[00:00:00]Καλησπέρα σας.

Καλησπέρα σας.

Θα μας πείτε το όνομά σας;

Ονομάζομαι πατήρ Κυρίος-Καρβέλης Γεώργιος.

Ωραία. Είμαι η Καττή Αγγελική, ερευνήτρια στο Istorima. Βρίσκομαι στο Λεωνίδιο Αρκαδίας με τον πατέρα Γεώργιο. Είναι Τετάρτη, 24 Φεβρουαρίου 2021, και με τον πατέρα Γεώργιο θα μιλήσουμε εδώ για την εκκλησιαστική ζωή του τόπου όπου είναι εφημέριος, στον Κοσμά Αρκαδίας.

Μάλιστα.

Πατέρα Γεώργιε, σας ακούμε.

Το χωριό Κοσμάς βρίσκεται σε υψόμετρο 1.170 μέτρα και η ιστορία του είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον ναό που είναι χτισμένος στην κεντρική πλατεία του χωριού, τον Ιερό Ναό Αγίων Αναργύρων Κοσμά. Η εικόνα των Αγίων Αναργύρων του Κοσμά βρέθηκε περίπου το 1750 ακριβώς, στον χώρο που είναι χτισμένος σήμερα ο ιερός ναός. Βρέθηκε, σύμφωνα με την παράδοση, από βοσκούς της περιοχής. Το χωριό, δεν ήταν συγκεντρωμένοι οι κάτοικοι σε αυτή την περιοχή μόνο αλλά ήταν διασκορπισμένοι σε έντεκα μικρούς οικισμούς, όπου υπήρχαν αντίστοιχα έντεκα μικρά και μεγάλα εξωκλήσια, τα οποία σώζονται μέχρι και τις μέρες μας. Η εικόνα που βρέθηκε από τους βοσκούς, με ευλάβεια έχτισαν ένα μικρό εκκλησάκι και τοποθέτησαν μέσα στο εκκλησάκι αυτό την εικόνα των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού. Στη συνέχεια, οι κάτοικοι αυτοί συγκεντρώθηκαν και ίδρυσαν τον Δήμο Σελινούντος με έδρα τον Κοσμά περίπου το 1850, μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους και την απελευθέρωσή του. Και ο Δήμαρχος –γιατί ήτανε τότε, ονομαζόταν ο Δήμος «Δήμος Σελινούντων»–, ο Δήμαρχος της περιοχής, επειδή το χωριό απόκτησε περίπου δυόμισι χιλιάδες κατοίκους, οι οποίοι οι περισσότεροι ασχολούντουσαν με την κτηνοτροφία και τη γεωργία κατά πρώτον και κατά δεύτερον με το εμπόριο, πήρε την απόφαση να γκρεμίσει τον μικρό αυτό ναό και, ζητώντας τη βοήθεια των κατοίκων να χτίσουν έναν μεγάλο ναό στο κέντρο του χωριού, όπως είναι και σήμερα. Πράγματι, οι κάτοικοι, ενώ στην αρχή είχαν φοβηθεί γιατί θεωρούσαν μεγάλο κακό να γκρεμίσουν έναν ναό, ο Δήμαρχος ήταν ο πρώτος που ανέβηκε απάνω στην κεραμοσκεπή του ναού και ξεκίνησε να γκρεμίζουνε σιγά σιγά αυτόν τον ναό. Περίπου χρειάστηκαν τριάντα πέντε χρόνια για να φτιαχτεί ο ναός που είναι σήμερα στην κεντρική πλατεία του χωριού. Βοηθούσαν όλοι οι κάτοικοι και, σύμφωνα με την παράδοση, ακόμη και τα μικρά παιδιά πήγαιναν τα απογεύματα και φέρνανε υλικά, που κουβαλούσαν από τα κοντινά νταμάρια που υπήρχαν στην περιοχή μέσα στο δάσος, για να βοηθήσουν στο χτίσιμο του ναού. Κράτησε τόσο πολύ το χτίσιμο του ναού γιατί οι χειμώνες στο χωριό ήταν πάρα πολύ δύσκολοι και οι εργασίες συνήθως γίνονταν μόνο το καλοκαίρι. Ο ναός ολοκληρώθηκε το 1885 και 6 Μαΐου 1886 γίναν τα εγκαίνιά του. Αυτό είναι καταγεγραμμένο και μέσα στο Ευαγγέλιο που υπάρχει στον ιερό ναό και διασώζεται μέχρι και σήμερα. Και είναι καταγεγραμμένο πάνω στο Ευαγγέλιο ότι εκείνη τη χρονιά στο χωριό γεννήθηκαν εκατόν ένα παιδιά. Μέσα στα βιβλία της εκκλησίας του Ιερού Ναού των Αγίων Αναργύρων διασώζονται καταγεγραμμένες κι άλλα ιστορικά γεγονότα, όπως το γεγονός ότι το χωριό την περίοδο εκείνη είχε περίπου τρεισήμισι χιλιάδες κατοίκους και στο σχολείο, το Δημοτικό, φοιτούσαν τετρακόσια παιδιά. Αυτό δεν είναι μια παράδοση και το διαπιστώνουμε πηγαίνοντας και βλέποντας σήμερα αυτόν τον ναό σε ένα τέτοιο μικρό χωριό, όλοι λέμε: «Πώς είναι δυνατόν σε ένα τόσο μικρό χωριό ορεινό να υπάρχει ένας τόσο μεγάλος ναός;». Ο ναός αυτός έχει πάρα πολλά κειμήλια μέσα, τα οποία έχουν μεταφερθεί, και από τα ιστορικά εξωκλήσια που υπήρχαν, και πάρα πολλές ιστορικές εικόνες. Κατά πρώτον, θα αναφέρουμε για την εικόνα των Αγίων Αναργύρων του Κοσμά, όπου είναι μια εικόνα βυζαντινή, σύμφωνα με τους μελετητές, και απάνω σώζονται παραστάσεις από τα θαύματα που είχαν κάνει οι Άγιοι Ανάργυροι ως ιατροί στην Ισπανία. Οι Άγιοι Ανάργυροι ήταν οι πρώτοι που είχαν κάνει και μεταμόσχευση την εποχή εκείνη. Επίσης, ο ναός των Αγίων Αναργύρων είναι τρισυπόστατος, δηλαδή έχει τρία μεγάλα πανηγύρια. Έχει των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού, έχει 6 Μαρτίου τη Μεταμόρφωση του Κυρίου ημών, Ιησού Χριστού, και έχει και την εορτή των Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης, 21 Μαΐου. Τα μάρμαρα, ο ναός μας μέσα είναι διακοσμημένος με μάρμαρα. Το μάρμαρο είναι λευκό πεντελικό. Οι μεγάλοι άνθρωποι του χωριού, όταν έγινα ιερέας εγώ το 2004, θυμούνταν και μου ανάφεραν –γιατί τώρα, δυστυχώς, δεν βρίσκονται στη ζωή περνώντας τα χρόνια–, να θυμούνται από τους γονείς τους να αναφέρουν ότι τα μάρμαρα αυτά μεταφέρθηκαν με καΐκια στο Λεωνίδιο, και στη συνέχεια οι Κοσμίτες είχαν φέρει τα ζώα τους ως αγωγιάτες και τα μετέφεραν μέσα από το μονοπάτι που είναι από το Ντουσκιά και βγαίνει στον Κοσμά, και τα έφεραν στο χωριό. Εκεί τα φιλοτέχνησαν τηνιακοί μαρμαρογλύπτες. Την πέτρα που έχει χτιστεί ο ναός είναι από την περιοχή και την έχουν φτιάξει στα χέρια τους Λαγκαδιανοί πετράδες της εποχής εκείνης. Οι εικόνες του τέμπλου μέσα στον Ιερό Ναό των Αγίων Αναργύρων είναι μεταφερμένες όλες από τη Ρουμανία και είναι επηρεασμένες κιόλας από τη ρουμάνικη τεχνοτροπία, είναι ολόσωμες και δεν έχουν το αυστηρό βυζαντινό ύφος που παρατηρούμε σε άλλους χριστιανικούς ναούς. Υπάρχει μέσα στον ναό, υπάρχουν στον ναό ακόμη πολυέλαιοι, οι οποίοι είχαν μεταφερθεί από τη Ρωσία από Κοσμίτες χτενάδες, οι οποίοι πήγαιναν και πουλούσαν τα χτένια τους καλοκαιρινούς μήνες στην περιοχή του Ευξείνου Πόντου, Ρωσία και Ρουμανία και Κωνσταντινούπολη και όπου μετέφεραν αυτούς τους πολυελαίους, οι οποίοι είναι από καθαρό κρύσταλλο και ήταν με λάδι μέχρι την εποχή που ήρθε το ηλεκτρικό ρεύμα στο χωριό. Στη συνέχεια, έγινε μετατροπή τους και τους έχουμε συντηρήσει μετά το 2011 για να μείνουν εις τους αιώνες. Τα καντήλια του τέμπλου και τα καντήλια που είναι μέσα στον ναό είναι όλα ασημένια και είναι καντήλια μεταφερμένα από τη Ρωσία, και είναι πολύ σπάνια, και μας το έχουν αναφέρει και οι συντηρητές που τα έχουμε δώσει. Υπάρχουν ιερά σκεύη, το Άγιο Ποτήριο Δισκάριο, που είναι και αυτά μαζί με το Ευαγγέλιο από τα εγκαίνια του ιερού ναού και είναι ασημένια και έχουν συντηρηθεί και έχουν και ημερομηνίες. Τυχαία βρήκαμε μέσα στον ναό και έναν δίσκο, ο οποίος φέρνει σφραγίδες από την Αμερική, και έχει επάνω απεικονισμένους τους Αγίους Αναργύρους με την ημερομηνία «6 Μαΐου 1886». Ο ναός μας έχει φιλοτεχνηθεί με τέτοιον τρόπο, ώστε να είναι συνδεδεμένα τα μάρμαρα με το εξωτερικό της πλατείας, γιατί [00:10:00]έξω από την ανατολική μεριά της εκκλησίας βρίσκονται τρεις ωραίες βρύσες με λιοντάρια, όπου έρχεται το νερό ακριβώς από εκείνη την πηγή που είχε βρεθεί η εικόνα των Αγίων Αναργύρων. Την έχουν φέρει με τέτοιο τρόπο περιμετρικά και βγαίνει μπροστά από το Άγιο Βήμα του ιερού ναού το νερό και τρέχει διαρκώς όλα αυτά τα χρόνια. Αυτό το νερό το χρησιμοποιεί το χωριό πάρα πολλά χρόνια στους κήπους. Και την εποχή που το χωριό κάηκε και πυρπολήθηκε όλο από τους Γερμανούς, Γενάρης του 1944, 21 Γενάρη του 1944, το χωριό, ενώ κάηκε και πυρπολήθηκε όλο, οι κάτοικοι γρήγορα κατάφεραν και διασώθηκαν γιατί γνώριζαν την περιοχή από τους οικισμούς που είχαν από παλιά και πήγαν και κρύφτηκαν στα παλιά τους σπίτια, όπως το αναφέρουμε, και έτσι οι Γερμανοί δεν τους βρήκαν και ούτε αιχμαλώτους πιάσανε ούτε εκτέλεσαν κάποιον. Αλλά για εκδίκηση έκαψαν όλο το χωριό. Το μόνο που δεν κάψανε και δεν πυρπόλησαν ήταν ο Ιερός Ναός των Αγίων Αναργύρων. Σύμφωνα με την παράδοση των ηλικιωμένων, ένα άλλο σπίτι, μια καμάρα ήταν γεμάτη με μπαρούτι και πυρομαχικά που είχαν οι αντάρτες της εποχής. Ήταν ακριβώς στο κέντρο του χωριού, κοντά στον ιερό ναό, δίπλα από τον Ιερό Ναό των Αγίων Αναργύρων. Και για θαυματουργό τρόπο οι κάτοικοι θεωρούν αυτή η αποθήκη δεν κάηκε και γιατί, εάν υπήρχε περίπτωση να πάρει φωτιά, όλο το χωριό θα είχε καταστραφεί και θα είχε ισοπεδωθεί, και ο Ναός των Αγίων Αναργύρων μαζί. Και θεωρούσαν οι κάτοικοι ότι ήταν ένα θαύμα των Αγίων Αναργύρων.

Στη συνέχεια, το χωριό προσπάθησε να σταθεί στα πόδια του. Ο ιερέας του χωριού την εποχή εκείνη με πέντε παιδιά έμενε με την οικογένειά του μέσα στο εξωκλήσι που βρίσκεται κοντά στο χωριό, στον Άγιο Γεώργιο, ένα εξωκλήσι από τα έντεκα που έχει ο Κοσμάς, όπου είναι ιστορικό και είναι από τα παλαιότερα του χωριού. Προστατεύεται από την Αρχαιολογία και έχει τοιχογραφίες οι οποίες έχουνε πάει οι στρατιώτες του Ιμπραήμ και είχαν βγάλει τα μάτια των Αγίων. Ένα άλλο ιστορικό εξωκλήσι είναι ο προφήτης Ηλίας, όπου είναι χτισμένος δίπλα από τον ναό του Μαλεάτη Απόλλων. Όπου εκεί οι αρχαίοι Σπαρτιάτες, σε αυτόν τον χώρο ερχόντουσαν, σύμφωνα με την παράδοση, τους καλοκαιρινούς μήνες στο χωριό και στρατοπέδευαν και συνέχιζαν την εκπαίδευση των παιδιών, των αγοριών, ώστε να είναι ετοιμοπόλεμοι και να μην χάνουν, να είναι γυμνασμένοι και μορφωμένοι. Εκεί, στην περιοχή του προφήτη Ηλία, έχουν βρεθεί πάρα πολλές αψίδες, σπαθάκια, καθώς και σφαίρες όπου χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Σπαρτιάτες για τη γυμναστική που κάνανε τα μικρά τους παιδιά. Ένα άλλο ιστορικό εξωκλήσι, όπου ήταν και παλαιότερα, τα παλιά χρόνια μοναστήρι, ήταν ο Άγιος Γεώργιος ο Δρομέας, ο οποίος Άγιος Γεώργιος Δρομέας ήταν ένα μοναστήρι με μεγάλη περιουσία, είχε μονάχους και ήταν ένα μοναστήρι που συνδεόταν με το Μαρί και την Κουνουπιά. Τους χειμερινούς μήνες οι μοναχοί έφευγαν από τον Κοσμά, από τον Άη Γιώργη, και μετακόμιζαν και πήγαιναν στην περιοχή της Κουνουπιάς και στο Μαρί, όπου είχε και εκεί εκκλησιαστική περιουσία το συγκεκριμένο μοναστήρι, για να καλλιεργήσουν και να συλλέξουν τους καρπούς, την ελιά που υπήρχε και ό,τι άλλο καλλιεργούσαν την εποχή εκείνη. Διασώζεται μέχρι και σήμερα ο χώρος αυτός και το ασκηταριό του και υπάρχουν απομεινάρια του μετοχιού, όπως ονομάζεται το άλλο στο Μαρί αντίστοιχα, και υπάρχει και το μοναστήρι της Παναγίας στην Κουνούπια, όπου εκείνο διασώζεται εξολοκλήρου και είναι και λειτουργικό. Στους πρόποδες, εκεί που είναι το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου του Δρομέα, υπάρχει και άλλο ένα εξωκλήσι, ο Άγιος Γιώργης, όπου εκεί ήταν περίπου εβδομήντα οικογένειες. Εκεί είναι ένας χώρος όπου νιώθεις ότι είσαι στον παράδεισο, σε μια ζούγκλα του Αμαζονίου όπου υπάρχουν τα πάντα. Είναι ζεστό το κλίμα του, παρόλο που είμαστε σε ένα ορεινό μέρος. Και αυτές οι οικογένειες την εποχή εκείνη είχαν τους κήπους τους και υπήρχαν και δέκα μύλοι όπου ερχόντουσαν όλοι οι κάτοικοι των γύρω χωριών και φέρναν τα σιτηρά τους ώστε να πάρουν το αλεύρι τους. Εκεί καλλιεργούσαν πατάτα, σύμφωνα με τους παλαιούς, ακόμα και φράουλες, όπως μας έχουν αναφέρει. Και βλέπουμε σήμερα πηγαίνοντας –γιατί, δυστυχώς, όλη αυτή η περιοχή έχει εγκαταλειφθεί και έχει μείνει έρημη και έχει γίνει μια ζούγκλα–, βλέπεις να υπάρχουν αυτή τη στιγμή κυδωνιές, πάρα πολλά δέντρα καρποφόρα, που διαπιστώνεις ότι πράγματι κάποτε υπήρχε ζωή. Το εξωκλήσι αυτό είναι πάρα πολύ μεγάλο και είχαν βρει οι παλαιότεροι μέχρι και κολυμβήθρα. Δίπλα ακριβώς από το εξωκλήσι αυτό, όπου τότε ήταν ενορία, υπάρχει και κοιμητήριο, το οποίο αυτή τη στιγμή η φύση το έχει κάνει μια ζούγκλα. Υπάρχουν και άλλα εξωκλήσια πάρα πολλά. Ένα άλλο που μπορούμε να αναφέρουμε εξωκλήσι είναι το εξωκλήσι, παλαιό, ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, στο Κοσμητικό Πηγάδι. Εκεί υπήρχαν πάλι άλλες περίπου ενενήντα οικογένειες και εκεί μένανε τον χειμώνα πάλι οι κάτοικοι του χωριού. Από τον Κοσμά φεύγανε και ερχόντουσαν και μένανε με τα παιδιά τους και τα ζώα τους, επειδή είναι μια περιοχή που είναι περίπου στα 800 μέτρα υψόμετρο και ήταν το κλίμα πιο ήπιο και υπήρχαν πάρα πολλά κτήματα τα οποία τα καλλιεργούσαν. Στις μέρες μας, δυστυχώς, υπάρχουν μόνο δύο-τρεις οικογένειες κτηνοτρόφων σε αυτή την περιοχή και τα υπόλοιπα εβδομήντα-ογδόντα καλύβια που υπήρχαν είναι, δυστυχώς, γκρεμισμένα. Αλλά περπατώντας κάποιος αυτόν τον χώρο, βλέπεις ότι υπήρχε ζωή, γιατί όλα τα καλύβια έχουν φούρνο και είχανε και στέρνα για να έχουν το νερό, που είναι βασικά πράγματα για την εποχή εκείνη για να ζήσει ένα νοικοκυριό.

Πολύ ιδιαίτερα, παππούλη, όσα μας είπατε. Θα ήθελα να σας κάνω κάποιες ερωτήσεις. Πρώτα απ’ όλα, να σας ρωτήσω σχετικά με την εκκλησία των Αγίων Αναργύρων. Γνωρίζουμε ποιος ήταν ο πρώτος παπάς που λειτούργησε; Έχει καταγραφεί κάτι τέτοιο;

Δυστυχώς, ό,τι ήταν καταγεγραμμένο για τα παλαιότερα χρόνια έχει καταστραφεί από το κάψιμο του χωριού που έγινε από τους Γερμανούς. Ό,τι υπάρχει είναι νεότερο μετά το 1944, και για τις βαπτίσεις που έχουν γίνει. Αυτά που αναφέραμε τα γεγονότα είναι καταγεγραμμένα με το μολύβι την εποχή εκείνη, που είχαν, που αναφέρανε ο κάθε άνθρωπος που υπήρχε στον ναό ένα σημάδι, ακριβώς αυτό που θα του έκανε την εντύπωση την εποχή εκείνη.

Οπωσδήποτε.

Ναι.

Σχετικά με τα εξωκλήσια, μας είπατε ότι είναι έντεκα εξωκλήσια.

Μάλιστα.

Υπάρχουν κάποια από αυτά που έχουν φτιαχτεί από ιδιώτες, από απλούς ανθρώπους που θέλησαν να τα φτιάξουν; Γνωρίζουμε κάτι τέτοιο;

Υπάρχουν ορισμένα εξωκλήσια που έχουν φτιαχτεί, όλα τα εξωκλήσια του χωριού έχουν φτιαχτεί από τους κατοίκους του χωριού με προσφορά και εργασία δωρεάν. Ένα εξωκλήσι που [00:20:00]έχει φτιαχτεί και έχει συνδεθεί με ένα μεγάλο γεγονός είναι ο Άγιος Σώστης, το οποίο τον έχουν φτιάξει το 1979, όταν ακόμη ο δρόμος ήταν πολύ στενός και χωματόδρομος, στην τοποθεσία Καρυά. Όπου χειμώνα καιρό πέρασε ένα λεωφορείο με περίπου σαράντα δύο, την εποχή εκείνη, σαράντα δύο ανθρώπους μέσα στο λεωφορείο, και ήταν κοκκινάτσα με χιόνι η περιοχή εκεί πέρα όπως ήταν –γιατί εγώ το έχω θυμηθεί κι εγώ, γιατί οι δρόμοι φτιάχτηκαν σε άσφαλτο μετά το 1989, και πέρναγα καθημερινά από αυτόν τον δρόμο με τον πατέρα μου. Ήταν πάρα πολύ επικίνδυνος και έπεσε ένα λεωφορείο μέσα στο φαράγγι, όπου δεν έπαθε κανένας τίποτα. Και αυτοί οι άνθρωποι ήρθαν με χρήματα και φτιάξανε ένα ξωκλήσι, τον Άγιο Σώζοντα, επειδή σώθηκαν όλοι.

Πολύ ιδιαίτερο. Σχετικά με τα ξωκλήσια που μας είπατε ότι υπάρχουν έντεκα, ποιο είναι το αρχαιότερο, το πιο παλιό;

Το πιο παλιό εξωκλήσι του χωριού είναι ο Άγιος Γεώργιος ο Δρομέας και στη συνέχεια ο Άγιος Γεώργιος. Ο Άγιος Γεώργιος έχει και πλάκα μέσα στο ξωκλήσι όπου γράφει «1823».

Μάλιστα.

Οι τρεις Άγιοι Γιώργηδες είναι οι παλαιότεροι του χωριού και στη συνέχεια ο Προφήτης Ηλίας.

Σχετικά με την εκκλησία –σας γυρίζω πάλι πίσω, κάνω πισωγυρίσματα.

Αν θέλετε να σας πω για τον Άγιο Παντελεήμονα.

Ναι, ναι, βέβαια.

Μέσα στην εκκλησία των Αγίων Αναργύρων υπάρχουν και άλλες δύο-τρεις ιδιαίτερες εικόνες, οι οποίες έχουν έρθει από τη Ρωσία. Μία από αυτές είναι η εικόνα του Αγίου Παντελεήμονος, η οποία, αν πάτε και τη δείτε, είναι μια εικόνα πολύ σπάνια. Με την πρώτη, αν δεν το παρατηρήσεις σωστά, μπορεί να νομίσεις ότι είναι μια γυναικεία μορφή. Τον Άγιο Παντελεήμονα ο ζωγράφος, ο Ρώσος ζωγράφος, τον έχει απεικονίσει σε πολύ νεαρή ηλικία, περίπου 15 χρονών, με μεγάλη γλυκύτητα στο πρόσωπό του και την έχει φιλοτεχνήσει με τέτοιον τρόπο ώστε από όποια οπτική γωνία και να κινηθείς μέσα στον ναό νιώθεις ότι η εικόνα αυτή, ότι το πρόσωπο του Αγίου Παντελεήμονα σε ακολουθεί. Και την έχει φιλοτεχνήσει με φύλλα χρυσού, και είναι ένα κόσμημα για τον ναό μας, και αυτή η εικόνα έγινε δωρεά στον ναό από κάποιον κάτοικο του χωριού το 1941. Φέρει ημερομηνία επάνω, αλλά δεν έχουν γράψει όνομα. Άλλη μια εικόνα ιδιαίτερη είναι η εικόνα της Αγίας Παρασκευής, που είναι ολόσωμη, και αυτή την εικόνα την έχουν φέρει κάτοικοι της Αργολίδος, γιατί είχαν έρθει στο χωριό χειμώνα καιρό. Πηγαίνοντας προσκυνητές στο μοναστήρι της Παναγίας της Ελώνας, τους βρήκε φοβερή κακοκαιρία και διασώθηκαν φτάνοντας στο χωριό, ενώ θεωρούσαν ότι ήντουσαν στο πουθενά. Και φτάνοντας στο κέντρο της πλατείας, τους άνοιξαν την εκκλησία, μπήκαν μέσα, προσκύνησαν, και στη συνέχεια οι κάτοικοι του χωριού τούς φιλοξένησαν την εποχή εκείνη στα σπίτια τους, χειμώνα καιρό. Και στη συνέχεια, ως αναγνώριση φέρανε και φτιάξαν αυτή την εικόνα. Και άλλη μια εικόνα που έχει φοβερή γλυκύτητα είναι η εικόνα της Παναγίας, που είναι απέναντι από το κεντρικό προσκυνητάρι των Αγίων Αναργύρων. Όπου είναι μια εικόνα και αυτή επηρεασμένη από τη Ρωσία, όπου η Παναγία μας κρατάει επάνω στον θρόνο της τον Ιησού Χριστό και έχει χαρακτηριστικά επηρεασμένα από τον γαλλικό Διαφωτισμό.

Έχω ακούσει ότι την εικόνα των Αγίων Αναργύρων, κατά τη διάρκεια των εργασιών για τον «Δρόμο των 100 ημερών», την είχαν οι κάτοικοι. Ισχύει κάτι τέτοιο, παππούλη, γνωρίζουμε;

Οι κάτοικοι του χωριού πήραν την απόφαση, επειδή δεν είχαν δρόμο για να έρχεται αυτοκίνητο στο χωριό τους, ζήτησαν χρήματα από τον Σύλλογο των Αμερικάνων του Κοσμά στο Σικάγο, που είναι ο παλαιότερος και αρχαιότερος σύλλογος στην Αμερική και ένας από τους πρώτους συλλόγους στο Σικάγο, και ζήτησαν χρήματα. Και πήραν την εικόνα των Αγίων Αναργύρων εκατό ημέρες πριν από την γιορτή των Αγίων Αναργύρων με τα ζώα και τη μετέφεραν στο Γεράκι όπου θα ξεκινούσαν οι εργασίες για τον δρόμο αυτό. Και είπαν ότι: «Θα καταφέρουμε μέσα σε εκατό ημέρες», αφού είχανε τα χρήματα, «να φέρουμε την εικόνα των Αγίων Αναργύρων με φορτηγό στο χωριό την ημέρα της εορτής». Πράγματι, κατάφεραν με πολύ αγώνα και μόχθο νυχθημερόν να δουλεύουν και να καταφέρουν μέσα σε εκατό ημέρες να καλύψουν μια διαδρομή περίπου 12 χιλιομέτρων την εποχή εκείνη και με τα μέσα που διέθεταν, τα τόσα λίγα, και δυστυχώς πολεμούσαν με τα χέρια τους. Κατάφεραν την παραμονή των Αγίων Αναργύρων να υποδεχτούν την εικόνα των Αγίων Αναργύρων με μεγάλη λιτανεία και πομπή και οι κάτοικοι των γύρω χωριών να έρθουνε με φορτηγά κι τρακτέρ στο πανηγύρι των Αγίων Αναργύρων. Αυτό εδώ υπάρχει και είναι καταγεγραμμένο σαν ιστορικό γεγονός και υπάρχει και φωτογραφικό υλικό που διασώζεται. Φωτογραφικό υλικό υπάρχει και για το χωριό μας, για το κάψιμο που είχε από τους Γερμανούς. Γιατί πολλοί σήμερα νεότεροι μπορεί να μην πιστεύουν ότι οι Γερμανοί ήταν τόσο κακοί.

Μας είπατε, επίσης, ότι είναι τρισυπόστατος ο ναός.

Μάλιστα.

Τι ακριβώς σημαίνει αυτό και ποια είναι η αξία του να είναι ένας ναός τρισυπόστατος;

Όταν λέμε ότι ένας ναός είναι τρισυπόστατος, σημαίνει ότι έχει τρεις καθαγιασμένες Αγίες τράπεζες. Αυτό δείχνει τη μεγαλοπρέπεια του ναού κατά πρώτον. Κατά δεύτερον, το γεγονός σού δίνει το δικαίωμα να τελέσεις τρεις θείες λειτουργίες την ίδια ημέρα, όχι ο ίδιος ο ιερέας, εσύ, αλλά οι άλλοι δύο ιερείς στην κάθε μία διαφορετική Αγία Τράπεζα. Και αυτές όταν λέμε είναι «καθαγιασμένες», αυτές οι Αγίες Τράπεζες έχουν από κάτω ιερά λείψανα Αγίων.

Έντονο το θρησκευτικό βίωμα των κατοίκων από αυτά που μας περιγράφετε.

Μάλιστα, έτσι είναι. Η ζωή των Κοσμιτών την έχουν συνδέσει πάρα πολύ με τους Αγίους Αναργύρους κατά πρώτον και κατά δεύτερον με την Ιερά Μονή της Παναγίας της Έλωνας, όπου το χωριό τη θεωρεί δεύτερη προστάτιδά του. Και για να την τιμήσει, έχει ζητήσει από πολύ παλιά –και συνεχίζει μέχρι και σήμερα–, να επισκέπτεται η εικόνα της Παναγίας της Έλωνας, που βρίσκεται στο μοναστήρι της Παναγίας της Έλωνας, 16 χιλιόμετρα περίπου από το χωριό, να έρχεται στον Πάρνωνα, στον Ιερό Ναό των Αγίων Αναργύρων και να μένει ένα εικοσιτετράωρο, ώστε να την τιμήσουν και να την προσκυνήσουν οι κάτοικοι του χωριού και οι μετανάστες. Γιατί έρχεται στις 7-8 Σεπτέμβρη, όπου ήταν την εποχή, και μέχρι και σήμερα, πριν να έρθει ο κορωνοϊός, ερχόντουσαν οι μετανάστες του χωριού από Αυστραλία, Αμερική και όπου αλλού έχουν πάει και έχουν ταξιδέψει, έρχονταν και το σχεδίαζαν έτσι ώστε να προσκυνήσουν την Παναγία και να ξαναφύγουν πάλι στα σπίτια τους, εκεί που είναι τώρα τα παιδιά τους και ζούνε.

Πού ανήκει η Ιερά Μονή Ελώνης;

Η Ιερά Μονή Ελώνης ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Μαντινείας και Κυνουρίας, όπως ανήκει και ο Κοσμάς, ο Ιερός Ναός, και βρίσκεται στα όρια του Δήμου Νότιας Κυνουρίας. Είναι ένα ιστορικό μοναστήρι από τα παλαιότερα της περιοχής, το οποίο έχει βοηθήσει πάρα πολύ στον αγώνα του 1821 αλλά και στην εποχή που ήταν η περίοδος των Γερμανών και του Εμφυλίου Πολέμου στην περιοχή. Είναι ένα μοναστήρι το οποίου η ιστορία του έχει ξεκινήσει περίπου τρία χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, σύμφωνα με την παράδοση, γιατί η εικόνα της βρέθηκε, όπως καταμαρτυρείται, το 1456 στον βράχο που είναι χτισμένο το μοναστήρι από βοσκούς της περιοχής, οι οποίοι βλέπανε στον χώρο που είναι χτισμένο το μοναστήρι να υπάρχει ένα καντηλάκι τη νύχτα και να καίει. Και πήγαν και διαπίστωσαν ότι υπήρχε εκεί η εικόνα της Παναγίας της Έλωνας. Και η εικόνα της Παναγίας είναι μια εικόνα, σύμφωνα με τους μελετητές, η οποία προέρχεται από τον 1ο αιώνα και, σύμφωνα με τους μελετητές, τη θεωρούν μια εικόνα από τις εβδομήντα που είχε φτιάξει ο Ευαγγελιστής Λουκάς, και είναι η Παναγία η Βρεφοκρατούσα, έτσι χαρακτηρίζεται. [00:30:00]Το όνομα «Παναγία Έλωνα» το έχει πάρει, έχουμε κάποιες ερμηνείες στην περιοχή. Η μία και η πιο ισχυρότερη είναι ότι η εικόνα αυτή την είχαν πάρει κάποια στιγμή ο Ηγούμενος και οι μοναχοί της μονής και την είχαν μεταφέρει στην περιοχή του Έλους Λακωνίας όπου υπέφεραν οι κάτοικοι από την ελονοσία. Εκεί έμεινε τρία ημερόνυχτα, την προσκύνησαν όλοι οι κάτοικοι και γινόντουσαν ακολουθίες. Και είδαν στη συνέχεια αυτοί οι κάτοικοι ίαση από αυτή την ασθένεια και μέχρι και σήμερα οι κάτοικοι της Λακωνίας, ενώ είναι κάτοικοι της Λακωνίας, έρχονται από τον Κοσμά περνώντας στο μοναστήρι αυτό, και με τα πόδια και με τα αυτοκίνητα ορισμένοι ηλικιωμένοι. Αλλά όλοι οι κάτοικοι θα έρθουν να προσκυνήσουν την Παναγία την Έλωνα. Τη θεωρούν προστάτιδά τους και είναι ένα κειμήλιο και ένας βασικός πυλώνας για την περιοχή, ιστορικός και θρησκευτικός.

Οπωσδήποτε. Να σας κουράσω λίγο ακόμα, γιατί μας τα λέτε πάρα πολύ ωραία. Να ρωτήσω και λίγο το δικό σας ξεκίνημα...

Μάλιστα.

... στο κομμάτι αυτό, στο θρησκευτικό.

Εγώ από μικρό παιδί θυμάμαι σε ηλικία 5 χρόνων ο παππούς μου να πηγαίνει στο μοναστήρι της Παναγίας της Έλωνας. Ακόμη τότε να καταλάβετε ο δρόμος ήταν χωματόδρομος και το προαύλιο της μονής που είναι τώρα ασφαλτοστρωμένο ήταν όλο με χώμα και σκόνη. Εκεί, την εποχή εκείνη ερχόντανε στο μοναστήρι πάρα πολλοί προσκυνητές, είτε με τα ζώα τους είτε με τα τρακτέρ, και μένανε στο μοναστήρι, διανυκτέρευαν. Και υπήρχαν κάποιοι άνθρωποι, όπως ήταν και ο παππούς μου, που είχαν έξω κάποιο κατάστημα για να πάρουν την εποχή εκείνη το υποβρύχιο, ένα αναψυκτικό, ένα κεράσι, το τσάι, τη ρίγανη. Και εμένα με έπαιρνε ο παππούς τους καλοκαιρινούς μήνες Ιούνιο, Ιούλιο, Αύγουστο μέχρι τις 14 Σεπτεμβρίου του Σταυρού που κατεβαίναμε και ήμουν μαζί του στον χώρο του μοναστηριού και άκουγα διαρκώς τις μοναχές καθημερινά που κάνανε τις ακολουθίες και να ψέλνουν. Γιατί το μοναστήρι την εποχή εκείνη είχε περίπου δώδεκα μοναχές, οι οποίες ήταν πάρα πολύ φιλόξενες και μας φιλοξενούσαν ορισμένα βραδιά μέσα στο μοναστήρι, όπου εκεί παρακολουθούσα με μεγάλο ενδιαφέρον και με μεγάλο θαυμασμό το τυπικό που είχαν και την ακολουθία του Μικρού Αποδείπνου, το Μεσονυκτικό, και το πρωί που ξεκινάγαν τις ακολουθίες, πρωί-πρωί, 5:30 η ώρα, και τελείωνε η θεία λειτουργία περίπου στις 8:00. Όλα αυτά είναι βιώματα και μας επηρεάζουν. Και 7-8 χρόνων στο Λεωνίδιο, στη γιορτή μου, πήγα στην ενορία μου και για πρώτη φορά με φώναξαν να πάω να πω, να διαβάσω το «Πάτερ Ημών». Και ακούγοντας ένας ιερέας στην ενορία αυτή, που ήταν ο πατήρ Δημήτριος Γολεγός, τη φωνή μου, μου είπε ότι: «Να έρχεσαι κάθε απόγευμα εδώ πέρα, να σου δώσω βιβλία να αρχίσεις να διαβάζεις, για να μάθεις την αρχαία ελληνική γλώσσα. Γιατί εμείς σαν νεότεροι τώρα δεν κάναμε τα αρχαία ελληνικά και, δυστυχώς, κάναμε λάθη στους τόνους». Πράγματι, ο πατήρ Δημήτριος Γολεγός έδειξε μεγάλη θέληση, και στη συνέχεια ο διάδοχός του, που ήταν και Διάκος του, ο πατήρ Νικόλαος Σαρρής, μου δείχνανε διαρκώς. Και εγώ με μεγάλη θέληση παρακολουθούσα όλα αυτά που μου λέγαν και τις συμβουλές, μου δώσαν και πάρα πολλά βιβλία, και από τις εκθέσεις της Τετάρτης Δημοτικού, όταν μας έβαζαν έκθεση, όπως βάζουν και στη σημερινή εποχή, «Τι επάγγελμα θέλεις να ακολουθήσεις;», εγώ έγραφα «ιερέας». Και αυτό το συνέχισα να το έχω επιθυμία. Με τον πατέρα μου επειδή περνούσαμε καθημερινά από τον Κοσμά και μπαίνοντας στην εκκλησία των Αγίων Αναργύρων, μία φορά περίπου 11 χρόνων, ακούγοντας αυτή την ακουστικότητα που έχει ο ναός και βλέποντας όλον αυτόν τον πλούτο, τα έχασα, και ήταν επιθυμία μου από μικρό παιδί να με αξιώσει ο Θεός να γίνω ιερέας, αν με αξιώσει κάποτε, στο χωριό τον Κοσμά. Τελειώνοντας και την Τρίτη Λυκείου, βρισκόμουν σε δίλημμα να πάω νεότερος στη σχολή. Υπήρχαν σχολές που μπορούσες να πας από την Τρίτη Γυμνασίου, μετά την Τρίτη Γυμνασίου, αλλά θεωρούσα ότι δεν ήμουνα έτοιμος, Και επειδή και οι γονείς μου και κάποιοι άνθρωποι πιο σοβαροί και πιο μελετημένοι μου έλεγαν: «Άσε να πήξει το μυαλό σου», όπως λέμε την κοινή φράση. Πήγα στη σχολή τη Ριζάρειο, την εκκλησιαστική, στην Αθήνα όταν τελείωσα την Τρίτη Λυκείου, όπου εκεί παρακολούθησα την πτυχιακή τάξη και στη συνέχεια θέλησα να πάω και φαντάρος, που άμα ήθελα δεν πήγαινα. Και σιγά σιγά, όταν έφτασα στα 25 μου, όπου έρχεται η ηλικία που σου δίνει το δικαίωμα να χειροτονηθείς και να γίνεις Διάκος, χειροτονήθηκα Διάκος στην Ιερά Μονή Ελώνης, όπου έρχεται εικόνα στο Λεωνίδιο στις 21 Νοέμβρη, στα Εισόδια της Θεοτόκου. Και στη συνέχεια, στις 8 του Σεπτέμβρη έγινα, όπου έρχεται η εικόνα της Παναγίας της Έλωνας, ιερέας, εφημέριος στον Κοσμά, στην ενορία όπου είχε περίπου δώδεκα χρόνια χωρίς μόνιμο ιερέα και ήταν κλειστή.

Ήταν δική σας επιλογή να πάτε στον Κοσμά ιερέας ή υπήρχε κάποιο διαδικαστικό; Δηλαδή, εφόσον εκεί δεν υπήρχε ιερέας, έπρεπε να πάτε εκεί; Η καταγωγή σας ήταν από Λεωνίδιο, έτσι;

Ναι. Σύμφωνα με την επιθυμία του Μητροπολίτη, όταν με χειροτόνησε Διάκο, θεώρησε ότι καλό θα ήταν να πήγαινα σε μια μεγάλη πόλη, όπως ήταν το Άστρος Κυνουρίας, όπου υπήρχαν τότε κενές θέσεις. Αλλά εμένα η επιθυμία μου ήταν να πάω στο χωριό στον Κοσμά γιατί πέρναγα κάθε μέρα από αυτό το χωριό. Και επίσης, με κέρδισε η γνωριμία μου, η πνευματική, με τον Μητροπολίτη Καρυστίας και Σκύρου, Σεραφείμ Ρόρρη, ο οποίος είναι ο αρχαιότερος αυτή τη στιγμή στην ιεραρχία και είναι ακόμη εν ενεργεία Μητροπολίτης. Και είναι μια προσωπικότητα πνευματική, ιστορική, και τέτοιες προσωπικότητες στις μέρες μας, δυστυχώς, είναι δύσκολο να ξαναβρεθούν. Και αυτός εδώ μου μίλησε πολύ πνευματικά και μου ζήτησε ως χάρη να πάω στο χωριό του τότε.

Ο Μητροπολίτης, λοιπόν, ήταν από τον Κοσμά αν κατάλαβα;

Μάλιστα, είναι η καταγωγή του. Το χωριό Κοσμάς έχει άλλους δύο Μητροπολίτες, δυστυχώς τώρα δεν είναι εν ζωή. Ο ένας ήταν και Αρχιεπίσκοπος. Ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος Κοτσώνης, όπου έγινε την περίοδο της επταετίας, και ήταν και ο Μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλουπόλεως, Θεόφιλος Κάναβος. Αυτό δείχνει ότι το χωριό μας ήταν ένα χωριό ιστορικά και θεολογικά και θρησκευτικά πάρα πολύ υψηλό το επίπεδο.

Ωραία. Πάτερ Γεώργιε, λοιπόν, είχανε δώδεκα χρόνια να δούνε παπά, όπως μας είπατε. Πάτε, λοιπόν, εκεί πέρα μετά από δώδεκα χρόνια, πώς ήταν το κλίμα;

Υπήρχε μεγάλος ενθουσιασμός. Το χωριό, όμως, υπήρχαν άνθρωποι όπου το επίπεδό τους το θρησκευτικό ήταν πολύ υψηλό. Άνθρωποι θεολόγοι. Ευτυχώς, για καλή μου τύχη, επειδή πήγα στη Ριζάρειο σχολή, και γι’ αυτό θεωρώ ότι είμαι και πολύ τυχερός ότι πήγα σε αυτή τη σχολή, όπου μου έδωσε τη δυνατότητα να αποκτήσω μεγάλη εμπειρία. Και συγχρόνως, ο παπα-Δημήτρης πρωτύτερα και ο παπα-Νικόλας μού είχαν δείξει όλο το τελετουργικό μέρος της θείας λειτουργίας και όλων των μυστηρίων. Διότι ένιωθα ότι αν έκανα, αν είχα κενά και έκανα κάποιο λάθος, απευθείας αυτοί οι άνθρωποι δεν ξέρω αν θα με πρόσβαλαν, αλλά σίγουρα θα μου κάνανε κάποιες παρατηρήσεις. Αλλά, ευτυχώς, ο Θεός με βοήθησε να έχω σωστές βάσεις ώστε να μην έχω τέτοια κενά. Ο κόσμος βοήθησε πάρα πολύ και αυτό φάνηκε γιατί ο ναός χρειαζόταν βάψιμο, συντήρηση όλα τα ιερά σκεύη, συντήρηση τα εξωκλήσια όλα, και [00:40:00]ήρθαν όλοι μαζί. Και πηγαίνοντας μαζί τους και εγώ να εργαστώ, τα φέραμε σε μια κατάσταση ώστε σήμερα να μπαίνουμε στα εξωκλήσια μας και να τα λειτουργούμε όλα τους καλοκαιρινούς μήνες και, συγχρόνως, να μπαίνουμε στον ναό των Αγίων Αναργύρων και να νιώθουμε γαλήνη και ηρεμία και μια ζεστασιά μέσα σε αυτόν τον ναό.

Θα σας πάω και στο πρώτο Πάσχα. Θέλω να μου πείτε πώς ήταν το πρώτο Πάσχα στον Κοσμά. Γιατί ξέρω από κατοίκους ότι ήταν κάτι το απερίγραπτο.

Είχα πάει ως ψάλτης πρώτα, την πρώτη χρονιά στο χωριό, για να δω και την εικόνα του χωριού. Το χωριό, τότε πήγαιναν ιερείς περίπου το μεσημέρι και έκαναν τις ακολουθίες, γιατί κάνουν και στα υπόλοιπα χωριά, γιατί πολλά χωριά είχαν πάρα πολλά κενά. Την πρώτη χρονιά όταν πήγα η Μεγάλη Εβδομάδα ήταν μέχρι τη Μεγάλη Πέμπτη περίπου με πέντε άτομα. Άντε να ήταν δέκα με τα χίλια ζόρια. Τον επιτάφιο η νεωκόρος τον έφτιαξε μόνη της με ανθοπωλείο, γιατί δεν υπήρχαν άνθρωποι να βοηθήσουν και δεν υπήρχαν άνθρωποι ούτε να κρατήσουν να κάνουμε την περιφορά του επιταφίου. Περιφορά να καταλάβετε με δεκαπέντε-είκοσι άτομα. Ανάσταση να ήταν τριάντα, ζήτημα. Την επόμενη χρονιά όταν πήγα ιερέας, την εποχή εκείνη δυστυχώς προέκυψαν πολλά κενά στην Ιερά μας Μητρόπολη και μου φορτώθηκε ένα πολύ βαρύ πρόγραμμα. Γιατί προέκυψε κενό στην ενορία που είναι το χωριό Παλαιοχώρι και στην ενορία που είναι στον Άγιο Βασίλειο, που πέθανε τότε ένας ιερέας που εξυπηρετούσε το χωριό, και τον Κοσμά και το χωριό τον Άγιο Βασίλη, ήταν η ενορία του και εξυπηρετούσε και τον Κοσμά. Και ο Μητροπολίτης με όρισε, αφού ήμουν και o νεότερος και ήμουν πάνω στον Πάρνωνα, να πάρω και να κάνω τις ακολουθίες και σε αυτά τα εξωκλήσια. Φανταστείτε ότι την εποχή εκείνη, την πρώτη μου χρονιά έκανα τρεις Σταυρώσεις, τέσσερις Επιτάφιους και πέντε Αναστάσεις. Όλες οι ακολουθίες τις έκανα κανονικά στο χωριό. Το χωριό μέχρι τη Μεγάλη Τετάρτη πράγματι ήταν στους ρυθμούς των δεκαπέντε-είκοσι ατόμων, γιατί οι κάτοικοι ήταν και έρχονται από την Αθήνα για το χωριό τους. Μεγάλη Πέμπτη στη Σταύρωση, την ώρα που έγινε η Σταύρωση, περίπου στις 9:10, ενώ ήμασταν περίπου είκοσι πέντε άτομα στην εκκλησία, ήταν η ώρα που είχαν έρθει οι Αθηναίοι και, ακούγοντας την καμπάνα να χτυπάει πένθιμα, θυμάμαι ότι μπορεί να μαζεύτηκαν και εβδομήντα-ογδόντα άτομα. Βγάλαμε τον επιτάφιο, τους είχαμε πάει λουλούδια, και κάτσανε μετά από πολλά χρόνια όλες μαζί οι κοπέλες του χωριού και οι πιο μεγάλες κυρίες να φτιάξουν τον επιτάφιο. Αυτό τους ήταν πολύ συγκινητικό. Πήγαμε την άλλη μέρα το πρωί –στην Αποκαθήλωση να φανταστείτε ότι μπορεί να ήταν και εκατόν πενήντα άτομα. Το βράδυ του Επιταφίου κάναμε μετά από πολλά χρόνια περιφορά στο χωριό. Νύχτα, ο Κοσμάς 7-8 βαθμούς θερμοκρασία. Αλλά ήταν πολύ συγκινητικό, γιατί έβλεπες τη ζεστασιά των ανθρώπων και ήταν και μια εποχή –μιλάμε για τώρα για 2006-2007–, όπου ήταν ξενώνες στο χωριό και το χωριό έχει αποκτήσει ζωή. Ο κόσμος τότε είχε λεφτά και το χωριό ήταν γεμάτο και από επισκέπτες ξένους, οι οποίοι είχαν έρθει για να έρθουν στο Λεωνίδιο. Αλλά τους άρεσε το χωριό τόσο πολύ και το τυπικό που κάναμε και η ζεστασιά που υπήρχε και η επικοινωνία που δεν ήρθαν τελικά στο κοσμικό Λεωνίδιο και παραμείναν στον Κοσμά. Το Μεγάλο Σάββατο το πρωί να φανταστείτε ότι θα κοινωνήσανε πάνω από διακόσια άτομα. Και το Μεγάλο Σάββατο το βράδυ τους έκανα μια έκπληξη εγώ. Τους πήγα αερόστατα από το Λεωνίδιο, τους πήγαμε και βεγγαλικά και κροτίδες να ρίξουν –υπάρχει μέρος που είναι πιο ασφαλές και εξυπηρετεί πάρα πολύ έτσι όπως είναι η μορφολογία της πλατείας του χωριού–, όπου το ευχαριστηθήκανε, και όταν ανάψαμε και μια μεγάλη φωτιά που ήταν το «κάψιμο του Ιούδα», που ήταν ένα έθιμο που το είχε το χωριό κάποτε, αλλά δυστυχώς χάθηκε με το πέρασμα των χρόνων. Εμείς το κάναμε την ώρα εκείνη και εκεί ο κόσμος τα έχασε όταν είδε μια μεγάλη φωτιά με αφανές να ανάβει –γιατί η φωτιά από την αφάνα βγάζει μεγάλη λάμψη. Και κάναμε τελειώσαμε και τη θεία λειτουργία εκείνο το βράδυ, κοινώνησε ο κόσμος, περίπου εξήντα-εβδομήντα άτομα. Πήγαμε αποχαιρετήσαμε πολλούς από τους Αθηναίους, γιατί μπορεί να μην τους ξαναβλέπουμε που θα ξαναφεύγανε, και πήγαμε στη συνέχεια να κάνουμε και την Ανάσταση στην Ιερά Μονή Ελώνης. Επειδή τότε ακόμη το μοναστήρι είχε μοναχές, ήμασταν, βρήκαμε περίπου πενήντα άτομα και κάναμε την ακολουθία της Ανάστασης. Μπορεί να ήταν κουραστικό, να έφτασα στο σπίτι μου 5 παρά είκοσι το πρωί, αλλά ήμουν πολύ γεμάτος και πολύ χαρούμενος που κατάφερα να πάω σε όλα αυτά τα χωριά, γιατί και τα υπόλοιπα χωριά νιώθαν μεγάλη ανάγκη να κάνουνε τις ακολουθίες. Και αυτό το έχω βγάλει πάντα, όταν μου ζητηθεί μία χάρη να πάω κάπου, σε κάποιο χωριό, πηγαίνω, ή σε κάποιο ξωκλήσι ή σε κάποιο παλιό μοναστήρι να το ανοίξουμε για να λειτουργιέται. Γιατί είναι πολύ ωραίο να καθαγιάζεται και ο τόπος και ο χώρος. Αλλά και εμείς οι άνθρωποι και οι γύρω μας.

Πολύ ωραία. Μας είπατε πριν ότι ήσασταν ο νεότερος παπάς.

Μάλιστα.

Εξακολουθείτε να είσαστε ο νεότερος παπάς;

Ηλικιακά ναι. Έχουν γίνει και άλλοι νεότεροι τώρα, αλλά ηλικιακά είναι μεγαλύτεροι. Και, δυστυχώς, κάποια στιγμή, επειδή τα κενά μεγάλωναν λόγω της κρίσης και των μνημονίων, ήρθε η εντολή από τη Μητρόπολη να εξυπηρετώ και άλλο ναό. Ναό ο οποίος ήταν κλειστός από το 2007 έως το 2016, και βρίσκεται αυτή τη στιγμή και βρισκόταν τόσα χρόνια στο Λεωνίδιο ο Ιερός Ναός Αγίας Κυριακής, όπου είναι ο ιστορικότερος ναός του Λεωνιδίου και ο αρχαιότερος. Ένας ναός όπου ήταν και αυτός, δυστυχώς, εγκαταλελειμμένος και αφημένος στη μοίρα του και, δυστυχώς, οι κάτοικοι της περιοχής μέχρι τη στιγμή που πήγα δεν γνώριζαν ούτε και την ιστορία τους, πολλοί από τους κατοίκους. Ο ναός αυτός προστατεύεται από την Αρχαιολογία και θεωρείται ιερό κειμήλιο, γιατί είναι ένας ναός που φέρει επιγραφή σε μια πλάκα, που βρίσκεται στον τοίχο τον εξωτερικό της εκκλησίας, ότι έχει επισκευαστεί και έχει γίνει επισκευή στον ναό αυτό το 1714. Βρίσκεται στην ιστορικότερη και αρχαιότερη γειτονιά του Λεωνιδίου, όπου είναι όλα τα αρχοντόσπιτα της περιοχής, και τα περισσότερα ονόματα που διασώζονται μέσα στα κειμήλια που έχουν έρθει μέσα στον ναό και τα οποία αυτή τη στιγμή διαπιστώσαμε και μελετήσαμε προέρχονται από τον Πραστό. Ο ναός της Αγίας Κυριακής να καταλάβετε είναι και ιστορικός, είναι τρισυπόστατος και ήταν καθεδρικός ναός την εποχή εκείνη. Καθεδρικός σημαίνει το εξής: Ήταν η έδρα του Επισκόπου Ρέοντος και Πραστού. Δίπλα ακριβώς από τον ναό της Αγίας Κυριακής βρίσκεται το Επισκοπείο της παλιάς Επισκοπής Ρέοντος και Πραστού. Παλιά η Ιερά Μητρόπολη Μαντινείας και Κυνουρίας χωριζόταν σε Επισκοπές πολύ μικρότερες. Μία από αυτές ήταν του Ρέοντος και Πραστού. Ο Ιερός Ναός της Αγίας Κυριακής έχει εικόνες του Αγίου Γεωργίου του Κριτού στο τέμπλο του, έναν μεγάλο ιστορικό ζωγράφο, και είναι τρισυπόστατος. Είναι η Υπαπαντή του Κυρίου, η Αγία Κυριακή και Άγιος Σπυρίδωνας. Αντίστοιχα πανηγύρια υπήρχαν στον ναό της Υπαπαντής στο χωριό Πραστός. Γι’ αυτό και οι κάτοικοι του Πραστού ερχόντουσαν και χρησιμοποιούσαν, επειδή χρησιμοποιούσαν –ήταν έμποροι αυτοί– και χρησιμοποιούσαν ως λιμάνι το Λεωνίδιο την εποχή εκείνη για να πηγαίνουν απέναντι στην Ύδρα και στις Σπέτσες και όπου αλλού πήγαιναν με το εμπόριο. Χρησιμοποιούσαν την περιοχή του Λεωνιδίου και μένανε στην περιοχή της Αγίας Κυριακής, όπου είναι ένα σημείο όπου έχει πανοραμική θέα και βλέπει τη θάλασσα. Και όλα τα σπίτια εκεί πέρα είναι γύρω στη χρονολογία 1715. Έχει και ένα καμπαναριό όπου είναι τηνιακό, ιστορικό και είναι φτιαγμένο το 1867.

[00:50:00]Πατέρα Γεώργιε, μας είπατε ότι είσαστε ο νεότερος παπάς. Μας είπατε ότι ο πατήρ Δημήτριος ήταν αυτός που ουσιαστικά σας μύησε στο κομμάτι της ψαλμωδίας. Να προσθέσω εδώ ότι πολλοί θεωρούν ότι είσαστε και διάδοχός του στο θέμα της ψαλμωδίας; Τι έχετε να πείτε γι’ αυτό;

Όχι, διάδοχός του δεν είμαι, γιατί δεν είμαι εγώ αηδόνι όπως είναι ο παπα-Δημήτρης, αλλά προσπαθούμε αυτά που διαβάζουμε στα εκκλησιαστικά βιβλία να αποδίδουμε το νόημά τους και το συναίσθημα που βγάζουν. Και να ξέρετε ότι το βασικό είναι ότι, όταν είμαστε μέσα στον ιερό ναό και τελείται η θεία λειτουργία, το πιο σημαντικό πράγμα είναι, όταν ο ιερέας και ο ψάλτης διαβάζουν και ψέλνουν, να υπάρχει, να καταφέρνουν αυτοί οι δύο-τρεις, όσοι είναι, ή χορωδία, να υπάρχει από κάτω μια απόλυτη ησυχία και καθένας που ακούει αυτό που διαβάζει ο ιερέας ή την ακολουθία να τον κάνει να ταξιδεύει και να αδειάζει τα ψυχικά του προβλήματα και όλα αυτά που τον απασχολούν και να φεύγει άδειος από τα προβλήματα, αλλά γεμάτος από δύναμη ότι υπάρχει Θεός και Πίστη και ότι προχωράμε για να αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε.

Πολύ σωστά. Το πρώτο ιερό μυστήριο που τελέσατε;

Η πρώτη βάφτιση, το πρώτο μυστήριο που επιτέλεσα στον Κοσμά ήταν από τη Ρωσία, επισκέπτες του χωριού, οι οποίοι είχαν φέρει το κοριτσάκι τους και θέλανε να το βαφτίσουν σε πολύ μικρή ηλικία. Μιλάμε για περίπου τριών μηνών. Το οποίο ήρθε και με ξανασυνάντησε –αυτό έγινε το 2006–, και ήρθε και με συνάντησε πέρυσι, 15 χρονών παιδί, μαζί με τους γονείς του και τους νονούς του. Kαι με πήραν τηλέφωνο ότι είναι στον Κοσμά. Βρήκαν το τηλέφωνό μου και με πήραν τηλέφωνο ότι ήθελαν να με ξαναδούν. Και πράγματι, πήρα κι εγώ την οικογένειά μου, παρόλο που ήμουνα κουρασμένος, και πήγα εκείνο το βράδυ και το συνάντησα. Ήταν πολύ συγκινητικό.

Τους είχατε πει ότι ήταν το πρώτο σας μυστήριο;

Ναι, τους το είχα πει, τους το είχα πει, γιατί ήμουν κι εγώ αγχωμένος πάρα πολύ, επειδή ήταν βάπτιση και επειδή ήταν πάρα πολύ μικρό το μωράκι. Ήταν χειμώνα καιρό, χειμώνα, και έκανε και διακοπή ρεύματος εκείνο το βράδυ στο χωριό, επειδή είναι ορεινό χωριό και συνηθιζόταν παλιά να γίνεται.

Ποια γιορτή, παππούλη, σας κερδίζει περισσότερο, έτσι, είναι λίγο πιο γραμμένη στην ψυχή σας;

Εμένα μου αρέσει πάρα πολύ η περίοδος του Πάσχα.

Έτσι.

Η περίοδος του Πάσχα. Δυστυχώς, έτσι όπως έχουν έρθει τα γεγονότα, επειδή τώρα κάνω στον Κοσμά λίγο νωρίτερα τις ακολουθίες του Πάσχα και έρχομαι στο Λεωνίδιο, γιατί το Λεωνίδιο το Πάσχα το έχουν κάνει να είναι πιο... Το έχουν διαφημίσει και οι ακολουθίες γίνονται σε όλες τις ενορίες μαζί. Ερχόμενος και κάνοντας Πάσχα στο Λεωνίδιο μετά από πολλά χρόνια, επειδή ήμουνα στον Κοσμά, θα σας πω μία φράση: Ξενέρωσα. Γιατί ένιωθα ότι δεν υπήρχε πια πνευματικότητα και συμμετοχή από τον κόσμο. Όλα ήταν απρόσωπα από την πολυκοσμία και όλοι ζούσαμε στον ρυθμό των επισκεπτών και ένιωθες σαν να είσαι στη Μύκονο. Εγώ έτσι τα λέω και μου αρέσει να τα λέω έτσι όπως το νιώθω. Μετά από πολλά χρόνια ευχαριστήθηκα Πάσχα –γιατί έχω έρθει από το 2016 και το κάνω αυτό στο Λεωνίδιο. Πέρυσι με τον κορωνοϊό που ήταν όλα κλειστά, ήρθαν άνθρωποι στην εκκλησία, τους βάζαμε σιγά σιγά, το κάναμε διαδικτυακά όλο μαζί με την ιστοσελίδα leonidio.gr. Ένιωσα μετά από πολλά χρόνια στο Λεωνίδιο να κάνω Πάσχα. Γιατί το έβλεπα από τον Κοσμά όταν κατέβαινα ότι υπήρχε αυτή η πολυκοσμία, αλλά δεν το ζούσα γιατί ήμουν κουρασμένος απ’ όλα αυτά που πέρναγα με τα άλλα χωριά που γύριζα ή με τη Μονή Ελώνης, και συνήθως πήγαινα να κοιμηθώ. Δηλαδή μόνο έβλεπα να περνάνε οι επιτάφιοι, όλα αυτά. Αλλά ερχόμενος μετά ως εφημέριος στην Ιερό Ναό της Αγίας Κυριακής, σας λέω ειλικρινά ξενέρωσα, γιατί δυστυχώς δεν έβλεπες αυτή την αμεσότητα που υπάρχει σε ένα χωριό.

Άλλωστε το Πάσχα είναι βίωμα.

Ακριβώς. Όλες οι γιορτές είναι βίωμα, αλλά σας λέω για εμένα είναι το Πάσχα

Οπωσδήποτε.

Ναι, και κατ’ επέκταση η γιορτή των Αγίων Αναργύρων είναι ένα βίωμα για μένα, γιατί είναι η ευκαιρία που έρχεται ο μητροπολίτης Καρυστίας και Σκύρου, ο Σεραφείμ Ρόρρης, στο χωριό, όπου συζητάμε και η κάθε στιγμή μαζί του είναι σημαντική και ωφέλιμη. Και γι’ αυτό επιδίωξα κι εγώ –επειδή βρίσκεται στη μακρινή Κύμη, στην Εύβοια, εκεί πέρα που είναι η έδρα του–, μετά από τόσα χρόνια που είμαι εφημέριος στο χωριό του και επειδή ήταν και μεγάλη του επιθυμία, τα τελευταία χρόνια να έχω πάει στην Κύμη και να δω και την αγάπη που του έχει ο κόσμος και συγχρόνως να τον γνωρίσω ακόμα καλύτερα.

Πολύ ωραία. Σας έχουν εξομολογηθεί για κάποια θαύματα, είτε από την Έλωνα είτε από τους Αγίους Αναργύρους; Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν έρθει και έχουν πει: «Ξέρετε κάτι; Ήρθα προσκύνησα και έγινε το θαύμα»;

Πολλές φορές έχουμε βρεθεί μάρτυρες θαυμάτων. Άνθρωποι που είχαν βρεθεί σε αδιέξοδο σε πολλά θέματα στην Ιερά Μονή Ελώνης, τις περισσότερες φορές σε προβλήματα τεκνοποίησης, να έρχονται παιδιά απογοητευμένα, παιδιά που θεωρούσαν ότι βρίσκονται στο κενό να βρίσκουν τη δύναμη και να έρχονται να προσκυνάνε την Παναγία, να παίρνουν το λαδάκι από το καντήλι της Παναγίας, να έχουν φύγει δακρυσμένοι από το σπίτι τους, να έχουν κάνει χιλιόμετρα και να έρχονται στο μοναστήρι την τελευταία στιγμή. Δηλαδή μου έχει τύχει πάρα πολλές φορές στο μοναστήρι αυτό να πας να κλείνεις την πόρτα και να έρχεται κάποιος τώρα από την Αθήνα και να μπαίνει μέσα, να κουβεντιάζουμε, να λέει το θέμα του, το πρόβλημά του. Να του λες: «Πάρε το λαδάκι, όλα αυτά, διάβαζε την παράκληση της Παναγίας, σταυρώσου» και να έρχεται μετά από, να σε παίρνει τηλέφωνο καταρχήν και να σου λέει: «Ξέρεις, παπα-Γιώργη, έχω μωράκι και θα έρθω να το βαφτίσω στη Μόνη». Και αυτό είναι πολύ συγκινητικό, γιατί βλέπεις πραγματικά ότι η πίστη μας είναι ζωντανή, μας δίνει θαύματα κάθε μέρα. Και σ’ εμάς τους ίδιους μας έχει δώσει και μας δείχνει θαύματα. Απλά πολλές φορές έτσι όπως ζούμε δεν τα παίρνουμε χαμπάρι. Το θαύμα μπορεί να γίνει, να κυλήσει μία πέτρα, γιατί περνάμε σε αυτόν τον δρόμο καθημερινά ή να έχουμε συναντήσει ένα αυτοκίνητο, ένα μεθυσμένο και να λες: «Άμα τον είχα συναντήσει αυτόν στη στροφή, θα είχα σκοτωθεί». Και να βάζει το χέρι της η Παναγία με τέτοιον τρόπο ώστε να μην τρέχεις όπως έτρεχες, να έχεις σταματήσει στα καλά καθούμενα και με τη χάρη της Παναγίας να μην έχεις πάθει κάποιο κακό, ή και να έχεις πάθει, αλλά να μην είναι τόσο σοβαρό.

Οι Άγιοι Ανάργυροι;

Με τους Αγίους Αναργύρους... Επειδή είναι οι γιατροί, βλέπω καθημερινά και στο πανηγύρι τους αλλά και γενικά πολλούς ανθρώπους να έρχονται να προσεύχονται στην εικόνα των Αγίων Αναργύρων. Μου είχε κάνει εντύπωση, όταν πρωτοπήγα παπάς στο χωριό, βρέθηκα στο δυσάρεστο γεγονός, την πρώτη χρονιά πού ήτανε, να μάθω του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης ότι ένα μικρό παιδάκι, πολύ μικρό, είχε όγκο στο κεφάλι. Το χειρουργούσαν, ήταν από το χωριό το παιδάκι αυτό. Ήρθε η γιαγιά του κλαμένη, της λέω: «Πήγαινε στους Αγίους Αναργύρους και θα σε βοηθήσουν, αν έχεις πραγματική πίστη. Προσευχήσου όσο μπορείς και όλα θα πάνε καλά». Πράγματι, το παιδάκι αυτό χειρουργήθηκε. Απ’ ό,τι θυμάμαι, κράτησε το χειρουργείο πάρα πολλές ώρες, πάρα πολλές ώρες. Το είχαν πολύ καιρό και τραβιόταν στα νοσοκομεία πάνω στην Αθήνα, στο «Παίδων», εκεί που έχει τα ιδρύματα η Βαρδινογιάννη η Μαριάννα, που προσφέρει μεγάλο έργο. Και βλέπουμε να έχει φτάσει τώρα, να είναι κοντά 15 χρονών. Εντάξει, αυτό του έχει κοστίσει και σίγουρα του κόστισε και σωματικά και πνευματικά. Το παιδί όμως είναι εν ζωή και [01:00:00]είναι, θεωρώ, θαύμα και των γιατρών αλλά και τον Αγίων Αναργύρων. Τέτοια γεγονότα έχουν συμβεί πάρα πολλά και αλλωνών ανθρώπων. Που μπορεί ο Θεός να τους πήρε από τη ζωή με τις διάφορες επάρατες νόσους, άλλα οι Άγιοι Ανάργυροι προσπάθησαν και το πήγαν όσο να είναι, να μην είναι τόσο επώδυνα γι’ αυτούς τους ανθρώπους.

Οπωσδήποτε.

Γιατί έχω και προσωπικό βίωμα κι από τον πατέρα μου. Και βλέπω, δηλαδή αυτή τη στιγμή εμείς έχουμε και τα λείψανα των Αγίων Αναργύρων και διάφορα άλλα λείψανα που μας έχει φέρει ο Μητροπολίτης Καρυστίας και Σκύρου, και μας έχει αφήσει ως δωρεά στον ναό, ότι η πίστη μας είναι ζωντανή και αληθινή. Και όσο κι αν προσπαθούν να μας την ξεριζώσουν, οι νέοι άνθρωποι, επειδή έχουν βρεθεί σε πάρα πολύ μεγάλο αδιέξοδο με όλα αυτά που μας έχουν βρει, από μνημόνια, κορωνοϊούς, ψέματα, απάτες, διαζύγια, αρρώστιες, δοκιμασίες, φτώχεια... Ο κόσμος να έρχεται και να λαχταρά να προσευχηθεί και να ανάψει ένα κερί και να κάτσει μέσα στον ναό και να βγάλει ένα δάκρυ. Και αυτό πρέπει να το επιθυμούμε, να το επιδιώκουμε, να το κάνουμε όχι μόνο οι απλοί πιστοί αλλά και εμείς οι ιερείς, και να προβληματιζόμαστε για όλα αυτά που μας έχουν βρει και που θα μας βρούνε ακόμα, γιατί δεν έχει τελειώσει τίποτα.

Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ, παππούλη.

Να είστε καλά.

Και οι Άγιοι Ανάργυροι και η Παναγία Έλωνα να βοηθάνε όλο τον κόσμο.

Χαρήκαμε.

Να είστε καλά.