Έχει ξεκινήσει η ηχογράφηση. Θα ήθελα να μου πεις πώς ονομάζεσαι.

Καλησπέρα. Ονομάζομαι Greenman. Αυτό είναι το ψευδώνυμο, βέβαια. Είμαι 28 χρονών, κάτοικος Αθήνας, και το 2018 αποφασίσαμε να κάνουμε ένα ταξίδι για αναζήτηση δουλειάς στις Ηνωμένες Πολιτείες, συγκεκριμένα στην Καλιφόρνια, στη βόρεια Καλιφόρνια, και να ψάξουμε δουλειά στον τομέα της κάνναβης, που στη συγκεκριμένη περιοχή θεωρείται η Μέκκα της κάνναβης, γιατί εκεί ήδη από το ‘70 φύγανε οι χίπηδες από τις πόλεις της νότιας Καλιφόρνιας, σε μεγάλο βαθμό για να αποφύγουν και τον πόλεμο του Βιετνάμ τότε, εκείνη την περίοδο, και εγκαταστάθηκαν στη βόρεια Καλιφόρνια, στο σημερινό… Λέγεται, ονομάζεται η περιοχή Emerald Triangle, που σημαίνει το «Σμαράγδινο Τρίγωνο», κι έχει ονομαστεί έτσι επειδή η καλλιέργεια κάνναβης εκεί είναι στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Είναι στην ουσία τρεις Κομητείες που συναντιόνται σε αυτό το τρίγωνο: Είναι η Κομητεία του Humboldt, του Mendocino και η Κομητεία του Trinity.

Εγώ είμαι η Σοφία Κουρεμένου, ερευνήτρια του Istorima. Σήμερα έχουμε 27 Μαΐου του 2021 και βρισκόμαστε στους Αμπελόκηπους. Τι σε έκανε να αποφασίσεις να πας για δουλειά στην Αμερική;

Ε, και εγώ και τα άλλα παιδιά που πήγαμε παρέα σε αυτή την περιπέτεια ανέκαθεν ασχολούμασταν με την κάνναβη, ακόμα και αν αυτή είναι παράνομη στην Ελλάδα. Είχαμε αυτή την ασχολία, και σαν χρήστες και σαν ασχολία, σαν χόμπι. Και τα κίνητρα για να πάμε ήταν και οικονομικά, γιατί οι μισθοί είναι πολύ καλοί. Ακόμα κι αν η δουλειά είναι παράνομη εκεί πέρα, όλη αυτή η βιομηχανία έχει πολύ καλά λεφτά. Αλλά, άλλο ένα κίνητρο ήταν για να διευρύνουμε τις γνώσεις μας, επειδή τα επόμενα χρόνια και στην Ελλάδα ήδη έχουν γίνει κινήσεις προς την νομιμοποίηση, οπότε θέλαμε να διευρύνουμε, έτσι, και τις ικανότητές μας πάνω στην καλλιέργεια και γενικότερα τις γνώσεις μας πάνω στο συγκεκριμένο αντικείμενο. Και φυσικά, είναι και μια περιπέτεια, έτσι; Δηλαδή, θα δεις μία χώρα που δεν έχεις ξαναδεί, που την βλέπεις μόνο μέσα από ταινίες, μέσα από σειρές, από τις ειδήσεις. Είναι στην άλλη άκρη του κόσμου. Είναι πολύ δελεαστικό. Ειδικά εμάς που μας αρέσουν και τα ταξίδια ήταν κι αυτό ένα από τα κίνητρα για να πάμε. 

Άρα, εσύ ασχολιόσουνα με την κάνναβη και πριν πας.

Ναι, ναι, ναι. Πάντα μας ενδιέφερε, και εμένα από μικρή ηλικία. Σίγουρα σε δελεάζει και το γεγονός της παρανομίας όταν είσαι σε πιο μικρή ηλικία, δηλαδή να κάνεις κάτι απαγορευμένο. Και γι’ αυτό πιστεύω κιόλας ότι θα έπρεπε να νομιμοποιηθεί, γιατί θα γίνει λιγότερο δελεαστικό, ειδικότερα για τους πιο νέους, γιατί όπως και να ‘χει το απαγορευμένο προσελκύει τους teenager, να το πω έτσι.

Οπότε, εσύ με ποιον τρόπο ασχολιόσουνα πριν;

Να το πω γευσιγνωσία; Και με την καλλιέργεια, εντάξει, μη λέμε ψέματα. Αλλά, πώς να το περιγράψω; Γενικότερα, η κάνναβη σαν καλλιέργεια είναι… Κάθε φυτό είναι διαφορετικό. Υπάρχουνε χιλιάδες ποικιλίες και αυτό είναι που το κάνει τόσο ενδιαφέρον, γιατί υπάρχουνε ποικιλίες με διαφορετικά αρώματα, διαφορετικές γεύσεις, διαφορετική επίδραση ως ένα σημείο, αναλόγως δηλαδή με ποιες ουσίες, ποια κανναβινοειδή υπερισχύουνε, το φυτό, και διαφορετική καλλιέργεια ως ένα σημείο. Δηλαδή, κάποια φυτά προτιμάνε συγκεκριμένες συνθήκες για να πιάσουνε το 100% της αποδοτικότητάς τους, άλλα διαφορετικές συνθήκες. Και αυτό είναι και το ενδιαφέρον, τουλάχιστον για μένα που έχω ασχοληθεί κατά αυτόν τον τρόπο, έτσι; Τώρα κάποιος τρίτος που μπορεί να τα ακούει αυτά δεν… Μπορεί να μην καταλαβαίνει ή να μην του φαίνονται τόσο ενδιαφέροντα.

Δηλαδή, από ποια ηλικία άρχισες να ασχολείσαι τόσο εντατικά;

Στη θεωρία από την εφηβική ηλικία, γύρω στα 16 πιστεύω. Στην πράξη αργότερα, γιατί ΟΚ, πρέπει να μένεις και μόνος σου για να ασχολείσαι με αυτό. Αλλά, έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε και προφανώς δεν επικροτώ πλέον σαν σοβαρός και ενήλικας, δεν επικροτώ τέτοιες πράξεις, γιατί στη χώρα μας χωρίς άδεια δεν μπορείς να καλλιεργήσεις. Αλλά, σαν έφηβος και αργότερα σαν νεαρός ενήλικας είχα κάνει και τις καλλιέργειές μου. Αυτά έχουν παραγραφεί, βέβαια, οπότε μπορώ να τα αφηγηθώ.

Είχες καλλιεργήσει, δηλαδή;

Ναι, ναι, ναι.

Πού;

Σε μπαλκόνι, κάτω από τον ελληνικό ήλιο. Δεν είναι… Δεν είναι κάτι δύσκολο, απλά θέλει προσοχή, γιατί ο κόσμος… Ειδικά στην Ελλάδα είναι πολύ ταμπού το όλο θέμα γενικότερα των ουσιών και η αντιμετώπιση και από το κράτος και από την κοινωνία. Δηλαδή, οι χρήστες —όχι μόνο κάνναβης, γενικότερα— αντιμετωπίζονται σαν… Αντιμετωπίζεται γενικότερα το πρόβλημα σαν ποινικό πρόβλημα και όχι σαν υγειονομικό, που αυτό είναι το σωστό. Και άλλες χώρες που έχουν αντιμετωπίσει το πρόβλημα των ναρκωτικών σαν υγειονομικό έχουνε πολύ καλύτερα αποτελέσματα, δηλαδή και στην εγκληματικότητα αργότερα και στην υγεία των πολιτών, των χρηστών. Ελπίζουμε, ελπίζω και εγώ να τα δούμε και στην Ελλάδα σιγά-σιγά να αλλάζουν τα θέματα, γιατί ΟΚ, δεν πάει άλλο.

Είπες ότι το ταξίδι στην Αμερική έγινε το 2018;

Ναι.

Και ποια ήταν η διαδικασία, έτσι, πριν το πάρετε απόφαση;

Ένα χρόνο πριν, γενικότερα, επειδή, όπως είπα, και εγώ και τα παιδιά που πήγαμε παρέα ασχολιόμασταν με τον τομέα, ξέραμε το τι γίνεται στη συγκεκριμένη περιοχή εκεί στην Καλιφόρνια. Οπότε, η ιδέα έπεσε στο τραπέζι, ότι «Ξέρεις τι; Ας πάμε και ό,τι γίνει». Αυτό. Η ιδέα ήταν ένα χρόνο πριν, οπότε το σχέδιο ήταν να μαζέψει ο καθένας κάποια λεφτά. Είναι περίπου 2.000 με 2.500 ευρώ που μάζεψε ο καθένας. Επειδή αυτό το ταξίδι δεν είχαμε κάτι σίγουρο, δηλαδή πας εκεί… Είναι σαν να πηγαίνεις σεζόν κάπου. Δηλαδή, υπάρχει η περίοδος της συγκομιδής που χρειάζονται και περισσότερο εργατικό δυναμικό, οπότε στοχεύαμε αυτή την περίοδο. Και αυτή την περίοδο της συγκομιδής, όπως είπα, χρειάζονται περισσότερο εργατικό δυναμικό και στα χωράφια και στα θερμοκήπια και στην επεξεργασία του προϊόντος, της κάνναβης. Οπότε, μαζέψαμε τα λεφτά, κλείσαμε τα εισιτήρια περίπου το Μάιο και τα κλείσαμε για το Σεπτέμβρη. 11 Σεπτεμβρίου κιόλας ήταν η πτήση μας. Είχε φθηνά εισιτήρια εκείνη τη μέρα. Οπότε, η διαδικασία για να πας είναι ότι… Προφανώς δεν μπορείς να πας για δουλειά κατευθείαν. Χρειάζεσαι μία βίζα εργασίας, την οποία δύσκολα την παίρνεις. Συνήθως πρέπει ο εργοδότης να ασχοληθεί, να είναι κι αυτός μέσα στη διαδικασία ώστε να φαίνεται. Είναι σαν να σε καλεί αυτός και να σου παραχωρεί μετά το κράτος τη βίζα. Εμείς βγάλαμε την τουριστική βίζα, που δεν είναι βίζα ακριβώς. Είναι η λεγόμενη ESTA που είναι για τρεις μήνες, δηλαδή ότι μπορείς να πας και να είσαι στις Ηνωμένες Πολιτείες για τρεις μήνες. Μετά πρέπει να φύγεις. Βέβαια, εμείς κάτσαμε παραπάνω αλλά, ναι, θα το δούμε στην πορεία αυτό.

Οπότε, ήρθε, λοιπόν, ο καιρός για να πάμε το Σεπτέμβρη. Πήγαμε δύο και δύο —ήμασταν τέσσερις συνολικά— με διαφορετικές πτήσεις, επειδή έτυχε να κλείσουμε τα εισιτήρια σε διαφορετικές ημερομηνίες. Οπότε, εμείς [00:10:00]γνωρίζαμε, βέβαια, ότι προφανώς αυτό που κάνουμε δεν είναι… δηλαδή το ότι δεν μπορείς να πας για δουλειά επίσημα, οπότε πηγαίνοντας κιόλας εκεί κάθε φορά που μπαίνεις σε μία χώρα υπάρχει ένας έλεγχος. Πέρα απ’ τα διαβατήρια, σε ρωτάνε κιόλας «Τι ήρθες να κάνεις εδώ;», λεπτομέρειες. Ξες, είναι σαν ένα δίχτυ και ό,τι πιάσουνε, δηλαδή κάποιος που θα τους φανεί ύποπτος, κάποιος που μπορεί να του ψάξουν τα πράγματα και να βρούνε κάποιο στοιχείο. Είναι κάτι σύνηθες αυτό σ’ αυτές τις χώρες, και στις Ηνωμένες Πολιτείες και στον Καναδά. Θέλει ο κόσμος να πάει εκεί γιατί εκεί είναι οι μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου, οι καλύτερες δουλειές βάσει μισθών κλπ. Οπότε, ήμασταν και εμείς λίγο κυριλέ στο ταξίδι. Πήγαμε, δηλαδή, με πουκάμισα, με πολάκια, με χωρίστρα στα μαλλιά με ζελέ, ώστε ο έλεγχος να ‘ναι… επειδή όταν φτάνεις και τους λες «Θα κάτσω τρεις μήνες» τους φαίνεται ύποπτο, γιατί προφανώς ο περισσότερος κόσμος πάει διακοπές για μία δύο εβδομάδες, δέκα μέρες. Οπότε, μετράει και το φαίνεσθαι. Δηλαδή, όντως περάσαμε πολύ άνετα τον έλεγχο, ενώ υπάρχουνε περιπτώσεις —είχαμε ακούσει και ιστορίες και από άλλους γνωστούς και στο ίντερνετ είχαμε διαβάσει— ότι τους έχουνε πιάσει. Τους έχουνε πιάσει… Στην ουσία τούς σταματάνε και καταλαβαίνουν ότι έρχονται για δουλειά —άμα είσαι, έτσι, και λίγο πιο χύμα— και τους έχουν απελάσει κιόλας. Οπότε, περάσαμε αυτόν τον έλεγχο, δόξα τω Θεώ. Μπήκαμε. Και από κει και πέρα φτάσαμε, ναι, στο Σαν Φρανσίσκο. Ήταν η πόλη που βρεθήκαμε την ίδια μέρα εμείς. Δεν κάτσαμε. Νοικιάσαμε κατευθείαν ένα αυτοκίνητο και ξεκινήσαμε το ταξίδι μας προς τη βόρεια Καλιφόρνια. Δεν είδαμε… Επειδή φτάσαμε βράδυ δεν είδαμε και πολλά πράγματα απ’ το Σαν Φρανσίσκο. Είδαμε εκεί τις γέφυρες τις τεράστιες, Golden Gate κλπ. Πολύ εντυπωσιακά. Λες «Πώς το φτιάξαν αυτό οι άνθρωποι;» και σου δίνει, έτσι, και μία πρόγευση για το τι συμβαίνει στην Αμερική. Όλα είναι τεράστια. Όλα είναι βασισμένα στο πετρέλαιο. Τα αμάξια τεράστια, οι δρόμοι τεράστιοι. Οπότε, ξεκινήσαμε το ταξίδι. Είναι περίπου έξι με οχτώ ώρες μέχρι να φτάσουμε στην πόλη της Eureka, που είναι στη βόρεια Καλιφόρνια, στην Κομητεία του Humboldt. Ήτανε βράδυ, οπότε προφανώς το ταξίδι ήταν λίγο μεγαλύτερο. Κάναμε και κάποιες στάσεις για ύπνο, για να αλλάξουμε από τα πουκάμισα και αυτά, να φαινόμαστε πιο νορμάλ, να είμαστε και πιο άνετοι. Κάναμε και κάποια power naps. Μας σταμάτησε, μας έλεγξε και… Ήρθε ένας αστυνομικός να δει αν είμαστε καλά επειδή είχαμε σταματήσει στην άκρη του δρόμου. Όλα ΟΚ. Εμείς, βέβαια, είχαμε, έτσι, ένα άγχος, γιατί κάθε μέρα αν μπεις στο ίντερνετ διαβάζεις ότι στην Αμερική κάποιος αστυνομικός πυροβόλησε κάποιον. Οπότε, ήμασταν λίγο στην τσίτα. Αλλά, δόξα τω Θεώ, όλα πήγαν καλά. Και τα ξημερώματα φτάσαμε στην πόλη της Eureka.

Eureka είναι από το «εύρηκα», είναι απ’ το όνομα. Είναι μία πόλη στη βόρεια Καλιφόρνια, στο Humboldt, παραθαλάσσια, που παλαιότερα είχε βασική απασχόληση το… Η οικονομία παλαιότερα βασιζόταν κυρίως στην ξυλεία και στο ψάρεμα και ακόμα έχει… γίνεται ρε παιδί μου. Είναι στον Ατλαντικό, έτσι; Βόρειος… Όχι, βόρειος Ειρηνικός, ναι. Μία πόλη πενήντα χιλιάδων κατοίκων. Εμείς είχαμε κλείσει ένα Airbnb, γιατί το σχέδιο μας ήτανε να μείνουμε μία εβδομάδα σ’ ένα Airbnb. Θα το χρησιμοποιούσαμε σαν βάση και όσο είχαμε το νοικιασμένο αυτοκίνητο θα πηγαίναμε από περιοχή σε περιοχή εκεί κοντά, γιατί ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί γενικότερα κάθε… Είναι, όπως είπα πριν, σαν να πηγαίνεις σεζόν, οπότε υπάρχουν οι λεγόμενες πιάτσες, δηλαδή είναι κάποια μέρη στα οποία πάνε οι υποψήφιοι εργάτες. Περιμένουν απ’ το πρωί μέχρι το βράδυ και μπορεί να περάσει κάποιος καλλιεργητής, είτε παράνομος είτε νόμιμος, και να πει ότι «Χρειάζομαι άτομα στη φάρμα μου για την τάδε δουλειά» και «Έλα εσύ, φύγε εσύ» κτλ. Οι εργάτες οι περισσότεροι είναι από Νότια Αμερική, δηλαδή Μεξικό, Βενεζουέλα, Κολομβία και κάτω. Οπότε, πήγαμε από πιάτσα σε πιάτσα. Είχαμε κάνει και κάποιες επαφές μέσω social media με κάποιες φάρμες...

Δεν είχατε κλείσει, δηλαδή, από δω μια δουλειά κάπως.

Όχι. Δεν είχαμε κλείσει. Πήγαμε με την προοπτική του ότι μπορεί να αποτύχουμε, για αυτό είχαμε ο καθένας ένα ποσό το οποίο θα μπορούσε να μας στηρίξει για τουλάχιστον τρεις μήνες. Είχαμε και πολλά κοινά ταμεία, οπότε σίγουρα θα μας έβγαζε. Αλλά, είχαμε και πάντα στο πίσω μέρος του μυαλού μας ότι μπορεί να γυρίσουμε στους… Αν δεν βρούμε τίποτα και πάνε όλα χάλια, ή θα βρούμε κάποια άλλη δουλειά —που μπορείς να βρεις άλλη δουλειά, απλά δεν θα ήταν αυτό που θέλαμε, δηλαδή σίγουρα θα βρίσκαμε κάποια άλλη δουλειά, τύπου οικοδομή, τύπου σε κάνα ψαροκάικο, επειδή παίζουνε γενικότερα οι δουλειές και η μαύρη εργασία παίζει πάρα πολύ— ή ότι θα γυρνάγαμε πίσω, δηλαδή, μετά τους τρεις μήνες. Περίπου μας πήρε δύο βδομάδες μέχρι να βρούμε δουλειά. Δηλαδή, πήγαμε 11 Σεπτεμβρίου. Νομίζω στις 30 Σεπτεμβρίου ή 28 είχαμε βρει δουλειά και ξεκινήσαμε δουλειά γύρω στην 1η Οκτωβρίου. Δηλαδή, εμείς κανονίζαμε και για… Επειδή πέρα από όλη αυτή την ασχολία μας έχουμε κι ένα κανάλι στο YouTube, το Greenman —εξού και το ψευδώνυμο Greenman—, όπου μέσω αυτού κανονίζαμε και συνεντεύξεις, δηλαδή σαν ξενάγηση σε φάρμες. Οπότε, ήταν και λίγο πιο εύκολο να κάνουμε κάποιες επαφές. Και στην πορεία, νομίζω στην τρίτη τέταρτη φάρμα που μας δεχτήκανε για συνέντευξη, μας δεχτήκανε και για δουλειά. Δηλαδή, συζητήσαμε λίγο, πάντα ρωτούσαμε αν υπάρχει κάποια θέση, αν θα μπορούσαμε, και εντέλει βρήκαμε σε μία φάρμα και μας κάλεσαν εκεί.

Δεν κατάλαβα πώς εσείς το κάνατε αυτό το κονέ για συνεντεύξεις. Όσο ήσασταν εκεί ή από πριν στην Ελλάδα;

Κανονίζαμε… Κυρίως όσο ήμασταν εκεί. Προσπαθήσαμε και όσο ήμασταν στην Ελλάδα να κάνουμε κάποια επαφή, αλλά είναι πολύ πιο δύσκολο, γιατί είσαι στην Ελλάδα και δεν μπορείς… Ο άλλος για να σε εμπιστευτεί, να σε δει, θα πρέπει να σε δει από κοντά, έτσι; Δεν… Κάναμε κάποιες επαφές, αλλά σχεδόν καμία δεν είχε αποτέλεσμα. Δηλαδή, προσπαθήσαμε να κάνουμε και κάποιο, κάποια κλήση Skype με κάποιον, αλλά δεν έκατσε. Οπότε, όταν φτάσαμε δεν είχαμε καμία επαφή. Ξέραμε απλά πού είναι περίπου οι πιάτσες για να βρεις δουλειά και όσο ήμασταν εκεί κανονίζαμε, προσπαθούσαμε να κανονίζουμε συνεντεύξεις, ξεναγήσεις κλπ. Και έτσι, έτσι κυλούσαν οι μέρες. Οι πρώτες μέρες, βέβαια, έτσι κυλούσανε. Κάναμε και κατάχρηση σε fast food. Γενικότερα, η πόλη της Eureka είναι λίγο παρηκμασμένη, δηλαδή γενικότερα σε όλες τις παραλιακές πόλεις της Καλιφόρνιας υπάρχει τεράστιο πρόβλημα με ναρκωτικά και συγκεκριμένα με meth, δηλαδή όντως βλέπεις στο δρόμο πάρα, πάρα πολλούς χρήστες που είναι σαν ζόμπι, πολλούς, πολλούς άστεγους, και σου δίνει και μία λάθος εντύπωση, γιατί εμείς ήμασταν εκεί τώρα δέκα είκοσι μέρες και είναι η πρώτη φορά που έχουμε πάει στην Αμερική, οπότε μας έδωσε την εντύπωση ότι «Σε τι χώρα ήρθαμε και είναι όλα έτσι;». Δηλαδή, βλέπεις στο ίντερνετ την Αμερική, αλλά η εικόνα που είχαμε μόλις φτάσαμε ήταν τελείως διαφορετική. [00:20:00]Όπως είπα, δεν μείναμε καθόλου στο Σαν Φρανσίσκο. Πήγαμε κατευθείαν στη Eureka, οπότε δεν ξέραμε στην ουσία πού βρισκόμασταν και ότι είναι λίγο εξαίρεση η συγκεκριμένη πόλη, δηλαδή όντως πολλή εγκληματικότητα και πολλή meth. Ο αμερικάνικος τρόπος ζωής: Το ζήσαμε λίγο με τα fast food και αυτά. Όντως είναι καθημερινά και υπάρχει κόσμος που το μεσημεριανό του θα το φάει στα McDonald's, στο drive through. Θα πάει, θα κάτσει να φάει στο πάρκινγκ και σε όλα τα άλλα fast food. Βλέπεις πολλούς βετεράνους πολέμου με κομμένα πόδια, και νέους, γιατί οι Ηνωμένες Πολιτείες εδώ και εκατό χρόνια πάντα θα βρίσκονται σε έναν πόλεμο. Πολλή παχυσαρκία και προβλήματα υγείας, δηλαδή βλέπεις διαβητικούς, βλέπεις πάλι άτομα σε καροτσάκια στα σούπερ μάρκετ.

Αυτό ήταν το πρώτο διάστημα.

Ναι. Αυτό ήταν το πρώτο διάστημα μέχρι που βρήκαμε δουλειά. Όπως είπα, κι η δουλειά προφανώς κι η εργασία είναι παράνομη. Δηλαδή, εμείς σαν τουρίστες είμαστε εκεί. Δεν μπορούμε να δουλέψουμε νόμιμα, οπότε μπορεί κάποιες επιχειρήσεις στις οποίες δουλέψαμε να είναι νόμιμες, αλλά εμείς δουλεύαμε μαύρα, δηλαδή ούτε… Και σε σκηνές κοιμόμασταν, δεν υπήρχανε δηλαδή… Σε ένα αγρόκτημα υπήρχαν και κάποια δωματιάκια που είχαμε κοιμηθεί, αλλά κυρίως κοιμόμαστε στις σκηνές, και τώρα αυτό είναι βουνό, έτσι; Δηλαδή, ακόμα και το καλοκαίρι το βράδυ έχει κρύο. Δεν είναι όπως είναι στην Ελλάδα που πας για κάμπινγκ. Έχει το βράδυ κρύο στο βουνό. Και τώρα, κοιμόμασταν… Η περίοδος ήταν Οκτώβρη όταν είπα ξεκινήσαμε δουλειά. Ευτυχώς δεν είχε πολλές βροχές εκείνη την περίοδο. Και η πρώτη δουλειά την οποία πιάσαμε ήταν σε trimming room, που το trimming room τι είναι; Είναι ο χώρος στον οποίο γίνεται η επεξεργασία του ανθού της κάνναβης, που είναι το προϊόν το οποίο καπνίζεται. Εκεί, εντάξει, στις Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποιείται και για φαρμακευτική χρήση, αλλά οι περισσότεροι το χρησιμοποιούν σαν ψυχαγωγική χρήση, σαν… ναι. Οπότε, η δουλειά είναι ότι ήμαστε σε ένα δωμάτιο —ήμασταν περίπου τριάντα άτομα. Οι υπόλοιποι εργάτες οι περισσότεροι ήταν είτε από το Μεξικό και άλλες χώρες της Νότιας Αμερικής: Χιλή, Κολομβία, Βενεζουέλα. Και πολλοί Ασιάτες. Αμερικανοί μεν, γεννημένοι στην Αμερική, αλλά με καταγωγή από την Ασία. Συγκεκριμένα ήτανε Hmong, που είναι μια φυλή από εκεί, Ινδοκίνα περιοχές, που κάπως, νομίζω, με τον πόλεμο της Κορέας, κάπως για κάποιο λόγο ήταν με τη μεριά των Αμερικανών, και για αυτό το λόγο έχει πολλούς Hmong στην Αμερική πλέον. Ναι, αυτοί ήταν οι υπόλοιποι εργάτες. Να πούμε κιόλας ότι και γενικότερα στη φάρμα υπήρχε χρήση ναρκωτικών ανάμεσα στους εργάτες. Δηλαδή, ειδικά οι συγκεκριμένοι οι Ασιάτες κάναν και αυτοί χρήση meth. Στην αρχή, βέβαια, εμείς δεν ξέραμε τι σημαίνει, αλλά στην πορεία το καταλαβαίνεις, δηλαδή απ’ τον τρόπο που συμπεριφέρονται, ότι πηγαίναν στην τουαλέτα και καπνίζανε τα πιπάκια τους. Και η δουλειά είχε ως εξής: Ξυπνάς 07:30 το πρωί. Πηγαίνεις κατευθείαν για δουλειά. Η δουλειά είναι να ψαλιδίζεις στην ουσία τον ανθό της κάνναβης, να τον καθαρίζεις και να τον καλλωπίζεις ώστε να είναι έτοιμος για το προϊόν. Σου δίνουνε, δηλαδή, μία μεγάλη μαύρη σακούλα και ένα μεγάλο κουβά και ξεκινάς, δηλαδή, να καθαρίσεις τα φύλλα, τα μεγάλα φύλλα τα οποία δεν καπνίζονται. Τα κόβεις, κόβεις τους ανθούς, τους λεγόμενους παπάδες, από τα κλαδιά, τα καλλωπίζεις, τα βάζεις σε μια σακούλα, ζυγίζουνε τη σακούλα που σου ‘χουνε δώσει πριν και αφού τη δώσεις για να δούνε άμα έχεις κλέψει κάτι ή όχι. Και η πληρωμή… Πληρώνεσαι… Δεν πληρώνεσαι με την ώρα, πληρώνεσαι με τα κιλά που καθαρίζεις, με pound συγκεκριμένα. Το pound είναι περίπου μισό κιλό, και η πληρωμή ήταν 150 δολάρια στο pound, τα οποία είναι πολύ καλά λεφτά. Ακόμα και για αμερικάνικα δεδομένα είναι αρκετά καλά, αρκεί, βέβαια, να καθαρίζεις ένα pound τη μέρα τουλάχιστον, που ο μέσος όρος τόσο είναι. Εξαρτάται κυρίως από την ποιότητα του ανθού, γιατί υπάρχουνε ανθοί… Έχει να κάνει και με την καλλιέργεια του ανθού αυτό. Δηλαδή, άμα έχει γίνει μία καλή καλλιέργεια και είναι και ο ανθός τέτοιος, η μορφολογία του που να καθαρίζεται εύκολα, μπορείς να κάνεις και τρία τέσσερα pounds την ημέρα. Είναι και βέβαια… Εξαρτάται και απ’ τις ικανότητες του καθενός. Υπήρχαν εκεί εργάτες που το κάνουν αυτό πολλά χρόνια, που ανεξαρτήτως ποιότητας, της ποιότητας των ανθών, καθάριζανε τέσσερα πέντε έξι pound την ημέρα. Υπάρχουν, βέβαια, και ποιότητες ανθών που σπάνε πολύ εύκολα. Πρέπει να είσαι πολύ προσεκτικός, οπότε μπορεί να καθάριζες και μισό με ένα pound, που θα ήταν μία κακή μέρα αυτή. Σε γενικές γραμμές, πολύ καλά λεφτά, δηλαδή σίγουρα καθάριζες ένα pound την ημέρα. Στις καλές μέρες μπορεί να καθαρίζεις και τρία pound. Και έτσι κύλησαν οι πρώτες οι πρώτες εβδομάδες, νομίζω, και οι πρώτοι μήνες εργασίας. Και αυτά, τώρα, εμείς… Πολλά από αυτά πηγαίνουν, προορίζονται και για τη μαύρη αγορά, έτσι; Δεν είναι όλα… Ναι μεν οι περισσότερες επιχειρήσεις είναι πλέον νόμιμες, αλλά πολλές είναι παράνομες και πολλές και απ’ τις νόμιμες επιχειρήσεις πουλάνε τα περισσεύματά τους στη μαύρη αγορά, γιατί έχει πολύ μεγαλύτερα κέρδη. Δεν φορολογείται τίποτα. Και η μαύρη αγορά υπάρχει ακόμα επειδή στις άλλες Πολιτείες είναι ακόμα παράνομο. Οπότε, η περιοχή εκεί πέρα διοχετεύει με κάνναβη πάρα πολλές Πολιτείες, ειδικά γειτονικές κι άλλες Πολιτείες. Γενικότερα, όσο πιο αυστηροί είναι οι νόμοι σε μια Πολιτεία τόσο πιο ακριβά πωλείται κιόλας η κάνναβη εκεί πέρα. Στο Τέξας, για παράδειγμα, ένα στριμμένο τσιγάρο που μπορεί να έχει περίπου ένα γραμμάριο κάνναβης μέσα μπορεί να έχει από 20 δολάρια έως 40 αναλόγως και την ποιότητα. Έτσι ήταν οι μέρες στην πρώτη φάρμα.

Πόσο καιρό έμεινες στην πρώτη φάρμα;

Πρέπει να ‘τανε δύο μήνες. Και σε κάποια φάση ένα από τα αφεντικά μάς κάλεσε και μας είπε ότι μας χρειάζεται για μία δική του δουλειά, που ήτανε μία πολύ μικρή καλλιέργεια την οποία διαχειριζόταν ένα άτομο, ένα έμπιστο άτομο που είχε αυτός, ένας πιτσιρικάς 19 χρονών —ο «ξανθός», έτσι τον λέγαμε—, η οποία ήταν στο βουνό και η οποία δεν μας είπε προφανώς αυτός ότι είναι παράνομη, αλλά το καταλάβαμε ότι είναι 100% παράνομη. Δηλαδή, ήταν σε… Ένας τύπος νοίκιαζε σε αυτόν μία περιοχή, ένα αγρόκτημα και ένα σπιτάκι στο βουνό, και αυτός είχε τον δεκαεννιάχρονο, τον «ξανθό», να διαχειρίζεται την καλλιέργεια. Επειδή η καλλιέργεια έφτανε στο τέλος της, μας κάλεσε, μας είπε ότι θα πρέπει να κόψουμε, δηλαδή να κάνουμε τη συγκομιδή στα θερμοκήπια που είχε εκεί και στη μέση για να καθαρίσουμε, να κάνουμε και τον καλλωπισμό των ανθών. Αυτό ήταν στην ουσία ένα σπιτάκι πάνω στο βουνό. Εκεί δεν κοιμόμαστε στις σκηνές. Θα ήταν και πολύ πιο σκληρό, γιατί εκεί είχε ακόμα περισσότερο κρύο. Ήμασταν μες στην καλύβα. Είχαμε και μία σόμπα, οπότε ήταν πιο άνετες οι συνθήκες. Το βασικότερο πρόβλημα εκεί ήταν το θέμα του φαγητού, γιατί εξαρτάσαι αποκλειστικά από το αφεντικό και πότε θα πάει να… Κυριολεκτικά βουνό και δύσβατο, δηλαδή [00:30:00]χωρίς… Εκεί όλοι έχουν αγροτικά 4x4, γιατί έτσι ανεβοκατεβαίνουν τις πλαγιές και τα βουνά. Αλλά, αν, ας πούμε, πάθεις κάτι, δεν υπάρχει. Δηλαδή, μόνο με ελικόπτερο θα σωθείς ή αν εκείνη την ώρα είναι κάποιος για να σε πάει με το αυτοκίνητο. Σήμα δεν υπάρχει πουθενά. Είναι, δηλαδή, πολύ χάλια. Μιλάμε τώρα για εκτάσεις τεράστιες και σε μεγάλο βαθμό παρθένο δάσος, δηλαδή πολύ όμορφη φύση μεν, αλλά είσαι πραγματικά στην ερημιά. Οπότε, δουλέψαμε και εκεί. Κυρίως ξεκινήσαμε στα θερμοκήπια με συγκομιδή. Μαθαίναμε και πολλά πράγματα προφανώς. Και πάλι κάναμε τον καλλωπισμό. Αυτά τα συγκεκριμένα σίγουρα προορίζονταν για τη μαύρη αγορά. Δεν μας το λέγανε, αλλά το ξέραμε. Και σε πιάνει και λίγο τρέλα όταν είσαι στο βουνό. Δηλαδή, ήμασταν στην ουσία τέσσερα άτομα, τέσσερις φίλοι, αλλά είσαι μ’ αυτούς είκοσι τέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο. Δεν βλέπεις άλλους ανθρώπους.

Δεν ήταν κανένας άλλος; Μόνο εσείς ήσασταν;

Εμείς και ο «ξανθός», ο οποίος την περισσότερη… Ερχόταν, δηλαδή, το βράδυ και το πρωί έφευγε. Αλλά, κυρίως έλειπε, δηλαδή πήγαινε για κυνήγι, πήγαινε κάτω στην κοιλάδα. Αλλά, κυρίως ήμασταν μόνοι μας εκεί πάνω και δουλεύαμε, οπότε σε πιάνει λίγο τρέλα και βαρεμάρα. Το μόνο ωραίο ήταν ότι είχε ωραία θέα. Το βράδυ άκουγες τα ελάφια έξω να κυκλοφορούνε. Γενικότερα, θέλει και προσοχή, γιατί η περιοχή έχει αρκούδες, έχει και κούγκαρ, τα λεγόμενα mountain lions. Είναι είδος υπό εξαφάνιση, αλλά υπάρχουνε. Είχε κι ένα κρανίο ο «ξανθός». Γενικά, ο «ξανθός», το παιδί αυτό, κυνηγούσε και μας είχε πει ότι έχει σκοτώσει κι ένα κούγκαρ, που απαγορεύεται προφανώς. Είχε κρατήσει και το κρανίο του σαν τρόπαιο. Μας το έδειξε. Μας είπε κι άλλες ιστορίες, ότι είχανε φάει μια αρκούδα. Τη μαγειρεύανε, λέει, τρεις μέρες για να μαλακώσει το κρέας. Γενικότερα, είναι… Όλοι κυνηγάνε εκεί στη συγκεκριμένη περιοχή, αλλά είναι λίγο… ναι. Και κυνήγι και ψάρεμα. Υπάρχει, έτσι, ένας σεβασμός στη φύση, αλλά, ναι, τώρα άμα τρως αρκούδες, ΟΚ, δεν την πολυσέβεσαι.

Πώς ήταν μια τυπική μέρα εκεί πάνω στο βουνό;

Τυπική μέρα ήτανε πάλι να ξυπνάμε όσο νωρίτερα γίνεται γιατί όσο… Η δουλειά ήταν περίπου δέκα δώδεκα ώρες καθημερινά. Δηλαδή, ο στόχος μας ήτανε να βγάλουμε όσο περισσότερα λεφτά μπορούμε ώστε όταν θα γυρίσουμε στην Ελλάδα να έχει ο καθένας ένα σεβαστό ποσό. Ξυπνάγαμε το πρωί. Αν ήταν να πάμε στο θερμοκήπιο, πηγαίναμε στο θερμοκήπιο, το οποίο ήταν λίγο πιο πάνω στην πλαγιά. Αλλιώς ήταν trim όλη μέρα, στο trim, το οποίο είναι μια πολύ μονότονη δουλειά, δηλαδή κάθεσαι, έχεις δύο τρεις κουβάδες μπροστά σου και απλά ψαλιδίζεις όλη τη μέρα. Δεν είναι τόσο κουραστική σωματικά —εντάξει, το καθισιό κουράζει προφανώς—, αλλά είναι βαρετή. Εμένα δεν μου άρεσε. Προτιμούσα να είμαι στα θερμοκήπια, να κάνω κάτι, να κουνιέμαι, και μαθαίνεις και περισσότερα πράγματα. Και είχαμε σίγουρα δύο τρία διαλείμματα για φαγητό, που, όπως είπα, δεν μας περίσσευε αρκετές μέρες, επειδή ο «ξανθός» καμιά φορά αργούσε να πάει στην πόλη να φέρει προμήθειες. Οπότε, υπήρχαν και ώρες που πεινάγαμε, δηλαδή όντως πεινάγαμε. Μπορώ να πω ότι έχασα και κιλά εκείνη την περίοδο.

Και πάλι εκεί κάτσαμε, αν δεν κάνω λάθος… Κάνα μήνα νομίζω ήτανε στο συγκεκριμένο, στην καλύβα. Μετά μας κατέβασαν πάλι κάτω στην πλαγιά σε μια άλλη καλλιέργεια. Γενικότερα, οι εργάτες είναι και ψιλοαναλώσιμοι, αλλά και τα αφεντικά τούς τραμπάρουν. «Χρειάζεσαι εσύ πέντε εργάτες; Θα σου στείλω πέντε δικούς μου. Θα σου στείλω πέντε καλούς, πέντε έμπιστους», γιατί υπάρχει φόβος. Γενικότερα, στην περιοχή υπάρχει εγκληματικότητα. Είναι η Κομητεία, συγκεκριμένα το Humboldt, με τους περισσότερους εξαφανισμένους στην Καλιφόρνια, επειδή είναι και η φύση τέτοια που μπορείς πολύ εύκολα να κρυφτείς και το ότι γίνεται όλο αυτό με την καλλιέργεια. Ναι μεν έχει νομιμοποιηθεί, αλλά, όπως είπα, επειδή η μαύρη αγορά εξακολουθεί να υπάρχει σε άλλες Πολιτείες, υπάρχουν και μαύρες καλλιέργειες, οπότε υπάρχουν και καρτέλ που καλλιεργούν εκεί στα βουνά. Υπάρχουν και συμμορίες από την Ανατολική Ακτή που καλλιεργούν στην περιοχή. Υπάρχουν πολλές ληστείες, γιατί είναι ένα προϊόν το οποίο εύκολα το κλέβεις, εύκολα το πουλάς. Υπάρχει πολύ χρήμα. Οπότε, και οι ίδιοι οι καλλιεργητές εκεί, οι αγρότες, φοβούνται. Οπότε, δεν εμπιστεύονται και τον καθένα, κι αυτός είναι κι ένας λόγος που δεν είναι και τόσο εύκολο να βρεις δουλειά. Προτιμάνε και οι ίδιοι είτε να χρησιμοποιούν εργάτες που τους έχουν ξαναχρησιμοποιήσει πιο πριν. Προτιμάν να προσλαμβάνουν κοπέλες για τη δουλειά του trim, επειδή είναι θεωρητικά πιο διαχειρίσιμες, λιγότερο απειλητικές για αυτούς. Υπάρχουν και… Δηλαδή, ακούσαμε από άλλους εργάτες ιστορίες το ότι τους κλείνανε τα μάτια, τους δέναν τα μάτια για να τους πάνε μέχρι την καλλιέργεια. Και τώρα, όπως είπα, μιλάμε για περιοχές που δεν υπάρχει σήμα, δηλαδή δεν είναι όπως την Ελλάδα που μπορείς για λίγο, για μερικά λεπτά να μην έχει σήμα. Δεν έχει σήμα καθόλου, πουθενά, για χιλιόμετρα. Είναι κακόφημη περιοχή, επειδή, όπως είπα, έχει τους περισσότερους εξαφανισμένους. Έχει πολλά άλυτα εγκλήματα, πολλούς εξαφανισμένους, που, εντάξει, μη γελιόμαστε, είναι δολοφονίες, απαγωγές. Οπότε, υπάρχει, έτσι, ένας φόβος. Εμείς ευτυχώς δεν πάθαμε ποτέ κάτι, αλλά ακούσαμε πολλές ιστορίες για καλλιεργητές που δεν πληρώναν τους εργάτες και τους διώχνανε υπό την απειλή όπλων.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες η οπλοκατοχή είναι μες στην κουλτούρα. Όλοι έχουν όπλα. Ο καθένας μπορεί να έχει ένα όπλο. Στην Καλιφόρνια, βέβαια, είναι λίγο πιο… να πω πιο καλά; Δηλαδή, αυτό που έχει γίνει τα τελευταία χρόνια είναι ότι έχουν απαγορεύσει τα πολεμικά πυροβόλα όπλα. Όσοι τα είχαν μπορούσαν να τα κρατήσουν, αλλά δεν μπορείς να αγοράσεις καινούργιο πυροβόλο όπλο πολεμικό. Μπορείς μόνο με κυνηγετικά και περίστροφα να αγοράσεις. Είναι εν γένει και πολύ περήφανοι για τα όπλα τους, για αυτό βασικά το δικαίωμα, γιατί είναι όντως στην κουλτούρα τους. Ακόμα και οι προοδευτικοί-liberal που γνωρίσαμε, ακόμα και αυτοί το θεωρούν δικαίωμά τους, θεωρούν δικαίωμά τους την οπλοκατοχή. Και δεν νομίζω να αλλάξει και αυτό. Δηλαδή, όταν προσπαθήσει το κράτος να τους πάρει όντως τα όπλα, όπως έχει γίνει σε άλλες χώρες, θα βρούνε πολλές, πολλές αντιστάσεις. Και είναι και διαφορετικά από Πολιτεία σε Πολιτεία. Συγκεκριμένα, ήταν ένας εργάτης από το Τέξας ο οποίος μας περιέγραψε ότι στο Τέξας υπάρχει το «οpen carry», που σημαίνει ότι μπορείς να κουβαλάς μαζί σου δημόσια χωρίς… Μπορείς να το έχεις στη μέση σου. Άμα έχεις ένα περίστροφο μπορείς να το έχεις στη μέση σου, μπορείς να το έχεις στο αυτοκίνητό σου σε δημόσια θέα. Μπορείς ακόμα και αν έχεις καλάσνικοφ να κυκλοφορείς με το καλάσνικοφ στο δρόμο άμα έχεις σχετική άδεια. Όχι ότι [00:40:00]γίνεται, αλλά θα το δεις στο Τέξας, για παράδειγμα. Δεν είναι κάτι περίεργο. Στην Καλιφόρνια, όπως είπα, ναι, είναι λίγο πιο ανθρώπινα τα πράγματα σχετικά με τα όπλα. Αλλά, όλοι είναι περήφανοι για τα όπλα τους. Δηλαδή, αν τους πιάσεις συζήτηση για τα όπλα τους, θα σου πουν: «Έχω αυτό, έχω αυτό. Θα σου δείξω». Θα σου προτείνουν κιόλας «Να πάμε να ρίξουμε σε στόχους» κλπ. Βέβαια, να πούμε ότι δεν… Όπως είπα, δεν είναι αντιπροσωπευτικό, γιατί εμείς ήμασταν σε πολύ επαρχιακές καταστάσεις. Δηλαδή, αν ήμασταν σε μία πόλη σίγουρα θα γνωρίζαμε διαφορετικούς ανθρώπους.

Οι περισσότεροι, πάντως, ήτανε πολύ φιλικοί. Σίγουρα πρέπει να ‘σαι υποψιασμένος όπου κι αν πας. Αλλά, ήτανε φιλικοί, ήτανε πολύ… Σου πιάνουν την κουβέντα πολύ εύκολα γενικότερα οι Αμερικάνοι, δηλαδή το small talk είναι κάτι το οποίο γίνεται. Ακόμα κι αν περιμένεις στην ουρά του σούπερ μάρκετ, θα σου πιάσει την κουβέντα για το οτιδήποτε, είναι δηλαδή πολύ ανοιχτοί άνθρωποι.

Πες μου λίγο για το φαγητό όταν ήσουνα πάνω στο βουνό, δηλαδή τι τρώγατε;

Το φαγητό. Όσο ήμασταν στη… στις… Στην πρώτη μεγάλη φάρμα, στο πρώτο μεγάλο αγρόκτημα που ήμασταν, που είχε και πολλούς εργάτες, κάθε εβδομάδα περνούσε μία λίστα από όλους τους εργάτες που μπορούσε να γράψει ο καθένας το τι θα ήθελε να φέρουν από το σούπερ μάρκετ. Το φαγητό κυρίως ήτανε… Τρώγαμε πολύ ρύζι, επειδή, όπως είπα, ήταν εκεί οι Ασιάτες. Μαγείρευαν πολύ ρύζι, οπότε και εμείς σαν τα παράσιτα τρώγαμε αρκετά απ’ αυτούς. Πολύ έτοιμο ramen soup υπήρχε επίσης, πολλή τορτίγια που τη γέμιζες είτε με τυρί, με αλλαντικά κλπ., πολλά αυγά. Γενικά, όσο ήμασταν στο μεγάλο αγρόκτημα ήτανε καλό, δηλαδή τρώγαμε καλά, μπορώ να πω. Δε χάναμε και χρόνο με μαγείρεμα, γιατί, όπως είπα, μαγειρεύανε. Είχε εκεί… Μαγειρεύαν για πολλά άτομα συνήθως, οπότε δεν έχανες χρόνο να μαγειρέψεις κάτι δικό σου. Στο βουνό, ΟΚ, ήταν κάπως πιο δύσκολα τα πράγματα. Πάλι να πω ότι είναι… Η κατάσταση με το φαγητό είναι διαφορετική από αγρόκτημα σε αγρόκτημα, δηλαδή εμείς πληρωνόμασταν 150 δολάρια το pound και δεν πληρώναμε το φαγητό μας. Υπάρχουν άλλα αγροκτήματα στα οποία πληρώνεις το φαγητό σου, αλλά μπορεί να παίρνεις περισσότερα στο pound —ή μπορεί να παίρνεις και λιγότερα στο pound. Εξαρτάται. Στο βουνό, για παράδειγμα, πληρώναμε για το φαγητό μας. Παίρναμε πάλι 150 δολάρια το pound αλλά πληρώναμε, δηλαδή δίναμε μια λίστα στον «ξανθό», που θα πήγαινε στο σούπερ μάρκετ μία φορά την εβδομάδα, και μπορεί καμιά φορά κάποιος από μας να πήγαινε μαζί του. Γενικότερα, η ποιότητα του φθηνού φαγητού στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι πολύ χάλια. Δηλαδή, ναι μεν υπάρχει φτηνό φαγητό, αλλά είναι πολύ χάλια. Δηλαδή, καμία σχέση. Είμαστε, βέβαια, κι εμείς από μια χώρα που περηφανευόμαστε για τα καλά μας φαγητά, για τα ποιοτικά μας λαχανικά κλπ., οπότε μπορεί να είναι και αυτό ένα μέτρο σύγκρισης. Αλλά, ειδικά φθηνό κρέας εκεί πέρα είναι πολύ χάλια η ποιότητα, ναι. Κυρίως πάλι τη βγάζαμε με ramen, με mac n’ cheese, που είναι μακαρόνια, τέλος πάντων, αμερικάνικα με τυρί. Μας έφερε, βέβαια, και ο «ξανθός» ελάφι μία φορά που πήγε για κυνήγι. Φάγαμε και ελάφι κυνηγημένο απ’ αυτόν. Γενικότερα, όσο ήμαστε στο βουνό ήτανε κάπως έτσι η κατάσταση με το φαγητό. Όποτε βρισκόμασταν σε πόλη κάναμε κατάχρηση fast food, δηλαδή τα δοκιμάσαμε όλα, ό,τι βλέπαμε στο ίντερνετ και στις ταινίες. Πήγαμε, καταναλώσαμε σαν Αμερικανάκια. Πήγαμε, δηλαδή, Taco Bell, Wendy’s. Όλα αυτά, όλα αυτά τα δοκιμάσαμε. Αλλά, υπήρχαν και μέρες χωρίς νερό, γιατί το νερό από τη βρύση δεν είναι πόσιμο. Τουλάχιστον μας λέγαν να μην το πίνουμε, οπότε δεν το πίναμε. Και φέρναν νερό σε κάποια μπιτόνια και καμιά φορά μπορεί να αργούσαν να το φέρουν. Δηλαδή, είχε τύχει να περάσουμε μία μέρα χωρίς νερό και αυτό επαναλαμβανότανε κάθε τέλος της εβδομάδας, δηλαδή θα αργούσε το αφεντικό να φέρει το μπιτόνι, οπότε μέναμε χωρίς νερό. Αυτό ήταν απ’ τα πιο σκληρά, γιατί, αν θες να πιείς νερό, θες να πιείς νερό. Και όσο χειμώνιαζε, ο ύπνος γινόταν όλο και πιο δύσκολος, γιατί στα μεγάλα αγροκτήματα κοιμόμασταν πάλι σε σκηνές. Οπότε, το πρωί ξύπναγες όντως με την πάχνη. Έπιανε λίγο πάγο στο ταβάνι της σκηνής, έτσι, μια μικρή στρώση πάχνης, πάγου. Αλλά, ΟΚ, ο στόχος ήταν… Ξέραμε, δηλαδή, ότι οι συνθήκες δε θα ήτανε οι πιο εύκολες, αλλά ήτανε η μεγαλύτερη περιπέτεια, πιστεύω, ολονών στη ζωή μας μέχρι τώρα. Δηλαδή, πας στην άλλη άκρη του κόσμου, δεν ξέρεις τι θα φέρει η επόμενη μέρα. Υπάρχει γενικότερα μια αβεβαιότητα, γιατί υπήρχανε και μέρες που δεν είχε γίνει ακόμα η συγκομιδή, οπότε δεν υπήρχε αρκετή κάνναβη για να επεξεργαστούμε εμείς, οπότε έπρεπε να περιμένουμε. Υπήρχανε μια δυο μέρες, ας πούμε —μπορεί να ήτανε μέσα στην εβδομάδα—, που δεν είχες καθόλου δουλειά και απλά περίμενες. Αυτές τις μέρες, επειδή δεν είχαμε κάποιο αμάξι ή άλλο μέσο, δεν μπορούσαμε να τις αξιοποιήσουμε για να πάμε κάπου, οπότε ή μέναμε στο αγρόκτημα ή θα πηγαίναμε καμιά βόλτα εκεί κοντά. Είχε, δηλαδή, κάποιο ποτάμι να δούμε. Κάπως έτσι θα τη βγάζαμε. Κάναμε, βέβαια, και κάποιες γνωριμίες με άλλους καλλιεργητές εκεί ντόπιους, που μπορεί να σε καλούσανε στο σπίτι τους εκεί να πας να φας, να αράξεις, να συζητήσεις. Αλλά, γενικότερα, ναι, υπήρχε μια αβεβαιότητα για το πού θα είμαστε την επόμενη εβδομάδα. Θα έχει δουλειά την επόμενη εβδομάδα; Θα έχουμε φαγητό; Θα έχουμε νερό; Αλλά, γενικότερα περιπέτεια. Δηλαδή, ήμασταν και παρέα, οπότε όλα τα βιώνεις συλλογικά, δεν είσαι δηλαδή μόνος σου. Αν πας μόνος σου, είναι σίγουρα πολύ πιο δύσκολα, είναι και λιγότερο —καθόλου— ασφαλές, θα έλεγα. Δηλαδή, από όλες αυτές τις ιστορίες των εξαφανισμένων που ακούς οι περισσότεροι πήγανε μόνοι τους, το οποίο είναι… Είσαι ο εύκολος στόχος, δηλαδή κάποιος… Πρέπει να προσέχεις πολύ για το ποιον θα εμπιστευτείς και πού θα πας. Όπως είπα, μας είπαν ιστορίες για που τους κλείνουν τα μάτια μέχρι να πάνε στο αγρόκτημα για λόγους εχεμύθειας. Μας είπαν ιστορίες για παλαιότερα, που ήταν ακόμα παράνομες οι περισσότερες καλλιέργειες, με ελικόπτερα της αστυνομίας από πάνω να τρέχουν στα σκοτάδια να κρύβονται, να προσπαθούν να κρυφτούνε. Αλλά, ωραία περνάγαμε. Δεν έχω παράπονο. Ήτανε σκληρές οι συνθήκες, αλλά είχαμε ένα στόχο, και να βγάλουμε, έτσι, λεφτά και… Όλη η εμπειρία ήταν ωραία, δηλαδή το ξέραμε από πριν και είχαμε πει κιόλας ότι αν δεν το κάνουμε τώρα, μάλλον δεν θα το κάνουμε ποτέ. Ακόμα και αν κοιμόμαστε σε σκηνές, ακόμα και αν κοιμόμαστε σε αποθήκες —είχαμε κοιμηθεί και σε μία αποθήκη μία περίοδο. Βρήκαμε κι ένα φίδι στα πράγματά μας μία μέρα, ένα βράδυ. Το σκοτώσαμε, με βαριά καρδιά αλλά έπρεπε. Πολλά έντομα. Γενικότερα, περιπέτεια.

Σε πόσες φάρμες δούλεψες συνολικά;

Συνολικά ήτανε πέντε διαφορετικές, πέντε διαφορετικές. Διαφορετικά αφεντικά, που όλοι αυτοί γνωρίζονται μεταξύ τους, οπότε σε στέλνουνε, πας συστημένος. Οι συνθήκες, βέβαια, είναι διαφορετικές σε κάθε φάρμα, και το πόσο αυστηρό είναι το αφεντικό και το πόσο σε ελέγχει, όπως παντού άλλωστε, σε κάθε δουλειά. Αλλά, γενικότερα είχαμε μία OΚ αντιμετώπιση. Τώρα, δεν ξέρω αν ισχύει με όλους, με [00:50:00]όλους τους εργάτες αυτό. Γενικά, υπάρχει ρατσισμός προφανώς. Εμείς δεν μπορώ να πω ότι τον βιώσαμε ιδιαίτερα. Πιστεύω κυρίως τον βιώνουν οι Μεξικάνοι, επειδή υπάρχει αυτή η δυναμική εκεί, Ηνωμένες Πολιτείες-Μεξικό. Στην Καλιφόρνια πιστεύω είναι λίγο καλύτερα τα πράγματα, είναι δηλαδή πιο προοδευτικοί, αλλά ρατσισμός σίγουρα υπάρχει όπως και παντού, ναι.

Γενικά τι θυμάσαι πιο έντονα από αυτή την εμπειρία;

Πιο έντονο είναι το συναίσθημα της αβεβαιότητας, αλλά όχι με την κακή έννοια· το ότι κάθε μέρα ήταν και κάτι διαφορετικό. Δηλαδή, και δεν ήξερες άμα θα είχες δουλειά, για παράδειγμα, και πού θα ήσουνα την επόμενη εβδομάδα και πόσα λεφτά θα βγάλεις και πόσα λεφτά θα ξοδέψεις. Αλλά, ήτανε ωραίο αυτό. Κι αυτό κομμάτι της περιπέτειας. Αλλά, κυρίως μου έμεινε κιόλας ότι, επειδή κάθε μέρα ήτανε κάτι καινούργιο, ο χρόνος περνούσε και πολύ πιο αργά. Δηλαδή, όταν γυρίσαμε στην Ελλάδα, ένιωθα σαν να είχαμε λείψει χρόνια σε σχέση με το πώς περνούσε ο χρόνος στην πραγματικότητα. Και γενικότερα, αυτό που μου έχει μείνει είναι το συναίσθημα της περιπέτειας, ότι κάνεις κάτι πραγματικά καινούργιο και οριακά στο πέπλο της παρανομίας. Αλλά, είναι exciting, πώς να το πω; Σε εξιτάρει, διασκεδαστικό. Και βέβαια, OΚ, κάναμε και… Εκεί είναι νόμιμη η χρήση κάνναβης, οπότε δοκιμάσαμε και πάρα πολλές ποικιλίες. Τώρα, προφανώς για κάποιον ο οποίος δεν γνωρίζει πράγματα για την κάνναβη είναι δύσκολο να καταλάβει. Ο περισσότερος κόσμος νομίζει ότι η κάνναβη είναι ένα πράγμα, αλλά υπάρχουν πάρα πολλές ποικιλίες, διαφορετικές γεύσεις, όπως είπαμε και στην αρχή, και διαφορετική, διαφορετική επίδραση ως ένα σημείο. Ήπιαμε, δηλαδή καπνίσαμε όντως πάρα πολύ. Είναι, και όπως είπα, νόμιμο εκεί η ψυχαγωγική χρήση, οπότε το… Εκεί στη συγκεκριμένη περιοχή να πω εννιά στους δέκα —πιστεύω θα είναι σωστό— όντως κάνουνε χρήση. Στις συγκεκριμένες δουλειές μπορείς να κάνεις και χρήση από το πρωί, γιατί δεν είναι ότι… Δεν επικροτώ, φυσικά, τη χρήση ή οτιδήποτε —να είμαι ξεκάθαρος—, ειδικά στην Ελλάδα, που είναι παράνομο. Αλλά, στις συγκεκριμένες δουλειές εκεί πέρα δεν υπάρχει πρόβλημα, γιατί κάνεις κάτι επαναλαμβανόμενο, δεν κάνεις κάτι επικίνδυνο, οπότε το σηκώνει, να το πω έτσι, και κάνει και τη δουλειά ίσως λιγότερο βαρετή. Δηλαδή, πάνω στη συζήτηση γίνονται, έτσι, πιο αστεία τα πράγματα, πιο ενδιαφέρουσα.

Σε ποια φάρμα ήταν οι πιο δύσκολες συνθήκες που αντιμετώπισες;

Κάθε φάρμα είχε τις δικές της δυσκολίες, να το πω. Δηλαδή, στο βουνό που ήμασταν μόνοι μας ήτανε το γεγονός ότι ήμασταν ολομόναχοι μεταξύ μας και δεν υπήρχε κάποιος άλλος άνθρωπος να ανταλλάξεις μια κουβέντα. Δηλαδή, ήμασταν μόνο μεταξύ μας και όσο να ‘ναι αρχίζει και στη σπάει ο άλλος. Άμα είσαι συνέχεια μαζί του, θα τσακωθείς, θα πεις το ένα, θα πεις το άλλο. Και το φαγητό, βέβαια, μας έλειπε συγκεκριμένα στο βουνό. Στις φάρμες που ήτανε πιο κοντά στην κοιλάδα, ήτανε… Στη μία ήταν τα αφεντικά πιο αυστηρά, δηλαδή ήτανε δύσπιστοι στο ότι θέλανε να σε ελέγχουνε πάντα και στη δουλειά που κάνεις και να μην τους κλέψεις. Ήταν, δηλαδή, συνέχεια από πάνω σου, που, ΟΚ, και αυτό είναι ενοχλητικό ως ένα σημείο. Και σε μία άλλη ήταν η παράνοια… Επειδή κάθε… Στο συγκεκριμένο, δηλαδή, είχαμε στο trim room… Υπήρχε πάντα ένας υπεύθυνος του trim room σαν supervisor, o οποίος ζύγιζε το τελικό προϊόν που έχεις καθαρίσει και γενικότερα ήταν το κεφάλι στο δωμάτιο. Και σε μια φάρμα ήτανε μια Ασιάτισσα —εμείς τη λέγαμε, το ψευδώνυμό της ήταν η «εργατομάνα», γιατί αυτή έφερνε πολλούς εργάτες και σίγουρα έπαιρνε κάποιο καπέλο ή κάποιο μερίδιο από τους εργάτες που έφερνε, γι’ αυτό τη λέγαμε και «εργατομάνα»—, η οποία και αυτή έκανε χρήση meth, οπότε εμείς το ξέραμε αυτό. Κι αυτή ήταν υπεύθυνη για τα λεφτά μας, έτσι; Ήταν αυτή που θα σημείωνε πόσο ζύγισε, πόσο καθάρισες, πόσα pounds, ήταν αυτή που θα της έδινε το αφεντικό τα λεφτά να τα μοιράσει. Και όταν ξέρεις ότι αυτός που είναι να σου δώσει τα λεφτά είναι υπό την επήρεια meth και μες στην παράνοια —γιατί δημιουργεί πολύ έντονη παράνοια η meth. Φαίνεται στη συμπεριφορά. Και πέρα από αυτό, η συγκεκριμένη ήταν και εθισμένη και στο τζόγο. Ήταν όλη την ώρα με φρουτάκια στο κινητό. Το βράδυ πήγαιναν παίζανε στο καζίνο. Δανειζόταν λεφτά από άλλους εργάτες. Οπότε, εκεί το δύσκολο ήταν να διαχειριστούμε αυτήν την κατάσταση, αυτή την τρέλα τη δικιά της.

Δηλαδή, τι σας έλεγε; Πώς εκφραζόταν αυτή η τρέλα;

Σε μικροπράγματα. Μπορεί να έλεγε «Παιδιά θα αργήσουν να μας πληρώσουν τις τάδε μέρες. Μπορεί να μην πληρωθούμε και καθόλου για αυτά εδώ», τα οποία μπορεί να μην ισχύανε. Μπορεί αυτή να ήθελε να φάει λεφτά, για παράδειγμα, για να πάει να παίξει στο καζίνο. Ή ότι… σχολιάκια παρανοϊκά που εμείς, άμα ξέρεις ότι ο άλλος έχει καταναλώσει meth, δεν ξέρεις τι να πιστέψεις. Κι είναι κι άλλοι εργάτες. Και γενικότερα, μία αβεβαιότητα. Νομίζω ναι. Δεν ξέρω. Είναι λίγο δύσκολο να το περιγράψω.

Και στις υπόλοιπες φάρμες πώς ήταν τα πράγματα;

Η καλύτερη φάρμα ήταν αυτή που και δουλεύαμε περισσότερο στο θερμοκήπιο και είχαμε και δωματιάκια για να κοιμηθούμε, δηλαδή δεν κοιμόμαστε σκηνή. Υπήρχε air condition. Οπότε, ήτανε η καλύτερη περίοδος, δηλαδή. Και εκεί, βέβαια, είχε λίγο πείνα, δηλαδή είχε κάτι μηλιές, οπότε τρώγαμε μήλα. Πολλά μήλα φάγαμε εκείνη την περίοδο. Και το αφεντικό ήταν πολύ κουλ, ένας —βασικά, ο υπεύθυνος, όχι το αφεντικό. Το αφεντικό ήταν στην ουσία… τα ίδια αφεντικά ήτανε που συνεργαζόντουσαν. Αλλά, ο υπεύθυνος ήταν πολύ κουλ. Ένας κύριος από το Μεξικό πολύ καλός. Και ναι, στην ουσία σε αυτή τη φάρμα ήταν κι η φάρμα που μάθαμε και τα περισσότερα, γιατί, επειδή δουλεύοντας στο θερμοκήπιο βλέπεις την πρακτική της καλλιέργειας, οπότε μαθαίνεις και πολλά. Αυτό είναι και το… Αυτή ήταν και η καλύτερη φάρμα, μπορώ να πω, που δουλέψαμε. Αλλά, γενικότερα σαν εμπειρία σού δίνει και μία διαφορετική οπτική πάνω σε κάποια πράγματα. Δηλαδή, εκεί σε αυτή τη δουλειά είσαι σαν εργάτης. Πώς έρχονται στην Ελλάδα, για παράδειγμα, από το Μπαγκλαντές και το Πακιστάν και δουλεύουνε στις φράουλες και κοιμούνται στα χωράφια και όλα αυτά; Βλέπεις λίγο και αυτή την οπτική. Προφανώς σε πολύ καλύτερες συνθήκες ποιοτικά, ρε παιδί μου, αλλά μπορείς να μπεις λίγο στα παπούτσια τους, ρε παιδί μου, να καταλάβεις και πώς νιώθει κάποιος εργάτης εδώ στην Ελλάδα που έχει έρθει για μία τέτοια δουλειά.

Και από λεφτά ήτανε πάνω-κάτω τα ίδια σε όλες τις φάρμες;

Ναι. Πάνω-κάτω είναι τα ίδια. Αυτά αλλάζουν, με τον καιρό αλλάζουνε. Δηλαδή, μας είπαν άλλοι εργάτες που μιλήσαμε εκεί πέρα, μας λέγανε ότι πριν τρία χρόνια ήταν 200 ευρώ, 200 δολάρια το pound, πιο παλιά ήτανε 250 κι ότι σιγά-σιγά έχει πέσει, δηλαδή ότι σε μερικά χρόνια μπορεί να μην αξίζει να το κάνεις όλο αυτό, που αναλόγως, βέβαια, τη φάρμα, έτσι; Μπορεί να μην αξίζει και καθόλου. Δηλαδή, ακόμα και πολλά λεφτά να βγάζεις άμα οι συνθήκες είναι πολύ χάλια, άμα έχεις πολύ άγχος —εξαρτάται και τι άνθρωπος είσαι—, μπορεί να μην αξίζει, ακόμα και τα λεφτά να είναι καλά. Γενικότερα, κάναμε, έτσι, ένα καλό κομπόδεμα, μαζέψαμε [01:00:00]δηλαδή λεφτά τα οποία μετά μπορούσαμε να τα επενδύσουμε στην Ελλάδα, να κάνουμε πράγματα με αυτά. Είναι και αυτό ένα θέμα, βέβαια, των λεφτών, γιατί συνήθως δεν πληρώνεσαι τέλος του μήνα. Πληρώνεσαι στο τέλος της σεζόν, γιατί και αυτοί πρέπει να πουλήσουνε τα προϊόντα για να μπορούν να σε πληρώσουνε. Δηλαδή, μπορείς να τους πρήζεις λίγο, δηλαδή ότι «Έχω λογαριασμούς στην Ελλάδα να πληρώσω κλπ.», και μπορεί να σου δίνουν λίγα-λίγα, αλλά συνήθως πληρώνεσαι στο τέλος της σεζόν και έχεις μετά το άγχος του να κουβαλάς, γιατί μόνο σε μετρητά πληρώνεσαι και συνήθως είναι και εικοσαδόλαρα, οπότε είναι ένας πάκος χοντρός από εικοσαδόλαρα. Και έχεις το άγχος να τα φυλάς, γιατί, όπως είπα, όλοι ξέρουνε ότι έχεις πληρωθεί μόλις, όλοι οι υπόλοιποι εργάτες —γιατί και οι υπόλοιποι εργάτες έχουνε πληρωθεί—, και προφανώς δεν είναι όλοι τα καλύτερα παιδιά. Όπως είπα, υπάρχει πολλή χρήση meth, που αλλάζει τον άνθρωπο. Τους κάνει παρανοϊκούς. Φαίνεται. Οπότε, έχεις και αυτό το άγχος. Και μπορώ να πω ότι η πιο αγχωτική εμπειρία σχετικά με αυτό ήταν όταν είχαμε τελειώσει, όταν ήρθε ο καιρός να φύγουμε. Και, όπως είπα, εμείς είχαμε νοικιάσει ένα αμάξι στις αρχές και στην πορεία δεν είχαμε κανένα αμάξι. Όπου πηγαίναμε μας πηγαίνανε. Οπότε, για να φύγουμε από τη φάρμα κλείσαμε ένα deal με την «εργατομάνα» ότι θα την πληρώναμε για να μας πάει στην πόλη, που θα πηγαίναμε πάλι στο ίδιο Airbnb που είχαμε νοικιάσει, που… Εκεί είχαμε… Τέλος πάντων, η κοπέλα που νοίκιαζε το Airbnb τελικά γίναμε φίλοι, η Katherine, οπότε θα γυρνάγαμε πάλι εκεί και από εκεί θα πηγαίναμε Σαν Φρανσίσκο και θα πετάγαμε κάποια στιγμή για Ελλάδα. Οπότε, κλείσαμε το deal να την πληρώσουμε, νομίζω, 200 δολάρια για να μας πάει από τη φάρμα στην πόλη, που είναι περίπου δύο ώρες, έτσι; Πήρε 200 δολάρια για δύο ώρες διαδρομή και μετά θα πήγαινε στο καζίνο, οπότε θα τα έτρωγε εκεί αυτά τα 200 δολάρια. Οπότε, τώρα όλοι… Ήμασταν εμείς οι τέσσερις, η «εργατομάνα» και άλλη μια εργάτρια εκεί, Ασιάτισσα, φίλη της «εργατομάνας» που θα μας πηγαίνανε στην πόλη. Και τώρα όλοι ξέρουνε ότι εμείς κουβαλάγαμε λεφτά. Φτάνοντας, λοιπόν, στην πόλη, εμείς στόχος μας ήταν είτε να βάλουμε τα λεφτά σε τράπεζα είτε να τα κάνουμε wire transfer, να τα στείλουμε στην Ελλάδα. Οπότε, της είπαμε να μας πάει στο εμπορικό κέντρο που τα έχει όλα αυτά συγκεντρωμένα. Και φτάνοντας στο πάρκινγκ είδαμε ότι ήτανε κάτι παλιοί εργάτες στο πάρκινγκ εκεί, οι οποίοι τελικά ήταν τυχαία εκεί αλλά ήταν πάλι εργάτες της «εργατομάνας». Κι εμάς μας έπιασε το άγχος ότι θα μας κλέψουν, ξέρω ‘γώ, μας την έχουνε στημένη και θα μας κλέψουν γιατί ξέρουν ότι έχουμε λεφτά και μας περιμένουνε στο πάρκινγκ. Τελικά, ήταν όντως τυχαία εκεί. Αλλά, ήτανε κάποια δευτερόλεπτα που ήμασταν έτοιμοι για όλα. Δηλαδή, μπορώ να πω ότι πραγματικά ίσως ήταν απ’ τις πιο, έτσι, αγχωτικές στιγμές στο να είμαι σε θέση να κάνω κακό σε κάποιον άλλο για να αμυνθώ. Δηλαδή, είχα ένα ψαλίδι στο χέρι που είχε μείνει από τη φάρμα, αλλά το είχα στο χέρι γιατί εκείνη την ώρα δεν ξέραμε τι θα γίνει. Κι όπως είπαμε, η οπλοκατοχή στην Αμερική είναι διαδεδομένη, οπότε μπορείτε να φανταστείτε και το τι νομίζαμε ότι μας περιμένει. Ευτυχώς τελικά, όμως, ήταν τυχαία. Ήταν κι αυτό μία παράνοια δικιά μας εκείνη την ώρα. Και εντέλει δεν μπορούσαμε να στείλουμε τα λεφτά, οπότε αναγκαστικά τα πήραμε σε μετρητά σ’ όλο μας το ταξίδι της επιστροφής. Τα είχαμε σαν μετρητά επάνω μας. Και αυτό είναι αγχωτικό, δηλαδή να μη χάσεις τα λεφτά σου από ‘δω και από ‘κει.

Με ελέγχους και τέτοια; Δεν πρέπει να δηλώσεις ότι έχεις πάνω χρήματα;

Πρέπει κανονικά, αλλά δεν ελέγχουνε τόσο, νομίζω, δηλαδή πιστεύω κυρίως όταν μπαίνεις σε μία χώρα ελέγχουνε περισσότερο παρά όταν βγαίνεις. Δηλαδή, το να φύγεις από κάποια χώρα, νομίζω, εφόσον φεύγεις δεν τους πολυνοιάζει κιόλας ή τουλάχιστον εμείς δεν περάσαμε κάποιον έλεγχο. Βρωμάγαμε, εντωμεταξύ, γιατί τα ρούχα μας όταν δουλεύεις σε τέτοιες συνθήκες ποτίζουν, έτσι; Δεν… Αυτή η μυρωδιά πολύ δύσκολα βγαίνει. Ακόμα και δέκα πλυντήρια να βάλεις θα συνεχίζει να μυρίζει. Παρόλα αυτά, δεν περάσαμε κάποιον έλεγχο και όλα καλά εντέλει. Μία πολύ ωραία περιπέτεια.

Πώς ήταν ο κόσμος που γνώρισες εκεί;

Οι Αμερικάνοι… Εκεί γνωρίσαμε κυρίως Αμερικάνους ντόπιους, κατοίκους επαρχίας, έτσι; Δε γνωρίσαμε ανθρώπους στην πόλη. Και οι υπόλοιποι που γνωρίσαμε ήτανε εργάτες από τη Νότια Αμερική κυρίως και πολύ λίγοι από την Ευρώπη. Οι Αμερικάνοι γενικότερα πολύ φιλικοί. Όπως είπα πριν, κάνουνε small talk παντού. Πολύ ανοιχτοί, δηλαδή αν πας σε ένα μπαρ θα σου μιλήσουνε. Εντάξει, προφανώς είναι και το αλκοόλ στη μέση, αλλά υπάρχει συζήτηση μεταξύ αγνώστων. Δεν είναι όπως στην Ελλάδα που είναι η παρέα μου-η παρέα σου. Εκεί δυο παρέες πολύ εύκολα θα σμίξουνε και θα αρχίσουν να μιλάνε και θα ‘ναι τελείως άγνωστοι μεταξύ τους. Και πολύ ενεργοί, δηλαδή λένε κάτι «Θα το κάνουμε», το κάνουν εκείνη τη στιγμή. Λένε «Θέλετε δουλειά;», «Ναι», «Ωραία ξεκινάμε αύριο». Δεν είναι… Στην Ελλάδα, ας πούμε, μέχρι να κάνουμε κάτι είμαστε λίγο «Ναι. Να κάνουμε αυτό, να κάνουμε εκείνο. Ναι, θα το κάνουμε». Εκεί είναι κατευθείαν. Λένε «Let’s do it» και το κάνουνε.

Υπάρχει σεβασμός στη φύση, δηλαδή υπάρχουνε park rangers, που είναι οι αντίστοιχοι αγροφύλακες, αλλά και όντως υπάρχει αστυνόμευση για τη φύση. Έχουνε θέμα και με πυρκαγιές όπως και στην Ελλάδα, αλλά για παράδειγμα το να πετάξεις, να πας να πετάξεις μπάζα σε μία πλαγιά, όπως γίνεται για παράδειγμα εδώ στην Ελλάδα στις επαρχίες, δεν υπάρχει. Θα υπάρχουν τεράστια πρόστιμα. Ακόμα και για τις επιχειρήσεις στις φάρμες υπάρχουν τεράστια πρόστιμα, για το πώς πρέπει να είναι οι συνθήκες στο αγρόκτημα. Δηλαδή, αν για παράδειγμα τα σκουπίδια σου τα πετάς λάθος ή κάνεις κάτι λάθος, υπάρχουνε πρόστιμα τα οποία… Είναι, για παράδειγμα, ένα πρόστιμο τα οποίο μπορεί να είναι 10.000 δολάρια την ημέρα μέχρι να διορθώσεις το πρόβλημα, για παράδειγμα άμα έχεις κάνει κάτι λάθος με την αποχέτευση —λέω εγώ τώρα. Και αυτό μού έκανε εντύπωση, ότι υπάρχει φυσιολατρία και σεβασμός στη φύση. Να πω ότι έχει κι απίστευτη φύση στη βόρεια Καλιφόρνια. Υπάρχουν κάποια δάση με αιωνόβια δέντρα. Οι σεκόγιες, έτσι λέγονται. Είναι δέντρα που… τα μεγαλύτερα του κόσμου, τα οποία μπορεί να έχει διάμετρο σαν ένα μικρό βανάκι ο κορμός κάτω και να είναι ηλικίας δύο χιλιάδων ετών το δέντρο, μπορεί και τριών. Τα μεγάλα είναι τριών, τα μικρά μπορεί να είναι από πεντακόσια χρόνια, για παράδειγμα.

Από τους εργάτες που γνωρίσαμε τους Μεξικανούς είναι κάτι πολύ σύνηθες το να έρχονται από το Μεξικό για δουλειά. Οι περισσότεροι εργάτες Μεξικανοί ήταν από το βόρειο Μεξικό, κι από ό,τι κατάλαβα αυτοί έρχονται κάθε χρόνο και κάνουν αυτή τη δουλειά. Γυρνάνε στα χωριά τους μετά, στις πόλεις τους όντως πλούσιοι, γιατί η ανταλλακτική αξία είναι τεράστια με το μεξικάνικο πέσο, δηλαδή μπορεί ενώ το ευρώ, για παράδειγμα, για εμάς δεν μας συμφέρει τόσο. Μπορεί ναι μεν να είναι αρκετά λεφτά, αλλά αν πας με τα ίδια λεφτά στο Μεξικό γυρνάς όντως πλούσιος. Και το κάνουν αυτό κάθε χρόνο. Κάναμε και εκεί κάποιες φιλίες. Αργότερα κάποια στιγμή κάναμε και ένα ταξίδι στο Μεξικό. Πήγαμε είδαμε κάποιους από αυτούς. Είναι άλλη ιστορία αυτό, βέβαια.

Θυμάσαι αστείες ιστορίες ή ευτράπελα;

Ευτράπελα; Ναι. Αυτό με το φίδι σίγουρα έχει μείνει. Μία άλλη φορά —στις αρχές ήταν αυτό—, όταν είχαμε ακόμα το αμάξι και τότε κάναμε χρήση κάνναβης, που επιτρέπεται, [01:10:00]όπως είπα: Εκεί υπάρχουν καταστήματα, τα λεγόμενα dispensaries, που, όταν είσαι 21 και, μπορείς να πας όπως και με το αλκοόλ να αγοράσεις κανονικά κλπ. Και μία μέρα που δεν είχαμε κάποιο ραντεβού με κάποια φάρμα, με κάποια ξενάγηση, κάποια συνέντευξη κάναμε, έτσι, πολλή χρήση. Κάναμε βόλτες με το αμάξι και γυρνώντας παρκάρουμε, τέλος πάντων, μπαίνουμε μέσα και ένας έλειπε. Και λέμε… Βασικά, δεν καταλάβαμε ότι λείπει, η αλήθεια είναι, και…

Μέσα στο αυτοκίνητο δεν το καταλάβατε;

Θα σου πω. Ήμασταν μες στο σπίτι, είχαμε χαλαρώσει και σε κάποια φάση ακούμε την κόρνα του αυτοκινήτου να χτυπάει μανιωδώς. Και λέμε: «Τι έγινε;». Εγώ νόμιζα ότι το κλέβουν το αυτοκίνητο και ότι είναι ο συναγερμός, αλλά τον είχαμε ξεχάσει μες στο αυτοκίνητο και ο κακομοίρης δεν μπορούσε να βγει γιατί ήταν στις πίσω-πίσω θέσεις. Ήταν ένα μεγάλο αυτοκίνητο αυτό, σα μικρό βανάκι, και ο ίδιος ήτανε… Όταν βγήκαμε από το αυτοκίνητο ήταν συγκεντρωμένος στο κινητό του κι εμείς απλά ήμασταν στην κοσμάρα μας και τον ξεχάσαμε μέσα στο αυτοκίνητο τον κακομοίρη!

Πώς δεν μπορούσε να βγει; Απλά δεν άνοιγε τις ασφάλειες να βγει;

Νομίζω ήτανε λίγο χαμένος κι αυτός και ήταν στις πίσω θέσεις, οπότε δεν ξέρω αν έφτανε να… Δεν ξέρω. Άρχισε να βαράει την κόρνα ο κακομοίρης απ’ τον πανικό του. Τι άλλο; Γενικότερα στα trimming room υπήρχε, όπως είπα, ένας υπεύθυνος πάντα. Και ένας από τους πρώτους υπεύθυνους ήταν ένας Αμερικανός ντόπιος που έμενε στο L.A., αλλά ερχότανε και αυτός για σεζόν, και ήταν ο supervisor μας εκείνη την περίοδο. Κι αυτός είχε δύο σκυλιά. Στη φάρμα είχαμε τουαλέτες και μπάνια τα οποία ήταν κοινά για όλους, και πολλές φορές, επειδή ήμασταν καμιά τριανταριά εργάτες, δύσκολα θα… Ήταν συγκεκριμένες οι ώρες που θα τα πετύχαινες πάντα ελεύθερα. Και κάποιος μάλλον δεν κρατιότανε, δεν… Όχι από μας, κάποιος άλλος εργάτης φαντάζομαι δεν κρατιόταν και πήγε και έκανε την ανάγκη του κάπου πίσω από κάποιους θάμνους εκεί στο αγρόκτημα. Οπότε, ένα από τα σκυλιά πήγε και τα έφαγε… την ανάγκη του του ανθρώπου και μετά μπήκε μέσα στο αυτοκίνητο του supervisor. Και γενικότερα ήρθε μετά αυτός τσαντισμένος και άρχισε να βρίζει. Λέει: «Ποιος το έκανε αυτό; Θα σας διώξω. Θα σας στείλω σπίτι». Εντέλει, δεν μαθεύτηκε ποιος το έκανε, αλλά είχε πλάκα για μας τουλάχιστον, σαν παρατηρητές.

Θα ξαναπήγαινες;

Θα ξαναπήγαινα πιο πολύ για τουρισμό, για να δω δηλαδή και παλιούς γνωστούς εκεί πέρα. Αλλά, περισσότερο για να κάνω τουρισμό σε ωραία μέρη και σε άλλες Πολιτείες. Όσο ήμασταν εκεί το πιο μακρινό που πήγαμε ήταν προς τη Νεβάδα, στη λίμνη Τάχο, που είναι ανάμεσα στην Καλιφόρνια και στη Νεβάδα και στο Γιοσέμιτι το πάρκο. Πολύ ωραία κι εκεί. Το πετύχαμε χιονισμένο. Θα ξαναπήγαινα, ναι, όχι για δουλειά, γιατί όντως είναι κουραστικό· ίσως για λίγο δουλειά και περισσότερο διακοπές, που πολλοί το κάνουν αυτό. Δηλαδή, από άλλους εργάτες εκεί, ειδικά απ’ τη Νότια Αμερική και από την Ευρώπη, είτε δουλεύουνε δύο εβδομάδες στη φάρμα και κάνουν μετά τρεις εβδομάδες διακοπές. Στην ουσία χρηματοδοτούν τις διακοπές τους με αυτή τη δουλειά. Γνωρίσαμε και έναν άλλο τύπο, πολύ ενδιαφέρων χαρακτήρας: ένας Βάσκος, ο Αδάμ, ο οποίος ταξιδεύει τον κόσμο εδώ και δεκαπέντε χρόνια περίπου. Είναι Βάσκος και έχει γυρίσει όλο τον κόσμο. Δεν μιλάει γρι αγγλικά, εντωμεταξύ. Συνεννοείται με νοηματική σχεδόν με όλους. Πολύ, πολύ φιλικός. Ήρθε μετά μας επισκέφτηκε στην Ελλάδα κάποια στιγμή. Και αυτός ζει έτσι. Δηλαδή, έχει μεν —σίγουρα έχει—τη βάση του στην Ισπανία, δηλαδή έχει σίγουρα κάποιο περιουσιακό στοιχείο, αλλά δουλεύει σε τέτοιες δουλειές και ταξιδεύει τον κόσμο. Κι αυτό είναι κάτι ενδιαφέρον. Πιστεύω δε θα μπορούσα να το κάνω, γιατί κάποια στιγμή, ΟΚ, θα θέλεις να κάνεις οικογένεια κλπ. Αυτός ήταν 40-50 χρονών, κάπου εκεί. Είχε διαλέξει αυτό το δρόμο στη ζωή του. Αλλά ναι, θα ξαναπήγαινα σίγουρα στην Καλιφόρνια και σε άλλες Πολιτείες, για τουρισμό περισσότερο. Δηλαδή, έχει απίστευτη φύση και από Πολιτεία σε Πολιτεία διαφέρει πάρα πολύ. Δηλαδή, όπως και στην Ευρώπη χώρα σε χώρα διαφέρει, κι εκεί, Πολιτεία σε Πολιτεία, διαφέρει. Δηλαδή, θα ‘θελα να πάω στο νότο, στο Τέξας, στην Αλαμπάμα, στην Τζόρτζια, σε όλες αυτές τις πιο redneck περιοχές, να το πω έτσι, να δω πώς είναι κι εκεί πέρα.

Και τώρα εδώ στην Ελλάδα ποια είναι τα πλάνα του Greenman;

Τώρα εδώ στην Ελλάδα τα πλάνα είναι να συνεχίσω να ασχολούμαι με την κάνναβη, νόμιμα προφανώς. Πλέον έχουν γίνει βήματα και στην Ελλάδα και με τη νομιμοποίηση της κάνναβης CBD, που στην ουσία είναι κάνναβη η οποία δεν έχει την ψυχοδραστική ουσία, δηλαδή δεν έχει αυτό που λέμε λαϊκά τη «μαστούρα». Έχει άλλα οφέλη, αλλά δεν έχει τη μαστούρα και έχει γίνει και νομιμοποίηση... Βασικά, όχι νομιμοποίηση ακριβώς. Λάθος. Επιτρέπεται η καλλιέργεια με άδεια φαρμακευτικής κάνναβης άνευ ορίου THC, που το THC είναι η ουσία η ψυχοδραστική, αυτό που δημιουργεί τη μαστούρα που λέμε. Οπότε, θα ασχοληθώ με αυτόν τον τομέα. Ήδη έχω αρχίσει να ασχολούμαι. Έχω μία εταιρεία στην οποία εμπορευόμαστε τέτοια προϊόντα και ελπίζουμε να μας δοθεί και κάποια άδεια για καλλιέργεια, γιατί ένας απ’ τους λόγους που πήγαμε και κάναμε αυτό το ταξίδι ήταν για να έχουμε τις γνώσεις να καλλιεργήσουμε αργότερα και στην Ελλάδα, που το κλίμα είναι πάρα πολύ καλό. Από την Κρήτη μέχρι τον Έβρο το φυτό της κάνναβης μπορεί να καλλιεργηθεί και οι συνθήκες είναι πολύ καλές. Και ελπίζω σιγά-σιγά να γίνει και αυτό, γιατί καμία απαγόρευση ποτέ δεν είχε αποτελέσματα. Και δεν το λέω μόνο για την κάνναβη. Το λέω για όλες τις ουσίες. Η ποτοαπαγόρευση στις Ηνωμένες Πολιτείες στις αρχές του 20ου αιώνα δημιούργησε και ενίσχυσε τις μαφίες της εποχής και το ίδιο συμβαίνει και τώρα. Δηλαδή, καμία απαγόρευση ποτέ δεν είχε αποτέλεσμα. Ο χρήστης είτε είναι νόμιμο είτε είναι παράνομο θα μπορεί να το βρει. Εφόσον υπάρχει ζήτηση στην αγορά, θα υπάρχει και η προσφορά, που αυτή τη στιγμή τη δίνουν οι μαφίες, οι ναρκομαφίες που έχουνε παρακλάδια αλλού. Και γενικότερα, ελπίζουμε να αλλάξουν τα πράγματα και στην Ελλάδα.

Μάλιστα. Εγώ δεν έχω να ρωτήσω κάτι άλλο, εκτός αν έχεις να προσθέσεις εσύ κάτι.

Όσον αφορά, τώρα, την περιπέτεια μας, μπορώ να πω στους ακροατές να ακολουθείτε, να τολμάτε, να ακολουθείτε τις επιθυμίες σας. «Ο τολμών νικά» που λέει και το ρητό. Και εμείς πήγαμε με το σκεπτικό ότι αν δεν το κάνουμε τώρα δε θα το κάνουμε ποτέ. Πιστεύω είναι ένας καλός τρόπος σκέψης. Και γενικότερα, όσοι έχετε την επιλογή για ταξίδια και περιπέτειες να τα κάνετε.

Ευχαριστώ πολύ.

Κι εγώ ευχαριστώ.