[00:00:00]Καλησπέρα.

Καλησπέρα.

Θα μας πείτε το όνομά σας; 

Βασιλακάκος Νικόλαος του Γεωργίου.

Ονομάζομαι Καττή Αγγελική, βρισκόμαστε στον Κοσμά Αρκαδίας, είμαι ερευνήτρια του Istorima, βρίσκομαι με τον κύριο Βασιλακάκο Νικόλαο, ο οποίος θα μας μιλήσει για τον τρόπο με τον οποίο ο ίδιος έφυγε για το εξωτερικό. Κύριε Νικόλα, σας ακούμε.

Εγεννήθηκα στο Έλος Λακωνίας, τελείωσα το Δημοτικό σχολείο στο χωριό μου και το Γυμνάσιο, το παλιό, το εξατάξιο, στο Βλαχιώτη. Τελειώνοντας το Γυμνάσιο ήθελα να συνεχίσω σπουδές, λόγω, όμως, οικονομικών δυσκολιών του πατέρα μου, δεν συνέχισα και μετά από δύο χρόνια πήγα φαντάρος. Το στρατιωτικό με βοήθησε διότι, όπως μου είπε και ο πατέρας μου, έφυγα παιδί και γύρισα άντρας μετά από εικοσιεφτά μήνες. Εβγήκα στο, έφτασα Ανθυπολοχαγός, ήμουν τυχερός, γιατί πήγα τότε που άρχισε το Κυπριακό, το ’64, και έπαιρνα πολύ καλό μισθό, σε δολάρια, κάπου 450 δολάρια, και έκανα κομπόδεμα. Είχα, όμως, σκοπό, παρότι είχα κρούση να μείνω στο στρατό, να φύγω για το εξωτερικό, που ήταν η αδερφή μου, για να σπουδάσω. Και μόλις απελύθηκα, είχα πρόσκληση και σε έξι μήνες μετά το στρατό έφυγα για το Μόντρεαλ, όπου έφτασα 06/02 του 1966. Όπως γνωρίζουν οι περισσότεροι, η πρώτη δουλειά την οποία έκανα στο εξωτερικό, πήγα να δουλέψω σε καφετέρια, που έπλενα πιάτα. Μετά από τρεις μήνες έμαθα να φτιάχνω χάμπουργκερ και πατάτες. Στη δουλειά αυτή έμεινα μόνο τέσσερις μήνες, γιατί δεν μου άρεσε. Πήγα και βρήκα δουλειά σε εργοστάσιο, που έφτιαχνε κάλτσες γυναικείες, έκατσα και εκεί έξι μήνες. Είχα, όμως, την τύχη, έχοντας τελειώσει το Γυμνάσιο στην Ελλάδα, να μάθω τη γλώσσα, την αγγλική και τη γαλλική, πολύ εύκολα και δεν συναντούσα δυσκολία στη δουλειά που πήγαινα να ζητήσω. Δούλεψα σε μηχανουργείο και την τελευταία δουλειά, δούλεψα στο μεγαλύτερο ξενοδοχείο του Μόντρεαλ, στο «Persons Office». Έμεινα εκεί εννιά μήνες, αλλά εξαναγκάστηκα να φύγω, γιατί δούλευα πολύ. Όταν έφυγα από εκεί, αποφασίσαμε με τα δύο κουνιάδια μου, που δουλεύανε σε restaurant, και πήραμε ένα εστιατόριο, το οποίο στην αρχή, τον πρώτο χρόνο ήμαστε έξι άτομα και μέσα σε δύο χρόνια το φθάσαμε το εστιατόριο να δουλεύουμε είκοσι άτομα. Κατά τη διάρκεια, πριν πάρω το εστιατόριο, είχα γνωρίσει την γυναίκα μου εκεί που μάθαινα αγγλικά και μικρή και αυτή, μικρός και εγώ, 23 χρονών εγώ, 19 αυτή, παντρευτήκαμε. Συνεχίζοντας τη δουλειά στο εστιατόριο, το ‘70 είχα εγγραφεί στο Πανεπιστήμιο, αλλά επειδή είχα πολλή δουλειά συνέχισα το Πανεπιστήμιο, που λέμε στα αγγλικά, part time, μερικό, βραδινό.  Τη μία χρονιά όπως μπορούσα, έπαιρνα δύο μαθήματα, την άλλη ένα, την άλλη τρία. Τα κατάφερα, όμως, συγχρόνως μεγαλώνοντας και κάνοντας και οικογένεια και παιδιά και το μαγαζί, μέσα σε δώδεκα χρόνια να τελειώσω, να πάρω το πτυχίο, αυτό που ήθελα. Τελειώνοντας το Πανεπιστήμιο δεν βγήκα στην αγορά για δουλειά, διότι είχα δική μου έτοιμη δουλειά και τα χρήματα που έκανα στη δουλειά μου ήταν πενταπλάσια από το να πήγαινα να δουλέψω. Το ‘82 με το ‘83 ξαφνικά εξαναγκάζομαι, λόγω οικογενειακών υποχρεώσεων, μετά τον θάνατο του πατέρα μου, να επιστρέψω οικογενειακώς στην Ελλάδα, που ήταν η μητέρα μου. Γύρισα στην Ελλάδα, δεν έμεινα στο χωριό, πήγα στη Σπάρτη και νοίκιασα, διότι τα παιδιά πήγαιναν Ε' και Στ' Δημοτικού, τα έβαλα στο ιδιωτικό σχολείο, τα κατάφερα μέσα σε τρεις μήνες τα παιδιά να έρθουν ισάξια με τους άλλους συμμαθητές, διότι και στο Μόντρεαλ, έτυχε να είμαι πρόεδρος γονέων και κηδεμόνων στο σχολείο και τους κάναμε κάθε Σάββατο εφτά ώρες ελληνικά. Και βοηθώντας και εγώ, που ήξερα τα ελληνικά, τα παιδιά σε τρεις μήνες ήταν αριστούχοι στο Δημοτικό σχολείο. Τελειώνοντας το Δημοτικό σχολείο, πήγανε Γυμνάσιο στη Σπάρτη και Λύκειο και όταν τελειώσαμε εδώ, φτάνοντας στην τελευταία τάξη ο μεγάλος, αποφασίσαμε να επιστρέψουμε, να πάνε Πανεπιστήμιο. Δεν ήθελα εγώ να ασχοληθώ με φροντιστήρια και τέτοια, παρότι τα παιδιά ήταν αριστούχοι. Πηγαίνοντας στο εξωτερικό πάλι, πήγαμε, νοικιάσαμε σπίτι, είχα χρήματα, τα οποία είχα αφήσει από πριν στο εξωτερικό, νοικιάσαμε το σπίτι, αρχίσαμε κανονικά δουλειά, δούλευα εγώ, δούλευε η γυναίκα μου, πλην, όμως, εγώ ερχόμουν τέσσερους μήνες στην Ελλάδα το καλοκαίρι, γιατί είχα κάνει περιβόλια και έπρεπε να τα παρακολουθήσω. Τα παιδιά τελείωσαν τα Πανεπιστήμια. Ο ένας τελείωσε Οικονομικά, και ο άλλος τελείωσε την Ιατρική. Δεν ήθελαν να μείνουν στο εξωτερικό, γυρίσαμε εδώ, στην Ελλάδα. [00:05:00]Αυτά τα οποία είχα βάλει σα στόχο με τη γυναίκα μου τα πετύχαμε όλα, και παιδιά καλά βγάλαμε και επιστήμονες βγάλαμε και εγώ πήρα και το πτυχίο. Βέβαια, χωρίς αντίκρισμα τώρα, το έχω κρεμάσει στο τοίχο να το βλέπω, ας πούμε. Θέλω να δηλώσω δημόσια ότι σε αυτό πολύ συνέβαλε και η σύζυγος και μητέρα των παιδιών μου. Αυτή ήταν η ιστορία μου στο εξωτερικό. Τελειώνοντας τα παιδιά το Πανεπιστήμιο εκεί πέρα, αποφασίσαμε να γυρίσουμε και γυρίσαμε στην Ελλάδα μόνιμα.

Κύριε Νίκο, πάρα πολύ ιδιαίτερη η ιστορία που μας αφηγηθήκατε. Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ, πρώτα από όλα. Θα μπορούσαμε να απαντήσουμε σε κάποιες ερωτήσεις;

Αμέ.

Ωραία. Αρχικά, λοιπόν, όταν πήγατε στο εξωτερικό, πόσες ώρες ήσασταν αναγκασμένος να δουλεύετε;

Το πρώτο τρίμηνο δώδεκα ώρες την ημέρα, από 06:00 με 18:00, και μάλιστα είχα να δω τρεις μήνες ήλιο και είπα: «Δεν έχετε ήλιο στον Καναδά;».

Οι απολαβές ήταν ικανοποιητικές;

Όχι, δεν ήταν. Τον πρώτο μήνα δεν ήταν, μηδαμινές, ας πούμε, 55 δολάρια την εβδομάδα. Μετά άλλαξα δουλειά, πήγα αλλού, πήρα καλύτερα λεφτά, στην τρίτη δουλειά καλύτερα. Όσο πέρναγε ο χρόνος, με βοήθησε η γλώσσα. Εφόσον μπορούσα να συνεννοηθώ και στα γαλλικά και στα αγγλικά, δεν υπήρχε περίπτωση να χάσω… Να μην βρω δουλειά.

Υπήρξαν κάποια άτομα, τα οποία σας βοήθησαν στην αρχή, όταν φτάσατε εκεί;

Όχι, κανένας. Όχι, κανένας. Όταν έφτασα εκεί, βρήκα την αδερφή μου, με υποδέχτηκε, έφτασα Σάββατο και την Δευτέρα μου είπε να πάω να βρω δουλειά.

Και πώς ακριβώς έγινε όλη αυτή η διαδικασία;

Πήγα, ύστερα, εγώ και μόλις βγήκα στο Μόντρεαλ, μόλις πήγα στην πρώτη καφετέρια και μπαίνω μέσα και λέω: «I’m looking for a job». Και όταν είπα έτσι μου λέει αυτός: «Πιάνεις τώρα» και έτσι έπιασα δουλειά. Τότε υπήρχε –πώς το λένε;– εργασίες για όλους, ας πούμε. Βέβαια, δεν ήταν η δουλειά που ήθελα, αλλά συνέχισα.

Ήταν κάτι το οποίο…

Που μπορούσα να ζήσω, να βγάλω τα έξοδά μου.

Όταν χρειάστηκε να δημιουργήσετε την δική σας επιχείρηση; Ήταν δύσκολα;

Όχι, δεν ήταν. Στην αρχή ήταν δύσκολα, είχαμε τις οικονομίες, βάλαμε ένα χρηματικό ποσό. Το πρώτο εξάμηνο πολύ δύσκολο, δεν παίρναμε χρήματα από το μαγαζί, μέχρι που να το στρώσουμε. Μετά από ένα εξάμηνο αρχίσαμε σιγά-σιγά, σιγά-σιγά και το φτάσαμε μέσα σε δεκαεννιά χρόνια στο ζενίθ.

Η επιχείρηση σας, λοιπόν, κράτησε δεκαεννέα χρόνια…

Δεκαεννέα χρόνια και την πουλήσαμε το 1982.

Την δεύτερη φορά που αναγκαστήκατε να γυρίσετε στο Μόντρεαλ;

Ναι. Πήγα να, επειδή είχα μάθει τη δουλειά του εστιατορίου, πήγα και δούλεψα πάλι στο εστιατόριο και ανέλαβα στο εστιατόριο που πήγα να δουλέψω, την πρώτη χρονιά, τη γενική αρχηγεία στην κουζίνα και έτσι έμεινα σε αυτό το μαγαζί, ήταν Έλληνες οι ιδιοκτήτες, επειδή ήμουν καλός στην δουλεία, έμεινα μέχρι που ξαναγύρισα πάλι το ‘97 στην Ελλάδα. 

Πώς ήταν εκείνα τα χρόνια να έχεις αφήσει την δική σου επιχείρηση και να δουλεύεις σε ενός αλλουνού την επιχείρηση;

Κοίταξε, άμα έχεις μάθει να δουλεύεις, δεν σε ενδιαφέρει, κοιτάς μονάχα πώς να βγάλεις αυτά που πρέπει να βγουν. Εφόσον είχα πουλήσει την επιχείρηση και ξαναγύρισα, χρειαζόμουν χρήματα. Πώς να τα έβρισκα; Να καθόμουν, να πήγαινα στο unemployment; Οπότε, αλλά ήμουνα καλός στη δουλειά και δεν έμεινα ποτέ άνεργος. Στο εξωτερικό όταν είσαι καλός, δεν χάνεις τη δουλειά σου. Και σε προωθούνε, δεν εξετάζουν εάν είσαι Ιταλός, Έλληνας, αυτό. «If you are good in your job, you succeed», που λένε στα αγγλικά.

Πόσα χρόνια θυμάστε τον εαυτό σας να δουλεύετε;

Πόσα;

Πόσα χρόνια;

Ναι.

Θυμάστε τον εαυτό σας να δουλεύετε;

Κοίταξε… Πριν φύγω για το εξωτερικό δούλευα στα πατρικά χωράφια. Εκεί, στο εξωτερικό, δούλεψα σχεδόν εικοσιεφτά χρόνια και από εκεί μετά που γύρισα στα χωράφια, ασχολούμαι αποκλειστικά με τα αγροτικά, ας πούμε. Έχω φτιάξει μία περιουσία και την προσπαθώ μοναχός μου.

Η πιο δύσκολη δουλειά που κάνατε στο εξωτερικό;

Η πιο δύσκολη δουλειά ήταν έξι μήνες που δούλευα στο εργοστάσιο, στις κάλτσες, η οποία η δουλειά αυτή ήτανε 23:00 το βράδυ με 09:00 το πρωί. 

[00:10:00]Όταν πήγατε στο εξωτερικό, είχατε στο μυαλό σας κάποια στιγμή ότι θα γυρίσετε στην Ελλάδα;

Όχι, δεν είχα στο μυαλό, αλλά εξαναγκάστηκα και από την συμπεριφορά των Καναδών, γιατί –κακά τα ψέματα– αν λιγάκι τους τσίτωνες, η συμπεριφορά τους δεν ήτανε –πώς να το πούμε;– προς το άτομό σου αυτή που έπρεπε. Οι μεν Γάλλοι σε λέγανε «muchi Grec», το οποίο σημαίνει, «muchi Grec», «γουρούνι Έλληνα»… Ο δε Άγγλος σου έλεγε «bastard», δεν πιανόταν φίλος. Το μόνο ήταν ότι αναγνωρίζανε αν ήσουνα ικανός στη δουλειά και, όπως σου είπα και προηγουμένως, η διοίκηση των επιχειρήσεων, όταν ήσουν καλός, σε προωθούσε. Εμένα μου… Αυτό το πράγμα και στις δύο δουλειές, και στο μηχανουργείο και στο ξενοδοχείο… Πήγα στο ξενοδοχείο να πιάσω σαν βοηθός στο σούπερ μάρκετ του ξενοδοχείου και σε δέκα μέρες έγινα υποδιευθυντής στο τμήμα του, διότι αναγνώρισαν τη δουλειά που κάνω. 

Πολύ σημαντικό.

Ναι. Δεν εξετάσανε, if I am… Εάν είμαι Έλληνας. Θα σας πω ένα παράδειγμα, όταν με κάλεσε ο διευθυντής μου της εταιρίας, Αμερικανός, μου έκανε τρομερή εντύπωση, ένας 40 ετών, εγώ ήμουν τότε 26 χρονών, μου έκανε τέσσερις ερωτήσεις: Πόσο χρονών είμαι, αν είμαι παντρεμένος, αν έχω οικογένεια, γραμματικές γνώσεις, αν έχω υπηρετήσει στην πατρίδα μου στον στρατό και αν είχα φέρει βαθμό. Και σημειώνοντας τις απαντήσεις, εγώ εκείνη την εποχή έπαιρνα καθαρά 90 δολάρια την εβδομάδα, σαράντα ώρες. Μου λέει ο Αμερικάνος –ήταν Πέμπτη–: «Από τη Δευτέρα αναλαμβάνεις υποδιευθυντής στο τμήμα σου, ο μισθός σου πάει 180 δολάρια και οι υπερωρίες, as you wish». Και εκεί κατάλαβα πια ότι ήμουνα ικανός και αναγνωριζόταν η αξία μου και συνέχισα. Ε, τα έφεραν, όμως, μετά από εννιά μήνες, δεν ξέρω, αποφασίσαμε με τα κουνιάδια μου, έφυγα και ανοίξαμε μαγαζί δικό μας.

Τι σας λείπει από το Μόντρεαλ;

Ε, μου λείπει ο σεβασμός που είχαν οι γειτόνοι. Στη γειτονιά που είχα πάρει το σπίτι ήμασταν μια τοιχογραφία λαών. Ιταλός, Γάλλος, Εγγλέζος, Κινέζος, Έλληνας. Είχαμε μία φιλία, τα παιδιά μας παίζανε μαζί και ο ένας εκτιμούσε τον άλλονε... Και όταν είπα ότι: «Εγώ θα φύγουμε», οι άνθρωποι δεν ξέρανε τι να μας πρωτοδώσουνε δώρο. Και εκείνο που μου έκανε εντύπωση, όταν ο γιος μου, ο γιατρός, πήγε στο Μόντρεαλ μετά –μιλάμε από το ‘97, που φύγαμε, πήγε το 2012– και είπε ο κουνιάδος μου στη γειτονιά ότι έχει έρθει, είναι στο «Memorial Hospital», πήγανε όλοι οι γειτόνοι να δούνε το παιδί. Ε, αυτά δεν τα συναντάς στην Ελλάδα. Εγώ ήρθα στην Ελλάδα, στο χωριό μου και με τον γείτονά μου δεν λέω «καλημέρα». Δεν τα συναντάς. Το μόνο, δε σε θέλουν εκεί τεμπέλη. Αυτό που είπε και η κυρία Ντόρα, δε σε θέλουν τεμπέλη. Όταν είσαι εργατικός και δεν ενοχλείς τον άλλον, έχεις το σεβασμό, το λεγόμενο respect που λένε αυτοί, ενώ εδώ δεν το έχουμε. 

Και ο λόγος για τον οποίο θελήσατε να σπουδάσετε, αν και είχατε λύσει το βιοποριστικό σας πρόβλημα; 

Ήθελα να συνεχίσω τις γραμματικές μου γνώσεις. Κανείς δεν… Πάντα ήθελα να πάω μπροστά. Ό,τι και να είναι, ήταν ένα κρυφό όνειρο παιδικό, το οποίο το εκπλήρωσα.

Σας πήρε χρόνο.

Ναι, με πήρε χρόνο, βέβαια. Όταν είσαι… Άμα πας στο εξωτερικό, ξέρετε, εκεί είναι το βραδινό, δεν σε περιορίζει να πάρεις πέντε μαθήματα το έτος, παίρνεις όσα μπορείς, ας πούμε, όσα μπορείς. Υπήρχε και χρονιά που είχα πάρει τρία μαθήματα, υπήρχε και χρονιά, όμως, που είχα πάρει και ένα.

Και είχατε και παιδιά και οικογένεια–

Και οικογένεια, και μαγαζί και τα πάντα.

Και παρόλα αυτά, σπουδάσατε...

Σπούδασα, ναι.

Και το πήρατε το πτυχίο;

Το πήρα το πτυχίο, ναι, το έχει η γυναίκα μου στην κορνίζα.

Τα παιδιά σας πώς ακριβώς βίωσαν αυτή την αλλαγή, αυτή τη μετανάστευση;

[00:15:00]Τα παιδιά μου, αν θα με ρωτήσεις ειλικρινά, δεν την κατάλαβαν, γιατί ήρθαν 10-11 χρονών, αμέσως προσαρμοστήκανε, πιάσανε φιλίες, γνωριστήκανε, τους άρεσε η Ελλάδα περισσότερο, εδώ, όπως είπε, το βουνό, η θάλασσα, ο ήλιος. Ξαναπήγαμε εκεί πέρα, είδανε την αυτή, δεν ξέρω πώς το είδαν μετά, παρότι εργαζόταν και τέτοια, δεν θέλανε, έκανα εγώ την πρόταση να μείνουν: «Όχι», λέει, «θα φύγουμε».

Στο σπίτι σας με τη γυναίκα σας ποια γλώσσα μιλούσατε;

Όταν ήταν τα παιδιά μικρά, μιλούσαμε ελληνικά. Όταν αρχίσανε και πήγανε στο Νηπιαγωγείο –Μιλούσαμε αγγλικά, συγγνώμη, κι όταν άρχισαν Νηπιαγωγείο, μιλούσαμε ελληνικά μετά, διότι την αγγλική και την γαλλική τη μαθαίναν στο σχολείο.

Η αγάπη για την πατρίδα υπήρξε πάντα, δηλαδή.

Υπήρχε πάντα, το… Ο νόστος, ο νόστος.

Πολύ ωραία. Τα παιδιά σας έχουν πάρει κάποιο στοιχείο από εσάς;

Τώρα, η σύζυγος το ξέρει αυτό, ας πούμε. Όχι, δεν έχω παράπονο απ’ τα παιδιά, σε όλα τους είναι μετρημένα, είναι και οι δύο αγαπημένοι, σέβονται τη μάνα και τον πατέρα, έχουν αναγνωρίσει τον αγώνα που κάναμε για να γίνουν αυτοί που είναι σήμερα. Οπότε, τι άλλο θέλω; Αν τα παιδιά αναγνωρίζουν τους κόπους των γονέων, περισσεύουν τα άλλα.

Και είναι ακούραστοι, όπως ο γονέας;

Ακούραστοι σε όλα τους, ακούραστοι.

Και συνεχώς εξελίσσονται;

Εξελίσσονται, δεν σταματάνε καθόλου.

Αυτό είναι το σημαντικότερο.

Έτσι είναι.

Σας ευχαριστούμε πολύ, κύριε Νίκο.

Να είστε καλά.