[00:00:00]Πάτερ, καλή σας μέρα. Πείτε μας τ΄ όνομά σας.

Ονομάζομαι Κρανιώτης Μιχαήλ και είμαι ιερέας στον Άγιο Νικόλαο Κοζάνης.

Καλή σας μέρα. Είναι Κυριακή 27 Αυγούστου, είμαι ο Χρήστος Σαλαμπουκίδης, ερευνητής στο Istorima, είμαστε με τον πάτερ Μιχαήλ Κρανιώτη στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου, τον Μητροπολιτικό Ναό Αγίου Νικολάου στην πόλη της Κοζάνης και είμαστε έτοιμοι να ξεκινήσουμε την κουβέντα μας. Πάτερ, αρχικά για να σας γνωρίσουμε καλύτερα, πείτε μας μερικά πράγματα για εσάς.

Όπως σας είπα και νωρίτερα ονομάζομαι Κρανιώτης Μιχαήλ. Έχω γεννηθεί το 1966. Είμαι γέννημα θρέμμα της Κοζάνης. Οι παλιοί Κοζανίτες χρησιμοποιούσαν αυτή τη λατινική λέξη, βέρος Κοζανίτης, που θα πει γνήσιος, αληθινός. Και το ότι είμαι παπάς, εφημέριος στον Αϊ-Νικόλα είναι ένα όνειρο ζωής το οποίο έγινε πολύ αργότερα. Είμαι καθηγητής, δάσκαλος, θεολόγος στο 4ο Λύκειο Κοζάνης και έχω γύρω στα 25 χρόνια προϋπηρεσίας. Ένα έργο που, επίσης, μ΄ αρέσει πολύ, η διδασκαλία των παιδιών και μάλιστα στο μάθημα των Θρησκευτικών και τώρα τελευταία έχω 9 χρόνια όπου έχω γίνει παπάς, κληρικός. Είμαι εθελοντής παπάς, άμισθος, δεν πληρώνομαι. Πληρώνομαι ως καθηγητής.

Πάτερ, θα μου επιτρέψετε, αν θέλετε φυσικά απαντάτε την ερώτηση του πώς ένας άνθρωπος, σαφώς που έχει επαφή με την εκκλησία και με την επιστήμη της θεολογίας, αποφασίζει να γίνει κληρικός; Είναι κάτι που δεν το βλέπουμε συχνά.

Είναι μία πάρα πολύ μεγάλη ιστορία. Για να γίνει κανείς κληρικός, όπως και όλα τα πράγματα στη ζωή, πρέπει να έχει, λέμε εμείς οι θεολόγοι, δύο κλίσεις. Η μία κλίση είναι με ι, κλίνω προς τα κει, και η άλλη κλήση με η, που είναι μία πρόσκληση του Θεού. Εγώ από μικρό παιδί είχα μία σχέση με την εκκλησία, με τα μυστήρια, με τη Θεία Λειτουργία. Χαρακτηριστικά, μικρό παιδί πήγαινα στους Αγίους Αναργύρους εδώ στην πόλη της Κοζάνης και ό,τι έβλεπα εκεί από τον αείμνηστο παπα-Κωνσταντίνο Γάτο, στον οποίο χρωστάω πάρα πολλά, από μικρό παιδί με οδήγησε στους δρόμους της λειτουργικής ζωής, πήγαινα σπίτι μου και τα ξανάφτιαχνα. Όταν όμως παντρεύτηκα, όχι ότι άφησα, αφού θεολόγος έγινα, άφησα την κλήση προς την ιεροσύνη, αλλά είδα ότι η σύζυγός μου δεν πολυήθελε. Νομίζω μ΄ έναν θαυματουργικό τρόπο αυτό έγινε, η κλήση. Δέχτηκα τέσσερις φορές κλήση από κάποιον επίσκοπο. Η κλήση μπορεί να γίνει ποικιλοτρόπως. Μπορεί να γίνει από έναν φίλο, μπορεί να γίνει απ΄ τον επίσκοπο, μπορεί να γίνει από τους ανθρώπους. Η κλήση με η, πρόσκληση, στο ιερατικό λειτούργημα. Όντας, λοιπόν -ας μιλήσουμε και κάποια πράγματα έτσι πιο προσωπικά, από καρδιάς- όντας, λοιπόν, πρόεδρος σε μια κατασκήνωση της πόλης μας, την κατασκήνωση στο Φτελιό, που κάνει εδώ το σωματείο του Αγίου Στυλιανού, επειδή η κατασκήνωση είναι χριστιανική, κάναμε κι ένα γεωγραφικό κάθε μέρα και λέγαμε κάποια πράγματα στα παιδιά. Τελειώνοντας, ρώτησα -ήταν και η σύζυγός μου- την κόρη μου, «Πώς σας φαίνεται αυτά που είπα;». Θεολογικά πράγματα, ερμηνεία του Ευαγγελίου, «Καλά τα λες -μου λέει η γυναίκα μου- αλλά σαν τι τα λες;», «Τι εννοείς; Σαν θεολόγος καθηγητής», λέει: «Ο θεολόγος καθηγητής κάνει μάθημα στο σχολειό. Εσύ εδώ είναι καλοκαίρι, είμαστε κατασκήνωση και τι τα λες;», «Δεν καταλαβαίνω -λέω- την ερώτηση», «Θέλω να πω ότι αν ήσουν ένας παπάς, θα είχες δικαίωμα να τα πεις αυτά που λες, τον Λόγο του Θεού», «Μα εγώ νόμιζα δεν ήθελες», «Κάποτε», μου λέει, «Δηλαδή τώρα θες;», «Γιατί όχι;», μου λέει. Δεν περνάει μία εβδομάδα κι έρχεται ο επίσκοπος να επισκεφθεί την κατασκήνωση και μου κάνει αυτή την πρόταση: «Τι θα 'λεγες να 'ρθεις να σε κάνω παπά και να σε βάλω στον Αϊ-Νικόλα;». Δεν του απάντησα αμέσως, σκέφτηκα δύο πράγματα, ότι: «Να την η κλήση του Θεού», είχα δεχθεί άλλες τρεις από άλλους τρεις επισκόπους διαφορετικούς και λέω: «Δεν έχεις δικαίωμα εσύ τέταρτη φορά να πεις στον Θεό ''όχι''», και δεύτερον δεν είναι ένας θαυματουργικός τρόπος; Ενώ δεν είχαν καμία συνεννόηση πριν.

Έρχεται η στιγμή, όπως είπατε, που σας ανακοινώνουνε το ότι: «Σας προσκαλούμε», με βάση την κλήση, όπως εσείς την αιτιολογείτε και την εννοιολογείτε, «να έρθετε και να γίνετε ιερέας στον Άγιο Νικόλαο». Να γυρίσω λίγο πιο πίσω, είπατε ότι από μικρό παιδί το είχατε όνειρο ζωής. Αυτήν την -ας μου επιτραπεί η έκφραση- αγάπη προς τον Άγιο Νικόλαο πώς υπήρχε από την παιδική ηλικία; Ήταν κάποιος μες στο σπίτι που σας έφερνε συχνά στον Ιερό Ναό;

Πολύ ωραία. Γενικότερα οι Κοζανίτες έχουμε μία ιδιαίτερη αγάπη και στοργή και τρυφερότητα προς τον Άγιο Νικόλαο. Είναι ο Άγιος της καρδιάς μας κι ο «παππούς», όπως λέμε, και θα το 'χεις ακούσει πολλές φορές, εδώ οι Κοζανίτες τον λέμε έτσι τρυφερά, «ο παππούς». Βέβαια, εγώ είχα μία κλίση -με ι- γενικότερα προς την εκκλησία, μ’ άρεσε η λειτουργική ζωή, μ’ άρεσε να ψέλνω, μ’ άρεσε να διαβάζω, γι΄ αυτό κι έγινα και θεολόγος, ενώ είχα αρκετά μόρια και μπορούσα να περάσω και αλλού και φιλολογίες και παιδαγωγικά, δεν μ’ αρέσει μόνο το εκπαιδευτικό έργο -μ’ άρεσε το εκπαιδευτικό- αλλά μ’ άρεσε κυρίως το θεολογικό, γι΄ αυτό κι έγινα θεολόγος καθηγητής. Όμως, ιδιαίτερα τώρα αν το πάμε, άρα λοιπόν έχω μία ιδιαίτερη αγάπη προς την εκκλησία. Όμως, πολύ ωραία το έθεσες, διότι εκκλήσκει σοφά ο επίσκοπος, μου λέει: «Έλα να σε κάνω παπά στον Αϊ-Νικόλα». Νομίζω αν μου το 'λεγε διαφορετικά μπορεί να ήταν αρνητική η απάντησή μου, δεν ξέρω. Δηλαδή, ήτανε -ας μου επιτραπεί η έκφραση- όλο το πακέτο. Δηλαδή όλο το πακέτο το οποίο -προσωπική μου άποψη- ήταν έτσι απ΄ τον Θεό, ότι «Έλα να γίνεις παπάς», η συζήτηση με τη γυναίκα μου πριν από καμιά βδομάδα και στον Αϊ-Νικόλα. Δεν ξέρω, αλλά το λέω τώρα ότι αν «Έλα να γίνεις παπάς» και δεν ξέρω πού, δεν ξέρω αν θα γινόμουν, γιατί μεγάλωσα εδώ στον Αϊ-Νικόλα. Πήγαινα βέβαια και σε άλλες εκκλησίες, σου λέω, στους Αγίους Αναργύρους, εκεί από πολύ μικρό παιδί, αλλά η ενορία μας ήταν ο Αϊ-Νικόλας, εδώ γινόταν τα πάντα, λειτουργούσε τότε και με τις σοφές συμβουλές κλπ. του μακαριστού Διονυσίου Ψαριανού Επισκόπου Κοζάνης, λειτουργούσε ο Αϊ-Νικόλας ως το κέντρο των Κοζανιτών. Δηλαδή ενώ στις άλλες ενορίες γινόταν ο εσπερινός, ας το πούμε έτσι, 16:00, 16:30 ώρα τον χειμώνα, εδώ γινόταν μια ώρα αργότερα ούτως ώστε να ‘ρθουν και από τις άλλες ενορίες στον εσπερινό και στο κήρυγμα που μετά γινόταν. Κι έτσι ήταν μία θεολογική ακαδημία ο Αϊ-Νικόλας αλλά κι ένα κέντρο της εκκλησιαστικής ζωής που ξεπερνούσε ίσως τις κατά τόπους ενορίες. Και ήταν σημείο ενότητας.

Πάτερ, οι δικές σας αναμνήσεις από τον Άγιο Νικόλαο ποιες είναι; Πείτε μας λίγο γι΄ αυτό.

Ναι, πάρα πολλές! Πάρα πολλές είναι οι αναμνήσεις. Σου λέω, μικρό παιδί ερχόμουνα δω και πιάναμε τα μανάλια που λέγαμε τότε, που συμμετείχαμε στις λιτανείες, που κάθε Κυριακή στη Θεία Λειτουργία πιάναμε το μανάλι και βοηθούσαμε τον παπά ή το θυμιατό στη Θεία Λειτουργία ή τον επίσκοπο τότε, τον Διονύσιο, που όντως η λειτουργία του ήταν πανδαισία, αλλά και μεγάλες μέρες και γιορτές, του Αγίου Νικολάου, το Πάσχα, τα Χριστούγεννα και σιγά σιγά ανεβαίναμε στο αναλόγιο, ψέλναμε, μαθαίναμε. Ίσως δεν υπήρχε τότε μία οργανωμένη σχολή εκμάθησης βυζαντινής μουσικής, που έγινε σιγά σιγά από τον Σωτήρη τον Αρβανίτη, ο οποίος εντελώς δωρεάν, δεν μας έπαιρνε λεφτά στον Άγιο Κωνσταντίνο που πηγαίναμε, όμως εδώ ήταν ο μακαρίτης ο Βασίλης ο Γούναρης, ο οποίος δεν έκανε μαθήματα, δεν μας έκανε ποτέ: «Κάτσε να σε δείξω, να σε διαβάσω, να σου πω βυζαντινή μουσική», αλλά έψελνε κι εμείς ακούγαμε κι αυτό ήταν το πιο μεγάλο σχολείο σε σημείο που μετά έγινα ψάλτης κι έψελνα και μου έλεγαν άνθρωποι[00:10:00] παλιοί ή άνθρωποι που ήξεραν λίγα μουσικά, ιερείς κλπ. ότι: «Όταν ψέλνεις είναι σαν ν΄ ακούμε τον Γούναρη», ο οποίος ήταν ονομαστός ψάλτης στην Κοζάνη μέχρι το 1983, μετά βγήκε στη σύνταξη. Άλλες έτσι αναμνήσεις είναι πάρα πολλές όλες που γίνονται σαν μία. Σου λέω, παπαδάκι μικρό με το μανάλι, βοηθός του ψάλτη την Κυριακή, βοηθός τις καθημερινές και μετά αρκετό διάστημα εδώ απ΄ τους ιερείς του ναού υπηρέτησα και διακόνησα για να με βοηθήσουν και στα διάφορα έτσι, στην ανέλιξή μου και στα οικονομικά μου, καθημερινός ψάλτης, διότι ο Άγιος Νικόλαος, ως γνωστόν, από τότε που χτίστηκε δεν έχει περάσει μέρα που να μη λειτουργηθεί. Λειτουργείται κάθε μέρα, τελούνται ανελλιπώς όλες οι ακολουθίες και μάλιστα η πόλη της Κοζάνης αγιάζεται με τη Θεία Λειτουργία, η οποία γίνεται κάθε μέρα στον Αϊ-Νικόλα. Νομίζω είναι μοναδικό γεγονός πανελληνίως εκτός από τα μοναστήρια που λειτουργούνται κάθε μέρα, ο Αϊ-Νικόλας από τότε που χτίστηκε, 1664-1721, μέχρι σήμερα λειτουργείται και σε δύσκολα χρόνια και στην κατοχή και στην πανδημία και παντού λειτουργείται κάθε μέρα.

Πριν να έρθουμε σε αυτό το ιστορικό κομμάτι, να κλείσουμε με μία ερώτηση, όσον αφορά τη γνωριμία μας μ΄ εσάς. Θέλω, πάτερ, να μου πείτε, από εκείνο το όνειρο ζωής τού «να έρθω στον Άγιο Νικόλαο», πώς νιώσατε την πρώτη στιγμή που περάσατε το κατώφλι του «παππού» της Κοζάνης, ως ιερέας-

Σαν παπάς. Αυτό νομίζω ότι το ζω ακόμη, χωρίς να θέλω να είμαι υπερβολικός, ότι κάθε Θεία Λειτουργία είναι σαν να είναι η πρώτη, μετά τη χειροτονία μου. Μια ιδιαίτερη συγκίνηση, ένα κλείσιμο του λαιμού και μία χαρά. Μία χαρά, η οποία, αξιώνομαι μαζί με τους αδελφούς μου, τους συνενορίτες μου, να τελέσουμε τη Θεία Λειτουργία. Επαναλαμβάνω, δεν έχει να κάνει με τον τόπο μόνο. Σαφέστατα έχει να κάνει με τον Αϊ-Νικόλα, σαφέστατα έχει να κάνει με αυτή τη σχέση την προσωπική με τον «παππού» μας, αλλά έχει να κάνει και με τη σχέση με τον Χριστό, την Παναγία, τους Αγίους κι όλα αυτά. Ένα αίσθημα χαράς, που αν μου πει κάποιος ότι: «Ξέρεις, δεν θα ξαναλειτουργήσεις», νομίζω θα μου κόψει το νερό, θα μου κόψει τη ζωή! Αυτή τη χαρά τη νιώθω, το ομολογώ! Και αυτή η συνέντευξη είναι αληθινή, έχει μία εξομολογητική διάθεση, τουλάχιστον από μέρους μου, αυτή τη στιγμή. Να σου πω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, τον πρώτο καιρό, τώρα δεν το συναντάω, γιατί έμαθαν οι άνθρωποι κάποιοι... Τελειώνοντας τη Θεία Λειτουργία μοιράζουμε το αντίδωρο. Κι έβλεπα τους ανθρώπους να έρχονται σοβαροί, σοβαροί. Είναι, ας το πούμε έτσι, ραδιοφωνική συνέντευξη και δεν φαίνονται οι εκφράσεις των χεριών... Κάπως το πρόσωπό τους ήταν έτσι όχι θλιμμένο αλλά σοβαρό. Εγώ ήμουν -με συγχωρείς για την έκφραση- σαν χαζοχαρούμενος, μοιράζοντας το αντίδωρο. Και κάποια στιγμή και τους είπα: «Ρε παιδιά», εκεί που μοίραζα το αντίδωρο είπα στους αδελφούς μου, που μοίραζα τ΄ αντίδωρο, λέω: «Μόνο εγώ τέλεσα τη Θεία Λειτουργία;», «Τι εννοείς, πάτερ;», «Δεν ήσασταν; Τώρα ήρθατε; Δεν ήσασταν στη Θεία Λειτουργία;», «Ήμασταν εδώ», «Γιατί είστε έτσι; Εσείς δεν την πήρατε χαμπάρι τη χαρά που κυριαρχεί;». Και από τότε άρχισαν να χαμογελούν και να έρχονται πάντοτε οι άνθρωποι, να νιώθουν αυτή τη χαρά. Ας μου επιτραπεί, ότι η Θεία Λειτουργία είναι ακριβώς αυτή η ένωση των ανθρώπων μεταξύ τους και με τον Θεό, που το συμπέρασμα, το συναίσθημα είναι η χαρά. Χριστιανός και σκουντούφλης δεν ταιριάζει! Και ο πατήρ Αλέξανδρος Μέρμαν, ένας σύγχρονος ονομαστός θεολόγος, Ρώσος, έχει πει ότι: «Οι χριστιανοί θα δώσουμε λόγο στον Θεό για την έλλειψη χαράς».

Να έρθουμε λίγο, πάτερ, στο ιστορικό κομμάτι του ναού.

Μάλιστα.

Μας είπατε το ότι χτίστηκε...

1664-1721.

Να ξεκινήσουμε από την αρχή-

Λοιπόν-

Από τα πρώτα στοιχεία.

Μάλιστα! Η Κοζάνη είναι μία καινούρια πόλη, νομίζω του 14ου αιώνα. Εδώ τα ξέρετε αυτά, είναι γνωστά, μπορεί κανείς να τα βρει οπουδήποτε και πιο έγκυρα από μια δική μου τώρα προφορική αφήγηση. Διωγμένοι διάφοροι πληθυσμοί από τους Τούρκους, ήρθαν και κρύφτηκαν σ΄ αυτήν εδώ τη γωνιά της Κοζάνης. Όσο και να λένε -κυριαρχεί- ότι η Κοζάνη, δεν είναι όμορφη πόλη κλπ. για μένα είναι πανέμορφη, αφού σ΄ αυτή ζω, σ΄ αυτή γεννήθηκα, σ΄ αυτή μεγάλωσα, σ΄ αυτή ζω, πανέμορφη, κούκλα είναι! Και κέντρο της Κοζάνης είναι ο Αϊ-Νικόλας και το καμπαναριό. Λοιπόν, είναι σε πάρα πολύ καλή τοποθεσία, είναι σε πλευρά, σε πλαγιά, έχει πάρα πολύ καλό ξηρό κλίμα, όση ώρα και να κοιμηθείς το πρωί ξυπνάς ξεκούραστος, δεν έχει υγρασία, είναι σε πλαγιά, και στους πρόποδες, τελειώνοντας η πλαγιά, είναι ένα ποτάμι. Είναι ο ιδανικός τόπος, που ήρθαν εδώ οι άνθρωποι διωγμένοι, Έλληνες, κι έχτισαν εδώ την πόλη σιγά σιγά, σιγά σιγά. Ο Άγιος Νικόλαος είναι το κέντρο αυτής της καινούριας πόλης, δεν είναι ο πιο παλιός ναός. Ο πιο παλιός ναός, νομίζω, είναι ο Άγιος Δημήτριος και μετά, νομίζω, είναι ο Άγιος Αθανάσιος, αν δεν κάνω λάθος. Αν το ακούει ένας Κοζανίτης καταλαβαίνει αμέσως ότι είναι στις δύο άκρες. Όμως η πόλη αναπτύχθηκε στο κέντρο κι εκεί έγινε ο Άγιος Νικόλαος ως τρίτη εκκλησία. Ο Άγιος Δημήτριος όχι με τη σημερινή του μορφή, έχουμε ανακαινίσεις. Ο Αϊ-Νικόλας, λοιπόν, χτίστηκε το 1664-1721, από τον Τράντα που ήταν οικιστής της Κοζάνης, από τον γιο του, κι απ΄ τον Τράντα, Χαρίσιος και Ιωάννης Τράντας. Και εδώ δεν ξέρω αν σε προλαβαίνω, να πω κάτι, τι δουλειά έχει ο Άγιος Νικόλαος μέσα σε μία ορεινή πόλη, την Κοζάνη, σε υψόμετρο εφτακοσίων μέτρων περίπου. Ένας ανιψιός του Τράντα υπηρετούσε στην τσαρική αυλή και είχε πάρει από τον θειο του -τώρα μου διαφεύγουν τα ονόματα, ποιος είναι Ιωάννης, ποιος είναι Χαρίσιος, δεν έχει σημασία- κάποια λεφτά για να χτίσει τον ναό στη πόλη της Κοζάνης, την ανερχόμενη τότε πόλη, πολίχνη, μικρό χωριό, η οποία όμως φαινόταν ότι θα μεγαλώσει, με τον όρο να χτιστεί στο όνομα του Αγίου Νικολάου. Γιατί; Γιατί οι Ρώσοι, μετά τον Χριστό και την Παναγία, είχαν τον Αϊ-Νικόλα πάρα πολλή εκτίμηση και τιμή και σεβασμό και αγάπη. Κι έτσι ο ναός χτίστηκε στο όνομα του Αγίου Νικολάου. Σιγά σιγά έτσι όπως τα 'φερνε τα πράγματα κι έτσι όπως χτίστηκε η πόλη, έγινε το κέντρο της πόλης και νομίζω ο πολιούχος έγινε με προεδρικό διάταγμα και καθιερώθηκε η ημέρα μνήμης του ως αργία, αν δεν κάνω λάθος, σχετικά αργά, νομίζω το 1953. Κάποιος μπορεί να τα βρει αυτά, τέλος πάντων, είναι ιστορικά στοιχεία που μπορεί να τα βρει.

Πάτερ Μιχάλη, η εκκλησία του Αγίου Νικολάου...

Ναι.

Τι ρόλο έπαιξε στην περίοδο της τουρκοκρατίας, γιατί μιλάμε το ότι...

Πολύ ωραία.

Έχει...

Πολύ ωραία.

Χτιστεί σε περίοδο που είναι προ της ελληνικής επανάστασης.

Πολύ ωραία, πολύ ωραία. Καταρχάς, η εκκλησία του Αγίου Νικολάου χτίστηκε, λέμε -υπάρχει και η κτητορική επιγραφή- 1664-1721. Τι σημαίνει αυτό; Ότι χτίστηκε το 1664 ο μισός ναός όπως τον βλέπουμε σήμερα, ανακαινίστηκε εκ βάθων και ξαναχτίστηκε και ολοκληρώθηκε το 1721, με τη σημερινή του μορφή, διότι ήταν μικρός τότε για τα μέτρα της ανερχόμενης τότε πόλης. Ο Αϊ-Νικόλας έπαιξε πάρα πολύ μεγάλο ρόλο στη διατήρηση του χριστιανικού και του εθνικού φρονήματος των Κοζανιτών. Χαρακτηριστικό είναι αυτό το οποίο είναι γνωστό, που είπε ο Μητροπολίτης Φώτιος, την επομένη της απελευθέρωσης της πόλης, στον διάδοχο Κωνσταντίνο, στον βασιλιά Γεώργιο, όταν ήρθαν να παραλάβουν την απελευθερωμένη πια πόλη: «Καλωσορίσατε μεγαλειότατε [00:20:00]στην Κοζάνη, τον αμιγή τούτο της Μακεδονίας παράδεισο», που σημαίνει ότι η Κοζάνη διατήρησε την εθνική της και χριστιανική της ταυτότητα. Λέγεται χαρακτηριστικά ότι Τούρκος δεν θάφτηκε στα χώματά της και τζαμί δεν χτίστηκε στην πόλη της Κοζάνης, γιατί αυτό δεν φανερώνει μία στενότητα πνεύματος απέναντι στους άλλους πολιτισμούς, αλλά φανερώνει ακριβώς τη διατήρηση της πίστης και της ελευθερίας. Αυτό το οποίο αγωνίστηκαν οι πρόγονοί μας, για του Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδος την ελευθερία, εδώ αυτό στην Κοζάνη υπήρχε όχι έτσι μαγικά ή «Εντάξει, εμείς το έχουμε», αλλά με αγώνα. Αυτό που είπα νωρίτερα για την καθημερινή τέλεση της Θείας Λειτουργίας. Αυτό ήταν μία ένεση ζωογόνος στα φρονήματα των Κοζανιτών, ό,τι και να γινόταν θα χτυπούσε το σήμαντρο για τον Αϊ-Νικόλα ή ο παπάς θα 'βαζε πετραχήλι κάθε μέρα. Τα παιδιά που θα πήγαιναν στο σχολειό, που οργάνωνε τότε η κοινότητα γύρω από τον Αϊ-Νικόλα, μάθαιναν τα ελληνικά γράμματα, μάθαιναν να διαβάζουν, μάθαιναν να γράφουν. Στις σχολές της Κοζάνης δίδαξαν σπουδαίοι δάσκαλοι του Γένους, όπως ο Ευγένιος Βούλγαρης κι άλλοι. Αυτό δεν είναι άσχετο με τον Αϊ-Νικόλα και την εκκλησία και την οργάνωση της κοινότητας τότε της Κοζάνης γύρω από τον ναό του Αγίου Νικολάου. Η καθημερινή τέλεση της Θείας Λειτουργίας, η καθημερινή τέλεση του εσπερινού και των άλλων ακολουθιών, η προσπάθεια των Κοζανιτών να χτίσουν σχολεία, έχουν να κάνουν όλα με τον Αϊ-Νικόλα και με το κέντρο της θρησκευτικής κι εκκλησιαστικής ζωής που ήταν ο ναός του Αγίου Νικολάου.

Πάτερ, οι κίνδυνοι που ενδεχομένως να περιήλθε εκείνη την περίοδο η πόλη και ο ναός, ποιοι ήταν επί τουρκοκρατίας;

Οι κίνδυνοι ήταν πολλοί και δεν ήταν πολλοί κι ήταν συνεχείς. Εδώ για την ιστορία να αναφέρω ότι οι Κοζανίτες κατάφεραν και πήραν από τη βασιλομήτορα το περίφημο, αν το λέω καλά, μελικανές, κάπως έτσι, που είναι από τη σουλτανομήτωρ, απ΄ τη μάνα του σουλτάνου, κάποια ειδικά προνόμια κι ένα απ΄ αυτά ήταν το χτίσιμο του ναού, του Αγίου Νικολάου. Κι γι΄ αυτό όλα έγιναν με άδεια κανονικά, είχε δηλαδή την εύνοια της σουλτανομήτορος. Οι κίνδυνοι τώρα είναι κίνδυνοι οι οποίοι προκύπτουν και ήδη υπάρχουν, άμα διαβάσετε την ιστορία και του Λιούφη και του Παπακωνσταντίνου και γενικότερα είναι καταγεγραμμένα αυτά και εμφύλιες συρράξεις των Κοζανιτών, του Αυλιώτη, του Κουντουρούση κλπ. και η μάχη από πάνω του Τούρκου δυνάστη η οποία δεν σ΄ άφηνε στιγμή ν΄ ανασάνεις και ν΄ αναπνεύσεις ελεύθερο αέρα και απειλούνταν όχι μόνο η σωματική σου ακεραιότητα κι η ζωή σου ανά πάσα ώρα και στιγμή, αλλά και το να μιλήσεις, το να εκφραστείς, το να διδάξεις, στο να κάνεις το οτιδήποτε, η ζωή η ίδια. Οι υπόδουλοι λαοί το ξέρουν καλύτερα. Εμείς σήμερα ζούμε σε μία ελεύθερη πατρίδα και δεν εκτιμάμε το αγαθό της ελευθερίας. Οι κίνδυνοι ήταν πολλοί και δύσκολοι. Ανά πάσα ώρα και στιγμή κινδύνευε η ζωή σου, κινδύνευαν τα ιδανικά, κινδύνευαν, όπως και έχει γίνει, πληθυσμοί ολόκληροι που εξισλαμίζονταν για να μπορέσουν να επιβιώσουν. Και σ΄ αυτό έπαιξαν ρόλο φωτισμένοι δάσκαλοι, ο Αϊ-Νικάνορας που ήρθε εδώ στο σκαλίστρατο και μόνασε και κράτησε τον κόσμο. Έπαιξαν ρόλο ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, που άφησε το μοναστήρι του και το Άγιον Όρος κι ήρθε εδώ στην περιοχή μας και σ΄ όλη την ηπειρωτική Ελλάδα και δίδαξε. Αλλά έπαιξαν ρόλο σημαντικό κι οι καθημερινοί δάσκαλοι, παπάδες, επίσκοποι που διατήρησαν στους υπόδουλους το φρόνημα, το αγωνιστικό το φρόνημα, το ελληνικό και το χριστιανικό.

Πάτερ, αν μπορέσουμε να βάλουμε σ΄ ένα πλαίσιο, που ίσως και να αδικεί όλες αυτές τις μορφές, οι πιο σημαντικές μορφές λόγιων και-

Όντως, όντως, θα αδικήσουμε διότι αυτή τη στιγμή τώρα δεν υπάρχει έτσι, είναι όλοι, δεν υπάρχει κάποιος που ήταν ανάξιος των περιστάσεων. Ανέφερα τον Ευγένιο Βούλγαρη αλλά υπάρχουν και άλλοι επίσκοποι. Καταρχάς ο επίσκοπος εδώ και μητροπολίτης... Παλιά ήταν η έδρα της επισκοπής στα Σέρβια, μετά ήρθε στην Κοζάνη... Ποιον να πρωτομνημονεύσει κανείς; Τον Ευγένιο, τον Κωνστάντιο Ματουλόπουλο που ήταν εδώ από την περιοχή μας, απ΄ την Κοζάνη, πάρα πολλοί οι οποίοι με κίνδυνο της ζωής τους καθημερινό, διότι βρίσκονταν ακριβώς στο μεταίχμιο να διατηρήσουν το ποίμνιό τους και από την άλλη να μην μπουν στη μήνη των Τούρκων, των σουλτάνων, των ηγεμόνων κλπ. και παράλληλα όλα αυτά με συνεργασία με το Οικουμενικού Πατριαρχείο να διατηρήσουν την εθνική και χριστιανική ταυτότητα χωρίς όμως να προκαλέσουν τους Τούρκους οι οποίοι θα ξεσπούσαν στους υπόδουλους. Όλοι οι επίσκοποι και οι μητροπολίτες. Γιατί μετά έγινε Μητρόπολη, η Μητρόπολη Σερβίων και Κοζάνης, πρώτα ήταν Επισκοπή, είχε έδρα τα Σέρβια, μετά ήρθε στην Κοζάνη κι έγινε Μητρόπολη. Αλλά και οι απλοί παπάδες που λειτουργούσαν εδώ καθημερινά, και μάλιστα ήταν και δάσκαλοι, διότι μέσα αυτό που λέγεται, μέσα από τα βιβλία της εκκλησίας που τα είχε το Ψαλτήρι, την Παρακλητική. Σήμερα, ας πούμε, υπάρχει μία τέτοια, επιστημονικά να αμφισβητηθεί η προσφορά του Κρυφού Σχολειού, ότι δεν υπήρχε. Πώς δεν υπήρχε; Δεν υπήρχε Κρυφό Σχολειό μ΄ αυτή την έννοια, «φεγγαράκι μου λαμπρό», να πάω τη νύχτα, αλλά ο παπάς όντως ήταν ο δάσκαλος. Εγώ γεννήθηκα το 1966, είμαι 57 χρονών, γεννήθηκα στην ελεύθερη Ελλάδα και καυχιέμαι ότι τα πρώτα μου γράμματα τα 'μαθα στο αναλόγιο με το Οκτωήχι και το Ψαλτήρι και σήμερα έχω μάθει να μιλώ και να μ΄ αρέσουν τα αρχαία πάρα πολύ και να διαβάζω και να καταλαβαίνω είναι γιατί τα 'μαθα απ΄ το Ψαλτήρι και απ΄ το Οκτωήχι, απ΄ το Μηναίον, τα βιβλία της εκκλησίας. Πολύ περισσότερο τα υπόδουλα παιδιά της πατρίδας μας, της Κοζάνης εν προκειμένω, που είχαν αυτή τη λαχτάρα να διατηρήσουν την παράδοση.

Πάτερ, η δράση του τότε ναού του Αγίου Νικολάου, ποια ήταν εκείνη την περίοδο που φυσικά θα συνεχίστηκε και μετά στο κομμάτι του εμφυλίου πολέμου. Υπήρχε ανέκαθεν μία δράση, κυρίως εκπαιδευτική, στον Άγιο Νικόλαο-

Βεβαίως, η δράση η εκπαιδευτική ήτανε... Καταρχάς, ο Άγιος Νικόλαος, είπαμε, ήταν το κέντρο της Μητρόπολης. Ό,τι γινόταν απ΄ την πλευρά Μητρόπολης κλπ., γινόταν με κέντρο τον Αϊ-Νικόλα. Και τα σχολεία, σου είπα και νωρίτερα, τα σχολεία της Κοζάνης τα οποία χρηματοδοτούνταν από την κοινότητα κλπ. από ανθρώπους που μάζευαν λεφτά και καλούσαν δασκάλους και από άλλες περιοχές και τέτοια, γινόταν όλα με κέντρο τον ναό και τον Άγιο Νικόλαο. Γι΄ αυτό και γύρω γύρω εδώ είχαν χτιστεί τα σχολεία, υπήρχε η στοά η περίφημη, ένα σχολείο κι άλλα κι άλλα. Υπάρχουν, σου λέω, ιστορικοί σήμερα, κι ο Μιχάλης Παπακωνσταντίνου κι ο Λιούφης κι άλλοι, αυτή τη στιγμή αυτοί μου έρχονται στο μυαλό, που τα λεν΄ όλα αυτά τα στοιχεία ακριβώς. Επειδή ανέφερες τον εμφύλιο και τη γερμανική κατοχή, αυτό το οποίο πρέπει να επισημάνω είναι η προσφορά του Αγίου Νικολάου ήταν η ενότητα. Τι εννοώ; Ότι δηλαδή συγκεντρώνοντας τους Κοζανίτες στη Θεία Λειτουργία κάθε απόχωσις, κάθε Κυριακή ο ναός διατηρούσε την ενότητα πέρα από πολιτικές τοποθετήσεις, ότι πρωτίστως εδώ είμαστε αδέρφια, ανεξαρτήτως τι πιστεύουμε πολιτικά. Είναι γνωστά εδώ στον ναό τα ενθουσιώδη κηρύγματα του τότε ιεροκήρυκα Κοζάνης, του Αυγουστίνου Καντιώτη, ο οποίος ήτανε από την Ιερά Σύνοδο διορισμένος ιεροκήρυκας στα Γρεβενά, αλλά επειδή δεν μπορούσε να πάει στα Γρεβενά επειδή ήταν κατειλημμένα, νομίζω, απ΄ τους αντάρτες, ήρθε στην Κοζάνη και υπηρετούσε εδώ ως ιεροκήρυκας και διατήρησαν τα κηρύγματα αυτά του τότε ιεροκήρυκα Αυγουστίνου Καντιώτη αλλά και άλλων, τότε μητροπολίτη Κωνσταντίνου Πλατή, αλλά και άλλων, διατήρησαν το εθνικό φρόνημα. Όλοι, ο Ιωακείμ Λιούλιας, ο οποίος ήταν αρχιμανδρίτης εδώ στη Μητρόπολη Κοζάνης κι εκείνος πέθανε με ηρωικό θά[00:30:00]νατο από τους Γερμανούς. Αλλά και αργότερα η προσφορά του Αγίου Νικολάου, να πάμε στην πρόσφατη ιστορία την οποία έζησα κι εγώ, το 1995, στον σεισμό της Κοζάνης όπου ειλικρινά μύτη δεν μάτωσε! Δεν το λέω κι ούτε είναι σωστό να συγκρίνουμε, ότι εμάς μας φύλαξε ο Θεός και τους άλλους δεν τους φύλαξε, αλλά αυτό μπορεί να μαρτυρηθεί σαν θαύμα. Όταν μετά από δυο μήνες έγινε ο σεισμός στο Αίγιο κι εκεί είχαν σκοτωθεί περίπου είκοσι πέντε άνθρωποι. Οι Κοζανίτες, το λέω μετά λόγου γνώσεως, απέδωσαν αυτή τη σωτήρια επέμβαση στον Αϊ-Νικόλα. Δεν μάτωσε μύτη στον σεισμό της Κοζάνης, στις 13 Μαΐου του 1995. Αυτά.

Πάτερ, να έρθουμε σιγά σιγά προς το σήμερα, να φύγουμε λίγο από το κομμάτι του εμφυλίου και της κατοχής και όσο περνάνε τα χρόνια να μπούμε λίγο στη διαδικασία να μιλήσουμε για κάποιους σημαντικούς επισκόπους που είχε η Κοζάνη, αλλά και ο Άγιος Νικόλαος, γιατί είναι ο μητροπολιτικός ναός.

Λοιπόν, οι επίσκοποι της Κοζάνης ήτανε ακριβώς όλοι σημαντικοί, ακριβώς γιατί ήταν επίσκοποι και μητροπολίτες σε δύσκολες περιόδους. Ανέφερα τον Ευγένιο, τον Κωνστάντιο κλπ. κι άλλους κι άλλους. Θα μου επιτρέψεις, επειδή ανέφερα αυτούς, να εστιάσω τον λόγο μας στον 20ο αιώνα και στους τελευταίους μητροπολίτες, κι αν μου επιτρέπεις να τους παρουσιάσω λίγο εν συντομία. Ξεκινώντας ο 20ος αιώνας, ο μητροπολίτης στην Κοζάνη είναι ο Φώτιος, τον οποίο αναφέραμε και νωρίτερα, ένας όντως φωτισμένος ιεράρχης, ο οποίος υποδέχτηκε τον νικηφόρο ελληνικό στρατό κατά την απελευθέρωση στις 11 Οκτωβρίου του 1912 και μετά τον διάδοχο, ο οποίος ήταν αρχιστράτηγος του ελληνικού στρατού, αλλά και τον βασιλιά Γεώργιο που ήρθε στις 14 Οκτωβρίου του 1912 να επισκεφθεί την απελευθερωμένη πια Κοζάνη. Δοξολογία επίσημη τότε, όταν ήρθε ο ελληνικός στρατός αλλά και μετά με τον βασιλιά, έγινε στον Αϊ-Νικόλα, με όλο τον κόσμο να παραληρεί από χαρά για την απελευθέρωση. Και μάλιστα αυτό εγώ το θυμάμαι, το 'λεγε και η γιαγιά μου, να φωνάζουν: «Ήρθε το ελληνικό, ήρθε το ελληνικό!» και περίμεναν πώς και πώς, είχαν διπλωμένες τις σημαίες μέσα στα μπαούλα τους, να τις ανεμίσουν όταν θα απελευθερωθούν. Υπήρχε δηλαδή αυτός ο πόθος της λευτεριάς. Χαρακτηριστικό είναι ότι εδώ κοντά στον Φώτιο μεγάλωσε και έγινε ο ανιψιός του ο Φώτιος ο μετέπειτα Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Η Κοζάνη... Ένας προσεκτικός παρατηρητής, αν πάει στον πατριαρχικό ναό στο Φανάρι στην Κωνσταντινούπολη, θα δει ότι έχει πάρα πολλά κοινά στοιχεία ο ναός του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι με τον Άγιο Νικόλαο. Ένα χαρακτηριστικό θα πω, ο θρόνος του επισκόπου στο κέντρο του ναού είναι πολύ ψηλός, όπως είναι κι εκεί. Θέλω να πω ότι στενή σχέση, λειτουργική, της Κοζάνης με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Κι εγώ όταν -σου είπα νωρίτερα- μικρός ερχόμουν κι ανέβαινα στο αναλόγιο και από παλαιότερους ψάλτες κλπ. που ήξεραν ιστορία και πράγματα κι αυτά, μου έλεγαν πάρα πολλά πράγματα τα οποία έκαναν εδώ οι Κοζανίτες στον Αϊ-Νικόλα στη λατρεία, στη λειτουργία, και ο ναός και οι ιερείς, επειδή ακριβώς έπαιρναν πατήματα από τον πατριαρχικό ναό. Αυτό φανερώνει την ενότητα, φανερώνει το ορθόδοξο πνεύμα, φανερώνει ακριβώς ότι η Κοζάνη έπαιρνε στοιχεία και διατηρούσε την ενότητα της Ορθοδοξίας. Μετά τον Φώτιο, γίνεται επίσκοπος -δεν θυμάμαι χρονολογίες- ο Ιωακείμ. Ο Ιωακείμ ήταν πάρα πολύ μορφωμένος άνθρωπος, καταγόταν από τη Μικρά Ασία, Ιωακείμ Αποστολίδης. Είναι αυτός που πρέπει να ήρθε στην Κοζάνη, αν δεν κάνω λάθος, αρχές της δεκαετίας του '20, το '23, και είναι αυτός ο οποίος έφυγε κάποια στιγμή απ΄ την Κοζάνη και ξαναγύρισε και είναι αυτός ο οποίος εκεί στην περίοδο της γερμανικής κατοχής, να το πω έτσι απλά, έφυγε στο βουνό. Ας μην μπούμε τώρα σε τέτοια πράγματα τα οποία διχάζουν... Ο Ιωακείμ είναι παρεξηγήσιμη προσωπικότητα, όμως απ΄ ό,τι έχω ακούσει από ανθρώπους που τον έζησαν και απ΄ τα διαβάσματά μου κλπ., δεν τον ενδιέφερε μία κομματικοποίηση της εκκλησίας, γιατί πολλά έχουν ακουστεί, αλλά τον ενδιέφερε η απελευθέρωση του λαού. Όταν μιλάμε για ελευθερία μέσα στην εκκλησία, αυτή η ελευθερία δεν νοείται ως ελευθερία μόνο πνευματική. Κανείς δεν είναι ελεύθερος όταν είναι μόνο πνευματικά ελεύθερος, σαφέστατα και είναι ελεύθερος, σαφέστατα, αλλά ο χριστιανός οφείλει ν΄ αγωνίζεται για κάθε είδους ελευθερία, πολιτική, κοινωνική, οικονομική και πρωτίστως πνευματική. Το κίνητρο του Ιωακείμ ήταν κίνητρο απελευθέρωσης της πατρίδας του. Δεν ήταν κίνητρο κομματικοποίησης. Τώρα, οι συγκεκριμένες πράξεις και επιλογές του, θα τις κρίνει ο ιστορικός. Όμως ο Ιωακείμ και με την πράξη του αυτή και γενικότερα με τον δικό του τρόπο πρόσφερε πολλά κι έχω ακούσει προσωπικές ιστορίες. Πρόσφερε, με κίνδυνο της ζωής του, στην υπόθεση της λευτεριάς στα δύσκολα χρόνια της γερμανικής κατοχής και του εμφυλίου μετά. Μετά τον Ιωακείμ, το '45, γίνεται μητροπολίτης Κοζάνης ο Κωνσταντίνος Πλατής, ο οποίος μένει στην Κοζάνη γύρω στα δώδεκα χρόνια. Ο Κωνσταντίνος προέρχεται από τον χώρο της ζωής κι έχει μία τάση σωτήρια εκείνη την εποχή, αναστήλωσης των ερειπίων που άφησε πίσω ο πόλεμος και οι εμφύλιες συρράξεις, με κατηχητικά, με κατασκηνώσεις, με τη συγκέντρωση των νέων κι έχει αφήσει αγαθή μνήμη σε ανθρώπους. Εγώ από πάρα πολλούς ανθρώπους άκουγα: «Αυτό το 'κανε ο Κωνσταντίνος, αυτού μας μάζεψε ο Κωνσταντίνος, εκεί ο Κωνσταντίνος στις φυλακές» κλπ. Παντού ο Κωνσταντίνος Πλατής. Ο οποίος Κωνσταντίνος Πλατής έφυγε απ΄ την Κοζάνη το 1957 και έγινε μητροπολίτης Πατρών. Το 1957 εκλέγεται από την Ιερά Σύνοδο της εκκλησίας της Ελλάδος μία φωτισμένη προσωπικότητα, που εμείς οι νεότεροι Κοζανίτες οφείλουμε πάρα πολλά. Να το πω έτσι χαρακτηριστικά, μάθαμε την εκκλησία με τον Διονύσιο, ο Διονύσιος Ψαριανός. Ο Διονύσιος Ψαριανός, φωτισμένος άνθρωπος, λόγιος, ιεράρχης του σπουδαστηρίου, μάς έμαθε τους πατέρες, την εκκλησία, ότι κέντρο της ζωής του χριστιανού είναι η Θεία Λειτουργία και η εκκλησία. Όταν μιλάμε για εκκλησία δεν μιλάμε για μία οργάνωση, αλλά μιλάμε για τη συγκέντρωση των διασκορπισμένων παιδιών του Θεού γύρω απ΄ τη Θεία Ευχαριστία, απ΄ το Σώμα Του και το Αίμα Του. Έχει αφήσει πλήθος βιβλίων, κηρυγμάτων, τα οποία ακόμα χρησιμοποιούμε οι ιερείς και οι ιεροκήρυκες της πόλης και της Μητροπόλεως. Με έντονη λειτουργική ζωή, με κηρύγματα. Σου είπα νωρίτερα, ο εσπερινός του Σαββάτου όπου μιλούσε ο Διονύσιος αλλά και άλλοι ιερείς της πόλης, θεολόγοι, ήτανε μία θεολογική ακαδημία για τα δεδομένα τότε της Κοζάνης και του γενικότερου χώρου. Ο Διονύσιος ποίμανε το ποίμνιο που του εμπιστεύτηκε ο Θεός, της Κοζάνης, από το 1957 μέχρι το 1997, όταν πλέον έχει κάνει την παραίτησή του ένα μήνα πριν, δεν την είχε αποδεχτεί η Σύνοδος, την επόμενη μέρα θα την αποδεχόταν και πέθανε την επομένη του Αγίου Νικολάου, 7 Δεκεμβρίου του 1997. Εκείνη η ημέρα, την 7η Δεκεμβρίου, η εκκλησία γιορτάζει τον Άγιο Αμβρόσιο. Πώς λεγόταν ο διά[00:40:00]δοχός του; Αμβρόσιος. Και κάτι άλλο. Ο Αμβρόσιος εκλέχτηκε απ΄ την ιεραρχία την επόμενη χρονιά, το '98, και πότε χειροτονήθηκε; 11 Οκτωβρίου. Τι είναι 11 Οκτωβρίου για την Κοζάνη; Η απελευθέρωση! Τυχαίο; Όχι! Για εμάς τους χριστιανούς τίποτα δεν είναι τυχαίο μέσα στη βουλή και στην πρόνοια του Θεού. Και επίσης ο Αμβρόσιος, ο επόμενος επίσκοπος, ήτανε λόγιος ιεράρχης. Εγώ, θυμάμαι, ότι διάβαζα κάποια άρθρα του στην «Καθημερινή» τότε, τα οποία ήταν αποκαλυπτικά για μένα, μια όαση! Θεολόγος! Ο Αμβρόσιος Γιακαλής έμεινε στην Κοζάνη μόνο πέντε χρόνια και παραιτήθηκε για λόγους υγείας, όμως οφείλουμε να μνημονεύσουμε δυο πάρα πολύ σημαντικά έργα του εκδοτικά. Το ένα είναι το «Αναλόγιο», ένα θεολογικό περιοδικό που και σήμερα συζητιέται στους ερευνητικούς θεολογικούς κύκλους. Κατάφερε να βγάλει μόνο έξι τεύχη, σου είπα μετά παραιτήθηκε. Και το «Λειμωνάριον», το οποίο ήτανε εφημερίδα, η οποία την έβγαλε σε τριμηνιαία -νομίζω- βάση, την έβγαζε ο Αμβρόσιος με μια ομάδα συντακτική θεολόγων. Μέχρι τελευταία έβγαινε το «Λειμωνάριον». Παραιτείται, λοιπόν, ο Αμβρόσιος το 2004 νομίζω και εκλέγεται ο σημερινός μητροπολίτης Κοζάνης, ο Παύλος, ο οποίος ποιμαίνει την Μητρόπολη Κοζάνης, θεοφιλώς, δεκαεννέα χρόνια. Τι έχουμε; 2023. Του χρόνου, πρώτα ο Θεός, θα γιορτάσει τα είκοσι χρόνια αρχιερατείας του. Κι ο Παύλος συνεχίζει το παράδειγμα των προκατόχων του, θεωρεί κέντρο της Μητρόπολης και της πόλης τον Άγιο Νικόλαο, τον οποίο έχει φροντίσει πάρα πολύ να ανασκευάσει, να στολίσει συνεχώς συνεχώς, με κάθε τρόπο και διέρχεται όλα τα χωριά και της ενορίας της Μητροπόλεως, να λειτουργήσει και να δει τους ανθρώπους και να κηρύξει τον λόγο του Θεού. Αλλά και η φροντίδα του για τον Άγιο Νικόλαο είναι καθημερινή.

Πάτερ, να πάρω αφορμή από το τελευταίο που είπατε, η φροντίδα των επισκόπων προς τον «παππού» της Κοζάνης είναι καθημερινή, και να γυρίσω λίγο τη κουβέντα μας στο χαρακτηριστικό κομμάτι της περιόδου του '95 με τον σεισμό. Οι δράσεις, πέρα από την πρόνοια του Αγίου, οι δράσεις του ναού τότε ποιες ήταν; Πώς συνέβαλε ο Άγιος Νικόλαος σε μία περίοδο που όλα ήτανε ανάστατα για να μπορέσει λίγο η πόλη να ξαναβρεί τους ρυθμούς της;

Κοίταξε να δεις, ναι, υπήρξαν άνθρωποι οι οποίοι έπεσαν τα σπίτια τους, στερήθηκαν κάποια πράγματα. Ήμουνα τότε παρών στα γεγονότα και θυμάμαι τις προσπάθειες των εφημερίων του ναού τότε να συνδράμουν. Αυτά δεν γίνονται γνωστά κι ούτε θα βγει κανείς να τα σαλπίσει κι ούτε θα πει κανείς ότι: «Ξέρεις, δώσαμε λάδι, δώσαμε αυτά, δώσαμε λεφτά», όμως θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι υπήρχε βοήθεια σε ανθρώπους ενδεείς, εμπερίστατους, που διαλύθηκε το σπίτι τους, που έμειναν έξω. Όμως υπήρχε τότε και η μέριμνα της πολιτείας και υπήρχε, ας μου επιτρέψετε, μία χαρούμενη διάθεση ακριβώς γιατί δεν υπήρχαν θύματα. Δεν νιώσαμε αυτή τη θανατίλα του σεισμού. Και αυτό έβγαινε ως μία ευχαριστία προς τον Θεό, προς τον Άγιο Νικόλαο και μία αγάπη προς τον αδερφό που ήταν εμπερίστατος. Χαρακτηριστικά θυμάμαι ενέργειες των εφημερίων του ναού τότε και με λάδι και με διάφορα τρόφιμα να συνδράμουν ανθρώπους οι οποίοι έχασαν τα σπίτια τους, έχασαν απαραίτητα πράγματα, δεν μπορούσαν, έμεναν στις σκηνές κι όλα αυτά. Αλλά αυτά δεν μπορεί κανείς να τα αποτιμήσει με τόσο, τόσο, επί τόσο, επί τόσο, δώσαμε αυτά. Αυτά είναι από το περίσσευμα της καρδιάς του κλήρου και του λαού της πόλης και της ενορίας.

Πάτερ, εκείνη η περίοδος, ανάστατη όπως προαναφέραμε, πολύς κόσμος έξω απ΄ τα σπίτια του, ο Άγιος Νικόλαος δεν σταμάτησε ποτέ να λειτουργεί. Πώς είναι να λειτουργεί εκείνη την περίοδο; Έχει ο εφημέριος ή ο ιερέας εκείνης της περιόδου, πρώτο μέλημα πάντα να ζητά απ΄ τον Άγιο την προστασία και ο Άγιος απ΄ ότι φαίνεται τη δίνει-

Ναι, ναι τη δίνει, διότι κοίταξε να δεις. Δεν σημειώθηκε μία γρατσουνιά στον Αϊ-Νικόλα! Αν πάμε τώρα και μπούμε μες στον ναό και δεις λίγο τα ντουβάρια, είναι τεράστια, τα ντουβάρια του ναού. Επειδή τα 'ζησα εκείνα τα χρόνια, μπαίναμε στον Αϊ-Νικόλα, μπαίναμε στο σπίτι μας και παίρναμε τα πράγματα και βγαίναμε αμέσως γιατί δεν ξέραμε τίποτα. Αν και πάντα στο σπίτι σου, λες: «Δεν θα πέσει το σπίτι μου», κι όμως έπεσαν κι έπεσαν σπίτια. Έχεις μία αίσθηση της ασφάλειας στο πατρικό σου σπίτι. Ε, αυτή την αίσθηση της ασφάλειας οι Κοζανίτες την είχαν στο έπακρο στον Αϊ-Νικόλα! Λειτουργούσε καθημερινά, δεν σταμάτησε ο ναός να λειτουργεί! Θυμάμαι έγινε ο σεισμός, 12 η ώρα το μεσημέρι Σαββάτου, 13 Μάϊου. Κάποιες εκκλησίες στα χωριά ή κι εδώ, ήτανε ο καιρός Μάιος μήνας -βέβαια εκείνο το καλοκαίρι ήταν γεμάτο βροχές- λειτουργήσαν έξω. Ο Αϊ-Νικόλας λειτούργησε μέσα κανονικά και οι παπάδες που λειτουργούσαν και οι ψάλτες κι ο κόσμος δεν φοβήθηκαν, ενώ είχαμε πλήθος μετασεισμών. Είναι αυτή η αίσθηση του πατρικού σπιτιού, που λέμε, ότι: «Εδώ είναι ο παππούς μας, το σπίτι του παππού μας. Τι θα πάθουμε;». Κι όντως! Υπάρχουν κάποια αντικειμενικά, ότι τα ντουβάρια δεν πάθανε τίποτα, ο ναός ήταν χαμηλός, τι, πόσο θα πέσει και θα κάνει; Όλα αυτά εμπέδωναν -δεν ξέρω αν είναι σωστή η λέξη- στον Κοζανίτη αυτό το αίσθημα της ασφάλειας, ότι: «Τώρα με βλέπει ο Θεός, με προσέχει κι ο Αϊ-Νικόλας».

Πάτερ Μιχάλη, βλέπουμε να δεσπόζει δίπλα στον ναό το ιστορικό καμπαναριό.

Σήμα κατατεθέν της Κοζάνης, έτσι;

Έχει συνδυάσει στα χρόνια της παρουσίας του ο Άγιος Νικόλαος τις κωδωνοκρουσίες του είτε με κάτι κακό είτε με κάτι χαρμόσυνο-

Βέβαια, βέβαια, βέβαια, βέβαια! Καταρχάς το καμπαναριό είναι σήμα κατατεθέν της πόλης, το 'παμε νωρίτερα, και μάλιστα πάρα πολλές ιστορίες που έχουν να κάνουν με το καμπαναριό, ιστορίες στην καθημερινότητα των Κοζανιτών, ιστορίες που λεν΄ το βράδυ που κάθονται να πιούνε ένα κρασί να ξεκουραστούν από τον κάματο της δουλειάς, ιστορίες αληθινές όλες. Έτσι κάπως απ΄ αυτές τις ιστορίες βγήκε η αληθινή ιστορία -αληθινές και οι άλλες- του Μαμάτσιου που έχτισε το ρολόι τον 20ο αιώνα. Το καμπαναριό πρέπει να χτίστηκε τον 19ο αιώνα, 1855 μέχρι έναν, τον προτελευταίο. Ο τελευταίος όροφος χτίστηκε από τον Μαμάτσιο με το ρολόι 1939, 1938. Εκεί πάνω, εγώ θυμάμαι, που ανεβαίναμε και χτυπούσαμε τις καμπάνες. Ο κωδωνοκρούστης ήτανε καλλιτέχνης, βιρτουόζος! Κι άλλη καμπάνα, συνδυασμός, πέντε έξι καμπάνες, όλες την Κυριακή και το Πάσχα και τα Χριστούγεννα, ένα σήμαντρο του Αδάμ το τάλαντο κλπ. το οποίο έδινε ένα ιδιαίτερο χρώμα. Η καθημερινή καμπάνα μόνο μία και στις μέρες των γιορτών των Αγίων κάτι ενδιάμεσο. Κι αμέσως οι Κοζανίτες καταλάβαιναν τι είναι σήμερα. «Χτύπησε η μεγάλη καμπάνα», έλεγαν, «Γιορτή αύριο. Τι είναι;». Υπήρχαν και τότε τα ημερολόγια και όλα αυτά. Βέβαια ήταν η πρόσκληση, ήταν η καμπάνα. Μας συνέχει και στις ευχάριστες και στις δυσάρεστες στιγμές. Δεν θυμάμαι βέβαια εγώ κάποια τραγικά γεγονότα, μία φωτιά κλπ., δεν θυμάμαι να χτυπάει η καμπάνα. Θυμάμαι τις καμπάνες που χτύπησαν όταν πέθανε ο Διονύσιος, πένθιμες, τις καμπάνες που χτυπούν όταν πεθαίνουν οι ιερείς του ναού, αλλά και θυμάμαι τις καμπάνες που χτύπησαν με την εκλογή των τελευταίων μητροπολιτών, του Αμβροσίου και του Παύλου, που ήμουν [00:50:00]εδώ. Ν΄ αναφέρω μόνο ότι έχουμε μία καμπάνα πάνω στο καμπαναριό, η οποία είναι ενθύμιο της γερμανικής κατοχής. Τώρα βέβαια δεν χτυπάει, αλλά χτυπούσε στη γερμανική κατοχή. Ότι τι η καμπάνα, τι, γιατί; Λευτεριά σήμαινε, σήμαινε τη λευτεριά, ότι: «Μη φοβάστε αδέρφια, θ΄ απελευθερωθούμε και απ΄ αυτόν τον βραχνά». Και γι΄ αυτό σώζεται πάνω στο καμπαναριό αυτή η καμπάνα, ως μνημείο, ως σύμβολο. Ο ίδιος ο Αϊ-Νικόλας είναι μνημείο κι έχει αναγνωριστεί κι από το κράτος, κι από ΦΕΚ νομίζω, επίσημα. Μνημείο! Τι θα πει η λέξη μνημείο; Μνημείο δεν θα πει ένας χώρος στον οποίο είναι μουσείο. Στο μουσείο βάζουμε πράγματα πεθαμένα. Εδώ μνημείο θα πει κάτι το οποίο συντηρεί ζωντανή τη μνήμη. Η μνήμη είναι σαν τη σκυτάλη που παίρνουμε στη σκυταλοδρομία και την παραδίδουμε οι παλιότεροι στις νεότερες γενιές. Αυτό το μνημείο, λοιπόν, του Αγίου Νικολάου, ένα μνημείο το οποίο διατηρεί την ελληνικότητα και προπάντων την εκκλησιαστικότητα.

Πάτερ, με αφορμή την καμπάνα, που ακούμε κι αυτή τη στιγμή.

Ναι. Το ρολόι είναι αυτό.

Ανέκαθεν η καμπάνα χτυπούσε για να προσκαλέσει τους-

Ναι-

Κοζανίτες να έρθουν στον «παππού» της. Θέλω λίγο να μου μιλήσετε για την περίοδο της πανδημίας που ζήσατε, πώς είναι; Βλέπουμε έναν ναό που καθημερινά...

Ναι.

Όποιος κι αν περάσει από μπροστά-

Ναι-

Θα μπει, θα προσευχηθεί, θ΄ ανάψει ένα κερί. Πώς είναι απ΄ τη μια μέρα στην-

Είναι πάρα πολύ δύσκολο-

Άλλη να μένεις μόνος;

Είναι πολύ πρόσφατη ιστορία. Τα συναισθήματα, η έκπληξη, η απορία, ο θυμός είναι έντονα και ίσως ο λόγος μου δεν θα είναι τόσο αντικειμενικός όσο θα έπρεπε. Διότι τα έζησα, πολύ καλά τα είπες, από κοντά, ως παπάς πλέον, υπεύθυνος εφημέριος του ναού. Όμως δεν θέλω να πω πολλά πράγματα διότι ο λαός ανταποκρίθηκε στις εκκλήσεις των υπευθύνων για να μη διασκορπιστεί ο ιός, για να προφυλάξουμε τη δημόσια υγεία, για να προστατευτούμε όλοι, είναι αυτό χαρακτηριστικό. Εμείς οι ιερείς, μα κρυφά, μα φανερά, δεν μπορούσαμε να κάνουμε αλλιώς ενώ υπήρχαν διαφορετικές εντολές. Κλειδώναμε πόρτες, παράθυρα και λειτουργούσαμε κρυφά και είχαμε πάντοτε στο μυαλό μας ότι είναι μια δύσκολη φάση, που διερχόμαστε μια κρίση υγειονομική. Είναι σαν οι αδερφοί μας, τα παιδιά μας, ο λαός μας, οι ενορίτες μας, ν΄ αρρώστησαν όλοι κι είναι στο νοσοκομείο που ούτε εμείς μπορούμε να πάμε να τους δούμε, ούτε αυτοί μπορούν να 'ρθουν εδώ. Τι θα κάνουμε; Εμείς θα κάτσουμε και θα προσευχηθούμε στον Θεό και θα παρακαλέσουμε να περάσει γρήγορα αυτό κι αυτό κάναμε. Όμως η Θεία Λειτουργία δεν σταμάτησε να τελείται, η Θεία Λειτουργία δεν μπορεί να γίνει, δεν είναι ατομικό γεγονός, είναι κοινωνικό. Μα πού είναι η κοινωνικότητα αφού έλειπαν οι μισοί; Τι μισοί, όλοι! Πρέπει για να γίνει η Θεία Λειτουργία να υπάρχει ο παπάς κι ένας ακόμα τουλάχιστον λαϊκός. Τον λαϊκό τον εκπλήρωνε ο νεωκόρος ο οποίος ήταν εκεί στη δουλειά του κι έλεγε ένα: «Κύριε Ελέησον» κι ένα «Αμήν». Κι έτσι γινόταν η Θεία Λειτουργία. Κι ο παπάς κι ο ψάλτης που τελούσε τη Θεία Λειτουργία, την τελούσαν υπερ όλων των παιδιών του Θεού που ήτανε κλεισμένοι στα σπίτια τους. Και υπερ της ζωής του σύμπαντος κόσμου κι όχι μόνο των Κοζανιτών και των Ελλήνων, όλου του κόσμου τη ζωή προσευχόμασταν. Η Θεία Λειτουργία, το 'πα και νωρίτερα, το ξαναλέω, δεν είναι ατομικό γεγονός, είναι κοινωνικό γεγονός. Όσο κι αν δεν μπορούσε στην πληρότητά του αυτό να εικονιστεί τις ημέρες της πανδημίας, όμως ήταν γεγονός, αυτό το κοινωνικό γεγονός. Ότι οι άνθρωποι έστω μέσα από τις τηλεοράσεις που έβλεπαν τη Θεία Λειτουργία, μέσα από την προσευχή τους εκείνη την ώρα... Είναι πολύ χαρακτηριστικό και πάρα πολύ συγκινητικό, πάρα πολύ συγκινητικό, το Πάσχα που βιώσαμε εκείνη τη χρονιά τού 2020, όταν ο κόσμος ήτανε... Και ανταποκρίθηκαν ο κόσμος και δεν μας έφεραν κανένα πρόβλημα. Στα σπίτια τους, με τις λαμπάδες στα μπαλκόνια τους κι έβλεπαν τον Αϊ-Νικόλα που είχαμε τότε απ΄ την πρώτη στιγμή αναμετάδοση μέσω του Youtube και δικό μας κανάλι που δημιουργήσαμε -ο παπα-Δημήτρης ο Χαρισίου, ο προϊστάμενος του ναού, σ΄ αυτό πάρα πολύ βοήθησε τότε- για να βλέπουν. Και συνεχίζουμε να το 'χουμε για να βλέπουν οι άνθρωποι οι οποίοι είναι κατάκοιτοι, είναι στα σπίτια τους, δεν μπορούν να δουν τη Θεία Λειτουργία. Και αυτό έτσι κάπως διατήρησε την ενότητα των ανθρώπων και βοήθησε να ξεπεράσουμε όλοι μαζί τον δύσκολο καιρό της πανδημίας.

Πάτερ, από την αρχή έχετε επισημάνει πολλές φορές ότι ούτε μία ημέρα ο Άγιος Νικόλαος δεν έπαψε να λειτουργεί. Πώς ήτανε τη στιγμή που εσείς επιτελείτε εκείνη την ώρα αυτή την παράδοση, το ότι «Ακόμα και στην πανδημία δεν θα τον αφήσω τον ''παππού'' της πόλης-

Ναι, αλειτούργητο-

Χωρίς λειτουργία.

Ναι, νιώθεις τιποτένιος και παράλληλα πολύ μεγάλος. Ένας κρίκος μιας αλυσίδας ιερέων που συγχωρέθηκαν κι όμως κι αυτοί κράτησαν αυτή τη σκυτάλη έτσι στο χέρι τους για να την παραδώσουν στους επόμενους, αυτή τη σκυτάλη της τέλεσης της Θείας Λειτουργίας, τούς οποίας καθημερινά, καθημερινά που τελούμε τη Θεία Λειτουργία, τούς μνημονεύουμε και βγάζουμε μερίδα στη Θεία Κοινωνία στο Άγιο Δισκάριο. Και λες ότι: «Εγώ θα φύγω θα 'ρθουν άλλοι και θα συνεχίσουν». Νιώθεις ένα κρίκος, σου λέω εγώ, ταπεινός, νιώθεις συνάμα και μεγάλος.

Τι είναι ο Άγιος Νικόλαος στη συνείδηση των Κοζανιτών;

Ω είναι... Όσο και να λέμε ότι οι άνθρωποι, εντάξει, υπάρχει μία αποστασιοποίηση, εγώ βλέπω νέα παιδιά, τα οποία... Εμείς ερχόμαστε το πρωί και γιορτές κι αυτά πολλές φορές αυτά παραπαίοντας γυρνούν στο σπίτι τους και τους βλέπω και μπαίνουν μέσα έστω μετά τη βραδινή διασκέδαση, έστω κατάκοπα απ΄ όλη τη νύχτα, μπαίνουν μέσα ν΄ ανάψουν ένα κερί, να κάνουν τον σταυρό τους, να νιώσουν ότι: «Εμείς δεν μπορούμε να 'ρθουμε αλλά τουλάχιστον εδώ κάτι σημαντικό γίνεται». Είναι αυτό το κέντρο, είναι η παρουσία του Θεού, είναι η παρουσία του Αγίου Νικολάου. Να πω τούτο το χαρακτηριστικό, ότι παλιά η αγορά όλη ήταν -και τώρα- γύρω από τον ναό. Και τώρα, οι παλιοί και νεότεροι Κοζανίτες, έμποροι. Τώρα αυτό βέβαια, τα μαγαζιά κλείνουν το ένα μετά το άλλο, οι έμποροι έχουν μείνει λίγοι, τέλος πάντων... Έρχονται και ανάβουν το κερί και ύστερα παν΄ ν΄ ανοίξουν το μαγαζί τους. Αυτό συνεχίζεται και σήμερα. Αυτό σημαίνει πολύ σημαντικά πράγματα, ότι είναι καθημερινότητα, είναι ανάγκη. Όπως σηκώνομαι το πρωί απ΄ τον ύπνο μου να πάω στη δουλειά μου, να φάω το πρωινό μου, θ΄ ανάψω το κερί μου στον Αϊ-Νικόλα, να τον ευχαριστήσω για τη νύχτα που πέρασε, να τον παρακαλέσω για την επόμενη. Θα μου επιτρέψεις ένα περιστατικό και θα συνεχίσω στην ερώτησή σου. Μία κοπέλα -δεν ήταν από δω- πέρασε και πάνω στην εικόνα του Αγίου Νικολάου βρήκε ένα εικοσάρικο, είκοσι ευρώ και τα πήρε. Κανείς δεν πήρε είδηση. Πήγε στη δουλειά της. Τώρα τελευταία έρχεται μία κοπέλα, μετά από κάνα δυο χρόνια, τρία, μάς το 'πε η ίδια, λέει: «Έφερα κάποια λεφτά να τα δώσω εδώ στον ναό». Της λέμε: «Εντάξει, θέλετε να σας δώσουμε την απόδειξη;». «Όχι -λέει- δεν θέλω απόδειξη. Θα τ΄ αφήσω εδώ που τα βρήκα» και τ΄ αφήνει πάνω στην εικόνα. «Τι έγινε;», «Έτσι κι έτσι, ήμουν φοιτήτρια -δεν ξέρω τι ήταν- ήμουν σε πάρα πολύ δύσκολη κατάσταση, βρήκα το εικοσάρικο, το πήρα και είπα: ''Όταν θα γυρίσω ξανά'', είχε τελειώσει τις σπουδές της, ''Θα φέρω αυτά που χρωστώ''». Κι έφερε το εικοσάρικο πίσω. Για τους Κοζανίτες, τους ανθρώπους δηλαδή που μένουν στην Κοζάνη -αυτό σ΄ το 'πα για να σου πω Κοζανίτης είναι όποιος μένει στη Κοζάνη, δεν σημαίνει, απ΄ όπου και να 'ναι- είναι αυτό, είναι το κέντρο. Α! Κι αυτό ήθελα να πω ότι, λοιπόν, οι έμποροι οι παλιοί ερχόταν κι άναβαν το κερί και συνεχίζεται αυτή η παράδοση και γι΄ αυτό η λειτουργία η πρωινή που κάθε μέρα γίνεται, η καθημερινή, φρόντιζαν εδώ οι ιερείς να τελειώνουν γύρω στις οχτώμιση, εννιά παρά, και τώρα[01:00:00] αυτό κάνουμε, είναι η ώρα που περίπου ανοίγουν τα μαγαζιά. Τελειώνει η λειτουργία και πάμε στα μαγαζιά μας και πάμε στη δουλειά μας, στην καθημερινότητά μας.

Πάτερ, πριν κλείσουμε, μία τελευταία ερώτηση. Εάν γυρίσουμε τον χρόνο πίσω και σκεφτείτε κι εσείς απ΄ τα παιδικά σας χρόνια όλα αυτά που έχετε βιώσει, που έχετε ζήσει, που θελήσατε, θεωρείτε ότι αυτή τη στιγμή έχετε φτάσει -ας μου επιτραπεί η έκφραση- στην πληρότητα που είστε ιερέας του Αγίου Νικολάου;

Δεν θα απαντήσω ευθέως, διότι είναι πολύ απαιτητική ερώτηση. Το ζητούμενο στη ζωή του χριστιανού είναι να είναι πλήρης. Η πληρότητα είναι μία ανάπτυξη όχι μόνο πνευματική αλλά και βιολογική και σωματική. Έχει πολλές παραμέτρους η πληρότητα. Αν απαντήσω ότι είμαι στην πληρότητα, το επόμενο βήμα είναι η καλή ψυχή, ο θάνατος. Αφού πλέον ολοκλήρωσα το έργο μου κι είμαι πλήρης, «Nῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, δέσποτα», άρα δεν μπορώ να πω ότι είμαι πλήρης. Θέλω να πω ότι η πληρότητα αφορά μία τέλεια κατάσταση και δεν μπορώ να πω ότι έχει ολοκληρωθεί κι έχει επιτευχθεί. Άλλωστε κάθε τέλεια κατάσταση ενέχει το στοιχείο του ολοκληρωτισμού, του φασισμού. Στην ορθόδοξη θεολογία μιλάμε για πορεία. Βρισκόμαστε σε μία πορεία προς την τελειότητα, προς την πληρότητα, με αυτό το αίσθημα πάντα της χαράς, ότι πορευόμαστε προς τη Βασιλείου του Θεού. Τι είναι άλλωστε η εκκλησία; Τι είναι; Μία πρόσκληση σ΄ ένα γεύμα. Τι είναι αυτό το γεύμα; Είναι η χαρά της Βασιλείας του Θεού που πορευόμαστε. Αυτό φανερώνει η εκκλησία, η καθημερινή σύναξη, η Θεία Λειτουργία, γι΄ αυτό έχει τόση σημασία για τη ζωή των Κοζανιτών, του ναού, η καθημερινή τέλεση της Θείας Λειτουργίας, αυτή η πορεία προς την πληρότητα. 

Πάτερ Μιχάλη, σας ευχαριστώ. Την ευλογία σας. Κι, εννοείται, την ευλογία του «παππούλη» μας-

Κι εγώ ευχαριστώ. Την ευλογία του Θεού να 'χουμε όλοι και την ευλογία του «παππού», του Αϊ-Νικόλα.