[00:00:00]Μπορείτε να μου πείτε το όνομά σας;

Όλγα, Ταουσιάνη.

Είναι Παρασκευή 18/08/2023, βρισκόμαστε στο Φλάμπουρο Φλώρινας, ονομάζομαι Ευανθία Μπαντίκη, είμαι ερευνήτρια στο Istorima και είμαστε έτοιμοι να ξεκινήσουμε. Θα μιλήσουμε για τα έθιμα του Φλάμπουρου με την κυρία Όλγα.

Ναι.

Θα ξεκινήσουμε με το έθιμο της Πρωτοχρονιάς.

Ναι. Μετά την πρωτοχρονιάτικη Θεία Λειτουργία, έφιπποι νέοι περιφέρονταν στο χωριό και τραγουδούσανε κάλαντα, κάλαντα Πρωτοχρονιάτικα, αλλά και μεταμφιεσμένοι ήσαν κάποιοι, βάζαν μάσκες. Ναι, κάποιοι από τους νέους, έφιπποι και σ’ όλο το χωριό έλεγαν τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα.

Οι μάσκες συμβόλιζαν κάτι;

Ζώα, πρόσωπα ζώων αυτό.

Και τα κάλαντα ήταν στα αρβανίτικα;

Όχι, ελληνικά και αρβανίτικα, αλλά δεν...

Τα γνωρίζετε;

Όχι.

Ωραία, να συνεχίσουμε με το...

Γιατί ήμουνα μικρό παιδί και είχε η γλώσσα ατονήσει, δεν μιλιόταν τότε και άκουγα ελληνικά κάλαντα. Πρωτοχρονιάτικα ελληνικά. Αυτό.

Να συνεχίσουμε με το...

Το απόγευμα, ήταν η ώρα συγχωρήσεως και γινόντουσαν επισκέπτης: επισκέψεις σε νονούς, σε παππούδες, γιαγιάδες, θείους. Περνούσανε και μεγάλοι, όχι μόνο παιδιά. Ναι, για συγχώρεση.

Την ημέρα της Πρωτοχρονιάς;

Ναι, ναι, ναι. Και τις Αποκριές γινόταν αυτό. Την Πρωτοχρονιά για ευχές, ναι.

Το έθιμο του Μάρτη;

Την 1η Μαρτίου έβγαιναν έξω σε αγρούς και έπαιρναν πρασινάδα, μαζί με χώμα, βέβαια, και ρίζες όλο και το τοποθετούσαν στην είσοδο των σπιτιών. Επίσης, έκοβαν και κλωνάρια χλωρά από τα δένδρα και έπιναν αμίλητο νερό το πρωί. Πριν το πρωινό τους, ναι. Έτσι υποδεχόντουσαν την άνοιξη, την 01 Μαρτίου και φορούσαν και το βραχιολάκι, το κόκκινο κόκκινο-άσπρο. Με κλωστή κόκκινη-άσπρη φτιάχνουν βραχιολάκια, τον Μάρτη.

Τα χόρτα στην είσοδο τι συμβόλιζαν;

Υποδεχόντουσαν την άνοιξη, ναι. Και στεφάνι, και στεφάνι φτιάχνανε στην πόρτα, αλλά για χλόη έπαιρναν πρασινάδα. Σε κάθε είσοδο, σε κάθε κατώφλι σπιτιού, έβαζαν αυτό. Επίσης, είχε σχέση και το... Και κρασί, έπιναν και κρασί και σύκα έτρωγαν. Έφτιαχναν και το σταφιδόψωμο, βέβαια. Οι νοικοκυρές έφτιαχναν και σταφιδόψωμο, ειδικά για εκείνη την ημέρα μόνο του χρόνου, την 1η Μαρτίου, γιατί ήταν ο ερχομός της άνοιξης, η πρώτη μέρα του μήνα της άνοιξης.

Να πούμε για τη «Ρούνα-παπαρούνα»;

Ναι, βέβαια. Το καλοκαίρι, επειδή είχε ανομβρία, ήταν ανήσυχοι, χρειαζόντουσαν τη βροχή για τα χωράφια τους. Ομάδες παιδιών, κοριτσιών και αγοριών, κάνανε μια βόλτα σε όλο το χωριό και τραγουδούσαν για να κατεβάσει, να κατέβει βροχή, ναι. «Ρούνα παπαρούνα» λεγόταν. Αυτό.

Να πούμε τώρα και για το «Κονάτσε».

Μάλιστα. Μεταφράζεται Κλήδονας. Έφεραν το έθιμο από την Ήπειρο το 1800... Να αναφερθούμε λίγο και πότε ο οικισμός εγκαταστάθηκε εδώ. Το 1860, έφεραν και το έθιμο αυτό από την Ήπειρο, από τα Μαστοροχώρια της Κόνιτσας. Από εκεί ήρθαν οι [00:05:00]περισσότεροι κάτοικοι, και από άλλα χωριά της Ηπείρου, αλλά συνήθως από το Πληκάτι Κονίτσης. Είναι καθαρά γυναικεία γιορτή, αγάπης. Απουσίαζαν οι άνδρες από αυτήν την γιορτή, αλλά τις καμάρωναν και τις θαύμαζαν και έλεγαν κάποια δίστιχα ότι: «Τα έχασα φίλοι μου, τα έχασα με αυτές τις πιέτες του φουστανιού», αλλά στην αρβανίτικη λεγόταν αυτό. «Ιούμπα σοκ ιούμπα με κατά κίντα τε φουστάνι». Από μακριά, βέβαια, τις θαύμαζαν. Έλεγαν και φεμινιστικό τραγούδι οι γυναίκες τότε, γιατί ήταν λίγο καταπιεσμένες. Σε αγροτικές δουλειές και απουσίαζαν οι άνδρες, αυτές μπροστά. Ήταν άριστες στη διαχείριση, μπορώ αυτό να το τονίσω, γιατί ήτανε μαστόροι οι άνδρες οι περισσότεροι, υπήρχαν και γεωργοί και κτηνοτρόφοι αλλά είναι, το χωριό είναι ένα διάσημο μαστοροχώρι, ηπειρωτικό. Η γιορτή αυτή ήταν μια εκτόνωση της γυναίκας και σημαίνει... «Κονάτσε» σημαίνει στολισμένη, γιατί συνδέεται και με τη θρησκευτική γιορτή του Γενεθλίου, του Προδρόμου του Ιωάννου. Ναι, ναι, ναι, και υπάρχει και το λουλούδι του Αγίου -«σιγκίνι» το λέμε το λουλούδι. Με αυτό διακοσμούσαν ένα χάλκινο γκιούμι. Με αυτά τα λουλούδια στόλιζαν ένα χάλκινο γκιούμι, έπαιρναν από μια βρύση εξωτερική του χωριού αμίλητο νερό και αυτό το περιφέρανε σε όλο το χωριό ομάδες γυναικών -και κοριτσιών, φυσικά- και τραγουδούσαν τραγούδια αγάπης, Αλλά και φεμινιστικό τραγούδι είχανε στην αρβανίτικη διάλεκτο. Δεν το ξέρω, όμως.

Τη σημασία του, έτσι την ερμηνεία;

Τη σημασία του εθίμου;

Το τραγούδι, άμα θυμάσαι περιληπτικά τι...

Ναι, ότι ήτανε οι άνδρες στο καφενείο και αυτές οργώνανε τα χωράφια. Ναι. Οι άντρες στον καφενέ και αυτές όργωναν τα χωράφια και για αυτό τραγούδησαν και το τραγούδι αυτό, το τόλμησαν και το τραγούδησαν τότε.

Και γιατί το λες αμίλητο νερό;

Έτσι συνηθιζόταν. Δύο μέρες γιορτάζαμε, παραμονή και ανήμερα της γιορτής και μέσα στο δοχείο με το νερό έριχναν και πέταλα τριαντάφυλλου και άλλων λουλουδιών και έβγαινε ένα άρωμα με αιθέρια έλαια, που τότε ήτανε δυσεύρετο. Την ημέρα της γιορτής, όταν τελείωνε η εκδήλωση, έπαιρνε η κάθε μία από λίγο άρωμα, ναι.

Την πρώτη μέρα τι γινόταν;

Και αυτό διανυκτέρευε το χάλκινο το γκιούμι σε έναν κήπο μιας ανύπαντρης κοπέλας, για να ονειρευτεί τον αγαπημένο της.

Ποιος επέλεγε τον κήπο;

Μια, δεν... Ανάθεταν σε μια, τη μια χρόνια σε κάποια, την άλλη χρονιά σε άλλη, οπότε το έπαιρναν όλες στον κήπο τους.

Την πρώτη μέρα του εθίμου τι γινότανε;

Συγκέντρωναν λουλούδια, μαζεύανε λουλούδια και γύριζαν στο χωριό με το χάλκινο το γκιούμι. Την επόμενη μέρα, το απόγευμα, διακοσμούσαν ένα μικρότερο γκιουμάκι με κοσμήματα, σάρπα κόκκινη που συμβολίζει... Το κόκκινο χρώμα είναι της αγάπης. Με κόκκινη σάρκα και κοσμήματα, κολιέδες, σκουλαρίκια... Και πάλι σ’ όλο το χωριό, τραγουδούσαν σε όλες τις γειτονιές. Κανονικά, παλαιότερα, πολύ παλιά, σε κάθε γειτονιά γινόταν αυτό. Ένας συναγωνισμός γινόταν. Τώρα, έχει... Φτιάχνουμε ένα, συνεχίζεται το έθιμο, γιορτάζεται και τώρα. Αυτό.

Ωραία, να πάμε και στα έθιμα του γάμου;

[00:10:00]Ναι, βέβαια. Δύο εβδομάδες πριν, οι προετοιμασίες του γάμου δύο εβδομάδες. Νέοι πήγαιναν στο βουνό, ξύλευαν, αλλά τα αυτά που έκοβαν τα ξύλα ήταν κόκκινα. Επέλεγαν ένα δέντρο που είχε κόκκινο κλαδιά και τον κορμό κόκκινο. Αυτό θα το χρησιμοποιούσανε για να μαγειρέψουν, να ψήσουν τα ψωμιά τους, γιατί τότε δεν υπήρχε ηλεκτρισμός. Συνηθίζεται και τώρα ακόμα, κάποιες φορές. Είχε, είχε πολύ, μεγάλη προετοιμασία είχε. Την εβδομάδα του γάμου, απ' την Πέμπτη, έφτιαχναν ειδικές κουλούρες με ρεβιθένιο αλεύρι, με αλεύρι από ρεβίθια. Την Παρασκευή, το βράδυ, καλούσαν τον κουμπάρο και τον παρακουμπάρο. Στο σπίτι του γαμπρού, υπήρχε το λάβαρο ή σημαία, την οποία, την οποία... Το «φλάμπουρο». Θα πω και από πού πήρε την ονομασία, θα κάνουμε μια παρένθεση, το χωριό από μια τοποθεσία που έχουμε εδώ, έξω από το χωριό και λέγεται Φλάμπουρι, αλλά «φλάμπουρο» κανονικά μεταφράζουμε τη σημαία. Το χωριό έχει πάρει αυτήν την ονομασία. Λεγόταν παλιά Νεγοβάνι και, το ΄20, μετονομάστηκε σε Φλάμπουρο. Σήμερα, λέγεται Φλάμπουρο, παλαιότερα λεγόταν Νεγοβάνι. Αφού καλέσουν τον κουμπάρο και τον -γίνονται προετοιμασίες την Παρασκευή-, και τον παρακουμπάρο, όλοι συναντιούνται στο σπίτι του γαμπρού. Ανοίγουν τη σημαία, εύχονται και ρίχνουνε κέρματα, ναι. Ο καθένας ό,τι θέλει. Και τραγούδια του γάμου ακούγονται και... Η προετοιμασία έχει ήδη ξεκινήσει, στο σπίτι της νύφης ανοίγεται η προίκα, ενώ στου γαμπρού γίνεται αυτό. Δεν είναι το σόι της νύφης την Παρασκευή το βράδυ στο έθιμο αυτό με τη σημαία, με το λάβαρο, δεν είναι. Και ρίχνει τρεις τουφεκιές ο γαμπρός, για να ανακοινώσει το χαρμόσυνο γεγονός που θα ακολουθήσει την Κυριακή, η στέψη, ο γάμος. Τελειώνει και η μέρα αυτή με αυτό το έθιμο. Φτάνουμε στο Σάββατο, την παραμονή του γάμου. Υπήρχε και ορχήστρα τοπική και στο σπίτι της νύφης γίνεται κάποιο γλέντι και στο σπίτι του γαμπρού. Δεν ανταμώνει η νύφη με τον γαμπρό καθόλου.

Τα έθιμα του γάμου.

Δύο εβδομάδες πριν τη στέψη, άρχιζαν τα έθιμα του γάμου. Νέοι πήγαιναν στο βουνό, γιατί η περιοχή είναι εδώ δασώδης και ξύλευαν, ξυλεύαν, όμως, από κόκκινο δέντρο. Επέλεγαν το, όχι το ξύλο το μουντό, το χρώμα του κορμού, κόκκινο. Θα τα χρειαστούν τα ξύλα αυτά για να ανάψουνε φωτιά. Φωτιά για να ψήσουν ψωμιά, να μαγειρέψουν τα γεύματα του διημέρου, του Σαββατοκύριακου, του γάμου. Τη δεύτερη εβδομάδα, άρχιζε ο γάμος την Πέμπτη, τα έθιμα άρχιζαν την Πέμπτη. Την Πέμπτη, οι νοικοκυρές ζύμωναν κουλούρες, τις οποίες θα τα πρόσφεραν [00:15:00]στον ναό, πριν τη στέψη και δεν θα έμεναν εκεί κουλούρες. Στη διαδρομή από το ναό, μετά τη στέψη, στο σπίτι του γαμπρού, θα μοιράζονταν οι κουλούρες σε όλους τους καλεσμένους. Είχε ψωμιά για όλους. Ζύμωναν αρκετές κουλούρες. Την Παρασκευή, στο σπίτι της νύφης, άνοιγαν όλα τα προικιά, σαν έκθεση, εκθέτανε τα προικιά της νύφης. Φυσικά, από νεαρές φίλες της νύφης και οι καλεσμένοι με τραγούδια, τραγούδια του γάμου, και ελληνικά και αρβανίτικα. Και στην αρβανίτικη διάλεκτο και στην ελληνική τραγούδια. Στο σπίτι του γαμπρού, συγκεντρωμένοι οι καλεσμένοι, την Παρασκευή το βράδυ, είχαν ένα λάβαρο. Το λάβαρο αυτό λεγόταν «φλάμπουρι», γιατί η ονομασία του χωριού είναι Φλάμπουρο και «φλάμπουρο» σημαίνει σημαία για τους κατοίκους. Ήταν παράλειψη να μην έκαναν αυτό, είχε κάποια σημασία το έθιμο. Άνοιγαν τη σημαία και την κρατούσαν οι νέοι, οι φίλοι του γαμπρού. Ήτανε, βέβαια, καλεσμένος ο κουμπάρος, ο παρακουμπάρος και όλοι οι συγγενείς καλεσμένοι, στο σπίτι του γαμπρού όλα αυτά, και ρίχνανε κέρματα στη σημαία όλοι, όλοι οι καλεσμένοι έριχναν κέρματα, έτσι συνηθιζόταν. Και έλεγαν και τραγούδια γάμου και εδώ: στην ελληνική διάλεκτο και στην αρβανίτικη, γιατί το έθιμο ανάγεται από την Ήπειρο, όταν ήρθαν και εγκαταστάθηκαν εδώ στην Μακεδονία, όπου και στήθηκε ο οικισμός. Είναι, απ' το 1860 εγκαταστάθηκαν οι κάτοικοι εδώ, από την καταπίεση των Τούρκων, μετεγκαταστάθηκαν από τα Μαστοροχώρια της Ηπείρου, από το Πληκάτι Κονίτσης και από άλλα χωριά της περιοχής εκεί, και επέλεξαν αυτήν την τοποθεσία, γιατί υπήρχε δασικός πλούτος. Και λόγω των καταστάσεων του πολέμου είναι απομακρυσμένο το χωριό, λόγω γεγονότων. Ήθελαν να είναι πιο ήσυχοι εδώ και πιο ασφαλείς, για αυτό ήρθαν σε αυτήν την τοποθεσία και εγκαταστάθηκαν. Κλείνει και η ημέρα αυτή της Παρασκευής και έχουμε την ημέρα του Σαββάτου, την παραμονή του γάμου. Γίνονται γλέντια και στο σπίτι του γαμπρού αυτήν την ημέρα και γεύματα -και στο σπίτι της νύφης. Όλοι οι καλεσμένοι συγκεντρωμένοι, δεν σταματάει το γλέντι, συνεχίζεται και στα δύο σπίτια. Έτσι κλείνει και η ημέρα αυτή, με χορό και τραγούδια. Χαρούμενη, βέβαια, χαρούμενο έθιμο.

Την ημέρα της στέψης, πώς υποδέχεται η πεθερά τη νύφη;

Δεν βλέπει ο γαμπρός τη νύφη, τη βλέπει μόνο στην είσοδο του ναού, πριν τη στέψη, που ο ιερέας συνοδεύει πρώτα τη νύφη και μετά τον γαμπρό. Εκεί βλέπει ο γαμπρός τη νύφη: στη συνάντηση πριν τη στέψη στην είσοδο του ναού. 15 μέρες δεν την βλέπει καθόλου, βέβαια. Όσες μέρες διαρκούν τα έθιμα του γάμου, δεν βλέπει ο γαμπρός τη νύφη, ναι. Όλα είναι πλέον [00:20:00]έτοιμα, γλέντι και το πρωί της Κυριακής. Η στέψη γίνεται το απόγευμα. Ναι, γλέντι και στα δύο και στου γαμπρού και στης νύφης, ο κουμπάρος είναι στο σπίτι του γαμπρού με τον παρακουμπάρο, όχι στης νύφης. Η στέψη γίνεται η ώρα 17:00. Αν είναι χειμώνας, γίνεται λίγο νωρίτερα, αν είναι θερινή περίοδο, γίνεται 18:00. Τα στέφανα είναι παραδοσιακά, δεν υπάρχουν λουλουδάκια στα στέφανα, είναι μπρούντζινα τα στέφανα, με το σχήμα του σταυρού, βέβαια. Αυτό είναι μια, πρέπει να πω και αυτό για να έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα, αφού συνοδεύσει ο ιερέας τον γαμπρό και τη νύφη, για να τελεστεί το μυστήριο του γάμου, η διαδικασία με τη στέψη του κουμπάρου, τελειώνει το μυστήριο του γάμου από τον ιερέα, αφού χαιρετήσουν όλοι το νεόνυμφο ζευγάρι, βγαίνουμε έξω από το ναό. Εκεί, η ορχήστρα, η τοπική ορχήστρα, γιατί υπήρχε τοπική ορχήστρα, έπαιζε πάλι και χόρευαν και έξω από τον ναό, χόρευαν. Μετά, κατευθύνονταν στο σπίτι, η πομπή κατευθυνόταν στο σπίτι του γαμπρού, όπου θα ήταν η καινούρια κατοικία της νύφης, ναι. Στο κατώφλι, στο κατώφλι του σπιτιού πριν μπουν μέσα από το νεόνυμφο ζευγάρι, η πεθερά καλοδεχόταν τη νύφη και είχε ετοιμάσει, σε μια πιατέλα είχε ετοιμάσει βούτυρο, μέλι... Παράλειψη: στη διαδρομή από τον ναό στο σπίτι του γαμπρού, οι κουλούρες, που είχαν ζυμώσει οι κυρίες την Πέμπτη, την εβδομάδα του γάμου, έσπαζαν ηλικιωμένοι. Τη μοίραζαν, τη μοίραζαν σε όλους τους καλεσμένους, ήταν αρκετές οι κουλούρες και έφταναν να μοιραστούν σε όλους.

Γιατί οι ηλικιωμένοι;

Σεβασμός. Αυτό το διακρίναμε τότε τα χρόνια εκείνα, και τώρα, βέβαια, συνεχίζεται, αλλά σεβόντουσαν την ηλικία αυτή. Άνδρες συνήθως κρατούσαν τις κουλούρες, και γυναίκες, αλλά οι άνδρες έκαναν τη μοιρασιά της κουλούρας, μέχρι τη διαδρομή του σπιτιού του γαμπρού. Στην είσοδο, η πεθερά υποδεχόταν την νύφη και της είχε ετοιμάσει αυτό το μέλι-βούτυρο και για να σταυρώσει την πόρτα του σπιτιού που θα έμενε, που θα είχε εγκατασταθεί, της έκανε σταυρό. Πριν μπει μέσα, με μέλι και βούτυρο, άλειφε την πόρτα.

Και τι συμβόλιζαν αυτά;

Να γεράσει και να είναι γλυκιά. Βέβαια, το μέλι, η συμπεριφορά της να είναι γλυκιά, ναι. Το γλέντι συνεχιζόταν μέχρι τα μεσάνυχτα και μετά τα μεσάνυχτα, στο σπίτι του γαμπρού, ο γάμος. Γεύματα, βέβαια, προσφέρονταν στους καλεσμένους, εννοείται, δεν υπήρχανε οι αίθουσες τώρα δεξιώσεων, ήταν τα σπίτια και καλούς απογόνους.

Και εδώ τελειώνουμε με τον γάμο. Να πούμε και τα έθιμα κατά τη διαδικασία χτισίματος ενός νέου σπιτιού.

[00:25:00]Νομίζω πριν τον γάμο ήταν όλες οι προετοιμασίες αυτές, μετά το...

Όχι, όταν έχτιζαν ένα σπίτι.

Ναι, βέβαια, τα έθιμα της οικοδομής. Ναι, ναι, ναι

Της οικοδόμησης, ναι.

Οι κάτοικοι είναι μαστόροι, αρχιτέκτονες χωρίς πτυχίο. Σπουδαίο αυτό, γιατί είναι το χωριό ένα διάσημο μαστοροχώρι. Με πολύ μεράκι έκτιζαν τα σπίτια τους και από την Ήπειρο έφεραν την τέχνη αυτήν, ήταν και πετράδες και χτίστες, έστηναν την οικοδομή. Και όχι μόνο οικοδομές και πηγάδια κατασκεύαζαν. Ναι, ήτανε πάρα πολύ οργανωμένοι και έφευγαν και έξω από τα όρια του νομού για να δουλέψουν, στην Ελλάδα, βέβαια, αλλά και στο εξωτερικό. Στην Ρουμανία, μετανάστευαν στην Ρουμανία, έξω από τα όρια της Ελλάδος. Όταν γινότανε μια οικοδομή, στα θεμέλια, έσφαζαν, θυσίαζαν πτηνά -ή κόκορας είναι ή κότα ήταν, ναι-, όχι μεγάλα ζώα, μικρά. Στα θεμέλια, το αίμα, εκεί. Εκεί γινόταν, θυσία γινόταν, για κάποιον λόγο, βέβαια, δεν ξέρω γιατί, δεν μπορώ... Δεν θυμάμαι γιατί γινόταν αυτό. Και ένας τελάλης, πάνω στην κατασκευή της σκεπής, έβαζαν το φλάμπουρο, τη σημαία, με λουλούδια... Και παρέλειψα και κάτι.

Να το πούμε, δεν πειράζει.

Ναι, ναι... Και καλούσε. Όχι καλούσε, ανέφερε ποιος δωρίζει, από τους συγγενείς, βέβαια, και τους γείτονες, τα δώρα. Τα δώρα και σε χρήμα, αλλά και σε είδος.

Για το σπίτι.

Για το σπίτι, ναι. Δώρα, δώρα για το σπίτι: για τον νοικοκύρη δώρα, για το σπίτι.

Αυτό αφού είχε ολοκληρωθεί;

Όχι, όχι, στην κατασκευή. Στη μέση της κατασκευής, πάνω που δεν υπήρχε σκεπή, υπήρχε μόνο η ξύλινη σκεπή, η οροφή η ξύλινη, ναι, της ημέρας που δουλεύανε γινόταν αυτό, ναι, δώριζαν. Μέχρι να τελειώσει το έργο, δεχόντουσαν δώρα.

Γινόταν κάτι άλλο;

Από τον νοικοκύρη... Όχι, όχι, όχι... Αλλά στηνόταν ένα έργο αξιοθαύμαστο. Αξιοθαύμαστο. Έκτισαν πρώτα το ναό τους όταν ήρθαν από Ήπειρο, μετά το σχολείο αμέσως. Είχαν έφεση στα γράμματα. Το ηπειρώτικο το στοιχείο το διακρίνει αυτό, η έφεση στα γράμματα, γι' αυτό και χαρακτηρίζεται και χωριό επιστημόνων. Βέβαια, κυριαρχούσε το επάγγελμα το... Οι σπουδές στο πολιτικών μηχανικών, αρχιτεκτόνων, λόγω επαγγέλματος των γονέων, κυριαρχούσαν αυτές οι σπουδές και εκπαιδευτικούς είχε πολλούς, αλλά είχαν έφεση στα γράμματα οι κάτοικοι, για να καλυτερεύσει η ζωή τους.

Για τον γάμο τι ξεχάσατε να πείτε;

Ναι, παρέλειψα ότι, όταν έφταναν στο σπίτι του γαμπρού μετά τη στέψη, η νύφη πάνω στο... Υπήρχε, το φλάμπουρο συνόδευε όλη την πομπή, με το κοντάρι και τη σημαία. Πάνω στη σημαία, υπήρχε από την Παρασκευή που στήθηκε ο γάμος, τα προ... Προ του γάμου, υπήρχε στον σταυρό πάνω του κονταριού της σημαίας, υπήρχαν λουλούδια πολύχρωμα και μήλα, φρούτα. Ναι, το χωριό είναι μήλο-παραγωγικό. Ήταν τότε, είχε φυτώρια. Και αρκετά χρόνια μετά, είχε φυτώρια, τα φρούτα που είχανε, έβαλαν πάνω στον σταυρό, μαζί με τα λουλούδια. Στο σπίτι του γαμπρού, πριν η νύφη αλείψει την πόρτα με το μέλι και το [00:30:00]βούτυρο, έπαιρνε φρούτο απ' το... Πάνω απ’ το κοντάρι της σημαίας και το 'ριχνε πίσω της. Και αυτός που έπαιρνε το μήλο ή αυτή που έπαιρνε το μήλο, οπότε ήταν ένα μήνυμα ότι θα παντρευτεί μια ελεύθερη, αν έπαιρνες. Φυσικά, οι νέοι προσπαθούσαν να πάρουν το φρούτο. Αυτό παρέλειψα, ναι.

Και θέλω να μου πείτε-

Ναι.

Για το «Κονάτσε», πώς ήτανε για μια γυναίκα, μια νεαρή κοπέλα, στο χωριό να το περιμένει.

Η προετοιμασία ήτανε πριν πολλούς μήνες, αλλά η γιορτή έμοιαζε με τη γιορτή του Πάσχα. Ακριβώς έτσι: φορούσαν τα καλά τους, τα καλύτερα ρούχα και την περίμεναν αυτήν τη μέρα, γιατί είχαν και μια επιθυμία, είπαμε. Ήταν καταπιεσμένες και πολύ, πολύ, πολύ, πολύ σκληρή δουλειά, είχαμε πάρα πολύ, γιατί οι άνδρες έλειπαν, ήταν οικοδόμοι, έφευγαν απ’ το χωριό. Οι εργασίες στο χωριό ήταν λίγες, αναγκαζόντουσαν να φύγουν σε άλλες πόλεις της Ελλάδος, για να ψάξουν δουλειά, ναι. Αυτές τα πάντα. Ναι, είχαν αναλάβει τα πάντα: τη διατροφή των παιδιών και γενικά τις γεωργικές εργασίες... Ήτανε πολύ κουραστικό αυτό που ζούσαν και την περίμεναν αυτήν τη μέρα για να εκτονωθούν.

Γιατί ήταν και γιορτή μόνο για γυναίκες.

Ναι, ναι, ναι... Γιορτή αγάπης. Ήταν πολύ χαρούμενες.

Σας ευχαριστώ πολύ, κυρία Όλγα.

Ναι, και εγώ ευχαριστώ που μου δόθηκε η ευκαιρία.

Να τα πείτε.

Να τα πω και να μην... Να γνωρίζουν και τα νεότερα άτομα. Να μην εξαλειφθούν αυτά τα έθιμα.

Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.

Και εγώ.