[00:00:00]Είναι Σάββατο, 5 Δεκεμβρίου του 2020, είμαι με την Έλλη, η οποία βρίσκεται στην Αγγλία, στο Basildon της Αγγλίας, εγώ ονομάζομαι Πένυ Βασιλάκη, είμαι ερευνήτρια στο Istorima και βρίσκομαι στην Βάρη Αττικής. Καλησπέρα.

Καλησπέρα.

Θα ήθελες να μας πεις λίγα λόγια για σένα, Έλλη;

Ευχαρίστως. Ονομάζομαι Έλλη. Είμαι 33 και από το 2014 ζω και εργάζομαι στην Αγγλία, σε διάφορες πόλεις της Αγγλίας. Στην Αγγλία ήρθα, για να ξεκινήσω τις σπουδές μου στο τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών του πανεπιστημίου του Birmingham, το διδακτορικό μου συγκεκριμένα. Και συνεχίζω και ζω κι εργάζομαι στην Αγγλία και μετά την ολοκλήρωση του διδακτορικού μου.

Τέλεια. Ευχαριστούμε πάρα πολύ. Ποιος ήταν ο λόγος που αποφάσισες να μεταναστεύσεις και όχι, για παράδειγμα, να συνεχίσεις τις σπουδές σου στην Ελλάδα;

Ήθελα να δω τι το διαφορετικό γίνεται στα τμήματα νεοελληνικών σπουδών της Αγγλίας, του εξωτερικού γενικά, της Αγγλίας συγκεκριμένα. Αυτός ήταν ο λόγος ο βασικότερος. Ήξερα ότι ήθελα να συνεχίσω τις σπουδές μου, είχα βρει το θέμα αλλά ο λόγος, ναι, για τον οποίο επέλεξα να συνεχίσω στην Αγγλία και, συγκεκριμένα στο Birmingham, ήταν αυτός ο ακριβώς. Ήθελα να δω τι το διαφορετικό κάνουν. Πόσο διαφορετικά γίνονται τα πράγματα και κατά πόσο εγώ μπορώ να ταιριάξω εγώ σε αυτό αλλά και τα πράγματα σ’εμένα. 

Θα απορούσε κανείς ακούγοντας ότι σπουδάζεις Νέα Ελληνικά στην Αγγλία. Θες να μας πεις λίγα πράγματα γι’ αυτό;

Ναι αυτή είναι πολύ συχνή αντίδραση, «είσαι Ελληνίδα και σπουδάζεις Νέα Ελληνικά στην Αγγλία; Γιατί έτσι και πώς;». Για τα τμήματα νεοελληνικών σπουδών, για τις σπουδές στην Αγγλία, προς τα πού να... Να καλύψουμε αυτό. Η αλήθεια είναι ότι ήταν πολύ δημοφιλή τα τμήματα αυτά στη δεκαετία του ‘70 και στη δεκαετία του ‘80, όχι μόνο στην Αγγλία, και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Η δυσάρεστη αλήθεια είναι ότι αυτό δεν είναι πλέον η πραγματικότητα. Δυστυχώς, τα τμήμα κλείνουν το ένα μετά το άλλο, δεν υπάρχει μεγάλη προσέλευση, δεν υπάρχει μεγάλη ζήτηση. Λιγότερο από Έλληνες φοιτητές, είτε από την Ελλάδα είτε από την Κύπρο και πολύ περισσότερο από φοιτητές στην Αγγλία ή από άλλες χώρες. Αυτή είναι μία δύσκολη κατάσταση και μία δύσκολη πραγματικότητα και πολύ φοβάμαι ότι όσο περνάνε τα χρόνια τα πράγματα θα γίνονται όλο και χειρότερα, θα βλέπουμε όλο και περισσότερα τμήματα να κλείνουν το ένα μετά το άλλο, χωρίς να ανοίγουν αντίστοιχα άλλα στη θέση τους. Ή χωρίς με κάποιον τρόπο να απορροφώνται τα τμήματα νεοελληνικών σπουδών από άλλα τμήματα ή έδρες στις οποίες τέλος πάντων υπάρχει μία διεπιστημονικότητα. Θα μπορούσαν, ας πούμε, να ενταχθούν σε τμήματα που εξετάζουνε… έχουν να κάνουν με σπουδές Ανατολικής Μεσογείου ή Νότιας Ευρώπης. Φοβάμαι ότι δεν θα κινηθεί προς τα εκεί τα πράγμα. Φοβάμαι ότι σύντομα θα αποτελέσουν παρελθόν τα τμήματα αυτά στην Ευρώπη. Αυτή είναι η δική μου, ίσως δυσοίωνη, αλλά είναι η δική μου πρόβλεψη.

Θα πάμε τώρα λίγο πίσω, στη μέρα που έφυγες από την Ελλάδα και έφτασες στην Αγγλία, ακριβώς εκείνη τη μέρα, όταν έκανες το ταξίδι. Μπορείς να μας την περιγράψεις ως προς τις εικόνες που είδες, μυρωδιές, συναισθήματα, φόβοι;

Ναι, την πρώτη φορά, όταν έφτασα ήτανε βράδυ, οπότε δεν υπήρχε κίνηση. Το σοκ το ‘παθα την επόμενη μέρα, όταν βγήκα από το ξενοδοχείο στον κόσμο, στο φως της μέρα και άρχισα να παρατηρώ τον κόσμο γύρω μου και θυμάμαι ότι η σκέψη μου ήταν ότι ζούσα σε έναν άλλο κόσμο. Ή ότι έλεγα ότι είχα ζήσει μέχρι τώρα, ότι έλεγα ότι ήξερα πώς είναι ο κόσμος ή πώς είναι η ζωή μέχρι τώρα. Τα πάντα ήταν μια διαρκής έκπληξη, εντύπωση, υπέρμετρος ενθουσιασμός μαζί με φόβο, με αγωνία, με μία αίσθηση του «τι ήρθα τώρα εγώ να κάνω εδώ και τι θα κάνω και πού θα πάω και πώς και μήπως να γυρίσω πίσω;». Στην πορεία, βέβαια, ισορρόπησαν όλες αυτές οι τάσεις και τα συναισθήματα τα ακραία και τα αντικρουόμενα. Αλλά ήταν ένα μείγμα συναισθημάτων στην υπερβολή τους όλα. Πολύ ωραία, όμως. Είναι μία αίσθηση νομίζω, την οποία δεν έχει κανείς την ευκαιρία να τη ζήσει πολλές φορές στη ζωή του.

Ποιες ήταν οι πρώτες δυσκολίες που αντιμετώπισες;

Στο να μάθω την πόλη και να μάθω να κινούμαι στην πόλη. Βέβαια, όταν ήρθα, μιλάμε, ήταν… Αναφέρομαι σε μία εποχή που τα smartphone δεν ήταν διαδεδομένα. Εγώ προσωπικά δεν είχα smartphone ούτε google maps, τέλος πάντων όλα αυτά τα εργαλεία που παρέχει ένα smartphone, οπότε σταματούσα κόσμο, ρωτούσα: «Πώς θα πάω εδώ, πώς θα πάω εκεί,[00:05:00] πού πάει αυτό το τρένο», στο σούπερ μάρκετ «πού θα βρω το ένα, πού θα βρω το άλλο». Αυτές ήταν οι δυσκολίες, οι οποίες ήταν πρακτικές δυσκολίες κιόλας. Δηλαδή, μπορεί τώρα να τις σκέφτομαι με ένα χαμόγελο, μία συγκατάβαση αλλά ήταν πράγματα, τα οποία έπρεπε να αντιμετωπίσω στην καθημερινότητά μου. Αλλά πλέον τις σκέφτομαι εκείνες τις μέρες με νοσταλγία. 

Μας είπες στην αρχή ότι έχεις εργαστεί σε ελληνικά σχολεία. Θα ήθελα να σε ρωτήσω για το εάν υπάρχει ελληνική κοινότητα στο Birmingham κι αν θες να μας πεις λίγα πράγματα γι’ αυτή; Αν, για παράδειγμα, άλλαξε στην πορεία, δηλαδή πώς τη γνώρισες εσύ στην αρχή ως δασκάλα και πώς έχει εξελιχθεί, αν έχει εξελιχθεί; Μια εικόνα δική σου για την ελληνική κοινότητα του Birmingham.

Αρχικά να πω ότι το Birmingham έχει μία μεγάλη και πολύ ακμαία ελληνική κοινότητα και ήμουνα πάρα πολύ χαρούμενη που ήμουνα μέλος αυτής της κοινότητας, για τα τέσσερα χρόνια που ζούσα και εργαζόμουν στο Birmingham. Πολύ δραστήρια κοινότητα και πολύ δεμένη κοινότητα, κι αυτό φάνηκε σε στιγμές δυσκολίας που μας αφορούσαν όλους συλλογικά, όπως ήταν το καλοκαίρι του ’15. Δηλαδή η κοινότητα αποτέλεσε νομίζω ένα καταφύγιο. Κι όταν λέμε κοινότητα, για ‘μενα τουλάχιστον, δεν είναι μόνο η οργανωμένη κοινότητα που περιστρέφεται γύρω από τις εκκλησίες ή από τα σχολεία που συνήθως είναι ο πυρήνας. Και το τμήμα στο Birmingham ήταν μία κοινότητα, ήταν μία μικρότερη κοινότητα αλλά ήταν ένας πόλος έλξης για τους Έλληνες, Ελλαδίτες και Κύπριους φοιτητές. Ήτανε στήριγμα η κοινότητα – δεν το άφησα, ίσως εγώ ή για ‘μενα δεν λειτούργησε ως τροχοπέδη –, γιατί πολλές φορές υπάρχει αυτός ο κίνδυνος, να ζήσεις ίσως και όλη σου τη ζωή στην Αγγλία χωρίς να ζεις στην Αγγλία, ζώντας σε μία μικρή Ελλάδα. Έχω τις καλύτερες αναμνήσεις και τις καλύτερες εντυπώσεις από την κοινότητα την ελληνική στο Birmingham. Δεν μπορώ να πω ότι διαπίστωσα αλλαγές ή μεγάλες αλλαγές, γιατί ίσως να ήταν λίγο το διάστημα που έζησα στο Μπέρμινχαμ, μικρό, 4 χρόνια. Φαντάζομαι, όμως, ότι κάποιος που ζούσε πριν από την έναρξη της κρίσης στην Ελλάδα, ίσως θα μπορούσε να δει πιο έντονα τη διαφορά στην κοινότητα, και κυρίως στα μέλη της κοινότητας και στους λόγους για τους οποίους άλλαξε η κοινότητα και από άποψη ποιοτικών και ποσοτικών χαρακτηριστικών. Αλλά ναι, στο διάστημα της δικής μου της παρουσίας στο Birmingham δεν μπορώ να πω ότι έγινα μάρτυρας μεγάλων αλλαγών. 

Όταν λες «ποιοτικές και ποσοτικές» αλλαγές;

Στη σύσταση, στις ηλικίες των ανθρώπων που απαρτίζουν την κοινότητα, κοινώς στο ποιοι και για ποιους λόγους έφυγαν από την Ελλάδα και αποφάσισαν να μετοικήσουν ή να μεταναστεύσουν, τέλος πάντων, στην Αγγλία. Ποιες ηλικίες, ποια τα χαρακτηριστικά, ποια τα επαγγέλματά τους, αν ήρθαν με οικογένειες, αν ήρθαν μόνοι τους. Νομίζω ότι υπάρχει πολύ μεγάλη διαφορά και πολύ μεγάλο ενδιαφέρον να συγκρίνουμε τις εμπειρίες ενός ανθρώπου που ζούσε, ήταν μέλος της κοινότητας το 2005 ή ’06 - ’07, ας πούμε, και της δικιάς μας της φουρνιάς, που φτάσαμε στην Αγγλία γύρω στο 2014 – 2015, δηλαδή βαθιά στην ελληνική κρίση.

Το ανέφερες και πριν, να το συζητήσουμε να μας μεταφέρεις τις εμπειρίες για το Grexit και το δημοψήφισμα του 2015. Θες να μας πεις πώς το βίωσες ως διδακτορική φοιτήτρια στο Birmingham τότε;

Με πολύ μεγάλη αγωνία, όπως και όλοι οι υπόλοιποι. Θυμάμαι την ημέρα εκείνη και θυμάμαι, γιατί ήταν η μέρα που ήμουνα στο σχολείο, ήταν Σάββατο πρωί, ξημέρωνε Σάββατο πρωί, όταν το μάθαμε και ήμουν Ελληνικό Σχολείο και το συζητούσαμε με τους συναδέλφους και όλοι μοιραζόμασταν την ίδια αγωνία για το τι θα γίνει αύριο, για τους δικούς μας, για το τι θα βρούμε όταν γυρίσουμε, αν γυρίσουμε αν μας επιτραπεί να γυρίσουμε…και ξέρεις ο καθένας είχε το δικό του σενάριο και κάποια από αυτά ήταν ακραία. Ήμασταν σε πλήρη σύγχυση. Αλλά είναι συγκινητικό πάρα πολύ, όταν θυμάμαι και τη στήριξη που δίναμε ο ένας στον άλλον από το πολύ απλό «έχεις χρήματα; χρειάζεσαι χρήματα;» μέχρι το ότι «μη μείνεις μόνος σου, μη νιώθεις μόνος, να βρεθούμε όλοι μαζί, να μοιραστούμε την αγωνία, να το συζητήσουμε», να ανακουφίσει και να παρηγορήσει ο ένας τον άλλον. 

 Ως προς λειτουργικά ζητήματα – για αυτό που είπες για τα χρήματα – υπήρχε κάποιο πρόβλημα, με τις τράπεζες; 

Όχι, όχι. Εν τέλει, δεν υπήρξε πρόβλημα, αλλά δεν ξέραμε τότε αν θα υπάρξει πρόβλημα. Περνούσανε διάφορα από το μυαλό μας. Τελικά όχι, δεν υπήρξε κάποιο λειτουργικό πρόβλημα σ’ εμένα ή τέλος πάντων σε κανέναν άλλο από όσους ξέρω από την ελληνική κοινότητα του Birmingham.

Λαμπρά! Κι έπειτα από ένα χρόνο, ακολουθεί το δημοψήφισμα για το Brexit πια. Τώρα θα ήθελα να μου πεις από αυτήν την οπτική γωνία ποιες ήταν οι σκέψεις, τα συναισθήματα και οι εμπειρίες από αυτήν την περίοδο, η οποία κράτησε και αρκετά.

Επίσης αγωνία, επίσης [00:10:00]φόβου, αλλά ενός διαφορετικού φόβου αυτή τη φορά. Φόβου, μήπως η αντιμετώπιση που θα έχω από εδώ και πέρα είναι του παρείσακτου, του εισβολέα, του ξένου, την οποία – για να είμαι ειλικρινής – δεν εισέπραξα καμία προσβολή, καμία επίθεση, κανένα ίχνος ρατσισμού στα χρόνια που ήμουν στο Birmingham. Εκ των υστέρων, βέβαια, αυτό το αποδίδω και το δικαιολογώ τέλος πάντων με βάση το γεγονός ότι ζούσα στη φούσκα του πανεπιστημίου. Εκ των πραγμάτων ένας χώρος πολύ - συλλεκτικός και με πολύ μεγάλη ανοχή στο διαφορετικό. Προϋπόθεση, μάλλον, για την ύπαρξη της φούσκας αυτής είναι η ανοχή και η αποδοχή του διαφορετικού. Στο Essex που ζω τώρα δεν είναι το ίδιο, τα πράγματα δεν είναι όπως ήταν στο Birmingham. Έχω την αίσθηση ότι ζω σε μια διαφορετική Αγγλία, βαθιά Αγγλία αλλά και πάλι θα ήμουν άδικη, αν έλεγα ότι έχω γίνει αποδέκτης ρατσιστικής συμπεριφοράς, έστω και σηκώματος του φρυδιού. Μπορεί να το σκέφτονται αλλά δεν το λένε, δεν θα το εκφράσουν κι εμένα αυτό μου αρκεί. Η αλήθεια είναι ότι παρασύρομαι και δε θυμάμαι ούτε ποια ήταν η αρχική ερώτηση και αν την κάλυψα.

Την κάλυψες – more or less! Όχι, μια χαρά! Τώρα, ως προς το πώς εξελίσσονται τα πράγματα μετά το Brexit... Είχε επιπτώσεις στην τωρινή σου ζωή ή αν πιστεύεις ότι μπορεί να έχει επιπτώσεις στο προσεχές μέλλον. Θες να μας μεταφέρεις την κατάσταση, το κλίμα που επικρατεί;

Η αλήθεια είναι ότι ήρθε κι η πανδημία, οπότε σκέπασε και κουκούλωσε και έκατσε πάνω στην εμπειρία του χρόνου πριν το οριστικό Brexit. Δηλαδή, αν δεν ήταν η πανδημία του κορονοϊού, αυτός ο χρόνος ο τελευταίος μέχρι 31 Δεκεμβρίου που κοντεύουμε, επίσημα πλέον, να είμαστε και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, ίσως να ‘ταν διαφορετική αυτή η εμπειρία, διαφορετική και από τη μεριά των Άγγλων και από τη μεριά τη δική μας, της κοινότητας των expats. Μπορεί να το γιόρταζαν περισσότερο; Μπορεί να θριαμβολογούσαν περισσότερο… Δεν το ξέρω. Όλα αυτά είναι εικασίες και υποθετικά σενάρια. Αλλά η πανδημία έβαλε ένα φρένο στις όποιες εκδηλώσεις μπορεί να υπήρχαν διαφορετικά σχετικά με το Brexit.  Για μένα πρακτικά στη ζωή μου δεν υπάρχει καμία διαφορά. Η μόνη διαφορά ήταν ότι έπρεπε να κάνω την αίτηση για το settle status. Δεν ξέρω πώς θα εξελιχθεί η ιστορία αυτή. Αυτό που ξέρω για σίγουρα είναι ότι κάθε φορά που θα μπαίνω στη χώρα, θα πρέπει να δείχνω το settle status μου, όπως θα έδειχνα το διαβατήριό μου αντίστοιχα. Δεν μπορώ να φανταστώ αλλά αισιοδοξώ και θέλω να πιστεύω ότι δεν θα αλλάξει κάτι. Και αναφέρομαι στην αντιμετώπιση της κοινωνίας απέναντι στις εθνικές μειονότητες ή τέλος πάντων, στις κοινότητες των εκπατρισμένων, όπως είμαστε εμείς.

Μακάρι, το εύχομαι κι εγώ. Είχα σκοπό να έρθουμε στην πανδημία… να κλείσουμε, μάλλον, μ’ αυτό, αλλά μιας και το ανέφερες ας το συζητήσουμε τώρα. Σε τι φάση σε βρήκε αυτή η πρωτόγνωρη για όλους μας συνθήκη του κορονοϊού;

Ανάλογα πώς το βλέπει κανείς, θα μπορούσε να πει στην καλύτερη φάση και στη χειρότερη, δύο μήνες πριν την παράδοση της διατριβής μου. Το lockdown σ’ εμάς ξεκίνησε τέλη Μαρτίου περίπου, μέσα προς τέλη Μαρτίου, και τέλη Απριλίου παρέδωσα το διδακτορικό μου, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι ήμουν σε «lockdown» πριν επιβληθεί το lockdown εδώ. Δεν πήρα χαμπάρι, δεν ένιωσα αυτή την αγωνία, αυτού του φόβου του «δεν μπορώ να βγω από το σπίτι», όλα αυτά τα συναισθήματα που ζήσαμε όλοι δεν τα ένιωσα, δεν πρόλαβα το τρένο. Δηλαδή εγώ μπήκα στο τρένο αργά. Σχεδόν όταν άρχισα να βαριέμαι μέσα στο σπίτι, να αγανακτώ, να θέλω να βγω έξω, όταν άρχισαν σιγά - σιγά να τροποποιούνται τα μέτρα, τέλος πάντων. Οπότε, από αυτή την άποψη, δεν έφαγα όλο το τσουνάμι, το αρνητικό αυτό από την αρχή. Από την άλλη βέβαια, με επηρέασε διότι δεν μπόρεσα να γιορτάσω την παράδοση της διατριβής μου, δεν μπόρεσα να γιορτάσω το αποτέλεσμα μετά την υποστήριξη της διατριβής μου, όπως και δεν θα μπορέσω να γιορτάσω και την αποφοίτησή μου. Αλλά είναι από ποια πλευρά το βλέπεις και πώς το προσεγγίζεις, από πού το προσεγγίζεις. Το γεγονός το ίδιο από μόνο του δε λέει τίποτα. Είναι το ερμηνευτικό φίλτρο που θα του βάλεις, που θα του δώσει την όποια αξία ή σημασία που μπορεί να έχει.

Μάλιστα. Πολύ ωραία μας τα λέτε! Είστε και διδάκτωρ Φιλολογίας άλλωστε. Νομίζω φαίνεται. Τώρα να βάλω εγώ ένα φίλτρο στη συνθήκη του κορονοϊού, αυτό της δικής σου σχέσης με την Ελλάδα και το εάν σε έκανε όλη αυτή η κατάσταση της δυσκολίας να επιστρέψεις στην Ελλάδα – όπως είπες κι εσύ δεν μπορούσαμε να βγούμε από το σπίτι και να δούμε τους κοντινούς μας ανθρώπους –  σε έκανε να αναστοχαστείς τη διαμονή σου στην Αγγλία; Υπήρχαν δεύτερες σκέψεις ή προβληματισμοί;

Όχι, δεν υπήρξαν σκέψεις. Δεν υπήρξανε, βέβαια, γιατί ήμασταν και [00:15:00]τυχεροί, κι ο σύντροφός μου και εγώ, δε χάσαμε τις δουλειές μας. Τώρα, αν χάναμε τις δουλειές μας μπορεί οι σκέψεις και τα πλάνα μας και τα προγράμματά μας να άλλαζαν. Αλλά, επειδή δεν επηρέασε τη ζωή μας βαθιά, ουσιαστικά, όχι, δεν υπήρχαν τέτοιες σκέψεις. Δεν ένιωσα ανασφάλεια που να με κάνει να θέλω να αναζητήσω κάποιου είδους ασφάλεια στην Ελλάδα. Αλλά επαναλαμβάνω, γιατί είναι πολύ σημαντικό, καταλυτικός παράγοντας είναι ότι δε βρεθήκαμε ούτε μία μέρα εκτός δουλειάς.

Ως προς τους γονείς σου; Φοβόσουν;

Έλλογα. Ναι, αλλά είχα κιόλας εμπιστοσύνη, ότι είναι μεγάλοι άνθρωποι, είναι ενήλικες άνθρωποι, ξέρουν να προστατεύονται κι ότι δεν μπορώ να κάνω κάτι για να τους προστατεύσω, όπως κι ότι δεν θα μπορούσα να κάνω κάτι να τους προστατέψω, αν ήμουν και Ελλάδα. Αντίθετα, τους προστατεύω με το να μην τους βλέπω, να μην τους βάλω σε μεγαλύτερο κίνδυνο από τον κίνδυνο που ήδη πιθανόν διατρέχουν. Οπότε κάπως έτσι το ερμήνευσα στο μυαλό μου και κάπως έτσι διαχειρίζομαι και κατευνάζω, ίσως, και τις όποιες τύψεις μπορεί να έχω που δεν τους έχω δει για ένα χρόνο περίπου τώρα.

Ωραία. Ωχ, Χριστέ μου! Αυτό είναι δραματικό, πραγματικά. Εύχομαι να το ξεπεράσουμε κι αυτό.

Πάμε τώρα σε ζητήματα ταυτότητας, αν μπορούμε να το πούμε έτσι. Στο άκουσμα των όρων «Ελληνίδα του εξωτερικού» ή «μετανάστρια», ποιος από τους δύο όρους σε αντιπροσωπεύει περισσότερο και γιατί; Ή αν υπάρχει κάποιος άλλος αντίστοιχος όρος, με τον οποίο προτιμάς να αυτοπροσδιορίζεσαι; 

Για να είμαι ειλικρινής πιστεύω ότι πρόκειται για ένα ψευδοδίλλημα. Ποιος θα έλεγε μετανάστης ή μετανάστρια, δεδομένου ότι ο όρος αυτός έχει αρνητικές συνδηλώσεις για τους περισσότερους σε σχέση με την αίγλη που μπορείς να φέρει το «Ελληνίδα του εξωτερικού» ή «Έλληνας του εξωτερικού». Πάντα, λίγο, το «εξωτερικό» και μόνο η λέξη ας πούμε, είχε κάποιες διαστάσεις που άγγιζαν τα όρια του εξωτικού. Θα έλεγα κανένας από τους δύο ακριβώς λόγω του φορτίου που φέρουν οι δύο αυτές λέξεις. Θα προτιμούσα τον αγγλικό όρο expat, δηλαδή κοινότητες εκπατρισμένων, αν μπορούμε να το μεταφράσουμε έτσι. Μία Ελληνίδα ή μάλλον μία νέα γυναίκα, η οποία έτυχε να γεννηθεί στην Ελλάδα και η οποία τυχαίνει τώρα να ζει στην Αγγλία, τυχαίνει κι επιλέγει. Αύριο μπορεί να τύχει να επιλέξει να ζει στον Καναδά ή ξανά στην Ελλάδα ή σε οποιαδήποτε άλλη χώρα του κόσμου. Οπότε, νομίζω ναι, εκπατρισμένη; Νομίζω θα προτιμούσα αυτόν τον όρο. 

Έχεις εντοπίσει ομοιότητες μεταξύ Ελλήνων και Άγγλων;

Ξέρεις τι; Δεν έχω κάνει ποτέ τέτοια σύγκριση κι επιδιώκω να μην κάνω συγκρίσεις τέτοιες στο μυαλό μου, γιατί τη σύγκριση την κάνεις, για να καταλήξεις σε κάποιο συμπέρασμα. Και τα συμπεράσματα που αφορούν συλλογικά λαούς ή πολιτισμούς έχουν αναπόφευκτα…υπάρχει η τάση να τα κατατάξεις σε μια αξιολογική κλίμακα. Δηλαδή να κάνω σύγκριση γιατί; Για να καταλήξω ποιος είναι καλύτερος, ποιος είναι χειρότερος; Δεν με ενδιαφέρει να κάνω αυτή τη σύγκριση. It is what it is. Υπάρχουν διαφορές, κανείς θα έλεγε ότι υπάρχουν κι ομοιότητες αλλά και τι μ’ αυτό;

Τέλεια. Το είχα στο μυαλό μου, ως προς την οικειότητα ή μη, την οποία θα μπορούσες να νιώσεις. Γιατί η επόμενη ερώτηση θα ήταν: Τι σου λείπει, τι νοσταλγείς περισσότερο από την Ελλάδα;

Νομίζω, για να απαντήσει κανείς σ’ αυτήν την ερώτηση, αρχικά θα πρέπει να καταλήξουμε σε κάποιον κοινό ορισμό του όρου «Ελλάδα». Τι εννοούμε όταν λέμε… με «την Ελλάδα», «μου λείπει η Ελλάδα»; Όπως πολύ εύστοχα το έθεσες και στην ερώτηση «τι σου λείπει από την Ελλάδα». Όταν λέμε Ελλάδα εννοούμε την οικογένειά μας, τον ήλιο, τη θάλασσα, το φαγητό, τις μυρωδιές, τις γεύσεις, τον καιρό; Δεν μου λείπουν πολλά πράγματα από την Ελλάδα. Μου λείπουν οι γονείς μου και μου λείπουν οι φίλοι μου από την Ελλάδα. Αλλά, επειδή την Ελλάδα την έχω μέσα στο σπίτι μου, επειδή ο σύντροφός μου είναι Έλληνας, ελληνικά μαγειρεύουμε, η δουλειά μου είναι να διδάσκω ελληνικά, ελληνικά μιλάμε στο σπίτι, πάρα πολλοί φίλοι μας στην Αγγλία είναι Έλληνες, ο καιρός όχι δεν μου λείπει αλλά είμαι άνθρωπος που προτιμώ να κρυώνω παρά να ζεσταίνομαι. Οπότε δεν μου λείπει, αλλά δεν τ’ αφήνω κιόλας να μου λείψει. Νιώθω ευγνωμοσύνη για όλα όσα έχω, για όλα όσα μου παρέχει αυτή η χώρα, η Αγγλία, η μητριά πατρίδα, αν μπορώ να το θέσω έτσι και νιώθω πολύ μεγάλη ευγνωμοσύνη που είχα την ευκαιρία να φύγω. Γιατί αντιλαμβάνομαι ότι πολλοί άνθρωποι και πιο ικανοί, και πιο ταλαντούχοι, και πιο έξυπνοι και πιο εργατικοί από μένα θα μακάριζαν την τύχη μου, το γεγονός ότι είχα την ευκαιρία να φύγω, μπόρεσα να το κάνω. Γιατί είναι κάτι, το οποίο δε θέλει μόνο θέληση, χρειάζεται και στήριξη, χρειάζεται και οικονομική στήριξη από πίσω. Οπότε, [00:20:00]ναι, ευγνωμονώ την τύχη μου που μπόρεσα να το κάνω κι έχω διαμορφώσει έτσι τη ζωή μου, ώστε να μην μου λείπει η Ελλάδα.

Κατανοητό απόλυτα. Και τώρα πάμε σε μια ερώτηση που θα κλείσει τη συνέντευξή μας, τη διαφωτιστικότατη συνέντευξή μας. Όχι ακριβώς ερώτηση, θα ήθελα να μας περιγράψεις την ομορφότερη ανάμνησή σου από την έως τώρα ζωή σου στην Αγγλία ή τις ομορφότερες – γιατί δεν μπορεί να είναι μόνο μία – με όσες λεπτομέρειες θέλεις.

Λοιπόν, οι ομορφότερες αναμνήσεις – μέχρι στιγμής – έρχονται από τα χρόνια μου στο Birmingham. Από το 2ο, 3ο, 4ο χρόνο στο διδακτορικό, από μία παρέα που είχαμε και συνεχίζουμε να κάνουμε παρέα, γυναικών, με τις οποίες έχω συνδεθεί με πολύ βαθιά φιλία. Έχουμε περάσει τόσα πολλά μαζί, πράγματα που λέγονται και πράγματα που δε λέγονται. Και μοιραστήκαμε τις ζωές μας ουσιαστικά και βαθιά όχι μόνο για εκείνο το κομμάτι του χρόνου, τον χρόνο που έτυχε να συνυπάρξουμε στο Birmingham αλλά και συνεχίζουμε και πολύ αργότερα, και στα χρόνια που ακολούθησαν και που θα ακολουθήσουν πιστεύω. Αν μπορούσα να εντοπίσω τώρα μία στιγμή, μία ανάμνηση θα την εντόπιζα στα Σαββατόβραδα τη χρονιά ’15 - ’16 στη λεγόμενη «γιάφκα», όπως τη λέγαμε μεταξύ μας με μία παρέα, με την παρέα μάλλον, με πάρα πολλά γέλια, πάρα πολλές αγωνίες, μοιρασμένες αγωνίες, χαρές… Δεν μπορώ να το βάλω σε λέξεις καλά - καλά, την ανάμνηση και το πόσο σημαντικά ήταν για μένα εκείνα τα χρόνια στο Birmingham.

Ωραία. Ευχαριστούμε πάρα πολύ.

Εγώ ευχαριστώ. Ευχαριστώ πολύ.