[00:00:00]Γεια σας, ονομάζομαι Ελένη Μιχάλη, είναι 14 Απριλίου 2022 και βρισκόμαστε στη Βαλανίδα Ελασσόνας. Πώς ονομάζεστε;

Μιχάλη Ιωάννα.

Γεια σας κυρία Ιωάννα. Παρακαλώ, τι θα θέλατε να μοιραστείτε απόψε μαζί μας;

Το σκέφτηκα καλά και είπα να συζητήσουμε... Επειδή πρόσφατα μία φίλη μου, ήρθε στον κόσμο το εγγονάκι της και θυμήθηκα ότι στις λεχώνες η γιαγιά μας πήγαινε λαγγίτες, είπα να θυμηθούμε λίγο τι γίνεται με αυτή την ιστορία, τις λαγγίτες.

Τι είναι οι λαγγίτες;

Είναι... Μοιάζουν με τους λουκουμάδες, αλλά δεν είναι στρογγυλοί, είναι όπως είναι η τηγανίτα, στο μέγεθος της παλάμης.

Και πώς φτιάχνεται αυτό;

Βάζουμε νεράκι, μάγια, λίγο αλάτι, λίγο ζάχαρη, τα ανακατεύουμε καλά και μετά ρίχνουμε αλεύρι τόσο, όσο να γίνει ένας χυλός ρευστός που να πέφτει από το κουτάλι στο τηγάνι. Το αφήνουμε, το σκεπάζουμε με ρούχα και τα αφήνουμε γύρω στη 1 με 1,5 ώρα να φουσκώσει. Αφού φουσκώσει, βάζουμε σε ένα τηγάνι λάδι, ζεσταίνεται καλά –αρκετό λάδι, να ζεσταθεί καλά– και με το κουτάλι παίρνουμε τον χυλό τον ρίχνουμε μέσα και τηγανίζουμε, κάνουμε τις τηγανίτες. Οι οποίες είναι στο μέγεθος περίπου της παλάμης. Μόλις τις βγάζουμε τις βάζουμε σε απορροφητικό χαρτί και ρίχνουμε ζάχαρη ή μέλι.

Εσείς πώς τη μάθετε αυτή τη συνταγή;

Θυμάμαι ότι πάντα μας έφερνε... Τη μαμά μου που εάν κάποια ήταν λεχώνα, τι θα της πάμε; Μία κουλούρα και λαγγίτες, όπως τις λέγανε, με ζάχαρη. Και αυτό είχε το νόημα, η λαγγίτα, γιατί η ουσία ήταν ότι αν δώσουμε λαγγίτες στη λεχώνα με ζάχαρη, θα δυναμώσει και το γάλα της θα είναι γλυκό για το μωρό της. Η μάνα μου αυτή τη συνταγή τη βρήκε απ' τη γιαγιά, απ' τη μαμά της. Εγώ τη φτιάχνω ακόμη και σήμερα, αρέσει στα παιδιά μου, και πολλές φορές τη φτιάχνω και για τη γιαγιά και τον παππού που ζουν ακόμη και είναι μεγάλης ηλικίας. Η διαφορά με τους... Είναι περίπου σαν τους λουκουμάδες, η διαφορά είναι ότι γίνονται με ζάχαρη, αλλά μπορείς να ρίξεις και μέλι και να το κάνεις όπως τους λουκουμάδες, αλλά να είναι όμως όχι στρογγυλοί, αλλά σαν την τηγανίτα.

Σε σας την ίδια σας είχαν φέρει όταν ήσασταν λεχώνα;

Εμένα όχι, γιατί αυτό, η λαγγίτα είναι έθιμο της Θεσσαλίας, της Θεσσαλίας. Και να πω συγκεκριμένα, της επαρχίας Ελασσόνας, περισσότερο Κρανιά, Βαλανίδα, Δεσκάτη, Λουτρό. Εγώ όταν γέννησα ζούσα στον Βόλο, δεν υπήρχε αυτό το έθιμο στον Βόλο, οπότε δεν μου έφεραν λαγγίτες.

Θυμάστε εσείς κάποιο περιστατικό που να πήγατε;

Εγώ ναι, πήγα λαγγίτες σε φίλη μου που γέννησε στη Λάρισα, και μάλιστα δεν το ήξερε και της το ιστόρησα. Αλλά σκέφτομαι όμως τώρα που η φίλη μου απέκτησε σήμερα το πέμπτο εγγονάκι της, να κάνω λαγγίτες και να τις πάω στην κόρη της. Δεν ξέρουν το έθιμο, είναι ευκαιρία να της το πω.

Πώς νιώθετε γι’ αυτό;

Νοσταλγία, γιατί θυμάμαι τα παλιά. Και είναι πράγματα που τότε, θυμάμαι, μαζί με τη λαγγίτα φτιάχναμε και την κουλούρα, την ψήναμε με σχέδια από πάνω για να τα πάμε στη λεχώνα. Ωραία τα χρόνια εκείνα, τα θυμόμαστε με νοσταλγία, δυστυχώς τείνουν να εκλείψουν.

Τι εικόνες έχετε από τον τρόπο που μαγείρευαν τις λαγγίτες;

Εκείνο, τη μάνα μου θυμάμαι μόνο, που τις έφτιαχνε και μας άρεσαν και πολύ, τις τρώγαμε. Και ακόμα και τώρα, μέχρι πριν από χρόνια, της φτιάχνει. Δεν θυμάμαι άλλους που να φτιάχνουν λαγγίτες.

Η μυρωδιά;

Καμένο λάδι και ζάχαρη. Μια γλυκιά μυρωδιά, μαζί με τη γλυκιά νοσταλγία. Δεν θυμάμαι κάτι άλλο.

Πώς ήταν το κλίμα εκείνη την εποχή;

Απλό, λιτό. Οι άνθρωποι ζούσαν διαφορετικά στα μέρη μας. Φτωχοί άνθρωποι, ζούσαν... [00:05:00]Ίσως για αυτό ήταν και οι λαγγίτες, αντί να αγοράσουν γλυκό να πάνε, έφτιαχναν λαγγίτες. Έφτιαχναν διάφορα, ό,τι γίνεται με αλεύρι, που υπήρχε άφθονο. Όμως χρόνια ευχάριστα με τις γειτονιές, με τα νυχτέρια, με τα παιχνίδια στους δρόμους, άλλες εποχές, χωρίς ηλεκτρονικά, χωρίς κινητά, με πολλή... Μια φυσική και απλή ζωή, πολύ κοντά στη φύση.

Πόση σημασία έχει για εσάς μία τέτοια συνταγή;

Μεγάλη σημασία, γιατί είναι πατρογονική, αλλά δυστυχώς τα παιδιά μας δεν τα συνεχίζουν. Προσπαθούμε, τουλάχιστον η δικιά μας η γενιά, να κρατήσει ό,τι μπορεί απ' την παράδοση, είτε είναι τραγούδι, είτε είναι συνταγή, είτε είναι έθιμο, παράδοση. Αλλά ευτυχώς υπάρχουν οι σύλλογοι οι πολιτιστικοί και τη συνεχίζουν την παράδοση.

Μου αναφέρατε πριν για μία κουλούρα. Μιλήστε μου λίγο γι' αυτή.

Δεν έχω να πω πολλά πράγματα, ήταν ένα ψωμί που το φτιάχνανε στο ταψί, με σχέδια πάνω με το πιρούνι, το ψήνανε, το αλείφανε με ζάχαρη και νεράκι από πάνω, να είναι γλυκό, και το πηγαίναμε μαζί με τις λαγγίτες στις λεχώνες.

Εκτός από αυτά πήγαιναν και κάτι άλλο;

Δεν θυμάμαι αν πήγαιναν κάτι άλλο. Βέβαια εντάξει, αυτοί που μπορούσαν να πάρουν ένα δωράκι, κάτι ρουχαλάκια, αυτό, μπορεί να τα πήγαιναν. Αλλά αυτά ήταν τις πρώτες μέρες που τα πηγαίνανε.

Τη μέρα που τη μάθατε εσείς τη θυμάστε; Πώς ήταν εκείνη τη μέρα που μάθετε εσείς αυτή τη συνταγή; Ή τη μάθατε–

Όχι αυτή την έβλεπα, τη μάνα μου όταν πήγαινα στο Δημοτικό να τη φτιάχνει. Δεν θυμάμαι συγκεκριμένη μέρα. Μου έχει γίνει βίωμα πλέον ότι υπάρχει αυτή η συνταγή την οποία κάνω και εγώ συνεχίζω και την κάνω. Βέβαια εγώ περισσότερες φορές ρίχνω μέλι αντί για ζάχαρη, αλλά ρίχνουν και ζάχαρη γιατί αρέσει στα παιδιά. Τη φτιάχνω ακόμη.

Πόσο χρόνο κρατάει η ετοιμασία της;

Απ' την ώρα που ανακατεύεις τα υλικά, μέχρι γύρω στη 1,5 ώρα έχει τελειώσει. Δηλαδή περισσότερο χρόνο θέλει να φουσκώσει η ζύμη, από κει και πέρα... Ο χυλός τελοσπάντων. Μετά το να την τηγανίσεις ένα τέταρτο δεν είναι, αμέσως ψήνονται.

Υπήρχε κάποιος άλλος τρόπος που τη φτιάχναν στα παλιά τα χρόνια;

Όχι, δεν ξέρω –τουλάχιστον εγώ– αν υπήρχε. Αυτός είναι ο τρόπος που κάνεις τις λαγγίτες.

Θυμάστε κάποιο άλλο έθιμο που σχετίζεται με διάφορες συνταγές;

Δεν μπορώ να σκεφτώ αυτή τη στιγμή. Την τραχανόπιτα που φτιάχναμε. Και μάλιστα θυμάμαι μια φορά, επειδή τότε όταν πήγαινα στο Δημοτικό, ήμουνα μικρή, είχαμε φούρνο με ξύλα στην αυλή και όπως έψησε την τραχανόπιτα με φρέσκο τυρί, μόλις είχε γίνει από την τσαντίλα, και το έβγαλε η μάνα μου το ταψί με την πίτα, καθόμασταν στη σκάλα, στο σκαλοπάτι, με τα αδέρφια μου και με το πιρούνι την τρώγαμε ζέστη. Αυτό το θυμάμαι. Τώρα πώς γίνεται η τραχανόπιτα και αυτά, δεν ασχολήθηκα ποτέ.

Παρόλα αυτά, έχετε αρκετές εικόνες από τη διατροφή σας απ' τα παλιά χρόνια.

Εντάξει, προς το παρόν θυμόμαστε πράγματα.

Τι άλλο θυμάστε;

Τι άλλο θυμάμαι από συνταγές; Το λουκάνικο που φτιάχναμε τα Χριστούγεννα με το χοιρινό κρέας, που θυμάμαι το γεμίζαμε, που βάζαμε το χωνί στο έντερο και το γεμίζαμε. Εικόνα. Τώρα πώς γίνεται ούτε καν ενδιαφέρθηκα ποτέ. Αλλά θυμάμαι που με τη μητέρα μου το γεμίζαμε το λουκάνικο και φτιάχναμε με χοιρινό κρέας τα Χριστούγεννα. Και τι άλλο θυμάμαι... Κάτι που είναι από εκείνη την εποχή. Αυτή τη στιγμή δεν μπορώ να θυμηθώ κάτι.

Εικόνες από την παιδική σας ηλικία;

Σε σχέση με τι;

Στον τρόπο ζωής.

Εκείνο που θυμάμαι είναι ότι άκουγα την καμπάνα του σχολείου για να πάω στο σχολείο, τα παιχνίδια στους δρόμους και βιβλία που δεν είχαμε και δανειζόμασταν μεταξύ με τους συμμαθητές για να διαβάσουμε. Αυτό θυμάμαι. Όμορφα χρόνια και ξένοιαστα.

Υπήρχαν πολλά παιδιά τότε;

Το σχολείο... Τώρα το χωριό, η Βαλανίδα δεν έχει σχολείο, έχει κλείσει. Τότε όμως ήταν τετραθέσιο πρώτη, δευτέρα, τρίτη και τετάρτη μαζί και πέμπτη και έκτη μαζί. Ήταν αρκετά τα παιδιά, γύρω στα εκατό ήταν. Ζούσαν πολλοί στο χωριό. Τώρα έχει ερημώσει το χωριό, ζουν μόνο μεγάλης ηλικίας. Το σχολείο έχει κλείσει γιατί δεν υπάρχουν παιδιά.

Θα ήθελα να ρωτήσω κάτι όσον αφορά για τις λεχώνες, πού γεννούσανε;

Εγώ, ας πούμε, η μητέρα μου με γέννησε [00:10:00]στο σπίτι. Κρατιόταν από το τζάκι και με γέννησε με μαμή, και μάλιστα κάτι συγκεκριμένο: Όταν γεννήθηκα από ό,τι μου λένε, είχα πολύ ψηλά πόδια και πολύ αδύνατα, και μάλιστα είπαν στη μάνα μου ότι έχουν βγει, έχουν πάθει εξάρθρωση. Και έβαλε στα πόδια ένα πλάσμα με σαπούνι για να ισιώσουν τα πόδια μου. Και ευτυχώς ήρθε μία μαμή και είπε: «Βγάλτε τα γρήγορα, θα μείνει το παιδί ανάπηρο». Και τα βγάλανε ευτυχώς και περπατάω σήμερα. Οι μαμές. Οι περισσότερες τότε γεννούσαν στα σπίτια γι' αυτό και είχε και μεγάλη θνησιμότητα από μωρά.

Εσείς θυμάστε κάποιο... Μέχρι πότε συνεχίστηκε ή αν θυμάστε να συμβαίνει αυτό;

Δεν ξέρω, γιατί έφυγα νωρίς απ' το χωριό, να σπουδάσω. Πήγα αλλού Γυμνάσιο μετά σπουδές στα Γιάννενα, δεν ξέρω εδώ στα χωριά μέχρι πότε γεννούσαν στο σπίτι.

Ήσασταν πολύ μικρή.

Κι ούτε ρώτησα ποτέ να μάθω, δεν ενδιαφέρθηκα.

Θα θέλατε να προσθέσετε κάτι άλλο;

Δεν έχω να σκεφτώ κάτι. Εκείνο που μου ήρθε στο μυαλό μου τώρα... Δεν είναι βέβαια επίκαιρο, προσπαθώ να σκεφτώ... Ναι, ας πούμε κάτι για το Πάσχα, μια και πλησιάζει το Πάσχα. Την πρώτη μέρα του Πάσχα που η λειτουργία ήταν η Ανάσταση και μετά δεν είχε λειτουργία, την άλλη μέρα είχε λειτουργία το απόγευμα. Και θυμάμαι μετά τη λειτουργία το απόγευμα στην πλατεία του χωριού, που οι γυναίκες χορεύαν ένα πασχαλιάτικο τραγούδι όλες. Αυτό μου έχει μείνει σαν εικόνα, δεν γίνεται σήμερα. Τότε όμως ήταν ωραίο. Απ' την εκκλησία μετά στην πλατεία.

Το θυμάστε;

Το θυμάμαι, το θυμάμαι. Θυμάμαι και τα βήματα, γιατί το έψαξα λίγο μετά. Αλλά μέχρι εκεί.

Μπορείτε να μου το πείτε;

Τι να σου πω, δεν θυμάμαι το τραγούδι.

Το τραγούδι.

Δεν θυμάμαι τραγούδι, δεν θυμάμαι. Αυτά.

Το Πάσχα τι άλλο γινόταν;

Ό,τι γίνεται, δεν ήταν κάτι διαφορετικό. Ψήναμε του Πάσχα, την ημέρα του Πάσχα, πηγαίναμε στην Ανάσταση. Δεν θυμάμαι κάποιο έθιμο άλλο.

Κάλαντα λέγατε;

Όχι το Πάσχα, του Λαζάρου λέγαμε τα κάλαντα. Μόνο γυναίκες, οι λαζαρίνες.

Γιατί;

Όπως ονομάζονταν. Έτσι, δεν ξέρω για ποιον λόγο, αλλά μόνο γυναίκες, μόνο κοπέλες, μόνο κορίτσια λέγαν «του Λάζαρου» με τα καλαθάκια. Και μάλιστα στην Κρανιά, σε διπλανό χωριό στη Βαλανίδα, ντύνονταν με άσπρα ρούχα και τις λέγανε λαζαρίνες και περνούσαν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούσαν τα κάλαντα του Λαζάρου.

Τι έδιναν;

Λέγαν «κοκόσα», καρύδια δηλαδή, αβγουλάκι και όποιος ήθελε και χρήματα, όποιος είχε και χρήματα. Αλλά περισσότερο δίναν αυγό, αυγό και καρύδια. Το λέει και το τραγούδι. Να σου πω το τραγούδι; Του Λάζαρη, του Λάζαρη τ’ αυγό στο καλαθάκι.Το καλαθάκι θέλει αυγό κι η τσέπη μου κοκόσα και το δεξί το χέρι μου θέλει μια δεκαρίτσα. Σήκω Λάζαρε και μην κοιμάσαι ήρθε η μάνα σου από την πόλη, σου ΄φερε χαρτί και κομπολόι.Αυτό ήταν το τραγούδι. Και κοκόσι ήταν το καρύδι, που λέει το τραγουδάκι.

Θα θέλατε να προσθέσετε κάτι άλλο ή να τελειώσουμε;

Δεν μπορώ αυτή τη στιγμή να θυμηθώ ή να σκεφτώ κάτι. Κάποια άλλη φορά, να σκεφτώ περισσότερα πράγματα.

Οπότε θα τελειώσουμε. Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ για τη συνέντευξη που μας παραχωρήσατε. Να είστε καλά.

Εγώ ευχαριστώ. Και να είστε εσείς καλά που αναβιώνετε την παράδοση.

Πώς σας φάνηκε η εμπειρία με το Istorima;

Αξιέπαινο είναι και μακάρι να συνεχίζεται.