[00:00:00]Έχω ανοίξει το καταγραφικό. Eγώ ονομάζομαι Αντωνίου Ειρήνη, είμαι Ερευνήτρια του Istorima. Σήμερα είναι Παρασκευή 6 Μαΐου 2022, πρωί. Βρισκόμαστε στη Θεσσαλονίκη και είμαι και πάλι μαζί με τον κύριο Aναστάσιο Μίχο, τον θείο τον Τάσο. Θείο, θα συνεχίσουμε από εκεί που είχαμε σταματήσει και θα πούμε και λίγα παραπάνω για τα ακτινίδια σήμερα. Θέλω να μου πεις λίγο για το σχολείο. Πού πήγαινες σχολείο; Πες.

Βγάλ’ το, βγάλ’ το. Δεν σε καταλαβαίνω.  

Για το σχολείο θέλω να μου πεις.

Την εποχή εκείνη πηγαίναμε από την τετάρτη Δημοτικού στο οκτατάξιο σχολείο. Δεν υπήρχε ξεχωριστό Γυμνάσιο και Λύκειο, ένα ήταν. Και… Έβγαλα το Γυμνάσιο το 1947. Από κει πήγα στη Θεσσαλονίκη. Η μάνα μου μου ‘δωσε σε μία λεπτή κουβέρτα και την κρατούσα στη μασχάλη. Με τα φορτηγά αυτοκίνητα που ήτανε με διάφορα, φασόλια, πατάτες κλπ. που πήγαιναν στην Θεσσαλονίκη, ανέβηκα. Και επειδή ήταν ο Εμφύλιος εκείνη, συνέχιζε ακόμα ο Εμφύλιος, ξεκινήσαμε και ξεκινούσαμε από την Καστοριά με συνοδεία τεθωρακισμένων αυτοκινήτων, τα τεθωρακισμένα, τα τανκς που λέμε. Δεν υπήρχε τότες Εγνατία Οδός. Πηγαίναμε από Αμύνταιο, ανεβαίναμε Έδεσσα και κατεβαίναμε από τη Βέροια. Μόλις περνούσαμε τη Βέροια, δεν υπήρχε κίνδυνος από τον Εμφύλιο, από τους αντάρτες, διότι εκεί πλέον ήταν κάμπος, δεν μπορούσαν να κρυφτούν οι αντάρτες και πηγαίναμε χωρίς συνοδεία αρμάτων. Κατεβήκαμε στο σιδηροδρομικό σταθμό, στη Μοναστηρίου, κατέβηκα. Εκεί υπήρχε ένα εστιατόριο-μαγειρείο με έτοιμα φαγητά στο αυτό και ήταν από το χωριό μας, Βασίλης Τσάντας το όνομά του. Πήγα και παρουσιάστηκα στον Βασίλη Τσάντα και του είπα ποιος είμαι, το παιδί του Μίχου κλπ. Και ήθελα να μου πει πού μένει η οικογένεια της… Το επίθετο να θυμηθώ. Του αδερφού μου τα πεθερικά. Θα σου πω το επίθετο στη συνέχεια. Ναι. Και ο Τσάντας μού λέει «Θα πας εκεί» —στη Ραμόνα ήταν η περιοχή— «και θα ζητήσεις τους» —το επίθετο— «να σου πούνε». Στο Βαρδάρη, πίσω απ’ το Βαρδάρη είναι η Ραμόνα. Ταντάλου 9 το σπίτι, η διεύθυνση. Ταντάλου 9. Πήγα εκεί, έμεινα κάνα δυο βραδιές και στη συνέχεια, αφού έδωσα εξετάσεις στο πανεπιστήμιο και μπήκα στη γεωπονία… Εγώ ήμουν πολύ καλός, με θεωρούσαν, στα μαθηματικά. Αλλά, είχα την εντύπωση ότι οι μαθηματικοί είναι καθηγητές και δεν έδωσα. Και έδωσα στη Γεωπονία. Πέρασα στο πανεπιστήμιο το σημερινό, Φιλοσοφική Σχολή όπως είναι. Και αφού πέρασα πλέον, έπρεπε να νοικιάσω ένα σπίτι, ένα δωμάτιο για να μένω. Και ενοίκιασα ένα δωμάτιο στην Κλεισθένους 5, στην Κλεισθένους 5. Πήγα και το είδα τώρα με την κόρη μου με την Άννα, για να δούμε την περιοχή και το βρήκαμε το Κλεισθένους 5. Και εκεί, στο τέρμα της Κλεισθένους επί της καινούργιας οδού της σημερινής, μου διαφεύγει το όνομά της. Κασσάνδρου… όχι η Κασάνδρου. Έμενε η κουνιάδα της αδερφής μου, η Όλγα…

Μαρκή.

Μαρκή, η Όλγα Μαρκή. Εκεί, επειδή είχε σκοτωθεί ο γαμπρός μου —Τα ‘χουμε πει; Τα έχουμε πει— πήρε αυτή η γυναίκα τον Παντελή, τον ανιψιό μου, και εγώ πήγαινα τακτικά και τους έκανα τα μαθήματα τα οποία είχαν ανάγκη. Έτσι, τελείωσα το πανεπιστήμιο ως γεωπόνος στη Θεσσαλονίκη.

Γυρίζω στην Ελλάδα και υπηρετούσα τότες στην Κατερίνη ως γεωπόνος εφαρμογών, έτσι λέγαμε πριν. Επειδή, όμως… Τότε είχα πάρει δύο υποτροφίες, μία υποτροφία το ‘61 από τον ΟΟΣΑ, Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Αναπτύξεως, υποτροφία για ένα εκπαιδευτικό έτος, εννιά μήνες, με έδρα την Φλωρεντία. Στη Φλωρεντία υπήρχε ένα Ινστιτούτο, στην Κασίνε, έτσι λεγόταν η περιοχή, Κασίνε, και με έργο έρευνα και εφαρμογή. Και στη συνέχεια, το ‘68, πήρα υποτροφία από τη Γαλλική κυβέρνηση για την τυποποίηση των γεωργικών προϊόντων. Γυρίζω στην Κατερίνη. Ήμουν συνδρομητής από μια σειρά βιβλίων γαλλικά, τα οποία τα ‘δωσα εδώ στο γιο της Ελένης του Σκύβελου, Παπαϊωαννίδου. Γιάννης λεγόταν. Και μεταξύ αυτών και ένα περιοδικό το οποίο μιλούσε, έλεγε για…Ortofrutta Cultura. Σ’ αυτό το περιοδικό διάβασα ότι στην Νέα Ζηλανδία υπάρχει ένα δέντρο το οποίο το φρούτο του έχει συστατικά, με τη σειρά τα οποία τα έχω αναλύσει εγώ σε ένα βιβλιαράκι το οποίο έγραψα, σε ζάχαρο, οξέα κλπ. μέσα και ότι καλλιεργείται σε περιοχές όπου ευδοκιμεί ο αραβόσιτος και τα μηλοειδή: μήλα, αχλάδια, κυδώνια κλπ. και αραβόσιτος. Και λέω ότι «Αυτές [00:10:00]τις συνθήκες τις έχουμε εμείς». Και αμέσως ζήτησα πώς θα πάρουμε τα δέντρα. Αποτάθηκα, λοιπόν, στο Ινστιτούτο της Φλωρεντίας και… Από γαλλικό περιοδικό το διάβασα, όμως. Αποτάθηκα στο Ινστιτούτο της Φλωρεντίας. Εμείς δεν μπορούσαμε να φέρουμε το δέντρο από μία άλλη ήπειρο, διότι δεν ξέραμε τι συνθήκες μπορεί να δημιουργηθούν από ασθένειες. Γι’ αυτό το αναθέσαμε… αποτάθηκα στο Ινστιτούτο αυτό της Φλωρεντίας, της Ιταλίας και τα δέντρα σε λίγες μέρες, δέκα δεντράκια ήρθαν από τη Νέα Ζηλανδία. Αυτά τα δεντράκια τα ‘βαλα, τα φύτεψα στην Κατερίνη, συγκεκριμένα στο χωριό Σβορώνος. Να πω μερικά λόγια για το όνομα του ακτινιδίου. Το ακτινίδιο το έβγαλα εγώ, την λέξη «ακτινίδιο», διότι άμα το κόψεις στη μέση ένα ακτινίδιο παρουσιάζεται μία ρόδα ποδηλάτου και το ‘πα ακτινίδιο. Ποια είναι η ιστορία του ακτινιδίου; Στην Κίνα υπήρχε μία κοιλάδα, Γιανγκτσέ, στην οποία φυτρώνουν πολλές ποικιλίες εν αγρία καταστάσει μικρόκαρπες αυτουνού του φυτού που το λέμε εμείς ακτινίδιο. Το πήρανε οι Νεοζηλανδοί και με διασταυρώσεις έκαναν αυτές τις διάφορες ποικιλίες ακτινιδίου, τις οποίες τις έχουμε γράψει, τις έχω φωτοτυπίες, τις έχω αποτυπώσει κλπ. Το όνομα, όμως, βλέποντας οι Νεοζηλανδοί, που έχουν ένα πουλάκι το οποίο είναι μόνο τη νύχτα, με σκοτεινό φωτισμό βγαίνει και αυτά… Πήγα εγώ στην Νέα Ζηλανδία, μ’ έστειλε το υπουργείο, και με τεχνητό φωτισμό το έβλεπα το πουλάκι πώς έβγαινε το βράδυ ενώ… Γι’ αυτό ήταν βράδυ, για το πουλάκι, για μένα όχι. Και βλέποντας το πουλάκι αυτό οι Νεοζηλανδοί με το χνούδι που έχει απ’ έξω… Το πουλάκι αυτό δεν έχει φτερά, μόνο ένα χνούδι, ούτε ουρά, έχει ράμφος. Και επειδή το πουλάκι αυτό με το ράμφος, αντίστροφα άμα το πάρουμε με το ακτινίδιο, και με το ράμφος και με το τρίχωμα μοιάζει πολύ το ακτινίδιο. Και το ονόμασαν kiwi, kiwi με w. Κι έτσι, το ακτινίδιο πλέον είναι το kiwi, το, ας το πούμε, το επιστημονικό, λατινικό όνομα έμεινε επίσημα σαν kiwi. Όταν ήρθαν, όταν τα παραγγείλαμε, δέκα δεντράκια ήταν αυτά. Τα βάλαμε στο Σβορώνο, επειδή διάβασα ότι οι εδαφοκλιματικές συνθήκες είναι σχεδόν όμοιες όπως και της Νέας Ζηλανδίας. Ναι, τα φυτέψαμε στην… Δεν τα φυτέψαμε. Τα δώσαμε τα δεντράκια τα οποία μας έστειλε από την Ιταλία, απ’ το Ινστιτούτο, τα δώσαμε σε δύο φυτώρια της Κατερίνης με την μέθοδο της nébulisation, υδρονέφρωση. Ένας κλειστός χώρος με πλαστικό, με ένα υλικό σε γλάστρες ουδέτερο, όπως είναι η άμμος, με μπεκάκια τα οποία δημιουργούν νέφος, υγρή ατμόσφαιρα. Αυτά τα μικρά βλαστάρια με ένα φυλλαράκι βγάζουν αμέσως, ριζοβολούν. Και από κει και πέρα πλέον μεταδώσαμε, όχι μόνο στην Κατερίνη, που γέμισε η περιοχή αλλά και σε όλη την Ελλάδα, ιδίως στη Δυτική Ελλάδα. Γιατί με κάλεσαν εκεί, εάν μπορούν να γίνουν τα ακτινίδια, επειδή εκεί η περιοχή δυτικής Ελλάδος έχει αρκετή υγρασία και βροχές και μεταδόθηκε εκεί. Από εκεί και πέρα, έπειτα η Ξάνθη, ο μισός κάμπος του Νομού Έβρου —όχι Νομός… ανατολική, ανατολική…

Θράκη;

Θράκη, Θράκη, της Θράκης. Είναι όλος ο κάμπος πηγαίνοντας. Και τώρα που πηγαίνουμε στη Θάσο, στο σπίτι μας, και προς το αεροδρόμιο το Μέγας Αλέξανδρος γεμάτο τα χωράφια τους όλα με ακτινίδια. Έτσι, μεταδόθηκε εκτός από την Κατερίνη Δυτική Ελλάδα, και Ανατολική Θράκη από ακτινίδια. Δεν ξέρω αν θέλετε τίποτα άλλο, αν πρέπει να πούμε πάνω στο… Είπαμε το όνομα, kiwi, επειδή μοιάζει πολύ με το πουλάκι της Ζηλανδίας… Αν θέλεις και για τη φράουλα, δεν ξέρω.

Θα σε ρωτήσω μετά για τη φράουλα. Θείε, εσύ όταν ήσουν στο χωριό ακόμα, στο γυμνάσιο πώς πήγαινες αφού ήσουν…

Βέβαια. Αυτό ήταν εύκολο. Ο πόλεμος κηρύχθηκε Δευτέρα, το 1940. Τα παιδιά το σαββατοκύριακο ήταν στο χωριό και πρωί-πρωί Δευτέρα πηγαίναμε στο Μαυροχώρι, παίρναμε το καράβι, τη βάρκα και πηγαίναμε στην Καστοριά. Αυτή η απόσταση ήτανε από τον παλαιό δρόμο 8 με 10 χιλιόμετρα. Πηγαίναμε με τα πόδια. Άλλα παιδιά ενοίκιαζαν δωμάτιο. Εγώ είχα τα αδέρφια μου, τον πατέρα μου κλπ. που είχαμε το καφενείο και έμεινα εκεί τις υπόλοιπες ημέρες, δεν νοίκιαζα δωμάτιο δηλαδή. Αλλά, Σαββατοκύριακο από το χωριό Μαυροχώρι-Καστοριά. Πηγαίναμε τότες από την τετάρτη δημοτικού, οκτατάξιο ήταν. Και τελείωσα το ‘47, όπως τα είπα, και στη συνέχεια έδωσα εξετάσεις στο πανεπιστήμιο και πέρασα γεωπόνος. Τι άλλο;

Σπούδασε κανένας άλλος από την οικογένεια ή μόνο εσύ πήγες;

Πώς; Δεν κατάλαβα.

Γυμνάσιο πήγε κανείς άλλος από την οικογένεια;

Όχι, όχι. Εγώ ήμουν ο μικρότερος. Όλοι οι μεγαλύτεροι, ο πιο μεγάλος ο Γρηγόρης και ο μεγαλύτερος από μένα ο Βασίλης, είχαν τα κτήματα στο χωριό. Όχι μόνο κτήματα αλλά είχαν και πρόβατα και επομένως ασχολούνταν αυτοί με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Ο μόνος που πήγε στο Γυμνάσιο ήμουν εγώ.

Ήσουν καλός μαθητής;

Μπορώ να πω ότι με θεωρούσαν τον καλύτερο στα μαθηματικά. Είχαμε έναν καθηγητή, Βασιλιωτάκης από την Κρήτη. Στα αρχαία δεν τα πήγαινα καλά. Μπορώ να σου πω ότι μόλις τη βάση έπαιρνα. Φυσική, [00:20:00]χημεία είχαμε τον Καραγεωργίου από τη Γέρμα, εδώ του Νομού Καστοριάς. Αν μάθαμε γράμμα, εγώ τουλάχιστον, αν μάθαμε γράμματα, μάθαμε από αυτούς τους δύο τους ανθρώπους και σπουδάσαμε. Ήταν και ο Γεωργίου, επίσης από τη Γέρμα, φιλόλογος, αλλά εγώ δεν τα πήγαινα και πολύ καλά. Μία περίπτωση στο Γυμνάσιο, λίγο όμορφο, ωραίο μεν, αλλά… Ο γυμνασιάρχης λεγόταν Δελαπόρτας, ήταν από τη Ζάκυνθο. Φιόρο ντι Λεβάντε οι Ζακυνθινοί το λέγανε. Έρχεται… Εκεί που συζητούσαμε με τους φίλους μου, με τους συμμαθητές στο γυμνάσιο, στη Κουμπελίδικη εκκλησία, όπως είναι η Κουμπελίδικη, φέρνει ένα χαρτί ο Νιόνιος. Διονύσιος λεγόταν, Νιόνιος, ο γιος του γυμνασιάρχη. Και μου λέει: «Σε θέλει λίγο». Με αποσπάει από την παρέα του στο διάλειμμα και με πηγαίνει εκεί προς την Κουμπελίδικη και μου λέει: «Σε θέλει ο πατέρας μου». Κι εγώ το πίστεψα. Μου βγάζει ένα χαρτί, μου δείχνει ένα… Γεωμετρία. Του τράβηξα δυο τρεις πλευρές, τις γωνίες κλπ. και του το ‘δωσα. Του το έλυσα της γεωμετρίας το χαρτί που μου έδωσε. Ο γυμνασιάρχης ήταν το γραφείο του ακριβώς επάνω από το κεφάλι μας. Μας είδε. Βγαίνει για μία στιγμή ο κλητήρας, ο Γρηγόρης, και λέει: «Νιόνιο, σε θέλει ο πατέρας σου». Πήγε ο πατέρας του. Εν τω μεταξύ, ο πατέρας του, ο γυμνασιάρχης, μας έβλεπε μπροστά, δυο μέτρα υψόμετρο γιατί είχε ο πρώτος όροφος. Βγαίνει ο Νιόνιος με ένα αυτί κατακόκκινο. Εγώ, όμως, το πίστεψα! Πιο μπροστά εγώ το πίστεψα ότι με θέλει ο πατέρας του και πήγα να του πω: «Τι με θέλετε, κύριε γυμνασιάρχα;». «Τίποτα» μου λέει κι έφυγε. Ύστερα, πήγε ο Νιόνιος και βγήκε με το αυτί κατακόκκινο, όπως το έστριψε ο πατέρας του. Τώρα, τι άλλο από εκεί; Είχαμε… Σου είπα ότι φυσική, χημεία και μαθηματικά μάθαμε, εγώ τουλάχιστον, και σπούδασα, από αυτούς τους δύο τους καθηγητές. Γιατί οι άλλοι, ο φιλόλογος, Γεωργίου —εκθέσεις μάς έκανε και φιλοσοφία ένας, από τα χωριά της Κοζάνης. Δεν τα πήγαινα καλά εγώ. Δεν είχα καμιά… Όχι μόνο, ούτε έκθεση δεν μπορούσα να γράψω καλά, της προκοπής. Αλλά, γι’ αυτό πήγα και στη Γεωπονία, τα μαθήματα στα οποία έδωσα εξετάσεις, πέρασα εύκολα.

Από μικρός Γεωπονία ήθελες να πας;

Γεωπονία γιατί; Διότι θεωρούσα ότι, επειδή ήμουν καλός στα μαθηματικά, νόμιζα ότι οι μαθηματικοί είναι μόνο καθηγητές και δεν ήθελα να γίνω καθηγητής. Και έδωσα Γεωπονία.

Εξετάσεις πότε έδωσες; Αφού πήγες Θεσσαλονίκη;

Εξετάσεις για πού; Για το πανεπιστήμιο; Βέβαια. Σου είπα, πήγα με μία κουβερτούλα στην αμασχάλη και έμεινα μερικές ημέρες στα πεθερικά του αδερφού μου, του Κώστα. Αφού έδωσα εξετάσεις, πέτυχα και ύστερα ενοίκιασα ένα δωμάτιο.

Όταν ήρθες Θεσσαλονίκη τι άλλο είχες μαζί σου εκτός από την κουβέρτα που σου έδωσε η μαμά σου;

Δεν μπορώ να θυμηθώ τίποτα άλλο. Μία κουβέρτα στην αμασχάλη, αυτή ήταν όλη. Και πήγα ενοικίασα ένα δωμάτιο. Να σου πω κάτι το οποίο δεν έχει σημασία, βέβαια, με αυτά, αλλά... Όταν κατέβηκα στο σιδηροδρομικό σταθμό, άκουσα ένα τραγούδι. Δεν το θυμάμαι καλά, αλλά εκείνο που θυμάμαι: «Ένα μόνο παλικάρι δεν μπορεί να κοιμηθεί». Πώς είναι τώρα; Ξεκινούσε το αυτό, το οποίο το έλεγα σε μία συγγενή μου εδώ πέρα της Αρετής, της γυναίκας μου το σόι. Και πήγε το δίσκο και μου τον έφερε. Τόσο μεράκι που το είχα, να πούμε. Το πρώτο αυτό που βρήκα κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό. Ο παλιός σιδηροδρομικός σταθμός, όχι ο καινούργιος, ο σημερινός.

Ποια χρονιά ήρθες;

Το ‘47, τον Οκτώβριο. Τον Οκτώβρη, Βέβαια, αφού τελειώσαμε το ‘47. Πώς είναι η χρονιά;

Το καλοκαίρι τελείωσες και ήρθες το φθινόπωρο.

Το φθινόπωρο. Και ξεκίνησα σαν φοιτητής πλέον στη Θεσσαλονίκη.

Πώς ήταν η πόλη όταν ήρθες; Πώς σου φάνηκε;

Κοίταξε, έχουν αλλάξει πολλά. Εγώ όταν πήγαινα από το σπίτι μου, από το δωμάτιο που ενοίκιαζα, απ’ την Κλεισθένους, έβγαινα στην Αποστόλου Παύλου και επί της Αποστόλου Παύλου ήταν το τουρκικό προξενείο και δίπλα ήταν του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ το σπίτι, το οποίο υπάρχει ακόμα. Περνούσα από την Αποστόλου Παύλου και έβγαινα απέναντι στα εβραϊκά μνήματα. Περπατούσαμε. Ήταν ακόμα κάτι πέτρες οι οποίες ήταν στη θέση του Σταύρου που βάζουμε εμείς. Εκεί ήταν το νεκροταφείο των Εβραίων. Το θυμάμαι, όμως. Αυτή εδώ μπροστά που είναι το σχολείο αυτό, το σπίτι μας, ήταν ένα έλος από νερά, και μάλιστα τα είχα φέρει τα παιδιά και πήγαμε εκεί πέρα. Ήταν και βαρκούλες εκεί μέσα. Ήταν νερά τα οποία ήταν από τη θάλασσα, είχαν συγκοινωνία, συγκοινωνούσαν. Και όταν άνοιξε, άρχισε η ρυμοτομία της Θεσσαλονίκης, τα εβραίικα… Πέτρες σαν σταυροί, χώματα, κόκαλα, οστά τα ρίξανε εδώ πέρα μπροστά. Και γέμισε αυτό από εδώ μπροστά μας που βλέπουμε, το έλος, γέμισε από χώμα, έγινε ένα πάρκο, όπως είναι σήμερα. Κι ύστερα τη μεγάλη παραλία τη φέρανε… Δίπλα από την Ευαγγελίστρα υπήρχαν κάτι νταμάρια, έτσι τα λέγαμε, τεράστια. Πήραν τα χαλίκια και τις πέτρες κλπ. και κάναν τη μεγάλη παραλία, την σημερινή, που υπάρχει σε μεγάλη έκταση, από κείνο εκεί το νταμάρι δίπλα στα νεκροταφεία της Ευαγγελίστρας.[00:30:00] Το τραμ της Θεσσαλονίκης το πέρασα πολλές φορές. Ανέβηκα από το πανεπιστήμιο για να πάω στην περιοχή του… στη στάση… Είναι επί της Εγνατίας. Μου διαφεύγει η στάση, το όνομα, τέλος πάντων. Και το τραμ το έπαιρνα τακτικά, που περνούσε κάτω από την Καμάρα. Φαντάσου πώς… τι αλλαγές… Η οποία Καμάρα υπάρχει σήμερα, αλλά είναι η αψίδα του Ρωμανού; Έτσι, πώς λέγεται;

Του Γαλέριου.

Του;

Του Γαλερίου.

Του Γαλερίου, ο Γαλέριος ναι. Η αψίδα του Γαλερίου. Υπάρχει σήμερα κι ευτυχώς το κράτησαν σαν μνημείο. Αυτή ήταν η Θεσσαλονίκη. Η παλιά, βέβαια, η Θεσσαλονίκη ήτανε… Όταν... Είχαμε έναν Γάλλο, με τον οποίον αργότερα είχαμε συνεργασία για την τυποποίηση των προϊόντων. Ο Γάλλος αυτός παρακολουθούσε τα βαγόνια τα οποία φεύγανε από τη Σκύδρα και πηγαίνανε στη Γερμανία, στη Γαλλία κλπ. με ροδάκινα. Εγώ ήμουν στον ποιοτικό έλεγχο των προϊόντων. Και εκείνο που προσέχαμε, εάν τα προϊόντα αυτά είναι τυποποιημένα όπως... Είχα εκπαιδευτεί και για τον ποιοτικό έλεγχο. Με είχαν στείλει στην Γαλλία, στο… Για να δούμε εάν τα προϊόντα αυτά θα αντέξουν, το ροδάκινο, παραδείγματος χάρη, που έφευγε από τη Σκύδρα αν θα αντέξει να πάει στη Γερμανία. Τα βαγόνια αυτά είχανε μπρος-πίσω παγοθήκες. Ήταν κολώνες μεγάλες με πάγο. Γέμιζαν τις αποθήκες για να μπορέσουν να αντέξουν. Γιατί τότε ήτανε… Και εμένα με στείλανε στο Βελιγράδι για να ελέγξω, να δω εάν τα βαγόνια αυτά —γιατί τις παγοθήκες, τη φόρτωση για τα αυτά την είχε μία εταιρεία ιδιωτική— εάν η εταιρεία αυτή πράγματι προμηθεύεται και είναι οι παγοθήκες γεμάτες με αυτό. Αυτό γινότανε στο Βελιγράδι, όπου με είχαν στείλει για αρκετό καιρό. Κάθε καλοκαίρι, δηλαδή, πήγαινα στο...                 

Θείε, για το νεκροταφείο που μου είπες…

Για;

Για το νεκροταφείο το εβραϊκό, αυτά τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν ο Δήμος τα έπαιρνε ή οι ιδιώτες;

Όχι, ο Δήμος. Ήτανε, δηλαδή... Αυτό που έγινε, το ρυμοτομικό που έγινε... Εκεί έγινε, τώρα πού είναι τα νεκροταφεία, που ήταν τα νεκροταφεία, έγινε πανεπιστήμιο, μία σχολή. Όχι η Μαθηματική, υπάρχει σήμερα. Τι είναι εκεί στη γωνία;

Η Νομική;

Νομική όχι. Είναι Εθνικής Αμύνης, που είναι του πανεπιστημίου, και πηγαίνοντας προς το μεγάλο το σανατόριο, το νοσοκομείο.

Η ΣΘΕ, η Θετικών Επιστημών;

Όχι. το νοσοκομείο της…

Η Σχολή Θετικών Επιστημών;

Όχι σχολή, νοσοκομείο είναι.

Το πανεπιστημιακό, το ΑΧΕΠΑ.

Το ΑΧΕΠΑ, ναι, ναι. Το ΑΧΕΠΑ. Ως εκεί ήταν τα εβραίικα τα νεκροταφεία. Και κάναν εδώ το πάρκο, που λέμε, εδώ μπροστά σε μας, που είναι με αυτές τις πέτρες, με αυτά τα οστά, με την άμμο, χώμα κλπ. που ήτανε.

Ξέρεις αν χρησιμοποιήθηκαν πουθενά αλλού;

Εάν;

Εάν χρησιμοποιήθηκαν αλλού αυτά τα υλικά, για άλλο πράγμα;

Όχι, δεν υπήρχε. Δεν ξέρω. Αλλά, ξέρω ότι τα έβλεπα τα φορτηγά, τα έβλεπα κάθε πρωί που πήγαιναν στο πανεπιστήμιο, φόρτωναν με την μπουλντόζα, με τον εκσκαφέα, φόρτωναν τα φορτηγά και τα πήγαιναν στην παραλία, εδώ στη δικιά μας μπροστά. Αλλά, για άλλο σκοπό δεν… Μάλιστα, για τους Εβραίους με είχε καλέσει μια συνέντευξη, με αυτό, με…

Μου είχες πει.

Ναι. Και την είπα τη γυναίκα αυτή με τι τρόπο έγιναν οι εκσκαφές και πήγαν και τα κόκαλά τους και τα οστά τους, δηλαδή, και νεκροκεφαλές όλες τις ρίξανε εδώ κάτω. Κι έγινε, τώρα, εκείνο το… Δίπλα στο πανεπιστήμιο ήταν το γήπεδο του Ηρακλή και στη γωνία τώρα υπάρχει αυτό το κτίριο το σημερινό της Θεσσαλονίκης. Τι κτίριο, τι έχει; Μαθηματικά; Όχι, Μαθηματικό είναι; Όχι Μαθηματικά είναι τα καινούργια. Πιο πάνω, γιατί... Μαθηματικό μπορεί, γιατί ο ανιψιός μου, ο Γιώργος, στο καινούργιο το πανεπιστήμιο είναι πάνω από την Εγνατία.

Θείε, τα χρόνια των σπουδών σου πώς ήτανε; Ήταν ωραία;

Τι πιο όμορφο είναι να ‘σαι φοιτητής! Είναι όμορφο να είσαι φοιτητής. Βέβαια, υπήρχαν και φοιτηταί μόνιμοι. Ιδίως θυμάμαι σαν φοιτητής είχαμε καθηγητές και αυστηρούς και καλούς. Ένας καθηγητής για να τον περάσεις υπήρχαν και φοιτητές που πήγαιναν πέντ’ έξι φορές και τους έκοβε. Όταν πήγα εγώ να εξεταστώ, αυτός έβαζε δέκα με τη σειρά, δέκα φοιτητές να εξετάζει με τη σειρά, χωρίς καμία σημείωση. Με ρωτάει «Τι είναι πίεση;» κι εγώ του κάνω έτσι με το χέρι, δύναμη. Και τρέχει αυτός, δύναμη ανά μονάδα επιφανείας. Μα αυτό το ζήτησε μόνος του, δηλαδή. Λοιπόν… Οπότε, πέρασα με αυτήν την κίνηση που έκανα και με τη λέξη «δύναμις», πέρασα το μάθημα της Φυσικής. Πάω να θυμηθώ το όνομά του αλλά μου διαφεύγει αυτή τη στιγμή.

Οι εξετάσεις για να περάσεις στο Πανεπιστήμιο ήταν δύσκολες;

Μας δώσανε τα θέματα. Ήτανε μια άσκηση μαθηματική, είχε τα νούμερα και τι πρέπει να την κάνουμε. Αυτή την έλυσα. Δεν θυμάμαι τίποτα, εκτός από την άσκηση των μαθηματικών που μας έδωσαν στην εισαγωγή, δεν θυμάμαι άλλη ερώτηση να μου κάναν. Δεν μπορώ να τη θυμηθώ τώρα. Έπειτα, είπαμε ότι στα μαθηματικ[00:40:00]ά ήμουν καλός, φυσική, χημεία.

Το πτυχίο σου πότε το πήρες;

Το πτυχίο; Πέντε χρόνια. Το ‘47 πήγα. Δεν το πήρα το πτυχίο συνέχεια λόγω του… Εμάς δεν μας δίναν τότε εκείνη την εποχή αναβολή, διότι υπήρχε ακόμα, είχε λήξει μεν ο Εμφύλιος αλλά υπήρχαν ακόμα τα μέτρα. Και δεν μας δώσαν αναβολή. Πήγα στρατιώτης. Πήγα στρατιώτης. Εγώ ήμουν της κλάσεως του ‘50. Πήγα με την ΕΣΣΟ, που λέγαμε, τη σειρά το ‘51. Να πω κάτι που είναι, έτσι, προσωπικό και… Δεν πειράζει. Αφού πήγα, περάσαμε από την επιτροπή για να πάμε στο στρατό, εμένα έπρεπε να με βάλουν έφεδρο αξιωματικό, ας πούμε. Στο χωριό επί Κατοχής ήταν το ΕΑΜ. Οι μεγάλοι, που ήταν σε ηλικία πάνω από 20 χρονών, ήταν αντάρτες, οι άλλοι υπήρχαν, ήταν στην ΕΠΟΝ.

ΕΠΟΝ. Μου το ‘πες προχθές αυτό. Μου την είπες την ιστορία.

Αυτό το χαρτί της ΕΠΟΝ με ακολούθησε σε όλη τη διαδρομή μου και δεν με δέχτηκαν να πάω στο… Γιατί Επονίτης… Εκείνη την εποχή ήταν αυστηρά τα πράγματα, να είσαι εθνικόφρων, να είσαι βασιλόφρων, που οι δικοί μας ήταν βενιζελικοί. Τι φταίμε εμείς; Βενιζελικοί ήταν, και ο περισσότερος κόσμος ήταν, αλλά εκείνη την εποχή η Δεξιά κυριαρχούσε. Και δεν πήγα, δεν με πήραν σαν αξιωματικό.

Άρα, πήγες πρώτα στρατό και μετά πήρες το πτυχίο.

Ναι. Γύρισα, διότι δεν δίνουν αναβολή. Και γύρισα το ‘54. Το ‘51 πήγα δύο χρόνια στρατιώτης, το ‘54 μου φαίνεται. Το ‘54 ορκιστήκαμε μία ομάδα από παιδιά, υποψηφίους, και πήρα το πτυχίο.

Μετά το πτυχίο τι έκανες, αφού το πήρες;

Μετά πτυχίο παντρεύτηκα. Παντρεύτηκα την κυρία Αρετή, τη θεία Αρετή. Ζήτησα να διοριστώ κάπου. Στην… Ένας βουλευτής και αντιπρόεδρος της Βουλής κατάγονταν… Βλαστιώτης καταγωγή αλλά από το Εμπόριο. Δεν είναι εδώ πέρα η θεία να μας πει το όνομά του. Αποτάθηκα σε αυτόν και με στέλνει στη Φούστανη, στην Καρατζόβα λέγαμε, την Εορδαία, όχι… Αριδαία. Αριδαία, την Καρατζόβα. Και από την Αριδαία υπήρχε ένας άλλος που υπηρετούσε στην… Δάγκας λεγόταν, Εδεσσαίος. Υπηρετούσε στην Κοζάνη. Και κάναμε αμοιβαία μετάθεση, εγώ να πάω στην Κοζάνη και αυτός να ‘ρθει στην Αριδαία, στην Έδεσσα δηλαδή. Οπότε, γινόταν, βολευόμασταν για λόγους οικονομικούς, να μην νοικιάζουμε δωμάτια κλπ. Κι έτσι πήγα στην Πτολεμαΐδα. Στην Πτολεμαΐδα ήταν δύο τομείς γεωργικών εφαρμογών. Εγώ πήρα τη Δυτική πλευρά της Εορδαίας με έδρα —το γραφείο, δηλαδή— στον Φούφα και το άλλο άλλος ένας γεωπόνος στο ανατολικό μέρος με έδρα ένα χωριό της ανατολικής Εορδαίας. Δεν το θυμάμαι το χωριό. Εκεί, στη συνέχεια, πήρα μετάθεση στην Κοζάνη και… δούλεψα πόσο καιρό εκεί στην Κοζάνη; Δεν μπορώ να θυμηθώ πόσα χρόνια δούλεψα. Τι ήθελα να πω, όμως, ένα; Τι σου έγραψα πιο μπροστά εκεί πέρα;

Μετά μου είπες ότι πήγες στη Φλωρεντία κάποια στιγμή.

Στη Φλωρεντία; Ναι. Τότε, υπηρετούσα στην Κατερίνη. Στην Κατερίνη είχα ένα περιοδικό που διάβασα, Ortofrutta Cultura, και που παρουσίαζε για το ακτινίδιο, που παρουσίαζε τις απαιτήσεις, τι είναι αυτό το ακτινίδιο κλπ. Και από εκεί έκανα, έδωσα εξετάσεις με υποτροφία από τον ΟΟΣΑ στη Firenze. Το ‘61; Ναι, το ‘61. Και το ‘68 υποτροφία για την τυποποίηση των γεωργικών προϊόντων στο Παρίσι. Αυτές οι υποτροφίες με βοήθησαν για να φέρω το ακτινίδιο. Είπα το ακτινίδιο πώς πήρε το όνομα;

Ναι.

Το είπα. Κι έτσι, αποτάθηκα στα ινστιτούτα αυτά που έκανα τη μετεκπαίδευση, και φέραμε το πρώτα δενδρύλλια στην Κατερίνη.

Στη Φλωρεντία πώς ήταν; Ήταν ωραία;

Ωραία! Για αυτό και λέγεται Florence. Florence το λένε οι Γάλλοι, Firenze οι Ιταλοί. Όμορφη η Ιταλία, έχει τα δικά της και ίσως να συναγωνίζεται και το Παρίσι. Ε, βέβαια. Συναγωνίζεται. Όμορφη.

Το Παρίσι πώς ήταν;

Το Παρίσι το έζησα μία εποχή που γινόντουσαν οι διαδηλώσεις οι μεγάλες. Και μάλιστα, ήμουν στο δάσος πέρα απ’ το Σηκουάνα. Από κει μεριά του Σηκουάνα πώς λεγόταν το δάσος; Μου διαφεύγει το δάσος. Εκεί. Και παρακολουθούσα τον εκφωνητή που έκανε τη διαδήλωση των φοιτητών. Ήταν η μεγάλη απεργία που έγινε στο Παρίσι. Τότε γνώρισα το Παρίσι εγώ. Γιατί; Διότι κάθε μέρα πήγαινα με το σιδηρόδρομο, με το μετρό, και γυρνούσα σπίτι. Αλλά, στην απεργία τα πάντα ήταν κλειστά και αναγκάστηκα να περπατάω για να πάω μια στη σχολή, μια στην εκπαίδευση, μια εκεί. Και έμαθα, και γνώρισα το Παρίσι βαδίζοντάς το από τα σοκάκια. Και το σπίτι μας, το δωμάτιο που ενοικίαζα στο Παρίσι ήταν πολύ κοντά στην οδό τη μεγάλη[00:50:00], που ξεκινάει από την αψίδα κατεβαίνει μέχρι την Ομόνοια. Arc de Triomphe μέχρι place... Ομόνοια, πώς λέγεται η «ομόνοια»; «Ομόνοια» πώς είναι γαλλικά; Μου διαφεύγει τώρα.

Τον Μάη του ‘68 ήσουνα;

Του ‘68, ναι. Τότε ήταν οι απεργίες οι μεγάλες και για αυτό έμειναν κλειστά και τα λεωφορεία και το μετρό και πήγαινα με τα πόδια από το σπίτι μου στην εκπαίδευση, μετεκπαίδευση που έκανα. Εκεί τότε η μετεκπαίδευση ήταν εννιά μήνες, εκπαιδευτική, ήταν για την τυποποίηση των γεωργικών προϊόντων. Εκπαιδευτικό έτος εννιά μηνών τόσο και στη Firenze, τόσο στο Παρίσι.

Εκεί, πώς συνεννοούσουν, που δεν… Ήξερες γαλλικά;

Βέβαια, έκανα μαθήματα εδώ, στην Κατερίνη. Στην Κατερίνη ήτανε μία κοπέλα η οποία έχει ιστορία να σου πει η θεια σου. Παντρεύτηκε έναν Γερμανό, έζησε στη Γερμανία. Δεν έκαναν παιδιά, πέθανε, κληρονομιά είχε. Μη συζητάς. Εδώ. Και με έκανε αυτή η κοπέλα γαλλικά στην Κατερίνη. Τα δε ιταλικά πήγα στο ινστιτούτο. Εδώ στη Θεσσαλονίκη, δυο στάσεις πιο πάνω υπάρχει το κτίριο το προξενείο ιταλικό. Ανεβαίνεις προς τα πάνω ο δρόμος, αλλά επί της Βασιλίσσης Σοφίας είναι. Εδώ. Πήγα εκεί και έμαθα ιταλικά. Έκανα μαθήματα. Βέβαια, όταν λέμε έκανα ούτε γαλλικά ούτε ιταλικά. Και όταν πήγα στην Ιταλία ήταν εύκολα, διότι τα έμαθα τα ιταλικά και τα μιλώ ακόμα εύκολα. Αλλά, τα γαλλικά δεν μπορούσα να τα… Εκεί στα γαλλικά με βάλανε σε ένα τμήμα στην υποτροφία —υποτροφία μου κάναν, αυτοί τα πλήρωναν, η Γαλλία— και μου κάναν ένα τμήμα όπου πηγαίναμε εκεί Αιγύπτιοι, Ισραηλινοί, Σύριοι, Πέρσες. Είχαν πολλούς τέτοιους από τις υποανάπτυκτες χώρες όπως εμείς, η Αίγυπτος, η Συρία κλπ. Και μας έκαναν μαθήματα για τα γαλλικά, η κυβέρνηση, η γαλλική κυβέρνηση. Δηλαδή, εδώ πήραμε τα πρώτα μαθήματα και στη συνέχεια για τη βελτίωσή μας, μας κάναν εκεί τα μαθήματα.

Τα γεγονότα του Μάη του ‘68 πώς τα έζησες;

Όταν ήταν οι απεργίες. Λουξεμβούργο λέγεται το δάσος, να μην το ξεχάσω, απέναντι από το Σηκουάνα, Λουξεμβούργο. Εκεί πήγα και έβλεπα τις διαδηλώσεις που γινόντουσαν. Και δεν θυμάμαι το όνομα αυτουνού που ήταν ο πρωτεργάτης των επαναστάσεων, δεν το θυμάμαι το όνομα. Αλλά, τον ίδιο τον έβλεπα από κει, τους λόγους τους επαναστατικούς που έβγαζε.

Εσύ δεν πήγες σε καμιά πορεία;

Όχι, δεν πήγα. Φυλαγόμουν και να μη φανώ, ξένοι είμαστε. Να μη φανώ ότι αντιστέκομαι στο καθεστώς της Γαλλίας, στη κυβέρνηση. Δεν πήγα σε καμιά. Η οδός Élysées, Avenue des Élysées λέγεται η κεντρική οδός από την Arc de Triomphe μέχρι την Concorde, η πλατεία Ειρήνης λέγεται Concorde, Concorde ναι. Πώς λέμε, πώς να τη πούμε εμείς ελληνικά; Ειρήνης έτσι, Concorde.

Ακτινίδιο είχες δοκιμάσει ποτέ, μέχρι τότε που το διάβασες;

Πού να το δούμε, πού να το βρούμε; Δεν το ξέραμε. Σου είπα ότι το πώς ήρθε και πώς το κόψαμε και το είπαμε «ακτινίδιο». Αλλά, δεν το ξέραμε.

Το περιοδικό αυτό που μου είπες το διάβασες στην Ελλάδα ή όταν ήσουν στο Παρίσι;

Είχα… Από το Παρίσι με στείλανε σαν συνδρομητής όχι μόνο το περιοδικό αυτό αλλά και βιβλιαράκια ολόκληρα, τα οποία τα δώσαμε σε μία εδώ, του Σκίβελου την Ελένη το γιο, Γιάννης λέγεται Παπαϊωαννίδης. Τα έδωσα. Είχα πολλά βιβλία που δεν είχα πού να τα βάλω και αυτός επειδή προετοιμαζόταν για να πάει να δώσει εξετάσεις κλπ. και του τα έδωσα όλα τα βιβλία. Ήρθε εδώ πέρα και τα σήκωσε με τις βαλίτσες, να πούμε, για να τα πάρει. Καθόταν εδώ πιο πάνω. Το σπίτι της μάνας του ήταν εδώ πάνω σε μας. Τώρα η φράουλα, δεν ξέρω αν θέλεις, γιατί είναι δικό μου έργο και έχει σημασία αυτό.

Θα σε ρωτήσω για τη φράουλα σε λίγο. Ακτινίδιο πότε δοκίμασες πρώτη φορά;

Όταν ήρθαν εδώ πέρα, όταν τα φέραμε εδώ.

Πώς σου φάνηκε;

Κοίταξε, το ακτινίδιο το φέραμε εδώ πέρα και… Έχει μία υπόξινη γεύση που για μας δεν τη θέλαμε. Βέβαια, για την βόρεια Ευρώπη, που έχουν και ανάγκη από βιταμίνη C αλλά και δεν θέλουν και τα πολύ γλυκά, ήταν καλή. Εγώ για να έχω κάθε χρόνο σήμερα, αφότου ήρθε το ακτινίδιο στην Ελλάδα, κάθε χρόνο κάνουμε μαρμελάδα. Μαρμελάδα περισσότερο μέλι, λιγότερο ζάχαρη. Αλέθουμε το ώριμο ακτινίδιο, το κρατάω στο αυτό, όταν μαλακώσει, το ξεφλουδίζουμε, το βάζουμε στο μπλέντερ, το κάνουμε, το αλέθει, να πούμε, το μπλέντερ και με λίγη ζάχαρη και περισσότερο μέλι γίνεται μαρμελάδα για όλο το χρόνο. Ας το πω εγώ και ας με κατηγορήσουν όποιος το λέει. Το ακτινίδιο, είτε φρέσκο, μαλακό το τρως, είτε όπως φτιάχνω εγώ για όλο το χρόνο, ενεργοποιεί το έντερο. Τους συνιστώ αυτοί που έχουν πρόβλημα να μην πηγαίνουν στο γιατρό και να τους δίνει φάρμακα. Να τρώνε ακτινίδια φρέσκα, μαλακά ή μαρμελάδα να κάνουν. Να γλιτώσουν απ’ τους γιατρούς για τη δυσεντερία. Κατάλαβες;

Πώς σκέφτηκες, πώς φαντάστηκες εσύ ότι αυτό το φυτό μπορεί να ευοδώσει εδώ στην Ελλάδα;

Άμα αυτό που… Το διάβασα στο αυτό. Στο περιοδικό που πήρα έγραφε… L'Arboriculture Fruitière λεγόταν το περιοδικό. Έλεγε ότι υπάρχει στη Νέα Ζηλανδία, καλλιεργείται εκεί που υπάρχει, που καλλιεργείται ο αραβόσιτος, λέξεις αυτές, και τα μηλοειδή, δηλαδή μήλα, αχλάδια, κυδώνια. Άρα, λοιπόν, στην Κατερίνη που υπηρετούσα εγώ είναι ό,τι χρειάζεται. Βέβαια, θέλει νερό, διότι στη Νέα Ζηλανδία που πήγα δεν ποτίζονταν, διότι άλλο κλίμα στη Νέα Ζηλανδία. Αλλά, όπου βάλαμε στην Κατερίνη, παντού και σε όλη την Ελλάδα το ακτινίδιο ποτίζεται. Από εκεί και πέρα, με καλούσαν σε σεμινάρια παντού, είτε για το κλάδεμα, είτε για την αν[01:00:00]θοφορία, είτε για ψεκασμούς κλπ. Να πω ότι δεν προσβάλλεται από κανένα μικρόβιο. Δεν υπάρχει ασθένεια του ακτινιδίου. Γονιμοποιείται… Βέβαια, είναι ανεμογαμές. Δεν πάει μέλισσα. Πηγαίνει η μέλισσα, βλέπει ότι δεν έχει νέκταρ και φεύγει. Και γονιμοποιείται... Είναι ανεμογαμές, δηλαδή με τον αέρα από το αρσενικό πάει στα θηλυκά. Για αυτό σε κάθε φυτεία ανά πέντε-δέκα δέντρα θηλυκά βάζουμε ένα αρσενικό, για να μπορεί να γίνεται η γονιμοποίηση με τον αέρα. Και έβαλα και στο χωριό. Ο Νίκος, ο ανιψιός μου, στο σπίτι το πατρικό το Αντωνάδικο, να πούμε, έβαλε ένα και γονιμοποιείται. Από πού έρχεται… Θέλω να πω αντέχει και σε κλίματα λίγο ξηρά, αλλά φυλάγεται εκεί. Και μάλιστα, πήρε και στο Άργος Ορεστικό της ανιψιάς μου της Σούλας, στο Άργος που μένει, πήρε θηλυκό και έπαιρνε το αρσενικό λουλούδια από το αρσενικό της Όλγας, της αδερφής μου το σπίτι το πατρικό το Αντωνάδικο, έπαιρνε λουλούδια και τα τίναζε πάνω την ώρα της ανθοφορίας στα θηλυκά τα δικά της που είχε στο Άργος Ορεστικό.

Θες λίγο να μου περιγράψεις γιατί δεν επιτρεπόταν να έρθουν φυτά από άλλη ήπειρο, που μου είπες;

Ναι. Υπάρχει ο φυτο-υγειονομικός έλεγχος, που εμείς δεν είχαμε τέτοια υπηρεσία στην Ελλάδα. Και για αυτό αποτάθηκα στην Ιταλία, στο Ινστιτούτο, που αυτοί έχουν αυτές τις υπηρεσίες. Και επειδή από άλλη ήπειρο έρχεται, το φέραν. Εμάς, εφόσον είμαστε στην ίδια ήπειρο, στην Ευρώπη, τέλος πάντων, είτε Γαλλία, είτε Ιταλία, είτε Ελλάδα, το φέραμε το φυτό εύκολα στην Ελλάδα. Με αυτόν τον τρόπο. Είναι για φυτο-υγειονομικούς λόγους, γιατί δεν ξέραμε τι ασθένειες μπορεί να φέρει το δέντρο, ακτινίδια από τη Νέα Ζηλανδία, εδώ. Μπορεί να είναι μία ίωση που μπορεί να καταστρέψει τα πάντα ή ένα έντομο το οποίο να ευδοκιμήσει εδώ πέρα, το έντομο αυτό να αρέσκεται και να τροφοδοτείται από τα ακτινίδια και να τα καταστρέψει. Γι’ αυτό πρώτα έγιναν αυτές οι δοκιμές και ύστερα τα φέραμε στην Ελλάδα.

Στην Ιταλία, δηλαδή, τι το έκαναν το φυτό και το προετοίμασαν;

Δεν κατάλαβα.

Στην Ιταλία τι έκαναν εκεί και το προετοίμασαν το φυτό κατάλληλα;

Στην Ιταλία υπήρχε εκεί το ινστιτούτο στη Φλωρεντία. Το φέραν αυτοί εκεί το δενδρύλλιο. Και μάλιστα, ένας δενδροκόμος τον οποίο —Morettini, γνωστός, και υπάρχουν πολλές ποικιλίες δέντρων που λέγονται Morettini, όπως είναι και τα μήλα και τ’ αχλάδια, με το όνομα Morettini. Είναι ποικιλία του Morettini. Αυτοί, αφού εντόπισαν, το φέραν το δέντρο, είδαν ότι δεν προσβάλλεται από κάτι καινούργιο, δεν εμφάνισε κάποια αλλαγή το δέντρο σαν ακτινίδιο και επόμενο είναι να μπορούν να το διαθέσουν οπουδήποτε.

Μου είπες ότι με την υδρονέφωση ήρθε.

Ναι. Υδρονέφωση. Είπα με ποιο τρόπο γίνεται.

Και μετά, αφού το έφερες στην Ελλάδα, το μετέφερες, πώς άρχισες να πείθεις τους καλλιεργητές να το βάλουν;

Βάλαμε τα πρώτα δενδρύλλια που φτιάξαμε —από ιδιώτες φυτωριούχους, έτσι;— στην Κατερίνη, τα βάλαμε στον Σβορώνο, στο χωριό Σβορώνος που είναι από την πλατεία που πάει προς τον Όλυμπο, ο δρόμος Κατερίνης. Εκεί θαυμάσια αναπτύχθηκαν, μεγάλωσαν, άρχισαν να αποδίδουν. Τι καλύτερο! Και από εκεί και πέρα, ύστερα μεταδόθηκε και σε όλη την Ελλάδα, όπου ήταν κατάλληλες συνθήκες. Δεν είχαμε πρόβλημα.

Εσύ τους βοήθησες αυτούς εκεί με το πώς να το καλλιεργήσουν;

Ε, βέβαια. Έκανα, μάλιστα, πολλά σεμινάρια και στην Κατερίνη. Αλλά, και το σπουδαίο: Και στην Ξάνθη μεταδόθηκε πολύ. Δεν ξέρω αν πρέπει να στο πω αλλά δεν πειράζει. Ο Νίκος, ο γιος μου, υπηρετεί στην Ξάνθη. Και όταν πήγαν να του ζητήσουν να φέρουν το γεωπόνο που είναι στην Κατερίνη… «Αυτόν θέλουμε να μας πει το πώς θα… τα κλαδέματα, ποτίσματα, ψεκάσματα» —που δεν υπάρχουν ψεκάσματα— «κλπ., όλες τις περιοχές. Το γεωπόνο». Δεν είπαν το όνομα. Τους λέει: ο Νίκος «Βεβαίως. Τον ίδιο θα φέρουμε». Τον πατέρα του! Κι έτσι, πήγα τότε στην Ξάνθη. Εκεί, πηγαίνοντας για το αεροδρόμιο, όταν πηγαίνω στην Φούστανη, στο νησί, στη Θάσο, βλέπω όλος ο κάμπος γεμάτος από ακτινίδια. Θέλω να πω ότι «Το γεωπόνο να φέρεις από την Κατερίνη», ενώ είμαι ο πατέρας του, να πούμε. «Ναι, βεβαίως» λέει ο Νίκος!

Θείε, πώς άλλαξε η τοπική κοινωνία εκεί πέρα μετά, αφού έπιασε η καλλιέργεια;

Πού; Για πού μιλάς;

Στην Κατερίνη, πες μου.

Στην Κατερίνη; Κοίταξε να δεις, άκουσα από τους ίδιους ανθρώπους… Και μάλιστα, ένας οδηγός του Οργανισμού Βάμβακος με λέει: «Κύριε Μίχο, με το ακτινίδιο παντρέψαμε κορίτσια, κτίσαμε σπίτια. Να ‘σαι καλά!». Αυτή ήταν η καλύτερη αναγνώριση, να πούμε, που ένιωσαν οι άνθρωποι της αυτής. Βέβαια, έτσι. Από τις εξαγωγές που κάνουμε είναι το πρώτο φρούτο που εξάγεται στην Ευρώπη απ’ την Κατερίνη. Όχι το μεγαλύτερο, αλλά το πρώτο που εξάγεται σε ποσότητα είναι από την Κατερίνη, εξάγεται το... από τα φρούτα. Από τα φρούτα, το ακτινίδιο είναι το πρώτο που εξάγεται στην Ευρώπη. Βέβαια. Το αναγνωρίζουν οι άνθρωποι, το αναγνωρίζουν.

Γιατί προχώρησαν τόσο οι εξαγωγές;

Διότι είχε ζήτηση. Εν τω μεταξύ πριν —αυτό είναι το σπουδαίο— η Ευρώπη το εισήγαγε από τη Νέα Ζηλανδία. Αλλά, της Νέας Ζηλανδίας το ακτινίδιο έρχεται την άνοιξη. Την άνοιξη εμείς γεμάτο είμαστε από πορτοκάλια και από αυτό, ακόμα από ροδάκινα, από… Και δεν έχουμε κανέναν ανταγωνισμό από τη Νέα Ζηλανδία, διότι έρχεται σε άλλη περίοδο. Το δικό μας είναι Οκτώβριο, της Νέας Ζηλανδίας άνοιξη έρχεται πέρα, που δεν πιάνει πλέον. Γι’ αυτό δεν κάνουν και εισαγωγή από την Νέα Ζηλανδία πλέον. Γιατί την εποχή αυτή δεν τους χρειάζεται στην Ευρώπη. Εντελώς αντίστροφες οι κλιματικές συνθήκες: νότιο ημισφαίριο, βόρειο ημισφαίριο. Έτσι δεν είμαστε εμείς; Βόρειο ημισφαίριο δεν είμαστε;

Είχες ποτέ καμιά αποτυχία, να μην πιάσει κάπου που το έβαλες το φυτό;

Όχι, δεν... Κοίταξε, ήταν κάτι, να δεις, που το διορ[01:10:00]θώσαμε όμως. Όταν δώσαμε στα δύο αυτά φυτώρια για να μας το δώσουν, τους ήλεγχα εγώ, από πού θα πάρουν κλπ. Πολλοί πήγανε και πήρανε από τα αρσενικά βλαστάρια χωρίς να ξέρουμε ότι αυτό είναι αρσενικό. Πήγαν, ας πούμε, κλέφτικα, παράνομα, και μόνοι τους πήγαν. Και είχα τέτοιες πολλές περιπτώσεις, που τα φύτεψαν, ριζοβόλησαν, τα φύτεψαν και περίμεναν να δουν καρπό, παρά μόνο λουλούδια έβλεπαν. Ήταν αρσενικά όλα. Αυτό ήταν μια αποτυχία. Δεν ήταν δική μου αυτή, ήταν του κλέφτη του παράνομου που έκανε την δουλειά αυτή, το σφάλμα.

Στη Σουρωτή, μου είχες πει, που είχατε βάλει, ότι είχε παγώσει κάπου.

Πού;

Στη Σουρωτή.

Ναι.

Ότι είχε παγώσει.

Το βάλαμε στη Σουρωτή. Εγώ έβαλα στη Σουρωτή. Έχει μια ευαισθησία το δέντρο. Δεν είναι το πάγωμα, πάγωμα δεν παγώνει. Όταν βγαίνουν τα βλαστάρια, το δέντρο, όπως όλα τα δέντρα, ένα βλαστάρι με μάτια βγάζει λουλούδι την άνοιξη και αμέσως πιάνει τον καρπό, στη μηλιά, στην αχλαδιά, οπουδήποτε, στη ροδακινιά. Στο ακτινίδιο από το ένα μάτι δεν βγάζει λουλούδι, βγάζει βλαστάρι καινούργιο. Το βλαστάρι αυτό το καινούργιο για να βγει περνάει χρόνος, να πούμε, περνάνε ημέρες. Είναι πολύ τρυφερό και με τον παραμικρό αέρα σπάει. Το καινούργιο το βλαστάρι, αυτό που βγαίνει όχι από το φυτό-λουλούδι αλλά βλαστάρι γίνει, είναι πολύ τρυφερό και με τον παραμικρό αέρα πέφτει. Αυτό είναι ένα μειονέκτημα. Αυτό είχα κάνει εγώ στην Σουρωτή. Και το ξηλώσαμε ύστερα, απέτυχε. Δεν ήξερα ότι έχουμε τέτοιον αέρα στη Σουρωτή. Και μάλιστα, γύρω-γύρω στο κτήμα της Σουρωτής κάναμε ανεμοθραύστες. Δηλαδή, είχα κάνει δίκτυα με τεράστιες, έτσι, πασσάλους γύρω-γύρω στο κτήμα για να μην φυσάει αέρας. Τίποτα, ο αέρας δεν γίνεται. Και απέτυχα εκεί πέρα.

Στην Κατερίνη και στην Ξάνθη δεν είχες θέμα.

Δεν είχε τέτοιο πρόβλημα, όχι, δεν είχε τέτοιο πρόβλημα. Εδώ είχαμε αυτούς τους αέρηδες, ιδίως ο Βαρδάρης, ο λεγόμενος Βαρδάρης. Ο Βαρδάρης είναι βορειοδυτικός. Δεν είναι βόρειος ακριβώς, αλλά έρχεται βορειοδυτικός. Και αυτό το λέμε Βαρδάρη. Και όταν φυσάει Βαρδάρης τα παίρνει όλα. Εδώ έχω στο μπαλκόνι μου, στη βεράντα μου έχω βρει γλάστρες με λουλούδια πεταμένες εδώ, εκεί κλπ. Τόσο δυνατός! Και αυτό ήταν αποτυχία. Καλά που μου το ρώτησες αυτό, διότι είναι μία αποτυχία. Δεν υπολόγιζα τον Βαρδάρη!

Εντάξει, δεν πειράζει. Και η αποτυχία στο πρόγραμμα είναι. Η υπηρεσία μετά, πώς ανελίχθηκες εκεί μέσα στην υπηρεσία; Να κάνουμε διάλειμμα;

Δύο-τρία λεπτά.

Βέβαια, εννοείται!

Συνεχίζουμε μετά από ένα σύντομο διάλειμμα. Πριν πάμε στην Υπηρεσία… Πριν πάμε στην Υπηρεσία, θέλεις να μου πεις κάτι άλλο για το ακτινίδιο; Θες να μου πεις αρχικά για το όνομα του; Πώς το σκέφτηκες και το ‘δωσες αυτό το όνομα;

Ναι. Το ακτινίδιο είναι δικό μου όνομα. Εγώ είμαι ο νονός. Διότι άμα το κόψεις το ακτινίδιο στη μέση, φαίνεται ένα σχήμα μιας ρόδας ποδηλάτου και ακτίνες, οι ακτίνες του, απ’ τις ακτίνες του ποδηλάτου. Ενώ το όνομά του είναι kiwi το επίσημο. Έτσι βγήκε το όνομα εδώ. Όπως φαίνεται εδώ πέρα στην αυτήν, να το.

Μου το έδειξες, ναι.

Ναι, kiwi. Τροχός, ρόδα ποδηλάτου, με τις ακτίνες του.

Το φυτό αυτό πώς το φροντίζεις μετά; Πώς το προσέχεις;

Εκείνο που θέλει είναι ότι θέλει νερό πολύ. Έχει μεγάλη διαπνοή το δέντρο από τα φύλλα, γιατί έχει μεγάλα φύλλα και η διαπνοή αυτή θέλει να ανανεωθεί. Επομένως, πρέπει να έχει υγρό, να έχει άρδευση. Να αποφευχθούν τοποθεσίες που φυσάει αέρας, διότι κάθε καινούριο βλαστάρι που βγαίνει με τα άνθη του για να κάνει τον καρπό είναι πολύ ευαίσθητο απ’ τον αέρα και προκαλεί μεγάλες ζημιές. Σπάει τα καινούργια βλαστάρια όλα, έχουμε απώλειες. Από εχθρούς και ασθένειες δεν υπάρχει, δεν υπάρχει. Πουθενά δεν έχει εμφανιστεί ένα έντομο που μπορεί να τρώει τα φύλλα ή μία ασθένεια που να το προσβάλλει. Δεν υπάρχει, δεν εμφανίστηκε πουθενά. Άρα, λοιπόν, είναι απ’ τα σπάνια δέντρα με λιγότερες απαιτήσεις.

Η Υπηρεσία πώς σε βοήθησε για να το αναπτύξεις το ακτινίδιο;

Ναι, ναι, ναι, εδώ. Αυτό καλά που το θυμήθηκες, γιατί υπάρχει μία… Η Υπηρεσία είχε ένα πρόγραμμα. Τα εσπεριδοειδή της Δυτικής Ελλάδος, τα εσπεριδοειδή, επειδή δεν ήταν καλής ποιότητος, έπρεπε να ξεριζωθούν και να αναπτύξουμε εκεί πέρα τα ακτινίδια. Αλλά, πολλοί... Ναι. Όποτε, αυτή η ενέργεια επιδοτείται από το κράτος. Επιδοτούν τον παραγωγό που ξηλώνει τα εσπεριδοειδή και βάζει ακτινίδια. Πολλοί, όμως, α λα ελληνικά, πήραν την επιδότηση ότι βάζουνε ακτινίδια χωρίς να ξεριζώσουν τα εσπεριδοειδή, τα οποία ήταν σε άλλο χωράφι. Σ’ ένα χωράφι είχαν τα εσπεριδοειδή, αλλού φύτεψαν τα δέντρα, πήραν την επιδότηση και δεν ξερίζωσαν τα… Αυτά είναι τα ελληνικά μας αυτά. Τώρα, άλλη υπηρεσία που… Μ’ έστειλαν στην Κύπρο. Μαζεύτηκαν εκεί πέρα όλοι οι ενδιαφερόμενοι, να πούμε. Και μάλιστα, μερικοί από αυτούς ήταν υπουργοί της κυβερνήσεως επί Μακαρίου, όταν πήγαμε στην Κύπρο. Τους είπα τι απαιτεί το ακτινίδιο και όταν τους είπα ότι «Νερό άφθονο», «Αποκλείεται». Επομένως δεν έγιναν φυτείες στην Κύπρο. Αλλά, εκεί όμως που ήτανε, ήταν η Δυτική Ελλάδα με τα ξινά, τα οποία έπρεπε να τα διώξουν, να τα ξεριζώσουν. Και έγιναν φυτείες ακτινιδίου, αλλά αλλού τα έβαλαν τα ακτινίδια χωρίς να ξεριζώσουν τα ξινά τους, τα οποία ήταν κατώτερης ποιότητος, δεν…

Σε συνεχάρηκαν ποτέ από την υπηρεσία; Σε βράβευσαν ποτέ;

[01:20:00]Τι μεγαλύτερο βραβείο να με στείλει το Υπουργείο στη Νέα Ζηλανδία, πρώτη θέση με την Ολυμπιακή, έτσι; Κι όταν πήγα και είδα τις αυτές, που ήταν οι φυτείες, τεράστιες φυτείες… Με διαφεύγουν τα ονόματα. Ήταν στη βόρειο… Έτσι άμα την πάρουμε, στη βόρειο Ζηλανδία ήταν οι εκτάσεις αυτές. Ενώ η νότιος είναι πολύ προς τον Πόλο και δεν καλλιεργούνταν. Εκεί πράγματι, εκεί είδα και το kiwi, τη νεοσσό, σε… Πώς λέγονται τα πάρκα όπου έχουν τα…

Ζωολογικό κήπο;

Γεωλογικά πάρκα;

Ζωολογικός κήπος;

Ζωολογικό κήπο. Ζωολογικό κήπο, ναι. Το είδα το πτηνό. Βέβαια μέρα το είδα εγώ, αλλά με τεχνητό φωτισμό, γιατί αυτό νόμιζε ότι είναι νύχτα, δεν είναι… Και το είδα πράγματι το πώς είναι, αυτό που βλέπω στις φωτογραφίες που έχω βγάλει, με το χνούδι απ’ έξω για φτέρωμα, για κάλυψη του σώματος, χωρίς φτερά. Και το σπουδαίο είναι αυτό που έδωσαν το όνομα οι Νεοζηλανδοί. Αν υπολογίσουμε ότι το ακτινίδιο έχει το μίσχο του, είναι το ράμφος. Το κάλυμμα του σώματος μετά, με το χνούδι, είναι ακριβώς όπως και το πουλάκι αυτό, το kiwi. Κι έτσι μοιάζει, δηλαδή, το πτηνό με τον καρπό. Πρέπει να σου είπα ότι στην Κίνα υπάρχει μία τεράστια έκταση, Γιανγκτσέ, η οποία είναι από άγρια δέντρα ακτινιδίου. Τις πήραν οι Νεοζηλανδοί διασταυρώσεις και κάναν τις σημερινές τέσσερις ποικιλίες, η οποία στην Ελλάδα αλλά και σε άλλα μέρη προτιμήθηκε η Hayward, «Χέιγαρντ», «Χέιγουορντ» διαβάζεται αυτή Πώς διαβάζεται, «Χέιγουορντ» στα αγγλικά; Και αυτή η ποικιλία επικράτησε στις δεντροφυτείες του ακτινιδίου.

Γιατί επέλεξες αυτή την ποικιλία;

Αυτή είναι η πιο εμπορεύσιμη. Και οι άλλες είναι… Και είναι εφτά οχτώ ποικιλίες, Bruno, Monty κλπ. Αλλά, αυτή ως προς το μέγεθος και στην ομοιομορφία. Γιατί υπάρχει ένα ελάττωμα. Μερικά δέντρα κάνουν πεταλούδες, λέμε. Πεταλούδες είναι πλακέ ο καρπός με διάφορες, έτσι… Δεν είναι ομοιόμορφο το σχήμα του ακτινιδίου. Αυτά απορρίπτονται. είναι ένα ελάττωμα, να πούμε, ένα μειονέκτημα του δέντρου που βγάζει τέτοια αυτά, Τη Hayward. Τώρα, επί τη ευκαιρία, σου λέω ότι στο ακτινίδιο... Το ακτινίδιο για τη συντήρησή του θέλει υγρασία κοντά στο 100%. Υγρασία. Και για αυτό τα ψυγεία όπου διατηρείται έχουν ειδικό σύστημα να βγάζουνε υπό μορφή ομίχλης μέσα στο ψυγείο, να υπάρχει κάποια υγρασία, να μην προλάβει να παγώσει αλλά το περιβάλλον να έχει υγρασία, το ψυγείο. Οπότε, διατηρείται ο καρπός μέχρι που θα ‘ρθει η κατάλληλη στιγμή να το εμπορευθούν, να το στείλουν έξω στην Ευρώπη κλπ. Τέτοιο ψυγείο κάναμε στην Κατερίνη. Και μάλιστα, εκεί στην Κατερίνη, όταν έγινε το ψυγείο, ήρθε η Ένωση και μου είπε «Τι πρέπει να…», «Ποιοι οι όροι, ποιες είναι οι απαιτήσεις του φρούτου για να διατηρηθεί;». Κι εγώ τους έδωσα τα στοιχεία, θερμοκρασία υγρασία και… θερμοκρασία, υγρασία κι άλλος ένας όρος. Δεν μπορώ να το θυμηθώ τους τρεις. Και φτιάξαν τα ψυγεία αυτά. Τα φτιάξαν τα ψυγεία. Και ήρθε ένας σύμβουλος της Ενώσεως και μου είπε: «Τι τους είπες εσύ να φτιάξουν; Πόσο θα στοιχίσει το ψυγείο αυτό; Πόσο έπρεπε να στοιχίζει;». Του λέω: «Εγώ έδωσα τις οδηγίες, τι όροι πρέπει να υπάρχουν, ποιες συνθήκες πρέπει να είναι στο ψυγείο. Το πόσο θα κοστίσει ή όχι δεν το ξέρω. Αυτό ο εργολάβος και η Ένωση. Γιατί με ρωτάς;». Μου λέει: «Έγιναν πολλές λοβιτούρες, ο Πρόεδρος της… Η γραμματέας είναι της Ενώσεως. Χρηματοδοτήθηκε πολύ απ’ τον εργολάβο, πήρε πολλά χρήματα απ’ τον εργολάβο για να φτιάξει το ψυγείο». «Εγώ δεν συμμετέχω σ’ αυτό το πράγμα ούτε ξέρω πόσο στοίχισε. Αυτό είναι θέμα δικό σας» λέω. Πράγματι, έγιναν τέτοιες λοβιτούρες με τη γραμματεία της Ενώσεως Συνεταιρισμών Κατερίνης. Πήραν χρήματα, δηλαδή μαύρα χρήματα που λέμε. Δεν φαίνονταν πουθενά. Απ’ τον εργολάβο. Τώρα, τι άλλο έχει;

Θέλεις να μου πεις για το ταξίδι στη Νέα Ζηλανδία;

Ναι. Στη Νέα Ζηλανδία μ’ έστειλε το Υπουργείο με την Ολυμπιακή. Πρώτη φορά πήγα και πρώτη θέση. Πρώτη θέση στην Ολυμπιακή μέχρι τη Νέα Ζηλανδία. Βέβαια… Πήγαμε στην Αυστραλία. Πήρα ταξί για να πάμε στο αεροδρόμιο. Μου φαίνεται τρεις ώρες είναι απ’ τη Μελβούρνη στη Νέα Ζηλανδία. Και πήρα ταξί για να προλάβω το αεροπλάνο, για να πάω απ’ τη Μελβούρνη, ναι. Και μου λέει ο ταξιτζής: «Ξέρεις ποια είναι η πρωτεύουσα της Ελλάδος;». «Η Αθήνα». «Της Μακεδονίας;». «Η Θεσσαλονίκη». Κι αυτός μου λέει: «Η δεύτερη πόλις της Αυστραλίας αντί η Θεσσαλονίκη είναι η Μελβούρνη, γιατί είναι τόσοι πολλοί Έλληνες στη Μελβούρνη». Μου το ‘πε αυτό, «Τόσο πολλοί Έλληνες που είναι στη Μελβούρνη». Δεν είναι τόσοι, βέβαια, αλλά ήθελε να δείξει ότι οι μετανάστες από την Ελλάδα όλοι στη Μελβούρνη πήγαν. Και πράγματι, εμείς έχουμε πολλούς, κι απ’ το χωριό μας έχουμε στη Μελβούρνη, ναι. Τώρα… Εκεί, στη Νέα Ζηλανδία, πήγα να δω τον τρόπο της εμπορίας τους, πώς το εμπορεύονται. Εκεί υπάρχει έλεγχος ιδιωτικός, ιδιωτική εταιρεία που κάνει την εμπορία. Αλλά, ελέγχεται αυστηρά από το κράτος, εν αντιθέσει με μας, που αν συμβεί κάτι τέτοιο, Ένωση ή Συνεταιρισμός Αγροτικός με το κράτος, γίνονται σπα[01:30:00]τάλες μεγάλες. Ενώ εκεί, στη Νέα Ζηλανδία, είναι αυστηρός νόμος, που δεν ξεφεύγουν, δεν... Ο έμπορος ή ο επιχειρηματίας του ψυγείου δεν κάνει τέτοιες λοβιτούρες, όπως τις κάνουμε εμείς, όπως συνέβη στην Κατερίνη, που έγινε με το ψυγείο, που ήρθαν να μου κάνουν παράπονο εμένα, πόσο μπορεί να κοστίσει. «Αυτό είναι θέμα δικό σας», λέω, «με τον εργολάβο. Εγώ τους έδωσα τα στοιχεία, τις απαιτήσεις που έχει το φρούτο για να διατηρηθεί στη θερμοκρασία». Λίγο πάνω απ’ το 0 η θερμοκρασία, η συντήρηση στο ψυγείο, λίγο πάνω απ’ το 0. Να μην είναι στον 1 βαθμό, αν είναι δυνατόν, να μην πιάσει πάγο. Και η υγρασία, αν είναι 90 και τοις εκατό να είναι η υγρασία μέσα, το περιβάλλον του ψυγείου, για να μη χάνει καθόλου από τον εαυτό του υγρασία, να μένει νωπό το φρούτο. Αυτό είναι.

Πότε πήγες, ποια χρονιά πήγες στη Νέα Ζηλανδία;

Φώναξ’ την.

Τη θεία να ρωτήσουμε; Θα μας πει μετά.

Δεν τα θυμάμαι.

Δεν πειράζει. Εκεί όταν πήγες στα χωράφια, τι σου έκανε εντύπωση;

Ναι. Πήγα εκεί πέρα και βλέπω τους καρπούς που έπρεπε να μαζέψουν από το φυτό για να το βάλουν στο τελάρο που πρέπει να ταξιδέψει. Βλέπω την κοπέλα, τακ, να το πετάει κάτω. Να το πετάει κάτω, στο χώμα! Γιατί; Διότι ήταν λίγο μαλακό. Ήταν τόσο αυστηροί οι άνθρωποι, διότι, αν έβαζαν αυτό το μαλακό μαζί με τα άλλα στη συσκευασία, όλη η ποιότητα, η φήμη του ακτινιδίου της Νέας Ζηλανδίας θα… Θα ‘ταν μια δυσφήμιση, να πούμε, του προϊόντος της Νέας Ζηλανδίας. Γι’ αυτό ήταν τόσο αυστηροί. Και λίγο μαλακό… Ενώ εμείς, και να ‘ταν μαλακό, μπορεί να το βάζαμε στο τελάρο, αλλά τουλάχιστον το τρώγαμε, το βάζαμε στο σπίτι μας, να το πάρουμε στο σπίτι. Ενώ εκεί το πετούσαν. Γιατί δεν υπήρχε λόγος τότε, δεν το είχαν ανάγκη να το πάρουν στο σπίτι για να το φάνε. Είχαν μπόλικα. Έκανε, δηλαδή, η κοπέλα έκανε έλεγχο, κάθαρση του δέντρου από ώριμα φρούτα, τα οποία έπρεπε να πεταχτούν κι όχι να μπουν στο τελάρο για την εξαγωγή. Κατάλαβες; Αυτό δεν μας πείραξε εμάς εμπορικά, διότι άλλη εποχή βγαίνουν. Τα δικά τους βγαίνουν άνοιξη. Εμείς άνοιξη έχουμε του κόσμου τα φρούτα. Ενώ το δικό μας το ακτινίδιο το φθινόπωρο συλλέγεται, οπότε εξάγεται στην Ευρώπη πολύ όμορφα.

Σε βοήθησε αυτό το ταξίδι να μάθεις πράγματα;

Κοίταξε, όσον αφορά… Ρώτησα το εξής —διότι το θέσαμε θέμα στην Κατερίνη. Εάν πάρουμε άγριο δέντρο, σπορόφυτο και το μπολιάσουμε, οπωσδήποτε είναι πιο παραγωγικό και… Το δέντρο το οποίο πολλαπλασιάζουμε εμείς είναι από βλαστό ήμερο, παραγωγικό, το δέντρο που γίνεται από σπόρο. Και το εμβολιάζουμε. Το κάναμε σε μερικά δέντρα. Από το σημείο που είναι η επαφή υποκειμένου και εμβολίου και κάτω χτύπησε πάλι το άγριο. Οπότε, δεν πέτυχε δηλαδή. Μπορεί να ‘ναι μεν παραγωγικό και να ‘ναι ανθεκτικό το δέντρο κλπ., ναι, αλλά το άγριο πάλι χτύπησε από κάτω. Και έτσι, καταργήθηκε αυτή η μέθοδος πολλαπλασιασμού του δέντρου και γίνονται μόνο με μόσχευμα, όπως είπαμε, με υδρονέφωση κλπ. Τα ‘παμε αυτά; Με μπεκάκι πολύ ελαφρύ, μικρό, που να βγάζει μία άχνα και να είναι πάντα υγρό το περιβάλλον. Έτσι το δέντρο το σπορόφυτο δεν το προωθήσαμε. Ενώ είπαμε ότι είναι πολύ δυνατό, πολύ παραγωγικό κλπ., αλλά βγαίνει το άγριο από κάτω. Το σπορόφυτο δεν κάνει.

Μου έλεγες και προχθές, που είχαμε έρθει, για τη βιταμίνη C.

Το ’χω εκεί πέρα κάπου γραμμένο. Κάναμε ανάλυση…

Εδώ το έχεις.

Ναι… Και είδαμε ότι και από τα εσπεριδοειδή είναι πλουσιότερο αλλά και απ’ την πιπεριά ακόμα. Περισσότερη βιταμίνη C και απ’ την πιπεριά, η οποία είναι από τα πιο πλούσια, ένα λαχανικό με την πλουσιότερη βιταμίνη C. Και αυτό είναι ένα πλεονέκτημα, να πούμε, του ακτινιδίου. Δεν ξέρω, δεν θυμάμαι τι σειρά έχει εκεί πέρα στην ανάλυση που κάναμε, κάπου στην ανάλυση κάναμε.

Λες ότι είναι πλούσιο στη βιταμίνη C και ότι για αυτό βοηθάει, που είπες πριν, το έντερο.

Ναι, και αυτό βέβαια, αλλά δεν ξέρω αν έχω γράψει εκεί τι ποσοστό.

Όχι.

Δεν είναι; Πάντως, είναι από τα πλουσιότερα φρούτα. Περνάει... Αυτό που ξέρω, που θυμάμαι καλά, κάπου αλλού μπορεί να το ’χω γράψει, είναι πιο πλούσιο και από τα εσπεριδοειδή ακόμα, που τα εσπεριδοειδή, πορτοκάλια λεμόνια κλπ., η βιταμίνη C είναι το κύριο συστατικό. Το ακτινίδιο είναι… Και απ’ την πιπεριά ακόμα. Γι’ αυτό, όταν με ρώτησαν εκεί στη Θράκη, στην Ξάνθη, όταν μου είπαν «Άμα βάλουμε όλοι, πώς θα τα πουλήσουμε τα ακτινίδια, το φρούτο;». Και λέω εγώ τότες: «Στη Ρωσία υποχρεωτικά κάθε στρατιώτης πρέπει να φάει μία φέτα λεμόνι». Υποχρεωτικά, ο στρατιώτης τού το δίνει η Υπηρεσία να το φάει, για τη βιταμίνη C. Λέω «Βρε αυτέ, έναν πύραυλο, αν η Ρωσία καταργήσουν, όλα τα ακτινίδια θα μας τα πάρουν!». Τα λέγαμε αυτό στο σεμινάριο που κάναμε στην Ξάνθη. Ένας πύραυλος λιγότερος. Πάνε όλα τα ακτινίδιά μας. Και πράγματι εξάγαμε πολλά ακτινίδια. Αλλά, ήρθε όμως το… Πώς λέγεται το… Όχι…

Εμπάργκο.

Εμπάργκο. Το εμπάργκο που κάναμε. Όχι το σημερινό, αυτό που κάνουμε τώρα. Τότε είχαμε εμπάργκο, για ποιους λόγους δεν ξέρω, προς τη Ρωσία και σταμάτησε η εξαγωγή του ακτινιδίου. Δεν θυμάμαι ποιοι ήταν οι λόγοι που κάναμε το εμπάργκο. Όχι από τους σημερινούς, να πούμε, με Πούτιν. Επί Στάλιν μιλάω τώρα, επί Σοβιετικής Ενώσεως. Βέβαια.

Θες να μου πεις λίγα λόγια για την Υπηρεσία;

Σαν τι δηλαδή για την Υπηρεσία;

Πώς τη λέγαν την Υπηρεσία που δούλευες;

Γεωργική… Πρώτα-πρώτα ήμουν γεωπόνος εφαρμογών σε διάφορα μέρη της Ελλάδος: Κατερίνη, Πτολεμαΐδα κλπ. Έπειτα πήρα το βαθμό του διευθυντού και μέχρι τη συνταξιοδότησή μου ήμουν στην Υπηρεσία ως Διευθυντής Γεωργίας Κατερίνης, Νομός Πιερίας. Από κει πήρα τη σύνταξη. Και μάλιστα, όταν συγκέντρωσα τους συναδέλφους μου, όσοι ήμασταν στη γεωργική υπηρεσία, στη Διεύθυνση Γεωργίας, τους είπα ότι υποβάλω πλέον την παραίτησή μου[01:40:00] και θέλω να συνταξιοδοτηθώ. Νέος ήμουν ακόμα. Μπορούσα να καθίσω πολύν καιρό. Αλλά, και το πήγαινε-έλα πολλές φορές, το Θεσσαλονίκη-Κατερίνη που… Αλλά, και εδώ, όταν φτιάχναμε το σπίτι είχαμε προβλήματα, να πούμε, αυτό το σπίτι το φτιάξαμε το ‘72-’73 —δεν θυμάμαι—, ήταν το παλιό το σπίτι του Εβραίου. Για να το χτίσουμε, να βρούμε το συμβολαιογράφο… Τον βρήκαμε εδώ πάνω, στον πέμπτο όροφο. Δικός μας ήτανε. Όχι, εδώ δίπλα ήταν, σ’ αυτό το συμβολαιογράφο, Σαραγιώτης. Και το γιο του, το γιο του τον Ναχμία, για να ορίσουμε ποιον… Το σπίτι αυτό το πήραμε στα χαρτιά χωρίς να ξέρουμε πού βρίσκεται. Όταν είπα… Το κάναμε στα χαρτιά, εκεί στα σχέδια και είπα: «Πέμπτος όροφος, να βλέπει προς τα κει». Από κει έφυγα από το... Δυο σπίτια πήρα τότες. Και αυτό και στον έκτο όροφο άλλο ένα. Έφυγα από το συμβολαιογραφείο και ήρθα να ιδώ πού βρίσκεται αυτό το οικόπεδο. Οικόπεδο ήτανε. Και είδα μάλιστα τον Ναχμία, το γέρο, να κάθεται στον μπαχτσέ του —εδώ μπροστά ήταν— και να ρεμβάζει, να πούμε, με τα λουλούδια του. Εγώ ενθουσιάστηκα, να πούμε. Μπροστά εδώ πέρα δεν υπήρχε τίποτα, όλο πάρκο, θάλασσα, Θερμαϊκός κλπ. Και λέω την Αρετή: «Πέμπτος όροφος, να μην πάμε ρετιρέ». Ρετιρέ ήταν τότες. Όσοι ζούσαν στο ρετιρέ είναι… Το χειρότερο πράγμα είναι να είσαι στο ρετιρέ, εκτός απ’ τη θέα. Αλλά, θέα εμείς εδώ έχουμε και στον πέμπτο όροφο όλο το Θερμαϊκό. Και το χειμώνα το ρετιρέ επάνω θέλει μόνωση για το κρύο και το καλοκαίρι, που καίγεται, να πούμε. Κι έτσι, δεν πήραμε ρετιρέ, που λέγανε «Στο ρετιρέ», έτσι λέγανε, «Στο ρετιρέ είναι αυτός». Και πήραμε στον πέμπτο όροφο και τα σχέδια αυτά, για να κάνουμε αυτό εδώ πέρα το πράγμα, με το αντίστοιχο ντουλαπάκι από κει, το γραφείο μέσα. Κάναμε ένα δωμάτιο λιγότερο. Δηλαδή, κάναμε το υπνοδωμάτιο και το δωμάτιο των παιδιών, δύο δωμάτια. Τα υπόλοιπα, όπως βλέπεις, σαλόνια, κουζίνες, τα WC διπλάσια, και μεγάλο και μικρό κλπ., τα κάναμε μόνοι μας τα αυτά τα σχέδια. Προσωπικά, δηλαδή, εγώ κι η Αρετή: «Εδώ θα κάνουμε αυτό, εκεί θα…» κλπ. Εδώ αυτές τις φωτογραφίες, από το Παρίσι. Η Sacré-Cœur… Είναι διάφορα σημεία, δεν μπορώ να τα θυμηθώ τώρα, δεν βλέπω και καλά, να πούμε. Βέβαια… Γραφείο. Κανένα σπίτι δεν έχει αυτή τη διαρρύθμιση, γραφείο παραδείγματος χάριν. Κάναν δωμάτια ο κόσμος. Δεν είναι... Ενώ είναι τόσο πολύτιμο, τόσα ερμάρια, τόσες... Πώς λέγονται τα βιβλία που αραδιάζουμε;

Βιβλιοθήκες.

Ράφια. Τα ράφια κλπ. για βιβλία. Αυτά τα κάναμε μόνοι μας.

Θείε, βλέπω εδώ πέρα ότι είχατε φτιάξει φυτώρια για τα ακτινίδια και στη Θεσσαλονίκη.

Τι πράγμα;

Ότι είχατε φτιάξει φυτώρια και στη Θεσσαλονίκη.

Ναι. Ένας γιατρός απάνω, ο γιατρός ο Λαζόγλου, οφθαλμίατρος, μου λέει: «Έχω έναν συνάδελφο γιατρό, ο οποίος έχει στην…». Απ’ τη Σουρωτή προς τα κάτω πώς λέγεται ένα χωριό μεγάλο; Περνάει και το ποτάμι εκεί πέρα, ο Χολομώντας; Ναι. «Έχει ένα κτήμα», λέει, «Να τον βοηθήσουμε. Πώς μπορούμε να τον βοηθήσουμε;». Και του ’δωσα τα στοιχεία, το τι πρέπει να κάνει, του γιατρού δηλαδή. Και πήγαμε, μάλιστα, μαζί. «Αυτά θα πάρεις, έτσι θα γίνει το φυτώριο, με αυτό τον τρόπο πολλαπλασιάζονται» και τα υλικά που χρειάζονται, να κάνει ένα θερμοκήπιο απλώς προστασίας για την υγρασία κλπ. Και έκανε. Έβγαλε καλά χρήματα το παιδί αυτό, ο γιος του γιατρού και του συναδέλφου του. Πώς τον είπαμε τον γιατρό τώρα τον… Λαζόγλου.

Πώς αισθάνεσαι που βοήθησες τόσο κόσμο έτσι;

Κοίταξε, με ευχαρίστησαν, άκουσα το «ευχαριστώ» από πολλούς. Ε, αυτό με φτάνει. Το «ευχαριστώ»… Δεν θα ξεχάσω εκεί στην Κατερίνη, μου έλεγε: «Κύριε Μίχο, παντρέψαμε παιδιά, δώσαμε προίκες, χτίσαμε σπίτια. Σε ευχαριστούμε». Ε, με φτάνει αυτό. Με φτάνει. Ωραία. Δηλαδή, τώρα εγώ, αν πάω στην Κατερίνη, να πούμε, που έχω φίλους πολλούς, που δεν ξεχνάν πότε γιορτάζω και τι είναι, να πούμε, και όχι μόνο πότε γιορτάζω αλλά και πότε είναι οι γιορτές, Χριστούγεννα, Πάσχα κλπ., να με παίρνουν τηλέφωνο από την Κατερίνη. Την Κατερίνη τη βοήθησα τόσο πολύ, που οφείλουν σε μένα πολλά, πολλά. Αυτά είναι ικανοποίηση. Τώρα καλά γεράματα να έχουμε. 93 χρόνων είμαι Ειρήνη, 93 χρόνων και λέω φέτος να προλάβω, λέω, ακόμα φέτος θέλω να πάω. Γιατί; Θέλω να βάψω το σπίτι του χωριού μου, να το εκσυγχρονίσω και να... Είναι ωραίο, παραδοσιακό σπίτι. Δεν ξέρω αν το θυμάσαι καλά, δηλαδή, αλλά... Και μάλιστα, λέω τον Νίκο, τον ανιψιό μου, της αδελφής μου το παιδί, και μου λέει: «Ε, θα ‘ρθεις και φέτος και του χρόνου θα λες: “Θέλω ακόμα μία φορά να έρθω”. Μια εκκρεμότητα θα βρεις, για να ‘ρθεις πάλι στο χωριό». Γιατί μ’ αρέσει το χωριό, έχω πολύ αδυναμία. Εκεί θα πεθάνω, εκεί θα με θάψουν δηλαδή, έχω αφήσει εντολή. Όχι στην Ευαγγελίστρια εδώ. Και έχουμε ωραίο κλίμα. Δηλαδή, πίσω μας το βουνό, ο Γαύρος. Μπροστά μας ένας κάμπος όμορφος. Δίπλα σπίτια με δέντρα, αυλές κλπ. Με ενθουσιάζει αυτό. Και η δικιά μας η αυλή, δηλαδή, είναι πολύ ωραία, διότι το σπέρνω, το θερίζω το χόρτο, όλο το έτος είναι πράσινη η αυτή. Έχω μικρές δύο τρεις αποθηκούλες εκεί πέρα για εργαλεία κλπ., τα έχω φτιάξει, και το υπόλοιπο έχω έναν άνθρωπο ο οποίος το φροντίζει και το χειμώνα και το καλοκαίρι. Το καλοκαίρι έχω λάστιχα και μπεκ να ποτίζουν το γκαζόν. Και όταν δεν είμαι εγώ, έχω έναν άνθρωπο εκεί πέρα, ο Στέργιος Καραγιάννης, ο οποίος τα φροντίζει, ό,τι λείπει και ό,τι γίνει. Έχει κλειδάκι της αυλής, μπαίνει όταν χρειάζεται να περιποιηθεί κάτι, να φτιάξει. Το έχω σε άνθρωπο, έχω άνθρωπο.

Θες να μου πεις κάτι άλλο για το ακτινίδιο ή τα καλύψαμε;

Έτσι νομίζω. Δεν ξέρω αν έχεις καμιά μία ερώτηση εσύ, αλλά νομίζω ότι τα καλύψαμε. Για φράουλα, άμα θέλεις.

Τη φράουλα, αυτό θα σε ρωτήσω τώρα.

Α, θέλεις φράουλα. Κοίταξε να δεις, η συμβολή μου στην Κατερίνη. Το ακτινίδιο, βέβαια, σε μεγάλ[01:50:00]η ποσότητα, ας πούμε, σε μέγεθος μεγάλο. Στην Κατερίνη υπήρχε στο σιδηροδρομικό σταθμό συνοικία, να πούμε. Κάτω, πριν φτάσουμε στην Παραλία είναι ο σιδηροδρομικός σταθμός. Εκεί ήταν… Τους λέγαμε Ρωσοπρόσφυγες. Δηλαδή, ήταν, φαίνεται… Απ’ τον Πόντο είχαν έρθει αυτοί, για να τους λέμε Ρωσοπρόσφυγες; Είναι σαν κοινότητα, να πούμε, του Δήμου Κατερίνης. Λοιπόν, φτωχοί άνθρωποι. Τους είχαν δώσει από ένα μικρό μέρος για να χτίσουν ένα σπίτι και μία αυλή. Και βάλανε φράουλα. Βάλανε φράουλα. Δεν ξέρω πώς την πήραν στην αρχή, αλλά χρόνο με χρόνο το φυτό χάνονταν και η παραγωγή καθόλου. Τι συνέβαινε; Η φράουλα, όταν μείνει το ίδιο φυτό για πολλά χρόνια, παθαίνει ίωση, μια ασθένεια σαν ιός, όπως του ανθρώπου, ίωση. Και τα εξαφάνισε. Οπότε, αυτήν την κατάσταση που βρήκα εγώ… Πήγα στους ανθρώπους εκεί πέρα. Και ήξερα ότι στη Γαλλία, όταν ήμουν στη Γαλλία, ότι υπάρχουνε φυτώρια φράουλας τα οποία ελέγχονται και είναι σε τέτοια μέρη, που να μην υπάρχει ή να μην τον προσβάλλει ο ιός, η ίωση. Είναι, δηλαδή, αμόλυντα φυτά. Αμόλυντα φυτά, όμως, για να τα φέρουμε από τη Γαλλία ως εδώ, θα μαραθούν. Αυτά σε κάσες, ας πούμε, πώς θα τα φέρουμε; Και είδαμε τα φυτά κατεψυγμένα. Τα βάζαμε το φυτό αυτό στην κατάψυξη, έπιανε πάγο δηλαδή, χωρίς να χαλάει το ριζικό σύστημα ούτε το φύλλωμά του. Απλώς, σε τέτοια θερμοκρασία, πριν να πιάσουν πάγο, σε κείνη τη θερμοκρασία, με ψυγείο-αυτοκίνητο τα φέρναμε απ’ τη Γαλλία. Τα μοιράζαμε αμέσως στους παραγωγούς, αυτοί που ήθελαν φυτά να φυτέψουν. Και τα φυτά αυτά απ’ τον πρώτο χρόνο έδιναν καρπό, απ’ τον πρώτο. Ενώ το άλλο φυτό το οποίο βάζαν αυτοί έπρεπε να περιμένουν, εκτός απ’ το ότι ήταν μολυσμένο από ιώσεις και έπαυε να δίνει, αλλά και έπρεπε δεύτερη και τρίτη χρονιά. Δεν τα έβγαζαν πέρα οι άνθρωποι. Φέραμε, λοιπόν, τα φυτά αυτά από ένα ίδρυμα... Όχι ίδρυμα, πώς να το πούμε; Γιατί πήγα και τους είδα και με κάλεσαν κιόλας τους φυτωριούχους. Οίκος… οίκος… ο οίκος εμπορίου. Ένας οίκος που έκανε αυτές τις δουλειές με τα φυτά ψυγείου. Και τα παραγγέλναμε. Αυτοί πολλαπλασίασαν, αυτός ο οίκος. Να θυμηθώ το όνομα. Το έχω γραμμένο εκεί επάνω. Δεν θυμάμαι τώρα. Αυτός ο οίκος έκανε φυτά πιστοποιημένα από την υπηρεσία του ότι είναι αμόλυντα από ιούς. Αυτά τα φυτά έπρεπε εμείς να τα πάρουμε και να τα φέρουμε φυτά ψυγείου, με ψυγείο, με κατάψυξη. Τα φέρναμε, τα μοιράζαμε στους παραγωγούς που είχαμε παραγγελία, πόσοι ήθελαν, «Τόσα φυτά εσύ, τόσα φυτά εσύ». Και την πρώτη χρονιά είχανε παραγωγή οι άνθρωποι αυτοί. Στο πέρασμα του χρόνου σκεφτήκαμε… Και μάλιστα, η Τσούπτση, η συνάδελφος Τσούπτση απ’ το Αιγίνιο —με παίρνει ακόμα τηλέφωνο. Πολύ καλή γυναίκα. Την είπα «Βρε»—. Πώς λεγόταν η Τσούπτση; Μου διαφεύγει το όνομα της. Έλλη, ξέρω ‘γώ; Έλλη ας πούμε. «Δεν κάνουμε ένα ψυγείο εδώ στο κτήμα;», γιατί έχουμε στην Κατερίνη… Υπήρχε ο σταθμός, δενδροκομικός σταθμός Κατερίνης. Χωρίς τίποτα, το καλλιεργούσε κάποιος από δω, τα δέντρα περισσότερο σκουλήκια βγάζαν τα μήλα τους και λιγότερο… Δεν είχε προκοπή. «Και να αρχίσουμε να παίρνουμε φυτά από το τα δικά μας, να φέρνουμε αμόλυντα από την αυτή και να τα βάζουμε στο ψυγείο το δικό μας, εδώ πέρα στην κατάψυξη και ύστερα να τα παίρνουμε και να τα μοιράζουμε στους παραγωγούς οι οποίοι είχαν δηλώσει πόσα φυτά θέλει ο καθένας». Και αυτό έγινε. Αυτό έγινε. Κάναμε, δηλαδή, και εγκατάσταση ψυγείου για κατάψυξη φυτών. Η φράουλα μπορεί να ήταν κάτω από το ακτινίδιο, αλλά αυτούς τους Μικρασιάτες, τους Ρωσοπρόσφυγες που λέμε —Ρωσοπόντιοι αυτοί ήτανε—, που είχαν από 1 στρέμμα, από μισό στρέμμα, γι’ αυτούς ήταν θησαυρός. Οι μεγάλοι κτηματίες ωφελήθηκαν από το ακτινίδιο, οι μικροί όμως, οι κακομοίρηδες, απ’ τη φράουλα. Τι μου είπε ένας απ’ αυτούς που καλλιεργούσαν φράουλα, όχι αυτούς τους μεγάλους κτηματίες με το ακτινίδιο; «Κύριε Μίχο, μας γλίτωσες απ’ την τράπεζα, απ’ την Αγροτική Τράπεζα!». Διότι ξεχρεώθηκαν. Όλο έπαιρναν μικρό… αυτό. Φτωχοί άνθρωποι ήταν. Έπαιρναν μικροποσότητες και τα πλήρωναν στην… Η Αγροτική Τράπεζα ήθελε τόκο, έπαιρνε, δεν ήτανε τζάμπα να τα πάρεις. «Μας γλίτωσες, μας απήλλαξες», λέει, «απ’ την Αγροτική Τράπεζα». Διότι μπόρεσαν να πουλήσουν τις φράουλες και να ξεπληρώσουν την τράπεζα. Και απ’ τη φράουλα άκουσα καλά λόγια απ’ τους παραγωγούς.

Αυτό που σου είπε ο Τσομίδης ο Χάρης το θυμάσαι;

Όταν… Ο Τσομίδης ο Χάρης. «Αδερφέ» με φωνάζει, «αδερφό» κι εγώ τον φωνάζω, τι να κάνω, έτσι; Καλός κτηματίας. Έβαλε τα ακτινίδια παντού στα κτήματά του. Λέω: «Να βάλεις και φράουλα». «Εγώ είμαι μαθημένος να μαζεύω όρθιος τα φρούτα, όχι να σκύβω». Πέρασε ένας χρόνος δυο, ξέρω, δεν θυμάμαι. Την επόμενη χρονιά ο Χάρης δεν έβρισκε εργάτες για να μπορέσει να μαζέψει εγκαίρως τις φράουλες. Γέμισε το κτήμα του φράουλες. «Δεν σκύβεις», λέω, «Χάρη, αλλά έχεις ανθρώπους να σκύβουν να μαζεύουν τις φράουλες». Πού το θυμήθηκες για τη φράουλα, για τον Χάρη; Α, ρε ο Χάρης. Ας είναι καλά. Προοδευτικός άνθρωπος, που ήταν από τους... Κάθε γεωπόνος, που λέει ο λόγος, σε κάθε χωριό είχε κάποιον άνθρωπο που μπορούσε να επηρεάσει άλλους. Εγώ γεωπόνος εφαρμογών ήμουν τότε, πριν γίνω διευθυντής. Είχα τον Τσουμίδη, ο οποίος έλεγα κάτι και αυτός έλεγε τους ανθρώπους τους διπλανούς κι έτσι διαδίδονταν η βελτίωση που έπρεπε να κάνω σε κάποια καλλιέργεια. Και τον Χάρη τον είχα για δεξί χέρι. Βέβαια. Αλλά, ο Χάρης, παρόλο που δεν ήθελε να σκύβει, δεν μπορούσε να σκύβει, δεν μπορούσε να βρει εργάτες, τόσους πολλούς που έβαζε φράουλες και έσκυβαν για να πάρουν, να μαζέψουν την παραγωγή. Αυτά είναι καλά, είναι καλές αναμνήσεις.

Θέλεις να μου πεις κάτι για τα ταξίδια που πήγες για τη φράουλα, στην Ισπανία και στη Γαλλία; Θυμάσαι;

Θυμάμαι. Πήγαμε στην Ισπανία. Ε[02:00:00]ίχα συνοδεία. Με ποιον είχα συνοδεία δεν μπορώ να σου… Ειρήνη, εκείνο που θυμάμαι από κει, ότι φάγαμε στην Ισπανία, είδαμε τα… πώς λέγονται τα κτίρια τα μεγάλα, εκείνα τα…

Ουρανοξύστες;

Όχι βρε, τα παραδοσιακά βρε, με τα αραβικά σχήματα στα ντουβάρια από την επίδραση των Αράβων απ’ το Μαρόκο, μαροκινά. Το ξέρει, να τη φωνάξουμε;

Θα την πούμε μετά τη θεία, για να μας πει και για το ταξίδι.

Και εκείνο που θυμάμαι απ’ το ταξίδι αυτό —θα στο πει καλύτερα η Αρετή—, φάγαμε, έφαγα ζεστό παγωτό. Ζεστό παγωτό, άχνιζε. Πώς το φτιάχναν, βρε παιδί μου! Και μας το έδωσε και φάγαμε και λέω: «Πω, πω ζεστό παγωτό!». Αλλά, παγωτό ήταν, ενώ άχνιζε! Αυτό ας το πει η κυρία Αρετή! Και είχαμε συνοδεία έναν Γερμανό ο οποίος ήξερε τα ελληνικά. Βέβαια… Ήξερε ελληνικά και μας συνόδευε. Να σου πω την αλήθεια, ξεχάστηκα, γιατί πήγαμε εκεί και… Τι σχέση είχε ο… Όχι Γερμανός, ήταν Έλληνας που κατοικούσε στη Γερμανία και ήξερε και μας έκανε. Ήταν σύνοδός μας. Μας πήρε να μας συνοδεύσει και να μας ξεναγήσει στην Ισπανία. Αυτό θα στο πει η γυναίκα μου. Συγνώμη, αλλά λόγω ηλικίας ξεχνάω μερικά πράγματα.

Εντάξει, δεν πειράζει. Θείε μου, εγώ αυτά ήθελα να σε ρωτήσω. Έχεις κάτι άλλο να προσθέσεις για τη φράουλα ή για τα ακτινίδια;

Δεν νομίζω ότι... Είπαμε αρκετά πράγματα. Εκτός άμα έχεις να μου κάνεις κάποια ερώτηση, να σου απαντήσω.

Θα σε ρωτήσω για την επιστήμη της Γεωπονίας.

Πέτυχα. Το ότι διάλεξα να μπω στην Γεωπονία και όχι Μαθηματικός, γιατί για εκεί προοριζόμουν, δεν το μετάνιωσα. Πέτυχα. Έκανα τόσα πράγματα σαν γεωπόνος στην υπηρεσία μου, που δεν μετάνιωσα γιατί πήγα γεωπόνος, γιατί σπούδασα γεωπόνος. Το θεωρώ επιτυχία μου. Ναι.

Αυτό ήθελα να σε ρωτήσω, θείε. Σ’ ευχαριστώ πάρα πολύ για τη βοήθεια.

Εγώ χάρηκα, γιατί μου θύμισες τόσα πράγματα από τη νεαρή μου ζωή. Όχι τώρα, που είμαι στα 93, αλλά πολλά πράγματα που συνέβησαν στα 45, στα 40, στα 50, στα 60 χρόνια μου. Και εγώ χάρηκα και ευχαριστώ πολύ που ήρθες.

Εγώ ευχαριστώ. Να φωνάξουμε τη θεία δύο λεπτά να μας πει πότε ήταν το ταξίδι στη Νέα Ζηλανδία;

Βέβαια, βέβαια.

Για περίμενε.

Μήπως πήγε για ψώνια τίποτα; Είπε όχι.

Θα τη ρωτήσω. Εδώ είναι, έρχεται.

Εκείνο που θυμάμαι στην Ισπανία: Ήταν η ώρα 08:00, παραδείγματος χάρη, που έπρεπε να φύγουμε, και ήταν νύχτα ακόμα. Αυτοί δεν άλλαζαν ώρα. Και το βράδυ το αντίθετο. Πες μας λίγα πράγματα, που πήγαμε στην Ισπανία. Ποιος μας συνόδευε, ένας Έλληνας που ήξερε γερμανικά;

Θεία, εντάξει δεν πειράζει, για την Ισπανία δεν το θυμάται, δεν πειράζει. Για τη Νέα Ζηλανδία θύμισέ μας λίγο ποια χρονιά είχε πάει το ταξίδι, θυμάσαι;

Γράφεις; Όχι.

Πότε ήταν περίπου το ταξίδι; Εκεί τη δεκαετία του ‘70;

Θείε...

Θείε, θα μου πεις λίγο; Εκεί στη δεκαετία του ‘70 ήτανε που πήγες στη Νέα Ζηλανδία.

Πότε ήταν περίπου;

Δεν μπορώ να θυμάμαι.

Δώρα; Για λίγο…

Πόσο καιρό έκατσες στη Νέα Ζηλανδία;

Καμιά δεκαπενταριά μέρες;

Γράμμα;

Από ποιον γράμμα;

Ε, τώρα, καλά, πού να ψάχνεις με μικρά γράμματα.

Θείε, αυτό εδώ το ξύλινο το γλυπτό...

Από πού το πήρες;

Αυτό δεν το πήρα απ’ τη Νέα Ζηλανδία; Αλλά, όχι τη βάση. Τη βάση εδώ την έκανα, με το ξύλο αυτό εδώ πέρα.

Το πάνω.

Το πάνω από τη Νέα Ζηλανδία, σαν σουβενίρ. Και μάλιστα, δεν ξέρω, το βάψιμο μπορεί να μην το αποδίδει, αλλά το χνούδι του το έχει. Το ράμφος είναι το τσουνί του ακτινιδίου και το χνούδι, εκείνο εκεί το κατσαρωτό, είναι το χνούδι που έχει το ακτινίδιο. Δεν έχουμε κανένα ακτινίδιο; Δεν έχουμε.

Ωραία, θείε. Θα μου πεις λίγο εκεί —να μου το πεις εσύ θέλω: Ήταν περίπου τη δεκαετία του ‘70; Πότε πήγες στο ταξίδι; Δεν θυμάσαι, δεν πειράζει.

Ημερομηνίες, Ειρήνη, δεν μπορώ να θυμηθώ. Γι’ αυτό και τέτοιες... Και για άλλα πράγματα… Και εδώ πότε γεννήθηκε η Βαγγελιώ ή πότε γεννήθηκε… «Αρετή, πότε γεννήθηκε η Βαγγελιώ;».

Θείε μου, το κλείνω άμα είναι, για να τα πούμε.

Το κλείνω, ευχαριστώ πολύ.