Είμαι η Αναστασία Καραδημήτρη, ερευνήτρια στο Istorima, είναι 21 Αυγούστου του 2022 και βρισκόμαστε στους Ωρεούς Ευβοίας, το οποίο θα είναι και το θέμα μας της σημερινής ιστορίας. Και βρίσκομαι με...

Τον Δημήτρη Καραδημήτρη, που έχω γεννηθεί στους Ωρεούς το 1957 και, απ’ ό,τι κατάλαβα, θες να σου μιλήσω και για τους Ωρεούς βέβαια, την ιστορία, αλλά και για τον ταύρο των Ωρεών ας πούμε. Και θα ξεκινήσω απ’ τον ταύρο, επειδή έτυχε το σπίτι μου να είναι πάνω στη θάλασσα, όπου μπροστά στη θάλασσα βρέθηκε ο Ταύρος των Ωρεών το 1963.  Θα ξεκινήσω απ’ τον ταύρο. Οι Ωρεοί είναι ένα παραθαλάσσιο χωριό χιλίων πεντακοσίων κατοίκων στη Βόρεια Εύβοια. Είναι όπως βλέπουμε την Εύβοια, που η βόρεια Εύβοια, που μοιάζει σαν πουλί, είναι ουσιαστικά η θέση της είναι στο, εκεί πού είναι το μάτι του πουλιού. Δηλαδή βλέπει δυτικά, βλέπει ηλιοβασίλεμα δηλαδή. Δεξιά είναι το άνοιγμα του Παγασητικού, Βόλος και το Πήλιο και αριστερά είναι το Τελέθριο, μια μικρή οροσειρά που διασχίζει νότια, παράλληλα με το Πήλιο δηλαδή, νότια, και ουσιαστικά είναι το νότιο σύνορο του χωριού. Το χωριό, όταν γεννήθηκα εγώ, όλο το μπροστά, είχε βέβαια ένα μικρό λιμάνι, αλλά ουσιαστικά ήταν όλο αμμουδιά. Ήταν αμμουδιά κι ένα μικρό λιμάνι. Όταν εγώ ήμουνα μικρός, θυμάμαι είχαν αρχίσει και φτιάξανε το κρηπίδωμα. Αυτό δηλαδή το μισό κρηπίδωμα, όπως σήμερα είναι ουσιαστικά ο πεζόδρομος των Ωρεών. Και όταν εγώ ήμουν 5-6 χρονών, γύρω στο ’63, είχανε ξεκινήσει να φτιάχνουν κρηπίδωμα απ’ τον, απ’ τον πεζόδρομο προς την πλαζ. Ουσιαστικά δηλαδή τον παραλιακό δρόμο των Ωρεών που ήτανε συνέχεια της αμμουδιάς, να κάνουν κρηπίδωμα ας πούμε έτσι. Και θυμάμαι, τότε ήτανε καλοκαίρι ας πούμε, που σκάβανε οι εκσκαφείς και ρίχνανε μπετά κι εμείς τα πιτσιρίκια ας πούμε, ήταν και καλοκαίρι, χαζεύαμε γύρω απ’ τους εργάτες, κάναμε βουτιές ξέρω ’γω, διάφορα τέτοια. Θυμάμαι μια μέρα ας πούμε, που ο εκσκαφέας που έσκαβε για να κάνει το κρηπίδωμα, που χτύπησε πάνω σε μια πέτρα που φαινότανε ότι ήτανε μάρμαρο, ας πούμε. Και θυμάμαι τότε που ήρθε  κόσμος ξέρω ’γω και τα λοιπά. Βέβαια, επειδή ο ταύρος είναι πολλούς τόνους, είναι τεράστιος δηλαδή, ο μεγαλύτερος ταύρος που υπάρχει στους Ωρεούς, έμεινε για κάνα μήνα μέσα. Οπότε εμείς κάναμε βουτιές, ανεβαίναμε πάνω... Ο μισός ήταν μέσα βέβαια. Δηλαδή ουσιαστικά, όπως είναι σήμερα η αμμουδιά των Ωρεών, το σημείο αυτό μπροστά στο σπίτι ας πούμε, ουσιαστικά ήτανε κάνα δυο μέτρα θαμμένος κάτω απ’ το, απ’ τη σημερινή αμμουδιά, ας πούμε, μπροστά στο σπίτι. Αυτό, και σε κάνα μήνα τον βγάλανε, ήρθε ένας τεράστιος γερανός, ξέρω ’γω, και έβγαλε τον ταύρο. Θυμάμαι τότε που είχε γίνει συζήτηση να τον πάρουν στο Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα, στην Πατησίων, γιατί είναι ο μεγαλύτερος ταύρoς που έχει βρεθεί στην Ελλάδα, στον ελληνικό χώρο. Και εντέλει πέσανε διάφοροι, ας πούμε, κουμάντα εδώ τοπικά και έμεινε ο ταύρος και τον βάλανε στην πλατεία. Τον βάλανε δηλαδή στην πλατεία και θυμάμαι που μετά ας πούμε, που ερχόντουσαν εκδρομή γύρω-γύρω τα χωριά, από πάνω απ’ τα ορεινά της Βόρειας Εύβοιας, ας πούμε, λίγο βλάχοι ας πούμε, και μαζευόντουσαν γύρω απ’ το από τον ταύρο και άλλος έλεγε «είναι άλογο», γιατί δεν είχανε ξαναδεί ταύρο, και άλλος έλεγε «είναι άλογο», άλλος έλεγε μουλάρι, μοσχάρι, διάφορα τέτοια. Αυτά όσον αφορά το, αυτά δηλαδή είναι αναμνήσεις μου. Βέβαια, το σημαντικό είναι, ας πούμε, ότι προσωπικά για μένα, επειδή αυτό το άγαλμα βρέθηκε, ξέρω γω, εκεί που έπαιζα εγώ ας πούμε, σαν μικρό παιδί, βρέθηκε δυο-τρία μέτρα από κάτω ας πούμε, αυτό ήτανε από μικρό παιδί, ξέρω γω, μιλάμε τώρα ’63, ήμουνα 5-6 χρονών, να μου δημιουργηθεί ένα ερωτηματικό ας πούμε και να συνειδητοποιήσω ότι κάτω από τους Ωρεούς υπάρχει μια άλλη πόλη. Υπήρχε δηλαδή ένας άλλος κόσμος. Γιατί πώς είναι δυνατόν, ένα άγαλμα τέτοιο, που είναι τέτοιο, τόσο ογκώδες δηλαδή, πολύ πιο ογκώδες από ένα πραγματικό ταύρο, να είναι από κάτω; Γιατί αυτό, κάπου ήτανε πάνω. Που σημαίνει από κάτω υπήρχε πόλη ολόκληρη. Βέβαια, αυτό επιβεβαιώνεται και με το ότι, άμα πέσεις με τη μάσκα 400- 500 μέτρα απ’ την αμμουδιά, όπως κοιτάμε έτσι δυτικά, δυτικά προς βορρά, φαίνονται βάσεις σπιτιών. Οπότε σιγά-σιγά τα ’βλεπα με τη μάσκα εγώ και σιγά-σιγά συνειδητοποίησα ότι υπάρχει, υπήρχε ένας κόσμος άλλος από κάτω κι αυτό με έβαλε, ας πούμε, να είμαι σαν χομπίστας σε όλη μου τη ζωή, να ασχοληθώ και με την αρχαία ιστορία, ας πούμε, για να καταλάβω τι ήταν αυτό το πράγμα κάτω απ’ το από κει πέρα που ζούσαμε εμείς. Και τέλος πάντων ήτανε, ήτανε κάτι που με ενδιέφερε ας πούμε, και ασχολήθηκα όλα τα χρόνια, μέχρι και τα σημερινά δηλαδή με την ιστορία του χωριού. Γιατί μεγαλώνοντας ξέρω γω κατάλαβα ότι πολύς κόσμος ενδιαφερόταν για την αρχαιολογία στους Ωρεούς, γιατί υπήρχανε πάρα πολλοί αρχαιοκάπηλοι, ας πούμε. Γιατί, κι αυτό, όταν δηλαδή έγινα 7, 8, 9, 10 χρονών ας πούμε, θυμάμαι που άκουγα συζητήσεις στα καφενεία για νομίσματα, αρχαία νομίσματα που βρίσκαμε. Κι εγώ είχα ένα βυζαντινό νόμισμα με τον Ιουστινιανό, είχα βρει και το είχα, το παίζαμε παλιά. Γιατί παλιά παίζαμε, υπήρχε αυτό το παιχνίδι ας πούμε, που το λέγαμε «γραμμή», που ρίχναμε τα νομίσματα. Έπρεπε να έχεις μεγάλα νομίσματα. Τέσσερα-πέντε άτομα ρίχναμε το νόμισμα και όσο πιο κοντά ήτανε στη γραμμή, ας πούμε, ήσουνα ο πρώτος. Κι ο πρώτος ήτανε... παίζαμε «πενηνταράκια» δηλαδή. Βάζαμε από ένα πενηνταράκι, αυτός που ήταν πρώτος ας πούμε, έπαιρνε τα, είχε το δικαίωμα ο πρώτος, τα πενηνταράκια τα οποία τα κουλουκουτάγαμε, ας πούμε σαν ρουλέτα, ανάλογα άμα ήτανε κεφάλι ή γράμματα, ανάλογα με το τι ήταν το νόμισμά του, να πάρει όλα τα κεφάλια, ή όλα, ή όλα τα γράμματα. Ο πρώτος δηλαδή έπαιρνε απ’ τη πρώτη, απ’ το πρώτο ανακάτεμα. Ό,τι μένανε, έπαιρνε μετά ο δεύτερος, ό,τι μένανε ο τρίτος. Για να ρίχνεις όμως, ποιος θα είναι πιο κοντά στη γραμμή, έπρεπε να χρησιμοποιείς μεγάλα νομίσματα και είτε χρησιμοποιούσαμε, ξέρω γω, τριαντάρικα γιατί υπήρχανε, επί Χούντας υπήρχανε και τριαντάρικα, τυπωμένα που ήταν μεγάλα, είτε δολάρια Asus, πολλοί Αμερικάνοι γέροι Αμερικανοί που γυρνάγανε στους Ωρεούς, εδώ Ωραΐτες, φέρνανε δολάρια νόμισμα, ξέρεις τι λέω, κέρμα. Εγώ λοιπόν χρησιμοποιούσα ένα με τον Ιουστινιανό θυμάμαι είχε πάνω, ένα χάλκινο! Εν πάση περιπτώσει, σιγά-σιγά κατάλαβα ότι, επειδή υπήρχε και το Κάστρο των Ωρεών, το οποίο ήτανε Ενετικό κάστρο, κατάλαβα ότι μέσα στη, δηλαδή απ’ τους αρχαίους χρόνους οι Ωρεοί, λόγω του λιμανιού, επειδή πρέπει να πούμε ότι είναι στην είσοδο του Ευβοϊκού, όταν κάποιος δηλαδή θέλει να μπει απ’ το Αιγαίο μέσα στον Παγασητικό ή να πάει στη Χαλκίδα, πρέπει να περάσει απ’ τους Ωρεούς. Είναι στην είσοδο του Ευβοϊκού κόλπου. Επομένως έχει στρατηγική σημασία και αυτή η σημασία ας πούμε, απ’ τους αρχαίους χρόνους, το έκανε ένα μέρος που είχε πάντα εμπορική κίνηση καταρχάς. Περάσανε δηλαδή, λίγο-πολύ, όλοι οι πολιτισμοί από δω. Απ’ τους αρχαίους ξέρω ’γω ξεκινάει το έργο –επειδή το ’ψαξα–, ξεκινάει απ’ τους αρχαίους χρόνους, δηλαδή απ’ τους ομηρικούς χρόνους και συνέχισε μετά στους ελληνιστικούς, στο Βυζάντιο ας πούμε και μετά στην Τουρκοκρατία, Ενετοκρατία, Τουρκοκρατία κι έφτασε μέχρι τις μέρες μας, ας πούμε, που είχε... Περάσανε όλοι οι πολιτισμοί. Άλλωστε και στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το χωριό ήτανε η ναυτική βάση των Γερμανών και των Ιταλών. Κι εδώ πιο δίπλα από το σπίτι ας πούμε, πάνω στην παραλία, εδώ δηλαδή, είχανε επιτάξει αυτό το γωνιακό το σπίτι και ήτανε ναυτική διοίκηση. Τώρα όσον αφορά, ας πούμε, για να το πιάσουμε ιστορικά, έτσι; Καταρχάς, είναι ένα ομηρικό μέρος. Ομηρικό μέρος, εννοώ δηλαδή ότι είχε όλα αυτά τα γεωγραφικά και κλιματολογικά και μορφολογικά στοιχεία που επέτρεπε να είναι αυτάρκες. Ήταν ένας τόπος αυτάρκης, όπως είναι μέχρι σήμερα. Που σημαίνει ότι έχει κάμπο, έχει 6.000 στρέμματα κάμπο από όλων των ειδών. Δηλαδή από απλά, από[00:10:00] φρούτα και λαχανικά μέχρι σιτάρι, μέχρι τριφύλλι και ζωοτροφές. Έχει και είχε, ας πούμε, πουλερικά, είχε και έχει γουρούνια. Όταν εγώ ήμουνα 10-12 χρόνων είχε και τρία εργοστάσια αλιπάστων που κάνανε παστό γαύρο και σαρδέλα από τα γρι-γρι που πιάναν εδώ, στη θάλασσα εδώ μπροστά, έτσι; Ξεκίνησα λοιπόν να λέω ότι ήταν αυτάρκης, αυτές οι τοποθεσίες είναι ομηρικές τοποθεσίες. Δηλαδή οι πρώτες τοποθεσίες που κατοικηθήκανε ας πούμε στην Αρχαϊκή Ελλάδα –μιλάμε τώρα γύρω στο 1.500 ας πούμε–, ήταν τοποθεσίες αυτάρκεις αφενός, αφετέρου ήταν προφυλαγμένες απ’ τους πειρατές. Γι’ αυτό και το παλιό χωριό, ας πούμε, ο Όμηρος το αναφέρει σαν Ιστιαία.  Ιστιαία σήμερα λέγεται το παλιό, η παλιά πρωτεύουσα της επαρχίας της Ιστιαίας, που είναι 6 χιλιόμετρα απ’ τους Ωρεούς. Δηλαδή η Ιστιαία θεωρείται το –ακόμα και σήμερα– η πρωτεύουσα της Βορείου Εύβοιας και οι Ωρεοί είναι το επίνειο. Ο Όμηρος αναφέρει τη λέξη «Ιστιαία» στον δεύτερο τόμο της Ιλιάδας, στο Β’, Ιλιάδα Β’, όπου αναφέρει τα πλοία που είχανε στείλει οι Έλληνες στην Τροία και αναφέρει όλες τις πόλεις της Ελλάδος. Αναφέρει την πολυστάφυλο Ιστιαία, που ’χε στείλει και αυτή τα καράβια της με τα παλικάρια της. Την αναφέρει σαν πολυστάφυλο Ιστιαία. Δεν αναφέρει τη λέξη «Ωρεοί». Η λέξη «Ωρεοί», όπως απ’ αυτά που χω διαβάσει εγώ, είναι μεταγενέστερη. Ξεκίνησα να λέω, λοιπόν, ότι ήταν ένας αυτάρκης τόπος. Γι’ αυτό και βέβαια μην ξεχνάμε ότι η Εύβοια έπαιξε τον πρώτο σημαντικό ρόλο στην Αρχαία Ελλάδα. Καταρχάς, το 1100 γίνεται η κάθοδος των Δωριέων. Μάλλον το 1450 περίπου γίνεται ο Τρωικός Πόλεμος, 1300, δεν θυμάμαι. Εν πάση περιπτώσει, το 1100 –όχι 1280– έγινε ο Τρωικός Πόλεμος. Το 1100 έγινε η κάθοδος των Δωριέων, μετά την κάθοδο των Δωριέων μέχρι το 800, θεωρούνται σκοτεινοί χρόνοι, μεσαίωνας για την Αρχαία Ελλάδα, δεν υπάρχει δηλαδή... Οι πηγές δεν μας δίνουν πολλές, πολλά στοιχεία, ας πούμε. Αρχίζει η ιστορία αρχές του 8ου αιώνος, γύρω στα 1770-1780, όπου οι πρώτες αποικίες των Ελλήνων και στη, στον Λίβανο κάτω και στην Αίγυπτο αλλά και στη Σικελία και την Ιταλία ήτανε αποικίες των Χαλκιδέων. Οπότε, ας πούμε, κατά τους αρχαϊκούς χρόνους, γύρω στο 780-800, λόγω της θέσεως που είχε η Χαλκίδα – γιατί η Χαλκίδα σού θυμίζω ότι είναι στα μέσα ενός κόλπου, δηλαδή ας πούμε, ο Ευβοϊκός κόλπος απέχει 1 χιλιόμετρο απ’ τη στεριά και ακουμπάει μόνο σε ένα σημείο στη Βοιωτία, στη Χαλκίδα. Αυτό σημαίνει ότι η Χαλκίδα ήταν πολύ προστατευμένο μέρος. Δηλαδή ούτε πειρατές μπορούσαν να μπούνε, γιατί έπρεπε να μπούνε μες στον Ευβοϊκό από τους Ωρεούς δηλαδή και να προχωρήσουν μέχρι τη Χαλκίδα. Πολύ δύσκολο, γιατί είχανε φύλακες εδώ στους Ωρεούς, οπότε δεν μπορούσε να μπει κανένας από τα στενά. Και απ’ την Κάρυστο, από κάτω, δεν μπορούσε να μπει κανένας. Σαν αποτέλεσμα, η Χαλκίδα ήταν πολύ προφυλαγμένο μέρος. Γι’ αυτό είναι και το μέρος το οποίο πρώτα αναπτύχθηκε στην Ελλάδα. Στην Αρχαία Ελλάδα δηλαδή, η Χαλκίδα είναι η πόλις, ακόμα και πριν απ’ την Κόρινθο ας πούμε, η οποία αναπτύχθηκε για τον λόγο που σου εξήγησα. Ότι ήταν ένα προφυλαγμένο μέρος. Γιατί γύρω στο 800 μιλάμε για μεγάλη πειρατεία στη Μεσόγειο. Γύρω στα 800 καταρχάς, τα κουμάντα της Μεσογείου είναι οι Φοίνικες. Οι οποίοι Φοίνικες, μιλάμε για το σημερινό Λίβανο δηλαδή, οι οποίοι κυκλοφοράνε σε όλη τη Μεσόγειο και σ’ όλο... μέχρι τις στήλες του Γιβραλτάρ. Από κει και πέρα έχουμε μεγάλη πειρατεία. Γι’ αυτό λοιπόν τα προφυλαγμένα μέρη όπως ήταν η Χαλκίδα. Οι Ωρεοί ήταν ο φύλακας της Χαλκίδος, γιατί για να μπούνε οι πειρατές, έπρεπε να μπούνε από τους Ωρεούς. Σαν αποτέλεσμα λοιπόν, ξεκινάει η... Καταρχάς για τη Χαλκίδα, να σου πω ας πούμε, ότι η πρώτη ελληνική γραφή είναι χαλκιδικά. Τα ελληνικά, τα πρώτα δηλαδή ελληνικά, το πρώτο ελληνικό αλφάβητο με τα είκοσι τέσσερα γράμματα και τα εφτά φωνήεντα και τα λοιπά, ας πούμε είναι παραφθορά του χαλκιδέικου. Γιατί ας πούμε; Γιατί βρήκανε χαλκιδικές γραφές, γιατί, γύρω στο 780 προ Χριστού, το κουμάντο είπαμε είναι οι Φοίνικες. Η αυτοκρατορία, όμως, είναι των Αιγυπτίων. Η Αίγυπτος είναι η κορυφή της Μεσογείου με τους Ασσύριους, έτσι; Και οι Φοίνικες τέλος πάντων κυκλοφοράνε. Οι Χαλκιδέοι, λοιπόν, είχανε κάνει μία αποικία στον Λίβανο και νομίζω και πολύ κοντά στην Αλεξάνδρεια. Όπου εκεί πέρα βρήκανε τις πρώτες, από κει ξεκίνησε το ελληνικό αλφάβητο. Γιατί το ελληνικό αλφάβητο είναι, είναι η εξέλιξη του φοινικικού αλφαβήτου. Που μιλάμε, αυτό δηλαδή που σου λέω, η αποικία, είναι στη Φοινίκη, είναι δίπλα απ’ τη Φοινίκη. Γιατί; Γιατί όλα τα εμπόρια γινόντανε στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Αίγυπτο. Η Αίγυπτος είχε τα λεφτά και η Φοινίκη, οπότε οι Χαλκιδέοι είχανε αποικία εκεί πέρα. Γιατί; Γιατί καταρχάς προφανώς εξάγανε. Έχουν βρει δηλαδή και αγγεία χαλκιδέικα και τα λοιπά. Μέσα σ’ αυτό το έργο λοιπόν είναι και οι Ωρεοί, ας πούμε, η Ιστιαία. Ωρεοί, το όνομα Ωρεοί εμφανίζεται, ας πούμε, αργότερα γύρω στο 450 προ Χριστού, όταν οι Ωρεοί είναι αποικία των Αθηναίων.  Καταρχάς, η Αθήνα τον 5ο αιώνα, ας πούμε, όταν η Αθήνα είναι η αυτοκρατορία της Μεσογείου και της Ελλάδος, χρησιμοποιεί όλη την Εύβοια σαν λαχανόκηπο. Το χωράφι δηλαδή, επειδή, όπως ξέρουμε, η Αττική έχει λεπτό χώμα και δεν μπορεί να παράγει δημητριακά, ούτε καν και λίγα, ελιές και τέτοια που έχει πάρα πολλά. Εν πάση περιπτώσει, ήτανε, η Εύβοια ήταν ο κήπος της Αθήνας κατά τον 5ο αιώνα. Το 437, όταν ο Περικλής αρχίζει και παίρνει, ήτανε σύμμαχος. Εμφανίζεται μες στους συμμάχους της Αθήνας, που δίνει φόρο κάθε χρόνο. Το 437 ο Περικλής έχει πάρει τα λεφτά των συμμάχων απ’ τη Δήλο, τα έχει πάει στην Ακρόπολη και αρχίζει και χρησιμοποιεί τα λεφτά και κάνει την Ακρόπολη. Τότε, οι σύμμαχοι των Αθηνών ξεκινάνε και ξεσηκώνονται. Πρώτοι ξεσηκώνονται, οι πρώτοι, πριν απ’ τη Σάμο –γιατί Σάμο έγινε η σφαγή που έκανε ο Περικλής για να βάλουν οι άλλοι μυαλό–, οι πρώτοι, οι πρώτοι που ξεσηκωθήκανε ήταν η Ιστιαία. Και γι’ αυτό ο Περικλής, για να δώσει το παράδειγμα σ’ όλους τους Έλληνες, έστειλε στρατό εδώ πέρα, σκοτώσανε όλους πάνω από 18 χρονών, τους άντρες. Γύρω στα έξι χιλιάδες άτομα σκοτώσανε. Τότε σκέψου τι πληθυσμό έχει η περιοχή. Γιατί ήτανε λιμάνι, μεγαλολιμάνι. Σκότωσε, λοιπόν, ο Περικλής έξι χιλιάδες άτομα για να βάλουν μυαλό και τους υπόλοιπους από την Ιστιαία-Ωρεοί.  Ωρεοί το όνομα δεν έχει εμφανιστεί Ιστιαία, τους πήρε και τους πήγε στη Μακεδονία και έφερε Αθηναίους εδώ πέρα το 437. Για να βάλουν, σαν παράδειγμα ούτος ώστε όλοι οι Έλληνες να βάλουν μυαλό να μην ξεσηκωθεί κανένας, έτσι; Γιατί ήτανε, σου υπενθυμίζω ότι η Αθήνα, η Αθήνα του Περικλή δηλαδή, μιλάμε τώρα 500 με 430 που έγινε ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, έπαιρνε εισφορές από εκατόν πενήντα ελληνικές πόλεις και παρείχε με το Ναυτικό την ασφάλεια και μαλακίες. Ήτανε δηλαδή κλασική αυτοκρατορία, ας πούμε. Έπαιρνε φόρο δηλαδή και τα λοιπά. Τότε λοιπόν... Αυτά τα αναφέρει και ο Θουκυδίδης και ο Ηρόδοτος τα αναφέρει αυτά. Είναι γραμμένα αυτά, δεν είναι... Τώρα πολλοί λένε ότι την έσκαψε την πόλη ο Περικλής. Μετά δηλαδή έχουμε ένα κενό, μετά το 437. Και τότε εμφανίζεται το όνομα «Ωρεοί». Φαίνεται από κάποιες πηγές, δεύτερες πήγες, όχι δηλαδή απ’ τους ιστορικούς μας, απ’ τον Θουκυδίδη, τον Ηρόδοτο ξέρω ’γω ή τον Διόδωρο, από δεύτερες, τρίτες πηγές, τον Αθήναιο και τέτοια, ότι έφερε Αθηναίους εδώ ο Περικλής και τότε εμφανίζεται το όνομα «Ωρεοί». Τότε εμφανίζεται το όνομα «Ωρεοί». Υποθέτω ότι ο Περικλής, δηλαδή, έκοψε... Επειδή η Ιστιαία ήτανε φτιαγμένη στα 6 χιλιόμετρα για τους πειρατές, οι Ωρεοί ήταν το λιμάνι της. Ήταν όλο Ιστιαία. Ο Περικλής, ας πούμε, το λιμάνι το ’κοψε και το ’κανε «Ωρεοί» και εδώ εγκατέστησε[00:20:00] τους Αθηναίους, όχι στην Ιστιαία. Την Ιστιαία, δηλαδή, την πέρασε σε δεύτερη μοίρα, δεν ξέρω αν έβαλε δούλους και τα λοιπά, αλλά τότε αρχίζει και εμφανίζεται το όνομα «Ωρεοί» και είναι πλέον το λιμάνι των Ωρεών. Οι αρχαιολόγοι που έχουν ψάξει εδώ πέρα και οι αρχαιοκάπηλοι φαίνεται ότι το παλιό χωριό πραγματικά ήτανε στην Ιστιαία. Είναι δηλαδή στους λόφους. Γιατί για να πάμε από δω, απ’ τους Ωρεούς, στην Ιστιαία, σου θυμίζω ότι έχουμε μπροστά μας κάποιους λόφους δεξιά. Η Ιστιαία δηλαδή είναι πάνω σε λόφους. Στα μέσα της διαδρομής έχει βρεθεί και αρχαίο θέατρο, έχουν βρεθεί και κτίρια, που σημαίνει δηλαδή ότι εκεί πάνω ήτανε η Ιστιαία. Εν πάση περιπτώσει, οι Ωρεοί λοιπόν εμφανίζονται μετά. Φαίνεται επίσης... Για πολιτικούς λόγους λοιπόν έστησε τους Ωρεούς ο Περικλής και τους είπε «Ωρεοί». Ήτανε συνηθισμένο στους Αρχαίους Έλληνες να χρησιμοποιούνε τις αρχαίες πηγές, να χρησιμοποιούν την ιστορία του τόπου για πολιτικούς λόγους. Και φαίνεται ότι γίνανε κάποιες αναφορές, ότι υπήρχε ένας βασιλιάς Ωρεός εδώ και απέναντι σε αυτόν τον βασιλιά Ωρεό ονομάστηκε το νέο χωριό Ωρεοί. Συνηθιζόταν δηλαδή για πολιτικούς λόγους και αυτό το κάναν και στις αποικίες, ας πούμε. Όταν κάνανε μια αποικία, ξέρω ’γω, έπαιρνε το όνομα του αρχηγού των αποίκων η αποικία. Τώρα εάν λοιπόν είναι σωστό αυτό που λέω και οι Ωρεοί εμφανίζονται μετά το 437, σαν όνομα φαίνεται, και επειδή ο Περικλής ήτανε μανούλα πολιτικός –δηλαδή δεν υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι ας πούμε, εν πάση περιπτώσει– το ονόμασε Ωρεοί και από τότε είναι το όνομα. Τώρα ένα σημαντικό γεγονός, επειδή σου είπα πριν ότι, αν πέσεις με τη μάσκα στα 100-200 μέτρα μπροστά, βρίσκεις κομμάτια από σπίτια, δηλαδή βάσεις σπιτιών.

Οροφές.

Γύρω στο 420, μεσούντος του Πελοποννησιακού Πολέμου, το αναφέρει ο Θουκυδίδης, έγινε ο σεισμός στις Ροβιές. Δεν το λέει Ροβιές, γιατί δεν υπήρχε το όνομα, το λέει «Λοκρίδα». Λοκρίδα λέγεται το μέρος. Δηλαδή το μέρος Αρκίτσα ας πούμε, όλα αυτά τα μέρη που βρίσκουμε μέχρι τον Θεολόγο το λέει Λοκρίδα. Εκεί, λοιπόν, έγινε ένας μεγάλος σεισμός, με συνέπεια να ανέβουνε τα νερά στον βόρειο Ευβοϊκό και αυτό, σύμφωνα με τις δικές μου εκτιμήσεις, εξηγεί το ότι πλέον τα νερά έχουνε ανεβεί. Οι σημερινοί Ωρεοί, δηλαδή, είναι τα νερά ξέρω ’γω 300 μέτρα τουλάχιστον ανεβασμένα, λόγω του σεισμού και της κατάρρευσης που έγινε ας πούμε, και το τσουνάμι, γι’ αυτό τον λόγο υπάρχει ένα βυθισμένο κομμάτι. Και ο ταύρος, που βρέθηκε μπροστά στο σπίτι μου, δηλαδή μπροστά στη σημερινή αμμουδιά ας πούμε, φαίνεται ότι ήτανε... Καταρχάς, να κάνουμε μια παρένθεση, όλα τα αγάλματα των αρχαίων Ελλήνων ήταν πάνω σε τάφους. Και οι κούροι ήταν πάνω σε τάφους και οι ταύροι, υπάρχει ταύρος στον Κεραμεικό που είναι πάνω σε τάφο, μικρός. Επομένως, γιατί οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχανε σαν τους Ρωμαίους αγάλματα δημόσια ας πούμε, ξέρεις τι λέω. Δηλαδή είχανε, απ’ ό,τι θυμάμαι, μόνο τους θεούς, τα αγάλματα των θεών υπήρχανε στον τέτοιο, ας πούμε. Δηλαδή τα αγάλματα του Ποσειδώνα στους ναούς ή στα σημεία, τα ιερά σημεία. Δεν υπήρχανε, ας πούμε, αγάλματα του Κολοκοτρώνη και των αρχαίων. Ο κούρος, λοιπόν, ήταν επιτύμβιο πράγμα. Επομένως, και ο ταύρος αυτός ήταν επιτύμβιος, το συμπέρασμα το δικό μου. Απ’ τη στιγμή, λοιπόν, που η σημερινή αμμουδιά ήτανε λόφος τότε, πρώτον. Δεύτερον, επειδή όλη αυτή η αμμουδιά πέρα-πέρα, πέρα-πέρα, που προχωράει το μουράγιο μέχρι την άκρη, κάτω εκεί στην αμμουδιά, που είναι τα καβουράκια, ήτανε τάφοι, τους θυμάμαι εγώ μικρός δηλαδή, που ήταν κοκκινόχωμα, που ήταν τάφοι. Τάφοι, τάφοι, τάφοι, τάφοι με κόκαλα και νεκροκεφαλές δηλαδή. Σημαίνει ότι απ’ το σημείο που βρέθηκε ο τάφος ήτανε κομμάτι νεκροταφείου. Και ήτανε πάνω στον, ήτανε πάνω στον τάφο καποιανού, κάποιου μεγάλου.

Εσύ με τη μάσκα έβλεπες τους τάφους;

Όχι, οι τάφοι ήταν εδώ, όπως προχωράμε τώρα στην αμμουδιά. Όπως προχωράμε κάτω απ’ το κρηπίδωμα, που βρίσκουμε τα καβουράκια, κάτω-κάτω. Το κρηπίδωμα όλο μέσα τότε ήταν κοκκινόχωμα, δεν είχανε ρίξει τις πλάκες που βλέπεις σήμερα. Αυτό το κοκκινόχωμα λοιπόν μέχρι πέρα ήταν τάφοι, τρύπες.

Αρχαίοι.

Αρχαίοι τάφοι, αρχαίοι. Δηλαδή δεν ήταν σαν τους σημερινούς τάφους, δεν ήτανε... Νομίζω δηλαδή, απ’ ό,τι θυμάμαι, δεν ήτανε σε ύπτια στάση. Ήταν σε στάση νομίζω οι νεκροί γονατιστοί, καθιστοί. Ξέρεις τι λέω. Δεν ήτανε δηλαδή τάφοι, ήτανε τάφοι όπως τους θάβανε πριν, ξέρω γω, δυόμισι χιλιάδες χρόνια, τρεις χιλιάδες χρόνια. Είναι αρχαίοι τάφοι. Επομένως, το συμπέρασμα για τον ταύρο είναι, ας πούμε, ότι, εάν ισχύει αυτό που λέω και σηκωθήκανε τα νερά, γιατί λένε, ο Θουκυδίδης –δεν ξέρω αν το αναφέρει ο Θουκυδίδης–, ότι τα νερά ανέβηκαν 40 με 50 μέτρα, αν ανέβηκαν 40 με 50 μέτρα, σημαίνει ας πούμε ότι ο λόφος έγινε ας πούμε αμμουδιά. Επομένως, εάν ο λόφος ήτανε νεκροταφείο, γιατί και το σημερινό νεκροταφείο του χωριού είναι στον λόφο –που είναι 70 μέτρα, 80 μέτρα είναι το νεκροταφείο, ύψος με την ίδια λογική–, συμπέρασμα, ο ταύρος ήτανε πάνω στον τάφο κάποιου επώνυμου. Το τρίτο επιχείρημα είναι ότι ο ταύρος είναι αιγυπτιακό σύμβολο. Ο ταύρος δεν είναι σύμβολο, δηλαδή, που χρησιμοποιούνε οι αρχαίοι Έλληνες ευρέως. Είναι αιγυπτιακό σύμβολο. Τι συμβολίζει; Τον αγαθό βασιλιά. Γιατί ο ταύρος δηλαδή, αν σκεφτείς ας πούμε τα σύμβολα της ισχύος, το λιοντάρι τρώει και είναι μόνο του, ζει μόνο του. Ο αετός πετάει μόνος του, ο ταύρος όμως ζει με το κοπάδι, προφυλάσσει τις αγελάδες, είναι αγαθός, αγαθός βασιλιάς, έτσι; Και χτυπάει μόνο τους εχθρούς με τα κέρατά του και είναι ο «πατερούλης». Είναι δηλαδή το πρότυπο του ηγέτη. Αυτή η αντίληψη είναι αιγυπτιακή. Γιατί; Γιατί οι Έλληνες δεν είχανε βασιλιάδες, όπως ξέρεις. Οι Έλληνες ήτανε δημοκράτες, δεν δέχονται τέτοια πράγματα. Και οι βασιλιάδες, ο τελευταίος βασιλιάς, ο Κόδρος, στην Αθήνα ξέρω ’γω, ήτανε πριν απ’ το 650. Αν σκεφτείς δηλαδή ήταν το 600 προ Χριστού ο Σόλωνας, ο Κόδρος ο τελευταίος πρέπει να ’ταν το 680. Θέλω να πω βασιλιάδες δεν υπάρχουν. Φαίνεται λοιπόν, ότι αυτός τώρα ο ταύρος, πιθανώς ο Ωρεός, ο βασιλιάς που έκανε αναφορά ο Περικλής και ονόμασε το χωριό, να ’τανε ένας αρχαϊκός βασιλιάς, ένας βασιλιάς δηλαδή του 750-800, που ζούσε εδώ. Όταν οι Ωρεοί είχανε λόγω της εποχής, το μεγαλύτερο εμπόριο γινόταν με την Αίγυπτο. Απ’ τη στιγμή δηλαδή που σ’ όλη τη Μεσόγειο, η Νέα Υόρκη ήτανε η Αίγυπτος, έτσι το άνοιγμα δηλαδή του Νείλου, αυτό σημαίνει ότι γύρω-γύρω οι υπόλοιποι ήτανε... Σκέψου τώρα τη Νέα Υόρκη και γύρω-γύρω τα υπόλοιπα χωριά. Ή σκέψου το Λονδίνο και γύρω-γύρω τις υπόλοιπες πόλεις. Λόγω λοιπόν της επικοινωνίας... Καταρχάς, ότι υπήρχε μεγάλη επικοινωνία μεταξύ Αιγύπτου και Αρχαίας Ελλάδας το ξέρουμε. Το ότι οι Αρχαίοι Έλληνες υιοθέτησαν ακριβώς τα σύμβολα των Αιγυπτίων, ακόμα και των θεών με άλλα ονόματα, το ξέρουμε. Μάλιστα ξέρουμε, δηλαδή έχουμε κούρο εμείς στο αρχαιοελληνικό μουσείο, το μουσείο Πατησίων που είναι ακριβώς άγαλμα αιγυπτιακό, μόνο που το αιγυπτιακό έχει κεφάλι γερακιού, με το πόδι μπροστά. Ξέρεις πώς είναι οι κούροι. Θέλω να πω δηλαδή όλοι όταν άρχισε να δημιουργείται ο ελληνικός πολιτισμός, ήταν τυχερός γιατί αντέγραψε ένα μεγάλο πολιτισμό που ήταν ο αιγυπτιακός. Αυτή η επικοινωνία, λοιπόν, για να φτάσω πάλι στον βασιλιά Ωρεό, φαίνεται δηλαδή ότι στους αρχαϊκούς χρόνους υπήρχε μεγάλη επικοινωνία με την Αίγυπτο. Και φαίνεται ότι… Γιατί σ’ το λέω αυτό; Γιατί ένας τέτοιος μεγάλος ταύρος πρέπει να ήτανε πάνω σ’ ένα τάφο. Αυτός ο τάφος δεν μπορούσε να ήτανε... ο αυτός ο επιφανής δεν μπορούσε να ήτανε πολιτικός. Γιατί οι Έλληνες δεν είχαμε, ήμασταν όλοι ίσοι, δεν δεχόντουσαν δηλαδή, δεν υπήρχαν βασιλιάδες. Πιστεύω, δηλαδή, ότι ήταν ένα μνημείο, ένα κενοτάφιο να σ’ το πω αλλιώς. Το οποίο η σφραγίδα των Ωρεών ας πούμε. Το κενοτάφιο του βασιλιά Ωρεού ας πούμε, με πάνω τον ταύρο. Αλλά πρέπει να ήταν στο νεκροταφείο τώρα. Απ’ την άλλη μεριά, ας πούμε, το να ’τανε... Οι Έλληνες ήταν δημοκράτες. Όταν μιλάμε τώρα στον 5ο αιώνα, ήταν όλοι ίσοι. Δεν δεχόντουσαν[00:30:00], ας πούμε, ο... Γιατί τον 5ο αιώνα είχαν σταματήσει και οι κούροι. Οι κούροι, δηλαδή, σταμάτησαν το 480. Με το που άρχισε η αθηναϊκή δημοκρατία. Η αθηναϊκή δημοκρατία ξεκίνησε με τον Κλεισθένη γύρω στο 500 προ Χριστού. Το 490 κερδίσαμε πρώτη φορά τους Πέρσες. 480 και έγινε η μάχη νομίζω του Μαραθώνα. Πρώτα Μαραθώνας, τέλος πάντων, μετά Σαλαμίνα. Αλλά απ’ το 480 και μετά ξεκινάει η αθηναϊκή δημοκρατία. Επομένως. ας πούμε, παύει κάθε συζήτηση για βασιλιάδες και μαλακίες τέτοια. Ξέρεις τι λέω. Αυτά... Υπάρχει και μια άλλη άποψη, που λέει ότι το χωριό το αρχαίο ήταν όπως είναι σήμερα και απλά εδώ πέρα ήταν το αρχαίο λιμάνι, το οποίο βούλιαξε. Δηλαδή η σημερινή αμμουδιά ήταν το αρχαίο λιμάνι και ο ταύρος ήτανε στο λιμάνι, αλλά δεν έχουμε ενδείξεις. Οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχανε στα λιμάνια τους, ξέρω ’γω... Αυτά θεωρούντανε βαρβαρικά σύμβολα.

Και αφού υπάρχουνε οροφές από σπίτια στην αμμουδιά.

Όχι οροφές, βάσεις σπιτιών.

Α, βάσεις.

Βάσεις. Όχι στην αμμουδιά 400 μέτρα, 400 μέτρα μέσα. Αυτά όσον αφορά τον ταύρο, ας πούμε.

Θυμάσαι την ημέρα που βρήκανε τον ταύρο ;

Ναι, θυμάμαι. Ας πούμε πρέπει να ’τανε... Θυμάμαι έτσι που ήταν ωραία τα μπάνια, ας πούμε. Πλατσουρίζαμε όλη τη μέρα μες στο νερό. Ρίχναμε βουτιές. Γιατί; Γιατί είχανε φτιάξει ένα κομμάτι αυτοί–ξέρεις τι λέω–, επειδή το μουράγιο, αυτό το κρηπίδωμα που δημιουργήθηκε, το χτίσανε μες στη θάλασσα, έτσι; Οπότε, ας πούμε, σκάβοντας, δημιουργούσανε, ξέρω ’γω, βγάζανε βράχια, βγάζανε... Οπότε υπήρχανε... Και εδώ μπροστά παλιά υπήρχανε μεγάλες πέτρες που εμείς σαν μικρά παιδιά κάναμε βουτιές. Πρέπει να ’τανε προχωρημένος Ιούνιος. Θυμάμαι, δηλαδή, που αντέχαμε τον ήλιο. Δεν είχε... Και θυμάμαι εγώ κάθε μέρα ξύπναγα το πρωί, πήγαινα εκεί πέρα πιτσιρίκι. Κοίταγα τα μαστόρια και θυμάμαι πραγματικά τη μέρα που ακούστηκε το «γκαπ»και ο αυτός, ο εκσκαφέας, είπε ο εργάτης: «Ρε εσείς, χτυπήσαμε σε κάποιο βράχο!». Γιατί ήτανε σκεπασμένο με το νερό. Είπαμε, η θεμελίωση έγινε μέσα στο νερό. Οπότε το χτύπησαν και νόμιζαν ότι ήτανε... Έκανε ένα «γκαπ», νομίσανε ότι είναι βράχος. Μετά θυμάμαι ήταν σκεπασμένο απ’ το νερό να πούμε. Άρχισαν σκάβανε, σκάβανε γύρω-γύρω και φάνηκε η ράχη του. Φάνηκε δηλαδή ότι ήταν η ράχη, ενός αλόγου; Ήτανε, δηλαδή δεν ξέραμε ότι είναι ταύρος. Ήτανε μέσα. Σαν άλογο; Σαν... Σαν άλογο περισσότερο. 

Με μάσκα το είδες εσύ.

Όχι, φάνηκε στην επιφάνεια του νερού, αλλά ήτανε σκεπασμένο, είχε 5-10 εκατοστά. Σου θυμίζω ότι βρέθηκε στην αμμουδιά, εκεί που φτιάχνουν το κρηπίδωμα. Αυτό σημαίνει ότι σκάβανε 2 μέτρα για να θεμελιώσουν το κρηπίδωμα, 2 μέτρα απ’ την αμμουδιά κάτω. Που σημαίνει, όταν το βρήκανε –ξέρεις τι λέω–, ήταν σκεπασμένος, 10-20 πόντους σκεπασμένος. Θυμάμαι, μετά θυμάμαι που πηγαίναμε το πιάναμε ή μπαίναμε πάνω και κάναμε βουτιές. Αρχίσανε σκάβανε, σκάβανε, σκάβανε, σκάβανε. Άρχισε να εμφανίζεται μετά η ράχη του. Δηλαδή είχε κατέβει το νερό. Αυτή ήτανε. Πρέπει να ήτανε προχωρημένος Ιούνιος, τελευταία εβδομάδα του Ιουνίου, που ήμασταν πιτσιρίκια εδώ πέρα και βαβουριάζαμε και είπανε και ακούστηκε το «γκαπ», μαζευτήκαμε όλοι γύρω-γύρω, «γκαπ». Μετά πήγανε μερικοί και είδαν ότι ήταν ένα κομμάτι μάρμαρο. Κατάλαβες; Και αυτή η ράχη, ας πούμε. Ράχη ενός ζώου. Ε, και μετά το καθαρίσανε γύρω-γύρω, σιγά-σιγά ήρθανε αρχαιολόγοι, και μετά φέρανε γερανό και το πήρανε και το βάλανε στην πλατεία εδώ πέρα. Και σου είπα που γίνανε συζητήσεις να το πάρουν. Γιατί πρόσεχε. Πολλά... Επειδή είχε μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον, οι Ωρεοί, λόγω του ότι περάσανε όλοι αυτοί οι αιώνες από πάνω της, πολλά που έχουν βρεθεί εδώ στους Ωρεούς, αγάλματα είναι στο Μουσείο της Χαλκίδος. Γι’ αυτό λένε τώρα θα φτιάξουμε μουσείο στους Ωρεούς και θα φέρουν από τη Χαλκίδα. Σου υπενθυμίζω ότι στη γωνία, όπως είπαμε, το χωριό είναι δυτικό. Στον βορρά είναι το Πήλιο, στην άκρη-άκρη του χωριού, εκεί που τελειώνει η μύτη, που κάνουν τώρα μπάνιο και στρίβουμε απ’ τη μύτη δεξιά και πάμε στα Κανατάδικα, λίγο πιο πάνω, είναι το Αγριοβοτάνι. Μετά τα, μετά τα... Όπως προχωράμε την παραλία, λοιπόν, στα Κανατάδικα, μετά τα Κανατάδικα είναι το Πευκί [Δ.Α.]. Είναι παραλίες αυτές. Και απέναντι βλέπεις τη Σκιάθο. Σ’ αυτά τα νερά βρέθηκε ο Ποσειδώνας. Αυτός που είναι στο Αρχαιολογικό Μουσείο όρθιος, ο χάλκινος με το κοντάρι, βρέθηκε εκεί πέρα. Γιατί; Γιατί σου υπενθυμίζουν ότι σ’ αυτή τη γωνία ακριβώς, στη γωνία δηλαδή που είναι από τη μία μεριά τα Κανατάδικα κι απέναντι βλέπεις το Πήλιο, το Τρίκερι ας πούμε, σ’ αυτό το σημείο έγινε ναυμαχία–πώς τη λέγανε–, έγινε η ναυμαχία, οι Πέρσες με τους Έλληνες. Γύρω στα 485, όπου ο Θεμιστοκλής με τον Παυσανία κλείσανε τον στόλο τον περσικό σ’ αυτό το στενό εδώ πέρα, έπιασε αέρας. Ενώ οι Πέρσες ήτανε περισσότεροι και οι Πέρσες είχανε οχυρωθεί, είχανε μπει μέσα στους Ωρεούς, εδώ, δηλαδή, μπροστά στη θάλασσα έπιασε αέρας, που δεν το περιμένανε οι Πέρσες. Βουλιάξανε πολλά καράβια και τότε κερδίσανε και οι Έλληνες. Όπου οι Έλληνες ήτανε ανάμεσα Σκιάθο –τα πλοία των Ελλήνων, ας πούμε, ήτανε ανάμεσα Σκιάθο και Εύβοιας. Καταλαβαίνεις τώρα γεωγραφικά. Σ’ το λέω αυτό για να πω ότι βυθιστήκανε σκάφη. Εξ ου και ο Ποσειδώνας, που θεωρείται απ’ τα καλύτερα αγάλματα που έχει βρεθεί, έτσι; Φαίνεται δηλαδή ότι αυτά τα ναυάγια που γίνανε τότε στη ναυμαχία... Αλλιώς πώς βρέθηκε αυτό το άγαλμα μες στη θάλασσα; Τόσο περίφημο άγαλμα; Τον θυμάσαι. Τον ξέρεις τον Ποσειδώνα, έτσι; Αυτή η ναυμαχία έγινε γύρω στο 480, οι Πέρσες πολεμάγανε με τους Αθηναίους.

Ναι, ναι. Και εντάξει ήταν και κάποιος πολιτισμός.

Όχι πολιτισμός. Αυτή η ναυμαχία έγινε γύρω στο 380. Όχι πολιτισμός. Οι Πέρσες πολεμάγανε με τους Αρχαίους Έλληνες. Όχι με τους Αρχαίους Έλληνες, με τους Αθηναίους. Θέλω να πω δηλαδή, το άγαλμα του Ποσειδώνα...

Ότι ήταν πάνω στο καράβι;

Το μεταφέρανε. Αλλά μιλάμε για το 480 προ Χριστού. Προσπαθώ να σου πω ότι όλο τον 5ο αιώνα οι Ωρεοί και αυτά τα παράλια εδώ πέρα, γιατί ήταν η είσοδος του Ευβοϊκού, παίξανε κάποιο ιστορικό ρόλο. Αυτό προσπαθώ να πω. Κι ότι, πέρα απ’ τον ταύρο, υπάρχουν κι άλλα αγάλματα που είναι και σε άλλα μουσεία. Αυτό προσπαθώ να πω. Συν του τι πήρανε οι αρχαιοκάπηλοι. Να σκεφτείς, όταν ήρθαν οι Γερμανοί εδώ πέρα το ’40 –όχι το ’40 ήρθαν οι Ιταλοί–, το ’41 ήταν οι Γερμανοί, μου ’λεγε ο πατέρας μου, ξέρανε τα πάντα. Ξέρανε τα πάντα για την αρχαία Ωρεοί. Ξέραν, είχαν τους χάρτες. Επειδή ας πούμε, δεν σου ’πα ότι γίνονταν αναφορές απ’ τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη; Αυτοί τον είχανε, αφού τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη, τον θεωρούνε μέρος της κουλτούρας τους, καταλαβαίνεις; Τον 19ο αιώνα αυτοί ανακαλύψανε, πήρανε την Αρχαία Ελλάδα και την κάνανε... Στείλανε τους Βαυαρούς εδώ πέρα, ξέρεις τι λέω. Δηλαδή οι Γερμανοί είχανε μελετήσει απ’ τον 19ο αιώνα την Ελλάδα. Και ειδικά εκεί πέρα που γίνανε μάχες, όπως έγινε, σου είπα, αυτή η ναυμαχία εδώ πέρα. Πώς τη λέγανε; Ναυμαχία... Του Αρτεμισίου, ρε γαμώτο! Το ξέχασα! Η γνωστή Ναυμαχία του Αρτεμισίου. Οι Γερμανοί, λοιπόν, που ήρθανε εδώ πέρα το ’40, να πούμε, ξέραν τα πάντα οι κουφάλες! Όλα, τα πάντα! Είχανε χάρτες! Είχανε τους αρχαίους χάρτες και τα λοιπά, μελετημένοι. Εμείς τώρα, τότε η Ελλάδα –ξέρεις τι λέω– δεν είχαμε φτάσει εμείς τα όρια της έρευνας και του πολιτισμού μας να ανακαλύψουμε, το να διαβάσουμε τα κείμενα και να κάνουμε... Άλλωστε, και οι πρώτες αρχαιολογικές αποστολές στην Ελλάδα, όπως ξέρεις είναι πρώτη είναι η γαλλική, δεύτερη είναι η αγγλική, η γερμανική, η αμερικάνικη. Ακόμα κι αυτά που βλέπεις γύρω απ’ την Ακρόπολη είναι από αυτές τις αποστολές που λέω. Θέλω να πω, δηλαδή, τον 19ο αιώνα η Δύση είχε πολιτισμό να πούμε. Και επειδή η Αρχαία Ελλάδα, η Δύση θεωρεί ότι η Αρχαία Ελλάδα είναι ο προπάτοράς της, άσχετα αν έχουν τη δικιά τους άποψη για την Αρχαία Ελλάδα, απλά το ’χουν μελετήσει το έργο. Και να σκεφτείς, μετά τη δεκαετία του ’60, εγώ που ήμουνα μικρός, ερχόντουσαν οι Γερμανοί εδώ πέρα και πέφτανε με μπουκάλες να πούμε. Και κανένας δεν ήξερε τι παίρνανε. Παίρνανε δηλαδή εδώ πέρα, νοίκιαζαν ένα καϊκάκι, πήγαιναν στη γωνία πέρα –που σου είπα έχει γίνει η Ναυμαχία του Αρτεμισίου και προφανώς υπάρχουν κάτω πράγματα– και πέφτανε με μπουκάλες. Μιλάμε έρχονταν δυο-δυο, τρεις-τρεις, τέσσερεις-τέσσερεις. Θέλω να πω, δηλαδή, το μέρος είναι κατασκαμμένο από αρχ[00:40:00]αιοκάπηλους, έτσι; Και υπενθυμίζω ότι τα τελευταία δύο χρόνια έχουνε γίνει μουσεία κάτω απ’ το νερό, τρία μουσεία έφτιαξε φέτος η Αλόννησος, στην Αλόννησο. Όπου υπάρχει και ναυάγιο εκεί πέρα. Περιγράφω, δηλαδή, ότι όλο αυτό, ότι οι Ωρεοί είναι σε ένα κομμάτι, ας πούμε, που επειδή είναι εμπορικός δρόμος, πέρασαν όλοι οι πολιτισμοί από δω πέρα. Αυτά όσον αφορά τον 5ο αιώνα.

Μετά έχουμε το κάστρο εδώ πέρα. Το οποίο κάστρο είναι ενετικό, το ξέρουμε. Αυτό το κάστρο λοιπόν το χρησιμοποιήσανε οι Γερμανοί και οι Ιταλοί όταν ήρθανε σαν αποθήκη. Αν δεις το κάστρο αυτό, το οποίο έχει 100 μέτρα ύψος, κοιτάει όμως όλο τον Παγασητικό. Ενώ το κάστρο δηλαδή απέχει από τη θάλασσα, το κοντινότερο σημείο είναι 500 μέτρα. 500 μέτρα στη δύση και 3 χιλιόμετρα πες προς τον βορρά, μπορεί να δεις απ’ αυτό το κάστρο μέχρι τη Σκιάθο. Δηλαδή ό,τι καράβι πάει να μπει μες στον Παγασητικό ή μες στον Ευβοϊκό, μπορείς να το δεις απ’ αυτό το κάστρο. Αυτό λοιπόν το κάστρο... Ότι είναι ενετικό, είναι σίγουρα. Απλά δεν ξέρω αν το φτιάξανε, αν δηλαδή ένα κομμάτι είναι τεχνητό κι ένα κομμάτι είναι... Υπήρχε δηλαδή ο λόφος που είναι το σημερινό νεκροταφείο. Πιθανώς όμως αυτοί να το επεκτείνανε. Καταλαβαίνεις τι λέω; Γιατί άμα το δεις, λες: «Ρε πούστη, πώς είναι δυνατό αυτό να’ ναι...». Φαίνεται δηλαδή να ’χει μπει και χέρι. Μετά λοιπόν πεταγόμαστε στους Ενετούς. Δηλαδή τελειώνει το Βυζάντιο, πες έπεσε η Κωνσταντινούπολη το 1453. Γύρω στο 1460 όλη η Εύβοια έπεσε σε ενετικά χέρια για εμπορικούς λόγους. Γιατί ας πούμε; Γιατί ήτανε, αφού είχανε ξυλεία για τα καράβια, λαχανικά, ζωοτροφές, σιτάρι, τα πάντα, έτσι; Χώρια του ότι ήτανε καλό λιμάνι για να ελέγχεις. Οπότε ήταν ενετική. Η Εύβοια δηλαδή, μετά το Βυζάντιο, πέρασε στα χέρια των Ενετών και έμεινε στα χέρια των... Και την κρατήσανε οι Ενετοί καμιά διακοσαριά χρόνια. Οπότε πες γύρω στο 1600, ας πούμε, οι Ωρεοί πάει σε χέρια τουρκικά και μένει σε χέρια τουρκικά μέχρι το 1821, ας πούμε. Πρόσεχε τώρα. Οι Τούρκοι την Εύβοια την κάνανε τέτοια –πώς τη λένε–, την κόψανε σε τέσσερα κομμάτια, τέσσερα-πέντε κομμάτια και την κάνανε – πώς τα λένε μωρέ αυτά τα μεγάλα τα κομμάτια, να πούμε που... Με τους γαιοκτήμονες, ξέρεις τι λέω. Τα κάνανε δηλαδή τέσσερεις... Η Βόρεια Εύβοια με λίγα λόγια πήγε σε κάποιο πασά. Κι αυτός ο πασάς εκμεταλλευότανε την ξυλεία, το δάσος που υπήρχε. Γιατί πρέπει να σημειώσω ότι οι Ωρεοί και η Βόρεια Εύβοια έχουν το χαρακτηριστικό ότι η θάλασσα απ’ τις βελανιδιές των βουνών απέχουν 4 χιλιόμετρα. Μπορεί να βρεθείς δηλαδή σε 4 χιλιόμετρα απ’ την αμμουδιά στις βελανιδιές και στα... Θέλω να πω ότι έχει και ξυλείες, έχει και τέτοια πράγματα. Τέλος πάντων, οι Τούρκοι λοιπόν το κόψανε σε τέσσερα κομμάτια, το είχε κάποιος πασάς. Καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, το λιμάνι δεν φαίνεται να ’χει κίνηση. Μέχρι το 1800 δηλαδή δεν φαίνεται να είχε εμπορική κίνηση. Άλλωστε, το ξέρουμε κι απ’ τη Μεσόγειο. Η κίνηση, η κίνηση ξεκινάει στη Μεσόγειο μετά το 1800, όταν η αγγλική αυτοκρατορία παίρνει το πάνω χέρι. Σου θυμίζω δηλαδή νικιέται ο Ναπολέοντας, γίνεται ξέρω ’γω... Οι μεγάλες δυνάμεις με Μέτερνιχ και τα λοιπά γύρω στο 1815 κάνουν τη μοιρασιά, μοιράζουν την Ευρώπη και τότε οι Άγγλοι παίρνουν το πάνω χέρι στο Αιγαίο. Γιατί σ’ το λέω αυτό; Σ’ το λέω αυτό γιατί γύρω στο 1830, μόλις γίνεται το ελληνικό κράτος, γύρω στα 1830 με 1840, έχουμε τον εποικισμό της Σμύρνης. Έρχονται, δηλαδή, Ολλανδοί και Άγγλοι στη Σμύρνη. Επειδή, καταρχάς, η Σμύρνη ποιο θετικό έχει; Ότι είναι ένα πολύ καλό λιμάνι απέναντι απ’ τη Χίο και έχει από πίσω έναν κάμπο ανάμεσα σε βουνά, πρόσεχε. Δηλαδή η Σμύρνη, πέφτει ποτάμι μες στη Σμύρνη, κατεβαίνει απ’ τα βουνά. Γύρω δηλαδή είναι περιφραγμένη από βουνά. Στην πλευρά της στεριάς, η Σμύρνη είναι περιφραγμένη από βουνά. Έχει πεδιάδα, ποτάμι –νομίζω ο Μαίανδρος– και είναι και το λιμάνι. Το οποίο η Σμύρνη έχει τρία-τέσσερα λιμάνια φυσικά. Το 1830-840 οι Ολλανδοί, που είναι έμποροι, μεγαλέμποροι, και οι Άγγλοι καταλαβαίνουν την αξία της. Γιατί; Γιατί, καταρχάς, είσαι στο πέρασμα της Κωνσταντινούπολης. Χρησιμοποιούν τη Σμύρνη, δηλαδή, σαν εμπορικό σταθμό. Έρχονται, δηλαδή, τα καράβια τα ολλανδικά και τα αγγλικά, μπαίνουν μέσα στη Μεσόγειο, περνάνε απ’ τη Σύρο. Η  Σύρος. Η Σύρος; Όχι ή η τέτοια; Ποια ήταν η πρώτη πρωτεύουσα; Η Σύρος δεν ήταν η πρώτη πρωτεύουσα, ρε συ; Της Ελλάδος; Πρώτη πρωτεύουσα ήτανε... Περνάνε απ’ τη Σύρο. Η Σύρος είναι σταθμός. Πάνε στη Σμύρνη κι από κει πάνε στην Κωνσταντινούπολη, αυτή είναι. Εκείνα τα χρόνια φαίνεται ότι αρχίζει και αναγεννάται οι Ωρεοί. Γιατί; Γιατί αναγεννάται το, ξανά το θαλάσσιο εμπόριο μέσα στο Αιγαίο.

Μέσω των Άγγλων και των Ολλανδών.

Καταρχάς, είναι, υπάρχει γραμμή Άγγλων και Ολλανδών. Τότε, λοιπόν, αρχίζει και αποκτάει αξία φαίνεται, οι Ωρεοί. Σ’ το λέω αυτό γιατί τότε, το 1835-1840, έρχεται ο Όθωνας με την Αμαλία στους Ωρεούς. Πώς ήρθανε αυτοί στους Ωρεούς; Αυτό σημαίνει ότι υπήρχε ενδιαφέρον των μεγάλων δυνάμεων. Γιατί αυτός ήταν ο Βαυαρός πρίγκιπας, ο Όθωνας. Ο Βαυαρός πρίγκιπας, έτσι; Η Γερμανία δεν υπάρχει ακόμα, έχουν τα βασίλεια τότε. Η Βαυαρία είναι το βαυαρικό βασίλειο, έτσι; Δεν έχει μεγάλη δύναμη η Βαυαρία, δεν είναι στις μεγάλες δυνάμεις. Τότε έχουμε Ρωσία, Αγγλία, Γαλλία. Έτσι; Και οι μεγάλες δυνάμεις παίρνουν τον γιο του Βαυαρού και τον κάνουν βασιλιά το 1831-’32, δεν ξέρω πότε σκότωσαν τον Καποδίστρια. Αυτοί, λοιπόν, πώς έρχονται εδώ πέρα στους Ωρεούς; Κι όχι μόνο έρχονται στους Ωρεούς, βάζουν και τον δικό τους τον πολεοδόμο και κάνει το σχέδιο. Το σχέδιο δηλαδή, οι Ωρεοί δηλαδή έχουν πολεοδομικό σχέδιο του 1840 με υπογραφή του Γερμανού, του, ξέρω ’γω, Λόκτομον. Ένας πολεοδόμος, τον είχαν φέρει μαζί οι βασιλιάδες και κάνει πολεοδομικό σχέδιο των Ωρεών. Να σκεφτείς, δηλαδή, αυτός ο χάρτης του Γερμανού πολεοδόμου, τον θυμάμαι εγώ μέχρι που ήμουνα 15 χρονών. Μετά μες στη Χούντα κλάπηκε και υπάρχει το αντίγραφο. Κλάπηκε το πρωτότυπο.

Από πού;

Κλάπηκε, δεν ξέρει κανένας. Επί Χούντας. Προφανώς είχε μεγάλη ιστορική αξία, καταλαβαίνεις τι λέω. Αλλά έμεινε το αντίγραφο. Και γι’ αυτό οι Ωρεοί είναι οι μοναδικοί στη Βόρεια Εύβοια που έχουν σχέδιο πόλεως. Σου υπενθυμίζω ότι είμαστε τετράγωνα εδώ πέρα. Έχει τετράγωνα, έχει πλατείες. Πρόσεχε. Εδώ πέρα η πλατεία του Γερμανού πολεοδόμου ξεκινάει από δω που είναι ο ταύρος, συνεχίζει στην πλατεία που βρίσκεις μετά, που είναι η σημερινή πλατεία, μετά συνέχιζε σ’ αυτό που είναι σήμερα, ήταν παλιά γήπεδο και τώρα έχει το λύκειο. Όπως δηλαδή ήταν οι γερμανικές πλατείες. Στην Γερμανία ας πούμε... Ξέρω ’γω, πώς είναι τα Ιλίσια Πεδία, που οι πλατείες να πούμε είναι 300 μέτρα, να πούμε 400 μέτρα. Δεν είναι πλατείες, πλατεία του χωριού. Εδώ δηλαδή οι Ωρεοί δεν έχει το σχέδιο ενός ελληνικού χωριού, που είναι ένα μακρινάρι δίπλα στη θάλασσα και υπάρχει και μια, κάτω από ένα πλάτανο μια πλατεία μ’ ένα καφενείο. Εδώ πέρα εμείς έχουμε τετράγωνα. Κατάλαβες; Μιλάμε για τέτοια πράγματα. Πώς ήρθανε, λοιπόν, οι βασιλιάδες το 1840 εδώ πέρα; Ποιοι είχανε ενδιαφέρον; Οι μεγάλες δυνάμεις. Ποιοι ήταν οι μεγάλες δυνάμεις; Οι Άγγλοι δηλαδή. Οι Άγγλοι ήταν τα κουμάντα. Το 1840, όπως ξέρεις, στην Ευρώπη, οι Άγγλοι ήταν τα κουμάντα. Αυτοί είχαν το χαρτί, τον στόλο, έτσι; Βιομηχανική επανάσταση... Πρόσεχε. Το 1840 οι Άγγλοι είναι 100 χρόνια μπροστά από τους Γερμανούς. Οι Γερμανοί είναι πάνω στα δέντρα, έτσι; Ακόμα δεν έχουνε, δεν έχει πάει η βιομηχανική επανάσταση. Στη Βαυαρία και η Βαυαρία είναι ακόμα αγρότες. Η βιομηχανική επανάσταση υπάρχει μόνο στις Αμβέρσα, Αμβούργο. Το 1840, λοιπόν, έρχεται εδώ πέρα ο Όθωνας, κάνουν το σχέδιο. Μέχρι τότε, στα χαρτιά, ανήκει η Βόρεια Εύβοια στον Τούρκο πασά, ένα Τούρκο πασά, δεν το θυμάμαι εγώ, το θυμόνταν οι γέροι. Μετά, όταν εγώ ήμουνα 15 χρονών, θυμάμαι που είχε έρθει εδώ πέρα ένας Άγγλος[00:50:00] που τον λέγανε Baker κι ο οποίος έλεγε ότι απ’ τους, οι παππούδες του κατευθείαν απ’ τον Τούρκο αγόρασαν οι Άγγλοι τη Βόρεια Εύβοια σαν τέτοιο, σαν ιδιοκτησία. Ξέρεις τι λέω. Μιλάω τώρα για τα βουνά, για τη ξυλεία και τα λοιπά, με καταλαβαίνεις. Πέρα δηλαδή απ’ τα χωράφια, μεγάλη αξία έχει η ξυλεία, ας πούμε και το... Ο Baker, λοιπόν, φαίνεται ότι μετά απ’ τους Τούρκους πέρασε κατευθείαν στους Άγγλους η Βόρεια Εύβοια σαν ιδιοκτησία και σε συνδυασμό μ’ αυτό που σου λέω, με τον βασιλιά ας πούμε, αρχίζει πλέον οι Ωρεοί να έχει εμπορική αξία. Γιατί προφανώς. αφού οι Άγγλοι ήτανε στη Σμύρνη και κάνανε ανταλλαγές προϊόντων, ερχόντουσαν και εδώ πέρα, να πούμε. Αλλιώς πώς το πήρε ο Άγγλος, ο μεγαλοκτηματίας o Baker; Πώς το πήρε; Τη Βόρεια Εύβοια; Και επαναλαμβάνω, γιατί μην ξεχνάς τα πλοία τότε ήτανε ξύλινα. Επομένως, η ξυλεία ήταν στρατηγικό υλικό όπως είναι τώρα το ουράνιο. Κατάλαβες; Πρόσεχε τώρα. Ο παππούς μου, έτσι; Καραδημήτρης κι αυτός, αυτοί πρέπει να ήρθανε στο τέλος του 19ου αιώνα απ’ την Ήπειρο κάπου. Που σημαίνει δηλαδή... Είμαστε στο 1840-1850. Έρχεται εδώ πέρα η Αμαλία, αρχίζει η εμπορική κίνηση. Φαίνεται ότι μετά ήρθαν οι πληθυσμοί από, άρχισε το μέρος δηλαδή να έχει αξία και άρχισε ο εποικισμός. Γιατί; Γιατί υπήρχε και κάμπος, υπήρχε και λιμάνι, οπότε όλα τα καλά υπήρχανε.

Τώρα, μην ξεχνάμε ότι, όταν το 1821 δημιουργείται το... Το 1827 πες δημιουργείται το ελληνικό κράτος, τα σύνορα φτάνουν μέχρι τη Λαμία. Η Λαμία είναι απέναντι, που σημαίνει, ο Βόλος δηλαδή δεν είναι μέσα στην Ελλάδα, στα σύνορά της. Το πιο βορεινό λιμάνι, λοιπόν, είναι οι Ωρεοί. Εμείς είμαστε δηλαδή εδώ πέρα. Οι Ωρεοί, στο πρώτο ελληνικό βασίλειο ας πούμε, οι Ωρεοί είναι, παίζει κάποιο σημαντικό ρόλο. Εξ ου και ο Όθωνας. Γιατί ο Όθωνας, σου θυμίζω, πες τον διώξανε οι Έλληνες το 1860, πλέον ακόμα δεν έχουμε πάρει τα... Δεν έχει η Ελλάδα πάρει νομίζω, απ’ ό,τι θυμάμαι, ακόμα, δεν έχει, τα σύνορά της δεν έχουν πάρει και τη Θεσσαλία μέσα. Γιατί, πότε; Γύρω στο 1860-1870 πήραμε τα Επτάνησα. Αργότερα, δηλαδή, τα πήραμε τα... Οπότε προσπαθώ να πω δηλαδή ότι οι Ωρεοί ήτανε και πάνω στα σύνορα, όχι μόνο ένα λιμάνι. Αυτό το συνδυάζω με το ότι ο παππούς μου, ο οποίος πέθανε το 1959. Πρέπει να... Και είχε έρθει εδώ πέρα γύρω στο 1900, αρχές του 1900 είχανε έρθει εδώ, εικοσάρης με τα αδέλφια του. Πρέπει να ’χε γεννηθεί το 1880. Εν πάση περιπτώσει. Για την ιστορία λοιπόν... Αρχίζει τώρα πλέον, πετάγομαι στα 1900 και μετά που ήρθε ο παππούς μου εδώ πέρα. Αυτό σημαίνει ότι από... Υπήρχε εμπορική κίνηση, γιατί στο 1900 πλέον η Ελλάδα έχει και τη Θεσσαλία. Δεν έχει πάρει ακόμα τη Μακεδονία, πρέπει να υπήρχε κίνηση. Έρχονται λοιπόν, εποικίζονται απ’ όλη την Ελλάδα εδώ πέρα. Ο παππούς μου τότε, ας πούμε, ήρθαν πέντε αδέρφια. Οι τέσσερεις ασχοληθήκανε με τα κτήματα και ο παππούς μου έφτιαξε καφενείο, το πρώτο καφενείο πάνω στο, στην παραλία. Εγώ έχω αναμνήσεις...

Στην παραλία που είναι ουσιαστικά η πλαζ.

Όχι πλαζ. Εκεί που είναι ο πεζόδρομος.

Ο πεζόδρομος.

Που είναι ο σημερινός πεζόδρομος, ναι. Τα πρώτα μαγαζιά. Το 1940, σου είπα που οι Γερμανοί το θεωρήσανε στρατηγικό σημείο και το κάνανε ναύσταθμο. Εγώ, οι μνήμες μου το 1960, που ήμουνα ας πούμε 3-4 χρονών, το λιμάνι εδώ πέρα όλο το χρόνο ήτανε γεμάτο σκάφη και μιλάμε ξύλινα σκάφη. Το μικρότερο ξέρω ’γω ήταν αυτά τα γνωστά τρεχαντήρια, που τώρα έχουνε εξαφανιστεί απ’ την Ελλάδα. Γεμάτο τρεχαντήρια, ας πούμε, τα οποία πολλά ψαράδικα. Αλλά το σημαντικό ήταν ότι θυμάμαι ότι ερχόντουσαν μεγάλα καράβια απ’ τη Μυτιλήνη και τη Χίο. Που σημαίνει φέρνανε εδώ πέρα, μπορεί να φέρνανε τσιμέντα και να φορτώνανε στάρια. Δηλαδή απ’ το 1960 μέχρι το 1972 που γίνεται η πετρελαϊκή κρίση, στο λιμάνι σπρωχνότανε ο κόσμος. Δηλαδή δουλεύανε δυο συνεργεία από εργάτες, φορτοεκφορτωτές. Για να υπάρχουν δύο εικοσάδες με φορτοεκφορτωτές, επαγγελματίες, σημαίνει ότι κάθε μέρα κάνανε δουλειά. Κάθε μέρα φορτώνανε και ξεφορτώνανε. Αφού το θυμάμαι κι εγώ. Θυμάμαι δηλαδή καράβια –μιλάμε τώρα καράβια μέχρι 50 μέτρα, ας πούμε– να περιμένουν να ξεφορτώσουν μέσα. Να φύγουν άλλα για να μπούνε αυτά. Πολλή κίνηση. Παράλληλα, λόγω των... της... Οι Ωρεοί, ας πούμε, στον χάρτη, μπροστά είναι ο δίαυλος των Ωρεών. Όπως ξέρεις, όταν είσαι στους Ωρεούς, νομίζεις ότι είσαι σε μια λίμνη. Επειδή δεξιά, που είναι η είσοδος του Ευβοϊκού, είναι το Τρίκερι και το Πήλιο και αριστερά μας έχουμε την ακρογιαλιά που συνεχίζει και φτάνει μέχρι Αιδηψό, νομίζεις ότι είναι λίμνη. Σαν αποτέλεσμα, ας πούμε, είχε πολύ ψάρι, γιατί έρχονταν εδώ πέρα και γεννούσανε. Εγώ θυμάμαι, δηλαδή, να καταλάβεις όταν λέμε «ψάρι», πηγαίνανε ρίχνανε οι ψαράδες τα δίχτυα για γαύρο και για σαρδέλα και κατά τη 1:00 που ερχόντουσαν το βράδυ, ήτανε γεμάτα μέχρι πάνω! Με το φτυάρι δηλαδή! Τα αδειάζανε τα γρι-γρι με το φτυάρι! Τόσα πολλά ήταν τα ψάρια. Οπότε, όπως καταλαβαίνεις δηλαδή, υπήρχε,  γι’ αυτό υπήρχανε τα και οι βιοτεχνίες αλιπάστων. Είχε αλίπαστα εδώ πέρα. Δούλευε.   Επομένως, υπήρχε το λιμάνι με τα δυο σωματεία φορτοεκφορτωτές. Τα φορτηγά που πηγαινοερχόντουσαν, τα αλίπαστα, ο γαύρος και η σαρδέλα που δουλεύανε ας πούμε, ξέρω ’γω, διακόσια άτομα. Και υπήρχε και η βιομηχανία «Star», που έκανε κονσέρβες εκμεταλλευόμενη το ότι το χωριό είχε ντομάτες, είχε δημητριακά, είχε... Η «Star», δηλαδή οι κονσέρβες, φτιάχνανε μέχρι τη δεκαετία του ’80 που έκλεισε, έφτιαχνε έτοιμα φαγητά. Είχε πελτέδες, αλλά και πολλά έτοιμα φαγητά, έγινε γνωστό. Δηλαδή κοκκινιστό. Άνοιγες την κονσέρβα και είχε κοκκινιστό. Γιατί εδώ πέρα είχε και κρέατα, είχε ντομάτες, είχε και κρεμμύδια, είχε τα πάντα. Να σκεφτείς εδώ πέρα φτάσαν να δουλεύουν χίλια πεντακόσια άτομα. Το ’60, δεκαετία του ’60, δουλεύανε χίλια πεντακόσια άτομα στην «Ευβοϊκή», έτσι λεγότανε, «Ευβοϊκή». Καμιά διακοσαριά άτομα δουλεύανε στα αλίπαστα. Υπήρχανε καμιά εκατοστή, υπήρχανε καμιά πενηνταριά ψαροκάικα, ιδιώτες δηλαδή που πήγαιναν και ψαρεύανε και φέρνανε για μεγάλα ψάρια, τσιπούρες και τέτοια. Και υπήρχανε και τα γρι-γρι, οι ψαράδες στα γρι-γρι, που πιάνανε γαύρο και σαρδέλα, ας πούμε. Τροφοδοτούσαν την αγορά. Θυμάμαι που ψήνανε συνέχεια και δίνανε και για τα αλίπαστα, γιατί τα αλίπαστα θέλουν γαύρο και σαρδέλα για να γίνουν. Υπήρχε σκόνη δηλαδή. Γινότανε χαμός! Ειδικά το καλοκαίρι που είχε και τα, πέφταν και όλα μαζί και τα καράβια, γιατί μπορούσαν και ταξιδεύανε, γινόταν ο χαμός! Δηλαδή εγώ, σαν μικρό παιδάκι, στο ουζερί κάτω, στο καφενείο που ο παππούς μου μετά το έδωσε το μισό στον πατέρα μου και το άλλο μισό στον αδερφό του, θυμάμαι καπεταναίους Χιώτες να έρχονται στη σόμπα και να βάζουν τον ναργιλέ κάτω και να καπνίζουν ναργιλέδες. Θυμάμαι που φοράγανε στη μέση, αντί για ζώνες, τέτοια, πώς τα λένε, ζωνάρια. Ξέρεις τι λέω. Υφασμάτινα ακόμα. Το καλοκαίρι, εδώ που είναι η εκκλησία, τώρα που είναι ο ταύρος δηλαδή, δίπλα είναι η εκκλησία με τα κυπαρίσσια. Και τη σκιά, θυμάμαι τους ψαράδες, οι οποίοι επειδή αυτοί ψαρεύανε το βράδυ, μετά τρώγανε 10:00-11:00 η ώρα και 12:00 η ώρα πέφταν και κοιμόντουσαν [01:00:00]στις σκιές γύρω απ’ την εκκλησία. Εν πάση περιπτώσει, μέχρι που έγινε η πετρελαϊκή κρίση του ’72, το ’72 σταμάτησε η κίνηση μαχαίρι. Γιατί; Γιατί ακρίβυνε το πετρέλαιο, οπότε δεν συνέφερε τα προϊόντα να ’ρχονται απ’ τη Μυτιλήνη στους Ωρεούς. Συνέφερε απ’ τη Μυτιλήνη να πηγαίνουν με το καράβι της γραμμής στον Πειραιά, κατάλαβες; Και από τον Πειραιά να τα παίρνουν οι Ωρεοί. Όπως και τα προϊόντα των Ωρεών να πηγαίνουν στην Αθήνα. Οπότε το λιμάνι, γεια σου! Ξαφνικά, το ουζερί εκεί πέρα που γινόταν της πουτάνας, μετά σιγά-σιγά, κλείσανε και τα αλίπαστα, γιατί ο κόσμος δεν έτρωγε παστά πλέον. Ξέρεις τι λέω. Τα παστά είναι, το παστό θέλει πιόμα ας πούμε. Ξέρεις τι λέω. Το παστό, αφού είναι μέσα στο αλάτι, συνήθως δηλαδή είναι starter. Εδώ που έπινε ο κόσμος και τρώγανε, ο κόσμος έτρωγε παστά σπίτι του. Μετά, λόγω του αλατιού, θεωρούνται ανθυγιεινά πράγματα. Κατάλαβες; Εν πάση περιπτώσει, η δεκαετία του ’70, το ’71-’72 κλείνουμε το ουζερί εμείς, το καφενείο, δεν είχαμε δουλειά, σταμάτησε η δουλειά ξαφνικά. Κλείσανε τα αλίπαστα μετά από λίγο και το «Star» άρχισε να πέφτει, γιατί υπήρξε και πρόβλημα οικονομικό πρόβλημα στην Ελλάδα. Δεκαετία του ’70 είναι recession, ενώ δεκαετία του ’60 είναι ανάπτυξη. Δεκαετία του ’60, δηλαδή, η Ελλάδα ήτανε μέσα στα πέντε πιο ανεπτυγμένα κράτη σε ρυθμούς ανάπτυξης. Συν 5% , συν 6% ανάπτυξη. Μετά τη δεκαετία του ’70, σταματάει η ανάπτυξη, οπότε σταματάει και η ζήτηση. Εν πάση περιπτώσει, μέχρι το 1980 είχανε κλείσει και το «Star», η «Ευβοϊκή» δηλαδή, και τα αλίπαστα και εμείς, μετά το ’72, έφυγα από δω και πήγα στην Αθήνα και τελείωσα το λύκειο στην Αθήνα. Και βέβαια, το μεγάλο προσόν το οποίο βέβαια έχουν οι Ωρεοί και δεν σ’ το ανέφερα, ήταν ο κάμπος. Δηλαδή τη δεκαετία του ’60 συνδύαζε όλα αυτά που σου είπα, την εμπορική κίνηση με πλούσιους αγρότες. Γιατί είχε, βασικά η ντομάτα. Δηλαδή η ντομάτα, όλο το καλοκαίρι, χίλιες οικογένειες στη Βόρεια Εύβοια, εκ των οποίων οι πεντακόσιες οικογένειες ήταν στους Ωρεούς, βάζανε ντομάτες και ζαρζαβατικά. Πιπεριές, μελιτζάνες, φασολάκια, ρεβίθια αλλά και πολλή ντομάτα, που είχε τιμή η ντομάτα ας πούμε. Κι όλος αυτός ο κόσμος είχε και πολλά λεφτά που κατεβαίνανε στην αγορά και τα ξόδευε. Γι’ αυτό γινόταν ο χαμός! Δηλαδή στα παζάρια, στα πανηγύρια ας πούμε, ξέρεις τι λέω. Γενικά δηλαδή είχε πολλή κίνηση το χωριό. Πώς είναι τα... Για να καταλάβεις, πώς είναι η Πάρος το καλοκαίρι; Θα μου πεις τόσο πολύ κόσμο; Τόσο πολύ κόσμο, απλά δεν ήταν τουρίστες, ήτανε γεωργοί, έμποροι, καραβοκύρηδες, βιομηχανικοί εργάτες. Τόση κίνηση είχε. Μετά έκοψε εντελώς. Οι γεωργοί όμως συνέχισαν να έχουν εισόδημα, γιατί τη δεκαετία του ’70 δηλαδή, τελείωσε το λιμάνι και συνέχισε η αγροτική παραγωγή. Οι ντομάτες δηλαδή μέχρι το ’80, μέχρι το ’85 είχανε πολύ καλή τιμή. Οπότε το χωριό έζησε από τις ντομάτες.

Εσύ δούλευες;

Εγώ δούλευα και στις ντομάτες, ναι. Όλο το χωριό δούλευε. Δηλαδή σαν φοιτητής, σαν μαθητής τα καλοκαίρια. Άλλοτε δούλευα, ξεφόρτωνα καρπούζια στα καράβια. Μας φωνάζανε δηλαδή, μας πιάναν στον δρόμο, μας λέγανε: «Έλα, Δημήτρη, να πάρεις 20 δραχμές, να ξεφορτώσετε αυτά... Πάρε την παρέα και όπως είστε εδώ, ελάτε να ξεφορτώσετε τα καρπούζια» και μπαίναμε με τη σειρά και ξεφορτώναμε τα καρπούζια. Κατάλαβες; Και μετά μου λέγανε: «Έλα», ας πούμε, «να ξεφορτώσετε τις ντομάτες». Μιλάμε δηλαδή τώρα να σκεφτείς, κάθε μέρα απ’ τους Ωρεούς, ακόμα και δεκαετία του ’70, τώρα φεύγανε πες είκοσι φορτηγά, είκοσι φορτηγά που το καθένα να πούμε έπαιρνε 15 τόνους. Μιλάμε κάθε μέρα τώρα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, έτσι; Μετά οι γεωργοί, μέχρι το ’90 υπήρχε γεωργική παραγωγή. Μετά το ’90 έπεσε η γεωργική παραγωγή και σιγά-σιγά το μέρος άρχισε να γίνεται τουριστικό περισσότερο. Περισσότερο ήτανε γνωστό για τα τσιπουράδικα, ας πούμε. Γιατί πλέον δεν είχε τιμή η ντομάτα και επειδή και τα παιδιά των γεωργών δεν γινότανε γεωργοί, σπουδάζανε και συνήθως γινότανε δημόσιοι υπάλληλοι. Αστυνομικοί πολλοί και πολλοί δημόσιοι υπάλληλοι. Οπότε, μοιραία, δεκαετία του ’90 σταμάτησε η παραγωγή, η γεωργική παραγωγή, και οι Ωρεοί ήτανε γνωστοί για τα καλά τσιπουράδικα. Και πλέον ας πούμε, με τα χρόνια ξέρω ’γω, μετά το 2000, σήμερα δηλαδή που είναι 2022, η γεωργική παραγωγή είναι το 5% αυτού που ήτανε τη δεκαετία του ’60 ή τη δεκαετία του ’70, το 5%. Μπορεί να είναι και το 1%, σε αξία μιλάω. Γιατί πλέον, όπως ξέρεις, και οι γεωργοί, φύγαν τα παιδιά τους, κανένας δεν σκέφτηκε ποτέ ότι το παιδί του θα γίνει γεωργός, η κλασική ελληνική άποψη, ας πούμε. Γεράσανε και σήμερα τα παιδιά τα μισά δεν έχουμε πάει στα χωράφια των πατεράδων τους, έτσι; Και είναι ο κάμπος όπως βλέπεις, κάνεις βόλτα και είναι... Να σκεφτείς το καλοκαίρι όλος ο κάμπος δεν μπορούσες να πας. Κάθε 50 μέτρα ήτανε άλλη οικογένεια. Γιατί τα χωράφια τα δουλεύαν οικογένειες. Και επειδή τα χωράφια είναι μικρά στους Ωρεούς, αυτά δηλαδή τα μεγάλα κτήματα των Άγγλων, ο Βενιζέλος, το 1928, τα ’κοψε τα κτήματα και έδωσε 20 στρέμματα σε όλους. Οπότε ακόμα και οι φτωχοί είχανε 20 στρέμματα εδώ πέρα, έτσι; Οπότε ακόμα και ντομάτες δηλαδή βάζανε. 

Και μετά σύκα;

Φτάσαμε, λοιπόν, το 2010, τα σύκα, τα οποία ήταν απ’ το πιο περιφρονημένο μέρος της Βορείου Ευβοίας, τον Ταξιάρχη, να είναι ο πλούτος της Βορείου Ευβοίας. Δηλαδή, μετά το ’10, το πιο πλούσιο χωριό πλέον δεν είναι ούτε τα τουριστικά, ούτε κανένας. Είναι ο Ταξιάρχης, ο οποίος απέχει 4 χιλιόμετρα. Και αξίζει να αναφερθώ στον Ταξιάρχη και στον Πύργο. Γιατί; Γιατί αυτοί ήτανε πρόσφυγες. Όταν ήρθανε αυτοί, λοιπόν, το ’22, οι Ωραΐτες –σου εξήγησα πώς ήταν το χωριό, εμπορικό και γεωργικό, υπήρχε χαρτί–, τους περιφρονήσανε. Τους είπανε: «Πηγαίνετε στον λόφο». Τους στείλανε, λοιπόν, απ’ τον Ταξιάρχη, που ήρθανε απ’ τη Σμύρνη και ήταν άρχοντες, στον λόφο, 4 χιλιόμετρα στο βουνό. Τους δε άλλους απ’ τον Πύργο, που ήρθανε απ’ τ’ Αϊβαλί ξέρω ’γω ή απ’ την Κωνσταντινούπολη και μερικοί είναι και Πόντιοι, σ’ αυτούς τους είπανε: «Πηγαίνετε στους βάλτους απέναντι». Γιατί; Γιατί η παραλία, η σημερινή παραλία του Πύργου, που απέχει, όπως ξέρεις, κατά μήκος δηλαδή, μπορεί να προχωράς απ’ την παραλία των Ωρεών ακροθαλασσιά και να φτάσεις στον Πύργο, απέχει 2 χιλιόμετρα. Τότε ήταν βούρκος. Τους στείλανε στον βούρκο. Και αυτοί, οι πρόσφυγες στον Πύργο, ήταν τόσο προκομμένοι που ο βούρκος, τους κάνανε χωράφια και δεκαετία του ’70 ήτανε, βγάζαν τα καλύτερα ζαρζαβατικά, που είχανε γεωργικό εισόδημα. Το Μουρσαλ,ί λοιπόν, ο Ταξιάρχης ήταν το πιο περιφρονημένο, οι πιο φτωχοί. Γιατί τα σύκα... Αυτοί οι άνθρωποι δεν είχαν εισοδήματα, τους στείλανε στο βουνό, στην αρχή γίνανε ξυλοκόποι. Μετά, επειδή είχανε σύκα στη Σμύρνη και τα σύκα θέλουνε λόφο και δροσιά και επειδή είχαν απέναντι το Πήλιο, γιατί, όπως ξέρεις, απ’ τον Ταξιάρχη βλέπεις απέναντι το Πήλιο, είναι δηλαδή μέχρι την ακροθαλασσιά που σου είπα 4-5 χιλιόμετρα, είναι αυτοί στο βουνό ας πούμε, στα 400 μέτρα. Αλλά μετά είναι η πλαγιά, δεν έχει άλλο βουνό μπροστά. Απέναντι βλέπεις το Πήλιο. Εν πάση περιπτώσει, αυτοί βάλανε σύκα, τα οποία σύκα είχαν ένα εισόδημα. Οι άνθρωποι φτωχοί, οι πιο φτωχοί της περιφέρειας ήτανε. Έφτασε, όμως, να τελειώσει το λιμάνι, να τελειώσει όλη ο κάμπος, να τελειώσει όλη η γεωργική παραγωγή και το 2010 ,που έγινε η κρίση και χρεοκοπήσαμε και φτώχυνε όλη η Βόρεια Εύβοια, τα σύκα απ’ τον, απ’ τον Ταξιάρχη, επειδή κάνανε και εξαγωγές οι άνθρωποι για να ζήσουν και είχανε και συνεταιρισμό, τον μοναδικό συνεταιρισμό στη Βόρεια Εύβοια, φτάσαν να ’χουν το μεγαλύτερο εισόδημα. Και σήμερα, που είναι 2022, να ’χουν το μεγαλύτερο εισόδημα ακόμα και σήμερα. Και να μην πουλάει και κανένας, κανένας. Ακόμα κι αν κάποιος αδερφός θέλει να πουλήσει, το παίρνει μες στην οικογένεια ή το νοικιάζει ο αδερφός ο άλλος.

Το χωράφι.

Το χωράφι με τα σύκα. Τα οποία σύκα, επαναλαμβάνω, εξάγονται τα περισσότερα. Γι’ αυτό και έχουν πολύ καλό εισόδημα. Σκέφτεσαι πώς ήρθαν τα πράγματα επάνω-κάτω. Τέλος πάντων, για να τελειώνω...

Για το λι[01:10:00]μάνι.

Το λιμάνι, εγώ όταν ήμουνα μικρός, δηλαδή πες το ’60, δεκαετία του ’60, ήτανε μικρό λιμάνι. Δηλαδή φαινότανε ακόμα, ήτανε κάποιο βουλιαγμένο πλοίο. Επειδή μάλλον θα σου το πω διαφορετικά. Τα λιμάνια δεν είναι απλό πράγμα, θέλουν σχεδιασμούς και θέλουν και θεμελίωση κάτω. Παρόλο που οι Γερμανοί το χρησιμοποίησαν τους Ωρεούς σαν ορμητήριο και σαν ναύσταθμο, τότε τα καράβια δεν έβγαιναν έξω. Βγαίνανε στα 200 μέτρα, στα 100 μέτρα και πηγαίνανε βάρκες μεγάλες, τις θυμάμαι εγώ. Βάρκες δηλαδή 20 μέτρα, 15 μέτρα βάρκες, οι οποίες παίρνανε ας πούμε 40 άτομα, 50 άτομα. Επομένως, τα καράβια ερχόντουσαν στα 100 μέτρα, πηγαίνανε οι βάρκες και φέρνανε τον κόσμο ή τα υλικά. Δεκαετία του ’60 όμως, μετά όμως που φύγανε οι Γερμανοί, βυθίσανε, βυθίστηκε ένα πλοίο εδώ πέρα. Τώρα οι Γερμανοί το βυθίσανε και το φέρανε; Μετά τους Γερμανούς; Εγώ νομίζω όμως ότι επειδή οι Γερμανοί έχουν φτιάξει και μια σκάλα δίπλα, σιδερένια, πρόσεχε, η οποία υπάρχει από τότε. Τώρα αυτή τη στιγμή που συζητάμε, την ξέρεις. Η οποία είναι μία φοβερή κατασκευή. Σιδεροκατασκευή και θεμελιωμένη μέσα. Τα σανίδια μόνο αλλάζουν από πάνω. Η σιδεροκατασκευή μένει ίδια απ’ το 1940. Είχανε φτιάξει για να βγαίνουν. Αλλά πιστεύω ότι αυτοί το βουλιάξανε. Δηλαδή το λιμάνι θυμάμαι ήταν από κάτω καράβι. Κάναμε βόλτες και κάτω βρίσκαμε, ήταν σιδερένιο. Το λιμάνι, λοιπόν, το πρώτο τώρα έχει επεκταθεί. Το πρώτο λιμάνι ας πούμε, που ήταν 80 μέτρα με τον φάρο, το μισό ήτανε ένα βουλιαγμένο πλοίο, το οποίο το μπαζώσανε, το βάλανε δηλαδή κάθετα στην αμμουδιά, το μπαζώσανε και μετά… Αυτό ήταν το πρώτο λιμάνι. Και νομίζω το κάνανε οι Γερμανοί αυτό.

Τι χρονολογία; Τότε;

Ναι, αυτοί, οι Γερμανοί φύγανε από δω το 1944. Φύγανε την άνοιξη του ’44 από δω πέρα. Οπότε δηλαδή ’41 με ’44 που ήταν εδώ πέρα ας πούμε, τότε το βουλιάξανε και το κάνανε λιμάνι. Και μετά, μετά το ’44, το επεκτείνανε λίγο και κάνανε φάρο και ήτανε το λιμάνι που γνώρισα κι εγώ σαν πιτσιρικάς. Αλλά κάναμε βουτιές. Αλλά θυμάμαι που είχανε ζητήματα, γιατί όταν ήμουν ξέρω ’γω 5-6 χρονών και περιφερόμουνα εκεί πέρα στο ουζερί και μπροστά, θυμάμαι που πέφτανε κάτω βουτηχτές με τσιμέντα. Και βάζανε τσιμέντα από κάτω. Γιατί είχανε φανεί –ξέρεις τι λέω–, με τον χρόνο είχανε φανεί τα σίδερα. Οπότε ρίχνανε τσιμέντα οι βουτηχτές. Μετά βέβαια, δεκαετία του... Μετά το 2000, κάναν τη μαρίνα, το κάνανε μαρίνα. Ξέρεις τι λέω. Επεκτείνανε αφενός το λιμάνι και κάναν κι άλλον έναν λιμενοβραχίονα. Και στη μέση υπάρχει αυτή η σιδερένια σκάλα που έχουν φτιάξει οι Γερμανοί. Η οποία είναι 30 μέτρα βέβαια, με σχήμα «Τ» ας πούμε, μιλάμε για χλίδα! Με σκαλάκια… Όχι μόνο είχανε φτιάξει ας πούμε... Πρόσεχε. Αυτή τώρα έχει ύψος–σου μιλάω για τη σιδερένια τη γερμανική–, αυτή έχει ύψος απ’ το νερό 1,5 μέτρο που σημαίνει για μεγάλα σκάφη, ψηλά. Είχανε κάνει όμως οι κουφάλες και σκαλάκια. Γιατί; Γιατί πηγαίνανε και βάρκες. Λέμε τη βάρκα δεν μπορούσες να ανεβείς, αφού ήτανε 1,5 μέτρο και είχανε κάνει τα σκαλάκια τα οποία κατεβαίνανε μέχρι το νερό. Κι εκεί θυμάμαι, ας πούμε, που ρίχναμε εμείς βουτιές σαν πιτσιρικάδες στα σκαλάκια. Ξέρεις τι λέω. Γιατί ανέβαινες κατευθείαν πάλι μετά για μπάνιο. Φοβεροί τύποι; Τα σκαλάκια δεν υπάρχουν τώρα. Νομίζω τα καταστρέψανε οι μαλάκες. Τα αφήσανε, ας πούμε, τα έφαγε η σκουριά και μετά τα πετάξανε. Και εν πάση περιπτώσει, για να κάνουμε μια περίληψη, ο ταύρος –γιατί από εκεί ξεκινήσαμε, να τελειώσουμε μ’ αυτόν–, και εμένα προσωπικά αλλά κι άλλο κόσμο, ας πούμε, μας έβαλε στην συνείδηση δηλαδή, του «ποιο είναι το κίνητρο να ασχοληθώ εγώ με την Αρχαία Ελλάδα». Το να κάθομαι να διαβάζω τόσα όλα αυτά τα χρόνια; Ποιο είναι το κίνητρο; Θέλω να πω, από που ξεκίνησε αυτό το έργο δηλαδή; Ξεκίνησε, ότι σαν μικρό παιδί, λέω: «Ρε πούστη, να πούμε, τι γίνεται; Από κάτω ήτανε, ζούσανε άλλοι;». Εντάξει, βρίσκαμε τους τάφους. Αλλά άλλο να βρεις τάφους, γιατί τάφοι ήταν. Μπορεί να ήταν και πριν πενήντα χρόνια, μπορεί να ήταν... Ξέρεις τι λέω. Δεν μπορείς να βρεις. Αλλά το ότι από κάτω όμως υπήρχε πολιτεία ολόκληρη, αυτή η συνειδητοποίηση, ας πούμε. Και θεωρώ και αυτό είναι και το... Πώς να σ’ το πω; Απ’ αυτή, αυτή η συνειδητοποίηση δεν είναι προσωπική, ας πούμε, είναι ελληνική συνειδητοποίηση το πώς συνειδητοποιούμε τον αρχαίο πολιτισμό, κατάλαβες;  Γιατί σ’ όλη τη γη γενικά κανένας δεν ασχολείται με την καινούργια Ελλάδα παρά μόνο αν έχουμε κανέναν ολυμπιονίκη ή κανένα Νόμπελ. Όλοι με την Αρχαία Ελλάδα ασχολούνται. Ασχολούνται όμως. Δεν την ξέρουν. Από μακριά. Εμείς όμως είμαστε από πάνω. Αυτή, δηλαδή, η Αρχαία Ελλάδα ήταν από κάτω από μας. Αυτό δηλαδή, αυτό ήταν το κίνητρο. Γιατί όταν κάποιος ασχολείται με αρχαία λες: «Μαλάκα, τι ασχολείσαι με αρχαία;» ας πούμε. Καφενειακ». Όχι, ασχολήθηκα συστηματικά, διάβασα δηλαδή, διάβασα ας πούμε. Και θεωρώ, και τώρα βέβαια θεωρώ, τον τελευταίο χρόνο που τον αναδείξανε και κάνανε κατασκευές και προσπαθούν να αναδείξουν και τις πλατείες και να κάνουν μουσείο, είναι ένα επιστέγασμα του ότι, όταν εγώ είμαι πιτσιρίκι και παίζω «γραμμή» και βρίσκω ένα νόμισμα του Ιουστινιανού στο διπλανό ερειπωμένο σπίτι, ψάχνουμε τα πιτσιρίκια μες στις πλίθες και βρίσκεις ένα τέτοιο νόμισμα, σκέψου δηλαδή και πόσοι πολιτισμοί περάσανε. Δηλαδή όχι μόνο οι Αρχαίοι. Μετά και το Βυζάντιο να πούμε, έτσι; Οπότε όχι μόνο η Αρχαία Ελλάδα που ενδιαφέρει τους ξένους αλλά όλα τα, οι στιβάδες. Δηλαδή ας πούμε, το ότι... Επομένως, και το μυαλό σου αρχίζεις και το οργανώνεις σε στιβάδες. Ξέρεις τι λέω, ας πούμε. Δηλαδή πώς οι γεωλόγοι που κοιτάνε ένα βράχο και βρίσκουν πέντε χιλιάδες χρόνια, τέσσερις χιλιάδες χρόνια, τρεις χιλιάδες. Και πιστεύω ότι, εντάξει, και ο ταύρος με το μέγεθός του και επειδή είναι πολύ εντυπωσιακός και επειδή είναι το σύμβολο του αγαθού βασιλιά ας πούμε. Και θα τελειώσω μ’ αυτό. Πιστεύω δηλαδή και θα τους το πω κάποια στιγμή, την περιγραφή για τον αγαθό βασιλιά, για τον ταύρο, το διάβασα στον Λιβάνιο. Ο Λιβάνιος ήταν ένας σοφιστής του 2ου αιώνος που έζησε στην Αντιόχεια και ο οποίος αναφέρεται σε κάποιο λόγο του, στις πρώτες μια-δυο σελίδες, αναφέρεται στο γιατί ο ταύρος είναι το σύμβολο του καλού βασιλιά και είναι καλό αυτό να μπει εδώ δίπλα στον ταύρο. Ότι ο ταύρος αυτός δεν είναι... Ήταν οι γεωργοί, δεν είναι ο ταύρος γιατί είχε ταύρους στο βουνό, είναι το σύμβολο του αγαθού βασιλιά, κατάλαβες; Και πιστεύω αυτό είναι το... Και να τελειώσουμε έτσι, ας πούμε.