[00:00:00]15/7/2022. Γεια σας, είμαι η Ελίνα από το Istorima και ήρθα να ακούσω για τη δική της ιστορία. Θα μπορούσατε να μου πείτε το όνομα σας;

Σταύρος Ερμανουήλογλου.

Και από πού κατάγεστε;

Από την Κωνσταντινούπολη και πιο συγκεκριμένα από τα Ταταύλα.

Πότε γεννηθήκατε;

1943, 12/6.

Τέλεια. Θα μπορούσατε να μου πείτε λίγο για τη γειτονιά σας στα Ταταύλα; Πώς ήταν;

Η γειτονιά μου ήταν από τις καλύτερες αναμνήσεις της ζωής μου σαν παιδική ηλικία. Όπως κάθε ένας την παιδική του ηλικία τη θυμάται νομίζω ανεξίτηλα και σε ξεχωριστή θέση στη ζωή του, έτσι έχω τις καλύτερες μου αναμνήσεις. Το σπίτι μας, τα περισσότερα χρόνια, τουλάχιστον, ήταν σε μία αλάνα, virane, όπως το λέγανε, όπου όλη μας η ημέρα από το πρωί μέχρι το βράδυ περνούσε εκεί με παιχνίδι. Παιχνίδι που, δυστυχώς, σήμερα τα παιδιά δεν θα μπορούσαν να απολαύσουν στον ίδιο βαθμό και στην ίδια απόλαυση. Ήτανε μία αλάνα που είχε ένα ίσωμα, για να παίζουμε ποδόσφαιρο. Ήταν μια αλάνα που στο μπακλαχοράνι ερχότανε, ας πούμε, ο τζαμπάζης και διάφορα άλλα κούνιες και λοιπά. Αυτές ήταν από τις πιο δυνατές αναμνήσεις. Πολύ κοντά στο σπίτι μου ήτανε και το δημοτικό σχολείο, όπως και ο «Σύλλογος των Ταταύλων». Αυτό ήταν το σύνολο της ημέρας, των ημερών, της εβδομάδας ή του μήνα που περνούσαμε τα παιδικά μας χρόνια.

Τέλεια. Θυμάστε τα παιχνίδια που παίζατε;

Παιχνίδια στην αλάνα που λέω, στο βιρανέ, για να πω την Πολίτικη ονομασία. Ήταν το ποδόσφαιρο φυσικά, το κυνηγητό, αυτά τα παιχνίδια συνήθως. Κάποια αλλά τσέρκι ή μπίλιες, σβόλους δηλαδή ήτανε τα κοινά παιχνίδια.

Τέλεια. Και πως είναι οι αναμνήσεις σας από κει;

Πάρα πολύ καλές. Για αυτό και είπα προηγουμένως ότι νομίζω ότι τα σημερινά παιδιά δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα που είχαμε εμείς. Ούτε φόβο για τους γονείς μας αν θα περάσει κανένα αυτοκίνητο, αν μας πατήσει κανένα αυτοκίνητο, αν θα περάσει κάποιος που θα μας κακοποιήσει ή να μας παραπλανήσει κτλ. Ήταν μια ανέμελη ηλικία πάρα πολύ καλή.

Και, τελικά, πότε αποφασίσατε να έρθετε στην Αθήνα;

Έχω έρθει το 1969. Η σκέψη τριγυρνούσε στο μυαλό για μετά το στρατό, μιας και ήταν πια η ηλικία που έπρεπε να ξεκινήσω την ζωή μου και να κάνω κάτι. Έτσι, είχε μπει η έμμονη ιδέα ότι προκειμένου να ξεκινήσω στην Τουρκία που δεν ήταν για μένα… Δεν το έβλεπα τουλάχιστον το ιδανικότερο μέρος, είχα αποφασίσει να φύγω στο εξωτερικό. Για το εξωτερικό, υπήρχαν διάφορες επιλογές, κατέληξα, όμως, σαν ιδέα στην Ελλάδα και δεν το μετάνιωσα.

Και για τα Σεπτεμβριανά πώς… 

Τα Σεπτεμβριανά τα έχω ζήσει πολύ έντονα, μάλιστα την ίδια ημέρα δεν ήμουν στο σπίτι μας είχα μείνει σε μια οικογενειακή φίλη, όπου ο σύζυγος της θα ταξίδευε στην Σμύρνη για επαγγελματικούς λόγους και έμεινα εκεί, το οποίο σπίτι ήταν ακριβώς πίσω από την εκκλησία, ήταν στο τέταρτο όροφο και οι βάνδαλοι κατάφεραν στο τέταρτο όροφο να πετάνε πέτρες και να σπάνε τζάμια του διαμερίσματος. Όταν έγινε, βεβαίως, η μεγάλη φασαρία, αποφασίσαμε… Αποφάσισε μάλλον η κυρία που με φιλοξενούσε να πάμε στο σπίτι, βγήκαμε στον δρόμο και σιγά σιγά περπατώντας, χωρίς να μας πειράξει κανένας πήγαμε στο σπίτι. Εκεί οι γονείς μου τους είχε φιλοξενήσει ο γείτονας, ο οποίος ήταν Τούρκος γιατρός με το οποίο δεν είχαμε φιλία, δεν είχαμε ούτε καλημέρα ούτε καλησπέρα, αλλά φέρθηκε πολύ ανθρώπινα. Ήτανε το σπίτι μας σε αδιέξοδο, έβαλε το αυτοκίνητο του εγκάρσια, βγήκε και ο ίδιος και σταμάτησε τον όχλο να μη περάσει κανένας λέγοντας ότι «εδώ είναι φίλοι μου Τούρκο»  κτλ. και ότι δεν μένει κανένας. Απώθησε τον όχλο και πήρε τους γονείς μου και τους ανέβασε στον τέταρτο όροφο που έμενε[00:05:00] -η πολυκατοικία όλη ήταν δίκη του- ήτανε γιατρός και τους βρήκα εκεί. Τις υπόλοιπες ώρες τις πέρασα εκεί.

Θυμάστε πώς νιώθατε, όταν συνέβαιναν;

Ήμουν πολύ μικρός και δεν θα έλεγα ότι αισθάνθηκα φόβο που έπρεπε να αισθανθώ, αλλά το έβλεπα σαν μια αναταραχή χωρίς να αντιλαμβάνομαι ακριβώς το τι γίνεται.

Τούρκους φίλους είχατε;

Τούρκους φίλους δεν είχα. Ελάχιστους είχα. Είχα Έλληνες φίλους, οι οποίοι πηγαίνανε στο πανεπιστήμιο, εγώ δεν πήγα πανεπιστήμιο. Πήγαιναν στο πανεπιστήμιο και από το πανεπιστήμιο είχανε κάποιους συμφοιτητές, μάλιστα, όχι πολλοί ένας ή δυο. Ο ένας μάλιστα η μητέρα του ήταν Ελληνίδα και αυτός ήταν, νομίζω, ο μόνος Τούρκος φίλος που θα μπορούσα να πω ότι είχα.

Στην Κωνσταντινούπολη, σε ποιο σχολείο πήγατε;

Στη «Μεγάλη του Γένους Σχολή». Στο δημοτικό, πήγα στα Ταταύλα, όπως είπα ήταν πέντε λεπτά από το σπίτι μου, πάρα πολύ κοντά και μετά στη «Μεγάλη του Γένους Σχολή».

Έχετε καμία ιστορία, ανάμνηση ευχάριστη ή και δυσάρεστη από το σχολείο;

Δεν θα έλεγα ούτε ευχάριστη ούτε δυσάρεστη, όλα ήταν ομαλά. Στην αρχή, το σχολείο είχε διαθέσει λεωφορείο, βγαίναμε από το σπίτι παίρναμε λεωφορείο και πηγαίναμε με το λεωφορείο. Μετά είχε καταργηθεί το λεωφορείο που ήταν μια ευκολία, χωρίς καμία αμφιβολία, και ήμουν υποχρεωμένος να κατεβαίνω στο Kasımpaşa, Dolapdere και όλο αυτό το δρόμο, να παίρνουμε το καραβάκι και να περνάμε απέναντι στο Φανάρι, για να πηγαίνουμε μετά… Για να πηγαίνουμε στο σχολείο. Ήμασταν δυο ή τρεις φίλοι που πηγαίναμε μαζί κάθε πρωί και αυτό ήταν μια ευχάριστη διαδρομή.

Και πως ήταν η διαδρομή με το καραβάκι;

Ήταν πολύ κοντά στα δέκα λεπτά περίπου… Δέκα-δεκαπέντε λεπτά πολύ εύκολη χωρίς κανένα πρόβλημα.

Εννοώ από πού το παίρνατε, πού σας άφηνε;

Το παίρναμε από το Kasımpaşa και πηγαίναμε στο Fener. Στο Fener, ήταν η μεγάλη του γένους σχολή όπου από την αποβάθρα ήταν μια διαδρομή δέκα λεπτά με τα πόδια.

Κι όταν ήρθατε στη Αθήνα, πώς ήταν η μετάβαση;

Πώς;

Πώς ήτανε η μετάβαση στην Αθήνα;

Η μετάβαση ήταν ομαλή θα έλεγα. Στην αρχή, υπήρχανε κάποιες σκέψεις να ασχοληθώ με κάτι δικό μου, για αυτό και τους πρώτους τρεις μήνες περίπου… Τρεις με τέσσερις μήνες περίπου δεν εργάστηκα, ψάχνοντας κάποια πράγματα. Μετά τους τέσσερις μήνες, βρήκα δουλειά σε ένα φαρμακείο. Τότε δεν υπήρχε πρόβλημα δουλειάς όπως έχει σήμερα πρόβλημα ανεργίας, τότε δεν υπήρχε. Βρήκα δουλειά σε ένα φαρμακείο με δεδομένο ότι στην Πόλη τα τελευταία χρόνια εργαζόμουν σε φάρμακα, έτσι έψαξα βρήκα δουλειά σε φαρμακείο, εργάστηκα στο φαρμακείο για εννέα μήνες και, στην συνέχεια, έκανα αιτήσεις σε διάφορες φαρμακευτικές εταιρείες να προσληφθώ ως ιατρικός επισκέπτης, όπου μου απήντησε πρώτη η «Wyeth» και προσλήφθηκα εκεί όπου και συνέχισα για τριάντα επτά χρόνια στην εταιρεία αυτή. Μετά μου απάντησαν και άλλες εταιρείες, αλλά προτίμησα να μείνω σε αυτήν την εταιρεία με δεδομένο ότι ήμουν ευχαριστημένος.

Και βρήκατε την μετάβαση εύκολη, όταν…

Εύκολη. Εύκολη, χωρίς κανένα πρόβλημα. Βεβαίως, τα ελληνικά μου δεν ήταν ελληνικά. Ήταν πολίτικα, όπου ήταν μια χοντρή ομιλία, οι Πολίτες το καταλαβαίνουν απόλυτα. Προσαρμόστηκα όμως και προσπάθησα να έχω φιλίες -αυτό ήταν και η σύσταση του προϊσταμένου μου στην φαρμακευτική εταιρεία- να κάνω παρέες με γηγενείς Έλληνες, όπου να εξοικειωθώ περισσότερο με την ορολογία και την προφορά, όπου και το πέτυχα νομίζω.

Και κάτι που να σας… Βασικά, η μετάβαση… Το ταξίδι από την Κωνσταντινούπολη στην Αθήνα; Η αίσθηση που είχατε;

Είχα έρθει μαζί με τη σύζυγό μου, ήμουν παντρεμένος. Ήρθα μαζί με τη σύζυγό μου. Είχα έρθει με το πούλμαν χωρίς τίποτα το ιδιαίτερο, φιλοξενήθηκα εδώ σε ένα συγγενικό σπίτι για τρεις-τέσσερις μήνες και μετά βεβαίως νοικιάσαμε σπίτι όπου πια άρχισα να δουλεύω και μπορούσα να αντιμετωπίσω τα έξοδά μου. [00:10:00]Δεν νομίζω ότι αντιμετώπισα καμιά δυσκολία, ευχάριστα μου ήταν και όσο περισσότερο έμενα τόσο περισσότερο μου άρεζε η Αθήνα. Γιατί όσο ήμουν στην Πόλη, παρότι η Κωνσταντινούπολη είναι πανέμορφο ένα μέρος, πανέμορφη μία πόλη, όσο δεν έβγαινα από την Κωνσταντινούπολη, δεν μπορούσα να αξιολογήσω την ομορφιά αυτής της πόλης. Όταν, όμως, βγήκα και ήρθα εδώ στην Αθήνα και πολύ περισσότερο, όταν άρχισα να ταξιδεύω στην Ευρώπη για ψυχαγωγικούς λόγους ή και για επαγγελματικούς, αν θέλετε, τόσο μου φαινόταν η ομορφιά μεν της πόλης, αλλά το δύσκολο το να ζήσει κανείς στην Πόλη λόγω των ανθρώπων, οι οποίοι… Πρέπει να πω ότι οι Τούρκοι ότι δεν με πείραξε ποτέ κανένας. Όφελος έχω δει από τα άτομα των Τούρκων και όχι κακό, αλλά η πολιτική της Τουρκίας που πιθανόν υπαγορεύεται από άλλους, είναι κάτι που δεν μου ταιριάζει. Τα τελευταία χρόνια, επίσης, που έχω πάει στην Κωνσταντινούπολη, μετά από απουσία πολλών χρόνων, ακόμα χειρότερα… Ακόμα περισσότερο δεν μου αρέσει η Πόλη, διότι έχει γεμίσει πολύ Ανατολή και η νοοτροπία τους είναι διαφορετική. Αν θα ήμουν υποχρεωμένος να ζω αυτή την στιγμή στην Κωνσταντινούπολη, δεν θα μου ήταν ευχάριστο. Θα μπορούσα να ζήσω ευχάριστα μόνο σε ορισμένες - συγκεκριμένες συνοικίες που δεν περνάνε τις πέντε έξι ή εφτά συνοικίες. Αυτό είναι το σύνολο της εμπειρίας μου εκεί με εδώ.

Και οι διάφορες που βλέπετε εκτός… Ή οι ομοιότητες; Υπάρχει κάποια ομοιότητα;

Ομοιότητα σαν…

Βλέπετε σαν πολιτισμός, σαν λαός, σαν τρόπος σκέψης ίσως;

Ναι. Η Τουρκία και η Πόλη, γενικά, είναι μια χώρα, μία πόλη με δύο διαφορετικούς κόσμους. Υπάρχουν οι πολιτισμένοι και οι εξευγενισμένοι που δεν έχουν νομίζω καμία διαφορά με εμάς. Άνετα θα μπορούσα να έχω αυτούς τους ανθρώπους φίλους, παρέα στην καθημερινότητά μου. Και υπάρχει μία άλλη μια ομάδα Τούρκων που δεν θα μπορούσα να κάνω παρέα.

Ναι. Και ποιοι είναι αυτοί; Θα μπορούσατε να πείτε;

Νομίζω ότι είναι όλοι οι προερχόμενοι από Ανατολή, χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου, χωρίς εγώ να σημαίνει ότι είμαι υψηλού μορφωτικού επιπέδου, δεν έχω τελειώσει πανεπιστήμιο, όπως είπα προηγουμένως, αλλά υπάρχουν κάποιες νοοτροπίες που είναι πολύ ανατολίτικες εντός εισαγωγικών θα έλεγα.

Και τελευταία σκέψη που είχατε, όταν πήρατε την απόφαση να έρθετε στην Αθήνα. Το τελευταίο πράγμα που σκεφτήκατε πριν φύγετε για το ταξίδι, υπήρχε κάτι συγκεκριμένο;

Οι γονείς μου που έμειναν πίσω, ήμουν μοναχοπαίδι. Μοναχογιός, μου είχαν αδυναμία και ήταν το μόνο… Η μόνη σκέψη που άφηνα πίσω με κάποιο προβληματισμό. Ευτυχώς, μετά από μερικά χρόνια ήρθαν και εκείνοι και έτσι αυτός ο προβληματισμός εξαλείφθηκε.

Και αυτό που λένε η πολίτικη κουζίνα, για εσάς στο σπίτι σας υπήρχε αυτή η πολίτικη κουζίνα; Οι οικογενειακές μαζώξεις; Τα τεράστια τραπέζια;

Βεβαίως, βεβαίως. Ασυζητητί.

Θα μπορούσατε να μου πείτε μια από αυτές τις αναμνήσεις;

Βεβαίως. Αυτό δεν αντικαθίσταται, δυστυχώς, δεν υπάρχει εδώ στην Ελλάδα στο βαθμό τουλάχιστον που υπάρχει… Που υπήρχε εκεί και εδώ είναι λίγο πιο διαφορετικά τα πράγματα. Εδώ οι περισσότεροι φίλοι μου, οι περισσότερες μου παρέες μου κατα 95% ήταν Kωνσταντινούπολιτες και διατήρησαμε τα ήθη και τα έθιμα και τις συνήθειες αυτές. Τις συγκεντρώσεις, τα τραπέζια, τα τραπεζώματα, τους μεζέδες και όλο αυτό που λέγεται πολίτικη κουζίνα, όπως το έχουμε δει στην ταινία την «Πολίτικη κουζίνα». Δεν το στερήθηκα, ήταν ωραίο και μου αρέσει ακόμα.

Έχετε μια συγκεκριμένη ανάμνηση;

Εκεί ή εδώ;

Εκεί. Από μια μάζωξη που είχε γίνει και ήταν όλο το τραπέζι γεμάτο με την οικογένεια σας; 

Ναι. Βεβαίως. Αυτό δεν γινόταν πολύ αραιά. Γινόταν τακτικά θα έλεγα,[00:15:00] αλλά η πολύ μεγάλη συγκέντρωση… Οι πολύ μεγάλες συγκεντρώσεις ήταν τα Χριστούγεννα-την Πρωτοχρονιά, όπου μαζευόταν μεγαλύτερο μέρος των συγγενών και αυτό είναι μια ανάμνηση παρά πολύ καλή, γιατί μαζευόμασταν και οι μεγάλοι μαζευόμασταν και τα παιδιά που ήταν αρκετά παιδιά και, φυσικά, γινόταν ο χαμός με τα παιδιά. Αυτό είναι μια ανάμνηση που μου έχει μείνει ανεξίτηλα στο μυαλό.

Και τι φαγητά είχε πάνω στο τραπέζι ;

Τα πάντα. Πιο εύκολα θα ήταν να πούμε τι δεν είχε παρά να πούμε τι είχε. Βεβαίως, η γαλοπούλα και λοιπά αυτό είναι το κλασσικό, αλλά αυτό που χαρακτηρίζει την πολίτικη κουζίνα, το πολίτικο σπίτι, κατά κάποιον τρόπο, και τα τραπέζια είναι τα μεζεδάκια στην αρχή. Τα διάφορα: ταραμάδες, το σουτζούκι, ο παστουρμάς, τα διάφορα που… Η ρωσική σαλάτα και τα διάφορα άλλα που εδώ δεν υπάρχουν. Εδώ υπάρχουν άνθρωποι… Εδώ τα τραπέζια… Έχω φιλοξενηθεί σε ελληνικά σπίτια που θέλανε να με περιποιηθούν και με περιποιήθηκαν και είμαι ευγνώμων, αλλά το ελληνικό τραπέζι είναι ένα κυρίως φαγητό, αρνί με πατάτες και, στην αρχή, μια σαλάτα. Αυτό είναι κάτι το οποίο έχει μεγάλη διαφορά με την πολίτικη κουζίνα.

Εσάς ποιο είναι το αγαπημένο σας πολίτικο φαγητό;

Το αγαπημένο μου πολίτικο φαγητό... Πολλά θα μπορούσα να πω που είναι. Αλλά αυτό που ξεχωρίζει, φυσικά, είναι τα τουρκικά φαγητά προέλευση λιβανέζικη, τα κεμπάπια κτλ. Ένα φαγητό που θα μπορούσα να ξεχωρίσω είναι το χουνκιάρ μπεγιεντί. Για μένα είναι λίγο διαφορετικό.

Ξέρετε να το μαγειρεύετε;

Δεν θα έλεγα όχι. Με λίγη βοήθεια τα καταφέρνω.

Θα θέλατε εσείς να μου πείτε κάτι, καμία άλλη ανάμνηση που σας έρχεται στο μυαλό κάτι που να σας έχει στιγματίσει;

Ναι. Δεν θα έλεγα ότι με έχει στιγματίσει, αλλά τόσο τα παιδικά μου χρόνια που έλεγα προηγουμένως, όσο και τα νεανικά μου χρόνια, περάσανε πάρα πολύ καλά. Είχα μια πάρα πολύ καλή παρέα, εύποροι όλοι οι φίλοι μου. Αρκεί να σας πω ότι στην παρέα μας -αυτό είναι η ηλικία προτού πάω στον στρατό, γιατί πήγα στρατό εκεί- στην παρέα μας υπήρχαν τέσσερις φίλοι που είχαν ατομικά αυτοκίνητα δικά τους, όχι οικογενειακά. Ατομικά αυτοκίνητα δικά τους. Γιατί σε πολλές παρέες υπάρχουν, όπου παιδιά παίρνουν τα αυτοκίνητα των γονιών τους. Εδώ οι τέσσερις φίλοι είχαν ατομικά δικά τους αυτά. Επομένως, είχαμε μια πολύ μεγάλη ελευθέρια και κινούμασταν σε μεγάλη ακτίνα για το μπάνιο μας, για την διασκέδαση μας κτλ. Περάσαμε πάρα πολύ ωραία. Είναι πράγματι χρόνια που δεν ξεχνιούνται.

Και ο στρατός πώς ήταν εκεί;

Στον στρατό, πέρασα εξαιρετικά θα έλεγα, γιατί ήμουν τυχερός. Πέρασα τρεις μήνες την εκπαίδευση. Είναι περισσότερο… Είναι μικρότερο το χρονικό διάστημα που περνάει κανείς, αλλά εγώ πέρασα τρεις μήνες που ήταν κοντά στο Αϊβαλί στις Κυδωνιές, δηλαδή. Μετά έμεινα ένα μήνα στην Κωνσταντινούπολη και μετά όλο μου το υπόλοιπο χρονικό διάστημα το πέρασα στην Bursa, στην Προύσα λοιπόν, στην Bursa, σε στρατιωτικό νοσοκομείο, σε ένα εξαιρετικό περιβάλλον. Ήμουν οδηγός του διοικητή με έναν εξαιρετικό άνθρωπο σαν χαρακτήρα, όπου μου έδινε παρά πολύ συχνά άδεια να πάω στο σπίτι μου για Σαββατοκύριακα ή και για περισσότερο, αλλά ποτέ δεν έκανα κατάχρηση και έκανα Σαββατοκύριακο και γυρνούσα πίσω. Πέρασα εξαιρετικά χρόνια. Είναι μια καλή ανάμνηση για τον στρατό, ενώ ο στρατός για το περισσότερο κόσμο είναι κάτι αρνητικό, εγώ θετικά βλέπω τα δύο αυτά χρόνια με την διαφορά ότι έχασα δύο χρόνια από την ζωή μου.

Ήταν δύο χρόνια;

Δυο χρόνια. Δύο χρόνια ήτανε. Δεν υπήρχε ούτε λιγότερο ούτε περισσότερο. Το ναυτικό ήταν περισσότερο. Εγώ, όμως, ήμουν στο στρατό. Ήταν εικοσιτέσσερις μήνες.

Και πόσο καιρό σας δίνανε άδεια, για να βγείτε;

Άδεια νομίζω στα δύο χρόνια είχαμε ένα μήνα; Δεκαπέντε μέρες τον χρόνο; Δεν τα θυμάμαι ακριβώς. Εκτός όμως από αυτά υπήρχανε έκτακτες άδειες το Πάσχα που ερχόταν διαταγή για τους χρι[00:20:00]στιανούς Ορθόδοξους, εν πάση περίπτωση, να πάρουνε αυτές τις μέρες άδεια, τρεις-τέσσερις μέρες, όπως και για τα Χριστούγεννα. Ήταν έκτακτη άδεια αυτή, ενώ ίσχυε -δεν είμαι σίγουρος για τον ένα μήνα- ένα μήνα για τα δύο χρόνια για όλο το στρατό.

Τέλεια. Ωραία. Εσείς έχετε κάτι άλλο που θέλετε να μου πείτε;

Εγώ όχι. Σε γενικές γραμμές αυτή είναι η όλη μου πορεία. Αυτά.

Τέλεια, σας ευχαριστώ πολύ!

Παρακαλώ. Εγώ ευχαριστώ!