[00:00:00]Το πάτησα. Ξεκινάμε, καλημέρα.

Καλημέρα.

Πώς ονομάζεσαι;

Φέκα Ελένη του Γεωργίου.

Καλημέρα είμαι η Κωνσταντίνα η Ζίχναλη, είμαι με την Φέκα την Ελένη στο Μελενικίτσι, είναι 23/03 του 2022 είμαι ερευνήτρια από το Istorima και ξεκινάμε. Θα μιλήσουμε για την προετοιμασία του γάμου που στο χωριό εδώ διαρκούσε για μία εβδομάδα.

Ναι.

Στην ουσία διαρκούσε από την Τρίτη πριν παντρευτεί.

Ναι, από την Τρίτη ξεκινούσε από το πρωί ο γαμπρός, η μαμά, η πεθερά δηλαδή ετοίμαζε τα πάντα, το αλεύρι όλα έτοιμα και το βράδυ φώναζαν τις ξαδέρφες, τα κοριτσάκια τα ανύπαντρα για να κάνουν το προζύμι για το ψωμί. Αυτή, η πεθερά έβαζε ένα αδράχτι όμως από το ροδάνι, τώρα το ροδάνι ήταν σιδερένιο εκείνο το αδράχτι, το τύλιγε με βασιλικό ξερό και με κόκκινη κλωστή και πρώτα όταν ερχόταν τα κορίτσια για να πιάσουν το προζύμι και ένα κορίτσι να μην είναι ορφανό, αυτό θα το ζυμώσει το προζύμι, πρώτα-πρώτα τα αγοράκια έβαζαν και ανακάτευαν με εκείνο το αδράχτι το αλεύρι, μετά ξεκινούσε το κοριτσάκι έφτιαχνε το προζύμι το σκέπαζαν, στο τέλος σκέπαζαν του προζύμι έπαιρνε μία χούφτα αλεύρι και έριχνε στα κορίτσια για να είναι άσπρη η νύφη σαν το αλεύρι, αγνή πώς το λένε. Και μετά τραγουδούσαν τα κορίτσια κάνα 2-3 τραγούδια τραγουδούσαν κάνανε και 3 χορούς μέσα σε αυτά, τελικά φεύγανε. Το πρωί ξημερώνοντας, την Τετάρτη, κάνανε το ψωμί ερχόταν οι αδερφές της πεθεράς, συγγενείς. Ποιον έχεις; Να ζυμώσουν 2 φούρνος 20-30 ψωμιά για τον γάμο, για το τραπέζι που θα κάνουν. Και μετά την Πέμπτη κάνανε τις κανίσκες, που λέμε τα κουλούρια, για την νύφη, για τον κουμπάρο, αυτά δεν τώρα τα κάνουν με τσουρέκι αλλά τότε δεν ξέραμε και από τσουρέκια και δεν υπήρχαν και αυτά τα αγαθά που έχουμε τώρα, το φτιάχναμε με ρεβίθι ψωμί δηλαδή ρεβιθένιο ψωμί το στόλιζαν τα κολάκια τα στόλιζαν πάλι γύρω-γύρω με βασιλικό, ξερό βασιλικό και με κόκκινες κλωστές γύρω-γύρω αυτά τα ετοίμαζαν για τον κουμπάρο την Δευτέρα τα πήγαιναν αυτά στον κουμπάρο, της νύφης το κολάκι που λέμε το πήγαιναν την Πέμπτη το βράδυ να πάνε να καλέσουν την νύφη για τον γάμο και την νύφη την καλούσαν. Η πεθερά ένα ταψί ψάρι γριβάδι με ρυζάκι και ένα αυτό Νεμέα την λέγαμε εμείς τότε, ένα μπουκάλι κρασί, ναι ένα μπουκάλι κρασί και το ψάρι και αυτό το κουλούρι που φτιάχνανε για την νύφη τα πηγαίνανε στην νύφη για να καλέσουν την νύφη για τον γάμο και της νύφης η μαμά ετοίμαζε φαγητά, τρώγανε πάλι το βράδυ, τους δώριζε η νύφη αυτούς που πήγαιναν να καλέσουν την νύφη. Τελικά την Παρασκευή το πρωί το απόγευμα μαζευόταν πάλι όλα τα κορίτσια, αυτά τα κορίτσια που έκαναν το προζύμι, κάνανε την Ρούγκλιτσα. Στην Ρούγκλιτσα βάζανε σε ένα τραπέζι στρογγυλό από κάτω ένα ταψί με ένα πιάτο στραγάλια, διάφορα, καραμελίτσες και τέτοια και από πάνω βάζανε την Ρούγκλιτσα και την κεντούσαν τα κορίτσια με βαμβάκια με οτιδήποτε έφτιαχναν γύρω-γύρω τελείωνε η Ρούγκιλτσα, η πεθερά όμως είχε και μαγειρεμένα φαγητά για μετά στα κορίτσια τρώγανε και μετά σηκωνόταν την χόρευαν την Ρούγκλιτσα 2-3 χορούς και την βάζανε ή στο μπαλκόνι ή στο παράθυρο, αυτό ήταν σύμβολο στον γάμο. Πώς στολίζουν τώρα για!

Που βάζουν τούλια.

Με τα τούλια τότε ήταν αυτό σε κάθε στου γαμπρού το σπίτι ήταν από την Πέμπτη, την Παρασκευή το απόγευμα ήταν η Ρούγκιλτσα έξω.

Η Ρούγκλιτσα δηλαδή πώς ήταν; Τι όψη είχε; Ήταν σημαία;

Ήταν σημαία, ήταν ένα κόκκινο πανί και το φτιάχνανε στις 4 γωνίες με βαμβάκι πάλι με το βελονάκι το έφτιαχναν με κόκκινη κλωστή γύρω-γύρω έβαζαν από αυτά τα χαρτιά τώρα: «Πώς λέγονται; Γλασέ λέγονται αυτά τα χαρτιά;» Γύρω-γύρω τα κεντούσαν, τα έφτιαξαν και στη μέση έφτιαχναν από χαρτί τον γαμπρό και την νύφη. Εσύ δεν έχεις δει εδώ στο χωριό μας Ρούγκλιτσα που κάνουν;

[00:05:00]Όχι δεν έχω δει ποτέ.

Α ναι. Ακόμα την φτιάχνουν την Ρούγκλιτσα και τελικά το Σάββατο, την Παρασκευή γινόταν αυτό, το Σάββατο το πρωί κατά τις 11 η ώρα ερχόταν οι μαγείρισσες να ετοιμάσουν τα καζάνια, τα φαγητά όλα αυτά, να κάνουν, τότε δεν κάνανε πατάτες με κρέας και τέτοια ή πράσα με χοιρινό, όχι με χοιρινό, με πρόβατο κόβανε, τα αρνιά, τα πρόβατα να ετοιμάσουν τα κρέατα όλα και βάζαν το φαγητό το απόγευμα, φασόλια, συνήθως φασόλια οπωσδήποτε είχε στον γάμο και σούπα 3 φαγητά. Μετά το απόγευμα ερχόταν τα όργανα.

Αυτό στο σπίτι της νύφης;

Όχι στης νύφης, του γαμπρού γίνεται τώρα αυτό, στην νύφη τελείωσε αφού την κάλεσαν για τον γάμο, να ξεχάσαμε κιόλας, κάνανε την Ρούγκλιτσα εδώ, μετά τα κορίτσια αυτά που κάνανε την Ρούγκλιτσα φεύγανε και πηγαίνανε στης νύφης το σπίτι για να ράψουν την προίκα για να την βγάλουν από τα μπαούλα την προίκα και να την κάνουν με κόκκινη κλωστή, όλα να τα καρφιτσώσουν, δεν είχαν καρφίτσες με κόκκινη κλωστή, έβαζαν πάνω άσπρο πράμα σε ένα κόκκινο για να είναι στολισμένη προίκα.

Κάνανε κάποιο σχέδιο με την κόκκινη κλωστή;

Όχι όχι το έραβαν μόνο, το έραβαν αλλά δεν το έδεναν κόμπο για να μην δεθεί ο γαμπρός κόμπο το βράδυ λέει και το Σάββατο, αυτό την Παρασκευή φυσικά και το Σάββατο που λες ετοίμαζαν όλα αυτά, ήρθαν τα όργανα το απόγευμα για να χορέψουν την Ρούγκλιτσα, την χορεύουν την Ρούγκλιτσα, όλο το χωριό μαζευόταν μέσα στην αυλή μαζευόταν όλο το χωριό, θα χορέψουν την Ρούγκλιτσα και αφού τελείωνε κάνα 2-3 ώρες έφτιαχναν το αυτό το πράγμα, μετά τα όργανα μαζευόταν, θα πάνε πρώτα στον παπά με τα όργανα να τον καλέσουν, κανέναν θείο, πρόεδρο του χωριού, αυτούς με τα νταούλια, με τα όργανά τους καλούσαν αυτούς, μετά πήγαιναν να πάρουν τον κουμπάρο, θα πάρουν τον κουμπάρο από το σπίτι με δικά του άτομα που είχε, να τον φέρουν εδώ στο σπίτι του γαμπρού, θα χορέψουν, θα κάνουν, μπορεί και όλη τη νύχτα να χορεύουν και το πρωί ξημερώνοντας πάλι τα όργανα στην νύφη θα πάνε, πριν να βγει ο ήλιος για να απλώσουν, να δέσουν τα σχοινιά, για να απλώσουν την προίκα, δεν πα να έχει χιόνι, δεν πειράζει εκείνο, πρέπει να απλώσουν την προίκα. Πήγαιναν τα όργανα που λες την Κυριακή το πρωί, να απλώσουν την προίκα, φεύγανε από την προίκα, η πεθερά εδώ είχε έτοιμα τα πανέρια με τα νυφικά της νύφης, πρέπει να τα πάνε πριν την εκκλησία, τα, όταν σχολούσε περίπου εκκλησία να πάνε τα ρούχα στην νύφη, τα νυφικά, την νύφη να την στολίσουν, γιατί άμα έρθει ο κόσμος από την εκκλησία να την δουν στολισμένη την νύφη, όλη την ημέρα η νύφη έπρεπε να είναι στο πόδι.

Τι ώρα γινόταν τότε ο γάμος;

Από το πρωί μέχρι το βράδυ.

Η στέψη;

Η στέψη-

Έτσι σαν τώρα το απόγευμα;

Όχι το μεσημέρι θα γίνει, μετά το μεσημέρι θα γίνει η στέψη, δεν υπήρχε τότε με την ώρα οπότε τελείωναν. Και είπαμε ναι, θα πάνε τα ρούχα στην νύφη, τα νυφικά, θα στολιστεί η νύφη, από εκεί τα όργανα από την νύφη που φεύγανε, τα ρούχα που πηγαίνανε, θα πάνε στην βρύση τα αγόρια τώρα τα παλικάρια να γεμίσουν νερό για να ξυρίσουν τον γαμπρό με εκείνο το νερό, ερχόταν πίσω πάλι με τα όργανα, τον έβαζαν τον γαμπρό έξω τον ξύριζαν και αντί για σαπούνι τον έριχναν άλλα αντικείμενα στα χέρια, δήθεν να κάνει και αυτό τελείωνε και μετά πάλι ξανά κατά το μεσημέρι θα πάνε, αφού θα φάνε όλοι αυτοί όλοι, θα πάνε να πάρουν τον κουμπάρο πάλι για να πάρουν την νύφη, πήγαιναν με τον κουμπάρο αλλά στο μεταξύ πριν να πάνε στον κουμπάρο στέλνανε έναν παλικαράκι στην νύφη, σαν αγγελιοφόρος δηλαδή να πάει να πει ότι ξέρεις έρχονται τότε δεν είχαμε κινητά, ούτε τηλέφωνα, να τους πει ότι έρχεται ο γαμπρός, πού θα πάει εκείνο το παιδί για να τους πει στην νύφη, ένα μαξιλάρι με ένα κολάκι, με ένα κουλούρι, θα το δέσουν, στο, στη μέση αυτό το παιδί και θα περιμένει τον γαμπρό, ενώ ήξερε η νύφη ότι περιμένει το γαμπρό, έβγαινε ύστερα η νύφη, ερχόταν ο γαμπρός τα συνηθισμένα θα πάνε να πάρουν την νύφη με το γαμπρό, με τον κουμπάρο και έβγαινε η νύφη πάλι να κάνει το σταυρό της και τέτοια, θα πρέπει να δωρίσει στον μπαμπά της.

Το δώρισμα που λέμε εδώ στο χωριό, τι είναι στην ουσία;

Τους δωρίζουν από μία πετσέτα μην φανταστείς ποιος ξέρει τι δώριζαν, στους πιο, στον μπαμπά πρώτα-πρώτα δώριζαν όλο το σόι της νύφης, όλοι αυτοί που τους καλούσαν δηλαδή οι πιο [00:10:00]συγγενείς που ήταν, τους άντρες συνήθως πιο πολύ τους δώριζαν, τις γυναίκες όχι. Τους δώριζαν από μία πετσέτα, τους δώριζαν, έβαζαν λεφτά, για λεφτά ήταν αυτό το πράγμα, να μαζέψει η νύφη λίγα λεφτά, στο τέλος ο μπαμπάς θα καθίσει, καθόταν ο μπαμπάς και του δώριζε η νύφη να κάνει τον σταυρό ο μπαμπάς με ένα ποτήρι κρασί και λεφτά να τα ρίξει πάνω από την νύφη, το κρασί και τα λεφτά, τα παιδιά ύστερα μαζεύουν τα λεφτά και ο γαμπρός τον έβαζε τον πεθερό ένα καπέλο, αυτό ήταν το δώρο που έπαιρνε την νύφη ο γαμπρός, από εκεί πήγαιναν στη στέψη, γινόταν η στέψη, μετά που θα γύριζε από τη στέψη η νύφη, η πεθερά εδώ περίμενε με ένα σίδερο, 2 σίδερα θα ήταν. Τι ήταν; Θα τα βάλει στην πόρτα μπροστά, για να πατήσει η νύφη, σιδερένια να είναι, είχε βούτυρο, μαλλάκια σαν το βούτυρο και γλυκιά σαν το λουκούμι, αυτά τα έβαζε στην πόρτα η νύφη και την έδινε και το λουκούμι για να πάνε πάλι τους κερνούσαν κουμπάρους και τέτοια, κατέβαιναν κάτω ύστερα πάλι κατέβαζαν την νύφη κάτω, την χόρευαν και όποιος ήθελε να πάει να χορέψει κοντά στην νύφη έπρεπε να βάλει λεφτά, έβαζαν λεφτά και στον γαμπρό και στην νύφη και τελείωνε που λες το βράδυ. Μετά το βράδυ έφευγε η μάνα, να πάει να ετοιμάσει τα πανέρια, αυτά, τα δώρα για τον κουμπάρο, ξανά πηγαίναν πάλι να πάρουν τον κουμπάρο, την μάνα κι αυτά με το όζακ. Έφτιαχναν ένα ξύλο τότε δεν υπήρχαν φώτα. «Πού να πας στην σκοτίδα να τρέχεις;». Έδεναν ένα μεγάλο ξύλο, έβαζαν λάστιχα, κάτι τέτοια, το άναβαν και με εκείνο πήγαιναν να πάρουν τον κουμπάρο, την μάνα-

Το λεγόμενο όζακ.

Ναι ναι το όζακ, αυτό από το φούρνο που έκαιγε εκείνο το όζακ το τύλιγαν με λάστιχα: «Με τι το τύλιγαν;» Δεν ξέρω, πετρέλαιο έβαζαν: «Τι έβαζαν;» Έκαιγε όμως, θυμάμαι που έκαιγε, σε μας δεν ήταν τόσο, αλλά πιο μπροστά ναι, σαν τη γιαγιά σου ήταν, πήγαιναν ερχόταν πάλι στον γαμπρό, πάλι χορό και τέτοια, τελείωνε ο χορός, να δωρίσουν τον κουμπάρο, τον δώριζαν τον κουμπάρο, την οικογένειά, το κουμπαριό, αυτό όλο, τους δώριζαν πάλι, πάλι λεφτά δίνει ο κουμπάρος φυσικά.

Το πρωί ξημερώνοντας, αν η νύφη ήταν καθαρή, θα έπαιρναν το σημάδι απ' τη νύφη, την Δευτέρα και θα έβγαιναν έξω, θα ανάψουν φωτιά και γύρω-γύρω θα το χορεύουν εκείνο το σημάδι της νύφης, επειδή ήταν αγνή η νύφη για.

Έβγαζαν κάποια πετσέτα, έβγαζαν κάποιο σεντόνι;

Δεν έβγαζαν σεντόνι, εδώ έλεγαν το πουκάμισο να πάρουμε της νύφης, η νυχτικιά της, νυχτικιά εννοώ ένα χοντρό πουκάμισο, τώρα όχι σε μας δεν ήταν τόσο, πιο παλιά ήταν. Το χορεύαν, μετά έβαζαν ένα μήλο σε ένα πιάτο την Δευτέρα, μετά από το χορό, που χόρευαν το πρωί που άναβαν φωτιές, με εκείνο το πιάτο θα πήγαιναν στον κουμπάρο, θα πήγαιναν στην μάνα, όλοι εκεί έβαζαν το πιάτο στην μέση έλεγαν ότι η νύφη μας είναι καθαρή και έβαζαν όλοι λεφτά σε εκείνο το πιάτο, γυρνώντας ύστερα πάλι την χόρευαν την νύφη την Δευτέρα, με το δευτεραίο, δεν ήτανε με άσπρα με το δευτεραίο της φόρεμα, δεν ήταν-

Πώς ήταν το δευτεραίο φουστάνι; Γιατί μου το είπαν κι άλλοι.

Το είχα κιόλας τώρα το έδωσα στην Πετρούλα, την κόρη μου.

Είχε κάποιο χρώμα;

Ναι ναι με χρώματα ό,τι λιγιό, προκάρ, το δικό μου ήταν βυσσινί με μαύρο, ήταν ωραίο αλλά παλιά πολύ παλιά ήταν κεντημένα τα δευτεραία τους εγώ θυμάμαι της μαμάς μου εδώ ήταν όλο με κίτρινες χάντρες, πεταλούδες, τριαντάφυλλα, κεντημένα όλα στο χέρι ήταν, όχι σε μας δεν είχε τέτοια, αφού θα: «Που έμεινα τώρα;» Γιατί ξεχαστήκαμε.

Στο δευτεραίο φουστάνι.

Ναι στο δευτεραίο, θα χορέψει νύφη πάλι ξανά, πάλι και την Δευτέρα όποιος πήγαινε να χορέψει μπροστά με τη νύφη, θα βάλει λεφτά, μαζεύουν λεφτά, τελειώνει και εκείνο τώρα. Τώρα πρέπει το μήλο να το δώσουμε, οι μαγείρισσες πρέπει να το δώσουν εκείνο το μήλο στον γαμπρό και στην νύφη, έβαζαν μία καρέκλα καθόταν αυτή η μαγείρισσα και είχε, το μπουκάλι, το μήλο αυτό ήταν με λεφτά και ερχόταν ο γαμπρός δήθεν να το πάρει, της τραβούσαν την καρέκλα δηλαδή σαν παραμύθι ξέρω εγώ. Πως το έφτιαχναν; Το δίνει εκείνο η μαγείρισσα τα λεφτά εκείνα με το μήλο στον γαμπρό και στην νύφη, τελείωνε φυσικά το βράδυ, πάλι δώριζε η νύφη όλο το σόι του γαμπρού ύστερα, την πεθερά, τον πεθερό, τα κουνιάδια, αυτά όλους τους δώριζε, τελείωνε την Δευτέρα. Το πρωί, την Τρίτη θα καθαρίσουν το σπίτι τώρα, ερχόταν πάλι οι κουνιάδες, οι συμπεθέρες ξέρω εγώ: «Ποιοι ήταν;» Να καθαρίσουν το σπίτι, αφού καθάριζαν το σπίτι, το βράδυ πάλι φώναζαν τα κορίτσια αυτά που έκαναν το προζύμι [00:15:00]και αυτά όλα, να πάνε την νύφη στην βρύση, ντυνόταν η νύφη πάλι με το δευτεραίο, όχι με το άσπρο, ντυνόταν με το βέλο όπως ήταν και την γύριζαν σε όλο το χωριό με τραγούδια να ζήσει η νύφη, της λυγερής το φόρεμα, όλο το χωριό, οι γυναίκες έβγαιναν έξω αλλά και με ένα καρέ γεμάτο στραγάλια, όπου θα πας, θα περάσεις από κει θα δώσεις στις γυναίκες στραγάλια θα σου δώσουν και λεφτά όμως, οποίοι δεν είχαν λεφτά θα έλεγαν: «Στα αλώνια θα σου δώσουμε, όταν θα αλωνίσουμε».

Τους το χρωστούσαν;

Ναι, έπαιρναν νερό στην επάνω την βρύση πρώτα, 2 βρύσες είχε τότε παλιά, τώρα έχουμε πολλές, μετά ερχόταν εδώ κάτω, η νύφη γέμιζε νερό έριχνε από εδώ από εκεί, τώρα αυτό γιατί το έριχνε δεν ξέρω, ερχόταν εδώ στο σπίτι με εκείνο το νερό θα πλυθεί ο γαμπρός όμως, τον έβαζαν σε μία καρέκλα, μαζευόταν όλοι φίλοι του εκεί, να ρίχνει νύφη νερό για να πλυθεί ο γαμπρός αλλά αυτοί είχανε μάσει πουρνάρια, κάτι δεν τα ξέρετε εσείς, αυτά τα πουρνάρια που τσιμπούσαν κιόλας διάφορα χόρτα.

Αγκάθια.

Αγκάθια ναι και αντί για σαπούνι τον έριχναν δηλαδή έτσι έφτιαχναν πλάκα να κάνουν και τελείωνε που λες ο γάμος την Τρίτη το βράδυ για τον κόσμο. Μετά η νύφη το βράδυ, η πεθερά θα μαγειρέψει, η νύφη πρώτη βραδιά θα κατέβει κάτω να φάει με τα πεθερικά, έχει όμως και πετσέτες. Πόσα κουνιάδια έχει; 3 κουνιάδια έχει; 5 είναι; Πρώτα θα ρίξει νερό στον κουμπάρο, όχι στον κουμπάρο στον πεθερό, στην πεθερά, θα τους δώσω από μία πετσέτα να σκουπιστούν και εκείνη θα είναι η πετσέτα για αυτούς μετά στα κουνιάδια και τελείωναν καθόταν έτρωγαν και αυτό ήταν ο γάμος, όλος γάμος δηλαδή. Μετά την Παρασκευή, αφού δεν πήγαινε η νύφη καθόλου, θα πήγαινε στην βρύση, η νύφη να γεμίσει νερό, εντάξει όλα αυτά τα έκανε αλλά στη μαμά της δεν θα είχε πάει, δεν πήγαινε μέχρι την Παρασκευή, θα πάει την Παρασκευή με τον γαμπρό, θα κοιμηθούν, το πρωί ο γαμπρός θα φύγει, αλλά η νύφη θα είναι όλη την ημέρα στην μαμά της, το βράδυ έφευγε και αυτό ήταν.

Την Παρασκευή κοιμόταν στην μαμά της μαζί με τον γαμπρό;

Ναι ναι ναι, η τελευταία βράδια που κοιμόταν στην μαμά της δηλαδή, δηλαδή μετά την στέψη πήγαινε την Παρασκευή στην μαμά της, το έλεγαν αποβαρμίσκι, δηλαδή ξαναγύρισε πίσω λίγο να κοιμηθεί και μετά θα φύγει.

Α μάλιστα.

Αυτά ήταν. Τώρα μέσα πρέπει να έχει κι άλλα πολλά, αλλά αυτά είναι.

Την Δευτέρα πάλι ερχόντουσαν νταούλια μετά το γάμο-

Ναι ναι ναι κοιμόταν τα νταούλια, τα όργανα εδώ, δεν είχε τότε αυτοκίνητα να πάνε να έρθουν, μπορεί να έχει με το λεωφορείο αλλά τι να πηγαίνουν, το βράδυ εδώ κοιμόταν τα όργανα, κοιμόταν, το πρωί ξυπνούσαν να χτυπάνε στης νύφης την πόρτα για να δώσουν το σημάδι, ότι είναι καλά η νύφη.

Τα αγόρια τότε έπιαναν και κότες;

Ναι, α τις κότες δεν, ερχόταν που λες, αφού πήγαιναν το πρωί στην μάνα, θα πάνε στο κοτέτσι να πιάσουν κότες, στην κουμπάρα να πιάσουν κότες και το βράδυ ύστερα την Δευτέρα το βράδυ τα μαγείρευαν οι ίδιοι και τα έτρωγαν, να γι' αυτό έχει πολλά, έχει πολλά αλλά τα έχουμε ξεχάσει πλέον.

Και το κοσί που λένε πότε γίνεται;

Αχ καλέ και το κοσί ρε, αμάν εσύ πιο καλά τα ξέρεις ρε, το κοσί το ξεχάσαμε βρε.

Πότε γίνεται το κοσί;

Το κοσί γίνεται όταν σχολάει η εκκλησία, μαζεύεται ο κόσμος και φεύγουν κάτω για το κοσί, το πετεινό όποιος θα πάρει, θα περάσει τον άλλον, όποιος είναι πρώτος θα πάρει τον πετεινό.

Στην ουσία κάνανε αγώνα τα αγόρια οι φίλοι του γαμπρού;

Όχι όποιος από όλο το χωριό μαζευόταν, παλιά πήγαιναν: «Που είναι του παππού σου το, χωράφι, το σπίτι;» Απέναντι προς τα αμπέλια, εκεί ήταν πιο ίσιος ο δρόμος αλλά μετά άρχισαν και έρχονταν εδώ στον κεντρικό δρόμο και τώρα ακόμα το φτιάχνουν το κοσί.

Το φτιάχνουν;

Το φτιάχνουν ναι ναι.

Και ο νικητής που θα βγει πρώτος-

Θα πάρει έναν πετεινάρι, ο δεύτερος θα πάρει λεφτά. Αυτό ήταν, το ξεχάσαμε αυτό. Μετά την προίκα τα ρούχα που πήγαιναν και αυτά τον γαμπρό τον ξύριζαν εντάξει, αλλά οι υπόλοιποι πήγαιναν στο κοσί ζόταν σχόλασε η εκκλησία όμως, ο κόσμος να είναι όλος στο κοσί.

Ήταν θέαμα ήταν όλο το χωριό;-

Ναι ήταν όλοι όλοι όλο το χωριό. Κοίταξε ήτανε μικρό το χωριό και σαν να ήμασταν όλοι συγγενείς. Άμα γινόταν ένας γάμος καλεσμένοι ακάλεστοι όλοι ήταν εκεί, γάμο έχει θα πάμε στο γάμο, όχι μόνο εδώ και στο Παλαιόκαστρο πηγαίναμε στον γάμο. Να γλεντήσουμε βρε κορίτσια, εσείς τώρα γλεντάτε, εμείς τότε [00:20:00]αυτό ήταν.

Στην ουσία όλο το γλέντι γινόταν πριν το γάμο;

Ναι ναι.

Και στην ουσία το Σάββατο που έχουμε το γλέντι που είναι στο σπίτι του γαμπρού.

Ναι ναι του γαμπρού στο σπίτι. Μέσα σε ένα δωμάτιο 40-50 άτομα, εκεί χόρευαν. «Βρε θα πέσει στο σπίτι», έλεγαν, δεν τους ένοιαζε. Ας πέσει. Από κάτω βάζανε να το στηλώναν το σπίτι για να μην τυχόν και πέσει κανένα πάτωμα, γιατί ήταν παλιά τα πατώματα και αυτά ήταν Κωνσταντίνα.

Εσύ τι θυμάσαι από τον δικό σου το γάμο;

Να αυτά τώρα.

Τα έκανες όλα αυτά;

Σχεδόν, σχεδόν, όλα, όλα έγιναν, αυτά ναι. Εγώ τώρα στο δικό μου σπίτι της μαμάς μου είναι απέναντι, δεν ξέρω που είναι εκείνο τώρα, απέναντι στο Ηρώων ένα χαμηλό σπιτάκι που είναι, εκείνο είναι της μαμάς μου το σπίτι. Εκεί ήμουν, αλλά εδώ γλεντούσαν, εγώ έξω καθόμουν και άκουγα, δεν ήρθα εδώ να δω, δεν επιτρέπεται η νύφη να πάει.

Σε όλο το γλέντι η νύφη δεν γλεντάει;

Γλεντάει αλλά μετά την στέψη, πριν την στέψη όχι, εντάξει γλεντάει, μετά γλεντάει. Τι γλέντι; Σιγά-σιγά θα χορεύει η νύφη, όχι για να τρέχει.

Για να την κρεμάσουν λεφτά στην ουσία;

Για να κρεμάσουν λεφτά ναι, μόνο όταν την έφερναν από την εκκλησία και όταν την Δευτέρα πάλι όταν την κατέβαζαν την νύφη να χορέψει αυτό ήταν, δεν ήταν η νύφη, δηλαδή τώρα όπως βλέπεις οι νύφες γλεντάνε και, και το ευχαριστιούνται. Εγώ τότε όλη την νύχτα καθόμουν επειδή ήμουνα κοντά και ακούς τα όργανα και μικρό κορίτσι 20 χρόνων τώρα, κάθεσαι και λες: «Αχ τώρα να ήμουν εκεί» και όμως δεν, δεν επιτρέπεται η νύφη. Τι θα έρθει πριν τον γάμο εδώ; Και ο γαμπρός αν ερχόταν εκεί κατά λάθος θα του κρεμούσαν πράσα από πίσω, τον έβαζαν ένα κεφάλι πράσα.

Για ντροπή;

Έτσι για πλάκα δηλαδή δεν επιτρέπεται να πάει ούτε ο γαμπρός ούτε η νύφη πριν την στέψη, τώρα παλιά. Πως ήταν; Λένε ότι και αρραβωνιασμένοι που ήταν δεν κοιταζόντουσαν ο ένας με τον άλλον, αλλά όχι σε μας όχι τέτοια.

Άρα στην ουσία το γλέντι πριν από τον γάμο το έφτιαχνε ο γαμπρός και οι συγγενείς του. Οι συγγενείς της νύφης πήγαιναν;

Όχι όχι οι συγγενείς άμα ήθελαν να κάνουν κανένα γλέντι, τότε γραμμόφωνα είχε, σε μένα είχε και κασετόφωνα είχε, θα έπαιρναν κανένα σόι εκεί να κάνουν λίγο, ένα γλέντι, ένα πολύ μικρό γλέντι, αλλά ο γαμπρός είχε τα όργανα, όχι σε μας τίποτα στης νύφης τίποτα. Η νύφη μετά την στέψη ό,τι γινόταν, μετά την στέψη.

Και το γλέντι του Σαββάτου το λέγανε εδώ πέρα στο χωριό κρύο όρο;

Κρύο όρο λένε την Ρούγκλιτσα που κάνουν, αφού ετοιμαζόμασταν τώρα ακούγαμε κοριτσάκια εμείς, μικρά, ακούγαμε: «Αμάν το Σάββατο έχει γάμο ο τάδε, θα πάμε στο κρύο όρο».

Τι σήμαινε δηλαδή αυτό;

Αυτοί όταν ξεκινούσε ο χορός. Τώρα βλέπεις τους συλλόγους πώς πάνε πίσω έτσι; Αυτό το έφτιαχναν και για αυτό το έλεγαν κρύο όρο, ανάποδα πήγαινε ο χορός, όταν ξεκινούσαν αυτό, χόρευαν -χόρευαν λίγο και μετά έφτιαχναν και το έλεγαν κρύο όρο ό,τι τους κατέβαινε βρε.

Πολλά, πολλά έθιμα.

Α πολλά, πάρα πολλά έχει, πάρα πολλά. Ο γάμος εδώ καλέ μία εβδομάδα, τώρα κάνεις γάμο, έκανα στα κορίτσια γάμο μπορεί και πριν ένα μήνα να καθαρίζεις να κάνεις, αλλά τότε δεν είχε τέτοια να καθαρίζουν ένα μήνα, περιμέναν εκείνη την εβδομάδα όλα να γίνουν, μαζευόταν φυσικά οι συγγενείς γιατί είχαν δουλειά ο κόσμος και δεν γινόταν ο γάμος το καλοκαίρι ποτέ, γιατί είχαν δουλειές, μετά τον Οκτώβριο, εκτός πολύ ανάγκη αν ήταν θα γινόταν κανένας γάμος, όλο με χιόνια με βροχές γινότανε ο γάμος και δεν τους ένοιαζε βρε, μέσα στα χιόνια, βλέπεις γλιστρούσαν, χόρευαν στον δρόμο, γλέντι. Ξέρω εγώ πως ήταν;

Το νυφικό σου πώς ήταν;

Το νυφικό μου, το έχω φωτογραφία θα στο δείξω, άσπρο.

Ποιος το είχε φτιάξει;

Όχι καλέ ενοικιασμένο ήταν, σε μας ενοικίαζαν, στην γιαγιά σου δεν θυμάμαι, νομίζω ήταν ραμμένο της γιαγιάς σου.

Ήταν ραμμένο.

Μεταξωτό άσπρο και το έραβαν.

Ναι ναι.

Όχι σε μας ενοικιάζανε εγώ θυμάμαι, η γιαγιά σου είχε γίνει πάρα πολύ ωραία νύφη.

Ναι έχει να το λέει. Και τον κόσμο τότε τον προσκαλούσαν ή δεν υπήρχαν προσκλητήρια;

Αχ και δεν είπαμε την Πέμπτη που προσκαλούσαν.

Ναι ναι.

Αμάν βρε. Την Πέμπτη όταν τελείωνε η Ρούγκιλτσα, 4 κορίτσια θα ντυνόταν με παραδοσιακά, με παραδοσιακή στολή δηλαδή, τώρα εκείνα τα χρόνια δεν ξέρω πως ήταν αλλά σε εμάς μας ντύνανε με τις μαμάδες μας τα φορέματα, με φλουριά και με τέτοια και φτιάχναμε το κοντίρι αυτό, ήταν ένα σταμνί ήταν, με σχέδιο έτσι [00:25:00]και ένα καρέ με τα μήλα, η μία τα μήλα κουβαλούσε η μία το κοντίρι και πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι, σε όλο το χωριό, για αυτό πήγαινε όλο το χωριό φαίνεται και στον γάμο, πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι: «Να έρθετε στον γάμο, να έρθετε στον γάμο» και όλοι από εκείνο το κοντίρι πίνανε κρασί και έπαιρναν και από ένα μήλο. Αυτή ήταν η πρόσκληση.

Αυτή ήταν η πρόσκληση την Πέμπτη;

Η πρόσκληση την Πέμπτη μετά την Ρούγκλιτσα το βράδυ. Μετά ερχόταν εδώ και η πεθερά, που ήταν του γαμπρού, αυτά όλα γινόταν στου γαμπρού, αυτή τους φίλευε, θα τους δώσει και ένα δωράκι οτιδήποτε μαντηλάκι, οτιδήποτε, να τους δώσει από ένα δώρο και φεύγαν τα κορίτσια. Ναι το ξεχάσαμε και αυτό. Είδες;

Άρα στο σπίτι, όλα έγιναν στο σπίτι του γαμπρού-

Όλα όλα.

Πλην της προίκας που ράβανε το κόκκινο, την κόκκινη κλωστή-

Ναι ναι όλα και που άπλωναν την προίκα και που ντυνόταν η νύφη, τα υπόλοιπα όλα-

Και το προζύμι.

Ναι και το προζύμι ναι.

Αυτά γινόντουσαν μόνο στο σπίτι της νύφης;

Ναι ναι στη νύφη γινόταν την Τετάρτη το προζύμι, την Πέμπτη ζύμωναν το ψωμί, εδώ γινόταν την Τρίτη το προζύμι και την Τετάρτη ζύμωναν το ψωμί, την Πέμπτη μόνο κάνανε τα ρεβιθόψωμα αυτά που ήταν, τα έφτιαχναν σε ταψί και τα κεντούσαν, έφτιαχναν ζυμάρι και τα κεντούσαν διάφορα πράγματα έβαζαν επάνω αλλά και γύρω-γύρω έβαζαν θυμάμαι ξερό βασιλικό, αυτό το σπόρο από τον βασιλικό και το τύλιγαν γύρω-γύρω με κόκκινη κλωστή. Ε τώρα αυτή η κόκκινη κλωστή σημαίνει λέει αγνότητα. Ξέρω εγώ πώς λέγεται; Δεν ξέρω και εγώ κάπως έτσι, παντού κόκκινη κλωστή γιατί είχαν, μπορεί να ξεχάσαμε κι άλλα.

Οι γάμοι τότε ή τώρα έτσι όπως είναι οι γάμοι;

Να σε πω τώρα για εμάς τότε ήταν καλά εκείνος ο γάμος, αλλά τώρα για εσάς αυτοί είναι. Τώρα εσύ να φανταστείς όλη αυτή την εβδομάδα να είσαι ταλαιπωρημένη με αυτό το πράγμα, όλη την νύχτα να χορεύεις και το πρωί να σηκωθείς να απλώσεις, να πας να απλώσεις την προίκα.

Στην ουσία η νύφη δεν ταλαιπωρούνταν τόσο πολύ, μόνο στο σπίτι του γαμπρού ταλαιπωρούνταν-

Μόνο στο σπίτι του γαμπρού. Καλά και η νύφη οπωσδήποτε για να ταιριάξει την προίκα, να κάνεις όλα αυτά, είχαν και τις ημέρες, την Πέμπτη πρέπει να γεμίσουν τα μαξιλάρια, το στρώμα, το πάπλωμα, να τα δέσουν, όλα να είναι έτοιμα, όταν θα έρθουν να την καλέσουν να είναι όλα αραδιασμένα αυτά, μέσα στο σπίτι της νύφης. Αυτά είχε η νύφη, δεν είχε πολλά γλέντια στης νύφης το σπίτι.

Για να δείχνει ότι είναι καθαρή και να έχει προίκα.

Ναι ναι προίκα, όποια έχει πιο πολύ προίκα, ήταν η πιο πλούσια, αφού τα φουστάνια τώρα, αν είχε 10 φουστάνια όλα θα ήταν κρεμασμένα στο σχοινί: «Αμάν καλέ 10 φουστάνια έχει αυτή, πω πολύ πράγμα» τώρα που να τα κρεμάσεις, δεν θα χωράει.

Τότε πως χαρακτηριζόταν ένας γάμος ότι πέτυχε, ότι έγινε καλός, τώρα ας πούμε, είχε να κάνει με το πόσα λεφτά, με την πολυτέλεια, είχε να κάνει;-

Ε ναι φυσικά, όπως τώρα λένε: «Αμάν πλούσιος γάμος» έτσι και τότε.

Το οποίο φαινόταν από τα προικιά, από τα έθιμα, από τα φαγητά;-

Από τα προικιά, από τα προικιά το πιο πολύ: «Η νύφη φτώχεια βρε, δεν έχει πολλή προίκα» αλλά ο γαμπρός πρέπει να κάνει καλό τραπέζι, πολλά κρασιά, εδώ στον Φέκα είχαν πολλά κρασιά για αυτό έλεγαν: «Α πλούσιος γάμος» ενώ σαν εμάς που ήμασταν φτωχοί δεν είχε τέτοια πράγματα, έφτιαχνε όσο μπορούσε ο καθένας έφτιαχνε αλλά όχι όπως μερικοί ήταν πιο πλούσιοι τώρα ήταν εκείνα τα χρόνια χωρίζαν οι πλούσιοι με τους φτωχούς, τώρα δεν χωρίζουν να σου πω την αλήθεια, όχι και οι φτωχοί κάνουν πιο πολλά από τους πλούσιους.

Θα βρουν λεφτά για τον γάμο.

Τότε μάζευαν, θα μάσεις, θα μάσεις, 300 δραχμές. «Αμάν έμασαν πολλά λεφτά 300 δραχμές» ίσα-ίσα για φωτογραφίες πηγαίναμε και βγαίναμε. Αυτό ήταν.

Φωτογραφίες που πηγαίνατε και βγαίνατε;

Εμείς, άσε εδώ οι πιο παλιοί δεν, αλλά πηγαίναμε στα Σέρρας, στον Πέννα.

Στον Πέννα, μέσα σε στούντιο;

Ναι ναι εκείνο ήταν τίποτα άλλο, εκείνη την εβδομάδα η νύφη και ο γαμπρός είχαν το ελεύθερο να πάνε για φωτογραφίες, να γυρίσουν το φόρεμα σε εμάς τώρα λέω.

Ναι ναι.

Η γιαγιά σου που ήταν, αυτοί είχαν ραμμένα φουστάνια. Ενώ η Γκιούργκα αυτοί που λένε δεν έγινε με άσπρο φουστάνι, εκείνο ήταν, αυτά τα μεταξωτά τα πορτοκαλί, κόκκινο, οτιδήποτε ήταν κεντημένα, αυτοί με τέτοια φουστάνια γινόταν. Ύστερα από την γιαγιά σου και μετά άρχισαν τα άσπρα ή από της ναι και η Πολυχρονία και αυτή είναι από τότε άρχισαν τα άσπρα, δεν είχε πιο μπροστά με άσπρα δεν γινόταν, ήταν με αυτά που λέμε εμείς τα δευτεραία μας που ήταν, αυτή γινόταν νύφη με εκείνα, μόνο βέλο είχαν άσπρο και πολύ χρυσό έβαζαν επάνω τους, φλουριά είχαν πολλά, πολλά κεντήματα. Εγώ θυμάμαι της μαμάς μου ήταν [00:30:00]με πεταλούδες εδώ τα μανίκια της όπως είναι γυριστά όλα ήταν με χρυσό, κίτρινη χάντρα κεντημένα, ψηλά χαντράκια, ήταν πολύ ωραία, πολύ όμορφα ήταν, δεν κράτησε κανένας.

Δεν τα έχετε αυτά;

Δεν κράτησε κανένας. Τι τα έκαναν;

Κρίμα.

Δεν είχαν ρε οι άνθρωποι, τα φορούσαν ύστερα και τα χάλασαν. Δεν ξέρω αν υπάρχει κανένας να έχει από εκεί και τόσα χρόνια στον Σύλλογο που ήμασταν κανένας δεν είπε: «Ξέρεις να φέρω της γιαγιάς μου ή της μαμάς μου το φόρεμα» δεν είχε.

Την εκκλησία τότε την στόλιζαν όπως τώρα;

Όχι όχι τίποτα, τίποτα δεν είχε στην εκκλησία όχι. Ε τώρα... Πόσα χρόνια έχει που στολίζουν την εκκλησία κι εσύ; Ούτε και σε εμάς, σε μας δεν είχε ούτε και πιο μικροί που ήταν δεν είχε στόλισμα, τώρα δεν θυμάμαι στην θεία σου την Τούλα. Στόλιζαν εκκλησία τότε;. Δεν θυμάμαι. Η θεία σου η Τούλα έχει και αυτή 40 χρόνια παντρεμένοι πια, θα έχει τι, μπα δεν πιστεύω, γιατί εγώ θυμάμαι στη θεία σου την Τούλα στον γάμο πρώτη φορά πήγαμε με τον άντρα μου σε γάμο. Μόνο άντρες πήγαιναν δεν είχε χώρο ρε παιδί μου, τώρα σ ένα δωμάτιο καλούσαν τώρα πήγαινε μόνο άντρας στον γάμο, οι γυναίκες πήγαιναν μετά έξω να χορεύουν, αλλά έτσι για να φάνε και για να κάνουν μόνο αν είσαι κουμπαριό καλεσμένοι πήγαινες και πολύ σόι δηλαδή αν ήταν αδερφός μου ή κουνιάδος ή οτιδήποτε ήσουν, αλλά τώρα εγώ η Τούλα όταν παντρεύτηκε η δικιά σας, σαν τώρα θυμάμαι ο άντρας μου πήγε και ήταν εδώ στον Ράση στο μαγαζί έφτιαχναν, με ανταμώνει η γιαγιά σου πήγαιναν για το τραπέζι λέει: «Γιατί εσύ δεν είσαι εδώ;» Αλλά είχαν έρθει από την Γερμανία, ήξεραν τότε λέω: «Να ο Γιώργος είναι». «Όχι θα έρθεις και εσύ» πρώτη φορά πήγα στης Τούλας τον γάμο.

Στην ουσία οι γυναίκες δεν πήγαιναν στο γλέντι ή στην εκκλησία;

Στην εκκλησία. Ξέρεις τι κάνανε παλιά; Η νύφη, η μαμά, ο κουμπάρος, αν είχε γριές γυναίκες και γέροι αν πήγαιναν οι υπόλοιποι όλοι χόρευαν επάνω στο Σύλλογο εκεί που είναι το σχολείο. Όλοι χόρευαν εκεί, μετά από χρόνια είπαν γιατί στην στέψη αν δεν είσαι, δεν είναι σωστό και άρχισαν ύστερα δεν χόρευαν και πήγαιναν στην στέψη και από τότε άρχισαν εδώ να πηγαίνουν στην στέψη, όλοι.

Μάλιστα.

Αυτά.

Έχεις κρατήσει τίποτα από τον δικό σου το γάμο;

Τι να κρατήσω; Δεν ξέρω.

Έτσι κανένα πέπλο κάτι ήταν, όλο ενοικιασμένο;

Ενοικιασμένα ήταν τα δικά μας, δεν έχω, όχι.

Είχατε κάτι που ήταν σύμβολο τότε που το φορούσατε ή εσύ ή ο γαμπρός;

Όχι όχι.

Κανονικά κουστούμι και φόρεμα

Ναι ναι το φόρεμα ενοικιασμένο, το πέπλο ενοικιασμένο, μόνο τα παπούτσια ήταν δικά μας, μπορεί και δεν θα ήταν δικά μας τα παπούτσια από κανέναν δανεικά θα τα πήραμε, δεν ξέρω άσπρα. Τι είχαμε εμείς άσπρα παπούτσια; Δεν ξέρω, δεν θυμάμαι, αν ήταν δικά μου τα παπούτσια, που δεν πιστεύω να ήταν δικά μου ή από κανέναν θα τα δάνεισα, δεν ξέρω γιατί οι νύφες όταν γινόταν, τώρα μία πλούσια ας υποθέσουμε θα είχε, αλλά εγώ η μαμά μου ήταν φτώχεια, δεν πιστεύω να με αγόρασαν άσπρα παπούτσια, δεν ξέρω, δεν ξέρω με τι παπούτσια έγινα, 60 χρόνια έχει ρε.

Ο γάμος, ο γαμπρός όμως πήγαινε με καπέλο; Του το έδινε ο πεθερός;

Όχι ο γαμπρός το καπέλο της έδινε η μαμά του, ο μπαμπάς του, τραγιάσκα.

Α τραγιάσκα.

Μετά άρχισαν, στον μπαμπά, στον παππού σου τον Κώστα τον έβαλαν γιατί ήρθε από την Γερμανία ήξεραν, τον έβαλε ο Σταύρος republicο, πριν όλο τραγιάσκα δίνανε. «Α στον πεθερό να δώσουμε μία τραγιάσκα».

Και πήγαινε έτσι στην εκκλησία ή την έβγαζε μετά;

Μετά την έβγαζε, μπορεί παλιά να πήγαιναν δεν ξέρω αλλά μετά στο δικό μας τον γάμο όχι. Εγώ δεν είχα μπαμπά για να δώσουν τραγιάσκα, δεν ξέρω, αλλά οι υπόλοιποι πήγαιναν τραγιάσκα.

Επομένως στις προετοιμασίες του γάμου συνολικά τώρα-

Ναι.

Δεν της έκανε ο γαμπρός και η νύφη της έκαναν οι συγγενείς τους ή γενικότερα το χωριό;

Όχι καλέ όταν για να παντρευτείς ο γαμπρός και η νύφη δεν ήξεραν πότε θα παντρευτούν, άμα σου πω εγώ ήμουν στις Σέρρες, είχα μία θεία εκεί, εκεί ήμουν, όταν ήρθα με λένε: «Την άλλη εβδομάδα θα παντρευτείς» πηγαίνανε πάλι να ρωτήσουν για τον γάμο, όχι τα συμπεθέρια έφτιαχναν, δηλαδή τα συμπεθέρια έφτιαχναν το κομάντο, όχι η νύφη και ο γαμπρός. Γιατί θα μας ρωτούσαν εμάς πότε θα παντρευτείτε; Όχι ούτε καν μας ρωτούσαν ποτέ για τίποτα. Ήρθα εγώ από Σέρρες που λες μου λέει η μαμά μου: «Ήρθαν εψές ρώτησαν για γάμο, την άλλη εβδομάδα θα έχουμε γάμο» Δεν λέγαμε ημερομηνία από Δευτέρα, όλη την εβδομάδα γινόταν ο γάμος από Δευτέρα θα [00:35:00]έχει γάμο, δε σε ρωτούσαν, τώρα μην βλέπεις τώρα.

Και δεν ρωτούσαν άμα ήθελες και τον γαμπρό;

Όχι τι;

Σου αρέσει, δεν σου αρέσει;

Α για τον αρραβώνα; Ε τώρα σε μας ρωτούσαν, δεν αλλά πιο παλιά λένε ό,τι έφτιαχναν, έφτιαχναν αλλά σε μας ρωτούσαν. Εμείς και κάπως αλλιώς ήρθαμε δηλαδή και η γιαγιά σου ακόμα ρωτούσαν, όχι δεν, αλλά πολύ πιο παλιά δεν ρωτούσαν θα έρθει αυτός είναι πλούσιος θα το δώσουμε, σε μας ρωτούσαν, όχι ρωτούσαν σε μας, εδώ σε εμάς όταν ήταν να ζητήσουν ένα κορίτσι θα πήγαιναν, θα ερχόταν, θα πήγαιναν, θα ερχόταν θα έχουμε να σας πούμε κάτι να πάρουμε την δικιά σας κοπέλα και δεν ξέρω αν συμφωνείτε, ερχόταν πάλι προξενιό σε μας αλλά μας ρωτούσαν γονείς ότι θέλεις, δεν θέλεις, αλλά πολύ παλιά λέει δεν ρωτούσαν τώρα όπως βλέπω στην τηλεόραση πολύ παλιά δεν ρωτούσαν, όχι εμάς ρωτούσαν.

Η στέψη γινόταν Κυριακή;

Ναι Σάββατο ποτέ, ποτέ δεν γινόταν Σάββατο, πάντα Κυριακή γινόταν.

Μετά την εκκλησία στην ουσία;

Ναι σου λέω μετά. Άντε καλέ 3 εβδομάδες θα πάει η νύφη στην εκκλησία σου λέω έφτιαχνε άρτο η πεθερά.

Αυτό δεν το είπαμε.

Ναι.

Μετά αφού παντρεύτηκαν, εφόσον πέρασαν 3 εβδομάδες από τον γάμο, τι γινόταν;

Θα πάει η νύφη στην εκκλησία το πρωί και ο γαμπρός πρώτη φορά θα πάνε στην εκκλησία μετά τη στέψη, θα πάνε και η πεθερά θα κάνει άρτο θα το μοιράσει η νύφη και από εκεί η πεθερά, οι φιλενάδες, όσες γυναίκες ήθελαν, θα τις καλέσει στο σπίτι να τις κεράσει γλυκό, λουκούμια, αυτά, να τους δώσει στραγάλια και τέτοια δεν είχε καφέ, δεν έφτιαχναν στην νύφη ειδικά να κάνουν καφέ όχι, δεν κάνανε καφέ, όπως τώρα εμείς για κάθε πράγμα κάνουμε καφέ, τότε δηλαδή. «Α τώρα οι νεόνυμφοι θα κάνουμε καφέ» όχι.

Στραγάλια και λουκούμια.

Στραγάλια και λουκούμια, κερνούσε η πεθερά, θα γεμίσει το σπίτι κόσμο, γυναίκες γεμάτο ήταν.

Και μου είπες ότι αν συνέπιπτε εκείνη Κυριακή με κάποια με κάποιον μνημόσυνο-

Ναι άμα δηλαδή η νύφη ήταν να πάει και κανένα μνημόσυνο όταν θα ήταν να το διαβάσουν το μνημόσυνο, την έβγαζαν την νύφη έξω δεν πρέπει να είναι μέσα η νύφη.

Για να μην την μαυρίσουν;

Ε ξέρω εγώ τώρα, σου λέει μνημόσυνο είναι, νέα νύφη είναι αυτή, νεόνυμφοι είναι, αυτά.

Μέχρι σήμερα γίνονται αυτά τα έθιμα;

Στην εκκλησία τώρα άρχισαν να μην πηγαίνουν αλλά μπορώ να σε πω μέχρι 2-3 χρόνια πριν πήγαιναν έτσι.

Σήμερα γενικά όλα αυτά τα έθιμα, ένας γάμος από το Μελενικίτσι τι κρατάει από όλα αυτά; Τι θα φτιάξει σαν έθιμο;

Τι κάνει; Την Ρούγκλιτσα κρατάει εκτός από την Ρούγκλιτσα. Τι άλλο κρατάνε; Τις κανίσκες που λέμε τις φτιάχνουν, μερικοί τώρα δεν τις φτιάχνουν, τα φτιάχνουν αλλά σε τσουρέκια, σου λέω τότε δεν υπήρχαν, μπορεί να υπήρχαν σε άλλα μέρη τσουρέκια αλλά εμείς δεν ξέραμε, δεν είχαμε τα υλικά πρώτον και κύριον για να κάνουμε τα τσουρέκια και φτιάχναμε ρεβιθόψωμο, στουμπίζανε το ρεβίθι, το βάζανε σε ένα τσουκάλι και το παραχώνανε επειδή να είναι ζεστό αποβραδίς μέσα σε κριθάρι σε οτιδήποτε και φούσκωνε εκείνο και το μάζευαν εκείνα από πάνω και κάνανε προζύμι και μετά έφτιαχναν αυτές τις πίτες λέγαμε, τα ταψιά, αλλά ήταν πολύ ωραίο, έβαζαν λίγο ζαχαρίτσα μέσα, όχι πολύ γλυκά, να γινότανε τέτοια, πολύ ωραία ήταν, επειδή δεν ξέραμε τα τσουρέκια τώρα δεν ξέρω εμάς μας άρεσαν εκείνα, και αυτό δεν το έφτιαχναν μόνο στο γάμο, το Πάσχα, στο πανηγύρι που πηγαίναμε κάτω στην Σκοτούσσα, στον τσουβαρμέ και τέτοια πίτα έφτιαχναν, θα πάνε και στην νύφη όταν αρραβωνιαζόταν η νύφη, δηλαδή τώρα άμα αρραβωνιαζόσουνα πριν τα Χριστούγεννα άμα αρραβωνιάστηκες ας υποθέσουμε τον Νοέμβριο, τα Χριστούγεννα, τα Φώτα θα σου φέρουνε λαμπάδα με ένα χρυσό.

Ποιος θα μου φέρει λαμπάδα;

Ο γαμπρός, θα φέρει μία λαμπάδα με χρυσό, άλλοι έβαζαν λίρα οι πιο πλούσιοι έβαζαν λίρα, οι πιο φτωχοί έβαζαν από εκείνα κάτι ψεύτικα, δεν ήταν ψεύτικα χρυσά ήταν, αλλά ήταν πιο ελαφρύ, μετά στην Πρόσκα που λέμε τότε-

Το συχώριο.

Το συχώριο ναι, αλλά το τριήμερο για την Πρόσκα θα σου φέρουν χαλβά ξερό, από εκείνο το άσπρο το χαλβά που κάνουμε λάκτσα, [00:40:00]δεν ξέρω αν το έχεις δει, ναι, εκείνο ολόκληρο ταψί στολισμένο με καραμέλες, με τέτοια, θα στο φέρουν το βράδυ, θα στείλουν ένα κορίτσι να φέρει εκείνο τον χαλβά στην νύφη.

Πάλι από το σπίτι του γαμπρού;

Πάλι από το σπίτι του γαμπρού, θα την φέρουν, θα δωρίσεις πάντα, η νύφη θα δωρίσει.

Πετσέτες δωρίζει η νύφη;

Ε τώρα αν ήταν κοριτσάκι κάτι, κανένα κασκολάκι, κάτι θα της δώριζαν, εξαρτάται όμως τι οικονομικό αυτό έχει η νύφη, αν ήταν πιο φτώχεια καμία μαντήλα, κάτι. Το τριήμερο θα πάει η πεθερά την Τρίτη στα Σέρρας γιατί την Τετάρτη θα πρέπει να πάνε στην νύφη, την Τρίτη το βράδυ θα πρέπει να πάνε στην νύφη χουσιάτ, αυτό... αυτά τα αποξηραμένα φρούτα που είναι και ένα ψωμί, ρύζι, ένα λεμόνι για να τα πάνε στην νύφη αυτά γιατί αν κάνει τριήμερο η νύφη την άλλη την ημέρα θα πρέπει να τα βράσει και αυτά και να τα μοιράσει στο χωριό, ναι αυτό έφτιαχναν αυτό. Μετά ήταν το Πάσχα, όχι Σταυροπροσκυνήσεως λουλούδια, λουλούδι, η πεθερά πάλι, πάλι ο γαμπρός στην νύφη θα πάρει ένα λουλούδι στην νύφη με τέλεια φτιαγμένο, όχι λουλούδι φυσικό, λουλούδι από πανάκια ήταν τότε, άλλα λουλούδια ήταν από αυτά.

Ψεύτικα.

Ψεύτικα νέα και αυτοί πάλι που ήταν πιο πλούσιοι έβαζαν και ένα φλουράκι στο λουλούδι και σε όλη την οικογένεια αν είχες κοριτσάκια, αδερφές, τους έφερναν λουλούδια σε όλους, της Σταυροπροσκυνήσεως αυτό γινόταν, μετά ήταν το Πάσχα.

Όλα αυτά γίνονται-

Πριν να αρραβωνιαστείς, πριν τον γάμο-

Όταν αρραβωνιαστείς, έτσι, ωραία.

Ναι μετά το Πάσχα, το βράδυ το Σαββατόβραδο θα φέρνουν αρνί ολόκληρο, αυτοί που είχαν αρνιά, εδώ του Φέκα είχαν αρνιά φυσικά, βαμμένο με κόκκινη μπογιά, στολισμένο τέλεια, θα το φέρει ο κουνιάδος και εσύ θα του δωρίσεις μία πετσέτα με μετάξι πλεκτή, δωρίζαμε μία πετσέτα στον κουνιάδο, το μεσημέρι, το βράδυ που φέρνανε το αρνί φέρνανε και λαμπάδα πάλι, πάλι λαμπάδα με χρυσό, το μεσημέρι φέρνανε πάλι αυτό το κολάκι, που λέγαμε το ρεβιθοψωμο και αυγά, σαν να πήγαινες στην νονά και αυτό πάλι το μεσημέρι το φέρνανε και αυτό, να πάνε στην νύφη το κολάκι. Ύστερα από εκεί, μετά το Πάσχα. Τι είναι; Του Αγίου Κωνσταντίνου, θα φέρουν τα φρούτα, κεράσια και αχλάδια.

Όλο έφερνε το σόι του γαμπρού.

Ναι ναι ναι.

Η νύφη πήγαινε τίποτα;

Όχι η νύφη μόνο δώριζε, όταν θα σε φέρνουν θα δωρίσεις.

Κάθε φορά που θα με φέρνει κάτι, εγώ θα δίνω;

Ναι ναι θα δωρίσεις, θα σου δώσουν και λεφτά όμως, μετά το πανηγύρι έψηναν το τσουβαρμέ.

Τον Σεπτέμβρη.

Τον Σεπτέμβρη, το βράδυ η πεθερά και ο πεθερός, το έφερναν αυτό και δώρο μέσα πρέπει να έχεις στην νύφη ή κάλτσες ή μαντίλα ή παντόφλες τότε έφερναν παντόφλες συνήθως στο πανηγύρι και πάλι τέτοιο ρεβιθόψωμο που λένε πήγαιναν και το πρωί να πάνε στην Παναγιά να φάνε με τα συμπεθέρια τσουβαρμέ και τελείωνε, τέλειωναν τα πράγματα όλα αυτά.

Η νύφη και ο γαμπρός κατά την διάρκεια όλων αυτών στον αρραβώνα είχαν επαφές;

Ε πώς δεν είχαν, σε εμάς είχαν, αλλά λένε παλιά ότι δεν είχαν, τώρα δεν ξέρω πολύ παλιά τι γινόταν, σε εμάς πως είχαν, ερχόταν ο γαμπρός εντάξει, ερχόταν ο γαμπρός αλλά όχι ιδιαίτερο δωμάτιο.

Ναι.

Στον στάβλο.

Να σε πάω λίγο πίσω την Τρίτη αφού παντρεύτηκαν είπαμε ότι οι φίλες της νύφης το βράδυ πάνε στην βρύση είχαν τότε 2 βρύσες-

Ναι ναι.

Πηγαίναν, γέμιζαν νερό το πετούσαν μετά-

Ναι ναι ναι.

Και μετά την πήγαιναν αυτή την κανάτα στον γαμπρό για να πλυθεί-

Για να πλυθεί ναι.

Τι τον κάναν εκεί πέρα το γαμπρό; Τον έβαζαν αγκάθια;

Ναι τον έβαζαν αγκάθια, αντί για σαπούνι τον έβαζαν αγκάθια, πλάκα τον έφτιαχναν οι φίλοι του και τελικά τελείωνε μετά, μετά πάλι χορεύανε κάνα 2 χορούς τα κορίτσια με την νύφη και τελείωνε ο γάμος.

Θυμάσαι το πρώτο βράδυ που πήγες να κοιμηθείς μετά τον γάμο στην πεθερά σου;

Ε πώς δεν θυμάμαι.

Πως ήταν δύσκολο;

Ά δύσκολο, δεν ήταν δύσκολο, αφού κοιμάσαι με τον άντρα σου, τόσο καιρό δεν έχεις κοιμηθεί με τον αρραβωνιαστικό σου.

[00:45:00]Έχω ακούσει γιατί κάποιες δεν ήθελαν με την πεθερά, ότι ήθελαν να πάνε πάλι πίσω στο σπίτι.

Α όχι όχι ποτέ μου αυτό δεν έκανα, καλέ από την στιγμή που παντρεύεσαι τώρα από έναν δρόμο δεν πηγαίναμε τότε γεμίζαμε νερό από την άλλη την βρύση όταν παντρεύτηκα εγώ είχαμε βρύσες αλλά όχι μέσα στα σπίτια, πηγαίναμε από εκείνη την βρύση και γεμίζαμε. Πώς δεν έκανα λάθος καμιά φορά να πάω στη μαμά μου με το σταμνί; Πάλι γύριζα εδώ στο σπίτι μου, στην φωλιά μου, είναι ξέρω εγώ. Πώς γίνεται... Μπα κοίταξε, μερικοί παντρευόταν και μετά δεν ήθελαν να μένουν με την πεθερά, φεύγανε δηλαδή χώριζαν, όχι εμείς εδώ, έκατσα 8 χρόνια εδώ, παντρεύτηκε και η, όταν ήρθα εγώ ήταν 2 συνυφάδες η μία είχε χωρίσει ήταν άλλες 3, ή μία είχε χωρίσει, μόνο 2 ήταν, όταν ήρθα εγώ. Ξέρεις πόσα άτομα ήμασταν εδώ; Ήμασταν η πεθερά μου, 3 άτομα, και οι 2 οι συννυφάδες μου, από 3, 6 και 3, 9 και εμείς 2, 11 και ένα τσόμπανο, 12 άτομα.

Σε ένα σπίτι;

Σε ένα σπίτι 12 άτομα παρακαλώ. Οι άλλες πιο πολλά άτομα γιατί δεν ήταν παντρεμένες κουνιάδες μου τότε, πιο πολλά άτομα θα ήταν, μετά χώρισαν οι συννυφάδες μου, δεν χώρισαν παντρεύτηκε και η άλλη μικρή η Σοφία του Κώστα, καθίσαμε ένα καλοκαίρι, μετά χώρισαν και οι 2 εμείς με την Σοφία μείναμε 8 χρόνια μαζί αλλά πήγαμε στην Γερμανία κάνα 2 χρόνια και λίγο συνερχόμασταν.

Πώς ήταν η ζωή της νύφης μετά τον γάμο; Τι υποχρεώσεις είχε να κάνει στο σπίτι της πεθεράς;

Τι υποχρεώσεις να είχε; Έπρεπε να σηκωθεί το πρωί, να ταιριάξεις τα πάντα, να σηκώσει και της πεθεράς τα στρώματα, το κρεβάτι να ταιριάξει, να κάνει για να κατέβει, γιατί τα πρόβατα βελάζουν κάτω, τα γουρούνια φωνάζουν, πρέπει να δουλεύεις. Τι άλλο;

Κατευθείαν δηλαδή-

Δουλειά δουλειά και τίποτα άλλο.

Δουλειά και νοικοκυριό φαντάζομαι, να δείξεις ότι είσαι καθαρή νύφη.

Τώρα καθαρή, όταν μιλάμε τέλος πάντων γινόταν της τρελής, τώρα 12 άτομα να είσαι σε ένα δωμάτιο: «Τι γίνεται;» Το καλοκαίρι εντάξει, είχαμε κάτω εκείνο το σπίτι, εκεί μέναμε πρώτα, ήταν κάτω ανοιχτό, νέος χώρος, χαγιάτι το λέγαμε εκείνο, βάζαμε το τραπέζι στην μέση, καθόμασταν όλοι τρώγαμε, τα παιδιά χωριά είχαν άλλο τραπεζάκι για τα παιδιά, οι υπόλοιποι. Εκείνα τα χρόνια Κωνσταντίνα ήταν για εμάς καλά αλλά μερικοί που δεν ήταν μαθημένοι έτσι μπορεί να ήταν πιο ευχάριστα να περνούσαν στην μαμά τους, μπορεί να ήταν πιο καλά, εγώ δεν ξέρω, δεν έχω παράπονο από την ζωή μου που παντρεύτηκα, όχι γιατί εγώ και στην μαμά μου ήμασταν φτωχοί, πέθανε ο μπαμπάς μου πολύ νωρίς, 42 χρονών πέθανε ο μπαμπάς μου, 5 αδέρφια ήμασταν τώρα να φανταστείς και σε εκείνα τα χρόνια αλλά εδώ πως ήρθα αφού είχαν πρόβατα, αλλά είχε και πολλή δουλειά, όταν μιλάμε μιλάμε για δουλειά, να πας για άχυρα, να φέρεις τα κοφίνια, το άχυρο, να πας για νερό, να πας στην δουλειά, στα αμπέλια να τσαπίζεις, 20 χρονών τώρα.

20 χρονών παντρεύτηκες;

Εγώ για την ακρίβεια 22, 18 αρραβωνιάστηκα, 22 παντρεύτηκα, γιατί ο Γιώργος, ο άντρας μου, ήταν εγώ 18, αυτός 19 χρονών, χαζομάρες δεν ξέρω να μην θυμάσαι τι έγινε να μην θυμάσαι.

Θυμάσαι να μου πεις κανένα τραγούδι έτσι που λέγανε στους γάμους;

Αυτό το που λέγανε της λυγερής το φόρεμα. Της λυγερής το φόρεμα, της λυγερής το φόρεμα, της νύφης το φουστάνι, της νύφης το φουστάνι, δέκα κορίτσια το ’ραβαν, δέκα κορίτσια το 'ραβαν και δεκοχτώ ραφτάδες και δεκοχτώ ραφτάδες. Μον' ένα κορίτσι δροσερό, μον' ένα κορίτσι δροσερό ράβει και τραγουδάει, ράβει και τραγουδάει. Όσα λουλούδια νύφη μου, όσα λουλούδια νύφη μου [00:50:00]έχει το φόρεμά σου, έχει το φόρεμά σου, τόσα να ’ναι τα κάλλη σου, τόσα να' ναι τα κάλλη σου και τόσα τα καλά σου, και τόσα τα καλά σου. Να σας χαρίσει ο Θεός, να σας χαρίσει ο Θεός αγγελικά παιδάκια μ' όλο σγουρά μαλλάκια, αγγελικά σγουρά μαλλιά, αγγελικά σγουρά μαλλιά και γαλανά ματάκια και γαλανά ματάκια.

Τι ωραία φωνή που έχεις.

Αμάν πολύ ωραία φωνή.

Τι ωραία φωνή.

Αυτό το τραγούδι έλεγαν, ύστερα έλεγαν: «Να ζήσει η νύφη» τα συνηθισμένα, πολύ παλιά μπορεί να έλεγαν τα ντόπια, τα δικά μου δεν τα ξέρω εκείνα, αλλά αυτό έλεγαν και ένα «Της λυγερής το φόρεμα» όχι, ναι. «Για να μας την πάντρεψαν», αυτά τα τραγούδια έλεγαν και όταν χόρευαν τώρα στο προζύμι και τέτοια έλεγαν: «Σε αυτό το σπίτι που ήρθαμε», «Πώς ήταν εκείνο;» Το ξέχασα... «Σε αυτό το σπίτι που ήρθαμε καλέ σήμερα παντρεύεται ο Αυγερινός» και τέτοια σε εμάς μετά, αλλά πολύ παλιά, τώρα και εμείς είμαστε παλιοί, αλλά ακόμα πιο παλιά λέω.

Λέγανε τα ντόπια.

Ναι τότε έλεγαν τα ντόπια, δεν τα ξέρω εκείνα, σε μας δεν τα λέγανε αυτά, ούτε και ακόμα στην γιαγιά σου δεν θυμάμαι αν τα έλεγαν αυτά. Α έφτιαχναν και ένα ράμπολ.

Τι είναι αυτό;

Αχ καλέ τώρα στην γιαγιά σου που το θυμάμαι αυτό, στην γιαγιά σου όταν παντρεύτηκε: «Ποιος παντρεύτηκε εκεί από τον Πιπερτζή;» Δεν ξέρω, ένα ξύλο, πώς κάνουν την καθαρά Δευτέρα εδώ σε μας, αυτό το έφτιαχναν στην νύφη και όποιος πήγαινε πιο μπροστά ανέβαινε πάνω να πάρει, είχε δεμένο ένα μαντήλι με λεφτά και μήλο τώρα, τι είχε; Δεν ξέρω. Αυτό το θυμάμαι πολύ παλιά στον Πιπερτζή το σπίτι, στης γιαγιάς σου, η γιαγιά σου πρέπει να το ξέρει το ράμπολ.

Το ράμπολ τι ήταν στην ουσία, ήταν σαν χαρταετός;

Όχι ξύλο, ένα μεγάλο ξύλο, το κάρφωναν πολύ βαθιά καλά δένανε επάνω ένα μαντήλι με λεφτά και μήλο είχε μέσα και ανέβαινε ένας, που πήγαινε μπροστά, αυτός που πήγαινε που σου λέω σαν αγγελιοφόρος που έλεγε ότι θα έρθει η, νύφη, θα έρθει ο γαμπρός, αυτός ανέβαινε επάνω για να πάρει εκείνο το δώρο πάνω, το ράμπολ.

Αυτό ποτέ γινόταν;

Αλλά γιατί το έφτιαχναν δεν ξέρω.

Ποια μέρα γινόταν αυτό;

Την ημέρα εκείνη που ήταν η νύφη στολισμένη, που πήγαινε-

Την Κυριακή.

Ναι την Κυριακή, το μόνο που θυμάμαι στο Πιπερτζή την αυλή της γιαγιάς σου την αυλή, έκαναν αλλά δεν θυμάμαι αν εκείνη ήταν ή αδερφή της από την Καμήλα όταν παντρεύτηκε, γιατί μικρή ήμουνα, για να μην θυμάμαι πολύ καλά, άρα σε εκείνη την Λένα θα ήταν την συγχωρεμένη, σε εκείνη την αυλή θυμάμαι ένα ράμπολ αλλά σε ποιον, καμιά φορά την γιαγιά σου θα την ρωτήσω. Σε ποιόν έγινε αυτό το ράμπολ, δεν θυμάμαι σε ποια έγινε από όλους, γιατί στα αγόρια δεν το έκαναν, μόνο στης νύφης την αυλή το έφτιαχναν αυτό.

Άρα σήμερα αυτό που κάνουμε στο χωριό είναι η Ρούγκλιτσα;

Η Ρούγκλιτσα ναι.

Κάτι άλλο από τα έθιμα;

Εδώ τώρα δεν, αυτά τις κανίσκες μερικοί κάνουν, μερικοί δεν κάνουν, αλλά κάνουν οι περισσότεροι αλλά κάτι άλλο όχι δεν πιστεύω τώρα, πρώτον και κύριον χορεύουν την νύφη δεν βάζουν λεφτά, αυτά τα πράγματα όχι, τώρα δίνει ο καθένας το δώρο πολύ παλιά και στην εκκλησία που χαιρετούσαν παλιά, έβαζαν λεφτά, τώρα δεν βάζουν, γιατί ο καθένας θα βάλει το φακελάκι του και τα δίνει, δεν είναι όπως παλιά. Παλιά είχε, οι καημένοι ένα δίφραγκο θα ήταν τι θα ήταν, το έβαζαν σε ένα τούλι, το κρεμούσαν εδώ, δίφραγκο, δίφραγκο τα μάζευε η νύφη, τι θα κάνει...

Ό,τι είχε ο καθένας.

Ό,τι είχε ο καθένας. Ε τότε και 2 ευρώ, 2 δραχμές θα ήταν φαίνεται, θα είχαν αξία, ξέρω εγώ πως ήταν.

Θεία σε ευχαριστώ πάρα πολύ που μου παραχώρησες-

Να είσαι καλά Κωνσταντίνα, να είσαι καλά, χάρηκα πολύ.

[00:55:00]Και εγώ χάρηκα. Σ’ ευχαριστώ πάρα πολύ που μου παραχώρισες την συνέντευξη. Σ’ ευχαριστώ.

Τώρα τι είπα δεν ξέρω.