[00:00:00]Καλησπέρα.

Καλησπέρα σας.

Είμαστε στο Παλαιοχώρι Χαλκιδικής, 14 Αυγούστου 2020. Εγώ είμαι η Κέκη Μαρία, είμαι ερευνήτρια του Istorima και θα ξεκινήσουμε τη συνέντευξή μας. Μπορείτε να μου πείτε το όνομά σας;

Λέγομαι Ρήγα Ευαγγελία.

Έχετε κάποιο σύλλογο πολιτιστικό εδώ στο Παλαιοχώρι, στον οποίο κάνατε κάποιες δράσεις;

Έχουμε πολιτιστικό σύλλογο και γυναικείο σύλλογο και είμαι μέλος του γυναικείου συλλόγου. Κάνουμε διάφορες δράσεις, που αφορούν τις γυναίκες.

Υπάρχουν και κάποια έθιμα της περιοχής ιδιαίτερα, τα οποία προσπαθούν να κρατηθούν ζωντανά;

Βεβαίως. Έχουμε έθιμα, εδώ θα πρέπει να αναφέρω πρώτα για τον Ζορμπά, που εδώ στο Παλαιοχώρι ο Ζορμπάς, έζησε 22 χρόνια και σε αυτό το σπίτι που έζησε, η κυρία αυτή, το έκανε δωρεά στο Δήμο και οι κληρονόμοι της φυσικά και αυτό τώρα θα αναπαλαιωθεί. Έγινε κάποια εκδήλωση και θα δημιουργηθεί μουσείο και θα διαφημιστεί στο Λονδίνο, για να γίνει γνωστό διεθνώς, να έρχονται οι άνθρωποι, να γνωρίζουν για τη ζωή του Ζορμπά.

Πολύ ωραία. Υπάρχουν άλλα…

Και ακόμη ένα έθιμο που έχουμε, πάνω στην εκκλησία των Ταξιαρχών Αρχαγγέλων την τρίτη μέρα του Πάσχα, εκεί γίνεται λειτουργία και μετά γίνεται ο παραδοσιακός χορός, που κρατάει επί Τουρκοκρατίας και έδιναν συμβολικά μηνύματα στους πολεμιστές, για να μην καταλαβαίνουν οι Τούρκοι. Και αυτό, το αναβιώνουμε κάθε χρόνο το έθιμο, την τρίτη μέρα το Πάσχα και κάνουμε το χορό «Του Χαρ' κού τ' αλώνι» που υπάρχει και τραγούδι, τραγούδια, για αυτό.

Και τι διαδικασία υπάρχει σε αυτό το έθιμο;

Ντύνονται με αρχαίες στολές από το σύλλογο, γυναίκες, κοπέλες νεαρές και χορεύουν και άντρες, οι οποίοι είναι καβαλάρηδες και κάνουμε τη λιτάνευση από την εκκλησία των Ταξιαρχών Αρχαγγέλων, στην άλλη εκκλησία κάτω, του Αγίου Αθανασίου και μετά γυρνάμε επάνω και γίνεται ο χορός μετά τη λιτανεία. Είναι μία ωραία εκδήλωση αυτή.

Εδώ κάποιο ιδιαίτερο στοιχείο, που μπορεί να υπάρχει στην παράδοση γύρω από τους γάμους, από τα βαφτίσια;

Ναι, βεβαίως. Ο γάμος εδώ, γινόταν παραδοσιακός, με εκδηλώσεις όμορφες και ξεκινούσε από τη Δευτέρα, που έπλεναν τα προικιά της νύφης, τα σιδερώνουν, τα ετοίμαζαν. Την Πέμπτη ζύμωναν το προζύμι, που έκαναν τα κλίκια, την Παρασκευή ζύμωναν τα κλίκια. Το Σάββατο άπλωναν μέσα στους δρόμους τους κεντρικούς, κοντά στο σπίτι της νύφης, σχοινιά και άπλωναν τα προικιά της νύφης και τα έβλεπε όλο το χωριό και το βράδυ γραφόταν, πλησίον των συγγενών, το προικοσύμφωνο. Ό,τι προικιά και ό,τι είχε από το σπίτι η νύφη, ήταν προικισμένη, γραφόταν αναλυτικά και τα λεφτά και...

Τι περιλάμβανε η προίκα συνήθως;

Χαλιά στον αργαλειό, κιλίμια που στρώνονταν στα κρεβάτια, μετά είχαν υφαντά, ήταν τραπεζομάντιλα τότε, σεντόνια, πάρα πολλά πράγματα… Κεντούσανε οι κοπέλες, τα προικιά τους και όλα αυτά ήταν κοινή θέα στον κόσμο. Την Κυριακή, μετά που γινόταν ο γάμος, όταν έφευγε νύφη -να πω τα σημαντικά τώρα, από τα πιο σημαντικά- όταν έφευγε η νύφη από το σπίτι, 3 κλίκια είχαν. Το πρώτο, το έριχνε πίσω της, έξω από την πόρτα του σπιτιού. Το δεύτερο, στη μέση της διαδρομής και το τρίτο, έξω από την εκκλησία. Αυτά ήταν για ευημερία του ζευγαριού. Για να το πάρει ο κόσμος και να ευχηθεί στο ζευγάρι[00:05:00]. Και ένα κλίκι μεγάλο, μετά από το μυστήριο, που γινόταν το γλέντι, στο τέλος, χόρευαν όλοι, κάναν έναν κύκλο και χόρευαν όλοι της νύφης το κλίκι, εκτός από τη νύφη. Και έλεγαν το εξής τραγούδι: «Μες στης νύφης τα λουλούδια, τρία πουλάκια κελαηδούσαν. Το να λέει, το άλλο κλαίει, τα άλλο κελαηδεί και λέει: Να ‘χα μάνα της καρδιάς μου και πατέρα της ψυχής μου και αδελφό της αγκαλιάς μου. Τώρα του γαμπρού η μάνα περηφανεύεται και λέει: Εγώ έχω γιο και αλλή δεν έχει, εγώ έχω δέντρο στην αυλή μου, κυπαρίσσι στη γωνία μου. Κάθεται η μοίρα και μοιράζει και μοιράζει και ταιριάζει και βαριά αναστενάζει. Βρε, πανάθεμά σε μοίρα, που δεν μοιράζεις ίσα, στα καλά τα παλικάρια δίνεις άσχημα κορτσούδια και στα όμορφα κορτσούδια, δίνεις άσχημα παιδούδια.» Και μετά, ο πρώτος που κρατούσε το κλίκι, το έκοβε και μοίραζε. Το κλικί ήταν στολισμένο με τριαντάφυλλα και βαμβάκι, να είναι ρόδινη η ζωή και να ασπρίσουν τα μαλλιά τους. Αυτό ο συμβολισμός ήταν. Και το πέταζε στον κόσμο, στο ψίκι και όλοι ευχόντουσαν στο ζευγάρι. Αυτό ήταν όλη η παράδοση, ας πούμε, του γάμου.

Και εδώ οι γάμοι ήταν ανοιχτοί, θέλω να πω, γινόντουσαν για όλο το χωριό;

Για τους συγγενείς, γιατί το χωριό είναι μεγάλο, είναι 2.000. Για τους συγγενείς και τους μακρινούς, τους φίλους, τους γνωστούς. Όλο το χωριό δεν συμμετείχε, γιατί ήταν ναι...

Θέλω να πω γινόντουσαν σε εξωτερικό χώρο;

Ναι, γινόταν εδώ κάτω στην πλατεία, εδώ, κάτω στην πλατεία. Γύρω-γύρω εδώ στο πλατάνι γινόταν. Γέμιζε η πλατεία τραπέζια και στη μέση υπήρχε κενό και γινόταν ο χορός, με ορχήστρα, με βιολιά, με πολύ ωραία παραδοσιακά τραγούδια.

Ποια είναι τα τραγούδια του γάμου εδώ της περιοχής, που παίζαν στα γλέντια;

Πάρα πολλά τραγούδια. Πάρα πολλά. «Αρχοντογιός παντρεύεται και παίρνει Περιστέρα» και πολλά άλλα παραδοσιακά τραγούδια έλεγαν και γινόταν το γλέντι πάρα πολύ ωραίο.

Είχε κάποια διαδικασία τις προηγούμενες μέρες και η διαδικασία, ας πούμε, του νυφικού της νύφης και η προετοιμασία όλη;

H νύφη ναι. Όταν ήταν στο σπίτι με το ψίκι, ας πούμε και τη στόλιζαν, την τραγουδούσαν με τραγούδια. Eρχόταν πρώτα ο γαμπρός με τον κουμπάρο μαζί, να πάρουν τη νύφη και όλο το ψίκι. Αυτό ήταν και όλοι μαζί πήγαιναν στην εκκλησία και γινόταν το μυστήριο. Και την προίκα την φόρτωναν -δεν ξέρω αν το έχω αναφέρει πιο μπροστά- την προίκα, την φόρτωναν την Κυριακή, πριν το γάμο, σε άλογα και πάνω βάζανε αγόρια και κρατούσαν καθρέφτη. Αυτό ήταν έτσι έθιμο. Τρία άλογα και φόρτωναν τα μπαούλα με τις προίκες, ό,τι είχε η νύφη. Αυτό ήταν το έθιμο.

Υπάρχει κάποιο άλλο έθιμο, των βαφτίσεων, ας πούμε, ή άλλων μυστηρίων, έτσι που να έχει κάποια σημασία;

Τώρα, οι βαφτίσεις γινόταν, ας πούμε, πιο λιτά, πιο απλά μυστήρια και σε εποχές, που ο κόσμος ζούσε πιο λιτά. Ο γάμος ήταν το κύριο μυστήριο.

Ωραία, έχετε κάτι άλλο που θέλετε να μας πείτε για τις δράσεις των συλλόγων, κάτι που θέλετε να συμπληρώσετε για τις πολιτιστικές, ας πούμε, σχέσεις εδώ της περιοχής. Τι προσπαθεί να κρατήσει;

Προσπαθεί ο εκπολιτιστικός σύλλογος σε συνεργασία με το γυναικείο σύλλογο, προσπαθούν να κάνουν εκδηλώσεις, να κρατήσουν ζωντανό το χωριό και να αναβιώνουν έθιμα. Ένα έθιμο, που το κάνουμε πολλά χρόνια, είναι η «Τσιγαριδογιορτή». Μετά τα Χριστούγεννα, κάνουν εδώ στην κοινότητα, που [00:10:00]έχει χώρο μεγάλο, κάνουνε τσιγαρίδια. Πολλοί από το χωριό εθελοντικά, παλικάρια και μεγαλύτεροι άνθρωποι που ξέρουν, κάνουν στα καζάνια, τσιγαρίδια.

Τι είναι τα τσιγαρίδια;

Είναι κρέας χοιρινό, το οποίο μετά το κάνουν σε μπουφέ και σερβίρουν τον κόσμο και γίνεται εδώ παραδοσιακό γλέντι και γλεντάει ο κόσμος. Πολύ όμορφο αυτό.

Αυτό είναι ένα ακόμη έθιμο;

Ένα ακόμη έθιμο αυτό. Κάνουμε την πανήγυρη του Αγίου Αθανασίου, που γίνεται κουρμπάνι, κάτω στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου και αυτό το αναβιώνουν όλα τα χρόνια, ας πούμε.

Τι είναι το κουρμπάνι;

Το κουρμπάνι είναι καζάνια, που μαγειρεύουν φαγητό, κρέας. Χαρίζουν οι βοσκοί του χωριού, χαρίζουν στον Άγιο ζωντανά, τα οποία τα φτιάχνουν μετά φαγητό και ευλογία και μοιράζουν στον κόσμο. Και ένα ακόμη κουρμπάνι γίνεται στον Άγιο Φανούριο, 27 Αυγούστου, που εκεί έχουμε ένα εξωκλήσι και κάνουμε και εκεί το κουρμπάνι και συμμετέχει όλος ο κόσμος. Οι γυναίκες κάνουν φανουρόπιτες και πάνε εκεί και μετά, γίνεται η λειτουργία στην εκκλησία, ανεβαίνουν στο εξωκλήσι και εκεί διαβάζουν τις φανουρόπιτες και μετά, μοιράζουν το κουρμπάνι και εκεί για ευλογία. Αυτά τα έθιμα έχουμε, ας πούμε, που όλο το χρόνο που όλος ο κόσμος… Και έχουμε και την πανήγυρη των Αγίων Αρχαγγέλων, που είναι ας πούμε, πανήγυρη εκκλησιαστική. Έχει εσπερινό, μεγάλο εσπερινό, που παίρνουν την εικόνα πάνω από την εκκλησία των Αγίων Αρχαγγέλων, στην κυρίως εκκλησία, στο χωριό. Γίνεται η λειτουργία και την ίδια μέρα, γίνεται λιτανεία και την ανεβάζουν πάλι την εικόνα στον Άγιο Αρχάγγελο, επάνω, στη μικρή εκκλησία και εκεί γίνεται τη δεύτερη μέρα, γίνεται λειτουργία. Αυτά είναι τα πανηγύρια μας και αυτές είναι οι εκδηλώσεις, που αναβιώνουμε και κρατούμε παραδόσεις.

Έχει κάποια από τις εκκλησίες, γιατί αναφέρετε αρκετές εκκλησίες-

Τρεις εκκλησίες έχουμε-

Έχει κάποια πιο παλιά ιστορία, για το πως χτίστηκε, κάποιο…

Η πιο παλιά εκκλησία, από όσο γνωρίζω, είναι των Ταξιαρχών Αρχαγγέλων επάνω, που είναι και το νεκροταφείο και μετά χτίστηκε η εκκλησία εδώ. Έχουμε και τα μετέπειτα χρόνια γιορτάζουμε και την Παναγία Γοργοϋπήκοος, που έγινε κάποιο θαύμα. Κάποιος ασθενής άνθρωπος, πήγε στο Όρος και προσευχήθηκε στην Παναγία Γοργοϋπήκοος και έγινε καλά και έφερε αντίγραφο της εικόνας, της Γοργοϋπηκόου, στην εκκλησία εδώ. Και από τότε, γίνεται πανηγυρική λειτουργία στην Παναγία, κάνουν γυναίκες άρτους και δοξάζουν την Παναγία.

Υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο φαγητό, κάποια ιδιαίτερη μαγειρική έτσι του χωριού;

Βέβαια. Κρατούν εδώ τα παραδοσιακά φαγητά, που έκαναν οι γιαγιάδες, οι μανάδες μας και εμείς τα συνεχίζουμε. Γίνεται, ας πούμε, το χειμώνα, την πανήγυρη να πω. Των Αγίων Αρχαγγέλων κάνουν το χοιρινό με λάχανο. Καρπολάχανο, που είναι της περιοχής προϊόν. Το καρπολάχανο με χοιρινό γίνεται. Αυτό είναι από παλιά χρόνια παραδοσιακό. Κάνουμε τον μπακαλιάρο σε νηστείες που επιτρέπεται το ψάρι. Μπακαλιάρο με πατάτες και κρεμμύδια στο φούρνο. Μετά τα κατσικάκια, τα αρνάκια του Πάσχα, που τα κάνουν γεμιστά το κούφωμα με το ρύζι στο φούρνο. Είναι αυτά παραδοσιακό φαγητό. Το τραγί που κάνουμε, που κάνουν στα κουρμπάνια. Το τραγί και κατσικάκια και τέτοια ζώα, ας πούμε, μικρά, που τα κάνουν με φασολάκια εδώ, το καλοκαίρι και μελιτζάνες. Το τραγί που το συνηθίζουμε την πανήγυρη και το δεκαπενταύγουστο. Το κάνουμε με φασολάκια την πανηγύρι και το δεκαπενταύγουστο με μελιτζάνες. Αυτά είναι τα πατροπαράδοτα. Και πιο παλιά, έκαναν και πάστωναν κρέας, γιατί ο κόσμος δεν είχε ψυγεία και συντηρούσαν το γουρο[00:15:00]ύνι, που είχε κάθε οικογένεια, γιατί όλοι είχαν ζώα, με αυτά συντηρούνταν. Το γουρούνι, ας πούμε, το πάστωναν και το διατηρούσαν όλο το χειμώνα και το έβραζαν με φασολάκια, λουβίδια, που τα λέγαμε εμείς. Ξερά, πού τα ξέραιναν τα πράσινα, τα έκαναν σε μπουρλιές, όπως τα έλεγαν, μέσα σε κλωστή και τα ξερά και μετά τα φούσκωναν και μαλάκωναν και τα μαγείρευαν με αυτό το παστωμένο κρέας. Κάναν τα τσιγαρίδια, που τα διατηρούσαν πολύ καιρό. Τα λουκάνικα, που τα έβαζαν μέσα σε λίγδα, το λίπος του γουρουνιού, το κρατούσαν και αυτό, το έβαζαν μέσα λουκάνικα και τσιγαρίδια και κρέας και με αυτό, το πάστωναν, ας πούμε και με αλάτι νομίζω ναι. Και το Πάσχα πάλι είχαν τα κατσικάκια τους, τα αρνάκια τους, τα οποία με αυτά ζούσαν ο κόσμος. Δεν υπήρχαν τόσα προϊόντα σε μαγαζιά και σούπερ μάρκετ. Είχαν όλοι τα δικά τους πάνω-κάτω προϊόντα έτσι.

Πολύ ωραία. Έχετε εσείς εδώ στην περιοχή και κάποια -τώρα που είπατε για τα φασολάκια- έχετε τις ποικιλίες σας τις τοπικές;

Έχουμε παραγωγές. Ναι, εδώ είμαστε φημισμένοι για την πατάτα, που καλλιεργεί ο κόσμος και τα φασολάκια, που γίνονται από το τοπικό κλίμα… βοηθάει πάρα πολύ και η γη, ίσως και γίνονται τα πιο νόστιμα φασολάκια της περιοχής στο Παλαιοχώρι. Βέβαια και οι πατάτες και τα λάχανα, τα καρπολάχανα. Αυτές ήταν οι κυρίες παραγωγές, που ο κόσμος ζούσαν και αυτά καλλιεργούσαν και πουλούσαν, για να επιβιώσουν κιόλας. Αυτές είναι παραγωγές, που είχαν.

Και εδώ στην περιοχή, εσείς και από την παιδική σας ηλικία, δηλαδή και πιο μικρή όταν ήσασταν, το σπίτι ας πούμε και η οικοκυρική του σπιτιού, ήταν κάθε σπίτι δηλαδή αυτάρκες; Όπως το καταλαβαίνω…

Ναι, βέβαια. Οι γυναίκες, όλο το ρουχισμό σχεδόν, οι πιο παλιές τώρα, οι γιαγιές και προγιαγιές, όλο το ρουχισμό περνούσε από τον αργαλειό. Ανάλογα, στα χαλιά, τα νήματα ήταν χοντρά και έκαναν τα χάλια, πιο λεπτά στα κιλίμια και ακόμα πιο λεπτά και βαμβακερά στα σεντόνια, που έκαναν, γιατί δεν υπήρχαν βιομηχανοποιημένα σεντόνια, τα ύφαιναν στον αργαλειό. Τραπεζομάντηλα και όλα αυτά, που έκαναν τα προϊόντα. Ακόμα και πανιά στον αργαλειό έκαναν και έκαναν τα εσώρουχα για τους άντρες τους, τους πιο μεγάλους, τους γονείς τους, ας πούμε, αυτά τα μεγάλα τα εσώρουχα και τα ρούχα που φορούσαν, όλα ήταν από τον αργαλειό και μετά τα έραβαν. Δεν υπήρχαν υφάσματα έτσι, στην αγορά. Οι γυναίκες έκαναν τις προίκες τους, τα κεντήματα, τα πλεξίματα, όλα αυτά, μέσα από τη νοικοκυρά ξεκινούσαν και γινόταν οι προίκες και αυτά στόλιζαν τα σπίτια τους και υπήρχαν για τις ανάγκες της επιβίωσης και της οικογένειας, που δημιουργούνταν.

Και το αντίστοιχο συνέβαινε και στην διατροφή, φαντάζομαι.

Και στη διατροφή κρατούσαν όλα αυτά. Δηλαδή, το κάθε σπίτι συντηρούνταν. Είχε ας πούμε, τα ζώα που έπρεπε, για να συντηρηθεί. Ένα γουρουνάκι όλοι είχαν, μία κατσίκα για το γάλα, δύο, για γάλα, κοτόπουλα, τα αυγά και έχοντας η νοικοκυρά το γάλα, τα αυγά, το βούτυρο, έφτιαχνε τις πίτες για τα παιδιά και συντηρούσε την οικογένεια. Δεν υπήρχαν τα κοτόπουλα στην αγορά. Έσφαζαν το κοκοράκι, είχαν τα Χριστούγεννα την παραδοσιακή σούπα και το κοτόπουλο το γεμιστό, που έτρωγε η οικογένεια. Δηλαδή, όλα τα είχαν όλα μέσα στο σπίτι τους.

Κι όλα αυτά περνούσαν από τα χέρια της νοικοκυράς.

Της νοικοκυράς. Και τότε δεν υπήρχαν οι ανέσεις. Οι γυναίκες έπρεπε να ζυμώσουνε το ψωμί, να το φουρνίσουνε, κάθε σπίτι έχει έξω φούρνο στην αυλή, βέβαια, να φουρνίσουν το ψωμί, για να έχουν την εβδομάδα. Πήγαιναν στα χωράφια, να καλλιεργήσουν τα χωράφια και τα παιδιά, πιο παλιά, εμείς δεν τα θυμηθήκαμε, οι γιαγιάδες μας και οι μανάδες μας, είχαν τις τρόκνιες, που λέγαμε και τα φορτώνονταν τα παιδιά, να πάνε στο χωράφι. Και έκαναν κούνιες στα δέντρα, να αφήσουν τα μωρά να κοιμούνται, για να δουλέψουνε. Βέβαια.[00:20:00] Όλα αυτά γινόντουσαν τότε.

Διαφορετικά.

Διαφορετικά πράγματα, αλλά είχαν, για όλα τα πράγματα, είχαν τον τρόπο τους και επιβίωνε ο κόσμος.

Πολύ ωραία. Έχετε κάτι που θέλετε να συμπληρώσετε για να κλείσουμε;

Από ό,τι θυμάμαι έχουμε καλύψει λίγο όλη την ζωή, που υπήρχε με τον παραδοσιακό τρόπο. Που οι γυναίκες έπλεναν, δεν είχαν πλυντήρια, δεν είχαν ανέσεις. Έπλεναν στο καζάνι, έβγαζαν έξω στην αυλή, άναβαν φωτιά και είχαν, ας πούμε, το καζάνι για να ζεστάνουν το νερό και στην σκάφη έπλεναν τα ρούχα. Και για να τα σιδερώσουν, είχαν το σίδερο με τα κάρβουνα, για να σιδερώσουν τα ρούχα. Ναι, αυτός ήταν ο τρόπος, πρωτόγονος τρόπος, για να ετοιμάσουν το σπιτικό τους, τα ρούχα τους, για όλα είχαν μία λύση. Και τώρα όλα αυτά, τα έχουμε στο παλιό δημοτικό, που έγινε ένα μουσείο και εκεί, έχουνε μαζέψει όλα αυτά τα παλιά αντικείμενα, το αλέτρι που όργωναν, παλάντζες που ζύγιζαν, γιατί δεν υπήρχαν οι ζυγαριές, τα καζάνια, ο αργαλειός, η τσιγκρίκα που έκαναν το νήμα, ετοίμαζαν στα καλάμια, φωτογραφίες από παππούδες, από προγόνους, από παραδόσεις και χορούς και έθιμα… Όλα τα…. Έχουν κάνει ένα μικρό μουσείο στο παλιό πέτρινο σχολείο και έχουν μαζέψει όλα αυτά, για να διατηρούνται τα ήθη και τα έθιμά και όλα αυτά τα αντικείμενα, τα παλιά.

Πάρα πολύ ωραία. Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για αυτά που μοιραστήκατε.