Καλησπέρα!

Καλησπέρα!

Πώς σας λένε;

Βασίλη Παπαγεωργίου.

Καλησπέρα κύριε Βασίλη. Είμαι η Μουρά Ιωάννα, ερευνήτρια για το Istorima, σήμερα έχουμε 14 Οκτωβρίου 2022 και βρισκόμαστε στην Αθήνα. Πείτε μου λίγα λόγια για εσάς.

Να σας πω λοιπόν για εμένα, εγώ είμαι ένας Έλληνας γελοιογράφος από τη δεκαετία του ’90, από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Είμαι τώρα πια 54 χρονών. Έχω σπουδάσει Νομική στην Αθήνα και Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα. Και ασχολήθηκα με το σκίτσο ήδη από τα φοιτητικά μου χρόνια στη Νομική Σχολή σε ένα περιοδικό που τότε λεγόταν «Νομικές Αναζητήσεις», το οποίο είχε μια μεγάλη δημοσιογραφική επιτυχία γιατί είχε τη πρώτη συνέντευξη Τρίτση, πριν ο Τρίτσης γίνει Υπουργός Παιδείας το 1987 εκεί κάπου. Τότε ξεκίνησε το περιοδικό κάποιες πρώτες απόπειρες, ας πούμε, απόπειρες γελοιογράφησης και μετά το 1990, τυχαία ίσως, χτύπησα τη πόρτα του «ΠΡΙΝ» και τότε ετοιμαζόταν η εφημερίδα «ΠΡΙΝ» από τον Γιώργο τον Δελαστίκ και άρχισα συνεργασία μαζί του, το περιοδικό αυτό, με την εφημερίδα για την ακρίβεια που ήταν κυριακάτικη. Μετά το 1992 άρχισα να εργάζομαι στον «Ριζοσπάστη» και η συνεργασία με τον «Ριζοσπάστη» κράτησε 20 χρόνια, τελείωσε το 2013 όπου τότε απολύθηκα από εκεί. Και μετά αποφάσισα να ξανά αρχίσω στο «ΠΡΙΝ», μου έδωσε πάλι μια ευκαιρία ο Γιώργος ο Δελαστίκ να ξανά αρχίσουμε μια συνεργασία, η οποία κρατάει μέχρι σήμερα, ενώ ταυτόχρονα τα σκίτσα που δημοσιεύω εκεί τα αναδημοσιεύω στον «Ημεροδρόμο» του Νίκου του Μπογιόπουλου. Επίσης, συνεργάζομαι και με ένα ξένο site το «Cartoon Movement» όπου εκεί ασχολούμαι κυρίως με τα διεθνή θέματα και ό,τι διεθνές έχω κάνει στα σκίτσα το ανεβάζω εκεί, είναι μια πλατφόρμα δηλαδή σκιτσογράφων από όλο τον κόσμο.

Θυμάστε το πρώτο σας σκίτσο ποιο ήταν;

Το πρώτο μου σκίτσο πάει πάει πολύ πίσω. Πρέπει να ήμουν Δημοτικό. Μη νομίζετε ότι και εγώ θυμάμαι πολύ εύκολα. Πάει στο Δημοτικό, πρέπει να ήμουν πεμπτάκι, εκτάκι κάπου εκεί. Αυτό το οποίο θυμάμαι αμυδρά, το λέω πάντα γιατί δεν μπορώ να τσεκάρω πια τα γεγονότα, νομίζω ότι έκανα για τον νονό μου, τα παιδιά, σαν δώρο κάποια πρώτα σκίτσα του Donald και του Mickey με μαρκαδόρο τα οποία ήταν πολύ καλά, με έβλεπε «Καλά-καλά εσύ το έκανες αυτό;» μου έλεγε. Μετά όταν πήγα στο γυμνάσιο θυμάμαι ότι έβλεπα τις γελοιογραφίες του Μητρόπουλου στα «Νέα» και από εκεί ξεσήκωνα κάπως, ας πούμε, το στυλ του και το ύφος αυτό το γελοιογραφικό και έκανα κάτι παρόμοιο. Αυτά τα έχω φυλαγμένα, ξέρετε, σε κάποιο τετράδιο, έχω τετράδια και από εκείνη την εποχή. Και μετά θυμάμαι μου κάναν δώρο -ιστορικό γεγονός θα έλεγα για τη προσωπική μου εξέλιξη- τον «Τρίτο Δρόμο» του Ιωάννου, πρέπει να ήμουν κάπου εκεί στο Γυμνάσιο. Τον «Τρίτο Δρόμο» του Ιωάννου εκείνο το ιστορικό άλμπουμ του, το οποίο το διάβασα έτσι με μεγάλη προσοχή και ενδιαφέρον. Ήταν διαφορετικό το στυλ σε σχέση  με του Μητρόπουλου. Το 1988 συνάντησα, πρέπει να ήταν μια ή δύο φορές πρέπει να τον συνάντησα, τον σκιτσογράφο τον Στάθη, που όπως είδε τα πρώτα μου σκίτσα ας πούμε ότι μου άναψε το πράσινο φως «Προχώρα!» μου είπε, και προχώρησα και κατά σύμπτωση βρέθηκα στα ίδια γραφεία που αυτός δούλευε μετά από πολλά χρόνια, το 1992. Αυτή είναι η πρώτη πρώτη πρώιμη φάση της γελοιογραφικής μου ενασχόλησης. Μετά εντάξει στο «ΠΡΙΝ» έκανα τις πρώτες μου δοκιμές, έκανε ένα πολύ περίεργο έτσι σχέδιο, χωρίς λόγια το οποίο ήταν έτσι κάπως μυτερά ανθρωπάκια και κάπως έτσι αλλόκοσμα αλλά με ένα ιδιαίτερο ύφος. Κράτησα ένα ποσοστό μέχρι και σήμερα, ένα μικρό ποσοστό κράτησα μέχρι και σήμερα, δεν κράτησα το ίδιο ύφος [00:05:00]αλλά κράτησα ένα μικρό ποσοστό το είδος σχεδίου. Και μετά στον «Ριζοσπάστη» πια πήγα σε μια γελοιογραφία κατά κάποιο τρόπο με λεκτικό περισσότερο χιούμορ, καθημερινή, μάχιμη, από τη πλευρά της αριστεράς την οποία εκείνη τη στιγμή την υπηρετούσα στο όργανό της. Και αυτό κράτησε πάρα πολλές δεκαετίες, παρά πολλούς σταθμούς θα έλεγα. Καμιά φορά έχω την αίσθηση ότι δοκίμασα πάμπολλα πράγματα και έκανα πάρα πολλά πράγματα εκεί. Πρέπει να άλλαξα τρεις διευθυντές εκεί πέρα αν θυμάμαι καλά, ναι, θυμάμαι καλά. Και εν πάση περιπτώσει εκεί απέκτησα μια άνεση πια με το καθημερινό σκίτσο που ακόμη και σήμερα μου λείπει θα έλεγα, το καθημερινό σκίτσο μου λείπει. Το κάνω πλέον εβδομαδιαία από το 2013 στο «ΠΡΙΝ» εντάξει προφανώς ασχολούμαι με τα γεγονότα σε μια άλλη βάση, λίγο ας πούμε εβδομαδιαία με την προοπτική να κάνω εβδομαδιαία εμφάνιση αλλά η αλήθεια είναι ότι ακόμη και σήμερα θα προτιμούσα ένα καθημερινό, θα το προτιμούσα παρόλα αυτά να ασχολούμαι με αυτό το πράγμα συνέχεια.

Κύριε Βασίλη, η πολιτική σκιτσογραφία τώρα, η πολιτική γελοιογραφία πώς προέκυψε;

Το πολιτικό; Το πολιτικό όπως είπα προέκυψε γιατί οι προσλαμβάνουσες που είχα από μικρό παιδί ήταν οι εφημερίδες άρα ήταν τα σκίτσα στις εφημερίδες που διάβαζα και αυτό το πράγμα εμένα με ενδιέφερε, διότι εντάξει ο πατέρας μου ήταν κομμουνιστής, αριστερός και τα λοιπά με το ΚΚΕ, οπότε υπήρχε το περιβάλλον αυτό και η εποχή εκείνη που αυτό το πράγμα ήταν φυσικό να γίνει. Ήταν σχετικά φυσικό να γίνει. Δεν ξέρω σήμερα φαντάζομαι είναι τελείως διαφορετικές οι συνθήκες και δεν νομίζω ότι ένα παιδί μπορεί εύκολα να έχει τέτοιες προσλαμβάνουσες που είχαμε εκείνη την εποχή. Τώρα μιλάμε για να καταλάβετε τη δεκαετία του ‘80, έτσι, ΄80 μετά ΄90. Θα έλεγα ότι με ενδιέφερε πάρα πολύ και από ένα σημείο και μετά δεν μπορώ να το εξηγήσω, δηλαδή δεν έκανα ένα χαβαλετζίδικο σκίτσο ή κομίστικο, κόμικς, ας πούμε, κάτι τέτοιο με έναν γενικό ήρωα. Όχι, ήθελα να σχολιάσω την επικαιρότητα, ήθελα να σχολιάσω όμως την επικαιρότητα με σχέδιο ταυτόχρονα, να το κάνω με αυτό τον τρόπο, της γελοιογραφίας. Και τελικά τα κατάφερα, το μπόρεσα ας πούμε με τη καθημερινή τριβή. Φυσικά, τα πράγματα ξεκινούν με ένα α τρόπο, συνεχίζουν με ένα β τρόπο, καταλήγουν σε ένα γ τρόπο. Έφτασα στο σημείο εν τέλει αυτό το πράγμα, σε ένα βαθμό το πέτυχα, με κάποια μαθήματα να το κάνω και μάθημα, δηλαδή να το διδάξω ως μάθημα με την έννοια να το κωδικοποιήσω, να το αναλύσω και να προσπαθήσω να μεταδώσω κάποιες βασικές αρχές σε μια νέα γενιά πώς διαχειριζόμαστε μια εικόνα και πόσω μάλιστα μια εικόνα που σχολιάζει και είναι μια πολιτική γελοιογραφία. Μπορεί να μην είναι και αμιγώς πολιτική με την έννοια μιας καθημερινής γελοιογραφίας σε μια εφημερίδα. Μπορεί να είναι μια πιο γενική πολιτική γελοιογραφία, πιο γενικό το θέμα λέμε για παράδειγμα «Η μόλυνση του περιβάλλοντος» παράδειγμα έτσι αλλά σε κάθε περίπτωση όμως αυτό το πράγμα κάπως μπορώ να το κωδικοποιήσω και να το κάνω μάθημα. Από εκεί και πέρα, εντάξει, ενδεχομένως κάποια στιγμή το έχω πάντα στο μυαλό μου μήπως γράψω και ένα βιβλίο, να τα συγκεντρώσω όλα αυτά και τα κάνω ένα βιβλίο, γιατί όλα αυτά τα πράγματα που κατά καιρούς έχω διδάξει και έχω σκεφτεί ή κατά κάποιο τρόπο έχω κωδικοποιήσει κάθε φόρα επιδέχονται αναθεωρήσεων, επικαιροποιήσεων και τα λοιπά.

Λοιπόν θέλω να ρωτήσω τώρα, τα σκίτσα που φτιάχνεται πώς τα φτιάχνετε;

[00:10:00]Καλή ερώτηση! Λοιπόν, τελικά κατέληξα ότι ο τρόπος να κάνεις ένα σχετικά πετυχημένο σκίτσο είναι να σου βγει σαν «φλας» στο μυαλό σου, να ξεπηδήσει. Αυτό χρειάστηκε πολύς καιρός για να φτάσει στο σημείο αυτό. Χρειάστηκε πολύς καιρός να βρω έναν τρόπο ώστε σκεπτόμενος όλη μέρα ένα θέμα πώς να το γελοιογραφήσω, ξάφνου ξεπηδά η ιδέα από μόνη της. Ή να το πούμε διαφορετικά στην ουσία περνάνε από το μυαλό σου τριάντα ιδέες, τις απορρίπτεις και στην τριακοστή πρώτη έρχεται μόνο του και καταλήγεις βγαίνει «φλας» στο μυαλό σου «παπ» σε μια στιγμή μέσα. Καμία φορά βγαίνει και κατευθείαν, έχοντας και την εμπειρία που κουβαλάς έρχεται κατευθείαν. Άλλες φορές ζορίζομαι και πάλι και σήμερα μπορεί να ζοριστώ σε αυτό, δηλαδή να σκεφτώ ένα θέμα. Καταρχήν το πρόβλημά μου είναι να βρω το θέμα πολλές φορές όσο και να φανεί περίεργο, δεν είναι τόση εύκολη η επικαιρότητα για να την κάνεις σκίτσο. Παραδείγματος χάρη αυτή την εβδομάδα που τρέχει αυτό το γεγονός δεν είναι εύκολο να γίνει σκίτσο εύκολα. Θέλεις κάποια κλειδιά, κάποια αγκίστρια να μπορέσεις να γραπώσεις το θέμα σου για να βρεις ένα εύρημα οπτικό, λεκτικό και από εκεί να το αναπτύξεις σε ένα αστείο, σε ένα αστείο που δεν είναι ένα εικονογραφημένο ανέκδοτο -εξηγούμαστε- είναι ένα αυτόνομο είδος που λέγεται γελοιογραφία που εικόνα και λόγος έχουν μια διαλεκτική σχέση μοναδική μεταξύ τους, αλληλοσυμπληρωματική, μοναδική, το ένα δίνει πάσα στο άλλο πολλές φορές. Και θα λέγαμε ότι αυτό με το καιρό ψάχνεις να βρεις τις αναλογίες που έχει, δηλαδή να μην έχεις πολύ λόγο, να μην φορτώνεις πολύ την εικόνα, να είναι εύληπτο, ευανάγνωστο, σε λίγα δευτερόλεπτα ο άλλος θα το διαβάσει, όποτε πρέπει το ξέρεις ότι θα το διαβάσει και θα πρέπει να το καταλάβει αμέσως. Άρα προσπαθείς να μπεις και στην έννοια της οικονομίας του λόγου και της οικονομίας της εικόνας, να μην φλυαρείς είναι από τα κακά ελαττώματα της γελοιογραφίας να αρχίσει να φλυαρεί, να θέλει να τα πει όλα. Και αυτό το μαθαίνεις σιγά σιγά στην πορεία. Φυσικά, εννοείται ότι έχουν έρθει πολλοί άνθρωποι και να μου λένε αυτό δεν το καταλαβαίνω, αυτό, αυτά τα έχω περάσει, αυτά τα λάθη τα έχουμε κάνει όλοι ίσως και μπορώ να πω ότι τα περνάμε όλοι, προσπαθούμε να τα ξεπεράσουμε δείχνοντας σε κάποιον αυτό που καταλαβαίνεις, αυτό τι είναι και τα ξεπερνάμε αλλά έτσι προκύπτει.

Δηλαδή εσείς όταν σχεδιάζετε ένα σκίτσο έχετε στο μυαλό σας πώς θα διαβαστεί - ερμηνευτεί από τον αναγνώστη;

Εννοείται! Εσύ επικοινωνείς με ένα κοινό εσύ λες αυτό που θες να πεις, όπως θες να το πεις αλλά κάπως θα επικοινωνήσει αυτό. Επικοινωνήσει σημαίνει, πρώτον πρέπει να γίνει εύληπτο, δεύτερον πρέπει να είναι κάπως έξυπνο, δηλαδή κάτι που να μην είναι κοινότυπο, να μην του λες το ένα προς ένα, να του λες κάτι παραπάνω ή ακόμη και αυτό που ξέρεις ή ο τρόπος με τον οποίο το λες να είναι ένας τρόπος που αυτός δεν το έχει σκεφτεί. Έτσι του δίνεις κάτι, έτσι το κάνεις ενδιαφέρον. Εκεί πρέπει να βασανίσεις το μυαλό σου να το βρεις αυτό και βεβαίως να ξεφύγεις από επαναλήψεις, κοινοτοπίες και πάντα να γνωρίζεις ότι τελικά το καλό είναι ο θανάσιμος εχθρός του άριστου, αναπόφευκτα δεν πρέπει να βολευτείς με πολύ εύπεπτες και εύκολες λύσεις. Πρέπει λίγο να οργανώσεις και να βρεις τον δικό σου κόσμο, τη δική σου οπτική, το δικό σου στυλ τέλος πάντων, αυτό είναι βασικό. Να έχεις μια αναγνωρισιμότητα στο σχέδιο που κάνεις, το σχέδιο που κάνεις να σέβεται τον αναγνώστη να είναι καλό, δεν χρειάζεται να είναι περίπλοκο αλλά είναι πάντα τουλάχιστον τίμιο και αν χρειαστεί να εξυπηρετεί την ιδέα σου στο 100 τοις 100. Είτε σε απλοποιημένη μορφή είτε σε σύνθετη είναι το σχέδιο δεν έχει σημασία. είτε κάνεις σκηνικά είτε κάνεις μια φιγούρα πρέπει να εξυπηρετεί την ιδέα σου στο 100 τοις 100.

Ποια θέματα αγαπάτε περισσότερο να σατιρίζετε;

Λοιπόν, ο κανόνας είναι βασικά ο εξής ουσιαστικά τα ευτελή θέματα μας αρέσουν, αυτά μας κάνουν να θέλουμε να γελοιογραφήσουμε κάτι, εντάξει; Κάτι το οποίο είναι ψιλογελοίο [00:15:00]από μόνο του εσύ το κάνεις 5 φορές γελοίο, κάτι που είναι ευτελές, είναι στα backstage των γεγονότων αυτό σε ενδιαφέρει περισσότερο. Δεν θες να είσαι σοβαροφανής θες να ασχολείσαι, ας πούμε, πιάνω αυτό το φοβερό θέμα, όχι, μπορείς να πιάσεις μια απλή δήλωση ενός υπουργού, η οποία έχει πλάκα μεγάλη είναι του στυλ «τι λέει τώρα αυτός». Άρα θέματα που άπτονται της καθημερινής, ας πούμε, δράσης τα οποία έχουν να κάνουν κυρίως με τον τρόπο του «πολιτεύεσθαι»,  νομίζω ότι είναι στη πρώτη γραμμή της στόχευσής μας, δηλαδή στοχεύουμε σε αυτά. Πώς πολιτεύεται ο τάδε, τι λέει, τι δηλώνει, τι δηλώσεις έχει σε ένα θέμα που ενώ είναι έτσι αυτός το κάνει αυτός το λέει αλλιώς, το παρουσιάζει αλλιώς, το ερμηνεύει αλλιώς, το λύνει με έναν τρόπο ανορθόδοξο, με έναν τρόπο που εγώ διαφωνώ ή πολλοί διαφωνούν και ούτω καθεξής. Εν πάση περιπτώσει πάντα υπάρχει και ένα θέμα ιδεολογικό σε αυτά τα οποία λες εσύ δηλαδή έχεις μία α άποψη ο πολιτικός απέναντί σου μπορεί να έχει μία β άποψη. Να σατιρίζεις σε ένα γενικότερο θέμα γίνεται και αυτό αν βρεις ένα καλό εύρημα πολύ ενδιαφέρον, πάρα πολύ ενδιαφέρον μπορώ να πω πολλές φορές. Επίσης, θέματα που επικαιροποιούνται κάθε φορά, σκάνδαλα που ξαναέρχονται στην επιφάνεια στην πολιτική ζωή. Θέματα που έχουν να κάνουν πάντα με την ακρίβεια, την φτώχεια, όλα αυτά γενικά τα προβλήματα πάντα μας ενδιαφέρουν αλλά κυρίως μας ενδιαφέρει κάθε φορά ο τρόπος του «πολιτεύεσθαι». Εγώ αυτό νομίζω πως τελικά είναι η πρώτη γραμμή, υπάρχουν και όλα τα υπόλοιπα.

Έχετε  κάποιο δικό σας αγαπημένο σκίτσο, από αυτά που έχετε κάνει και το έχετε ξεχωρίσει;

Είναι σαν να ξεχωρίζω τα παιδιά μου, όχι δεν υπάρχει στην ουσία. Γιατί είναι τόσες πολλές περίοδοι αν σκεφτούμε εγώ δουλεύω από το ‘90 μέχρι σήμερα, ο λόγος που θα προτιμήσω τώρα ένα σκίτσο Α από ένα σκίτσο Β θα είναι απλώς επειδή θα έχω ξεχάσει τα σκίτσα δεκαετιών πίσω, άμα τα ξαναδώ…Να σας πω την αλήθεια έχω ανατρέξει σε σκίτσα παλιότερα και τα έχω δει και απορώ πώς τα έκανα «Εγώ -λέω- τα έκανα αυτά; Α έκανα αυτό το πράγμα; Κοίτα να δεις τι ωραίο σκιτσάκι που είναι αυτό;» αυτό μπορώ να το πω. Εν πάση περιπτώσει από την πρόσφατη σοδειά απλώς έχω σκίτσα ειδικά από την πανδημία, που το ευχαριστήθηκα πάρα πολύ. Ας πούμε, είναι 3-4 ίσως ξεχώρισα εκείνο που έκανα το πλοίο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανάμεσα στις νάρκες που έχουν το σχήμα του κορονοϊού, ας πούμε, τώρα ένα παράδειγμα από αυτά που είναι της τελευταίας σοδειάς και τα θεωρώ από τα καλά μου. Ένα σκίτσο χωρίς λόγια, υπάρχουν και άλλα πολλά με λόγια και τα λοιπά. Προφανώς, το σωστό θα ήταν από κάθε εποχή να διαλέξω τα πέντε καλύτερα, δεν μπήκα ποτέ σε αυτή τη διαδικασία να πω την αλήθεια.

Οι πολιτικές γελοιογραφίες συνήθως περιέχουν συμβολισμούς, αργκό, υπερβολές, εσείς ακολουθείτε κάποιες από αυτές τις τεχνικές;

Ναι, εννοείται.

Ποιες ακολουθείτε;

Λοιπόν, πρώτα πρώτα η πιο κλασική τεχνική στη γελοιογραφία είναι να έχεις ένα γεγονός που τρέχει και εσύ παίρνεις το γεγονός αυτό, στοιχεία του γεγονότος και το σατιρίζεις με ένα άλλο γεγονός. Δηλαδή συνδυάζει τα γεγονότα μεταξύ τους, συνήθως συνδυάζεις το σοβαρό με το ευτελές αυτό είναι θεωρώ μια στάνταρ συνταγή. Κάποιοι το κάνουμε περισσότερο γελοιογράφοι, κάποιοι το κάνουμε λιγότερο. Ένας άλλος τρόπος ακόμη και ο κλασικός μπορώ να πω είναι η μεταφορά -πώς λέμε παρομοίωση, μεταφορά, αυτό- κάνουμε με την εικόνα μία μεταφορά ας πούμε καμιά φορά και παρομοίωση με ό,τι διαφορετικό έχουν μεταξύ τους αυτές οι δύο έννοιες  και μεταφέρουμε ένα γεγονός σε ένα άλλο. Για παράδειγμα μπορεί να είναι ιστορικοποίηση ενός γεγονότος  που ανήκει σε μία άλλη εποχή, δηλαδή εγώ ξέρω γω κάνω ένα για το σήμερα σκίτσο το οποίο το έχω μεταφέρει στην αρχαιότητα, αυτός είναι ένας κλασικός τρόπος αυτό λέγεται μεταφορά. Ή μπορώ ξέρω γω να μεταφέρω κάτι από μία χώρα σε μία άλλη, από μία κουλτούρα σε μία άλλη, αυτό. Οι κλασικές μεταφορές, είναι ο πιο κλασικός τρόπος. Συμβολισμοί υπάρχουν με ένα  κίνδυνο πάντα [00:20:00]παρεξήγησης, γιατί το σύμβολο για κάποιους είναι ιερό, αλλά στη γελοιογραφία δεν υπάρχει τίποτε το ιερό το οποίο δεν μπορεί να γίνει ευτελές όπως έλεγε κάποιος και το έχω κρατήσει αυτό. Με την έννοια ότι τα πάντα διακωμωδούνται, δηλαδή παραδείγματος χάρη ο Τιτανικός σε ένα πλαίσιο μετά από 100 χρόνια μπορεί κάπως να μπει στην γελοιογραφία. Μπορεί να μπει, ενδεχομένως, και ένα είδος σαν την 11η Σεπτεμβρίου. Βέβαια, αυτό έχει κάποια όρια γεωγραφικά, κάποια όρια ίσως θρησκευτικά, κάποια όρια χρονικά, δηλαδή δεν είμαστε σίγουροι αν δεν θα πειραχτούν κάποιοι. Ένα κλασικό παράδειγμα είναι η πύλη του Άουσβιτς, το οποίο εγείρει κάθε φορά ενστάσεις και διαμαρτυρίες για τη χρήση στη γελοιογραφία, το οποίο σε ένα βαθμό είναι εύλογο και σε ένα άλλο βαθμό εξαρτάται θα έλεγα, δηλαδή δεν το θεωρώ απαγορευτικό. Βέβαια με τον όρο πάντα της κατάχρησης, βεβαίως δεν κάνεις κατάχρηση σε κάτι, εντάξει, δεν του αλλάζεις τα φώτα μπορείς να το κάνεις μία φορά και αν η χρήση του από το κόνσεπτ που έχεις σκεφτεί δικαιολογείται, κακά τα ψέματα έτσι πάνε τα πράγματα, γενικά έτσι επειδή με βολεύει δεν πρέπει να το κάνουμε, θεωρώ ότι δεν πρέπει να το κάνουμε και εγώ πλέον προσωπικά τείνω να το αποφεύγω αυτό. Τη χρήση συμβόλων απλώς επειδή εμένα δεν μου κάνουνε ή τελικά τα χρησιμοποιώ σαν εύκολη λύση, όχι, πρέπει να κολλάει, πρέπει να δικαιολογείται, πρέπει να κολλάει στο σκίτσο που κάνεις να κολλάει, πρέπει στο σκίτσο που κάνεις να δικαιολογείται, να λες εντάξει τώρα γίνεται μία φορά-μια φορά.

Άρα θα μπορούσαμε να πούμε ότι το πολιτικό χιούμορ έχει όρια;

Να σας πω κάτι αυτό γίνεται ανάλογα την εποχή. Η επέκταση ενός δικαιώματος έκφρασης έχει να κάνει τελικά και την εποχή, σήμερα που ζούμε στην εποχή του metoo, του politically correct έχουν επανατοποθετηθεί κάποια όρια. Παράδειγμα εγώ ήδη έχω σκεφτεί τη χρήση γυναικείων και ανδρικών χαρακτήρων στα σκίτσα μου εν τέλει. Επίσης, γιατί όχι να σκεφτούμε την εποχή που δρα και είναι πρότυπο ο Αντετοκούνμπο, γιατί ένας Έλληνας δεν μπορεί να είναι μαύρος, δηλαδή μπορούμε να το πάμε μέχρι εκεί. Δηλαδή γιατί να βάλεις ένα στερεότυπο κάθε φορά να παίζει με ένα καθιερωμένο στερεότυπο κάθε φορά και να μην ανανεώνεις τη φαρέτρα σου από άποψη σχεδίων, από άποψη χαρακτήρων και από άποψη επικαιροποίησης, ας πούμε, της κατάστασης, παράδειγμα και πάλι δεν διαβάζουμε τα νέα πια από εφημερίδα, τα διαβάζουμε από τάμπλετ ή από κινητό εγώ δεν βάζω από εφημερίδα να διαβάζει κάποιος τα νέα στις γελοιογραφίες μου τα διαβάζει από κινητό. Αυτό συμβαίνει σήμερα αυτό θα βάλω. Άρα υπάρχουν όρια που τίθενται από την ίδια την εποχή, που αλλάζει, που έχει άλλες παραμέτρους πλέον στα πράγματα είτε προς το συντηρητικό είτε προς το προοδευτικό και προφανώς ο γελοιογράφος πρέπει να προσαρμόζεται στην εποχή του. Δεν μπορεί να έχει το αστείο δύο γενεών πριν ούτε το αστείο που έκανε κάποτε έχει την ίδια απήχηση με τώρα, πρέπει να το ξέρει και ο ίδιος καλύτερα παρά να είναι εκτός εποχής, καλό είναι να συμβαδίζει κάποιος με την εποχή του. Βέβαια και πάλι αφού μιλάμε για όρια, κακά τα ψέματα και εγώ, ο μεσήλικας πια γελοιογράφος, στους μεσήλικες της γενιάς μου απευθύνομαι. Αυτό το οποίο κάνω αν το διαβάσει ένας 20χρονος ή 30χρονος δεν ξέρω ακόμα πώς θα του φανεί, δεν ξέρω αν επικοινωνεί μαζί του όπως θα ήθελα, ούτε αν επικοινωνεί μαζί του στο 100 τοις 100. Να σας πω την αλήθεια στο 16χρονο-17χρονο γιο μου, 18χρονο είναι το παιδί πια, τι λέω! Δείχνω τα σκίτσα μου και καταλαβαίνω αν του αρέσει δεν του αρέσει, εντάξει μπορεί να επικοινωνήσει αλλά είναι αλήθεια ότι αυτό από μόνο του δεν είναι ένα όριο, ότι εσύ είσαι σε αυτή την ηλικία, που απευθύνεσαι; Στη δική σου ηλικία και πάνω; Και κάτω απευθύνεσαι; Και αυτό είναι ένα όριο από μόνο του. Άρα τα όρια δεν είναι μόνο οι θεσμοί, είναι η ιστορία, η κοινωνία που βρίσκεσαι, είναι η ηλικία σου η ίδια, οι προσωπικές σου δυνατότητες, η δυνατότητα προσαρμογής σου. Όλα αυτά είναι όρια τελικά. Είσαι καλλιτέχνης που στο χρόνο ζυμώνεται και [00:25:00]στο χρόνο αναπτύσσεται και φτάνει κάπου, μπορεί να φτάσει ένα πικ μια εποχή και μετά να αποκορυφώσει, μπορεί να γίνει αυτό, βέβαια!

Οι πολιτικές γελοιογραφίες πιστεύετε ότι μπορούν να ενισχύσουν ή αντίστροφα  να χαλάσουν την εικόνα ενός πολιτικού, σας έχει τύχει σε εσάς κάτι παρόμοιο με τα δικά σας σκίτσα;

Μου έχει τύχει κάτι, ναι! Όταν δούλευα στον «Ριζοσπάστη» μου ‘χει τύχει ξέρω γω με κάποιους υπουργούς κτλ. να έχουμε κάποια θέματα, όχι δεν έφτασαν τα πράγματα στα άκρα, μια δυσαρέσκεια. Αν θυμάμαι μια περίπτωση καλά ήταν με του Ευάγγελου Γιαννόπουλου, που είχε ένα θέμα με κάτι σκίτσα που είχα κάνει, σκληρό ήταν βέβαια το σκίτσο κακά τα ψέματα.

Θυμάστε ποιο ήταν αυτό το σκίτσο;

Ναι, ναι, τον είχα κάνει σφουγγαρίστρα. Εντάξει, είχε δίκιο ο άνθρωπος, κάτι του είχα κάνει, κάτι βαρύ, ναι. Αλλά όχι εντάξει δεν είχαμε το κλίμα που δημιουργήθηκε μετά με τις αγωγές και τα λοιπά. Μετά δημιουργήθηκε άλλο χειρότερο κλίμα, τα πράγματα πήγανε αλλού με τη δημοσιογραφία γενικότερα. Μέχρι και σήμερα υπάρχουν δημοσιογράφοι που τρώνε αγωγές, ας πούμε, με διάφορα πράγματα που γράφουνε. Τα πράγματα έχουν ως εξής παλιά υπήρχε μία μερίδα πολιτικών που ήξερε τι είναι αυτό που κάνουμε και άρα ακόμη και αν μιλούσες αρνητικά το γούσταρε. Αυτό είναι πολύ ωραίο! Υπήρχε δηλαδή μία πιο large άποψη για τα πράγματα, πιο large και πιο -εδώ που τα λέμε πιο ρεαλιστική. Τι είναι ένα σκίτσο, θα αλλάξει τον κόσμο; Μην τρελαθούμε! Όσο ριζοσπαστικό και αν είναι. Εκφράζει κάποιους, ναι! Γίνεται μέρος μιας κοινωνικής δράσης, ναι!  Μου έχει συμβεί και αυτό, μου έχει συμβεί δηλαδή σκίτσο μου να το ‘χουνε πάρει μαθητές και να το έχουνε βάλει σε πορεία, ας πούμε, και να έχει αφήσει ιστορία, σε βαθμό που το ξαναβρήκα αυτό το σκίτσο σε πάρα πάρα πολλά χρόνια στον τοίχο μιας τάξης ενός Λυκείου.   

Θυμάστε ποιο είναι αυτό το σκίτσο;

Είναι «Φεγγαράκι μου λαμπρό, φέγγε μου να περπατώ να πηγαίνω φροντιστήριο μπας και πάρω απολυτήριο!». Ένα σκίτσο που ‘χα κάνει επί εποχής υπουργίας Αρσένη, Υπουργός Παιδείας τότε, και κάτι μεταρρυθμίσεις που είχε κάνει εκείνη την εποχή αυτός και εγώ είχα κάνει ένα σκίτσο και το είχανε πάρει μαθητές που είχανε κατέβει στους δρόμους και το είχανε βάλει στα πανό τους και τα λοιπά και το είχανε δείξει και ειδήσεις και τα σχετικά. Όπως, ας πούμε, είχα κάνει και για τον Αβραμόπουλο και είχε συζητηθεί την άλλη μέρα, τον Αβραμόπουλο που είχε κάνει το κόμμα «Ελεύθεροι Άνθρωποι» που είχα γράψει τότε πρώτη σελίδα στο «Ριζοσπάστη» δηλαδή έγραφε, είχε τίτλο «ελεύθερος» αυτός, «Οι παντρεμένοι αποκλείονται;» ναι αυτό. Αυτά είναι από τη μία μπορεί να εκφράσεις, μία αγωνιστική, μία ριζοσπαστική, μια κοινωνική δράση, από την άλλη σατιρίζεις έναν πολιτικό για κάτι που κάνει ένα εγχείρημα με έναν τον τρόπο του «πολιτεύεσθαι», όπως είπα προηγουμένως, και να του κάνεις πλάκα και το καλό είναι εκεί να σταματούν, να τους κάνεις πλάκα. Εγώ πιστεύω σαν προσωπική άποψη καταλήγω εν τέλει καμιά φορά αξίζει το κόπο να είσαι και πιο οξύς, αξίζει τον κόπο να το προχωρήσεις πιο κάτω. Εγώ θαυμάζω συναδέλφους που το προχωράνε πιο κάτω, δηλαδή αυτό που λέμε καμιά φορά που «τα χώνουν». Από την άλλη θα έλεγα ότι δεν μου αρέσει πολύ ο καταγγελτικός λόγος, το έχω κάνει και αυτό, αλλά δεν μου αρέσει πια ο πολύ καταγγελτικός λόγος. Γιατί πολλά πράγματα καθώς μεγαλώνεις βλέπεις ότι έχουν μια σχετικότητα και καλό είναι να μιλάς για τα πράγματα όχι πάντα με την αίσθηση ότι εσύ έχεις το απόλυτο δίκιο, ότι είσαι ο κάτοχος της απόλυτης αλήθειας. Αυτό δεν μου αρέσει να εκφαίνεται στα σκίτσα μου, να διαφαίνεται στα σκίτσα μου. Εγώ σε κριτικάρω, σύμφωνοι αλλά δεν σε κριτικάρω σαν εγώ να είμαι απόλυτα σωστός και εσύ είσαι ο λάθος σώνει και καλά. Κάπως έτσι το βρίσκω σήμερα το θέμα, άσχετα αν έχω Α ιδεολογία και αυτός έχει Β ιδεολογία μέσα σε αυτό το πλαίσιο μιλάμε πάντα. Καλά τώρα αν μιλάμε για τον ναζιστή -εντάξει, οκεϋ- εκεί είμαστε διαφορετικά πια, είναι άλλη κατηγορία, σαφώς είναι άλλη κατηγορία δεν το συζητάμε. Αλλά τώρα για την τρέχουσα πολιτική κατάσταση αυτό εντάξει, [00:30:00]επειδή έχω ζήσει πάμπολλες πια κυβερνήσεις έχω στο ενεργητικό μου γελοιογραφήσει, μπορώ να πω ότι κρατάω τα πράγματα ως ένα σημείο.

Περιπτώσεις τώρα λογοκρισίας έχετε κάποιες εμπειρίες σχετικές;

Όχι, λογοκρισία στο επίπεδο να γίνει μια φάση «αυτό να μην δημοσιευθεί» ή «αυτό που δημοσιεύτηκε σε απειλώ ότι θα κάνω κάτι» δεν έχει συμβεί. Έχει συμβεί το εξής όμως ας πούμε, πρώτον, καταρχήν εντάξει εφόσον δούλευα σε ένα κομματικό έντυπο τον «Ριζοσπάστη», κυρίως στον «Ριζοσπάστη» δεν μπορεί να έλεγα το «ΠΡΙΝ», με το «ΠΡΙΝ» δεν έχω τέτοια ενόχληση, νομίζω ποτέ σχεδόν. 

Πόσα χρόνια είπαμε είστε στο «ΠΡΙΝ»;

Στο «ΠΡΙΝ» ήμουν από το 1990 ως το 1992 και από 2013 ως σήμερα και τα σκίτσα τα δημοσιεύω και στον «Ημεροδρόμο». Λοιπόν, ουδέποτε. Στον «Ριζοσπάστη» ήταν κομματικό έντυπο, ας πούμε, είχα και τον Κουτσούμπα διευθυντή, ξεκάθαρα ναι και άλλους πολλούς. Υπήρχαν θέματα κάποια, αν αυτό είναι όπως πρέπει να είναι ή όχι, σε σχέση με τη γραμμή του κόμματος, λογικό αυτό το βρίσκω, και σε σχέση ίσως προς την τελευταία μου φάση στον «Ριζοσπάστη» ας πούμε μην θιχτεί κάποιος έχουμε θέματα. Αυτό έγινε όμως στην βάση την εξής η δουλειά εκεί πέρα έτσι κι αλλιώς περνάει από ένα φίλτρο, δηλαδή ελέγχεται κατά έναν τρόπο από τους υπεύθυνους τον τμημάτων, δεν δημοσιεύεται όπως να ναι, εντάξει περνάει από κάποιους και υπάρχει μία συνεργασία πάνω σε αυτό. Όχι λογοκριτική  συνεργασία, να εξηγούμαστε δεν έχουμε λογοκριτική συνεργασία εντάξει, ξέρεις πού βρίσκεσαι, είναι ένα κομματικό έντυπο και εξηγούμαι για αυτό. Αυτό το οποίο έζησα στον «Ριζοσπάστη» που θεωρείται κομματικό έντυπο και τα λοιπά και τα λοιπά τα τελευταία χρόνια σαφώς καταλαβαίνω ότι έχει γίνει και σε άλλους χώρους, υπάρχει δηλαδή ένα κλίμα συγκεκριμένο στο οποίο τα πράγματα έχουν μία κομματική γραμμή όχι τόσο ανοιχτή πια. Κομματική γραμμή υπήρχε πάντα σε όλα τα έντυπα κακά τα ψέματα. Άλλες φορές ήταν πιο large, τώρα είναι πιο στενή, άλλοτε πιο ανοιχτή, άλλοτε πιο στενή. Νομίζω ότι τώρα περνάμε τη φάση μιας στενότητας γενικότερα. Δηλαδή βλέπω πιο βαμμένα έντυπα, ξεκάθαρα το λέω. Άρα επομένως μπορώ να θεωρήσω ότι αυτό που συνέβαινε εκεί πάνω-κάτω συνέβαινε και αλλού είτε σαν φίλτρο είτε σαν κλίμα και το κλίμα είναι συγκεκριμένο. Από τον πιο παίρνω για να κάνει ένα σκίτσο και τα λοιπά ως τι θα κάνει, αυτά όλα καθορίζουν ένα κλίμα και επειδή μετά τον «Ριζοσπάστη» δούλεψα και κάπου αλλού και τα λοιπά για ένα μικρό διάστημα, αυτό το κατάλαβα υπάρχει ένα κλίμα «τι θέλετε, τι μου κάνει, τι δεν μου κάνει» λέει ο εκδότης. Από εκεί και πέρα συμβάν δεν είχα, εντάξει το ξεκαθαρίζω συμβάν δεν είχα.

Στα social;

Στα social μου την έπεσαν μετά εκ των υστέρων σε μια κουβέντα που έγινε για το Άουσβιτς, πάλι για την πύλη του Άουσβιτς, το είχα κάνει σκίτσο επί μνημονίου πρέπει να το έχω κάνει 2-3 φορές. Εκ των υστέρων μετά από 10 χρόνια δηλαδή θορυβήθηκαν, διότι δημοσιεύτηκε ένα σκίτσο στην ΕΦ.ΣΥΝ. άρχισαν να ανατρέχουν τι έχει γίνει με το Αουσβιτς από όλους τους σκιτσογράφους. Εκεί λοιπόν είδα ότι κάπως είδαν και εμένα ας πούμε που πριν 10 χρόνια είχα κάνει κάτι και κάπως μας βρίζανε και τα λοιπά μέχρι εκεί τίποτα άλλο. Δεν έχω όμως προσωπικά, να πω την αλήθεια, έχω το ευτύχημα, δεν έχω υποστεί επίθεση, όχι! Τώρα αν έχουν γραφτεί διάφορα κάπου που μπορεί και εγώ να μην ήξερα ότι υπάρχουν, σιγά μην ασχοληθώ δηλαδή κιόλας. Αυτό είναι η υπόθεση το τι λέγεται σε συζήτηση στα social media δεν με αφορά, εγώ έκανα κάτι πριν 10 - 20 χρόνια-χαίρω πολύ, τότε σήκωνε, τώρα άλλαξε η εποχή δεν σηκώνει. Καταρχήν, τότε που τα έκανα δεν υπήρχαν social media πολλά πράγματα, τώρα υπάρχουν, μεγάλη διαφορά. Τότε που δεν υπήρχαν social media, υπήρχε ακόμα κάποιος, υπήρχε ραδιόφωνο, τηλεόραση, Τύπος, τώρα δεν υπάρχουν τα 3 αυτά, υπάρχουν μόνο τα social media.

Τα social media έχουν επηρεάσει τη δουλεία σας;

Σαφέστατα! 

Με ποιον τρόπο;

Πρώτον στη διάδοση,  στο πώς κάτι διαδίδεται, διαδίδεται πλέον στα social media δηλαδή τι θα μετρήσει τώρα παραδείγματος [00:35:00]χάρη η κυκλοφορία σε μία εφημερίδα που μπορεί να είναι πολύ μικρή ή τα likes και οι κοινοποιήσεις σε ένα social media; Το δεύτερο! Δεν συμβαίνει σε μένα, εγώ δεν έχω και πολλά να πω την αλήθεια, αλλά άλλοι συνάδελφοι σκίζουν. Υπάρχει κάποιος ο οποίος μόνο social media ας πούμε έχει χιλιάδες ακόλουθους,  κάθε σκίτσο και μάλιστα έχει ένα πάρα πολύ εριστικό σκίτσο και τέλος πάντων εντάξει αυτός έχει βρει ένα κοινό και να το πούμε ασχολούνται με αυτόν οκεϋ κι άλλοι. Αυτό είναι το νέο στοιχείο της εποχής. Τα social media κατά τα άλλα κοινοποιούν εύκολα τα πράγματα, τα κοινοποιούν πολύ γρήγορα, εντωμεταξύ υπάρχουν και τα Memes που έχουνε και αυτά παίζουν ένα ρόλο στα πράγματα. Το τελευταίο μετά είναι η εφημερίδα. Αν πάμε σε μία αίθουσα με 20αρηδες και ρωτήσουμε ποιοι διαβάζουν εφημερίδα θα γελάνε όλοι, δεν διαβάζει κανένας εφημερίδα ούτε ένας, ούτε αθλητική.

Η πολιτική γελοιογραφία σχετίζεται κάπως με την δημοσιογραφία;

100 τοις 100. Λοιπόν είναι ξέρω λίγο κείμενο, ξέρω λίγο σχέδιο κάνω και τα δύο ταυτόχρονα. Μπορεί να ξέρεις πολύ λίγο σχέδιο, μπορεί να μην κάνεις ακριβώς δημοσιογραφία ρεπορτάζ, κάπως τα συνδέεις και γίνεται κάτι. Κακά τα ψέματα δεν είναι ο πυλώνας της δημοσιογραφίας, είναι πολύ κυριλέ κομμάτι θεωρείται, θεωρείται μάλιστα κάτι που βουτάει και λίγο προς την τέχνη, αυτό ισχύει. Υπάρχουν στο εξωτερικό εκθέσεις γελοιογράφων με πολλή εικαστικότητα τα σκίτσα τους, με πολύ κόνσεπτ διεθνές, χωρίς λόγια, που διαγωνίζονται σε εκθέσεις, σε διαγωνισμούς και εκτίθενται σε εκθέσεις. Και είναι μία άλλη κατηγορία γελοιογράφων αυτή. Αυτό ισχύει. Εκεί τα σκίτσα είναι γενικά, είναι γενική θεματογραφία, επικαιροποιείται κατά καιρούς και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ας πούμε και για εκπαιδευτικούς λόγους. Παραδείγματος χάρη ένα κλασικό θέμα γυναίκες στο Ιράν, η καταπίεση των γυναικών στους μουσουλμάνους και τα λοιπά. Αυτά είναι κλασικά θέματα με εκατοντάδες τέτοια σκίτσα, εκατοντάδες μιλάμε, το ίδιο ξέρω εγώ μία μπούρκα που ανοίγει κλείνει, αυτά υπάρχουν. Από κει και πέρα στη μάχιμη γελοιογραφία κάθε μέρα, είσαι δημοσιογράφος τελεία και παύλα, βλέπεις επικαιρότητα, διαβάζεις εφημερίδες τα πάντα και στις ειδήσεις που τρέχουν έχεις δίπλα τον συνάδελφό σου στην λέει, έτσι, και τρέχεις να προλάβεις τον χρόνο να την κάνεις. Αυτό είναι. Αν είσαι όπως εγώ εβδομαδιαίως, θα κάνεις μία σούμα μία μέρα παραδείγματος χάρη δύο φορές την εβδομάδα συνεχόμενες, θα κάνεις μία σούμα, επιλέγω ένα θέμα -αυτό που τρέχει, δεν με βολεύει πάντα αυτό που τρέχει, να είμαι ξηγημένος. Πολλές φορές είναι εβδομάδες που τα θέματα είναι άχαρα, θα ξεχάσω τώρα αυτό με τον πόλεμο; Δεν είναι ευχάριστο θέμα, δεν βγάζει γέλιο πόλεμος. Μπορείς να πεις κάτι έξυπνο κάτι ενδιαφέρον, μπορείς να πεις κάτι καινούργιο με έναν άλλον τρόπο εντάξει ναι θα το κάνεις μία φορά αυτό αλλά εντάξει τώρα να πω την αλήθεια αυτό δεν είναι εύκολο. Εκτός και αν -μου έχει συμβεί και αυτό- όταν δούλευα στο καθημερινό έντυπο, υπήρχαν κάποιες περίοδοι χαρακτηριστικές περίοδοι μπορώ να πω ήτανε μία φορά του χρόνο, στις οποίες ένα θέμα έτρεχε για πολλές ημέρες και εβδομάδες και το ακολουθούσαμε. Θυμάμαι ήταν ένα σκάνδαλο με ένα ναυάγιο και το ακολουθούσαμε μέχρι που έφτασε η συζήτηση στη Βουλή, μέχρι να δούμε τις διαφορές πλευρές πώς έγινε ξέρω γω ένα πράγμα που γίνεται, ένα πράγμα που αναστατώνει την κοινωνία, μπορεί να είναι έγκλημα, μπορεί να είναι ατύχημα, μπορεί να είναι κάτι που είναι ατύχημα αλλά να είναι από έλλειψη κυβερνητικής μέριμνας, μπορεί να είναι ούτως ή άλλως αντικειμενική πολιτική της Κυβέρνησης κάτι, οπότε το πας και πολιτικά και αυτό τρέχει για μέρες ας πούμε. Έχει αναστατωθεί η κοινή γνώμη, αυτό τρέχει και το ακολουθείς εσύ, κάθε μέρα με αυτό ασχολείσαι μπορεί για πολύ καιρό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία το ‘99, με έκανε να ασχολούμαι μαζί του 70 μέρες, τι θα ασχοληθούμε κάθε μέρα τώρα; Άντε και να είχαμε μία μέρα εναλλακτικό αλλά όταν συνέβαινε αυτό εμείς το ακολουθούμε το γεγονός, γιατί τα πράγματα εξελίσσονται και έχουν μία δυναμική που εσύ την ακολουθείς. Εκεί είναι η δημοσιογραφία! Δημοσιογραφία είναι, [00:40:00]επιθεώρηση είναι δεν ξέρω πώς θα τα πούμε, αλλά είναι αυτό.

Έχουν υπάρξει περίοδοι που η επικαιρότητα να σας δίνει τρελό feedback και να νιώθετε ότι είστε σε μεγάλη παραγωγή και έμπνευση;

Ο εφιάλτης είναι δύο. Ο εφιάλτης είναι ο Αύγουστος, εγώ αυτό θυμάμαι που δεν έχει ειδήσεις, εν τω μεταξύ υπάρχουν νεκρές περίοδοι που δεν υπάρχει κανένα feedback τίποτα, τα μπάνια του λαού. Νομίζω ότι είχα φτάσει στο σημείο να κάνω για τις τσούχτρες σκίτσο. Λοιπόν εν πάση περιπτώσει υπάρχουν περίοδοι τα μεγάλα γεγονότα εντάξει σου δίνουν τροφή για εβδομάδες, υπάρχουν και άλλα στα οποία ποια είναι αυτά. Ας πούμε τα νομοσχέδια που έρχονται, ας πούμε, ένα νομοσχέδιο που έρχεται και αλλάζει τα πάνω κάτω στην παιδεία, φυσικά εκεί βρίσκεις να πεις κάποια πράγματα. Παράδειγμα δεύτερο ξέρω γω η πανδημία, δεν το συζητάμε feedback απίστευτο, εντάξει. Τι γίνεται; Όπως έλεγε και ο Ιωάννου κάποτε, υπάρχει το κύριο γεγονός και δευτερεύοντες πλευρές του, εσύ κυρίως την πλάκα την κάνεις με τις δευτερεύοντες πλευρές, από κει προκύπτει το αστείο. Το κύριο θα το πεις μία φορά, δύο φορές εντάξει μετά τι θα πεις αυτό το οποίο το ξέρουν ήδη όλοι δεν έχει και πολύ νόημα. Οπότε θα έλεγα ότι έχουμε δύο κατηγορίες. Η μία είναι ξέρω γω ένα γεγονός που τρέχει για εβδομάδες και ασχολείσαι με αυτό διότι έχει μία δυναμική, είπαμε προηγουμένως πόλεμος, ένα σκάνδαλο, μπορεί να είναι ένα ιστορικό γεγονός, μπορεί να είναι η κινητοποίηση των αγροτών για παράδειγμα, ένα θέμα κλείνουν τους δρόμους- ασχολούμασταν για καιρό. Μπορεί όμως να είναι ένα μικρότερης διάρκειας γεγονός που έχει να κάνει με ένα νομοσχέδιο, με ένα νομοσχέδιο που ανατρέπει τα πάντα όμως αυτά που ξέρουμε και βεβαίως εκεί του δίνεις και καταλαβαίνει, αρχίζεις εκεί και μαστιγώνεις γελοιογραφικά τον υπουργό/την υπουργό. Ή οι δηλώσεις ή οι πολιτικές ανακατατάξεις, επίσης και εκεί  βέβαια, οι ανασχηματισμοί, νέα  κόμματα, δράσεις ακόμη και η κινητοποίηση του κόσμου σου δίνει feedback, εννοείται δεν το συζητάμε. Αυτό που συμβαίνει από τα κάτω, αυτό που συμβαίνει στο νοικοκυριό σου δίνει feedback. Πόσες φορές έχουμε κάνει το νοικοκυριό, τον άνθρωπο ας πούμε τον φτωχό, τον άνθρωπο ας πούμε που δεν έχει στον ήλιο μοίρα, τον άνθρωπο που ζει στην ανεργία, στη φτώχεια, στην απαξίωση. Πόσες φορές έχουμε κάνει τον άνθρωπο που τα κουτσό βγάζει πέρα και ξαφνικά του έρχεται κατραπακιά, αυτά τα λέμε ναι βεβαίως. Ο καθημερινός άνθρωπος είναι από μόνο του ένα feedback. Προσπαθώ να θυμηθώ κι άλλα. Η εξωτερική πολιτική, ο ρόλος του ξένου παράγοντα, εννοείται. Ο ρόλος, ας πούμε, των Διεθνών Συσκέψεων, η Ευρωπαϊκή Ένωση, το ΝΑΤΟ, G7, G20, πράγματα που γίνονται έξω, που αναστατώνουν την υφήλιο. Η 11η Σεπτεμβρίου, τι να πεις για την 11η Σεπτεμβρίου. Ξέρω γω δεν είναι όλα τα γεγονότα όμορφα, να εξηγούμαστε, δεν υπάρχουνε όμορφα γεγονότα  στις γελοιογραφίες, δεν υπάρχει γεγονός το οποίο είναι θετικό. Κάποιος κάτι παθαίνει στην ουσία ή κάποιος κάνει μία μπαρούφα τεράστια [Δ.Α.] κανονικά πλάκα έτσι δηλαδή πετάει κάποιος μία δήλωση που λες είναι η δήλωση που τσιμπάει ο γελοιογράφος, αυτό είναι μία περίπτωση feedback ωραίο, αλλά υπάρχουν και πράγματα που λέμε αυτό μου 'ρθε μία ακρίβεια  ασύλληπτη σε ένα προϊόν, γενικά σε πολλά προϊόντα, είναι ένα θέμα που αφορά τον καθημερινό άνθρωπο. Δεν είναι κάτι ευχάριστο, δεν είναι κάτι… στο οποίο γελάς πίκρα, κάνεις μία ειρωνεία, πετάς ένα σχόλιο καυστικό, ταυτίζεσαι με την κοινή γνώμη, εν μέρει τη διαμορφώνεσαι, μην έχουμε αυταπάτες ότι διαμορφώνεις ιδιαίτερα, την εκφράζεις στην ουσία, γίνεσαι ο παλμός της αυτό έχει σημασία. Ή ξέρω γω υπάρχουν περιπτώσεις σκανδάλων που βγαίνει όλο και κάτι καινούργιο, δεν είναι ωραία πράγματα απλώς δεν μπορείς να τα αφήσεις ασχολίαστα όπως και ο δημοσιογράφος δεν θα αφήνει ασχολίαστα. Πρέπει να μιλήσεις για αυτά, πρέπει να πάρεις έστω τις τραγελαφικές, φαιδρές πλευρές που έχουν τα γεγονότα αυτά, να ασχοληθείς έστω με αυτά. Ακόμα ακόμα να τις επινοήσεις αν [00:45:00]χρειαστεί -κακά τα ψέματα δίνουμε υπερβολή στα πράγματα δεν ακριβολογούμε- στην ουσία είμαστε παίρνουμε το γεγονός λίγο το εξογκώνουμε και μιλάμε για αυτό. Για να πω την αλήθεια αυτή είναι η σωστή λέξη, καμιά φορά εμείς οι γελοιογράφοι λέμε περισσότερο την αλήθεια από την αλήθεια την ίδια. Δηλαδή η δικιά μας η αλήθεια, αυτή που την εκφράζουμε μέσα από την τέχνη είναι πιο αληθινή από την ίδια την πραγματικότητα που είναι πιο πεζή σε αυτό που συμβαίνει, το συμβάν το ίδιο είναι πιο πεζό εν τέλει. Εμείς με την εξόγκωση  του όμως την έμφαση που δίνουμε ουσιαστικά αναδύουμε πλευρές που είναι πολύ ενδιαφέρουσες που φωτίζουν και το κοινό που έχουμε απέναντί μας τον αναγνώστη τον θεατή, τον διαφωτίζουμε και σε πλευρές που ίσως δεν έχει σκεφτεί με τον τρόπο μας που το λέμε εμείς. Αυτό είναι η γελοιογραφία, αυτή είναι η ομορφιά της εν τέλει ότι αυτό που κάνεις δεν είναι ο καθρέπτης του γεγονότος, είναι ένας παραμορφωμένος καθρέπτης που όμως αναδεικνύει χαρακτηριστικά, όπως ένας παραμορφωμένος καθρέπτης σου αναδεικνύει χαρακτηριστικά πιο έντονα, έτσι αναδεικνύει πιο έντονα  και εκεί παρατηρείς και ανακαλύπτεις πράγματα που εν τέλει μόνο με το άκουσμα του γεγονότος μπορεί να τα αγνοούσες. Με την γελοιογραφία όμως δεν τα αγνοείς, σε βοηθάει να μην τα αγνοήσεις τελικά, αυτό είναι το ωραίο.

Κύριε Βασίλη, πόσα χρόνια μου είπατε ότι είστε στο επάγγελμα της πολιτικής γελοιογραφίας;

Από το 1990 θα με υπολογίζετε.

Μου είπατε πριν ότι τα σύμβολα έχουν αλλάξει και αυτά που χρησιμοποιείται εσείς οι γελοιογράφοι.

Ναι.

Συγκεκριμένα για εσάς, για την δική σας τέχνη

Η αλήθεια είναι ότι τα ιστορικά σύμβολα, ακόμη και η σημαία και τα λοιπά, προσωπικά νιώθω μια επιφύλαξη στη χρήση τους για δύο λόγους. Η πρώτη είναι γιατί τα έχω κάνει, όχι μια αρκετές φορές, αν είναι να επαναλαμβάνομαι να τα ξανακάνω πρέπει να υπάρχει λόγος. Και δεύτερον ζούμε σε μια εποχή που οι ευαισθησίες έχουν αλλάξει στο κοινό και επομένως αυτό σημαίνει ότι πράγματα τα οποία ήταν δεκτά σε μια εποχή, νιώθω και εγώ ότι δεν είναι ακριβώς έτσι. Παραδείγματος χάρη μπορούσα να σκεφτώ εγώ πριν από 10-15 χρόνια και 10 χρόνια την έννοια του gender, την έννοια όλων αυτών των αλλαγών, μπορούσα να σκεφτώ την έννοια του fake news ακόμα ακόμα ότι υπάρχει. Αυτά πριν από πολλά χρόνια ήταν ξένα, πόσω μάλλον σε ένα ελληνικό περιβάλλον που οι προσλαμβάνουσες είναι καθυστερημένες σε πολλά επίπεδα. Νομίζω, λοιπόν, ότι σήμερα θα δυσκολευόμουν να χρησιμοποιήσω με άνεση και για λόγους ευκολίας σύμβολα όπως έκανα στο παρελθόν, δηλαδή μπορώ να χρησιμοποιήσω ένα σύμβολο ότι αυτός είναι Αμερικανός, αυτός είναι Γερμανός, αυτός είναι Κινέζος και ούτω  καθεξής, μια σημαία μπορεί να το χρησιμοποιήσω ή αυτό είναι Ευρωπαϊκή Ένωση γίνεται αλλά τώρα να πάρω το σύμβολο να το αλλοιώσω σε βαθμό που μπορεί και ο άλλος να θιχτεί από αυτό δεν το κάνω γιατί πρώτον με το facebook όλα δημοσιοποιούνται, όλα είναι παγκόσμια, παλιά τα πράγματα δεν ήταν παγκόσμια αυτό που έκανα το έκανα για εδώ και έμενε εδώ τώρα αν το βγάλω στο facebook, θα το δει όλος ο κόσμος μπορεί να το δει, μπορεί να το δει κάποιος από τις Ηνωμένες Πολιτείες άνετα. Θα λέγαμε ότι έχεις μια ευαισθησία μεγαλύτερη στο να μην θιχτούν κάποιοι κατά κάποιο τρόπο πόσο μάλιστα όταν αυτό που κάνεις είναι δεικτικό ιδιαίτερα, καυστικό. Βέβαια για να είμαι ειλικρινής στο «cartoonmovement» στο οποίο συνεργάζομαι αυτά συμβαίνουν αλλά εντάξει δεν μπορείς να σταματήσεις τη γελοιογραφία από τη μία. Αυτά γίνονται, ρίχνεις ένα βέλος και σου έρχεται σαν βόμβα, εντάξει. Κακά τα ψέματα η γελοιογραφία είναι ένα βέλος, μην έχουμε αυταπάτες ότι αλλάζει τον κόσμο, είναι μια άποψη. Καλό είναι να μην ενοχλεί η διάδοση απόψεων από την άλλη αν θίξεις κάποιον αυτό δεν λύνεται με πολιτική ούτε με κρατική λογοκρισία, το πιστεύω αυτό. Ας το λύσουν μεταξύ τους τα δύο μέρη στο φινάλε αυτό πιστεύω. Πιστεύω ότι απέναντι σε θεσμούς και επειδή είναι συγκεκριμένη η γλώσσα της γελοιογραφίας, που αναπόφευκτα χρησιμοποιεί έστω σύμβολα με τρόπο ας πούμε συνεκδοχικό ή μετωνυμικό ή τα λοιπά, θεωρώ ότι απέναντι σε θεσμούς εξουσίας τα πράγματα είναι πιο [00:50:00]επιτρεπτά και πρέπει να είναι πιο επιτρεπτά. Από εκεί και πέρα αρχίζει κάτι άλλο, δηλαδή αν μου μιλήσεις για μια θρησκεία, ναι, είναι πιο δύσκολο ή την πολιτισμική καθυστέρηση ενός λαού είναι πιο δύσκολο ή πάει αλλού το πράγμα. Εκεί αναγκαστικά πρέπει να ανεχθείς τις συνέπειες αυτών που κάνεις. Ο Ευρωπαίος θα σκεφτείς σαν Ευρωπαίος αλλά όπως και να έχει αυτό που κάνεις δεν σημαίνει ότι όλος ο κόσμος είναι Ευρώπη ή σκέφτονται όπως η Ευρώπη, αυτό πάνω κάτω είναι η άποψη μου για αυτό και λίγο είμαι πιο μετριοπαθής πια στο πώς φέρομαι σε αυτά τα πράγματα, στο πώς αντιμετωπίζω δηλαδή τη γελοιογραφία.

Κύριε Βασίλη ευχαριστώ πολύ για όσα μοιραστήκατε.

Και εγώ ευχαριστώ πάρα πάρα πολύ.