[00:00:00]Λοιπόν, καλησπέρα σας!

Καλησπέρα σας!

Μπορείτε να μου πείτε το όνομά σας;

Ονομάζομαι Τσουρδαλάκης Γιώργος.

Είναι Κυριακή, 30 Γενάρη 2022 και βρισκόμαστε στο Ρέθυμνο μαζί με τον κύριο Γιώργο Τσουρδαλάκη. Ονομάζομαι Μιχαέλα Τζιράκη και είμαι ερευνήτρια στο Istorima. Ξεκινάμε. Λοιπόν, Γιώργο, θέλω να ξεκινήσουμε και να μου πεις αρχικά πού γεννήθηκες και πού μεγάλωσες;

Γεννήθηκα στο Ρέθυμνο και μεγάλωσα και στο Ρέθυμνο.

Ποια χρονολογία;

Γεννήθηκα το 1991, τον Αύγουστο.

Θέλω να μου πεις εκείνη την εποχή πώς θυμάσαι το Ρέθυμνο στα παιδικά σου χρόνια;

Θυμάμαι ότι ήτανε μια... υπό ανάπτυξη η πόλη, δηλαδή δεν είναι όπως είναι σήμερα. Δεν είχε τόσα σπίτια, όπως είναι σήμερα, έχει επεκταθεί τώρα μέχρι εδώ ψηλά, στον Μασταμπά που μένουμε εγώ και η οικογένειά μου. Ήτανε γενικά μία πιο μικρή πόλη απ' ό,τι είναι σήμερα. Σήμερα έχει επεκταθεί, υπάρχει και πιο πολύς κόσμος. Ήταν λίγο διαφορετικά απ' ό,τι είναι σήμερα.

Θέλω να σε ρωτήσω τι παιδικές αναμνήσεις έχεις από τότε. Δηλαδή, θυμάσαι να παίζεις στις γειτονιές, να παίζεις στον δρόμο; Υπήρχε αυτός ο φόβος, ας πούμε, που υπάρχει τώρα; Τι θυμάσαι από τότε;

Θυμάμαι ότι υπήρχε μια ανεμελιά και μια αθωότητα που εγώ θεωρώ ότι είμαι πολύ τυχερός που την πρόλαβα, διότι —σε σχέση με σήμερα εννοώ— τότε υπήρχε αυτή η ηρεμία, πάμε να παίξουμε παιχνίδια, όπως ποδόσφαιρο, κρυφτό. Βρισκόμασταν τα παιδιά από κοντά. Ενώ σήμερα είναι όλα με το internet, με τα κινητά, Facebook και όλα αυτά και δεν βρίσκονται καθόλου τα παιδιά. Θεωρώ ότι δεν είναι πολύ καλό αυτό που συμβαίνει σήμερα και έχει χαθεί η άμεση επαφή των ανθρώπων γενικότερα, αλλά και τα ίδια τα παιδιά δεν έχουν αυτή την αθωότητα. Δεν είναι η εποχή όπως ήταν τότε.

Τι παιχνίδια παίζατε;

Εμείς παίζαμε… βρισκόμασταν και το απόγευμα και περνούσε ο ένας και ξεκινούσε και έπαιρνε τον άλλο, σταματούσε σε κάθε σπίτι. «Πάμε για ποδόσφαιρο», χτυπούσε το κουδούνι, ούτε κινητά είχαμε τότε ούτε τίποτα. «Θα κατέβεις;», «Ναι κατεβαίνω» και περιμέναν και μαζευόμασταν όλα τα παιδιά της γειτονιάς, πηγαίναμε στο σχολείο, εδώ πιο κάτω, που ήταν ένα καινούργιο σχολείο, και κατεβαίναμε και πηγαίναμε και παίζαμε ποδόσφαιρο. Μετά γυρνάγαμε και μετά παίζαμε κρυφτό, όταν νύχτωνε, και περνάγαμε όμορφα, ούτε internet ούτε τέτοια πράγματα, όπως σήμερα.

Θέλω να μου πεις τα καλοκαίρια σου είχες κάποιο χωριό που πήγαινες;

Ναι, η καταγωγή μου είναι απ' τις Μέλαμπες, νότια του Ρεθύμνου 40 χιλιόμετρα, 50 —πόσο;—, κάπου είναι. Πηγαίναμε κάθε Σάββατο, Κυριακή συνήθως με την οικογένειά μου, είχε και μια ωραία παραλία και κάναμε και μπάνιο, όταν είχε πολλή ζέστη και ήταν ένας προορισμός που μας ξέφευγε λίγο απ' την καθημερινότητά μας και περνάγαμε όμορφα.

Θέλω, επειδή μου ανέφερες την οικογένειά σου, θέλω λίγο να μου μιλήσεις για τους γονείς σου και να μου πεις τι άνθρωποι είναι; Πώς τους θυμάσαι εσύ;

Η αλήθεια είναι ότι εγώ σαν πολύ μικρός δεν πολυθυμάμαι πράγματα απ' ό,τι όσο ακούω τα... βλέπω το έργο τους και καταλαβαίνω ότι έχουνε δουλέψει πολύ σκληρά στη ζωή τους, και η μάνα μου και ο πατέρας μου. Αυτοί πήγαν και στην Αυστραλία, στη Μελβούρνη και ζήσανε για πολύ καιρό. Και εκεί ουσιαστικά γεννηθήκαν και τα δυο μου αδέρφια, είμαστε τρία αδέρφια. Και δουλέψαν πολύ σκληρά, όπως είπα. Τους θεωρώ, [00:05:00]όπως είπα, εργατικούς και ταπεινούς, θα έλεγα, χωρίς να έχουνε πολύ ψηλά το κεφάλι και να… τέλος πάντων, ταπεινούς πολύ και εργατικούς και καλούς ανθρώπους, ήρεμους γενικά στη ζωή τους, χωρίς πολλά πολλά.

Με τι επάγγελμα ασχολιόντουσαν, ξέρεις; Τότε στην Αυστραλία;

Θυμάμαι ο πατέρας μου και δούλευε σε κάποια εργοστάσια και ήταν εργάτης και η μητέρα μου ήτανε κι αυτή σε κάποια άλλη εταιρεία γραμματέας. Δουλεύανε κι οι δύο και θυμάμαι ότι είχαν και τα παιδιά και όποτε δούλευε ο ένας, κρατούσε ο άλλος το παιδί και το κάνανε κάπως έτσι. Ήτανε λίγο δύσκολα, αλλά μαχητές, δουλεύανε σκληρά.

Σου 'χουν πει κάποια ιστορία, επειδή ήταν μετανάστες —έτσι;—, απ' ό,τι μου είπες, σου 'χουν πει κάποια ιστορία ή κάποια από τις δυσκολίες, που σίγουρα θα αντιμετωπίσανε, που σου έχει κάνει εντύπωση από εκεί, από την Αυστραλία; Αν υπάρχει.

Να σου πω την αλήθεια, κάτι συγκεκριμένο δεν μπορώ να πω ότι θυμάμαι. Θυμάμαι μόνο που ήταν εκεί πέρα και πέθανε η μητέρα της μητέρας μου εδώ πέρα και ήρθε η μητέρα μου και έμεινε ο πατέρας μου μόνος του εκεί πέρα με τα παιδιά τα δύο. Εκεί πρέπει να ήταν λίγο δύσκολα, απ' ό,τι καταλαβαίνω και... μέχρι να ξαναγυρίσει, δηλαδή, η μητέρα μου και ήταν και δύσκολο γι' αυτήν που πέθανε η μητέρα της. Ήταν λίγο άσχημο αυτό το γεγονός και μετά γύρισε και γυρίσανε και εδώ, στην Ελλάδα.

Επιστρέψανε, δηλαδή;

Μόνιμα πλέον.

Εσύ εδώ γεννήθηκες;

Εγώ εδώ γεννήθηκα, εδώ. Τα δυο μου αδέλφια εκεί, όπως είπα και πριν, και πλέον μένουμε εδώ.

Θέλω να σε ρωτήσω αν είχες κάποιο όνειρο μικρός, που ήθελες να γίνεις;

Ναι, όνειρο δεν μπορώ να το χαρακτηρίσω. Είναι αυτά τα παιδικά... σαν παιδιά που έχουμε όλοι μας και λέμε: «Θέλω να γίνω αυτό», «Θέλω να γίνω το άλλο», εγώ ήθελα να γίνω καπετάνιος. Δεν ξέρω τώρα πώς, μου άρεσαν τα καράβια, πήγαινα και τα έβλεπα στο λιμάνι —και ακόμη και σήμερα, δεν ξέρω γιατί με ελκύουνε— και πήγαινα και τα 'βλεπα και τακτικά. Είχε έρθει και η γιαγιά μου από την Αυστραλία μία εποχή θυμάμαι και έκατσε κάμποσο καιρό και επειδή μικρός δεν μπορούσα εγώ να πηγαίνω μόνος μου, την έπαιρνα και με πήγαινε και πηγαίναμε και τα βλέπαμε και γυρνάγαμε. Και το θυμάμαι αυτό σαν ανάμνηση και λέω κι εγώ: «Θέλω να γίνω καπετάνιος», έλεγα τότε. Αλλά, εντάξει, έμεινε στο όνειρο. Δεν έγινε ποτέ αυτό αλήθεια.

Θέλω να μου πεις τι εικόνες έχεις από τη γιαγιά και από τον παππού.

Η γιαγιά μου η μία, όπως είπα πριν λίγο, πέθανε, εγώ δεν πρόλαβα ούτε καν να τη γνωρίσω, δεν ζούσα τότε, της μαμάς μου, δηλαδή, η μαμά και της… Ο πατέρας της μαμάς μου, που είναι στο χωριό —ήτανε, τώρα έχει έρθει στο Ρέθυμνο—, αυτόν να πω, έχω κάποιες αναμνήσεις. Τώρα τους άλλους μου, τον άλλον παππού και την άλλη μου γιαγιά, του πατέρα μου τους γονείς, δεν μπορώ να πω ότι τους έζησα και πολύ, σχεδόν καθόλου, γιατί αυτοί μένανε στην Αυστραλία κι εγώ γεννήθηκα εδώ. Είχαν έρθει δυο-τρεις φορές ο κάθε ένας τους και δεν θυμάμαι και πολλά πράγματα, αλλά θυμάμαι για τον έναν μου παππού, θυμάμαι να έχω αναμνήσεις πολλές απ' τον παππού μου στο χωριό.

Έχεις καμία να μας πεις;

Θυμάμαι που πηγαίναμε, όπως είπα, Κυριακές... Και αυτός είναι αγρότης —ήτανε—, μια ζωή με τ' αγροτικά, ελιές, σταφύλια, ντομάτες να φυτεύει εκεί πέρα, να ασχολείται και έκανε τις δουλειές του και όταν πηγαίναμε και εμείς, αυτός πάλι θα πήγαινε στα χωράφια και τύχαινε και πήγαινα κι εγώ καμιά φορά. Και θυμάμαι και πηγαίναμε παρέα με τον γάιδαρο —είχε έναν γάιδαρο— και μια κατσίκα και τα πηγαίναμε, τα περνάμε, τα φέρναμε σπίτι, τα φρόντιζε, τέλος πάντων, και πήγαινα κι εγώ, [00:10:00]καβαλίκευα και τον γάιδαρο και μου άρεσε. Ήταν μια ήρεμη, άλλη εποχή εκεί πέρα τότε, αθώα κι αυτή, έτσι… Τώρα έχει μεγαλώσει ο παππούς μου, δεν είναι εκεί πλέον, είναι εδώ, στο Ρέθυμνο, αλλά ήτανε ωραία κι αυτή η εποχή τότε, ήτανε ήρεμη.

Όμορφη εικόνα.

Ναι.

Με το σχολείο ποια ήτανε η σχέση σου;

Με το σχολείο δεν μπορώ να πω ότι είχα και την καλύτερη σχέση. Αυτό που δεν μου άρεσε είναι ότι ήτανε πολύ πρωί. Δεν μπορώ το πρωινό ξύπνημα. Ακόμη και σήμερα, δηλαδή, το θεωρώ βάρβαρο να ξυπνάει κάποιος πολύ πρωί και από τότε με ταλαιπωρούσε. Τώρα σαν μαθητής δεν μπορώ να πω ότι… Εντάξει, στο δημοτικό ήταν λίγο πιο εύκολα, στο γυμνάσιο και στο λύκειο, που ήμασταν λίγο πιο μεγάλοι... Μου άρεσε πολύ η χημεία. Ήμουνα μέτριος μαθητής γενικά, δεν ήμουνα ούτε του πολύ καλός ούτε πολύ κακός.

Φτάνει, λοιπόν, η τρίτη λυκείου και εκεί τι γίνεται;

Εκεί έρχεται η ώρα που δεν ήξερα πλέον τι θα κάνω στη ζωή μου και έπρεπε ν' αποφασίσω και ψάχνω, ερευνώ να δω τι θα μου άρεσε να κάνω και είδα ότι θα μου άρεσε... Είδα έναν τομέα, που δεν τον είχα φανταστεί ποτέ μου, αλλά και, όπως αποδείχθηκε, δεν μετανιώνω στο αντικείμενο της δουλειάς. Εγώ σπούδασα Πολιτικός Μηχανικός Δομικών Έργων στο Ηράκλειο, τώρα έχει κλείσει η σχολή.

Και ασχολείσαι και με αυτό ακόμα και σήμερα;

Και αποφοίτησα. Ασχολούμαι μ' αυτό, ναι, έχει πάρα πολύ άγχος η συγκεκριμένη δουλειά, αλλά ήτανε κάτι, που εν τέλει ήταν στο αντικείμενο που μου άρεσε, χωρίς να το έχω προμελετήσει, ότι, ξέρεις, θέλω να γίνω αυτό, όπως όταν ήμουνα καπετάνιος, όταν ήμουνα μικρό παιδί. Και κατέληξα να είμαι μηχανικός, να δουλεύω σαν μηχανικός σήμερα, παρότι έχει πολύ άγχος αυτή η δουλειά, αλλά ήταν κάτι που μου άρεσε.

Εκτός από μηχανικός, όμως, είσαι και μουσικός.

Ναι, αυτό τυχαίνει και... Δεν ήτανε στα… Αυτό ξεκίνησε από πολύ μικρός. Ξεκίνησε από το δημοτικό κι εγώ, γιατί τυχαίνει και η οικογένειά μου είναι μουσική οικογένεια, θα τη χαρακτήριζα. Ας πούμε, ο πατέρας μου έχει ένα μαγαζί με μουσικά όργανα, έπαιζε λύρα κι αυτός παλιά επαγγελματικά. Τα αδέρφια μου είναι μουσικοί εξαιρετικοί και οι δύο, παίζουνε λύρα. Ο ένας επαγγελματικά, ο άλλος δεν το κάνει σαν κύριο επάγγελμα, αλλά παίζει πολύ αξιόλογα και έτυχε και μπήκα κι εγώ στο τρυπάκι της μουσικής. Ξεκίνησε από πολύ μικρός, άκουγα εγώ μουσικές, ακούγανε κρητικά, θυμάμαι, και…

Και με τι μουσικό όργανο εσύ ασχολείσαι;

Εγώ ασχολούμαι με το μπουζούκι, να πω την αλήθεια.

Και πώς ξέφυγες εσύ;

Δεν είμαι στα κρητικά, είμαι στο λαϊκό είδος. Αυτό ξεκίνησε, όταν στην πρώτη δημοτικού υπήρχε ένας δάσκαλος τότε στο σχολείο που έλεγε: «Παραδίδονται μαθήματα αρμονίου και μπουζουκιού» και ξεκίνησα με αρμόνιο την πρώτη και την δευτέρα δημοτικού. Στην τρίτη έλεγε πάλι: «Παραδίδονται μαθήματα αρμονίου και μπουζουκιού» και —δεν ξέρω πώς— λέω: «Θα πιάσω μπουζούκι». Αν έλεγε λύρα, θα 'χα πιάσει λύρα, αν έλεγε λαούτο... Έτυχε κι έλεγε μπουζούκι, ξεκίνησα μ' αυτό, μ' έναν δάσκαλο εδώ, στο Ρέθυμνο, μουσικής, τον Μιχάλη τον Καναβά. Και ξεκίνησα με αυτό από την τρίτη δημοτικού και μέχρι και σήμερα ασχολούμαι μ' αυτό και επαγγελματικά πλέον. Τότε ξεκίνησα σιγά σιγά και εξελίχθηκε να είναι και κάτι που το κάνω και επαγγελματικά. Μου αρέσει πολύ. Δεν θα μπορούσα να φανταστώ χωρίς μπουζούκι να παίζω.

[00:15:00]Από ό,τι μου είπες στην ουσία ήτανε θέμα τύχης το ότι ασχολήθηκες με το μπουζούκι.

Ναι, το θεωρώ θέμα τύχης, υπό την έννοια ότι αν ήταν κάποιο άλλο όργανο τότε που δεν ήμουνα εγώ να ξέρω πράγματα από όργανα και μουσικές και να μου αρέσει και… θα μπορούσε να είχε ξεκινήσει από κάποιο άλλο όργανο και να έχω πάρει τον δρόμο αντίστοιχα. Έτυχε και ήταν αυτό, ξεκίνησα με αυτό και έμεινα μ' αυτό.

Δηλαδή, πιστεύεις ότι αν είχες… επειδή μου είπες ότι είσαι από μουσική οικογένεια και έχετε και μαγαζί, άρα είχες την πρόσβαση, να το πω έτσι, να ασχοληθείς και με άλλα μουσικά όργανα. Πιστεύεις ότι θα είχες επιλέξει πάλι το μπουζούκι;

Η αλήθεια είναι ότι είχα πρόσβαση, ναι, έχουμε και κιθάρες στο μαγαζί και λύρες και λαούτα, θα μπορούσα. Η αλήθεια είναι, όμως, ότι με την εξέλιξη και το πέρασμα των χρόνων και μαθαίνοντας και τη λαϊκή μουσική που έχουμε πλέον στην Ελλάδα, τη φανταστική αυτή η μουσική, κατάφερε και με κέρδισε αυτό το είδος μουσικής και δεν λοξοδρόμησα, να ξεφύγω να πάω να μάθω κάποιο άλλο όργανο. Συνέχισα μ' αυτό και μου άρεσε πολύ.

Θέλω να μου πεις ψυχικά τι σου δίνει το μπουζούκι ή γενικά η μουσική.

Η μουσική είναι κάτι που με γεμίζει εμένα προσωπικά, όπως θεωρώ και όλους τους ανθρώπους, χωρίς μουσική δεν θα μπορούσαμε να ζήσουμε. Υπάρχουνε στιγμές που θέλεις να ακούσεις κάτι να ξεχαστείς, θέλεις να ακούσεις κάτι να χαρείς, η μουσική πάντα είναι εκεί και προσφέρει… είναι με πολλές ιδιότητες εκεί πέρα, δηλαδή είναι απαραίτητη.

Σε εσένα, στον Γιώργη, τι δίνει;

Σε μένα προσωπικά;

Δηλαδή, έχουν υπάρξει στιγμές, που να μην ήσουνα καλά ψυχολογικά, και η μουσική και συγκεκριμένα το μπουζούκι να σε —εντός εισαγωγικών— να σε έσωσε;

Υπήρξανε στιγμές που δεν ήμουνα, όπως λες, καλά για λόγους που δεν μπορώ να πω ότι θυμάμαι, αλλά, ναι, κατέφευγα εκεί πέρα και έπαιζα, ξεχνιόμουνα, μου 'φτιαχνε η διάθεση και μπορώ να πω ότι ήτανε και η λύση στο πρόβλημα που είχα, δηλαδή ξέφευγε το μυαλό. Βοηθούσε αρκετά.

Θέλω να μου πεις ποια είναι τα πρότυπά σου στη μουσική;

Τα πρότυπά μου; Εγώ σαν μουσικός γενικότερα, επειδή ασχολούμαι και με τη λαϊκή μουσική... Σαν πρότυπο με το μπουζούκι συγκεκριμένα;

Γενικά λαϊκούς... μουσικούς λαϊκούς.

Λαϊκούς μουσικούς—

Ή μουσικούς γενικά.

Μουσικούς γενικά θα υπάρχουνε... Επειδή, όπως είπα, η οικογένειά μου είναι μουσική και υπάρχει πολύ κρητικό ρεύμα στην οικογένεια, ακούνε πολύ κρητική μουσική, θεωρώ τον Σκορδαλό τον Θανάση, ας πούμε, που είναι στην κρητική λύρα πάρα πολύ καλός. Θεωρώ ότι είναι εξαίρετος δεξιοτέχνης, τρομερός μουσικός στο θέμα της κρητικής μουσικής. Στο θέμα της λαϊκής μουσικής, όμως, που είναι και το είδος το οποίο ασχολούμαι, θεωρώ κορυφαίους σαν μπουζουκτσής, που είμαι κι εγώ, από… θεωρώ τον… είναι ένα σολίστας, που δεν είναι ευρέος γνωστός, γιατί οι μπουζουκτσήδες ήτανε και λίγο... δεν ήταν στην πρώτη γραμμή, όπως τους τραγουδιστές, θεωρώ έναν μπουζουκτσής, ο οποίος ήτανε στον Στέλιο τον Καζαντζίδη, μεγάλος μπουζουκτσής δίπλα του, ο Γιάννης ο Παλαιολόγου, ένα μπουζούκι πολύ δυνατό. Και τον θεωρώ πρότυπο, τον θεωρώ μυαλό, πάρα πολύ... με εμπνεύσεις μεγάλες, ιδέες, δημιουργός στον τρόπο παιξίματος ενός τραγουδιού. Δεν ήτανε συνθέτης, δεν μπορούμε να πούμε ότι ήταν αξιόλογος στις συνθέσεις, δεν έκανε πολλές συνθέσεις, όμως στο παίξιμο και στον τρόπο παιξίματος ήταν ιδιοφυία και τον θεωρώ κορυφαίο. Ήτανε, [00:20:00]βέβαια, και άλλοι, δεν ήτανε μόνο αυτός, ήταν και ο Μανώλης ο Χιώτης, που γνωρίζουμε όλοι ότι ήταν δάσκαλος, είναι πολλοί μεγάλοι παίκτες. Εγώ απλά διακρίνω αυτόν σαν τον κορυφαίο.

Εσύ αυτούς τους ανθρώπους τους θεωρείς δασκάλους σου; Δηλαδή, εμπνέεσαι από αυτούς, έχεις εμπνευστεί;

Στο θέμα της μουσικής; Βεβαίως. Προσπαθώ να... όχι να μιμηθώ ακριβώς, προσπαθώ να μπω στο μυαλό τους, το πώς καταφέρνανε και σκεφτόντουσαν και παίζανε αυτά που παίζανε, διότι είναι και αυτό μια τέχνη, να γεννάς ιδέες και καινούρια πράγματα. Και προσπαθώ να δω το πώς σκεφτόντουσαν, για να καταλήξουνε να παίξουνε αυτά που ακούμε και είναι κάτι που ακόμα και σήμερα το μελετάω και αφιερώνω πάρα πολύ χρόνο σ' αυτό.

Εσένα τι σε εμπνέει σαν μουσικό;

Εμένα με εμπνέει να ακούσω μια μουσική φράση ή ένα τραγούδι που θα μου κάνει κάτι στο μυαλό, θα με κάνει να το σκεφτώ, να πω: «Αυτό ήταν ωραίο. Μου άρεσε. Τι ήταν αυτό;». Τώρα μπορεί να μην έχει —αν είναι για τραγούδι— να μην έχει σπουδαία λόγια, να μην έχουνε... γιατί τυχαίνουνε τα τραγούδια πολλές φορές και είναι καλά, αλλά τα λόγια δεν είναι τόσο καλά, οι στίχοι. Εγώ, παρόλα αυτά, θα με τραβήξει μια καλή μουσική και ας μην έχει καλούς στίχους, θα ακούσω ένα τραγούδι. Θεωρώ ότι η μουσική είναι κάτι που μπορεί να κρατήσει ένα τραγούδι γνωστό, να γίνει καλό και ας μην έχει τόσο καλό στίχο. Για μένα η μουσική είναι αυτή που δίνει πολύ... πώς να το πω;

Μετράει πιο πολύ;

Ναι, για μένα, δηλαδή, το ποσοστό είναι 70% μουσική και 30%. Δηλαδή, ένας καλός στίχος μόνος του με μια κακή μουσική θα χαθεί, ενώ η καλή μουσική ίσως κρατήσει και το τραγούδι. Εκεί θέλω να καταλήξω.

Θέλω να μου περιγράψεις... επειδή αυτή η περίοδος που ζούμε τώρα, απ' όταν ξεκίνησε, το 2020, μέχρι σήμερα οι πρώτοι που επηρεάστηκαν ήταν οι μουσικοί και γενικά οι καλλιτέχνες με την πανδημία. Θέλω να μου πεις εσύ, από τη δικά σου την σκοπιά, πώς ήτανε η ζωή ενός μουσικού και συγκεκριμένα η δικιά σου πριν την πανδημία, από την πλευρά του μουσικού, σε θέμα παιξίματα εκδηλώσεις και όλα αυτά και πώς ήταν ο κόσμος τότε και πώς είναι τώρα;

Η αλήθεια είναι ότι τότε υπήρχε η ελευθερία να παίξουμε σε κάποια εκδήλωση όση ώρα θέλουμε, με όποιο κόσμο θέλουμε, χωρίς περιορισμούς, χωρίς τίποτα. Αυτό δυστυχώς με την πανδημία άλλαξε και πλέον είναι πολύ δύσκολα τα πράγματα, δεν είναι όπως τότε. Δεν υπάρχουνε πολλές ελευθερίες να παίξουμε ούτε όπως τότε ούτε σε μαγαζιά με πολύ κόσμο. Οι μουσικοί δυστυχώς είναι οι πρώτοι που… απ' τους κλάδους που πληγήκανε πολύ. Σαν μουσικός κι εγώ προσωπικά αντίστοιχες περιόδους, προ πανδημίας, θα υπήρχανε πολύ περισσότερες εκδηλώσεις, με την πανδημία έχουνε περιοριστεί αρκετά. Και τώρα πρόσφατα ήτανε, όπως Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά, είναι οι μέρες που είναι για τους μουσικούς οι πιο χαρακτηριστικές για δουλειά, τότε είναι οι μέρες που δουλεύουν οι μουσικοί καλά και εγώ προσωπικά είχα εκδηλώσεις για φέτος, αλλά με την πανδημία δυστυχώς αναβλήθηκαν και είναι κάτι που δεν είναι καλό. Εμείς... προσωπικά εγώ δουλεύω σε ξενοδοχεία καλοκαίρια, με χορευτικές ομάδες, ανήκω σε μια ομάδα μουσικοχορευτική και θυμάμαι ότι πριν την πανδημία τα καλοκαίρια ο κόσμος, οι τουρίστες, τα ξενοδοχεία, χορεύανε μαζί μας τον Ζορμπά, [00:25:00]ωραία, χαρακτηριστικά τραγούδια και χόρευε η ομάδα, τους σήκωνε, χορεύαν όλοι μαζί, περνάγανε ωραία, υπήρχε ένα κλίμα ωραίο. Φέτος και πέρσι και πρόπερσι, μες στην πανδημία, αυτά απαγορευτήκανε, δεν μπορούν πλέον να συμμετέχουν και υπάρχει μια απογοήτευση, ένα παράπονο. Οι ίδιοι θέλουνε, οι τουρίστες, δηλαδή εγώ αυτό που βλέπω θέλουνε και δυστυχώς δεν πρέπει, απαγορεύεται από τους κανονισμούς. Είναι κάτι που είναι άσχημο. Δεν ξέρω πότε θα τελειώσει όλη αυτή η ιστορία, αλλά αλλά είναι κάτι που δεν είναι όπως ήτανε.

Θέλω να σε ρωτήσω όταν άκουσες ότι κλείνει η χώρα, σταματάνε τα πάντα, θέλω να μου πεις ποιο ήτανε το πρώτο σου συναίσθημα;

Η αλήθεια είναι ότι υπήρξε ένα μούδιασμα τότε. Ήταν κάτι πολύ πρωτόγνωρο για όλους, απ' ό,τι φαντάζομαι, και δεν ξέραμε τι να κάνουμε. Υπήρχε ένας φόβος, δεν… υπήρχε μια αβεβαιότητα, δεν ξέραμε το πώς θα εξελιχθεί και τι είναι όλο αυτό το πράγμα και έχει καταλήξει να μην ξέρουμε και πού θα καταλήξει αυτό, δεν ξέρουμε πώς θα τελειώσει. Ήταν λίγο πρωτόγνωρο, δεν το έχουμε ξαναζήσει.

Αυτός ο εγκλεισμός για σένα, για τον Γιώργη, που είναι μουσικός, θέλω να μου πεις αν λειτούργησε θετικά ή αρνητικά. Δηλαδή, πήρες χρόνο, ώστε να εμπνευστείς και να ανακτήσεις δυνάμεις, να το πω έτσι, ή σε κατέβαλε τόσο πολύ που δεν υπήρχε ούτε έμπνευση ούτε τίποτα;

Ναι, αυτό υπήρχε τον πρώτο καιρό η στιγμή της… η στιγμή που λέμε ότι θα κάτσουμε μέσα λίγο, να ανασυνταχθούμε, να υπάρξει μελέτη στο κενό που υπήρχε, αλλά όσο πέρναγε ο καιρός υπάρχει απογοήτευση, διότι υπάρχει αυτή η αβεβαιότητα, που δεν ξέρουμε πού θα καταλήξει, και λες: «Μελετάω και μελετάω, για να δουλέψουμε και στο τέλος δεν υπάρχει αυτή η προοπτική της δουλειάς, δεν ξέρουμε τι μας ξημερώνει» και υπάρχει και μια απογοήτευση δηλαδή. Δηλαδή, δεν γνωρίζεις αν υπάρχει προσωπική ευχαρίστηση που παίζουμε και μας αρέσει στο σπίτι, μελετάμε. Υπάρχει, όμως, και η εξέλιξη που κάθε μουσικός μελετάει, για να γίνει καλύτερος, για να είναι έτοιμος, για να είναι στη φόρμα του, όταν θα πρέπει να είναι στις εκδηλώσεις, και αυτή η μελέτη του την κάνουμε, βλέπουμε ότι δυστυχώς γίνεται χωρίς σκοπό πιθανό. Είναι λίγο... στην αβεβαιότητα είμαστε.

Θέλω να μου πεις μετά που ανοίξατε, το καλοκαίρι, δηλαδή, που άνοιξε πάλι ο τουρισμός—

Το φετινό. Πέρσι. 

Ναι, αλλά φορέσαμε όλοι μάσκες—

Ναι.

Θέλω να μου πεις πώς ήτανε αυτή η πρώτη εικόνα, του να φοράς μάσκα, το να παίζεις και να βλέπεις και το κοινό κάτω να φοράει μάσκα. Και τι επικρατούσε, τι συναίσθημα επικρατούσε μετά από μια μακροχρόνια καραντίνα;

Η αλήθεια είναι ότι εμείς, σαν μουσικοί, δεν φορέσαμε μάσκες, δεν… Καταρχήν, είμαστε σε ανοιχτούς χώρους που και απ' τους κανονισμούς δεν επιβάλλεται η μάσκα, τουλάχιστον το περσινό καλοκαίρι της σεζόν. Όμως θεωρώ ότι είναι κάτι που δεν είναι πολύ όμορφο γενικότερα, να βλέπεις έναν μουσικό να είναι με μάσκα, να μη βλέπεις το πρόσωπό του, τις εκφράσεις του, γιατί εμείς, σαν μουσικοί, την ώρα παίζουμε υπάρχει μια... πώς να το πω; Είμαστε σ' ένα κεφάτο κλίμα, διασκεδάζουμε, χορεύουμε και είναι κάτι που σε περιορίζει αυτό το πράγμα, δηλαδή σαν να σε βαστάει κάποιος με τη μάσκα, δεν αφήνεσαι ελεύθερος. Είναι [00:30:00]κάτι που... για μένα θεωρώ ότι ο μουσικός είναι ένα κομμάτι που βγαίνεις μπροστά, είσαι εσύ, σε βλέπουν όλοι και δεν μπορείς να είσαι με εικόνα μάσκας, είναι άσχημη εικόνα.

Πώς είδες το κοινό, όταν ανοίξατε; Τι έλαβες από το κοινό; Τι συναίσθημα; Φόβου, παγωνιάς;

Υπήρχε το αίσθημα της χαράς και της όρεξης. Ο κόσμος, παρότι είναι φοβισμένος και με τον ιό και με όλη αυτή την ιστορία, έχει όρεξη. Όπως προείπα, αν ήτανε στο χέρι και το δικό μας και των κανονισμών, θα χόρευε μαζί μας, γιατί οι χορευτές, που είμαστε στην ομάδα, θα σηκώνανε τον κόσμο να χορεύει. Και ο κόσμος γενικά και είχε όρεξη. Θυμάμαι ότι καθότανε, χειροκροτούσε, διασκέδαζε με πολλή όρεξη, σαν να μην υπήρχε τίποτα. Αλλά, εντάξει, υπήρχε μια —πώς να το πω;— συγκρατημένη σκέψη στο ότι: «Ξέρεις, συμβαίνει και αυτό», δηλαδή δεν ήταν η πλήρης ελευθερία.

Πιστεύεις ότι όλο αυτό έχει επηρεάσει τη μουσική γενικά; Δηλαδή—

Η πανδημία;

Ναι.

Η αλήθεια είναι ότι η μουσική, όπως είπαμε, έχει πληγεί, δεν υπάρχει, τουλάχιστον τον χειμώνα που είναι πιο δύσκολα τα πράγματα με την πανδημία απ' ό,τι το καλοκαίρι, πιο πολλά κρούσματα, πιο πολύ πιο πολύς κόσμος που είναι άρρωστος δυστυχώς. Και οι μουσικοί δυστυχώς και αυτοί τον χειμώνα δεν είναι όπως το καλοκαίρι, είναι με πιο πολλούς περιορισμούς από το καλοκαίρι, είναι σε κλειστούς χώρους, δεν μπορούν να μπαίνουν όλοι άνθρωποι. Έχει πληγεί ο κλάδος, διότι είναι και πιο πολλοί οι περιορισμοί. Δεν είναι όπως το καλοκαίρι.

Αυτή η διάκριση με τους εμβολιασμένους και τους ανεμβολίαστους έχει επηρεάσει τους ίδιους τους μουσικούς στην επιλογή του να παίξουνε, ας πούμε, κάπου; Δηλαδή, εσύ θα επιλέξεις… που δεν υπάρχει και διαφορετικός τρόπος εφόσον είναι ένα μέτρο. Αν είχες την επιλογή, τι θα έκανες;

Εγώ αν είχα την επιλογή και είχα μαγαζί, θα επέτρεπα να μπαίνουνε και οι ανεμβολίαστοι με τα απαραίτητα τεστ, βέβαια, που πρέπει να κάνουνε ότι δεν έχουν τον ιό και οι εμβολιασμένοι να κάνουν και αυτοί τεστ, θα έλεγα εγώ, θα πρότεινα. Όλοι πρέπει να κάνουμε τεστ. Δυστυχώς η κατάσταση είναι καινούργια, είναι κάτι πρωτόγνωρο, πρέπει να είμαστε όλοι προσεκτικοί, αλλά θεωρώ ότι με αντίστοιχα μέτρα θα μπορούσαμε να δουλέψουνε και οι μουσικοί κανονικά και οι ανεμβολίαστοι, που δεν έχουν κάνει το εμβόλιο, με μέτρα αντίστοιχα να μπούνε και αυτοί να διασκεδάσουν, γιατί και αυτοί άνθρωποι είναι και πρέπει να διασκεδάσουν και αυτοί.

Δεν υπάρχει διάκριση σωστά;

Για μένα δεν υπάρχει. Θεωρώ ότι είναι πολύ άδικο.

Η μουσική είναι για όλους.

Η μουσική είναι για όλους και είναι ένα αγαθό που πρέπει να μην περιορίζεται σε υγειονομικά πρωτόκολλα.

Θέλω λίγο να μου πεις, άσχετα από την πανδημία, με την σημερινή κατάσταση της μουσικής το ότι έχει επέλθει παγκοσμιοποίηση, δεν υπάρχουν πια μουσικά σύνορα, θέλω να μου πεις αν πιστεύεις ότι υπάρχουν πρότυπα σήμερα, δηλαδή μουσικοί εν ζωή, που μπορούν να αποτελέσουν πρότυπα για τις μικρότερες γενιές;

Αυτό είναι μεγάλο θέμα που ανοίγεις, αλλά θεωρώ ότι —με λίγα λόγια θα το πω, συνοπτικά— ότι το θέμα της μουσικής δεν πάει καλά στην Ελλάδα, τουλάχιστον απ' όσο γνωρίζω, που μένουμε [00:35:00]εδώ. Βλέπουμε ότι τα τραγούδια δεν είναι πως παλιά, πλέον έχουμε το internet, έχουμε μέσα πολλά που δεν υπάρχει αυτή η αγνότητα του να κάτσουμε να γράψουμε ένα τραγούδι με τη μουσική. Πλέον μπαίνουνε και τα κομπιούτερ στη μέση και οι υπολογιστές και όλα τα τεχνητά μέσα που δεν αφήνουνε το γνήσιο… τη μουσική να βγει από μέσα απ' τον άνθρωπο, φυσικά, όπως τα παλιά χρόνια. Θεωρώ ότι αυτό ξεκίνησε απ' το ‘96-‘97 και μετά, που κατά κάποιο τρόπο άλλαξε και ο τρόπος τραγουδιού. Η μουσική μας μέχρι τότε ήτανε κατά κύριο τρόπο ήταν λαϊκή, με το μπουζούκι, λαϊκά τραγούδια. Σήμερα έχει αλλάξει αυτό το είδος μουσικής και είναι πιο πολύ προς το ξένο στυλ, αυτά τα τραγούδια, δεν είναι ελληνικά. Εμάς τα τραγούδια μας έχουνε μπουζούκι, είναι με ελληνικούς ρυθμούς, χασαποσέρβικο, ζεϊμπέκικο. Τώρα ακούς... ούτε χασαποσέρβικα ακούς γράφονται πλέον ούτε ζεϊμπέκικα πολλά, είναι ένα στυλ μονότονο. Δυστυχώς δεν υπάρχουν και οι κατάλληλοι συνθέτες πλέον να γράφουνε, έχουνε... Καλοί τραγουδιστές υπάρχουνε, τα τραγούδια δεν είναι καλά και δυστυχώς η εποχή η παλιά έχει περάσει ανεπιστρεπτί, δεν θα ξαναέρθει απ' ό,τι φαίνεται. Ήτανε κάτι που —η χρυσή εποχή που λέμε— που πέρασε. Δυστυχώς.

Θα μπορούσες —αν σε ρωτούσα ποιος είναι ο λόγος που δεν υπάρχουν, ας πούμε, καλοί συνθέτες— θα μπορούσες να σκεφτείς ένα λόγο;

Θεωρώ ότι είναι...

Είναι, ας πούμε, η ζωή, το ότι δεν έχουμε τις δυσκολίες και τα βιώματα που είχανε οι παλιοί;

Ναι, σίγουρα αυτό είναι ένα θέμα. Σήμερα δεν υπάρχουνε παιδιά, που να είναι φτωχά, όπως ήτανε παλιά, με την έννοια ότι τα τραγούδια τα παλιά βγαίνανε και απ' τη ζωή. Δηλαδή, υπήρχε φτώχεια, υπήρχε κακοπέραση, δεν υπήρχε αυτή η άνεση που υπάρχει σήμερα και αυτά βγαίνανε και στα τραγούδια πάνω και αποτυπώνανε το κλίμα της εποχής. Σήμερα αλλάξανε οι εποχές, είμαστε όλοι με την τεχνολογία, με τα κινητά, με το internet και είναι διαφορετική η ζωή και σ' ένα βαθμό έπαιξε… έκανε ζημιά αυτή η τεχνολογική πρόοδος και γι' αυτό οφείλεται και το ότι δεν έχουν τα βιώματα οι συνθέτες οι σημερινοί να κάτσουν να γράψουνε τραγούδια καλά. Δεν είναι τόσο εμπορικά, όπως θα ήτανε ένα παλιό τραγούδι.

Θέλω να μου πεις αν φαντάζεσαι τη ζωή σου χωρίς τη μουσική;

Αυτό είναι κάτι που, να σου πω την αλήθεια, δεν μπορώ να το φανταστώ, όχι. Είναι κάτι που... Εμένα με μαγεύει μουσική, θεωρώ ότι, αν δεν ακούσω μουσική, γιατί εγώ ακούω κάθε μέρα, δεν θα μπορούσα να ζήσω, όχι. Είναι κάτι που με γεμίζει εμένα, σαν άνθρωπο προσωπικά και όταν ακούσω και ένα τραγούδι ειδικά που μου αρέσει, μαγεύομαι γενικά. Είναι κάτι που… υπέροχο, δεν γίνεται χωρίς μουσική. Εγώ προσωπικά δεν μπορώ να ζήσω.

Θέλω να μου πεις —μια τελευταία ερώτηση να μου απαντήσεις— τι σε έχει διδάξει η μουσική όσα χρόνια ασχολείσαι μαζί της. Τι σε έχει διδάξει και τι έχεις εκτιμήσει από αυτά που σου 'χει δώσει.

Τι με έχει διδάξει; Αυτή είναι μια ερώτηση που θα σ' την απαντήσω μονολεκτικά, διότι, εντάξει, η μουσική μάς επηρεάζει [00:40:00]καθημερινά, κάθε άνθρωπος... αναλόγως και το είδος της μουσικής. Εγώ που ακούω λαϊκά τραγούδια, τα γνήσια λαϊκά, τα παλιά, της καλής εποχής που είπα και πριν... Γιατί σήμερα ονομάζονται και όλα λαϊκά και είναι κάτι που είναι πολύ… εμένα τουλάχιστον δεν μου αρέσει να τα λέμε όλα λαϊκά, για μένα η λαϊκή μουσική σταμάτησε στο 2001 και μετά, όταν πέθανε και ο Καζαντζίδης ο Στέλιος, που είναι ο μέγιστος τραγουδιστής. Η μουσική γενικότερα, η λαϊκή που ακούω εγώ, με έχει διδάξει από το στυλ των τραγουδιών και από τους στίχους και απ' την όλη εκείνη εποχή ότι ένας άνθρωπος πρέπει να μην είναι με ψηλά το κεφάλι, να είναι ταπεινός, χωρίς πολλά στο κεφάλι του, να είναι ήρεμος και χωρίς πολλά πλούτη και γενικότερα να είναι... με ό,τι έχει, να είναι χαρούμενος. Αυτό φαίνεται από τα τραγούδια και την εποχή εκείνη αποτυπωμένο στα τραγούδια και καταλαβαίνω ότι αυτό είναι το νόημα της ζωής γενικά. Τα πολλά δεν θεωρώ ότι είναι απαραίτητα και αυτό έχω βιώσει από τη μουσική, απ' τα τραγούδια τουλάχιστον τα συγκεκριμένα που ακούω και σαν μπουζουξής. Δεν χρειάζονται πολλά πολλά. Λίγα και καλά και να 'μαστε χαρούμενοι και γενικότερα σαν άνθρωποι

Άρα ενστερνίζεσαι αυτό που λένε: «Απλή μουσική, καλή μουσική»;

Ναι, ναι, θα συμφωνήσω μ' αυτό. Δεν χρειάζονται πολλά πράγματα. Λίγα και καλά.

Γιώργη, θες να προσθέσεις κάτι άλλο;

Σε γενικές γραμμές νομίζω ότι είπαμε πάρα πολλά πράγματα. Θεωρώ ότι καλύψαμε ένα μεγάλο εύρος απ' αυτά που έχω βιώσει σαν άνθρωπος. Νομίζω ότι δεν έχω να προσθέσω.

Ευχαριστούμε πάρα πολύ.

Ευχαριστώ κι εγώ.