν εκεί το προϊόν, μεγαλούργησε. Εντάξει; Τώρα με αυτές τις... Σιγά σιγά όμως, η ιδεολογία των ανθρώπων, [00:10:00]οι ανάγκες τους εξελίσσονται, το οποίο είναι καθόλα φυσιολογικό και θεμιτό. Εντάξει, τα πράγματα πηγαίνουνε εκθετικά μπροστά στον πλανήτη, σε όλα τα επίπεδα. Οκέι; Κάτω από αυτό το σκεπτικό, αυτό το προϊόν σιγά σιγά δεν είναι ενδιαφέρον για τον καταναλωτή, για ηθικούς λόγους, για περιβαλλοντολογικούς λόγους, για, για, για... Δηλαδή, στη διαμάχη αυτή χάσαμε. Εντάξει; Και χάσαμε, όχι επειδή... Το επιχείρημα, όταν τώρα δύο άνθρωποι, οκέι, αντιδικούν και ο ένας είναι 100% στο συναίσθημα και ο άλλος προσπαθεί με τη λογική, θα χάσει αυτός που έχει τη λογική. Δεν υπάρχει περίπτωση. Δηλαδή έχουμε πάει σε ορισμένα... ναι, έχουμε περάσει στην άλλη όχθη. Εγώ πιστεύω, θα βρούμε τις ισορροπίες μας, αλλά δυστυχώς εμείς ζούμε... ο βιολογικός μας χρόνος με τον ιστορικό χρόνο είναι πολύ διαφορετικός. Οκέι; Δυστυχώς. Τώρα αν... Ναι, δυστυχώς, καλό είναι να ζούσαμε κάνα τρεις χιλιάδες χρόνια, θα ήταν υπέροχα. Αλλά τώρα, σ' αυτό το είκοσι τριάντα χρόνια τα οποία έρχονται, και μέχρι να βρούμε τις ισορροπίες μας... Ισορροπίες, εννοώ, τις υπερβολές περί ζωοφιλίας και τα λοιπά, πλανήτης, ότι θα καταστραφεί... τέλος πάντων, εγώ δεν είμαι αυτής της άποψης. Βεβαίως πρέπει να προσέχουμε, βεβαίως, αλλά δεν γίνονται αυτά απ' τη μια μέρα στην άλλη. Όμως η επικρατούσα ατζέντα είναι αυτή, ότι αύριο, ξέρω 'γώ, θα καταστραφούμε, οκέι. Κάτω απ' αυτό το σκεπτικό, όταν ο άλλος σου λέει... δεν μπορείς να το.... Δεν υπάρχει αντεπιχείρημα. Δηλαδή αν εσύ τώρα είσαι εδώ και κλαις ότι το ζωάκι... Τι να σου πω εγώ τώρα; Δεν μπορώ να σου πω τίποτα. Να σου βάλω τη λογική, δεν υπάρχει περίπτωση να κερδίσουμε. Αυτό είναι το ένα. Μετά, χρηστικότητα; Όχι, δεν το πιστεύω. Έχουν βγει και τεχνικά, δηλαδή... Βεβαίως είναι το καλύτερο πράγμα. Δεν υπάρχει περίπτωση, άμα πας τώρα, που έχω ζήσει, κάτι Σιβηρίες κάτι Φινλανδίες με -40, θες υποχρεωτικά το γουναρικό. Αλλά ακόμα και εκεί, ωραία, έχει περάσει αυτή η ατζέντα και ακόμα και εκεί δεν το θέλουν οι άνθρωποι. Οπότε έχω τη... μακάρι να κάνω λάθος, μακάρι να κάνω λάθος, ότι σαν επάγγελμα είμαστε απ' τα επαγγέλματα τα οποία θα πεθάνουνε. Ναι, δηλαδή, πώς πέθανε ο παγοπώλης; Ξέρω 'γώ, ποιος άλλος; Ο αγωγιάτης, που βγήκε το αυτοκίνητο, και τα λοιπά και τα λοιπά. Είμαστε σε αυτήν την κατηγορία, το οποίο το θεωρώ φυσιολογικό. Έτσι είναι τα πράγματα στη ζωή. Πρέπει δηλαδή να το αντιμετωπίσουμε. Και δεν μέμφομαι και καθόλου και τους επιχειρηματίες, δηλαδή, αυτό που λένε ότι δεν κάνουμε κάτι... Όχι, όχι, δεν είμαι αυτής της κατηγορίας. Νομίζω, δεν μπορούσαμε να κάνουμε κάτι. Εντάξει, θα μπορούσαμε να κάνουμε κάποια λίγα πραγματάκια, να είμαστε λίγο καλύτερα, να κάναμε παράλληλες επενδύσεις. Πιθανά σε άλλους τομείς που ήτανε πιο, έτσι, παρεμφερείς με τη γουνοποιία, κάτι. Οκέι, θα μπορούσαμε να κάνουμε πράγματα. Αλλά δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Έχω «συναδέλφους», σε εισαγωγικά, Ιάπωνες, που, ξέρω 'γώ… τεράστιες επιχειρήσεις, δισεκατομμύρια γιεν, ας πούμε, τζίρους και τέτοια, οι οποίοι δεν υφίστανται. Δηλαδή, στη Νέα Υόρκη το ίδιο, στη Γερμανία το ίδιο. Άρα γιατί στην Ελλάδα, ας πούμε; Στην Κίνα, τώρα, έχω συναδέλφους εκεί πέρα. Αντιμετωπίζουν και αυτοί τεράστια θέματα. Το υλικό, το υλικό, το material είναι πολύ σημαντικό. Δεν είναι θελκτικό. Και άμα δεν το θέλει ο καταναλωτής, τι να το κάνεις; Τζάμπα να του το δώσεις –υπάρχουν τέτοια προϊόντα–, τζάμπα να του το δώσεις, δεν το παίρνεις. Οκέι. Ούτε είναι θέμα fashion… Είναι θέμα fashion, αλλά όταν επειδή εμείς δεν διαμορφώνουμε το... τις τάσεις, όταν όλα τα μεγάλα brands, τα high ends, με declarations ότι δεν θα ξαναμπούνε, δεν θα ξαναβάλουνε γούνα σαν υλικό, οκέι, τι να το... Τώρα να πας εσύ στον Fendi… άντε, ο Fendi βάζει, να πας, ας πούμε, στη Louis Vuitton και να του πεις: «Θα βάλεις»; Δεν υπάρχει περίπτωση. Και αυτοί τα μετρούνε με μελέτες, με τέτοια, ότι αυτή η δήλωση θα μας φέρει περισσότερους πελάτες απ' το να δηλώσουμε ότι θα συνεχίσουμε να βάζουμε γουναρικά. Είναι τόσο…

Ή δέρματα αντίστοιχα.

Ναι. Οπότε... Αυτό. Τώρα, μπορεί μετά από είκοσι τριάντα χρόνια, σαράντα χρόνια, πενήντα χρόνια να καταλάβει ο πλανήτης ότι αυτό ήτανε κάτι, αλλά τότε δεν θα υπάρχει υποδομή. Εντάξει, ξαναδημιουργείται η υποδομή, αλλά δεν υπάρχει νέος κόσμος. Εγώ έχω τρία παιδιά, κανένα δεν ασχολείται. Εντάξει, και δεν ασχολείται... δεν τα οδηγήσαμε να ασχοληθούν, γιατί είχαμε καταλάβει σιγά σιγά ότι το πράγμα φθίνει, φθίνει, φθίνει...

Είναι δύσκολη η τέχνη της γούνας;

Όχι.

Να την κατακτήσει κάποιος;

[00:15:00]Όχι, όχι, δεν θα 'λεγα ότι είναι δύσκολο. Όχι, όχι, δεν θα 'λεγα ότι είναι δύσκολο, αλλά είναι, εγώ επαναλαμβάνω, είναι η καλύτερη δουλειά στον κόσμο. Ναι, αυτό είναι η καλύτερη δουλειά στον κόσμο. Και το πιο απλό, θα το ξαναπώ, από αυτήν εδώ την τρύπα, ξέρω 'γώ, που είμαστε, αυτή την πινέζα δηλαδή, έχουμε όλο το... είχαμε όλο το βόρειο ημισφαίριο εν δυνάμει πελάτες. Τρομακτικό. Δεν υπάρχει αντίστοιχο, σκεφτείτε το. Δεν υπάρχει. Εγώ και unlimited καταστάσεις. Δηλαδή, όσα ήθελες, έστελνες. Έχω ακούσει ιστορίες ασύλληπτης, δηλαδή έστελνε ο Ιταλός –εντάξει τώρα, τη δεκαετία του '60, ας πούμε– γράμμα, που το διάβαζε ένας άνθρωπος που ήξερε μόνο ιταλικά στην Καστοριά, διάβαζε όλα τα γράμματα, ας πούμε, τα ιταλικά, και μετά πήγαινε... το 'στελνε, ας πούμε, σε έναν συγκεκριμένο, και αυτός του έστελνε τα εμπορεύματα, έστελνε τα λεφτά... Δηλαδή δεν γίνονται αυτά τα πράγματα

Εσείς με ποιες χώρες συνεργαζόσασταν; Πού είχατε πελάτες;

Εμείς, εντάξει, πουλούσαμε κι εδώ πέρα, στην τοπική αγορά, δηλαδή σε τοπικούς παραγωγούς τους χορδάδες, αλλά ουσιαστικά... θα πω, ας πούμε, έτσι, γαλουχήθηκα σαν... επιχειρηματικά στην Ανατολή εγώ, στην Ιαπωνία ειδικά. Δηλαδή εκεί μου άνοιξαν τα μάτια. Οι οποίοι...

Δύσκολη αγορά;

Πολύ δύσκολη αγορά, αλλά... Ναι, πολύ δύσκολη αγορά, αλλά είναι... αν μπεις έχεις τελειώσει.

Πώς καταφέρατε και προσεγγίσατε την Ιαπωνία;

Ο αδερφός μου την προσέγγισε πρωτίστως, γιατί εγώ ήμουν λίγο πιο μικρός, αλλά μετά, εντάξει, συνέχισα. Έχω την αίσθηση, αυτό που εκτιμούνε στην Ιαπωνία είναι ηθική, ειλικρίνεια, εργατικότητα. Αυτά τα τρία είναι πάρα πολύ σημαντικό. Δηλαδή δεν θέλει αυτό το βαλκάνιο, λίγο η πονηριά που υπάρχει κι εδώ πέρα, όχι. Όχι. Καθόλου, τίποτα. Δεν θέλει ούτε κατά διάνοια να τον κοροϊδέψεις. Μόνο αλήθεια. Και χρόνο επίσης, να ωριμάσει το πράγμα. Δεν μπορείς από τη μια στιγμή στην άλλη, θέλει επιμονή γι' αυτές τις αγορές. Διότι αυτό που τους ενδιαφέρει είναι long term προσέγγιση, δεν τους ενδιαφέρει να κάνουν μια δουλειά μιας μέρας και... Όχι.

Πηγαίνατε σε εκθέσεις;

Ταξίδια πολλά, εκθέσεις. Ναι, εντάξει.

Τι ταξίδια κάνατε;

Ταξίδια, έχω ταξιδέψει πάρα πολύ στη ζωή μου, γιατί και λόγω αθλητισμού, από 18 χρονών δηλαδή, με την Εθνική Ομάδα, με όλο τον κόσμο έχω ταξιδέψει. Πολλά και μακροχρόνια, δηλαδή ξέρω 'γώ, και με τον αθλητισμό πηγαίναμε είκοσι μέρες κάπου, δεκαπέντε μέρες κάπου, δηλαδή έχω πάει πολλά, πολλά, πολλά ταξίδια σε όλο τον κόσμο.

Ποια ξεχωρίζετε πιο πολύ;

Ταξίδια; Εντάξει, τώρα, όλα είναι ωραία τα ταξίδια. Εντάξει, η Ιαπωνία είναι το νούμερο ένα. Η Ιαπωνία είναι μια μαγική χώρα, μια τρομερή χώρα, τρομερή κουλτούρα.

Σε ποια περιοχή πήγατε;

Παντού, παντού. Αλλά, εντάξει, τώρα η περιοχή εκεί στο Κιότο, στην παλιά πρωτεύουσα είναι κάτι το τρομακτικό... τρομακτικό με την καλή έννοια. Συγκλονιστική. Και μπορεί να βρεις και λίγο παλιά Ιαπωνία. Τώρα, εντάξει, Οζάκα ήταν η βάση μας, ας πούμε, θα 'λεγα, αλλά, εντάξει, παντού έχω πάει. Και Χοκκάιντο και όλα–

Στην Ιαπωνία τι σας άρεσε;

Ιαπωνία είναι το simplicity, είναι τόσο ωραίοι, μπορούνε να… ναι, είναι τρομεροί, είναι τρομεροί. Και το... η ποιότητα. Έχουνε τρομερή ποιότητα σε όλα τα πράγματα, σε όλα τα πράγματα. Δεν μπορείτε να φανταστείτε. Δηλαδή, η πρώτη μου εμπειρία... Αυτό είναι ωραίο, ωραία ιστορία, θα την πω. Το 1985 δεν ήμουν στη δουλειά, ήμουν αθλητής. Αλλά στο Κόμπε είχε Πανεπιστημιάδα. Η Πανεπιστημιάδα τότε ήταν πολύ σημαντική διοργάνωση, και τώρα είναι, αλλά νομίζω, τότε ήταν ακόμη πιο σημαντική. Ήτανε σαν μικρή Ολυμπιάδα. Οκέι. Και είχα προκριθεί και ήμουν... την προηγούμενη ήμουνα σε κάτι πανευρωπαϊκούς αγώνες στην Ανατολική Γερμανία… Και αυτό είναι ωραία εμπειρία να... πώς ήταν παλιά ο κόσμος. Λοιπόν, έχω πάει και Σοβιετική Ένωση, έναν μήνα προπόνηση, που ήταν κι αυτό μεγάλη εμπειρία. Τέλος πάντων, να μην τα πολυλογώ, και από την Ανατολική Γερμανία, απ' το Κότμπους, πετώ κατευθείαν Βερολίνο, περνάμε Ανατολικό, Δυτικό, τέλος πάντων, Κόμπε. Η αποστολή είχε πάει, οπότε συνήθως, είθισται, ας πούμε, να περιμένει την αποστολή, ρε παιδί μου, να μπαίνει σε ένα λεωφορείο, να σε πηγαίνει στο χωριό ή στο ξενοδοχείο. Και... Αλλά επειδή εγώ ήμουν καθυστερημένος εξαιτίας των αγώνων, οκέι, με έναν κύριο που συνταξίδευα εκεί, με έναν προπονητή, μας περιμένει ένα ταξί να μας πάει στο τέτοιο. Και το ταξί, το 1985, τα οποία τα ταξί στην Ελλάδα τότε ήτανε, τι να πω, ας [00:20:00]πούμε, ήταν τόσο βρόμικα, ήταν τόσο αγενείς οι ταξιτζήδες, μια τρομερή κατάσταση. Λοιπόν, το ταξί τότε είχε... ήτανε εδώ μαξιλαράκια, άσπρα με λινό κοφτό, ξέρω 'γώ, κάπως, πώς τα λένε οι γυναίκες αυτά, οκέι, ναι, με δαντέλα, με δαντέλα. Μπαίνουμε μέσα στο ταξί με ερκοντίσιον στο φουλ, δεν υπήρχε ερκοντίσιον στην Ελλάδα το 1985, οκέι. Λοιπόν, ο ταξιτζής με λευκό γαντάκι. Λέω, ποιος είμαι, ας πούμε, ξέρω 'γώ; Ο αυτοκράτορος; Λοιπόν, όλα τα ταξί όμως στην Ιαπωνία, ακόμα και τώρα, είναι έτσι. Εντάξει, το πρώτο μου ήταν σοκ. Τώρα και αλλά, και άλλα πολλά. Πολλά. Το φαγητό είναι πολύ ωραίο. Μαγικό. Ναι, ωραία η Ιαπωνία, είναι... προτείνω ανεπιφύλακτα, να πάτε... όλες... Νομίζω, είναι και μάθημα Ιαπωνία, πώς ζει ο κόσμος. Είναι και μάθημα.

Μάθημα για ποιότητα ζωής, για τρόπο ζωής;

Ναι. Ποιότητα ζωής, τρόπο ζωής, έχουν και τα κακά τους, πολλά κακά, δεν... Έχουν μια διαστροφή, έχουν ένα... η οικογένεια είναι λίγο κάπως, ναι, πολύ απομονωμένη. Ναι, πολύ. Αλλά, οκέι, εμείς θα πάρουμε τα καλά. Και εμείς τα δικά μας τα καλά, οκέι, ο καθένας... Κάθε λαός, κάθε τόπος έχει τα καλά του, έχει και τα κακά του. Τώρα κάποια λίγο στο balance, ας πούμε, είναι περισσότερο. Εντάξει, εγώ τους αγαπώ πολύ. 

Ναι, φαίνεται ότι μιλάτε–

Τους αγαπώ πολύ. Έχω και φίλους πολύ, δηλαδή έχω φίλους που μου δώσανε, έτσι, άδολη αγάπη, τόσο πολύ, τόσο πολύ. Δηλαδή, ναι. Ούτε αδερφοί στην Ελλάδα θα το... θα κάναν τέτοια πράματα. Έχω πολύ καλές εμπειρίες, ναι. Αυτά.

Είπατε πριν για Ανατολική Γερμανία.

Ανατολική Γερμανία, λίγο, αλλά έχω... έχω άποψη. Δηλαδή στην Σοβιετική Ένωση, εντάξει, που ήταν παρεμφερές... Ανατολική Γερμανία είχα πάει αγώνες, ναι, οκέι, δεν κάθισα πολύ. Καμιά, μια βδομάδα, δέκα μέρες δεν θυμάμαι τώρα. Αλλά τότε η Ελλάδα είχε και πολύ καλές σχέσεις με τις χώρες, ας πούμε, του Ανατολικού Μπλοκ. Και τώρα, εντάξει, δεν… Αλλά τότε πηγαίναμε για προετοιμασία. Γιατί αθλητικά ήταν μπροστά σε προπονητική και κάναμε κάμπινγκ και μαζί, ναι. Ήταν πολύ ωραία. Ωραία, γιατί καταλάβαινες έναν διαφορετικό κόσμο. Και σιγά σιγά, τώρα, ας πούμε, που μεγαλώνω και βλέπω, ας πούμε, ότι... ναι, ήτανε λίγο wild το καθεστώς.

Γιατί; Τι σας έκανε εντύπωση τότε;

Εντύπωση μου έκανε ότι... Εντάξει, εμείς ήμασταν τότε νέα παιδιά, ελευθερία, τέτοια. Εκεί τα πράγματα ήταν πολύ στριμωγμένα. Δηλαδή είχαμε μια κοπέλα, θυμάμαι, που μας έκανε τη διερμηνεία, και στο τέλος της... Καταρχάς ήτανε η Σοβιετική Ένωση τότε... Είχαμε πάει στη Μαύρη Θάλασσα, στη Σουχούμι, στη Γεωργία τότε, οκέι; Για να κάνουμε... Εκεί, επειδή οι συνθήκες ήταν καλύτερες. Και κάναμε εκεί προετοιμασία με την Εθνική Ομάδα, ας πούμε, της Σοβιετικής Ένωσης στο άλματα τότε. Και είχαμε και μια κοπέλα που μας έκανε τη διερμηνεία, οκέι, από αγγλικά. Και μετά... Και ήταν η μόνη χώρα στον κόσμο που είχαμε χαλάσει κάποια δολάρια. Εντάξει, ξέρω 'γώ, όχι... ποιος ξέρει τι, 100 δολάρια, ας πούμε; Τα 'χαμε χαλάσει και στη μαύρη αγορά, επί... ξέρω 'γώ, ήταν επί... ένας, τότε, επί έξι ξέρω 'γώ, που είχαμε λεφτά, πλούσιοι είχαμε γίνει. Λοιπόν, και δεν είχαμε τι να... δεν τα ξοδέψαμε. Δεν είχε να αγοράσουμε, ας πούμε, απολύτως τίποτα, τίποτα, τίποτα.

Δεν είχε ζωή δηλαδή;

Τίποτα, δεν είχε τίποτα να φέρω για τη μαμά μου, ρε παιδί μου, ένα κάτι, ένα κρεμαστό, ένα... Τίποτα, τίποτα, τίποτα, τίποτα, ένα αίσχος Και στο τέλος αποφασίσαμε να τα δώσουμε, γιατί απαγορευόταν να βγάλεις ρούβλια. Να τα πάρουμε μαζί μας, ας πούμε, και να τα κάνουμε χρήση σε μιαν άλλη φορά. Οκέι, και λέμε να τα δώσουμε στη... Τι να τα κάνουμε; Αφού και απαγορευότανε... Λοιπόν και θυμάμαι, επειδή εγώ μιλούσα, ας πούμε, αγγλικά. Τη φωνάζω και της λέω... Και αυτή καταλαβαίνω ότι φοβάται, ας πούμε. Οκέι; Και αυτή είχε την αίσθηση ότι στο δωμάτιο έχουνε μικρόφωνα και μας ακούνε... τώρα, για τέτοιες καταστάσεις, ας πούμε.

Ναι, άλλο καθεστώς τότε.

Ναι, για τέτοιες καταστάσεις. Το οποίο ήταν σοκαριστικό. Εμείς τι ήμασταν τώρα; Ήμασταν παιδιά 22 χρονών, αθλητές, that's all. Τίποτα άλλο, τίποτα πολιτικό, τίποτα, τίποτα, τίποτα, τίποτα. Εντάξει. Ναι.

Ξαναπήγατε;

Ναι, πολλές φορές.

Αργότερα;

Αργότερα. Αργότερα σαν... με μπίζνες. Εντάξει, και για αγώνες είχα ξαναπάει πολλές φορές, αλλά μετά για μπίζνες με το που έπεσε το… συνέπεσε το... δηλαδή το τελείωμα της καριέρας μου, το '92, ήταν με την πτώση του τείχους και τα λοιπά, με το άνοιγμα [00:25:00]των αγορών, το '90, '91. Οπότε είχα και φίλους που μετά συνεργαστήκαμε, από τον αθλητισμό. Τότε ήταν πολύ wild τα πράγματα. Μαφία πολύ, τέτοια, δηλαδή... δεν. Και κανείς δεν... απειροελάχιστοι κάνανε μπίζνες με τη Ρωσία στη Ρωσία. Όλες οι μπίζνες γινότανε από την Ελλάδα. Όποιος έκανε μπίζνες, που κι εμείς είχαμε ανοίξει ένα μαγαζί στη Μόσχα, αυτά, χάσαμε λεφτά στο τέλος. Ναι.

Αυτό το 'χω ξανακούσει, όλοι λένε πόσο επικίνδυνο ήταν να κάνετε–

Ναι, πολύ.

Κινήσεις με τη Ρωσία.

Πολύ, γιατί όλα γινότανε υπό καθεστώς μαύρης αγοράς, μαφίας, τέτοιων συναλλαγών, ας πούμε.

Πώς παίρνατε όμως το ρίσκο να πάτε σε μια τέτοια αγορά;

Εντάξει, η αγορά ήταν εξαιρετική. Την πρώτη φορά που πήγα στη Ρωσία, θυμάμαι, ήταν όλα νόμιμα τα εμπορεύματα, είχαμε πληρώσει δασμούς και τα λοιπά, και το ίδιο δευτερόλεπτο που τα πήρε ο εκεί συνεργάτης μάς έφερε τα λεφτά. Και αλλά τότε είχαμε άλλο θέμα, πώς θα... Δηλαδή, μας έφερε τα λεφτά με την έννοια, τα πούλησε ο άνθρωπος και έφερε τα λεφτά, διψούσε ο κόσμος. Για οτιδήποτε δυτικό. Και η γούνα ήταν και ανάγκη, όπως το 'πες στην αρχή. Και τότε, οκέι, έπαιρνες τα λεφτά, δεν μπορούσες να τα βγάλεις από τη Ρωσία. Δηλαδή δουλειές, ναι, περίεργες.

Πώς γίνονταν αυτή η διαδικασία μετά;

Μετά τα στείλαμε βέβαια μέσω τράπεζας, αλλά με δυσκολίες, με commission πολύ ακριβά. Τέλος πάντων, ρε παιδί μου, είναι... Όταν δεν υπάρχουνε θεσμοί, φορολογίες σωστές, τελωνεία να μη χρειάζεται να... κάτω απ' το τραπέζι και όλα αυτά, εντάξει, είναι έτσι τα πράγματα. Αλλά οι γουναράδες, θα τους το δώσω, πάντα ήτανε risky τύποι. Γιατί και η δουλειά είναι risky. Δηλαδή εκτός από την παγκοσμιοποίηση, που είπαμε, οκέι, είναι και χρηματιστηριακό το είδος. Εντάξει, όταν τώρα η πρώτη ύλη σε πλειστηριασμό βγαίνει τρεις, τέσσερις, πέντε φορές τον χρόνο, ποιος θα δώσει τα περισσότερα, το παίρνει, αυτό έχει μεγάλες διαφοροποιήσεις στις τιμές. Πρέπει να 'σαι... Ένα πράγμα το οποίο σήμερα, ας πούμε, ξέρω 'γώ, αυτό εδώ το παίρνουμε 10 ευρώ, οκέι; Φαντάσου, αύριο, ας πούμε... αύριο... μετά από έναν μήνα, να πας, ας πούμε, πού το πήρες και να πει, 15 ευρώ. Κι εσύ να το δώσεις, γιατί μπορείς να το πουλήσεις. Είναι δύσκολη δουλειά σε αυτό το κομμάτι. Μπορείς δηλαδή να έχεις μηδενικά στο λογαριασμό σου πολλά, και την επόμενη να μην έχεις τίποτα, επειδή τα χρειάστηκες να πας να αγοράσεις, να τα ξανακάνεις... είναι πολλά, είναι δύσκολα. Αλλά, ναι, η φύση της δουλειάς αυτή είναι. Ναι, θέλει ρίσκο. Θέλει ρίσκο, δεν είναι για όλους.

Δεν είναι για όλους, ε;

Όχι. Εντάξει, τώρα, μεταξύ μας, η επιχειρηματικότητα δεν είναι για όλους. Και λυπάμαι που στην Ελλάδα ο επιχειρηματίας, εντάξει, για συγκεκριμένους... πολιτικούς λόγους, τώρα, δεν θα τους αναλύσουμε. Είναι στο... του πεταματού τον έχουν, δηλαδή. Διότι όλα ξεκινούν από τον επιχειρηματία. Αν δεν υπάρχει ο επιχειρηματίας, δεν υπάρχει... δεν υπάρχει χώρα. Δεν...

Σκανδιναβικές αγορές αγγίξατε;

Κάναμε λίγες δουλειές, όχι. Έχω πάει όμως για αγορές, πρώτες ύλες, και για αγώνες έχω πάει και πολλά πράγματα.

Σε ποιες χώρες;

Σε όλες.

Φινλανδία.

Φινλανδία, Σουηδία, Νορβηγία, Δανία, έχω πάει σε όλες, ναι. 

Πώς σας φάνηκε η Σκανδιναβία;

Η Σκανδιναβία είναι, εντάξει, εξαιρετικές χώρες, πολύ υψηλό το επίπεδο. Τώρα... Έχουν και αυτοί τα θέματά τους, εντάξει, αυτοί... Κι ο καιρός είναι ένα θέμα, ξέρεις, τόσο... Ναι, έχω, ναι, και εκεί, τέλος πάντων, έχω εμπειρίες τις οποίες δεν μπορώ να τις πω, αλλά, ναι, όχι... Έχω πάει και για αγώνες στο Τουρκού στη Φινλανδία, το οποίο είναι μια ώρα από το Ελσίνκι με το αεροπλάνο, Λαπωνία. Και έχω κάτσει κάνα είκοσι μέρες. Το οποίο ήταν επίσης τρομερή εμπειρία, δηλαδή έβλεπες πόσο ο κόσμος, έτσι, ήταν απομονωμένος και με το ποτό πρόβλημα, ναι. Τότε, δηλαδή αθλητής ήμουνα. Πότε να 'ταν αυτό; Να 'ταν μεταξύ '85 και '90, ας πούμε.

Με το ποτό, λόγω απομόνωσης και κρύου;

Εντάξει, ναι, δεν ξέρω, αλλά, ρε παιδί μου... πνιγόντουσαν, που δεν είχε νόημα. Εντάξει, να πιεις, δεν είμαι εγώ τώρα... Αλλά πόσο να πιεις; Ναι, εμείς δεν έχουμε... Τώρα, εντάξει, η νέα γενιά βλέπω, που τα παιδιά δηλαδή πίνουνε πιο πολύ, αλλά τότε δεν είχαμε... εγώ δεν είχα κάνει... όχι, επί προσωπικού δεν είχα και εμπειρίες να ξέρω κάποιον άνθρωπο να πίνει, να... όχι. Αυτοί, [00:30:00]πολύ. Και στη Ρωσία, στη Μόσχα, θυμάμαι, όταν ήμασταν... σαν επιχειρηματίας δηλαδή όταν είχα πάει, θυμάμαι που μου λέγανε εκεί ότι ο χειμώνας επίσημα μπαίνει όταν έχουμε τον πρώτο νεκρό από το ότι μέθυσε, έμεινε έξω στο πάρκο, ξερω 'γώ, που έπεσε και πέθανε απ' το κρύο. Αυτό στην... τότε ήταν στη Μόσχα, έτσι μπαίνει ο χειμώνας.

Σηματοδοτούσε την έναρξη του χειμώνα;

Ακριβώς, ναι. Ακριβώς. Ναι, ναι, ναι. Τώρα, εντάξει, οι Σκανδιναβοί... Και τώρα είναι μαγικές χώρες. Τώρα είναι... Η Νορβηγία, ας πούμε, είναι κάτι το... Επειδή την παρακολουθώ από άλλη σκοπιά τώρα, είναι... έχουν τα πάντα. Εντάξει, είναι τόσο... Μπορείς να βρεις επιχειρήσεις καταπληκτικές, από semiconductors, μέχρι, μέχρι, μέχρι… Τρομερή, τρομερή, τρομερή. Ναι. Έχουνε, αυτό το Βίκινγκς πλέον το έχουνε κάνει στην επιχειρηματικότητα. Έχει επιχειρήσεις αιχμής που ούτε καν τις ξέρουμε. Σε παγκόσμιο επίπεδο παίζουνε ρόλο. Και για τη Νορβηγία ειδικά, που ενώ θα μπορούσαν όλη μέρα να κάθονται σαν τους Μεξικάνους, ξέρω 'γώ, λόγω του πετρελαίου που είναι... Έχουν ένα fund που διαχειρίζονται τις... νομίζω, αν δεν κάνω λάθος, έχουνε το 1,4%, παγκόσμια, τις μετοχές του πλανήτη οι Νορβηγοί, εξαιτίας του πετρελαίου. Κάθε χρόνο μαζεύουν στο fund τους, τρομερό. Ασύλληπτο νούμερο, είναι τρις. Κι όμως, έχουν επιχειρήσεις καταπληκτικές. Ναι. Αυτά.

Να πάω λίγο στον αθλητισμό; 

Και δεν πάμε!

Πότε ξεκινήσατε να ασχολείστε;

Ξεκίνησα 10 χρονών. Τότε δημιουργήθηκε ο σύλλογος εδώ πέρα, ήταν ένας προπονητής που τον έκανε ο Θανάσης ο Ράπτης, με βοήθησε πάρα πολύ. Και είχα το ταλέντο και, οκέι, σιγά σιγά, σιγά σιγά...

Τι σύλλογος δημιουργήθηκε και τι ταλέντο είχατε; Πάνω σε τι;–

Ταλέντο είχα στον αθλητισμό, ήμουνα και γρήγορος και αλτικός. Εντάξει, είχα, ήμουν πολύ καλός. Δηλαδή ό,τι και να 'κανα, το κέρδιζα, ας πούμε, χωρίς να κάνω τίποτα. Ναι, ήταν ένα φυσικό ταλέντο. Από κει και πέρα, επειδή ήμουν πάντα εργατικός και το δούλεψα... Ο σύλλογος ήταν Γυμναστικός Όμιλος Καστοριάς. Δεν υπήρχε σύλλογος στον στίβο τότε, και πρωτοδημιουργήθηκε. Και επειδή, λόγω περιοχής εδώ πέρα, το παλιό το γήπεδο ήτανε στα 50 μέτρα, πήγα. Πήγαν και οι φίλοι μου και όλοι έτσι, όπως γίνεται, δεν... Δηλαδή δεν ήταν μια επιλογή, είτε του συστήματος είτε της οικογένειας, στη δική μου. Έτσι. Αλλά, ναι, θυμάμαι, ό,τι και να έκανα, τους κέρδιζα, και τους πολύ μεγαλύτερους, οπότε και στο... και το ύψος δεν μπορώ να πω ότι προέκυψε μετά, από επιλογή του συστήματος, ας πούμε, και τέτοια, δηλαδή, δεν... Όχι. Το ύψος ήταν πολύ ωραίο άθλημα, γιατί έπεφτες στο στρώμα, οκέι, ήταν μια χαρά, δεν είχε... δεν είχε αυτό το λαχάνιασμα, ας πούμε, του να κάνω τα 400. Τα άλματα είναι πιο intellectual, πώς να το πω; Και έτσι προέκυψε και το ύψος. Τώρα που το βλέπω, αν έκανα τριπλούν, μπορεί να έκανα και περισσότερα πράγματα, ας πούμε, στο... Η σωματοδομή μου, ας πούμε, ίσως ήταν καλύτερη, αλλά οκέι. Το γεγονός ότι πήγα στους Ολυμπιακούς Αγώνες είναι υπεραρκετό.

Πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες, περιγράψτε μου λίγο την πορεία σας μέχρι τους Ολυμπιακούς.

Ναι, όπως σου είπα, ό,τι έκανα... όταν... στον αθλητισμό είναι το μόνο πράγμα δηλαδή που η επιτυχία ήτανε άμεση. Και αυτό είναι που σε θρέφει κιόλας. Δηλαδή, αν έχεις μια επιτυχία, οκέι, το προσπαθείς. Αλλιώς είναι πάρα πολύ δύσκολο. Δηλαδή εγώ δεν ξέρω κανέναν που και ξεκίνησε με αποτυχία κάτι στη ζωή του, είναι πάρα πολύ δύσκολο. Θα υπάρχει, αλλά, τέλος πάντων, ναι, μπράβο. Οπότε, ναι, θυμάμαι, είχα περάσει, σε κατηγορία παμπαίδων είχα βγει πρώτος. Μετά, παίδων, μετά το... δευτέρα λυκείου... τρίτη... Ναι, δευτέρα λυκείου προς τρίτη λυκείου, τότε ήταν λίγο της μοδός να πηγαίνουμε φροντιστήρια στη Θεσσαλονίκη το καλοκαίρι. Ναι. Οπότε τώρα πήγα εγώ και εκεί υπήρχε ένας καταπληκτικός προπονητής. Πέθανε ο μακαρίτης ο Χειμωνίδης ο Κώστας. Και έκανα προπόνηση μαζί του, και μετά την τρίτη λυκείου μού έδωσε και το πρόγραμμα, επέβλεπε ο Θανάσης ο Ράπτης, αλλά έκανα στην τρίτη λυκείου εδώ πέρα το πρόγραμμα το δικό του. Και μετά ξεκίνησα καλά, έκανα πανελλήνιο ρεκόρ στους παίδες, πανελλήνιο ρεκόρ στους εφήβους, Εθνική Ομάδα... Δηλαδή [00:35:00]ήρθανε φυσιολογικά, φυσιολογικά τα πράγματα. Και ζούσα στη Θεσσαλονίκη στην αρχή, και μετά κατέβηκα στην Αθήνα.

Ήσασταν στην Εθνική Ομάδα;

Ναι, ναι. Στην Εθνική Ομάδα ήμουν συνέχεια, δηλαδή από το... απ' το '82 στην κατηγορία των παίδων, μέχρι τώρα που τελείωσα, ήμουν συνέχεια στην Εθνική Ομάδα. Πανελλήνια ρεκόρ, βαλκανικούς αγώνες, πανευρωπαϊκούς, παγκόσμιο... Και τέλος πάντων, ναι.

Πήγατε σε όλους τους αγώνες–

Σε όλους τους αγώνες έχω πάει.

Ευρωπαϊκούς, παγκόσμιους...

Ναι, ναι. 

Πώς ήταν αυτή η εμπειρία σε τόσο μεγάλες;...

Τρομερή. Τρομερή εμπειρία. Τρομερή εμπειρία, αλλά, κοίταξε, και ο αθλητισμός, όπως όλα τα πράγματα στη ζωή, είναι... Τώρα όλοι οι άνθρωποι πηγαίνουν στους Ολυμπιακούς Αγώνες, σε επίπεδο physical είναι περίπου οι ίδιοι. Υπάρχουν και τα exceptional. Kάποιοι, ρε παιδί μου, που και αυτό που λες, που βρέξει χιονίσει, ξέρω 'γώ, θα κερδίσει αυτός. Αλλά από κει και κάτω, το physical είναι περίπου το ίδιο. Και μπορώ να το πιστοποιήσω, γιατί έχω κάνει και προπόνηση με ανθρώπους που έχουν παγκόσμια ρεκόρ και τα λοιπά. Δεν είναι κάτι το τρομακτικό. Εκτός, σου λέω, ορισμένες. Δηλαδή τώρα υπάρχει ένα παιδί που πηδάει επί κοντώ, οκέι, ρε παιδί μου, είναι μια exceptional κατάσταση, αλλά είναι ένας στα πενήντα χρόνια, ωραία. Το αφήνουμε αυτό. Τώρα, αυτό που κάνει τον αθλητή να ξεχωρίζει και να έχει τις επιτυχίες είναι το mentally. Ναι, γιατί... Όταν λέμε τώρα το ταλέντο, είναι ψυχοσωματικό, δεν είναι σωματικό. Το σωματικό είναι το εύκολο κομμάτι. Αλλά το άλλο είναι δύσκολο. Είναι δύσκολο, πρέπει να το δουλέψει κανείς, πιθανό να μην το δουλέψει, αλλά να το 'χει έμφυτο, να είναι λίγο σε μια πιο μπρουτάλ κατάσταση, αλλά τελικά να... δεν μας ενδιαφέρει. Ναι, δεν μας ενδιαφέρει. Δηλαδή η ευτυχία μπορεί να 'ρθεί και από… ποιον να σου πω; Κάποιον ο οποίος δεν ξέρει τίποτα στη ζωή του, αλλά και απ' τον ποιητή. Ο ποιητής δυσκολεύεται ο καημενούλης να βρει την ευτυχία, γιατί ζορίζεται πολύ, το ψάχνει, το κάνει. Στον αθλητισμό λίγο προς τα κει είμαστε, λίγο προς το μπρουτάλ, δεν έχω δει και ανθρώπους που το 'χουν, ψαγμένους που έχουν δουλέψει το mentelly. Είναι ένα πράμα που το έχεις μέσα σου, είσαι ανταγωνιστικός, θες να κερδίζεις, υπέρμετρα φιλόδοξος, κι άλλα, κι άλλα, κι άλλα, και σου βγαίνει. Γιατί κατά τη διάρκεια του αγώνα είναι πολύ δύσκολο να ξεπεράσεις τα άγχη σου, τα κόμπλεξ σου, τα στρες σου, τι έχεις ζήσει στη ζωή σου και όλα αυτά τα πράγματα. Είναι πολλά. 

Η πρόκριση για ποιους Ολυμπιακούς είχε έρθει;

Η πρόκριση για Βαρκελώνη. 2.28 είχα πηδήξει, που είναι και το ρεκόρ μου. Αυτό ήταν το όριο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες και... Ναι. 

Πως νιώσατε όταν συνειδητοποιήσατε ότι θα λάβατε μέρος;–

Ήταν απ' τις πιο ευτυχισμένες... ναι, όχι η πιο, απ' τις πιο ευτυχισμένες, ήταν μαγική στιγμή. Ήταν μαγική, γιατί ήτανε στόχος ζωής αυτό το πράγμα, το οποίο... Στόχος ζωής, αλλά όταν ξεκίνησα ήταν τόσο μακρινό αυτό, όχι μόνο για μένα, για την ελληνική πραγματικότητα. Δηλαδή, το '92 η Βούλα η Πατουλίδου ήταν αυτή που άλλαξε και τον ρου της ιστορίας. Μέχρι τότε δηλαδή, η ομάδα που πήγαινε στους Ολυμπιακούς Αγώνες, σε όλα τα σπορ, ας ήτανε δέκα άνθρωποι, δώδεκα, δεκαπέντε... Από όλη την Ελλάδα, κάθε τέσσερα χρόνια. Δηλαδή, τίποτα, οκέι. Και ξαφνικά, εγώ, ας πούμε, έλεγα ότι θέλω να πάω, θέλω να πάω, θα πάω, θέλω να πάω. Ναι, ήτανε... Γιατί, ξέρεις, είναι πολύ δύσκολο να δημιουργήσεις παράδοση. Συνήθως ακολουθούμε τις παραδόσεις, αλλά τώρα, ας πούμε, η Βούλα που κέρδισε, δημιούργησε.

Άλλαξε κάτι.

Ναι. Και λέει, ας πούμε, οκέι, είμαι τώρα με τη Βούλα, εδώ, κάνουμε προπόνηση, τι είναι η Βούλα, ας πούμε; Ξέρω 'γώ, αφού το 'κανε η Βούλα, μπορώ να το κάνω κι εγώ. Οκέι; Μέχρι τότε, να πας, μόνο να πας στους Ολυμπιακούς Αγώνες ήτανε κάτι το συγκλονιστικό. Εντάξει, και τώρα είναι. Δηλαδή αν έχω απέναντί μου έναν άνθρωπο που έχει πάει σε Ολυμπιακούς Αγώνες, θα πω, μπράβο, ξέρω ότι θέλει δουλειά. Θέλει προσπάθεια, θέλει... Ναι. Βέβαια, τώρα μεταξύ μας, δεν είμαι και της άποψης ότι, ξέρεις, αυτό, χάνεις τα πάντα στη ζωή σου και τέτοια. Όχι, το θεωρώ ανοησίες. Απλά έχεις το ταλέντο και το καλλιεργείς. Το ταλέντο, τι... ποια είναι η διαφορά; Ότι κάποιος άνθρωπος που έχει το ταλέντο, δεν δυσκολεύεται. Δηλαδή τώρα εμένα αν με βάλεις, ας πούμε, σε ένα εργαστήριο να λύσω μαθηματικές εξισώσεις, ας πούμε, που είμαι... θα τρελαθώ. Ή ξέρω 'γώ, να μάθω βιολί. Μπορώ να παίξω βιολί; Δεν υπάρχει περίπτωση. Αλλά ένας άνθρωπος ο οποίος έχει το ταλέντο να παίξει βιολί και παίζει δεκαπέντε ώρες βιολί, ο άλλος που λύνει μαθηματικά, ας πούμε, ολοκληρώματα, αυτός του αρέσει, βρίσκει... Δηλαδή έχω ακούσει πάρα πολλούς μαθηματικούς που λένε ότι: «Στις εξισώσεις βλέπω ομορφιά». Και τον πιστεύω, οκέι, αυτός δεν δυσκολεύεται, δεν ζορίζεται, δεν πονάει–

Το 'χει μέσα του.

[00:40:00]Του είναι εύκολο. Οπότε και εγώ όταν έκανα αθλητισμό, δεν έχω ζοριστεί ποτέ στη ζωή μου. Γιατί τώρα η κούραση η σωματική, εντάξει, ρε παιδί μου, δεν είναι τίποτα αυτό. Έρχεται και παρέρχεται. Και που κάναμε προπόνησή πολύ, δηλαδή και δυο φορές τη μέρα, σε περιόδους, πολύ δύσκολη προπόνηση, αλλά δεν... Όχι, δεν...

Σας ευχαριστούσε δηλαδή αυτό;

Δεν το συζητώ! Αλλιώς το κάνεις; Κάνεις κάτι στη ζωή σου χωρίς να σ' ευχαριστεί; Δεν υπάρχει.

Κανονικά δεν θα έπρεπε.

Ναι, ξέρεις τι; Ή έχεις κάνει λάθος επιλογή σ' αυτό που κάνεις. Δηλαδή εμείς φταίμε. Πρέπει να κάνουμε πράγματα τα οποία μας ευχαριστούν, να βρούμε πού, τι είναι το ταλέντο μας. Ποιο είναι το ταλέντο μας, και εκεί πέρα να επικεντρώσουμε όλη τη... Είναι πολύ δύσκολο, είναι πολύ δύσκολο, θέλει δηλαδή να... η οικογένεια, θέλει να έχεις κάποιον μέντορα, θέλει κάτι να διαβάσεις, οκέι, δεν ξέρω τι είναι αυτό το πράγμα. Τύχη, πάντα θέλει στη ζωή. Θέλεις και λίγο άστρο.

Μπορείτε να μου περιγράψετε παραπάνω την εμπειρία σας από τη Βαρκελώνη, από τους Ολυμπιακούς;

Κοίταξε, οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι κάτι το μοναδικό. Δεν έχουν καμία σχέση με όλους τους άλλους αγώνες, οπότε είναι πολύ μεγάλο. Είναι πάρα πολύ μεγάλο. Δηλαδή έχεις ένα τρομερό βάρος. Και αν είσαι και λίγο σκεπτόμενος, είναι ακόμα χειρότερο το πράγμα. Γι' αυτό κιόλας πρέπει να πας σε δύο Ολυμπιακούς, για να πετύχεις κάτι. Δηλαδή, είναι πολύ δύσκολο πηγαίνοντας πρώτη φορά σε Ολυμπιακούς Αγώνες να κερδίσεις ή να μπεις, ξέρω 'γώ, στους τελικούς και αυτά. Ή αυτοί που το κάνουνε είναι τρομεροί αθλητές. Σαφώς κάποιοι το κάνουνε. Γιατί από τα πολύ πρακτικά... τέλος πάντων, έτσι, ένα τώρα θα πω. Στους όλους τους άλλους αγώνες, οκέι, η αίθουσα κλήσης όπου πάνε οι αθλητές και παίρνουν τους αριθμούς τους, τους λένε, ξέρεις, starting list, ποιοι είναι και τέτοια και τους βγάζει, ας πούμε, μετά ο έφορος μέσα στο αγώνισμα, ήτανε το μακρύτερο σαράντα πέντε λεπτά πριν το αγώνισμα. Οκέι; Λοιπόν, στους Ολυμπιακούς Αγώνες έπρεπε να πας μιάμιση ώρα, διότι, ας πούμε, σου μετρούσανε τα καρφιά τα logo των... από τα μπλουζάκια, απ' τις φίρμες που είχες, δεν πρέπει να 'ταν, ξέρω 'γώ, έξι επί τρία και τέτοια, έβγαζες τα πάντα... Οκέι. Αυτό και μόνο ήταν ένα τρομερό ξεβόλεμα. Δηλαδή, εκεί, γιατί εσύ πρέπει να έχεις κάνει το ζέσταμά σου, δύο ώρες είσαι ζεστός, ας πούμε, και άλλες δύο στο αγώνισμα... Δηλαδή είναι μια διαδικασία, ξέρεις, που σε βγάζει πολύ έξω απ' τα νερά σου. Πρέπει να είσαι δηλαδή ψυλλιασμένος τι γίνεται. Συν το γεγονός ότι μπαίνεις σε ένα στάδιο που έχει ογδόντα χιλιάδες κόσμο, στον στίβο ειδικά, δύσκολες... δεν το έβλεπες πολύ. Όλα ήτανε στην εντέλεια. Τότε η τηλεόραση, ξέρεις, ήταν κάτι το τρομακτικό, με την έννοια ότι κάναμε, ξέρω 'γώ, σε άλλους αγώνες τέσσερα πέντε δοκιμαστικά, εκεί έπρεπε να κάνεις ένα δοκιμαστικό μόνο, να βρεις τις φορές σου, να μη σημειώσει κάτι. είναι πολλά, είναι πολλά, είναι... δηλαδή πρέπει κάποιος να το 'χει βιώσει για να καταλάβει. Πάντως είναι καταπληκτικό. Το χωριό είναι... η ζωή στο χωριό είναι τρομερή, ανθρώπους από όλο τον πλανήτη... Πολύ ωραίο.

Όταν μπήκατε στο στάδιο για το άλμα εις ύψος, για το άθλημά σας, και είδατε όλον αυτόν τον κόσμο, τι σκεφτήκατε, τι νιώσατε; 

Ναι, εντάξει, τι νιώθεις; Νιώθεις περηφάνια γι' αυτό που έχεις κάνει, δηλαδή νομίζω ότι αυτό είναι που λες, τώρα εγώ είμαι ένας στους… ας πούμε, ένας στους δεκαπέντε, δηλαδή ένα-δεκαπέντε, δυο σκάμματα, δεκαπέντε ο ένας, δεκαπέντε ο άλλος, οκέι, λες... Εντάξει, το 'χεις συνειδητοποιήσει και από πριν αυτό, αλλά όταν μπαίνεις μέσα είναι ένα... είναι δέος, ας πούμε, είναι πολύ μεγάλο. Και είσαι και παιδάκι, τώρα, εδώ στην Καστοριά... Είναι, είναι πολλά. Είναι, είναι πολλά. Δηλαδή όλα αυτά είναι βάρος, σου προσθέτουν ένα βάρος, ενώ θα έπρεπε να σε απελευθερώνουνε υπό φυσιολογικές... όχι... Δηλαδή κάποιος ο οποίος το έχει δουλέψει αυτό το κομμάτι, θα έπρεπε να τον απελευθερώνει. Αλλά αν δεν το έχεις δουλέψει, σε προσθέτει βάρος.  Δηλαδή, ας πούμε, μια δυσκολία του άλματος σε ύψος, ίσως η μοναδική του για μένα, είναι ότι ξέρεις τι κάνεις. Τι εννοώ; Οκέι. Έχεις τον πήχη, οκέι, και λες, ας πούμε, ότι ο πήχης αυτήν τη στιγμή είναι στο 2.20, πολύ ωραία. Εγώ έχω ρεκόρ 2.28. Οκέι, είμαστε μια χαρά. Άρα μπορώ. Έτσι λειτουργεί ο εγκέφαλος, δηλαδή είναι ένα πράγμα το οποίο έρχεται μόνο του. Τώρα, άμα το βάλουμε 2.29, εσύ μπορεί να είσαι να κάνεις 2.35, ωραία; Αλλά, λες, τώρα αυτό είναι… πρέπει να κάνω ρεκόρ, είναι... είναι βάρος. Αυτό είναι πάρα πολύ δύσκολο.

Είναι παιχνίδι ψυχολογίας;

Ναι, αυτό είναι… δεν είναι ακριβώς, ξέρεις τι κάνεις. Δηλαδή στο μήκος παίρνεις φόρα, πατάς, μπορεί να σου βγει ένα άλμα πιο καλό, δεν έχεις άποψη. Καταλαβαίνεις κατά τη διάρκεια του πατήματος αν θα είναι καλό ή όχι, αλλά δεν έχεις την μπάρα. [00:45:00]Οκέι; Το επί κοντώ και το άλμα σε ύψος, έχεις επίγνωση, διότι βγαίνει στον πίνακα, ας πούμε, και λέει τώρα είναι 29. Το ρεκόρ σου είναι 28, ωπ! Έχουμε ένα «θεματάκι»... «θεματάκι», σε εισαγωγικά, οκέι; Ναι. Αλλά αυτό είναι και ωραίο κιόλας, είναι πολύ ωραίο. Είναι πολύ ωραίο, είναι... τον εαυτό σου... ένα πολύ ωραίο, είναι πολύ ωραίο. Είναι απ' τα καλά, για μένα είναι το πιο ωραίο πράγμα του αγωνίσματος.

Άρα... Γιατί μετά τους Ολυμπιακούς κλείσατε την καριέρα σας.

Μετά, τέλος, τέλος, τέλος, τέλος, τέλος.

Άρα να υποθέσω ότι σας άφησε ευχάριστη–

Ναι, ναι, ναι.

Το κλείσιμο της καριέρας σας ήτανε–

Ναι, ναι... Όχι, όχι, μα γι' αυτό κιόλας τελείωσα, δεν έχω κανένα κόμπλεξ, ας πούμε, ή ανικανοποίητο, όχι, δεν... Τώρα που το λέω, ας πούμε, που το συζητώ και με τα παιδιά μου και… δεν θα μπορούσα να κάνω και κάτι καλύτερο, όχι σε επίπεδο ρεκόρ. Σε επίπεδο ρεκόρ θα μπορούσα, είμαι… είμαι σίγουρος, αλλά σε επίπεδο διακρίσεων, δηλαδή να πρωταγωνιστήσω, να παίρνω μετάλλια και τα λοιπά, όχι, γιατί δεν είχα το mentalité για κάτι τέτοιο.

Σταματήσατε όμως.

Σταμάτησα, ναι. Σταμάτησα και τέλος, δεν... Ναι. 

Είπατε πριν ότι... για την Βούλα Πατουλίδου.

Ναι.

Ήσασταν– 

Ναι, ναι. Καθόμασταν στην ίδια θέση στο αεροπλάνο όταν... Και η Βούλα τότε… όταν πηγαίναμε. Και η Βούλα ήτανε αυτή που είχε τις μικρότερες πιθανότητες, γιατί στους δρόμους είναι ακόμα πιο δύσκολο. Στο... Στα άλματα, οκέι, πας σε έναν προκριματικό, έχεις πιάσει το όριο από πριν. Δηλαδή, το... στους... εγώ είχα πηδήξει 2.28 και πήγα, και πέρασα στον τελικό με 2.27. Άρα εν δυνάμει, ας πούμε, θεωρητικά, θα μπορούσα. Τώρα η Βούλα τέσσερις κούρσες έπρεπε να κάνει, να περάσει, τώρα ξέρεις, από τις Αμερικάνες, αυτές... και στον τελικό, οκτώ. Οκέι; Εμείς αν έπιαναν το όριο, ας πούμε, του 2.28 είκοσι άνθρωποι θα περνούσαν και οι είκοσι στον τελικό. Δηλαδή αυτό που έκανε η Βούλα ήτανε...

Και μόνο που πέρασε στον τελικό.

Ήτανε τρομακτικό. Τρομακτικό. Ήτανε... Κανείς δεν πίστευε. Κανείς. Δηλαδή κι εμείς δεν το δεν το πιστεύαμε, ας πούμε. Δηλαδή ήταν...

Πώς αντέδρασε η Εθνική με το μετάλλιο της Βούλας;

Εντάξει, τότε, πάθανε... σου λέω, τι να σου πω; Δεν υπήρχε δηλαδή. Είχαμε τώρα έναν αυτά, τέλος πάντων, δεν... θα τα…. Φαντάζομαι, θα τα σβήσουμε. Λοιπόν είχαμε έναν φανατικό φίλαθλο στο... Ο στίβος έχει φανατικούς φιλάθλους. Όταν λέω φανατικούς, φανατικούς. Υπάρχουν άνθρωποι που ακολουθούν την Εθνική Ομάδα αναντάμ παπαντάμ. Λοιπόν, κι ήταν ένας δικηγόρος από την Αθήνα, φανατικός, ρε, τρελαμένος, ο οποίος υπό τύπον αστειότητας έλεγε: «Τα Ελληνόπουλα μέχρι τη Λαμία μπορούνε να πάνε». Δηλαδή, μέχρι εκεί ήταν το όριό μας, απ' την Αθήνα, ας πούμε, να πάμε στη Λαμία. Αυτό ήτανε. Δηλαδή βαλκανικούς... τίποτα. Και η Βούλα, όχι μέχρι τη Λαμία, εντάξει, ναι. Έκανε αυτό που έκανε, τρομερό, τρομερό. Τρομερό. Τρομερό. Δηλαδή που... πλάκα, παθαίνεις πλάκα, δεν είναι... Είναι... μία στα εκατό χρόνια γίνεται αυτό. Και είναι αυτή που άλλαξε και το... δεν άλλαξε μόνο την ιστορία του στίβου, του ελληνικού αθλητισμού.

Γενικότερα.

Ναι. Ναι, ναι, ναι. Εντάξει, μετά ήρθαν και Ολυμπιακοί Αγώνες, εντάξει, ήταν πιο... Ναι. Ήταν και σε uptrend η Ελλάδα, υπήρχαν κεφάλαια, γιατί πάντα στην Ελλάδα ο αθλητισμός ήταν κρατικοδίαιτος. Δεν δεν έχουμε το... αυτό το αμερικάνικο, ξέρεις, που είναι στα κολέγια, σπόνσορες, εταιρείες που είναι μεγάλες, είναι άλλο πράγμα. Οπότε, ναι, δυστυχώς χρειάζονται και ορισμένα χρήματα. Τώρα αν είσαι 26, 27, 28, 25 και κάνεις μόνο αθλητισμό, τρως τόσες πολλές ώρες απ' τη ζωή σου, somehow πρέπει να βιοποριστείς κιόλας. Εγώ δεν σου λέω να κάνεις συμβόλαιο εκατομμυρίων, αλλά, εντάξει, να ζήσεις, ένα σπίτι, ένα τέτοιο. Αν δεν σου το παρέχει η πολιτεία αυτό το πράγμα, δεν το... πες σήμερα, ξέρω 'γώ, 1.500 ευρώ, δεν ξέρω πόσο, πρέπει ένας άλλος, ένας ιδιώτης. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει αυτό το πράγμα, κανείς, ή μόνο στο τοπ επίπεδο. Εντάξει; Από κει και κάτω, η βάση, πώς; Άμα... και άμα δεν υπάρχει βάση, δεν... Δηλαδή… Δηλαδή στα χρόνια μας, εντάξει, αλλά εγώ είχα και το support από την οικογένεια, δηλαδή δεν είχαμε τέτοιο θέμα, δεν γύρισαν να μου πουν: «Κοίταξε...». Τότε... αλλά όχι μόνο εμένα, τότε στην Ελλάδα –εγώ το βλέπω τώρα και με τα παιδιά τα δικά μου– ποτέ δεν γίνονταν η συζήτηση στην ελληνική οικογένεια, τι θα κάνει στη ζωή του. Ποτέ. Ποτέ. Κάτι θα έκανε ο άνθρωπος στην Ελλάδα. Δηλαδή αν ήσουν εργατικός, ηθικός, τίμιος, κάτι θα έκανες, ρε παιδί μου. Θα δούλευες, κάτι. Τώρα δεν υπάρχει αυτή... αυτό το πράγμα, τι σημαίνει αυτό; Αν είσαι εργατικός, τίμιος και αυτά, δεν θα κάνεις τίποτα στην Ελλάδα. Διότι αν είσαι ένας νέος άνθρωπος, θα πάρεις 500 ευρώ, 600 [00:50:00]ευρώ, 1.000 ευρώ… με 1.000 ευρώ δεν ζεις. Συγγνώμη, δεν μπορείς. Δεν μπορείς να κάνεις οικογένεια, δεν μπορείς να κάνεις τίποτα. Εγώ στην ηλικία των 22, 23, 25, δεν σκέφτηκα ποτέ... και όχι μόνο εγώ, όλοι οι φίλοι μου, δηλαδή επειδή είχα πολλούς φίλους και έχω δηλαδή, κάνεις, κανείς. Που είναι πάρα πολύ κακό, δηλαδή είναι… είναι αυτό, η παρακαταθήκη η δική μας για τη νέα γενιά, ας πούμε, είναι εγκληματική αυτή τώρα. Ναι. 

Οι γονείς σας όλη αυτήν τη διαδρομή την αθλητική, είπατε ότι σας στήριξαν;

Με στήριξαν περισσότερο στο ότι δεν ήταν εμπόδιο. Ποτέ δεν μου είπαν: «Μην το κάνεις». Αυτό. Όχι από την άλλη ψυχολογικά, όχι, όχι, εντάξει. Τότε ήταν διαφορετικά τα πράγματα. Αλλά δεν... ήταν, ναι, οκέι, «θες να κάνεις, κάν' το». Τίποτα. Το οποίο ήταν πάρα πολύ... Εντάξει, και κάποιες φορές και με χρήματα πιθανά, αλλά, εντάξει, όχι τρομερά πράγματα. Αλλά περισσότερο αυτό, ότι δεν μου είπαν ποτέ: «Μην το κάνεις». Εντάξει, δεν θα μπορούσαν και από την άλλη, γιατί τώρα έφερνα επιτυχίες, ας πούμε. Τώρα ένα παιδί που φέρνει επιτυχίες, τι θα του πεις; «Μην το κάνεις»; Δεν... Αλλά, όχι, ήτανε υποστηρικτικοί, δεν μπορώ να πω δηλαδή. Δεν μπορώ να πω, όχι. Όταν δεν είχα επιτυχίες, ρε παιδί μου, στην αρχή, εδώ πέρα. Μετά ποιος γονιός δεν θέλει να κάνει το παιδί του αθλητισμό; Είναι μαγικό πράγμα ο αθλητισμός. Είναι μαγικό. Είναι... Εγώ έχω τρία παιδιά. Από τα τρία μου το ένα έκανε κωπηλασία πιο σοβαρά, που είναι και πάρα πολύ δύσκολη η κωπηλασία, είναι τρομερά δύσκολο άθλημα. Εγώ τώρα δηλαδή το κατάλαβα λίγο, με τον Άγγελο. Είναι πολύ πιο πειθαρχημένος. Εντάξει, και τα άλλα είναι, αλλά, τέλος πάντων, αυτός είναι πιο στοχοπροσηλωμένος. Που το βλέπω και εγώ. Δηλαδή εγώ ό,τι κάνω στη ζωή μου, το κάνω με σοβαρότητα και δεν θα πω ποτέ... δεν θα δυσφορήσω, ρε παιδί μου, δεν θα δυσανασχετήσω. Δηλαδή βάλε με εδώ μέσα σαράντα ώρες να είμαστε. Θα κάτσω σαράντα ώρες. Δεν θα πω... Ή, ξέρω 'γώ, να ταξιδέψουμε, δεν έχω... ποτέ, δεν... Είμαι πολύ... Και νομίζω ότι αυτό είναι απόρροια του αθλητισμού.

Είναι καλό που αφήνει δηλαδή;

Πολύ, πολύ, πολύ, πολύ. Νομίζω, αυτό... Ξέρεις γιατί; Γιατί ένα κακό, που πιστεύω, της ελληνικής κοινωνίας είναι ότι δεν έχουμε καταλάβει ότι η ζωή είναι πολύ δύσκολη. Εγώ, ας πούμε, δεν μεγάλωσα με αυτό το πράγμα, ότι η ζωή είναι δύσκολη. Οκέι; Γιατί αυτό, η υπέρμετρη, σε εισαγωγικά, αγάπη της οικογένειας προς τα παιδιά είναι μια προβληματική κατάσταση. Ενώ η ζωή είναι δύσκολη, και τώρα την αντιμετώπισα. Τώρα, ας πούμε, βγαίνει αυτή η δυσκολία. Αν είσαι προετοιμασμένος για δύσκολα πράγματα, τα αντιμετωπίζεις πολύ πιο εύκολα. Και ο αθλητισμός, οκέι, επειδή είναι δύσκολος, σε βοηθάει σε αυτό το κομμάτι, σε βοηθάει να πεις ότι δεν είναι «αχαχούχα» όλα. Ναι, αυτό. Αυτό το θεωρώ πολύ… Δηλαδή, αν ξαναγεννιόμουν, θα ξανάκανα αθλητισμό, δηλαδή είναι από τα πράγματα που θα τα ξαναέκανα. Και μακάρι όλα τα παιδιά δηλαδή, γιατί, εντάξει, είσαι νέος...

Αν γυρνούσατε τον χρόνο πίσω, θα αλλάζατε κάτι πάνω σε αυτό;

Στον αθλητισμό;

Γενικά.

Στον αθλητισμό. Κοίταξε, τώρα, έχοντας όλες αυτές τις εμπειρίες, είναι λίγο... λίγο άδικο, ας πούμε, εντάξει, τώρα, μετά από τόσα χρόνια και τώρα… εντάξει, πλησιάζω τα 60, ας πούμε. Ναι, θα γινόμουνα... θα μπορούσα να έχω μεγαλύτερες επιτυχίες, επειδή... για μένα. Εντάξει, θα μπορούσα. Δηλαδή σίγουρα θα μπορούσα να έχω πηδήξει παραπάνω, αυτό είμαι… τέλος πάντων, δεν το λέω εγώ, το λένε κι άλλοι, αλλά θα μπορούσα να κάνω και λίγο καλύτερα πράγματα σε επίπεδο επιτυχίας, αλλά, οκέι, μωρέ, τώρα... τότε ήμουνα έτσι, δεν... ξέρεις, είναι λίγο άδικο αυτό. Όπως είναι άδικο να κρίνουμε και τις συμπεριφορές των γονιών μας ή το τέτοιο με σημερινά δεδομένα. Αυτό είναι λίγο άδικο, να κρίνουμε με τις εμπειρίες του '23, ας πούμε, πώς ζούσαν το '60. Οκέι, ναι. Μπορώ να πω χιλιάδες πράγματα τα οποία δεν θα τα 'κανα, αλλά τότε... Και όταν είσαι μέσα στη ροή, είναι λίγο δύσκολο να τα κάνεις τα πράγματα, είναι λίγο δύσκολο. Και στη γουνοποιία υπάρχει αυτό και παντού. Δηλαδή τώρα, άμα βγάζεις, βγάζεις, βγάζεις λεφτά, τι θα κάνεις; Θα κάνεις κάτι διαφορετικό; Κάποιοι το κάνουνε και είναι οι μπροστάρηδες, είναι οι εξαιρετικοί, αλλά δεν μπορώ να περιμένω τώρα από την πλειοψηφία των ανθρώπων. Έτσι δεν είναι; Είναι λίγο δύσκολο. Είναι λίγο δύσκολο.

Έχετε να προσθέσετε κάτι άλλο;

Όχι, δεν έχω τίποτα. Πολλά είπα, νομίζω.

Όχι!

Νομίζω, είπα πάρα πολλά.

Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.

Εγώ σ' ευχαριστώ.

Να 'στε καλά.

Εγώ, εγώ, εγώ.